Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
DE
DESCARTES
PRINCIPIA PHILOSOPHIE
EPISTOLA AD
G.
VOETIUM
LETTRE APOLOGETIQUE
NOT.E IN
PROGRAMMA
VIII
M. Darboux, de l'Acadmie
la Facult des Sciences
des
de l'Universit de Paris,
M. Boutroux,
professeur
de
l'Acadmie
des
Sciences
Morales
et
Politiques,
d'histoire de la philosophie
l'Institut
moderne
la Sorbonne, directeur de
Thiers, ont
suivi
en
OEUVRES
DE
Ihe^
DESCARTES
PUBLIEES
PAR
Charles
ADAM &
Paul
TANNERY
PRINCIPIA
PHILOSOPHIE
VIII
[PREMIRE PARTIE)
PARIS
LOPOLD CERF, IMPRIMEUR-DITEUR
12,
RUE SAINTE-ANNE, 12
1905
PAUL TANNERY
ET
L'DITION DE DESCARTES
Paul Tannery avait souhait qu'au volume V de cette dition, le dernier de la Correspondance de Descartes, une tude d'en-
semble permt au lecteur de comparer l'dition nouvelle avec les prcdentes, montrant ce que la ntre apportait comme
textes indits, textes corrigs, chronologie rectifie, clair-
cissements et renseignements de toutes sortes. Je reculai, je l'avoue, devant pareille tche, qui nous et pris un temps prcieux.
un
devoir envers
envers moi-mme, de marquer, aussi nettement que possible, la part qui lui revient dans notre uvre commune, laquelle d'ailleurs, tant d'gards, doit tre considre
sible.
comme une
Seul
et indivi-
qu'il a fait
de Descartes, seul
tait
capable de
pouvait
vrifier, comme il l'a fait, tous les textes mathmatiques, en y joignant un aussi riche commentaire*, et cela, tant s'en faut,
ne
s'est
Paul Tannery
A
,
vi
Edition de Descartes
1 1
.
En outre, il avait runi en brochure (La Cor89 respondance de Descartes dans les indits du fonds Libri,
depuis
tudie pour l'histoire ds mathmatiques, Paris, Gauthier-Villars, 1893)
une
non des
un exode de prs de
trois quarts
de sicle en
Rome,
il
du philosophe dans
la Collection
Boncompagni, au point
d'opuscules du go-
dcouverte et
la publication
mtre Beaugrand, propos de ses querelles avec Descartes, promettait un commentaire lumineux bien des page? obscures pour tout autre que Paul Tannery. Enfin, la connaissance unique
xvii
e
qu'il avait
sicle,
premiers entretiens que nous emes ensemble (octobre 1894), mis en rapports l'un avec l'autre par le principal
les
Dans
promoteur de cette
dmes sur
plus
le
difficile,
dition,
M. Louis
la
uvres pour
seconde partie
la
correspondance pouvait
comment
Dans
aucun doute. Paul Tannery, qui par se rallier cet avis, avait pens d'abord un autre plan, qui pouvait aussi se dfendre. Il tudiait alors les correspondants de Mersenne, dont
Bibliothque nationale;
les
les
nombreuses
volumes
le
de notre
correspondants de Descartes.
Mais
principal d'entre
la
ceux-ci, et de
beaucoup, tant
le P.
Mersenne,
majeure
partie de la correspondance et t publie part, et dans quel ordre, sinon l'ordre chronologique, auquel on revenait forc-
ment.
De mme pour
princesse Elisabeth,
Paul Tannery
vu
Regius, Constantin Huygens, abb Picot, etc., sans compter que, pour beaucoup de correspondants, la srie se ft rduite
mme deux ou trois, ou bien une seulement. Cette ide fut donc vite abandonne. Paul Tannery avait aussi pens, et ceci pouvait encore se soutenir,
bien peu de lettres, parfois
Fermt, Descartes
tout, etc.
et
Beaugrand, Descartes
et
Roberval sur-
Beaucoup de lettres du philosophe n'ont pas, en effet, un caractre proprement pistolaire mais elles constituent,
;
respondance mme,
presque toujours
lui
donnent
d'un bout l'autre, malgr quelques boutades et l, l'unit de ton, lequel est particulirement grave et austre.
fois
admis
(et
il
s'imposait dans
je dois
mais
en
il
non seulement Paul Tannery l'adopta sans rserve, contribua fort ingnieusement en assurer la mise au
ici,
point, c'est--dire
effet,
proprement,
la
mise en pages.
Il
y eut,
surchargeaient, et dont
je
me
:
elle-mme
au
ou
tel
passage important de
etc.
la
correspondance ou
comme
disait Paul
Tannery,
il
s'avisa, fort
vin
Edition de Descartes
:
en tte de chaque
lettre,
un prolgomne pour fixer la date, et indiquer au besoin la nature du texte, autographe authentique ou simple copie; immdiatement au-dessous du texte,
les variantes
;
les
dr et
comme
compose
les
dessein
lui et
concentrer tous
rayons propres
L'accord ainsi
insist
fait, celui
tche de l'tablir
mesure ce travail deux srets valent toujours mieux qu'une. On compte d'ailleurs les divergences entre eux sur
: :
lement,
t. I,
p. 18 et p. 352,
p.
373 et
451.
De mme,
mme
ment
les
la correction
typogra-
Pas une page, en consquence, on peut mme dire la lettre,' pas une ligne, qui n'ait t vue et revue, deux et trois fois, sinon plus, par chacun des deux tour de rle; c'est en ce sens que l'uvre est vritablement une et
phique et
reste.
indivisible.
la
Le volume
contient, de
de
la
Correspondance
(avril
lui,
de
la
Paul Tannery
p.
rx
p.
p.
256-257,
;
loi de la rfraction sur le problme de Pappus dj, p. 235 sur Scheiner et Galile, p. 282 sur Morin et les longitudes,
;
p. 291.
les plus
importantes; mais
sur
;
il
en est
d'autres, bien
prcieuses
encore,
des
explications
de
491 a
p. 117 c, p.
283-284
p.
b, p.
(la
fin
mathmatiques),
p. 299, p.
tait,
289-290 (Galile),
396
b, p.
de Ramus),
478 b et c. La lettre u prsenpar ses lacunes, une nigme mathmatique que Paul
356
et sa divination,
faisait
p.
279-280, fort
grand honneur, lorsque, avant l'achvement du volume, une vieille publication flamande vint entre les mains de son collaborateur, laquelle donnait tout
lui
au long
le
problme, avec
;
la figure
complte et
les
quations
on trouvera cette restitution p. 573-578. Le volume I se terminait par le commencement de la grande querelle entre Descartes et Fermt. L, Paul Tannery se retrouvait sur son terrain on le voit bien aux notes des pages
dans leur intgrit
:
493-495.
(mars i638 dcembre 1639) est certainement celui o Paul Tannery a le plus apport du sien, et qui, sans son concours, serait rest le plus imparfait, disons mme, ne
Le volume
II
Il
contient, en effet,
beaucoup de
mathmatiques, dont
et
on y retrouve prcisment les personnages depuis longtemps familiers l'diteur de Fermt, savoir Fermt luimme, Roberval, Mydorge, Hardy, Beaugrand, Sainte-Croix, Debeaune, et enfin Desargues. Aussi les annotations de Paul
et quel-
La
vrit est... ),
168-169, P- 252-253, p. 277-278, et p. 279-280 (ceci est capital), p. 286, p. 338-343 (capital gale-
99-100,
p.
122, p.
Edition de Descartes
ment), p. 403-405 (sur Galile), p. 448-449, p. 449-4 5 (CavaHeri), p. 460-461 (seconde partie : D'aprs le rcit de Wallis...
p.
), p.
477-479,
520-523, p.
et
(Debeaune
encore).
Schooten),
6n-6i5
(texte et
figure fournis
d'ailleurs), et,
aux additions,
p.
1
Les notules,
333 d, p. 36oj, p. 425 a, p. 427 b, p. 429 a, sont p. 247 aussi d'une inapprciable valeur. Ajoutons enfin que, pour
c, p.
complter V Introduction gnrale, place en tte du volume p. v-lxxvih et p. lxxjx-cv, Paul Tannery a fait prcder
I,
le
volume
p.
II
v-xxm. Le volume
le
III (janvier
II,
lieu,
on en trou-
p.
La
confession.
714-717
p.
347 b;
Dozem,
p.
556
ricelli, p.
et corriges, p. 701, p.
703 et p. 659; et n'oublions pas de biographiques, p. 702, ou philologiques, p. 56g et p. 662. Enfin Paul Tannery voulut, par scrupule de conscience, imprimer au moins en addition un texte latin,
petites
curiosits
p.
qu'il
pouvait tre
de Descartes
teur, figure au
instructive
n'tait
volume IV, p. 172-175, d'o une comparaison entre les deux textes la premire publication
:
donc pas superflue. Le volume IV (juillet 1643 avril 1647) donne une traduction franaise de divers documents rapports de Hollande, et que
Paul Tannery
nous avon
s
:
xi
imprims aussi en langue flamande la traduction est de Paul Tannery, p. 645-650 et p. 657-658 (comme dj au tome III, p. 28-3o et p. 3i-33). Ce fut lui seul aussi qui publia
et
annota
la lettre
galement
p.
Longomontanus. On et le problme de
Pappus encore,
364-366; sur
p.
centre d'agitation
et les
expriences de Cavendish,
370-371, p. 388-389,
mentionnons,
p.
dont plusieurs sont encore des dissertations vritables, pour mmoire, de petites notes d'rudition,
b, p.
206 a et
392 a, p. 472 (dernier alina), p. 5o8 a, p. 5?7 b, p. 553 d, p. 601 a, p. 645, p. 652, p. 655, p. 657, p. 696 a, b,c, et p. 697 a. Enfin, pour terminer, un petit chef-d'uvre, tel que seul Paul
Tannery pouvait l'crire, p. 68o-683, sur la Musique. Le tome V(mars 1647 fvrier i65o) contient, entre autres choses, un change de lettres entre Descartes et Carcavi.
renouveau de l'ancienne querelle avec Fermt et Roberval. L'rudition de Paul Tannery trouvait donc l encore matire s'exercer, pour le plus grand profit de notre dition
:
voir
notamment,
p.
367-369, p. 421
c,
p. 422-425, p. 465, et
p.
169
c, p.
372 c
deux renseignements
fier,
relatifs,
Huygens
Mais ce dont
avec
lui
qu'il
rapporta de
la
Ce sont d'abord quatre de Le Tenneur Mersenne, p. 77-79, p. 102, p. io3-io5, et p. 120-121, dont plusieurs passages fournissent
xn
Edition de Descartes
une longue lettre, galement indite, presque un petit trait, de Beaugrand Mersenne, p. 5o3-5i3; enfin et surtout, sept lettres (en tout, huit pices), de Florimond
Dme;
plus,
Debeaune, dont une Roberval et six Mersenne, p. 5i3-524, p. 524-529, p. 53o-542; on comprendra la joie de Paul Tannery, lorsqu'on 3aura qu'aucune ligne en franais n'avait t
On
Paul Tannery
maint extrait de lettres, ou des lettres entires, de divers correspondants de Mersenne, publies au cours de res cinq volumes lettres de Beeckmann, Villiers, Lacombe, Thibaut,
:
Durel, etc. Mais les trois gros in-folios qui contiennent ces
lettres ont t
de dpouillement a mme t fait plus fond, parce qu'il se faisait plus loisir, Dijon, o ces manuscrits avaient t envoys. De plus, c'est Dijon que s'est fait
borateurs.
Le
le
comme
En
fait,
avec Mersenne (laquelle ne contient pas les lettres de celui-ci) est devenue notre commun domaine tous deux, bien que Paul
Tannery
ait t le
premier l'explorer, et
qu'il ait
mme song
et ses
Mersenne
Correspondants bordelais.
De nombreuses
traces et
mme
des
la
publication des
uvres
comme on
verra plus
Cependant les Essais qui accompagnent le Discours de la Mthode, savoir la Dioptrique, les Mtores, et surtout la Gomtrie, avaient bien besoin encore, au moins pour la correC"
tion des preuves, de l'rudition scientifique de Paul
Tannery.
Paul Tannery
Il
xiii
mme
p.
s'occupa donc minutieusement de ce volume VI, y ajoutant une tude personnelle sur le problme de Pappus,
le tout
de
Les deux derniers volumes auxquels il collabora, volumes VII et IX, ne lui doivent que sa part, toujours laborieuse et
consciencieuse
l'excs, dans
la
volume IX,
seconde partie, p. 86 c, p. 119 b et c, p. 154 a, p. 223 c, p. 235 b. Paul Tannery avait annonc, en outre, deux tudes
finales sur
les
cartes, et sur le
cheve, p. 327~33o
rdige, p. 33o.
la
seconde ne
fut
mme
pas en partie
Sa collaboration nous manquera dsormais. Dj ce volume VIII se sera fait sans la scurit que donnait son collaborateur, demeur seul la tche, et sans les garanties qu'assurait au public un savant tel que lui. Mais combien nous souffrirons davantage pour les deux volumes qui restent encore Pour l'un surtout, o nous donnerons les plus anciens
1
crits
de
a conserv ou
Tannery
nous
Justement une dcouverte des plus importantes vient d'tre faite en Hollande, Middelbourg celle du Journal
place.
:
d'Isaac
Beeckmann,
maintenant
les
rsoudre?
:
De mme pour
ils
difficults,
Il
en a
mme
uvres.
xiv
dernier volume.
Edition de Descartes
Mais on peut
des
et,
dire qu'il
s'en
est all,
au
moment o
la publication
uvres
de Descartes ncessitait
matiques, sa direction.
En
nait,
dont dispose
de France,
le prix
en vertu d'un roulement, l'Acadmie des Sciences morales. La section de philosophie d'abord, puis l'Acadmie tout
entire, sur le rapport de
deux collaborateurs en furent grandement honors ils y virent la conscration, par les meilleurs juges, de l'uvre laquelle
ils
enthousiasme, et
vement
dfinitif
Il
Tannery.
faire
une uvre
la science, utile
son pays.
Ch. Adam.
Nancy, 3i
juillet
1905.
AVERTISSEMENT
Les Principia philofophi de Descartes furent publis jusqu' six fois par les Elzevier en Hollande. Voici l'indication
de ces
i
Anno
1644.
Cum
privi-
Marque
1
la
Minerve. In -4, 12
feuillets
liminaires,
3io pages,
feuillet blanc.)
Ce
Le
plus souvent,
il
est
runi, dans le
mme
volume, avec
la
titre
Renati Des-Cartes Specimina Philofophi : feu Differtatio de Methodo red regend rationis, & veritatis in fcientiis invejigand : Dioptrice & Meteora. Ex gallico tranjlata, &
ab auore perlea, variifque in
dami, apud Ludovicum
:
locis
emendata. (Amftelo-
Elzevirium,
1644.
Cum
privilegiis.
1
Marque la Minerve. In-4, 8 feuillets liminaires, 33 pages.) Nous avons d'ailleurs reproduit cette seconde partie sa
place, c'est--dire dans le
la
mme volume
que
le
Discours de
franais,
Mthode et les Essais de cette Mthode en tome VI de la prsente dition, page 517-720.
au
apud Ludovicum Elzevirium. Anno i65o. Cum Marque la Minerve. In-4, 20 ff limin., 3o2 pp.)
:
Privilegiis.
xvi
Avertissement.
augmente de
la
traduction latine de la Lettre de l'Autheur celuy qui a traduit le livre, laquelle avait paru en 1647. (Voir au tome IX de notre
dition,
intitule
seconde partie,
:
p.
Epijlola Authoris
ad Principiorum Philofophi
Prfationis loco
effe potejl.
interprtent gallicum,
qu
hic
Dans
le
mme volume
que
les Principia,
on trouve, comme
en 1644, les Specimina Philofophi, avec la date de i65o, et une pagination un peu diffrente In-4, S ff. limin., 3i6 pp.
:
On
la
Gallic ab ipfo
civitate
v. l. (Amftelodami,
Elzevirium.
Anno
ff.
i65o.
Marque
la
limin., 98 pp., 3
d'index.)
Ces trois pices, runies dans le mme volume, portent alors un titre gnral Renati Des-Cartes Opra Philofophica. Editio fecunda ab audore recognita.
:
Renati Des-Cartes Principia Philofophi. Nunc demum hac editione diligenter recognita & mendis expurgata. (Amftelodami, apud Ludovicum & Danielem Elzevirios. Anno i656.
3
Cum
Privilegiis.
Marque
la Mitlerve.
In-4,
*8 ff
limin.,
en i65o et en 1644, les Specimina Philofophi, avec une pagination diffrente encore 8 ff.
:
comme
anim, pagines aussi autre248 ment 12 ff. limin., 92 pp., 2 ff. pour l'index. Les trois pices, runies en un volume, sont prcdes de deux feuillets. Le premier porte un titre gnral Renati Des-Cartes Opra philofophica. Editio tertia, nunc demum hac editione diligenter recognita, & mendis expurgata. Le second feuillet contient au recto un avis au lecteur, au verso le portrait de Descartes
limin.,
:
Avertissement.
par Fr. Schooten.
xvii
l'dition latine
On
joint ce
volume
des
Meditationes, de 1654.
editio
cum
&
tnendis expurgata.
Anno
ff.
1664.
Cum
Marque
la
Minerve. In-4, 18
limin.,
C'est,
on
le voit, la
reproduction de l'dition
i656
mme
pagination exactement.
et
De mme
Specimina Philofophi,
Les trois pices, runies en un volume, sont prcdes de deux feuillets (faux titre et portrait de Descartes). Voici le faux titre Renati Des-Cartes Opra philofophica. Editio quarta, nunc detnum
les Paffiones animes.
:
pour
&
mendis expurgata.
des
On
comme
second volume,
l'dition
Meditationes
de i663.
Renati Des-Cartes Principia Philofophi. Ultima editio cum optimis collata, diligenter recognita, & mendis expurgata. (Amftelodami, apud Danielem Elzevirium. Anno 1672. Cum
5
privilegiis.
Marque
la
Minerve. In-4,
ff.
Reproduction identique des ditions de 1664 et de i656. De mme pour les Specimina et pour les Paffiones. L'ensemble
est
intitul
:
demum
etc.
Comme
6
second volume,
Meditationes de 1670.
Renati Des-Cartes Principia Philofophi. Ultima editio cum optimis collata, diligenter recognita, & mendis expurgata. (Amftelodami, apud Danielem Elzevirium, 1677, cum
privilegio S. Caefare Majeftatis.
18
ff.
Marque
la
Minerve. In-4,
limin.,
222 pp.)
Aucune observation nouvelle, pas plus que pour les Specimina et les Paffiones. En somme, les ditions de i656, 1664,
1672 et 1677, sont identiques. Cette sixime et dernire dition elzevirienne des
uvres de Descartes
laquelle on joint
xviii
les
Avertissement.
1678) porte le faux titre
:
Meditationes de
Renati Des-
Cartes Opra philofophica. Editio ultima etc. (comme prcdemment). Les ditions qui vinrent ensuite, sortirent des presses de Pierre et Jean Blaeu, Amsterdam, Amftelodami, Ex Typographia Blaviana . Celle que j'ai sous les yeux, date de 1692,
reproduit identiquement les dernires ditions des Elzevier
:
ff.
limin.,
ff.
248 pp.
PaJJones
anim, 12
ff.
limin., 92 pp., 2
d'index.
Les renseignements bibliographiques qui prcdent, font assez voir que les Principia Philofophi ne prsentent aucune difficult pour la constitution du texte latin. Il suffit de se procurer un exemplaire de l'dition princeps, laquelle d'ailleurs n'est point rare, ni dans les bibliothques, ni
le
:
mme
dans
commerce, et de la suivre fidlement toutes les autres n'en sont que la rimpression. Nous reproduisons donc cette dition
de 1644,
respectons
division
en articles,
disposition des
titres
en manchette, et toutes
les figures.
Quant
l'historique de
la publication, et
au commentaire que
ncessiterait le texte,
sommes
fait
philosophe.
une rgle, pour un chapitre spcial de la vie du Le texte ne soulevait de problmes que pour
des Principes de
la
la traduction franaise
Philofophie.
la
On
les
tome IX de
prsente
vn-xx de l'Avertissement.
C. A.
RENATI
D E S-CAR TES
PRINC
IPI A
PHILOSOPHIE.
M STE
cl3
LO DA Ml,
3 c
XLIV.
CumTrmlegm
SERENISSIM principi
ELISABETH^,
FREDERICI BOHEMLE REGIS,
COM1TIS PALAT1NI ET ELECTORIS SACRI ROMANI IMPERII
5
FILI-E
NATD MAXIME.
Sereniffima Princeps 3
Maximum
in
io
qud ea perlegere dignata fis, qudque, eorum occafione in notitiam tuam admifus, taies dotes tuas effe cognoverim, ut re gentis humanse efle putem, eas feculis in exemplum proponi. Non deceret mevel adulari, vel aliquid nonfatis perfpeftum affirmare, prsefertim hoc in loco, in quo veritatis fundamenta jacere conaturus fum & fcio non affedatum ac
edidi,
;
lucem
i5
qum magis
minum
a.
en tte de la premire dition des Principia Philosophiez, immdiatement aprs la feuille du frontispice, au verso de laquelle se trouve reproduit in extenso le Privilge du 4 mai 1637 (voir t. VI, p. 5 18, de cette
rotes,
mention en bas
Achev d'Imprimer
le
10 de
Iuillet
1644.
VEpistola est suivie de 14 pages non numrotes, contenant l'Index Principiorum Philosophiez (que noue reproduirons, non pas avant, mais seulement aprs les Principia, afin de pouvoir donner la pagination). Viennent ensuite les 3 10 pages numrotes des Principia. Sur la dernire est ajout un Errata de quelques lignes, dont les corrections ont t incorpores dans notre texte.
uvres.
III.
1
EPISTOLA DEbiCATORIA.
(i-3).
quae vera effe ratione vel experienti cognofco, & hc in exordio eodem modo ac in toto reliquo libro
philofophabor.
Magnum
virtutes
;
eft
&
apparentes
illas quae
ab
accurat rerum cognitione deveniunt, & illas quae cum aliqu ignoratione conjunftae funt. Per apparentes, intelligo vitia quaedam non vald frequentia,
vitiis aliis
iis
10
magis
folent celebrari. Sic quia plures inveniuntur qui pericula timide refugiunt, qum qui fe inconfiderat in
ipfa conjiciant, vitio timiditatis temeritas
tanquam
librai5
virtus opponitur,
qum
magnam
pietatis
famam
perveniunt,
qum
Inter veras
autem
virtutes, multae
non
fol re&i
:
cognitione, fed etiam ab errore aliquo nafeuntur fie faepe fimplicitate bonitas, metu pietas, defperatione fortitudo exfurgit.
funt, ut etiam diverfis
20
purae
&
fincerae, quae
fluunt,
uno
fapientiae
quantum
omne quod
optieft,
mum
3
effe
philofophabor, non la
dit.).
extolli (p. 3,
l.
l.
gne (/"
Mme
remarque
1.
21)
et rapi {p.
4,
l.
14).
17),
f3-5).
Epistola dedicatoria.
efle poteft;
quantum ex natur fu
juftitiam,
& per
,
hoc unum,
reliquafque
fortitudinem , temperantiam
omnes
5
emineant
iis
&
idcirco,
quamvis
mult
fint
prseftantiores
quae
aliqu vitiorum
non
Praeterea,
cm duo ad
ejus
&
propenfio
voluntatis
quidem quod voluntate dependet nemo non eft capax, fed quidam aliis mult perfpicaciorem habent intelledum. Et quamvis fufficere
:
debeat
i5
iis
qui funt
natur tardiufculi,
qud,
etfi
multa ignorent, modo tamen fir|mam & conftantem retineant voluntatem nihil omittendi, quo ad redi cognitionem perveniant, atque id omne quod redum judicabunt exfequendi, pro modulo fuo fapientes & hoc nomine Deo gratiffimi elle poffint mult tamen
:
praeftantiores
20
illi
funt, in quibus,
&
fum-
ma veritatis cognofcendae cura reperitur. Summam autem effe in Celtudine tu iftam curam,
avocamenta, nec confueta educatio quae puellas ad ignorantiam damnare folet, impedire potuerint, quominus omnes bonas artes & fcientias inveftigaris. Deinde fumma etiam &
ex eo perfpicuum
25
eft,
qud nec
aulse
penitiffim
rei
qud
te
unam hadenus
EPISTOLA DEDICATORIA.
(5-6).
omnes intelligas. Obfcu|riffimi enim plerifque aliis, etiam maxime ingeniofis & doctis, efle videntur; & fer omnibus ufu
tra&atus antehac
vulgatos perfed
venit ut,
fi
me
Geometricis
5
abhorreant
fi
prima Philofophi fcripfi non capiant folum agnofco ingenium tuum, cui omnia aequ perfpicua funt, &
quod merit idcirco incomparabile appello. Cmque confidero tam variam & perfe&am rerum omnium cognitionem non effe in aliquo Gymnofophilt jam fene, qui multos annos ad contemplandum habuerit, fed in Principe puell, quae forma & aetate non caefiam Minervam, aut aliquam ex Mufis, fed potis Charitem refert, non poflum in fummam admirationem non rapi. Denique non tantm ex parte cognitionis, fed etiam ex parte voluntatis, nihil ad abfolutam & fublimem fapientiam requiri, quod non in moribus tuis eluceat, animadverto. Apparet enim in illis eximia quaedam
io
cum
majeftate benignitas
|
&
20
Haecque ita me fibi devinxit, ut non modo Philofophiam hanc meam Sapientiae, quam in Te fufpicio,
dicandam
&
qum ftudium
fapientiae), fed
etiam
25
Devotifiimus cultor
Des-Cartes.
PRINCIPIORUM
PHILOSOPHIE
PARS PRIMA.
De
principiis cognitionis humance.
Quoniam
&
varia de rbus
i.
fenfibilibus judicia
pris tulimus,
qum integrum
noftr rationis
ufum haberemus,
roultis prjudiciis
quantum fieri
ejfe
dubitan-
dum.
poffe liberari,
qum
fi
femel in vit de
omnibus
ftudeamus dubitare, in quibus vel minimam incertitudinis fufpicionem reperiemus. Quin & illa etiam, de quibus dubitabimus, utile erit
habere pro fals, ut tant claris, quidnam mum & cognitu facillimum t, inveniamus.
i5
II.
certiffi-
habenda.
Sed hc intrim dubitatio ad folam contemplationem veritatis efl reftringenda. Nam quantum ad ufum
vitae,
III.
Hanc
non
effe
referendam.
20
antequam nos dubiis noftris exfolvere poffemus, non rar quod tantm efl verifimile cogimur ampledi vel etiam interdum, etfi duobus unum altero verifimilius non appareat, alterutrum tamen eligere. Nunc itaque, cm tantm veritati qurendae incumriret,
;
IV.
Cur pojimus
Principiorum Philosophle
I-a.
interdum fenfus errare, ac prudentiae eft, nunquam nimis fidere iis qui nos vel femel deceperunt; deinde,
quia quotidie in fomnis innumera videmur fentire
aut imaginari, quae
dignofeat.
V.
nufquam
quibus
funt; nulla|que
fie
dubi-
fomnum
vigili cert
Dubitabimus etiam de reliquis, quae antea pro maxime certis habuimus etiam de Mathematicis demon;
ftrationibus,
etiam de
iis
principiis, quae
:
hadenus
ali-
IO
putavimus
efle
per fe nota
quando nonnullos
videbantur;
qui poteft
erraffe in talibus,
&
qusedam pro
tum maxime, quia audivimus efle Deum, omnia, & quo fumus creati. Ignoramus
faliis
quae nobis
qum
notiflima appa-
non minus hoc videtur fieri potuifle, qum ut interdum fallamur, quod contingere ant advertimus. Atque fi, non Deo potentiffimo, fed vel nobis ipfis vel quovis alio nos efle fingamus quo minus potentem originis noftrae authorem affignabimus, tant magis erit credibile, nos tam imperfe&os efle,
,
20
ut femper fallamur.
VI.
Sed intrim, quoeunque tandem fimus, & quantumvis ille fit potens, quantumvis fallax, hanc nihilo-
a5
minus
ab
iis
femper
explo-
credendis, quae
non plan
atque
certa funt
&
ita cavere,
ne
unquam
3o
erremus.
VII.
Von
pojfe nobis
du-
Sic
autem
2-3.
Pars Prima.
dubitare, ac etiam falfa effe fingentes,
bitari,
modo poffumus
facile
quin exiftaeffe
tnus
dum dubitamus;
pri-
quidem fupponimus nullum effe Deum, nullum clum, nullacorpora; nofque etiam ipfos non habere manus, nec pedes, nec denique ullum corpus; non autem ide nos, qui talia cogitamus, nihil effe rpugnt enim, ut putemus id quod cogitt, eo ipfo tempore quo cogitt, non exiftere. Ac proinde haec coprima & gnitio, ego cogito, ergo fum, eft omnium
:
|
atque hoc
mum,
Haecque optima via eft ad mentis naturam, ejufque corpore diftindionem, agnofcendam. Examinantes enim quinam fimus nos, qui omnia quse nobis diverfa funt fupponimus falfa effe, perfpicu videmus,
VIII.
& corpoream,
agnofei.
hinc
i5
nullam extenonem, nec figuram, nec motum localem, nec quid fimile, quod corpori fit tribuendum, ad naturam noftram pertinere, fed cogitationem folam, quse proinde pris & certis qum ulla res corporea
cognofcitur; hanc enim jam percepimus, de
aliis
auIX.
eorum
Quid fit
cogitatio.
in nobis con-
ginari, fed
non modo intelligere, velle, imaetiam fentire, idem eft hc quod cogitare.
Atque
ita
25
li
dicam, ego video, vel ego ambulo, ergo fum; intelligam de vifione, aut ambulatione, quse
corpore peragitur, conclufio non eft abfolut certa; quia, ut fsepe fit in fomnis, poffum putare me videre,
vel
3o
ambulare, quamvis oculos non aperiam, & loco non movear, atque etiam forte, quamvis nullum habeam corpus. Sed fi intelligam de ipfo fenfu five confcienti videndi aut ambulandi, quia tune refertur ad
Principiorum Philosophie
fola fentit five cogitt fe videre aut
3-4.
mentem, quae
am-
fcuriora
reddi
nomina, quibus jam ufus fum, vel utar in fequentibus, quia per fe fatis nota mihi videntur. Et faepe adverti Philofophos in hoc erhc explico alia multa
rare,
Non
qud
non
effe
numeranda.
Atque ubi
dixi
hanc pro10
omnium primam
fcire
& certiffimam,
currat,
opor-
quid certitudo
exiftat,
&
talia; fed
&
iS
non cenfui
numerandas.
Jam ver
pris
gnofci,
ut fciatur,
fed
Quomodo mens
& certis,
mentem noftram non modo etiam evidentis qum corpus columine naturali
effe
notandum
eft,
notiffimum,
;
affediones
five qualitates
ibi
atque ide
five
;
20
rem
fub-
neceffario inveniri
&
quo
plures in
edem
illam cognofcere.
Plura ver in
25
mente noftr, qum in ull ali re nobis deprehendi, ex hoc manifeftum eft, qud nihil plan efficiat, ut aliquid aliud cognofcamus, quin idem etiam mult certis in mentis noftrae cognitionem nos adducat. Ut fi terram judico exiftere, ex eo qud illam tangam vel videam, cert ex hoc ipfo adhuc magis mihi judicandum eft mentem meam exiftere fieri enim forfan
:
3o
4-5.
Pars Prima.
poteft, ut
judicem
nulla exiftat;
terram tangere, quamvis terra non autem, ut id judicem, & mea mens
fit;
me
atque
aliter
-
ita
de
caeteris.
eft iis,
,
vifum
qui
non
fibi
XI1
ordinephiloiophati iunt,
quam quiamentem
a corpore
(equ
nunquam
aliud,
fatis
qum quidquam
;
folas
10
non tamen adverterunt, per fe ipfos, mentes hoc in loco fuiffe intelligendas fed contra po|
manibus palpabant, quibufque vim fentiendi perperam tribuebant; hocque ipfos mentis natur
bant,
&
percipiend avocavit.
i5
20
autem mens, quae fe ipfam novit, & de aliis omnibus rbus adhuc dubitat, undique circumfpicit, ut cognitionem fuam ulteris extendat primo quidem invenit apud fe multarum rerum ideas, quas quamdiu tantm contemplatur, nihilque ipfis fimile extra fe effe affirmt nec negat, falli non poteft. Invenit etiam communes quafdam notiones, & ex his varias demonftrationes componit, ad quas quamdiu attendit, omnino fibi perfuadet effe veras. Sic, exempli
:
Cm
xm
"erlmcogni'tw^i
^gninonedependeat.
cauf,
numerorum
in fe habet,
ha-
& fimiles;
3o
duobus redis, &c. ac proinde haec & talia fibi perfuadet vera effe, quamdiu ad praemiffas, ex quibus ea deduxit, attendit. Sed quia non poteft femper ad illas attendere, cm poftea recordatur fe nondum fcire, an forte talis naturae creata fit,
trianguli aequales effe
uvres.
III.
10
Principiorum Philosophle
iis
5-6.
ut fallatur etiam in
nec ullam
fuae
autho-
rem
XIV.
originis agnoverit.
Ex
de
eo qud exijleniia
neceffaria
Deo
in
potentis
unam effe entis fumm intelligentis, fumm & fumm perfedi, quae omnium long praeagnofcit in ipf exiftentiam,
cipua
eft,
non poffibilem
in ideis alia-
& contingentera
tantm,
quemadmodum
om-
IO
&
duobus
re-
dis, plan
fibi
ita
i5
neceffariam
&
aeternam in entis
fumm perfedi ide contineri, plan concludere dbet ens fumm perfedum exiftere.
XV.
fi
ideam apud fe inveniri, in qu eodem modo neceffariam exiftentiam contineri animadvertat. Ex hoc enim intelliget, iftam ideam entis fumm perfedi non effe fe effidam, nec exhibere chimericam quandam, fed veram & immutabilem naturam, quaeque non poteft non exiftere, cm neceffaria exiftentia in e contineatur.
XVI.
Prtrjudicia
Hoc, inquam,
necef-
facile credet
mens
noftra,
fi
fe pris
impedire,
ijla
quomins
fttas
omnino
reliquis
praejudiciis liberrit.
affueti
exiftentia?
Dei
omnibus
in rbus effentiam
ab exiftentia diftin-
nufquam
3o
6- 7 .
Pars Prima.
ii
tingit,
cm
in entis
fumm
perfedi contemplatione
non fumus plan defixi, ut dubitemus an forte ejus idea una fit ex iis, quas ad arbitrium efinximus, aut faltem ad quarum effentiam exiftentia non pertinet.
5
XVII.
10
habemus, videmus quidem illas, quatenus funt quidam modi cogitandi, non multm fe mutu differre, fed quatenus una unam rem, alia aliam repraefentat, effe valde diverfas & qu plus perfedionis objedivae in fe continent, e perfediorem ipfarum caufam effe
;
debere.
Nam quemadmodum,
alicujus
fi
quis
in fe habet
ideam
machinae valde
fit
artificiofae,
|
merit
quaeri potefl
qusenam
caufa qu illam
habet
i5
an nempe viderit alicubi talem machinam ab alio fadam; an mechanicas fcientias tam accurat didicerit, anve tanta fit in eo ingenii vis, ut ipfam nullibi unquam vifam per fe excogitare potuerit ? Totum enim artificium quod in ide ill objediv tantm five
tanquam
20
qualifcunque tandem
five
repraefentativ, faltem in
prima
& prsecipu,
fed reipf
a5
3o
fummi ideam habemus in nobis, jure pofumus examinare qunam cauf illam habeamus tantamque in e immenfitatem inveniemus, ut plan ex eo fimus certi, non poffe illam nobis fuiffe inditam, nifi re in qu fit rvera omnium perfedionum complementum, hoc efl, nifi Deo realiter exiflente. Efl enim lumine naturali notiffimum, non modo nihilo nihil fieri nec id quod efl perfedius ab eo quod efl minus perfedum, ut cauf
Sic,
quia Dei
five entis
XVIII.
Deum
exiftere.
12
efficiente
Principiorum Philosophie
7-8.
&
totali,
ideam
five
imaginem
eue
poffe, cujus
non
Archetypus
5
Et
omnes ejus perfediones reipf continens, exiquia fummas illas perfediones, quarum ideam
xix.
?om^Ti*X""
tjus
tamen per/eio-
habemus, nullo modo in nobis reperimus, ex hoc ipfo red concludimus eas in aliquo nobis diverfo, nempe in Deo, effe, vel cert aliquando fuiffe; ex quo evidentiffim fequitur, ipfas adhuc effe. Hocque fatis certum eft & manifeftum, iis qui Dei ideam contemplari fummafque ejus perfediones adenim illas non Comprevertere fun t affueti. Quamvis ^~ *
10
risnobiscogno/ci.
hendamus
quia fcilicet
finiti,
eft
de natur
diftintis
infiniti
ut
non comprehendatur,
nihiloullas
i5
minus tamen
ipfas claris
&
qum
Deo fados,
eumqueproindeexi.
Quia ver non omnes hoc advertunt, atque etiam *.' J J 1_ 1_ J r quia non, quemadmodum habentes ideam artincioiae alicu j us mac hinse fcire folent undenam illam acceperint, ita etiam recordamur ideam Dei nobis aliquando Deo adveniffe, utpote quam femper habui
20
mus
quserendum adhuc eft, quonam fimus nos ip, qui fummarum Dei perfedionum ideam in nobis habemus. Nam cert eft lumine naturali notiffimum, eam rem, quse novit aliquid fe perfedius, fe non effe: dediffet enim ipfa fibi omnes perfediones, quarum ideam in fe habet nec proinde etiam poffe ab ullo
:
2 5
effe,
qui
eft,
hoc
illas
perfediones,
3o
8-
9.
Pars Prima.
xxi.
Exiftentice nofirce du-
modo attendamus ad
;
temporis
five
rerum
rationem fufficere,
durationis naturam
quse talis
eft,
ut ejus partes fe
ad exijlentiam Dei
demonftrandam.
mutu non pendeant, nec unquam fimul exiflant; atque ide ex hoc qud jam mus, non fequitur nos in
tempore proxim fequenti etiam futuros, nifi aliqua caufa, nempe eadem illa quse nos primm produxit, continu veluti reproducat, hoc eft, confervet. Facile enim intelligimus nullam vim effe in nobis, per quam nos ipfos confervemus illumque in quo tanta eft vis, ut nos fe diverfos confervet, tant magis etiam fe ipfum confervare, vel potis null ullius confervatione indigere, ac denique Deum effe. Magna autem in hoc exiftentiam Dei probandi modo, per ejus fcilicet idcam, eft praerogativa qud
;
:
IO
XXII.
Ex
fimul quif|nam
fit,
quantum
mitas, agnofcamus.
Nempe
genii
vi"
cognofcibilia
fimul cognofci.
nitam refpicientes, videmus illum effe seternum, omnifcium, omnipotentem, omnis bonitatis veritatifque
20
fontem, rerum
omnium
creatorem, ac denique
illa
omnia
in fe
habentem,
in
nem
clar
25
poffumus advertere. Nam fan multa funt, in quibus etfi nonnihil perfedionis agnofcamus, aliquid tamen etiam imperfedionis five limitationis deprehendimus ac proinde competere Deo non poffunt. Ita in natur corpore,
;
XXIII.
Deum
tiam peccati.
quia fimul
3o
cum
effe
ditur, eftque
imperfedio
certum
eft,
Deum non
quaedam
fit,
omni fenfu
14
pafio eft,
Principiorum Philosophle
9- 10.
&
modo
Deum
gere
fentire
putandum
eft,
fed
tantummodo
intelli-
neque hoc ipfum ut nos, per oprations quodammodo diftindas, fed ita ut, per unicam 3 femperque eandem & fimpliciffimam a&ionem, omnia fimul intelligat, velit & operetur. Omnia, inquam,
velle
:
&
hoc
XXIV.
eft,
res
quia non
eft res.
Jam
effe
ver, quia
Deus
eft
folus
omnium
fi
poffunt vera
caufa, perfpicuum
optimam
10
ex ipfius Dei
&
nos fi-
ducere conemur, ut
eft
ita
Quod
ut fatis
i5
tut
&
aggrediamur, e nobis
cautel
utendum, ut femper qum maxime recorDeum authorem rerum effe infinitum, &
finitos.
Ita
fi
forte nobis
Deus de
Credenda
qute
effe
omnia
revelata
Deo
funt,
dant.
quod naturales ingenii noftri vires excdt, qualia jam funt myfteria Incarnationis & Trinitatis, non recufabimus illa credere, quamvis non clar intelligamus. Nec ullo modo mirabimur multa effe, tum in immenf ejus natur, tum etiam in rbus ab eo creatis, quae captum noftrum excdant.
revelet,
Ita nullis
infinito.
25
XXVI. Nunquamdifputandum
de infinito, fed in quibus nullos fines advertimus, qualia funt
effe
tantm ea
quafi
ac comprehendere conari.
iis,
extenfio
mundi, di-
Non
fi
igitur refpon-
vifibilitas
partium
dere curabimus
a.
daretur linea
3o
Voir
t.
V, p. i65-i66.
10-11.
Pars Prima.
M
materi, numerus
Jlellrum,
indefinitis
infinita, ejus
mdia pars
fit
effet
numerus
iis
infinitus
& talia
nifi
quia de
nulli videntur
debere cogitare,
qui
mentem
omnia,
fuam infinitam
effe arbitrantur.
Nos autem
illa
10
fpe&abimus. Ita, quia non poffumus imaginari extenfionem tam magnam, quin intelligamus adhuc majorem effe poffe, dicemus magnitudinem rerum poflibilium effe indefinitam. Et quia non poteft dividi aliquod corpus in tt partes, quin fingulae adhuc ex his partibus divifibiles intelligantur, putabimus quantitatem effe indefinit divifibilem. Et
fed ut indefinita
plures adhuc
Deo
creari potuiffe
credamus, illarum
etiam
numerum
de reliquis.
infinita
tum
20
ut
nomen
|
infiniti foli
in eo
Qu
folo
omni ex
parte,
limites agnofci-
S in-
mus, fed etiam pofitiv nullos effe intelligimus; tum etiam, quia non eodem modo pofitiv intelligimus alias res aliqu ex parte limitibus carere, fed ngative tantm earum limites, fi quos habeant, inveniri
25
denique nullas
unquam
:
XXVIII.
rales, fine
quem Deus
aut natura in
faciendis
fibi
propofuit,
exa-
mina nda s.
mus
3o
a.
V, p. 167.
i6
Principiorum Philosophie
,
11-13.
nium confiderantes videbimus quidnam ex iis ejus attributis, quorum nos nonnullam notitiam voluit
habere, circa illos ejus effe&us qui fenfibus noftris
cludendum
effe
,
oftendat
memores tamen,
ut
jam
di&um
eft
credendum, quandiu
revelatur.
XXIX.
Primum Dei attributum quod hc venit in confiderationem, eft, quod fit fumm verax, & dator omnis
ade ut plan repugnet ut nos fallat, five ut propri ac potiv fit caufa errorum, quibus nos obnoxios effe experimur. Nam quamvis forte poffe falluminis
:
IO
lere
nes
nifi
nunquam
i5
&
proinde in
XXX.
Hinc Jequi omnia
quce
Deum
cadere poteft.
Atque hinc
fequitur,
lumen
Deo nobis datam, nullum unquam objedum poffe attingere, quod non fit verum, quatenus
cendi facultatem
20
eft,
quatenus clar
effet
&
diftind
fi
dicendus,
fummal iUa
dubitatio, quse ex eo
25
iis
Quin
c
,
&
aliae
omnes dubitandi
facile ex
b.
Ci-avant, p.
9,
1.
3l, p. 10,
1.
2.
c. Art. iv et v, p.
5-6 ci-avant.
12-13.
Pars Prima.
tur.
fufped efle debent, quia funt maxime perfpicuse. Atque fi adverramus quid in fenfibus, quid in vigili, quidve in fomno clarum fit ac diftin&um, illudque ab eo quod confufum eft & obfcurum diftinguamus, facile
quid in qulibet re pro vero habendum fit agnofcemus. Nec opus eft ifta pluribus verbis hoc in loco perfequi,
quoniam
in
10
utcunque tractata funt 8 & accuratior eorum explicatio ex fequentium cognitione dependet.
Quia ver, etfi Deus non fit deceptor, nihilominus tamen faepe contingit nos falli, ut errorum noftrorum
caufam inveftigemus, ipfofque prsecavere difcamus, advertendum eft, non tam illos ab intelledu qum voluntate pendere; nec efle res, ad quarum
originem
i5
XXXI.
Errores
Deum
&
produdionem
realis
fed
tantm negationes,
&
XXXII. Duos tantm in nobis ejfe modos cogitandi,
perceptionem/cilicet
intelles
in nobis expe:
quorum
imagi-
Nam
fentire,
&
diverfi
modi per-
cipiendi
25
ut
&
modi volendi.
XXXIII.
3o
autem aliquid percipimus, modo tantm nihil plan de ipfo affirmemus vel negemus, manifeftum eft nos non falli; ut neque etiam cm id tantm affirmamus aut negamus, quod clar & diftind percipimus efle fie afirmandum aut negandum fed tan|
Cm
Nos non cm de
percepta judicamus
a.
t.
VII, p. 53.
uvres.
III.
i8
Principiorum Philosophie
(ut
fit), etfi
13-14.
tummodo cm
XXXIV.
Nonfolm intelleum,
Jed etiam voluntctem requiri ad judican-
aliquid
non red
percipia-
quam
;
nullo
modo
dum.
mus
judicare
aliquo
modo
Non autem
requiritur (faltem
ad quomodocunque judicandum)
rei
intgra
& omnimoda
fumus
XXXV.
Hanc Mo
re,
perobfcur
&
confuf
10
cognofcimus.
Et
quidem
illi
intellecls perceptio,
non
nifi
ad ea pauca
dici poteft,
latis paie-
errorumque cauinde
effe.
quae
fam
finita.
Voluntas vero
quodammodo
Deo
fe
quia nihil
unquam
objedum
:
i5
extendat
ade
eft
qud
20
Neque tamen
Deo
ullo
author
fingi poteft,
de ratione intellefts
ut
non ad omnia
XXXVII.
fe extendat.
25
Qud
perfedio
atque
Summam
hominis per/eionem , qud agat libr, five per voluntatem ; & per hoc laude vel vitupeeffe
fummaquaedam
fit
in
homine
eft libr,
rio
dignum
ita peculiari
quodam modo
|
reddi.
author fuarum
lau3o
adionum,
inftifie
Pars Prima.
10
IO
Edemque ratione, magis profe& nobis tribuendum eft, quod verum ampledamur, cm ample&imur, quia voluntari id agimus, qum non poffemus non amplefti. Quod autem in errores incidamus, defehis quidem eft in noftr adione five in ufu libertatis, fed non in noftr natur, utpote quse eadem eft, cm non reft, qum cm reft judicamus. Et quamvis tantam Deus
ipfa fabricavit.
XXXVIII.
Effe defeum
in nojlr
aione, non in nojlr natur, qud erremus ; fa?pe fubditorum culpas aliis dominis , nunquam autem Deo tribui
pop.
nunquam
mines,
i5
fi
falleremur, nullo
ipfo
quemadmodum
malum impe-
20
tamen impediat, ipfum dicimus effe ejus caufam ita etiam, quia Deus potuiffet efficere ut nunquam falleremur, ide errorum noftrorum caufa eft putandus. Poteftas enim, quam homines habent uni in alios, ad hoc eft inftituta, ut ipf utantur ad illos malis revocandos ea autem, quam Deus habet in om;
nes, eft
qum maxime
ipfi
abfoluta
& libra
ideque fum-
mas quidem
omnia
25
quod non
Qud autem
tis
fit
&
mul-
XXXIX.
Libertatem arbitrii effe per Je notam.
ad arbitrium vel
non
affentiri pofTimus,
adeo manifeftum
eft,
ut inter primas
munes notiones, quae nobis funt innatae, fit recenfendum. Patuitque hoc maxime paul ant a cm de om3o
20
Principiorum Philosophie
14-15.
authorem modis omnibus nos fallere conari; nihilominus enim hanc in nobis libertatem effe experiebamur, ut poffemus ab iis credendis abftinere, quse non plan certa erant & explora ta. Nec ulla magis per fe
nota
XL.
Certuut etiam omnia effe Deo prordinata.
non dubia videbantur. Sed quia jam Deum agnofeentes, tam immenfam in eo poteftatem effe percipimus, ut nefas effe putemus exiftimare, aliquid unquam nobis fieri poffe, quod non ant ab ipfo fuerit prseordinatum facile poffumus
:
10
fi
hanc Dei
conci-
cum
Illis
recordemur mentem
i5
noftram
quam
ideque hanc quidem nobis fatis attingi, ut clar & diftin& percipiamus ipfam in Deo effe; non autem fatis comprehendi, ut videamus quo
effe infinitam
20
pado
eft,
libras
hominum
&
indifferentia, quae in
nobis
25
nos ita confeios effe, ut nihil fit quod evidentis & perfedis comprehendamus. Abfurdum enim effet, propterea quod non comprehendimus unam rem,
quam feimus
quam
intim compre-
hendimus, atque apud nofmet ipfos experimur. Jam ver, cm feiamus errores omnes noftros voluntate pendere,
3o
mirum
videri poteft,
qud unquam
i5-i6.
Pars Prima.
21
falli.
fallamur, quia
eftvelle
tingit
fal|li,
nemo qum
eft
qui velit
velle aflentiri
errorem
reperiri. Et
falli,
quamvis rvera nullus fit, vix tamen ullus eft, qui non
quibus error ipfo infcio con-
tinetur.
Quin &
efficit,
perfsepe
fit
ut
aflequenda, de
iis
Certum autera
vero admifluros,
clar
fi
nihil
Nos nunquam
cm Jolis
&
quam
no-
non
ut neque etiam
quae clar per-
facultas aflentiendi,
cm tantm ad ea
probaretur, ita
fponte aflentiafit
mur,
10
&
nullo
modo
verum.
XLIV. Nosjemper maljudicare, cm ajfentimur
non clar perceptis, incidamus etfi cafu
in veritatem
;
Certum etiam eft, cm aflentimur alicui rationi quam non percipimus, vel nos falli, vel cafu tantm incidere in veritatem, atque ita nefcire nos non falli.
Sed fan rar contingit, ut affentiantur iis, quae advertimus nobis non elfe percepta quia lumen naturae nobis didat, nunquam nifi de re cognit efle judicandum. In hocautem frequntiflim erramus, qud multa
:
idque
ex eo contingere,
fuiffe antea fatis
qud fupponamus ea
nobis perfpea.
25
3o
putemus nobis olim fuife percepta, iifque, mmorise mandatis, tanquam omnino perceptis aflentiamur, quae tamen rvera nunquam percepimus. Quin & permulti homines nihil plan in tot vit percipiunt fatis re&, ad certum de eo judicium feren-
XLV.
Quidfit perceptio clara, quid difiina.
, ,
22
|
Principiorum Philosophie
16-17
dum. Etenim ad perceptionem, cui certum & indubitatum judicium poffit inniti, non modo requiritur ut fit clara, fed etiam ut lit diftinda. Claram voco illam,
quae menti attendenti praefens
clar
&
aperta
eft
ficut
ea
quae,
oculo intuenti
& apert
dam autem illam, quae, cm clara fit, ab omnibus aliis ita fejunda eft & prsecifa, ut nihil plan aliud, qum
quod clarum
XLVI. Exemplo doloris oftenditur, claram effe
poffe perceptionem
etfi
eft,
in fe contineat.
Ita,
dum
quis
magnum
aliquem
fentit
dolorem,
cla-
10
riffima
quidem
non
non
fit
difiina ; dijlinclara.
femper eft diftin&a; vulg enim homines illam confundunt cum obfcuro fuo judicio de natur ejus, quod
putant
effe in parte
quem
peri5
non
fit
non autem
ulla diftinda,
XLVII.
Ad
judicia emendanda
quidem in prima tate mens ita corpori fuit immerfa, ut quamvis multa clar, nihil tamen unquam
Et
fimplices notiones
confiderandas, & quid in quque fit
effe
diftind
perceperit
20
clarum.
plerifque
iis
nunquam
pofimus liberare,
fummatim
hc
enumerabo fim2>
plices
omnes notiones, ex quibus cogitationes noftrae componuntur; & quid in unquque fit clarum, quidque obfcurum, five in quo pofmus falli, diftinguam.
XLVIII.
Quaecunque fub perceptionem noftram cadunt, vel tanquam res, rerumve affediones quafdam, confideramus; vel tanquam aeternas veritates, nullam exiftentiam extra cogitationem noftram habentes. Ex
iis
quae
3o
imeratio.
tanquam
res confideramus,
maxime generalia
funt
i7->.
Pars Prima.
23
&
fi
Non autem plura qum duo fumma gnera rerum agnofco unum eft rerum intelletualium, five cogitativarum, hoc eft, ad mentem five ad fubftantiam cogi:
tantem pertinentium
rerum materialium, five quae pertinent ad fubftantiam extenfam, hoc eft, ad corpus. Perceptio, volitio, omnefque modi tam perci;
aliud
piendi
10
qum volendi, ad
i5
longum, latum & profundum, figura, motus, fitus, partium ipfarum divifibilitas, & talia. Sed & alia quaedam in nobis experimur, quae nec ad folam mentem, nec etiam ad folum corpus referri debent, quaeque, ut infr fuo loco oftendetur", ab arda & intima mentis noftrae cum corpore unione proficifcunextenfio in
tur
nempe
appetitus famis,
five
fitis,
&c;
itemque, com-
motiones,
20
cogitatione confiftunt, ut
ritatem, ad triftitiam,
&
colo-
25
rum, fonorum, odorum, faporum, caloris, duritiei, aliarumque ta&ilium qualitatum. Atque haec omnia tanquam res, vel rerum qualitates feu modos, confideramus. Cm autem agnofcimus
fieri
XLIX.
sEternas veritates non poffe Ua mmerari, fed " ec e " e op '"
non
haec
:
fit,
tune propofi-
3o
non tanquam res aliqua exiftens, neque etiam ut rei modus confideratur, fed ut veritas quaedam aeterna, quae in mente noftr fedem habet, vocaturque communis notio, five axioma.
tio
Ex
a.
Pars IV,
art.
clxxxix, cycx
et
exexi.
24
Principiorum Philosophie
:
18-19.
&
qui
Quod fafium
infeum
ejje
nequit
:
Is
cogitt,
dum
cogitt
&
alia
L.
innumera, quse quidem omnia recenferi facile non poflunt, fed nec etiam ignorari, cm occurrit occafio ut de iis cogitemus, & nullis prscjudiciis excsecamur. Et quidem, quantum ad has communes notiones,
|
Eas
clar percipi,fed
non dubium efl quin clar ac diflind percipi poflnt, alioqui enim communes notiones non effent dicendse ut etiam rvera quaedam ex ips non zequ apud omnes ifto nomine dignae funt, quia non sequ ab omnibus percipiuntur. Non tamen, ut puto, quod unius
:
10
latis pateat
qum
alte-
nus
fanturprjudicatis
qui eas idcirco
i5
non
etiamfi non-
ipfas percipiant.
LI.
Quid
fit
fubftantia,
&
Quantum autem ad ea, quae tanquam res vel rerum modos fpedamus, operae pretium eft ut fingula feorfim confideremus. Per fubjiantiam nihil aliud intelli-
20
gere poffumus,
qum rem
re indigeat ad exiflendum. Et
quidem fubftantia quae null plan re indigeat, unica tantm potefl intelligi, nempe Deus. Alias ver omnes, non nifi ope concurfs Dei exiftere poffe percipimus. Atque ide nomen fubftanti non convenit Deo & illis univoc, ut dici folet in Scholis, hoc eft, nulla ejus nominis fignificatio poteft diftind intelligi, quae Deo & creaturis fit communis.
PofTunt autem fubftantia corporea
25
&
mens,
five
ig-ao.
Pars Prima.
univoc conveniat,
catur.
&
ceptu
tia
intelligi,
qud
egent ad exiftendum.
ftens,
qud
afficit
fit
;
fed facile
ipfam agnofcimus ex
communem
illam notionem,
qud
nihili
nulla
fint
10
Ex hoc enim qud aliquod attributum adefle percipiamus, concludimus aliquam rem exiftentem, five fubftanattributa, nullaeve proprietates aut qualitates.
i5
quidem ex quolibet attributo fubftantia cognofcitur fed una tamen eft cujufque fubftantiae praecipua proprietas, quae ipfius naturam eflentiamque conftituit, & ad quam aliae omnes referuntur. Nempe extenfio in longum, latum & profundum, fubftantiae corporeae naturam conftituit & cogitatio conftituit naturam fubftantiae cogitantis. Nam omne aliud quod
Et
; ;
corporis
ut
&
omnia, quae
diverfi
modi cogi-
motus
nifi in
re cogi-
Sed contra poteft intelligi extenfio fine figura vel motu, & cogitatio fine imaginatione vel fenfu, & ita de reliquis ut cuilibet attendenti fit manifeftum.
tante.
:
Atque
3o
ita facile
&
diftin&as
LIV.
habere notiones,
attributa
unam
fubftantiae cogifi
Quomodo
claras
&
di-
nempe
4
&
omnia
III.
uvres.
26
Principiorum Philosophie
accurat diftinguamus.
diftin&am fubftanti cogitantis increatse & independentis, id eft Dei modo ne illam adsequat omnia quae in Deo funt exhibere fupponamus, nec quidquam etiam in e effe fingamus, fed ea
ideam claram
&
tantm advertamus, qu rvera in ipf continentur, quseque evidenter percipimus ad naturam entis fumm perfe&i pertinere. Nec cert quifquam talem ideam Dei nobis ineffe negare poteft, nifi qui nullam plan
[
lv.
Dei notitiam in humanis mentibus effe arbitretur. Duratio, ordo, & numerus, nobis etiam diftintiffim intelligentur,
10
Quomodo
do,
tur.
duratio, orintelligan-
numerus etiam
dijlin
nullum iis fubftantise conceptum amngamus, fed putemus durationem rei cujufque effe tantm modum, fub quo concipimus rem iftam, quatenus effe perfeverat. Et fimiliter, nec ordinem nec
fi
i5
numerum
&
LVI. Quid
fini modi, qualilates, attributa.
quiquam diverfum rbus ordinatis numeratis, fed effe tantm modos, fub quibus illas
effe
confideramus.
Et
intelligimus,
20
quod alibi per attributa, vel qualitates. Sed cm confideramus fubftantiam ab illis afici, vel variari, voca-
mus modos ; cm ab
ralis
ift
cm gene25
fpedamus tantm ea fubftantise ineffe, vocamus attributa. Ideque in Deo non propri modos aut qualitates, fed attributa
tantm
effe
ca
qu nunquam
in iis diverlo
modo fe habent,
ut
exiftentia
LVI1.
&
duratio, in re exiftente
&
durante, non
3o
ipfis,
quarum
attributa vel
Pars Prima.
7
in rbus, alia in cogitatione. Et quid
modi
effe
dicuntur
tantm cogitaeft
tione. Ita,
cm tempus
duratione generaliterfumpt
duratio
&
tempus.
numerum mots,
tantm modus cogitandi neque enim profet intelligimus in motu aliam durationem qum in rbus non motis ut patet ex eo qud, fi duo corpora, unum tard, aliud celeri|ter per horam moveatur, non plus temporis in uno qum in alio numeremus, et mult plus fit mots. Sed ut rerum omnium durationem me:
IO
tiamur,
comparamus illam cum duratione motuum illorum maximorum, & maxime aequabilium, quibus
fiunt anni
&
dies
mus.
i5
Quod
proinde
modum
cogitandi,
cm numerus non
;
LVI1I.
Numerum &
univerfa-
modus
cogitandi duntaxat
ut
&
alia
omnia
quae
unverfalia
vocamus.
&
LIX.
Quomodo
fiant ;
univerfalia
fint
& qu
cogitanda ut etiam
a5
3o
omnibus rbus per ideam iftam repraefentatis imponimus quod nomen eft univerfale. Ita, cm videmus duos lapides, nec ad ipforum naturam, fed ad hoc tantm qud duo fint attendimus, formamus ideam ejus numeri quem vocamus binarium cmque poftea duas aves, aut duas arbores videmus, nec etiam earum naturam, fed tantm qud duae fint confideramus, repetimus eandem ideam quam pris, quae ide eft ut & hune numerum eodem univerfali univerfalis nomine binarium appellamus. Eodemque modo, cm
;
28
Principiorum Philosophle
3.
fpedamus figuram tribus lineis coraprehenfam, quandam ejus ideam formamus, quam vocamus ideam trianguli; & edem poftea ut univerfali utimur ad omnes alias figuras tribus lineis comprehenfas animo
noftro exhibendas.
alios effe
habentes
danguli, quae relata ad praecedentem, ut magis generalem fpecies vocatur. Et illa anguli reditudo eft
,
|
differentia univerfalis,
gula ab
tia
aliis
10
aequalis
iis
omnibus
&
folis
conveniens.
Ac denique,
fi
fuppo-
namus
non
i5
&
accidens.
LX
%rim
Numerus autem,
"
derea.
diftindione
realis, modalis,
&
tantm
efl inter
plures fubftantias
&
has percipimus
fe
mutu
unam
abfque
altra clar
&
Deum
i5
enim agnofeentes,
fumus ipfum
:
poffe efiieere
ade ut, exempli cauf, ex hoc folo qud jam habeamus ideam fub-
cert
atque
fi
unamquamque
3o
effe
diftindam. Item-
a3-2 4
Pars Prima.
29
rem cogitantem,
ipfo
&
eft
poffit
cogitatione excludere fe
omnem
qum
unumquemque, fie fpe&atum, ab omni ali fubftanti cogitante atque ab omni fubftanti corpore realiter diftingui. Ac etiamfi fupponamus,
extenfam, certum
Deum
conjunxiffe,
ut arlis
&
ita
ex
illis
flavifle,
manent nihilominus
quia,
quantumvis arft ipfas univerit, potenti, quam ant habebat ad eas feparandas, five ad unam abfque ali confervandam, feipfum exuere non potuit, & quae vel Deo pofunt feparari, vel fejundim confervari, rea|
i5
liter
funt diftinda.
duplex
dum
propri diftum,
&
fubftantiam cujus
momodus;
LXI
De diftinione
modali.
20
duos modos ejufdem fubflantise. Prior ex eo cognofeitur, quod poflimus quidem fubftantiam clar percipere abfque modo quem ab ill differre dicimus, fed non poffimus, viceverf, modum illum intelligere fine ipf. Ut figura & motus diftinguuntur modaliter
alia inter
ut etiam affirmatio
&
25
eo,
modum
fed
3o
neutrum tamen fine edem fubftanti cui infunt. Ut fi lapis moveatur & fit quadratus, poflum quidem intelligere ejus figuram quadratam fine motu; & viceverf, ejus motum fine figura quadrat fed nec illum motum, nec illam figuram poflum intelligere fine lapidis fubftanti. Diftinagnofeere, ac viceverf
;
}
ctio
PRINCIPIORUM PhILOSOPHLE
34-25.
differt
ab ali
fubftanti vel
modo
alterius fubftantiae, ut
motus
motus duratione,
realis potis
illi
dicenda
efle videtur,
qum modalis
LX1I.
quia modi
Denique
dijlinlio
De
&
dijlinione
rationis.
duo talia attributa ejufdem alicujus fubftantiae. Atque agnofcitur ex eo, qud non poffimus claram & diftindam iflius fubftantiae ideam formare, fi ab e illud attributum excludamus vel non poffimus unius ex ejufmodi attributis ideam clar percipere. fi
potefl, vel inter
;
10
illud
fi
i5
tione fu diftinguitur;
&omnesmodi
tanquam
differunt,
in objedis confideramus,
ratione tantm
fe
tum ab objedis de quibus cogitantur, tum mutu in uno & eodem objedo. Memini quidem
ao
hoc genus diftindionis cum modali conjunxiffe, nempe in fine refponfionis ad primas objetiones in Meditationes de prima Philofophi" fed ibi
me
alibi
non
&
fuffi-
ciebat ad
LXIII.
meum
inftitutum,
qud utramque
reali
25
diftinguerem.
Cogitatio
&
Quomodo
cogitatio
& corporeae
(texte).
tunc-
naturam
corporis.
que non
qum
ipfa fubftanti
mentis
&
4 duratione
a.
1"
1.
dit.)}
dubitatione
Voir
t.
VII, p. 120,
i5.
5-j6.
Pars Prima.
}i
eft,
cogitans
&
;
fubftantia extenfa,
hoc
qum mens
&
corpus
quo pa&o
liguntur.
Quin
&
facilis
intelligimus fubftantiam
qum
fit
fubftanextenfa.
Nonnulla enim
eft difficultas, in
abftrahend notione
diverfae funt;
tantm
&
io
non diftin&ior fit conceptus ex eo quod pauciora in eo comprehendamus, fed tantm ex eo qud illa quae in ipfo comprehendimus, ab omnibus aliis accurat
diftinguamus.
Cogitatio
fubftantiae,
&
modis
ut
lxiv
Quomodo etiam
modi Jubflantix
quatenus
una
i5
idem corpus, retinendo fuam eandem quantitatem, pluribus diverfis modis poteft extendi nunc fcilicet magis fecundm longitudinem, minfque fecundm
latitudi|nem vel profunditatem, ac paul poft contra
20
&
25
non minus clar ac diftint qum ipfa poffunt intelligi modo non ut fubftantiae, five res quaedam ab aliis feparatae, fed tantummodo ut modi rerum fpedentur. Per hoc enim, quod ipfas in fubftantiis quarum funt modi confideramus, eas ab his fubftantiis diftinguimus, & quales rvera funt agnofcimus. At contra, fi eafdem abfque fubftantiis, quibus infunt,
:
&
illas
ut res fubfiftentes
ita
ideas
modi
&
fubftantiae
con-
Principiorum Philosophle
)
16-27.
LXV.
Quomodo ipfarum modi fent etiam cogno-
Edem
modos, ut
fcendi.
intelledionem, imaginationem, recordationem, volitionem, &c; itemque diverfos modos extenonis five
ad extenfionem pertinentes, ut figuras omnes, & fitus partium, & ipfarum motus, optim percipiemus, fi
&
quantum ad motum, fi de nullo nifi locali cogitemus, ac de vi qu excitatur (quam tamen fuo loco expli8 care conabor ) non inquiramus. Superfunt fenfus, affe&us, & appetitus, qui quidem
etiam clar percipi poflunt, fi accurat caveamus, ne quid amplis de iis judicemus, qum id praecif, quod
in perceptione noftr continetur,
fcii
10
&
fumus. Sed perdifficile eft id obfervare, faltem quia nemo noftrm eft, qui non ab circa fenfus
:
i5
quafdam extra mentem fuam exiftentes, & fenfibus fuis, hoc eft, perceptionibus quas de illis habebat, plan fimiles. Adeo ut videntes, ex|empli grati, colorem, putaverimus nos videre rem quandam
extra nos pofitam,
20
&
illi
coloris,
quam
in nobis tune
ita
experiebamur
idque ob con-
fuetudinem
judicandi,
tam
clar
&
diftind vi-
&
indubitato
25
haberemus.
LXVII.
In ipfo de dolore judicio fpe nos falli.
omnibus quae fentiuntur, etiam de titillatione ac dolore. Quamvis enim hsec extra nos efle non putentur, non tamen ut in fol mente five in perceptione noftr folent fpedari fed ut in manu, aut in pede, aut quvis ali parte noftri
Idemque plan
eft
de
aliis
3o
a.
Pars
surtout
37-28.
Pars Prima.
Nec fan magis certum eft, cm, exempli cauf, dolorem fentimus tanquam in pede, illum effe quid extra noftram mentem, in pede exiftens, qum cm videmus lumen tanquam in Sole, illud lumen
corporis.
Ut autem
10
hc
quod clarum
,
eft
ab eo quod obfcu-
LXVIII.
rum diftinguamus
dolorem quidem
diligentiffim eft
advertendum,
ejufmodi, clar
ut fenfus, five
Quomodo
in
ijlis
id,
ac diftint percipi,
judicantur, extra
Jiinguendum.
cogitationes, fpe&antur.
Cm autem res
quaedam
effe
mentem noftram
exiftentes, nullo
;
i5
modo poffe intelligi quaenam res fint fed idem plan effe, cm quis dicit fe videre in aliquo corpore colorem, velfentire in aliquo membro dolorem, ac fi
plan
diceret fe id ibi videre vel fentire,
quod quidnam
fit
eft, fe
perfuadeat
20
nonnullam ejus habere notitiam, ex eo quod fupponat effe quid fimile fenfui illi coloris aut doloris, quem apud fe experitur fi tamen examinet quidnam fit, quod ifte fenfus coloris vel doloris, tanquam in
fe
:
|
fentet,
omnino advertet
fi
fe id ignorare.
Prsefertim
fcere,
modo cognoLong
LXIX.
aliter cognofci
3o
quidnam fit in vifo corpore magnitudo, vel figura, vel motus (faltem localis Philofophi enim, alios quofdam motus locali diverfos effingendo, naturam ejus fibi minus intelligibilem reddiderunt), vel fitus, vel duratio, vel numerus, & fimilia, qua? in corporibus
:
qum
co-
uvres.
III.
M
clar percipi
Principiorum Philosophie
a8-g.
jam di&um
iis,
efl
a
:
qum
quid in eodem
corpore
fit
quid aliud ex
certi
qum quatenus
apparet coloratum
fit
in eo effe figuratum,
qum quid
LXX. Nos pojfe duobus modis
de jenfibilibus judi-
fit
effe
coloratum.
cm
igno-
rem incidimus.
efficitur in
nobis
ipfis
fenfus
quidam
&
lorum. In
fitas
:
modo autem judicandi permagna eft divernam quamdiu tantm judicamus aliquid effe in
eft,
i5
objedis (hoc
fint,
in rbus, qualefcunque
demum
illse
fit
ignoramus, tantm abeft ut fallamur, quin potis in eo errorem prsecavemus, quod advertentes nos aliquid ignorare, minus proclives fimus ad temer de
ipfo judicandum.
20
Cm
etfi
colores in objedis,
quem
25
objedis,
&
illum
quem experimur
non
aliter
qum
jedis facile in
a.
eum errorem
delabimur, ut judicemus
3o
2 9-0 -
Pars Prima.
in objedis
35
effe
id,
quod
vocamus colorem,
quid
om-
quem
Hcque primam & praecipuam errorum omnium ,. r XT caulam licet agnolcere. Nempe in prima setate, mens
j.
LXXL
Prceeipuam errorum caufampnejudkiis
noftra
tam
non
aliis
/?>*.
cogitationibus vacaret,
qum
iis
:
folis,
per quas ea
ipfas
necdum
ad
quidquam extra
quid corpori
fe
incommodum occurrebat, fentiebat dolorem; ubi quid commodum, fentiebat voluptatem & ubi fine magno commodo vel incommodo corpus
;
afficiebatur,
1
pro
diverfitate
afficiebatur,
fcilicet
partium
in
quibus
&
rum, odorum, fonorum, caloris, frigoris, luminis, colorum, & fimilium, qua nihil extra cogitationem
20
Simulque etiam percipiebat magnitudines, figuras, motus, & talia; quae illi non ut fenfus, fed ut res qusedam, vel rerum modi, extra
cogitationem exiftentes, aut faltem exiflendi capaces, exhibebantur, etfi hanc inter ifla differentiam non-
pofitum repraefentant.
dum
j5
notaret.
fie
Ac
deinde,
cm
corporis
eft
machinamenut propri fu
fe|
tum, quod
vi variis
natur fabricatum
pofit,
modis moveri
con-
torquens, cafu
fugiebat
commodum
ita
incommodum, mens
efife
;
adhaerens incipiebat
extra fe
figuras,
nec tantm
tribuebat magnitudines,
motus,
&
talia, quae
modos
j6
Principiorum Philosophle
3o-3i.
&
reliqua,
fenfum ab ipfo effici advertebat. Atque omnia tantm referens ad utilitatem corporis, cui erat immerfa, e plus aut minus rei effe putabat in unoquoque obje&o quo afficiebatur, prout plus aut minus ab ipfo afficiebatur. Unde fatum eft, ut mult
in fe
quorum
qum
in
aqu
iis
&
ponderofitatis in
Quin
&
arem,
10
quandiu nullum in eo ventum aut frigus aut calorem experiebatur, pro nihilo prorfus ducebat. Et quia non plus luminis ftellis qum ab exiguis flammis lucernarum ipfi affulgebat, idcirco nullas ftellas flammis iftis majores fibi reprsefentabat. Et quia nec terram in gyrum verti, nec ejus fuperficiem in globum curvatam effe notabat, ide proclivior erat ad putandum, & eam immobilem, & ejus fuperficiem planam effe. Milleque aliis ejufmodi prjudiciis, prima infanti, mens noftra imbuta eft quse deinde in pueriti non recordabatur fuiffe fe fine fufficienti examine
;
i5
20
recepta, fed
indita,
LXXII.
Alteram errorum cauJam effe, qudd prcejudiciorum oblivifci nequeamus.
quamvis jam maturis annis, cm mens non amplis tota corpori fervit, nec omnia ad illud refert, fed etiam de rerum, in fe ipfis fpedatarum, veritate inquirit, permulta ex iis, quae fie antea judicavit, falfa effe deprehendat non tamen ide facile ipfa ex raemori fu expungit, & quamdiu in e haerent, variorum errorum caufse effe poffunt. Ita, exempli cauf, quoniam a prima tate ftellas imaginati fumus perexiEt
:
|
3o
2 effici (errata,
i"
3i-32.
Pars Prima.
etfi
)7
jam rationes Aftronomicae perfpicu nobis otendant ipfas efle qum maximas, tantm tamen prsejudicata opinio adhuc valet, ut nobis perdifficile
guas,
fit,
5
ipfas aliter
qum
pris imaginari.
Prseterea
mens
ad
noftra
non
omnium-
LXXIII. Tertiam cau/am effe, quod defatigemur, ad ea, qucefenjibus prJentia nonjunt, attendendo ; S ide affue-
que
difficillim
illa attendit,
io
quidem imaginationi praefentia funt five quia talem, ex eo qud corpori conjunfta fit, habet naturam five quia in primis annis, cm tantm circa fenfus & imaginationes occuparetur, majorem de ipfis qum de
;
caeteris
rbus cogitandi ufum & facilitatem acquifivit. Hinc autem fit, ut jam multi nullam fubftantiam intelligant, nifi imaginabilem, & corpoream, & etiam fen-
i5
Neque enim nrunt ea fola efle imaginabilia, quae in extenfione, motu & figura confiftunt, etfi alia multa intelligibilia fint nec putant quidquam pofle nec denique ullum fubfiftere, quod non fit corpus corpus non fenfibile. Et quia rvera nullam rem, quafibilem.
;
;
20
lis
confuf percipiant.
Et denique, propter loquelae
LXX1V.
Quartam cau/am
qudd conceptus
ftros verbis,
effe,
nor-
nec eos
nifi
fimul
cum
iftis
verbis memoriae
manda-
qu
verborum qum rerum recordemur, vix unquam ullius rei conceptum habemus tam diftintum, ut illum ab omni verborum conmus.
Cmque
facilis poftea
hominum
fer
om:
magis qum circa res verfantur ade ut perfaepe vocibus non intelledis prbeant
nium
circa verba
?8
Principiorum Philosophie
illas
3-33.
olim
intellexiffe, vel
ab
quia natura
humani corporis nondum fuit expofita, necdum probatum eft ullum corpus exiftere, videntur tamen fatis
poffe intelligi, ut juvent ad claros
&
diftindos con-
ceptus ab obfcuris
LXXV. Summa eorum qu obfervanda funt, ad re5 philofophandum.
&
confufis dignofcendos.
10
vendum, ne ullis ex opinionibus olim nobis receptis fidem habeamus, nifi pris, iis ad novum examen revocatis, veras effe comperiamus. Deinde, ordine eft attendendum ad notiones, quas ipfimet in nobis habemus, eaeque omnes & folse, quas fie attendendo clar ac diftind cognofeemus, judicandae funt verse. Quod agentes, inprimis advertemus nos exiftere, quatenus fumus naturae cogitantis & fimul etiam, & effe Deum, & nos ab illo pendere, & ex ejus attributorum conderatione cseterarum rerum veritatem pofTe indagari, quoniam ille eft ipfarum caufa; & denique, praeter
;
i5
20
notiones Dei
titiam
&
mentis
noftrae, effe
multarum propotionum
nihilo nihil
fit,
aeternse veritatis, ut
quod ex
&c; itemque,
dam
loris,
&c;
feia-
25
afficiunt, ut do-
colorum, faporum,
fit
mus
quae
caufa, cur ita nos afficiant. Et haec confequse confufis antea cogitabamus,
|
rentes
claros
cum
iis
ufum
3o
&
diftindos
omnium rerum
cognofcibilium
33.
Pars Prima.
)9
memoriae
noftrae
pro
fumm
effe
LXXVI.
Autoritatem divinam
rgula
eft
perceptioni
noftrce
funt, ut
forte
omnium
quamvis
evidens,
lumen
rationis,
qum
perceptis
tamen au-
ajfentiri.
10
adhibendam. Sed in iis, de quibus fides divina nihil nos docet, minime decere hominem philofophum aliquid pro vero affumere, quod verum effe nunquam perfpexit; & magis fidere fenfibus, hoc eft,
fidem
effe
qum
maturae
PRINCIPIORUM
PHILOSOPHIE
PARS SECUNDA.
De
i.
Etfi
nemo non
,
fibi fatis
rum materialium
exiftentia
exiftere,
cert
co-
gno/catur.
revocatum eft a & inter primse noftrae aetatis prsejudicia numeratum, nunc opus eft ut rationes mveftigemus, per quas id cert cognofcatur. Nempe quicquid fentimus, procul dubio nobis advenit re aliqu, quae mente noftr diverfa eft. Neque enim eft in noftr poteftate efficere, ut
10
unum
potis
quam
aliud fentiamus;
afficit,
fit
plan pen|
quidem
Deus, an quid
fenfu
i5
dam extenfam
longum, latum
&
profundum, cujus
moao
doloris,
&c:
fi
ipfum
tantm
efficeret ut exhibere-
Pars
34-35.
Pars Secunda.
4i
fi-
nec mots
non deceptor effet putandus. Ipfam enim clar intelligimus tanquam rem Deo & nobis, five mente
noftr, plan diverfam
;
10
ideam rbus extra nos pofitis, quibus omnino fimilis eft, advenire; Dei autem naturae plan repugnare ut fit deceptor, jam ant eft animadverfum b Atque ide hc omnino concludendum eft, rem quandam extenfam in longum, latum & profundum, omnefque illas proprietates quas rei extenfae convenire clar percipimus habentem, exiftere. Eftque haec res extenfa, quam corpus five materiam appellamus. Edem ratione, menti noftrae corpus quoddam raavidemur
,
ejus
11.
iS
gis ard,
qum
conjun&um
effe,
conjunum.
quos mens
20
eft
confcia
non
fe fol proficifci,
fit
nec ad
fe poffe pertinere
ex eo folo qud
res cogitans,
fed tantm ex eo
quod
alteri
cuidam
rei extenfae ac
mobili adjunta
latur. loci
|
fit,
quae res
humanum
corpus appel-
rei explicatio
non
eft
hujus
c
.
advertamus fenfuum perceptiones non referri, nifi ad iftam corporis humani cum mente conjumfHonem, & nobis quidem ordinari exhibere, quid
Satis erit,
fi
III.
Senfuum perceptiones,
non quid rvera fit in rbus, fed quid humano compofito profit vel obfit, docere.
non autem,
a.
nifi
interdum
& ex
Voir
t.
b.
c.
Pars Voir
I, art.
t.
c,
de
la
traduction franaise.
6
uvres.
42
Principiorum Philosophie
35-36.
deponemus,
&
fibi
IV.
natur inditas diligenter attendente, hc utemur. Quod agentes, percipiemus naturam materiae,
five
Naturam
corporis non in pondre, duritie, colore, aut Jimilibus ; fed in fol extenjione
confijere.
qud
fit
fit
aliquo
modo
fenfus afficiens
fed tantm in eo
qud
res extenfa in
longum, latum
&
profundum
3
.
Nam,
mo10
quantum ad duritiem, nihil aliud de ill indicat, qum partes durorum corporum
tui
fenfus nobis
refiftere
manuum
noftrarum,
cm
in
illas
incurrunt. Si
enim, quotiefcunque manus noftrse verfus aliquampartem moventur, corpora omnia ibi exiflentia recdrent
edem
celeritate
qu
illse
accedunt, nullam
unquam
i5
modo
poteft intelligi,
corpora quae
effe
fie
;
nec proinde ipfa in duritie confiftit. Edemque ratione oftendi potefl, & pondus, & colorem, & alias omnes ejufmodi qualitates, quse in maamiflura
teri
corpore fentiuntur, ex e
:
intgra
20
rmanente
V.
Prtejudicia de rarefaione & de vacuo, hanc corporis natu-
ejus natu-
ram dependere.
Duae ver adhuc caufae fuperfunt, ob quas poteft dubitari, an vera natura corporis in fol extenfione
confiftat.
Una
eft,
qud multi
exiftiment, pleraque
iS
corpora fie poffe rarefieri ac condenfari, ut rarefada plus habeant exten|fionis qum condenfata; fintque
etiam nonnulli ade fubtiles, ut fubftantiam corporis ab ejufdem quantitate, atque ipfam quantitatem ab extenfione diftinguant. Altra
a.
eft,
qud ubi
nihil aliud
3o
Voir
t.
V,
p. 69.
36-3 7 .
Pars Secunda.
4}
in
effe intelligimus,
qum extenfionem
longum, latum
effe
&
corpus, fed
tantummodo fpatium, &quidem fpatium inane, quod fer omnes fibi perfuadent effe purum nihil. Sed quantum ad rarefactionem & condenfationem,
quicunque ad cogitationes fuas attendet, ac
admittere
nifi
VI.
Quomodo Jiat
faio.
rare-
nihil volet
quod clar percipiat, non putabit in ipfis aliud quidquam contingere, qum figurae mutationem ita fcilicet, ut rara corpora illa fint, inter quorum par:
IO
tes
aliis repleta;
&
immi-
i5
quod ultimum fi aliquando contingat, tune corpus tam denfum evadit, ut repugnet ipfum denfius reddi poffe. Atqui non ide minus
:
tune extenfum
tu
diffitas,
eft,
qum cm
partes habens fe
:
mu-
modo
ipfi tribui
dbet, fed
ifta
Ut cm videmus fpongiam, aqu vel alio liquore turgentem,non putamus ipfam fecundm fingulas fuas partes magis extenfam, qum cm comreplentur.
preffa eft
25
&
ficca
fed
non
VII.
3o
rarefa&ionem fieri per augmentationem quantitatis, qum ipfam hoc fpongiae exemplo explicare. Nam et, cm ar aut aqua rarefiunt, non videamus ullos ipforum poros qui ampliores reddantur,
lent dicere
|
44
Principiorum Philosophas
illos
37-38.
replendos
non efl tamen rationi tam confentaneum, aliquid non intelligibile effingere, ad eorum rarefadionem verbotenus explicandam, qum ex hoc qud
rarfiant,
concludere in
ipfis efle
& novum
etfi
hoc novum corpus nullo fenfu percipiamus. Nullaenim ratio nos cogit ad credendum, corpora omnia quae exiftunt debere fenfus noftros afhxere. Ac rarefationem perfacil hoc modo, non autem ullo alio, fieri poffe percipimus. Ac denique plan rpugnt aliquid nova quantitate vel nova extenfione augeri, quin fimul etiam nova fubftantia extenfa, hoc efl, novum corpus ei accdt. Neque enim ullum additamentum extenfionis vel quantitatis, fine additamento fubftantiae quae fit quanta &
cedere quod ipfa implet,
extenfa, poteft intelligi, ut ex fequentibus claris
patebit.
VIIF.
10
iS
Quantitalcni
numetanlm
rum
differrc
ratione rc quanta
8 numerat.
Quippe quantitas fubftantia extenfa in re non differt, fed tantm ex parte noftri concepts, ut & numerus re numerat. Ita fcilicet ut totam naturam fubftantiae corporeae, quae eft in fpatio decem pedum, poffimus confiderare, quamvis ad iftam menfuram decem pedum non attendamus quia plan eadem intel:
20
25
numerus denarius, ut etiam quantitas continua decem pedum, etfi ad iftam determinatam fubftantiam non attendamus quia plan idem eft concepts numeri denarii, five ad hanc menfuram decem pedum, five ad quidlibet aliud referatur; & quantitas continua decem pedum, etfi non poffit
verf,
poteft
intelligi
3o
38.
Pars Secunda.
cujus
fit
45
tamen
fine
non
poteft, ut vel
aut extenfione tollatur, quin tantundem etiam de fubftanti detrahatur; nec vice verf, ut tantillum de fubftanti detrahatur,
extenfione tollatur.
quamvis forte nonnulli aliud dicant, non puto tamen ipfos aliud e de re percipere; fed cm fubftanEt
10
nomen
quam incorpoream.
tm
fubftantiae
quam
falf
ram ideam
i5
extenfioni relinquunt,
ita
quam tamen
acci-
five
20
tantm in modo, quo nobis concipi folent. Rvera enim extenfio in longum, latum & profundum, quas fpatium
fubftanti corporea in eo contenta, fed
conftituit,
&
eadem plan
eft
cum
eft,
ill
quae conftituit
3o
tem tantm genericam ipfi tribuamus, ade ut, mutato corpore quod fpatium implet, non tamen extenfio fpatii mutari cenfeatur, fed remanere una & eadem, quamdiu manet ejufdem magnitudinis ac figurae, fervatque eundem fitum inter externa quaedam corpora, per quae illud fpatium determinamus.
16 comprehendunt]
comprehendant
(texte,
j"
dit.).
46
XI.
Principiorum Philosophle
Et
38-3g.
Quomodo
in
re non dif-
frt fubjlanti
corpore.
quidem facile agnofcemus, eandem efle extenfionem, quae naturam corporis & naturam fpatii conftituit, nec magis hsec duo fe mutu differre, qum
|
differt
natur individui
fi
exempli cauf,
quod ad corporis naturam non requiri cognofcimus nempe rejiciamus primo duritiem, quia fi lapis liqufit
aut in pulvifculos
qum
minutiflimos dividatur,
definet efle corpus;
10
tamen ide
ade pellucidos, ut nullus in iis effet color; rejiciamus gravitatem, quia quamvis ignis fit leviflimus, non ide minus putatur efle corpus; ac denique rejiciamus
frigus
calorem, aliafque omnes qualitates, quia vel non confiderantur in lapide, vel iis mutatis, non ide
lapis corporis
&
i5
naturam
enim
advertemus, nihil plan in ejus ide remanere, praeterqum qud fit quid extenfum in longum, latum &
modo
XII.
corporibus pleni,
20
appellatur.
Eft
autem
differentia in
modo
concipiendi; nam,
Quomodo ab eidem
diffrt in modo, quo concipitur.
quo
eft,
putamus
efle
fublatam, utpote
quam
ut
25
ab ipfo infeparabilem fpedamus. Sed intrim extenfionem loci, in quo erat lapis, remanere
arbitramur,
&
eandemque
efle,
quamvis jam
ille
locus
lapidis ligno, vel aqu, vel are, vel alio quovis cor-
pore occupetur, vel etiam vacuus efle credatur quia ibi confideratur extenfio in gnre, cenfeturque eadem
:
3o
3g-4o.
Pars Secunda.
47
fi
ejufdem magnitudinis ac
minant.
figurae,
fervetque
eundem
Quippe nomina
non
fignificant quic-
XIII.
quam diverfum
alia
10
Quidfit locus
externus.
ille fitus
fpedemus ac prout ad diverfa refpicimus, dicere poffumus eandem rem, eodem tempore, locum mutare ac non mutare. Ut, cm navis in mari provehitur, qui fedet in puppi manet femper uno in
quae ut immobilia
;
i5
loco,
fi
eun-
idem afiidu locum mutt, fi ratio littorum habeatur, quoniam afiidu ab unis recedit & ad alia accedit. Ac praeterea, fi putemus terrain moveri, tantumque praecif procedere ab Occifitum fervat
ao
dem
& ille
nempe
pun&a
ver
immota
in uni,
3o
concludemus nullum effe permanentem ullius rei locum, nifi quatenus cogitatione noftr determinatur. Differunt autem nomina loci & fpatii, quia locus magis expreff defignat fitum qum magnitudinem
a.
XIV.
In quo diffrant locus
& fpatium.
Voir
t.
IX de
48
aut figuram,
Principiorum Philosophle
40-41.
magis ad has attendimus, cm loquimur de fpatio. Dicimus enim frquenter unam rem in locum alterius fuccedere, quamvis non fed fit accurat ejufdem magnitudinis, nec figurai; tune negamus illam idem fpatium occupare ac femper, cm ille fitus mutatur, dicimus locum mutari, quamvis eadem magnitudo ac figura permaneat. Cmque dicimus rem efle in hoc loco, nihil aliud intelligimus, qum illam obtinere hune fitum inter alias res; & cm addimus ipfam implere hoc fpatium vel hune locum, intelligimus praeterea ipfam efle hujus deter contra
|
&
10
Atque
ita
re fumatur.
quae in loco
eft,
i5
&
aliquando ut
ipfi
externum. Et quidem
;
externus autem
Notandumque
eft,
intelligi
10
num, qui mdius eft inter ipfum corpus ambiens & id quod ambitur, quique nihil aliud eft qum modus vel cert intelligi fuperficiem in communi, quae non fit pars unius corporis magis qum alterius, fed eadem femper efle cenfeatur, cm retinet eandem magnitudinem & figuram. Etfi enim omne corpus ambiens cum fu fuperficie mutetur, non ide res quam ambit locum mutare exiftimatur, fi eundem intrim fitum fervet inter illa externa, quae tanquam immobilia fpedantur. Ut fi navim in unam partem fluminis lapfu, & in contrariam vento tam aequaliter impelli fuppona:
25
3o
41-4*-
Pars Secunda.
49
mus, ut fitum fuum inter ripas non mutet, facile aliquis credet ipfam manere in eodem loco, quamvis omnis fuperficies ambiens mutetur. Vacuum autem philofophico more fumptum, hoc in quo nulla plan fit fubftantia, dari non eft,
poffe
XVI.
Repugnare
ut detur
in
vacuum, fivc
quo
manifejftum
eft,
ex eo qud extenfio
fpatii,
10
ab extenfione corporis. Nam cm ex hoc folo qud corpus fit extenfum in longum latum & profundum red concludamus illud effe fubftantiam, quia omnino rpugnt ut nihili idem etiam de fpatio quod vafit aliqua extenfio cuum fupponitur, eft concludendum qud nempe,
diffrt
,
non
cm
Et
in eo
fit
extenfio, neceffari
etiam in ipfo
fit
fubftantia.
quidem exvulgi ufu, per nomen vacui non folemus fignificare locum vel fpatium in quo nulla plan fit res, fed tantummodo locum in quo nulla fit ex iis
rbus, quas in eo elfe debere cogitamus. Sic, quia urna
XVII.
Vacuum
corpus.
e v
vulgi ufu
fada
20
eft
cm
are tantm
aquis abundet,
gium, quod comparatum erat ad vehendas merces, fi folis arenis, quibus frangat impetus vend, fit onuftum.
Sic denique inane eft fpatium, in
25
quo
bile,
quamvis materi creat & per fe fubfiftente plnum fit quia non folemus confiderare, nifi eas res quae fenfibus attinguntur. Atqui fi poftea, non attenden:
3o
nomina vacui & nihili fit intelligendum, in fpatio quod vacuum effe diximus, non modo nihil fenfibile, fed omnino nullam rem contineri exiftimemus in eundem errorem incid^mus, ac fi ex eo qud
tes quid per
:
uvres.
III.
$0
Principiorum Philosophie
fit
41-43.
ufitatum
dicere urnam, in
XVIII.
vacuam effe, non effe rem fubfiftentem. Lapfique fumus fer omnes prima aetate in hune errorem, propterea quod, non advertentes ullam effe
inter vas
&
minus faltem Deus efficiat, ut corpus, quod vas aliquod replet, inde auferatur, & nullum aliud in ejus locum fuccedat. Jam autem, ut errorem illum emendemus, confiderare oportet nullam quidem effe connexionem inter vas & hoc vel illud corpus particulare
|
10
quod
fumptam, quae in e cavitate dbet contineri. Ade ut non magis repugnet nos concipere
in gnre
nem
montem
fine valle,
qum
nem abfque fubftanti quae fit extenfa quia, ut faepe didum eft, nihili nulla poteft effe extenfio. Ac proinde, Deus auferat omne corpus fi quaeratur quid fiet,
:
20
fi
nullum aliud in ablati locum venire permittat refpondendum eft, vafis latera fibi invicem hoc ipfo fore contigua. Cm enim inter duo corpora nihil interjacet, neceffe eft ut fe
in aliquo vafe continetur,
:
quod
&
25
mutu tangant ac
;
ut inter ipfa
nihil
:
fit
diftantia,
& tamen
eft
ut
modus
extenfionis,
3
.
&
3o
Ex
Poftquam
a.
fie
his ea confirmari,
Voir
t.
IV, p. 329,
6.
43-44-
Pars Secunda.
in eo
turam
tio
tantm
confiftere,
quod
:
fit
res extenfa;
qu de rarefaione
diafunt.
quantumvis inani
vice
fieri
un
qum
ali,
qum modo
vel auro,
vel ut plus
fit
materiae, five
cm plumbo,
vel alio
IO
quantumvis gravi ac duro corpore plnum eft, qum cm arem tantm continet, vacuumque exiftimatur quia partium materiae quantitas non pendet
: |
eodem
Cognofcimus etiam
five materiae
i5
non
XX.
Ex
his etiam
dmon
atomoi
Jlrari, nullas
Cm enim,
fi
dari poffe.
quantumvis parvse fingantur, poffumus adhuc unamquamque ex ipfis in duas aut plures minores cogitatione dividere, ac proinde agnofcere effe divifibiles.
20
enim poffumus cogitatione dividere, quin hoc ipfo cognofcamus effe divifibile atque ide, fi judicaremus id ipfum effe indivifibile, judicium noftrum
Nihil
;
cognitione diffentiret.
Quin etiam
fi
fingamus,
Deum
poffit,
non tamen
cert
illa
propri indi-
vifibilis erit
eam
nullis
divi-
non
fibi ipfi
:
ejufdem
dende facultatem potuit adimere quia fieri plan non poteft, ut propriam fuam potentiam imminuat, quemadmodum fupr notatum eft b Atque ide, abfo.
a.
b.
Pars
I,
1.
i-t3.
PrINCIPIORUM PhILOSOPHLE
44-45.
lut
loquendo,
illa divifibilis
remanebit, quoniam ex
five fubftanfi-
natur fu
XXI.
Item
eft talis.
Cognofcimus
ejfe in-
praeterea
hune mundum,
mundum
demnit extenfum.
tiae
efle
fingamus,
femper ultra ipfos aliqua fpatia indefinit extenfa non modo imaginamur, fed etiam ver imaginabilia, hoc ac proinde, etiam fubftaneft, realia efle percipimus tiam corpoream indefinit extenfam in iis contineri. Quia, ut jam fuf oftenfum eft, idea ejus extenfionis, quam in fpatio qualicunque concipimus, eadem plane
;
10
eft
XXII.
Item unam & eandem
ejfe
cum
materiam cli
S-
non aliam efle materiam cli qum terras atque omnino, fi mundi eflent infiniti, non pofle non illos omnes ex un & edem materi conftare nec proinde plures, fed unum
|Hincque etiam
;
i5
tantm,
efle pofle
b
:
qud
fit
XXIII.
Omnem
nem
formarum
diverfitatem pendere
motu.
omnia omnino fpatia imaginabilia, in quibus alii ifti mundi efle deberent, jam occupare nec ullius alterius materiae ideam in nobis reperimus. Materia itaque in toto univerfo una & eadem exiftit, utpote quas omnis per hoc unum tantm agnofeitur, qud fit extenfa. Omnefque proprietates, quas in e clar percipimus, ad hoc unum reducuntur, qud fit partibilis, & mobilis fecundm partes, & proinde
:
20
i5
capax illarum
omnium
omnis materice
a.
b.
45-46.
Pars Secunda.
53
variatio, five
det
fuiffe
omnium ejus formarum diverfitas, penmotu. Quod paffim etiam Philofophis videtur
animadverfum, quia dixerunt naturam effe principium mots & quietis. Tune enim per naturam intellexerunt
id,
omnes
Motus autem
(feilicet localis,
XXIV.
Quid fit motus juxta vulgarem fenjum.
meam
cadit a
qum
aclio,
dici pofle
locum mutare
moveri
|
& non
mutare,
ita
20
non moveri. Ut qui portu, putat quidem fe fedet in navi, dum ea folvit moveri, fi refpiciat ad littora eaque ut immota confideret; non autem, fi ad ipfamnavim, intercujus partes eundem femper fitum fervat. Quin etiam, quatenus vulg putamus in omni motu eie adionem, in quite ver ceflationem adionis, magis propri tune dicitur
dici poteft
eadem etiam
&
quiefeere
fentit.
qum
fe
adionem
XXV.
Quid fit motus propri
umptus.
Sed
25
fi
non tam ex
qum
:
ex
rei veritate,
motum
debeat
intelligi, ut ali-
qua
ei
poris, ex vicini
contingunt
&
unum
1.
corpus, five
1.
28-3o, et p. 32,
7.
b. Ci-avant, p. 47,
9-10.
54
Principiorum Philosophle
46.-47-
teri, intelligo id
omne quod
fmul transfertur;
etfi
qu
nem,
alios in fe
effe ranjlatio-
ationem quae transfert, ut oflendam 3 non in movente, quia illum femper effe in mobili
non vim
vel
hsec
duo non
fatis
ac effe
duntaxat ejus
fubften-
tem,
XXVI.
ac quies rei
quiefcentis.
Non
plus aionis re-
quiri ad
motum qum
ad quietem.
Quippe notandum eft, magno nos, in hoc, praejudicio laborare, qud plus adionis ad motum requiri arbitremur, qum ad quietem. Hocque ide nobis ab ineunte tate perfuafimus, qud corpus noflrum foleat
moveri noftr voluntate, cujus intim confcii fumus, & quiefcere ex hoc folo qud terrse adlr reat per gravitatem, cujus vim non fentimus. Et quidem quia ifta
gravitas, alique plures caufae, nobis
verfse,
10
i5
non animadputamus
20
motibus quos
five
in
membris
vi
mus
refiftunt,
efficiuntque ut fatigemur,
opus effe ad motum ciendum, qum ad illum fiftendum fumentes fcilicet adionem pro conatu illo, quo utimur ad membra noftra & illorum ope alia corpora permovenda. Quod
majore atlione
majore
tamen pnejudicium facile exuemus, fi confideremus, non modo conatu nobis opus effe ad movenda corpora externa, fed fpe etiam ad eorum motus fiftendos, cm gravitate alive cauf non fifhintur. Ut, exempli grati, non majori utimur atione ad navigium in aqu
ftagnante quiefcens impellendum,
25
qum ad idem, cm
non mult ma1.
vel cert
3o
Voir
t.
V, p. 384.
Ibid.,
p.
38o,
1.
36, et p. 403,
25 et 26.
47-48-
Pars Secunda.
;
55
jori
hinc enim
demenda
efl
,
aquae ab eo fublevatse
fifti
gravitas,
poflet.
&
Cm
5
XXVII.
telligitur efle in
motum
Motum
fiftit,
quite
manifeftum
10
motum efle fe habere, cm transfertur, & alio, cm non transferts five cm quiefcit ade ut motus & quies nihil aliud in eo fint, qum duo diverfi modi.
pus
:
hanc tranflationem extra cornon pofle, atque hoc corpus alio modo
fieri
ex vicini cor-
XXVIII.
Motum
viciniam aliorum,
:
non autem
b
,
tum non
loci
:
acceptio varia
eft,
fed
cm
fit
per
motum
eam
tranflationem quae
ex vicini corporum contiguorum, quoniam una tantm corpora eodem temporis momento ejufdem
mobilis contigua'ef|fe poffunt, non poffumus
20
bili
ifti
mo-
plures motus
eodem tempore
tribuere, fed
unum
XXIX. Nec re/erri nifi ad ea corpora contigua, qux tanquam quiefcentia fpeantur.
tantm.
Addidi denique, tranflationem illam fieri ex vicini, non quorumlibet corporum contiguorum, fed eorum duntaxat, qu tanquam quiefcentia fpelantur.
a5
Ipfa
enim
nec poteft
inteliigi
,
C quin corpus AB transferri ex vicini corporis CD fimul etiam intelligatur corpus CD transferri ex vicini corporis AB ac plan eadem vis & aftio requi:
a.
Voir
b. Art.
c.
Voir
t.
V, p.
3 12,
1.
i5, et p. 345,
I.
22.
$6
ritur ex
Principiorum Philosophle
48-49-
un parte atque ex altra. Quapropter fi omnino propriam, & non ad aliud relatam, naturam motui tribuere vellemus, cm duo corpora contigua unum in unam, aliud in aliam partem transferuntur, ficque fe mutu feparantur, tantundem mots in uno qum in altero effe,diceremus. Sed hoc communi loquendi ufu nimium abhorreret cm enim affueti fimus ftare in terra, eamque ut quiefcentem confiderare, quamvis aliquas ejus partes, aliis minoribus corporibus contiguas, ab eorum vicini tranfferri videamus, non tamen ipfam ide moveri pu:
10
tamus.
XXX.
Cur ex duobus corporibus contiguis qu
feparantur ab invicem, unum potis quant aliud moveri
dicatur.
Hujufque
qud motus
intelpofit
i5
ob tranflationem quarundam ejus partium ex vicini minorum corporum quibus contiguae funt quoniam fsepe plures ejufmodi
ita intelligi effe totius terrse,
:
tranflationes, fibi
mutu
terra,
vertere.
Ut
fi
corpus E F
GH
|
fit
&
20
pore corpus
verfus F,
AB transferatur ab E ac CD ab H verfus G,
hoc ipfo partes
terrse
quamvis
corpori
AB
contiguae
verfus
A
25
transferantur,
alterius naturae
neque minor
vel
a&io
in iis
effe
debeat, ad illam
:
tranflationem,
qum
in corpore
AB
non ide
intel-
CD
3o
eam etiam
in aliam par-
49-5o.
Pars Secunda.
;
57
tem moveri, nempe ab Oriente in Occidentem quae duo inter fe pugnant. Ita ergo, ne nimium communi ufu loquendi recedamus, non hc dicemus terram moveri, fed fola
corpora
AB & CD
id
atque
ita
de reliquis.
reale eft ac
omne quod
moveri dicuntur, reperiri etiam in aliis ipforum con3 tiguis, quae tamen ut quiefcentia tantm fpedantur Etfi autem unumquodque corpus habeat tantm
.
10
unum motum
corporibus
intelligitur,
fibi
fibi
participare
fi
tamen etiam
poteft ex aliis
innumeris,
nempe
fit
i5
motus habentium. Ut, fi quis ambulans in navi horologium in per geftet, ejus horologii rotulae unico tantm motu fibi proprio movebuntur, fed participabunt etiam ex alio, quatenus, adjundae homini ambulanti, unam cum illo materiae partem component, & ex alio
quatenus erunt adjundae navigio in mari fluduanti, & ex alio quatenus adjundae ipfi mari, & denique alio
quatenus adjundae
veatur.
ipfi terrse,
fi
20
motus rvera erunt in rotulis iftis; fed quia non facile tam multi fimul intelligi, nec etiam omnes agnofci poiunt, fufficiet unicum illum,
hi
eft
Omnefque
25
qui proprius
Ac
qui
ut,
ei
praeterea
proprius
eft, inftar
cm in rtis curruum duos diverfos diftinguimus, unum fcilicet circularem circa ipfarum axem, & alium redum fecundm longitudinem viae per quam feruna.
Voir
t.
V, p. 70, p. 385,
III.
et p.
403,
1.
25.
uvres.
$8
tur.
Principiorum Philosophie
5o-5i.
taies
motus non
fint
rvera diftin-
qud unumquodque pundum corporis quod movetur, unam tantm aliquam lineam defcribat. Nec refert, qud ifta linea fa?pe fit valde
di, patet ex eo,
contorta a
videatur
&
eodem modo
quse
di-
omnium
verfis
fimplioiffima
eft,
ex innitis
motibus ortam
effe.
Ut
fi
linea
AB
10
feratur verfus
B & ab AB in CD, qum linea curva, quae quovis rot pundo defcribitur, pendet motu redo & circulari. Ac proinde, quamvis faepe utile fit unum motum in plures partes hoc pado diftinguere, ad faciliorem
tamen loquendo, unus tantm in unoquoque corpore eft numerandus. Ex hoc autem qud fupr fuerit animadverfum b loca omnia corporibus plena effe, femperque eafdem
ejus perceptionem, abfolut
XXXIII. in omni motu
,
i5
20
Quomodo
porumjimul moveatur.
locis
nifi
coquari, fequitur
ita fci-
per circulum,
quem
ingreditur
25
hocque rurfus aliud, & aliud, ufque ad ultimum, quod in locum primo derelidum, eodem temporis momento quo derelidus eft, ingrediatur. Hocque facile intelligimus in circulo perfedo, quia videmus nullum vacuum, nullamque rarefadionem aut conexpellat,
a.
Voir
t.
V, p. 168. 5o
et 5
1
5i-52.
Pars Secunda.
59
denfationem requin, ut pars circuli Amoveaturverfus B, modo eodem tempore pars B moveatur verfus C,
Cverfus D, ac D verfus A. Sed idem intelligi etiam poteft in circulo non perfedo, & quantumlibet irregulari,
vertatur,
modo
ad-
quo pacto
omnes
inse-
locorum insequalitates
quali
10
motuum
celeritate pof-
fint
teria
EFGH
circulariter moveri
& eodem
eft verza.
modo tantm,
ut
<fi>
E, ita
fpatium in
ac dupl
20
fupponitur eue
in F
qum
&
H,
G, ac duplo celeris qum in F vel H atque ita reli|quis omnibus in locis mots celeritas anguftiam loci compenfet. Hoc enim pacio, in quovis determinato tempore, tantundem materiae
veatur in E
;
qum
in
25
per
unam
iftius circuli
partem,
qum
per alteram
xxxiv.
Hinc fequi divifionem
materi
tas,
tranfibit.
3o
Fatendum tamen eft in motu ifto aliquid reperiri, quod mens quidem noftra percipit effe verum, fed tamen, quo pado fit, non comprehendit nempe diviionem quarundam particularum materiae in infinitum,
:
in particu-
las rvera
indefini-
quamvis e nobis
fini incomprehenjibi'
les.
fve indefinitam,
atque
in tt partes, ut
nullam cogi-
6o
Principiorum Philosophie
5a-53.
tam exiguam, quin intelligamus ipfam in alias adhuc minores reipfa efle divifam. Fieri enim non poteft, ut materia quae jam implet fpatium G, fucceffiv impleat omnia fpatia
tatione determinare poffimus
G & E, nifi
fit,
quod ut
omnes imaginabiles ejus particulas, quae funt rvera innumerae, fe mutu aliquantulum removeri,
fio eft
a
.
&
talis
divi-
10
XXXV.
Quomodo fit ifia divifio, & qubd non fit dubitandum quin fit, etfi non comprehendatur.
G
r*
tantae
iS
maneant
admiftae
nihilomiE,
nus
modo quaedam
iftis
quae fe
quomo20
dolijbet infledant,
ut juntae
figuras fuas
non
accommodantibus, omnes angulos quos iftae aliae non occupabunt, accurat compleant. Et quamvis, quomodo fit
ritatem mots ad rationem loci occupandi
indefinita ifta divifio, cogitatione
comprehendere ne25
elfe
non pofTunt b
1.
Voir
t.
V, p. 70, p. 242,
1.
1.
21, et p. 274,
4.
b. Ibid.> p. 242,
21.
53-54.
Pars Secunda.
61
xxxvi.
Mots natur fie animadverf, confiderare oportet primo feilicet uniejus caufam, eamque duplicem
:
Deum
ts
effe
primariam
:
mots caufam
quantitatem
&
in
verfalem
&
primariam, quse
in
eft
caufa generalis
;
om-
mundo
ac deinde parti-
quos pris non habuerunt, acquirant. Et generalem quod attinet, manifeflum mihi videtur illam non aliam
efle,
cum
10
motu & quite in principio creavit, jamque, per folum fuum concurfum ordinarium, tantundem mots & quietis in e tot quantum tune pofuit confervat. Nam quamvis ille motus nihil aliud fit in materi mot qum ejus modus certam tamen & determinatam habet quantitatem, quam facile intelligimus eandem
:
i5
femper
in tot
rerum univerfitate
efle pofle,
quamvis
20
mus, cm una pars materise dupl celeris movetur qum altra, & hsec altra dupl major eft qum prior, tantundem mots efle in minore qum in majore; ac quant motus unius partis lentior fit, tant motum
alicujus alterius ipfi sequalis
|
fieri
celeriorem. Intelli-
gimus etiam perfetionem efle in Deo, non folm qud in fe ipfo fit immutabilis, fed etiam quod modo qum maxime conftanti & immutabili operetur ade
:
25
ut, iis
mutatione
fieri
in ipfo arguatur.
Unde
fequitur
qum maxime
rationi efle
confentaneum, ut putemus
62
Principiorum Philosophie
54-55.
res,
jamque totam iflam materiam confervet eodem plan modo edemque ratione qu pris creavit, eum etiam tantundem motus in ipf femper confervare a Atque ex hac edem immutabilitate Dei, regulae quaedam five leges naturse cognofci poflunt, quse funt
materice,
cm primm
illas
creavit,
quantum in Je eji, femper in eodem fiatu perfeveret ; ficque quodfemel movetur, femper moveri pert.
motuum,
10
quos
eft,
Harum prima
unamquamque rem, quatenus eft fimplex & indivifa, manere, quantum in fe eft, in eodem femper ftatu, nec unquam mutari ni caufis externis. Ita, li pars
aliqua materiae
illam perptu
fit
manfuram effe quadratam, nifi quid aliunde adveniat quod ejus figuram mutet. Si quiefcat, non credimus illam unquam incepturam moveri, nifi ab aliqu cauf ad id impellatur. Nec ulla major ratio eft, moveatur, cur putemus ipfam unquam fu fponte, & nullo alio impeditam, motum illuir. fuum efte intermiffuram. Atque ide concludendum eft, id quod movetur, quantum in fe eft, femper moveri. Sed
quia hc verfamur circa terram, cujus conftitutio
eft,
i5
20
talis
ut
tur,
motus omnes qui prop illam fiunt, |brevi fiftan& fsepe ob caufas qu fenfus noftros latent ide
:
ab ineunte
setate
fie
25
Jamque proclives fumus ad illud de omnibus exiftimandum, quod videmur in multis effe expeiti nempe
:
6 immutabilitate] immobilitatte
a.
(sic,
1"
dit.).
Voir
t.
V, p. 385.
55-56.
Pars Secunda.
ex natur fu ceflare,
quies enim motui
five
6;
illos
five
tendere ad quietem.
Ouod profe&
tur
:
legibus naturae
eft
contrarium,
5
ad deftruclionem
ex proXXXVIII.
quse projiciun-
io
regulam noftram omnino confirmt. Neque enim alia ratio eft, cur proje&a perfeverent aliquandiu in motu, poftquam manu jaciente feparata funt, qum quia femel mota pergunt moveri, donec ab obviis corporibus retardentur. Et manifeftum eft, ipfa folere ab
are, aliifve quibuflibet fluidis corporibus in quibus
De motu projeorum.
moventur, paulatim retardari, atque ide motum ipforum diu durare non pofle. Arem enim motibus alioi5
rum corporum
periri,
fi
refiflere, ipfo
flabello
avium confirmt.
refiftat.
20
manifeftis adhuc,
qum
eft
:
ar,
feorfim
unamquamque partem matefpedatam, non tendere unquam ut fecunpergat moveri, fed tantumetfi
reus;
multae fsepe
cogantur
quem
ant ditum
circulus, ex
eft
a
,
in quolibet
motu
fit
quodammodo
3o
omni materi fimul mot. Caufa hujus regulse eadem eft quse prae|cedentis, nempe immutabilitas & fimplicitas operationis, per quam Deus motum in materi confervat. Neque enim illum confervat, nifi prsecif qualis eft eo ipfo temporis momento quo
a.
64
Principiorum Philosophie.
56-5 7
Ac quamvis
eft
nullus motus
fit in inftanti,
mani-
feftum tamen
omne
id
quod movetur,
in fingulis
dum
movetur, de-
terminatum effe ad motum fuum continuandum verfus aliquam partem, fecundm lineam redam, non autem unquam fecundm ullam lineam curvam. Ut,
exempli cauf, lapis A, in fund EA per
circulum
eft in
ABF
rota-
10
tus, eo inftanti,
quo
pundo
A, de-
.5
fecundm lineam
re-
dam
AC
culi.
verfus
fcilicet
fit
poteft
illum
:
enim pris venerit ex L ad A per lineam curvam, nihil tamen iftius curvitatis intelligi poteft in eo remanere, dum eft in pundo A. Hocque
curvum
etfi
fi
tune fund
25
non perget moveri verfus B, fed verfus C. Ex quo fequitur, omne corpus quod circulariter
movetur, perpetu tendere ut recdt centro circuli
quem
deferibit.
Ut
ipfo
mans
fenfu experimur
3o
in lapide,
dum
confideratione
ift in
dili-
5 7 -58.
Pars Secunda.
erit
65
3
.
genter
XL.
Tertia lex : quod unum corpus, alteri fortiori occurrendo, nihil amittat de fuo motu;
minorem habeat vim ad pergendura fecundm lineam re&am, qum hoc alterum ad
refiflendum, tune defletitur in aliam partem,
ei
&
motum fuum
quantum
in
illud transfert.
10
majorem, tune alterum corpus fecum movet, ac quantum ei dat de fuo motu, tantundem perdit. Ita experimur dura quaelibet corpora projeta, cm in aliud durum corpus impingunt, non ide motu ceflare, fed verfus contrariam partem refledi
amittit; fiver habeat
;
contra ver,
in illud
quia facile
ide ftatim
i5
ad quietem reduci. Atque omnes caufae particulares mutationum, quse corporibus accidunt, in hac tertia
lege continentur, faltem eae quae ipfse corporeae funt
;
an enim, & qualem, mentes humanae vel Angelicse vim habeant corpora movendi, non jam inquirimus, fed ad tratationem de homine refervamus b
.
20
legis,
ex eo
XLI.
Probatio prior is partis hujus regut.
fpedatum & ipfius determinationem verfus certam partem, qu fit ut ifla determinatio pofit mutari, motu integro rmaquod
differentia
fit
inter
motum
in fe
25
unaquaeque res, non compofita, fed fimplex, qualis eft motus, femper
nente.
Cm
enim, ut ant
didum
eft,
quamdiu null cauf extern deftruitur & in occurfu duri corporis, appareat quidem caufa quse impediat, ne motus alterius corporis, cui occurnon rit, maneat determinatus verfus eandem partem
elfe perfeve|ret,
;
;
a.
b. Cf. art.
uvres.
66
Principiorum Philosophie
58-5 9
autem ulla, qu motum ipfum tollat vel minuat, quia motus motui non eft contrarius hinc fequitur illum idcirco minui non debere.
:
XLII.
Probatio po/lerioris
partis.
Demonftratur etiam pars altra ex immutabilitate operationis Dei, mundum edem atione, qu olim
creavit, continu
jam confervantis.
Cm
enim omnia
corporibus
fint
plena,
&
nihilominus uniufcujufque
Deum
ab
initio,
transferrent
edem adione, ac cum iifdem legibus cum quibus creavit, motum, non iifdem materiae partibus femper infixum, fed ex unis in alias prout fibi mutu occurrunt tranfeuntem, confervet. Sicque haec ipfa crea-
i5
XLIII.
agendum
dum.
vel refiften-
turarum continua mutatio immutabilitatis Dei eft argumentum. Hc ver diligenter advertendum eft, in quo confiftat vis cujufque corporis ad agendum in aliud, vel ad adioni alterius refiftendum nempe in hoc uno, qud unaquseque res tendat, quantum in fe eft, ad permanendum in eodem ftatu in quo eft, juxta legem primo loco pofitam a Hinc enim id quod alteri conjundum eft, vim habet nonnullam, ad impediendum ne difjungatur; id quod difjundum eft, ad manendum difjundum id quod quiefcit, ad perfeverandum in fu quite, atque ex confequenti ad refiftendum iis omnibus quce illam poffunt mutare; id quod mo|vetur, ad perfeverandum in fuo motu, hoc eft, in motu ejufdem
: .
20
2J
3o
a.
p.
62.
s 9.
Pars Secunda.
67
eandem partem. Vifque illa dbet seftimari tum magnitudine corporis in quo eft, & fuperficiei fecundm quam iflud corpus ab alio difjungitur; tum celeritate motus, ac natur & contrarietate modi, quo diverfa corpora fibi mutu occeleritatis
& verfus
currunt.
Atque notandum
aequ veloci nullo
eft,
num motum
effe
alteri
motui
Motum
XL1V.
non effe motui contrarium, fed quieti ; & determinationem in unam partem,
modo
10
tantm duplicem hc inveniri contrarietatem. inter motum & quietem, vel etiam inter mots
tatem
Unam
celeri-
&
ifta
tarditas de
Alteram inter determinationem mots verfus aliquam partem, & occurfum corporis in ill parte quiefcentis vel aliter moti atque
quietis natur participt.
;
i5
quam
eft
corpus
alteri
occurrens
XLV.
Quomodo
pojfit
Ex quibus ut poffimus determinare, quo pa&o fingula corpora motus fuos augeant vel minuant, vel in
alias partes
20
fus
unoquoque
tui refiftendum; ac
quod valentius
cile calculo
2 5
fafibi
fubduci pofTet,
mutu
reliquis
aliis
&
omnibus
fie divifa,
ut
eorum motus
3
.
nullis
;
Voir
t.
1.
p. 168, et p.
franr ise
12-17;
t.
et P-
396,1. 5-io.
et suiv.
TomeV.
traduction
IX,
p.
89
de
la
68
xlvi. Prima
Principiorum Philosophie
59-60.
Primo,
sequalia,
fi
duo
illa
corpora, puta
& C,
effent plan
&
B quidem
in
^
derentur,
& C
|
illi
diretum
finiftr verfus
d extram,
&
cm
tram
xlvii.
Secunda.
&C
3
.
amiff
Secundo,
fi
effet tantill
majus qum C,
reflefteretur,
cseteris
o
pofitis ut pris,
tune folum
& utrum-
xLvm.
Tcrtia.
que verfus finiflram edem celeritate moveretur. Tertio, fi mole effent qualia, fed B tantill celeris moveretur qum C, non tantm ambo pergerent moveri verfus finiflram, fed etiam transferretur ex B
in
C mdia pars
:
celeritatis
qu hoc ab
illo
excedere-
i5
tur
hoc
efl,
fi
gradus celeritatis in
B,
&
unumquodque
xlix.
Quarta.
gradibus celeritatis.
Quarto,
fi
corpus
C plan quiefeeret,
majus qum B, qucunque cum celeritate B moveretur verfus C, nunquam ipfum C moveret; fed ab eo repelleretur in contrariam partem quia corpus quiefcens magisrefiflit magnae celeritati qum parvae, idque
:
&
ideirco
25
vis in
ad refiflendum, qum in B
dit.).
Voir
t.
b.
Tome
1.
t,
<io-6i.
Pars Secunda.
fi
69
Quint,
corpus quiefcens
effet
minus qum B,
verfus
moveretur, illud
lcilicet fui
mots
ei
talem
tur
ipfi
ambo poftea aequ celeriter moverennempe, fi B effet duplo majus qum C, transferret
illa tertia
pars
10
moveret corpus C, qum duae aliae refiduae corpus B duplo majus. Et ita, poflquam B ipfi C occurriffet, un terti parte tardis moveretur qum pris, hoc eft, tantundem temporis requireret, ut mo-
tam
duorum pedum, qum pris ut moveretur per fpatium trium. Eodem modo, fi B effet triplo majus qum C, transferret ipfi quartam partem
fui
mots;
Sexto,
& fie
fi
de
caeteris
8
.
i5
corpus
L
Sexta.
aequale corpori
impelleretur,
repelleret
:
&
nempe,
gradibus celeritatis,
ao
25
dum, & cum tribus refiduis refle&eretur verfus partem adverfam b Denique, fi B & C verfus eandem partem moverentur, C quidem tardis, B autem illud infequens celeris, ita ut ipfum tandem attingeret, effetque C majus qum B, fed exceffus celeritatis in B effet major, qum exceffus magnitudinis in C tune B transferret tantum de fuo motu in C, ut ambo poftea aequ celeriter & in eafdem partes moverentur. Si autem contra exceffus celeritatis in B minor effet, qum exceffus magnitu.
:
LH
Septima.
a.
b.
p. 186,
1.
1.
jo
dinis in C,
Principiorum Philosophie
61-62.
B
:
in
&
Atque hi exceffus ita computantur fi C effet duplo majus qum B, & B non moveretur duplo celeris qum C, ipfum non pelleret, fed in contrariam partem refleteretur; fi ver magis qum duplo celeris moveretur, ipfum pelleret. Nempe, fi C haberet tantm duos gradus celeritatis, & B haberet quinque, demerentur duo gradus ex B, qui tranflati in C unum tantm gradum efficerent, quia C eft duplo majus qum B quo fieret ut duo corpora B & C cum tribus gradibus celeritatis poftea moverentur & ita de caeteris eft judicandum. Nec ifta egent
:
j
10
Harum regularum
ufumejfedifficiiem,
e
Sed quia nulla in mundo corpora effe poffunt re...... liqu omnibus ita divila, & nulla circa nos elle lolent
.
..
..
rr
is
i5
q
'cor1
unmq uodque
*"
tangator"
^ m "'
determinandum quantum cujufque corporis motus ob aliorum occurfum mutetur. Simul enim habenda eft ratio eorum omnium, quae illudcircumquaque contingunt, eaque,
diverfos ha:
20
quorum
quaerendum.
'.
Qu*
fint corpora
du-
Nempe, r
,
'
fenfu tefte,
ra,
quxjtuida.
illa fe
moventibus
25
non refiftant; contra autem durorum partes ita fibi mutu cohreant, ut non fine vi, quae fufficiat ad iftam illorum cohaerentiam fuperandam, fejungi poflint. Et ulteris inveftigantes qui fit ut qua)dam corpora fine
ull difficultate loca fua corporibus aliis relinquant,
alia
3o
non item
facile
6a-63.
Pars Secunda.
71
motu, non impedire ne loca quae fponte deferunt ab aliis occupentur; fed ea quse quiefcunt, non
in
fine aliqu vi
Unde
licet
motibus
ver,
mutu diverfis agitatas, effe fluida; ea quorum omnes particulae juxta fe mutu quieffe
LV.
io
Neque profed ullum glutinum poffumus excogitare, quod particulas durorum corporum firmis inter fe conjungat, qum ipfarum quies. Quid enim effe
poffet glutinum iflud
?
Durorum
Non fubftantia
quia,
cm
par-
ticule
iftae
eft
i5
qum per fe ipfas jungerentur. Non etiam eft modus ullus diverfus quite nullus enim alius magis adverfari poteft motui, per quem iftae particulae feparentur, qum ipfarum quies. Atque
fubftantiam potis
:
praeter fubftantias
& earum
a
.
20
nus rerum agnofcimus Quantum autem ad fluida, et fenfu non advertamus ipforum particulas moveri, quia funt nimis exi-
25
tamen ex effedibus id colligitur, praecipu in are & aqu, ex eo qud alia multa corpora corrumpant. Neque enim adio ulla corporea, qualis ifta corruptio eft, fine motu locali effe poteft; & cauf ipforum mots infr dicentur b Sed in eo eft difficultas, qud iftae fluidorum particulae non poflint omnes eodem tempore in unamquamque partem ferri quod tamen requiri videtur, ut non impediant motum corguae, facile
.
Fluidorum particulas quali vi verjus omnes partes moveri. Et corpusdurum injluido exijlens, minim vi pojfe determinari ad motum.
porum ex
a.
quemadmodum
b.
xlix, l et
u.
ji
Principiorum Philosophie
illas
63-6 4
videmus
cauf,
eum non impedire. Nam fi, exempli corpus durum B moveatur verfus C, ac quaedam ex partibus fluidi intermedii
ferantur in con-
trarium
verfus B, hae
motum
qum
fi
plan efTent
motu. Quae
difiicultas ut folvatur,
recordandum
;
non motum, fed quietem efle motui contrariam & mots determinationem verfus unam partem efle contrariam ejufdem determinationi verfus partem oppo-
10
itemque omne id quod movetur, tendere femper ut pergat moveri fecundm lineam reftam b Ex his enim patet primo, corpus durum B, dum quiefcit, magis opponi, fu ill quite,
fitam, ut
jam di&um
.
efl
i5
motibus particularum corporis fluidi D fimul fpeftatis, qum iifdem opponeretur fuo motu, fi moveretur. Ac deinde, quantum ad determinationem, verum qui-
dem
eft tt efle
,
20
quot funt quae moventur in contrarium quippe eaedem funt quae, venientes C, impingunt in
C verfus B
quidem
atque
ita
ma-
25
motu
quantum ad hoc
B non magis
xi.it, p.
pellitur verfus
unam partem
Art.
67.
6 4-65.
Pars Secunda.
verfus alteram,
yj
qum
&
manet immotum. Cujufcunque enim figure ipfum efle fupponamus, femper accurat totidem particumodo lis fluidi ex un parte pelletur qum ex altra ne fluidum ipfum in ullam partem magis feratur qum in reliquas. Et fupponere debemus B omni ex parte fluido DF circumdari; atque fi forte non tanta
;
fit
iftius fluidi
quantitas in F
qum
in D, nihil refert:
iis
fuis parti-
bus quae fuperficiem ejus attingunt. Hadenus ver fpe&avimus B ut immotum jam fi ponamus ipfum ab aliqu vi, aliunde adveniente, impelli verfus C, haec vis (quantumvis exigua) fufficiet, non quidem ad ipfum fe fol moyendum, fed ad concurrendum cum
;
i5
ad illud
mots communicandam 3
Quod
ao
fluidi
mdm
modum
annuli, moveri
^
LVI1
-
emon-
25
fecundm ordinem notarum aei; aliafque ouyao moveri eodem modo fecundm ordinem notarum ouy. Ut enim corpus aliquod fit fluidum, debent ejus particulae moveri pluribus modis, ut jam dictnm b efl Quiefcat deinde corpus durum B in hoc fluido FD
.
inter a
&
quid
fiet?
Nempe
particulae aeio
impea,
ut
Tome V,
p. 385.
1
uvres.
III.
10
74
i
Principiorum Philosophie
o,
65-66.
B verfus C itemque venientes ab y verfus a, ipfum tantundem repellent verfus F ideque nullam folse habebunt vim ad illud movendum,
verfus
pellent
;
u,
&
ab a verfus
e,
fietque
una
circulatio ex duabus,
Et ita,
rum aeiouya.
non quidem
fiftetur ullo
fed
mutabitur tantm determinatio, nec incedent per lineas tam redas a vel tam prope accedentes ad redam,
,
qum
fi
in
acc-
10
verfus
o,
ip-
i5
fum etiam
C, fuperabit
pellunt verfus
eam qu
venientes
;
aby
verfus a illud in
fufficiet
atque ideo
ad
20
&
efficiendum
fecundm ordinem notarum ayuo, in quantum hoc requiritur ad motum corporis B non impediendum b quia, cm duo corpora determinantur ad motum verfus partes plan contrarias & fibi mutu oppofitas, illud in quo major eft vis, altcrius determinationem dbet mutare. Atque quod hc dico de particulis aeiouy, de omnibus etiam aliis fluidi FD, quae quod nempe finin B impingunt, eft intelligendum
:
|
25
gula; ex
iis
totidem
a.
aliis, id
V, p. 385
ipfum
in
Voir
t.
b.
66-6 7 .
Pars Secunda.
;
75
tibus
qudque perexigua
vis, illis
adjunda,
;
fufficiat
qudque,
quamvis
hc repraefentantur aeio
&
omnes
Ita
circulariter,
&
lentibus, moveantur.
fluidi,
B moveretur
qu fluidi particults
tardis
verfus C,
moveantur,
10
hoc corpus B omnino incipiet moveri, & quidem edem cum celeritate, qu vis fluido diverfa illud pellit, fi
quant corpus durum .in eo exiftens, illud hac in parte fluidi rationem non habere.
quae
tur.
fupponamus in ifto fluido nullas effe particulas, non celeris, vel faltem aequ celeriter moveanfi
Nam,
illis
confit,
i5
rationem
lufficit
minima quaeque
exiflens
vis
;
movendum
Ac ide faepe videmus arem, aquam & alia multm refiftere corporibus, quae in ipiis valde
lentis procedunt.
fie
dere,
cm
Cm
autem corpus B
LIX.
25
tandum efl, illud accipere fuum motum fol vi externipfum impellente, fed maxim ex parte fluidi particulis; ita feilicet, ut eae quae componunt circulos aeio & ayuo, tantum amittant de fuo motu, quantum acquirent eae particulae corporis duri B quae funt inter o & a : quippe quae jam facient partem motuum circularium aeioa & ayuoa: quamvis, prout ulteris proc|
omnemfuum motum
ab eo mutuari, fed partim eliam fluido
circumjacente.
3o
fluidi particulis
jungantur.
i"
dit.)
76
LX.
PrINCIPIORUM. PhILOSOPHLE
67-68.
quo impulfum
ej.
non dixerim a mutari abfolut determinationem particularum ayuo, fed mutari in quantum hoc requiritur, ad motum corporis B non impediendum. Quippe hoc corpus B non poteft
,
celeris moveri,
vi adventiti
qum
impulfum eft, quamvis faepe omnes particulaefluidi FD multplus habeant agitationis. Hocque unum eft ex iis, quae nobis inter philofophandum prsecipu funt obfervanda, ut ne cui caufae ullum ef-
10
fedum tribuamus, qui potentiam ejus excdt. Ita ponentes corpus durum B, in medio fluidi FD pris immotum, nunc ab extern aliqu vi, exempli cauf, manu me, tardo motu impelli cm haec fola impulo meae mans fit caufa cur moveatur, credi non dbet ipfum celeris moveri qum impellitur; & quam:
i5
omnes fluidi particule mult celeris moveantur, non putandum eft eas determinari ad motus circulares aeioa & ayuoa & fimiles, quae fint celeriores hac imvis
20
ut pris, ferri
b
.
Cm
dferre corpus
rum quod
tinet.
in
dufe con-
Atque ex his clar percipitur, corpus durum undique fluido cindum, & in illo quiefcens, ibi tanquam in aequilibrio confiftere; ac quantumvis fit magnum, femper tamen minim vi poffe in hanc vel illam partem impelli five illa vis aliunde adveniat, five in hoc fit fita, qud fluidum iftud, totum fimul, verfus ali:
|
25
a.
Page
Voir
74,
t.
1.
7, 18-23.
b.
V,
p.
385
68.
Pars Secunda.
feratur, ut flumina feruntur verfus
77
quem locum
mare,
Quod
ubi contingit,
omnino
necefle
eft,
corpus du-
rum,in
ditum
fimul
cum
ipfo deferri;
nec
minori,
LXII.
quantumvis
ado, poteft ad
motum
impelli.
Quinim,
10
ad veram
&
Cm
attendamus, quse confiftit in tranflatione corporis moti ex vicini corporum aliorum fibi contiguorum,
nari
non eodem modo foleat nomiplan agnofcemus, non tam propri moveri corquarnvis
fie
pus durum, cm
i5
tur,
qum
fi
non ab eo
adhuc
nempe
LXIII.
vicinis
minus
recedit.
Cur qudam corpora tam dura fint, ut,
quarnvis parva, non
facile manibus nofiris dividantur.
Unum autem
in
,
nempe qud videamus multa corpora, manibus noftris long minora, tam firmiter fibi mutu adhserere, ut null earum vi fejungi pofiint. Si enim illorum partes nullo alio glutino fibi invicem adhsereant, qum qud fingulae juxta vicinas quiefcant c & omne corpus
,
quod
25
quiefeit,
ab alio
:
fe
poflit
ad motum impelli non apparet prima fronte ratio, cur (exempli cauf) clavus ferreus, vel aliud quod-
non magnum, fed valde durum corpus, manuum noftrarum in duas partes dividi non
libet,
a. Art. xlix, p. 68.
fol vi
poffit.
78
Licet
Principiorum Philosophie
68-69.
enim unamquamque mediam partem iftius clavi pro uno corpore numerare; cmque ifta mdia pars
manu
noftr
fit
vi
debere pofle
mo|veri, atque
fie
divelli.
Sed no-
tandum
eft
manus
;
admodum
molles, five
qum duro-
rum accedentes ideque non totas fimul agere folere in corpus ab iis movendum, fed eam tantm ipfarum
partem, quae, corpus iftud tangens, tota fimul in illud
incumbit. Quippe, ficuti mdia pars clavi ferrei, qua10
eft
dividenda, rationem
noftrae
fie
pars
mans
proxim
quatenus reliquis ejufdem mans partibus fejungi poteft, habet rationem alterius corporis. Et quia facilis reliqu manu poteft
&
ipf minor,
i5
feparari
qum
&
ifta
ferreum fol
niamus, ut
manu
fed
fi
mu20
LXIV.
Non
ad partem corporis dividendi, minorem corpore quo utitur, ad illud dividendum applicetur, quamlibet ejus duritiem poterit fuperare. Nihil hc addam de figuris, nec quomodo ex earum
infinit varietate
alia principia in
Phyfic,
qum
Geometrid, vel
in in
motuum quoque
,
varietates innu-
Mathefi abftra, a
merae confequantur
quia
fatis ifta
per
fe
patebunt,
25
tures phnomena
ubicunque ufus veniet ut de ipfis agamus. Et fuppono meos ledores vel prima elementa Geometriae jam noviffe, vel faltem ingenium fatis aptum habere ad Mathematicas demonftrationes intelligendas.
profiteor
Nam plan
3o
me nullam
riam agnofeere,
qum
omnimod
divifibilem,
69-7-
Pars Secunda.
70
figurabilem
vocant,
&
mobilem, quam Geometrae quanti tatem pro objefto fuarum demonftrationum affuiftas
&
munt
5
diviiiones, figuras
&
motus; nihilque de
ipfis
ut ve-
non ex communibus illis notionibus, de quarum veritate non pofTumus dubitare, tam evidenter deducatur, ut pro Mathematic demonflratione fit habendum. Et quia fie omnia Naturse Phoenomena poflunt explicari, ut in fequentibus apparcadmittere, quod
bit,
rum
10
nec
etiam optanda.
PRINCIPIORUM
PHILOSOPHIE
PARS TERTIA.
De Mundo
i.
adfpeabili.
jam quibufdam principiis rerum materialium, quae non prsejudiciis fenfuum, fed lumine
Inventis
rationis ita petita funt, ut de ipforum veritate dubi-
nequeamus, examinandum eft, an ex iis folis omnia natur phaenomena poffimus explicare. Incipientare
qu maxime univerfalia funt, & quibus reliqua dpendent nempe generali totius hujus mundi adfpedabilis conftrudione. De qu ut
dumque ab
iis
Unum,
&
pulchra,
& &
iS
mus, ne fi quos forte limites, nobis noncertcognitos, in ipfis fupponamus, non fatis magnifie de Creatoris
potenti fentire videamur.
II.
20
Cavendum
fentiamus.
Quod
fieret
non modo,
fi
quos
limites,
velatione,
mundo vellemus
fupponamus.
7I-7J.
Pars Tertia.
ferri
81
fi
eft,
poffet;
res
omnes
;
vel
tantm,
fi
fines
quos
fibi
io
comprehendi poffe putaremus. Quamvis enim in Ethicis fit pium dicere, omnia Deo propter nos fada effe, ut nempe tant magis ad agendas ei gratias impellamur, ejufque amore incendamur ac quamvis etiam fuo fenfu fit verum quatenus fcilicet rbus omnibus uti poffumus aliquo modo, faltem ad ingenium noftrum in iis confiderandis exercendum Deumque ob admiranda ejus opra fufpiciendum nequaquam tamen eft verifimile, fie omnia propter nos fada effe, ut nullus alius fit eorum ufus effetque plan ridiculum & ineptum id in Phy; , ,
:
Quo fenfu
nem faa
dici foffil
effe.
i5
fupponere; quia non dubitamus, quin multa exiftant, vel olim extiterint, jamque effe
fic confideratione
defierint, quae
intelleda,
praebuerunt.
IV.
Principia
20
jam invenimus, tam vafta funt mult plura ex iis fequantur, qum
De phnomenis
experimentis;
five
& quis
hoc mundo afpedabili contineri videamus; ac etiam mult plura, qum mens noftra cogitando perluftrare unquam pofit. Sed jam brevem hiftoriam b praecipuo25
phaenomenom (quorum caufae hc funt inveftigandse), nobis ob oculos proponemus; non quidem ut ipfis tanquam rationibus utamur ad aliquid probandum cupimus enim rationes effeftuum caufis, non autem contra caufarum ab effedibus
naturae
:
|
rum
deducere
a.
Voir
t.
V,
I,
24, p. 56,
17.
1.
b.
Tome
p. 25i,
III.
1.
uvres.
J33G08
82
Principiorum Philosophle
ab iifdem caufis produci poffe judicamus, ad unos potis qum alios conflderandos mentem noftram
determinemus. Nobis quidem, primo intuitu, Terra caeteris omnibus mundi corporibus mult major effe videtur, & Sol
Solem,
Terram
et
Lunam.
&
Luna
caeteris ftellis
fed vifs
defe&um
indubitatis
emendantes, inprimis advertimus Lunae Terra diftantiam circiter triginta Terrae diametros
ratiociniis
Quas
10
cum
apparentibus Solis
&
Lunae diametris
Lunam quidem
elfe
mult ma-
jorent
VI.
Qu
quorum planetarum
Sole.
VII.
Mercurium plus ducentis Terrae diametris Sole diftare Venerem plus quadringentis Martem noningentis aut mille Jovem tribus millibus & amplis; ac Saturnum quinque aut fex millibus. Quantum autem ad Fixas, non permittunt quidem phaenomena, ut ipfas Sole aut Terra non magis qum Saturnum diftare arbitremur; fed nulla obftant, quomins ad quantumlibet immenfam diftantiam recolligiturque ex motibus motas effe fupporimus
Agnofcimus etiam,
vifu ratione adjuto,
; ; ;
:
i5
20
coeli infr
explicandis
3
,
admodum
fi
25
propinquus.
VIII.
Ex quibus manifeftum
eft,
ex
effe
a.
73-73.
Pars Tertia.
8)
apparituras,
qum appareant
;
Jupiter
&
Saturnus
Terra confpedi nec forte etiam Solem majorem vifum iri, fi refpiceretur ex Fixis, qum Fixe nobis Terra
videntur
:
mundi afpedabilis inter fe comparemus, cavendum effe ne Lunam, vel Terram, vel Solem mpp;nitudine
Stellas fuperare arbitremur.
io
non modo qud uns aliis fint majores; fed etiam qud quaedam propri luce fulgeant, alise ver tantm alina. Ut inprimis de Sole dubium effe non poteft, quin lucem qu oculos noflros perftringit, in fe habeat neque enim tantam ab omnibus Fixis fimul fumptis mutuari poteft, cm ipfae tantam ad nos non mittant, nec tamen nobis magis diflent qum Sole ac nullum aliud corpus apparet magis radiofum, quo illam accipiat fi quod autem effet, procul dubio appareret. Idem de omnibus Stellis fixis facile credetur ab iis,
Differunt
autem
inter fe Stellse,
IX.
qui confiderabunt
20
qum
quantum nobis & Sole fint remotse fi enim alicujus Stellae fixa; tam vicini effemus qum Solis, credibile eft eam ipfo non minorera, nec minus lucidam
effe
apparituram.
Lunam &
tas
25
Contra ver Lunam videmus, e tantum parte fplendere quam Soli habet obverfam; unde cognofcimus illam effe proprio lumine deftitutam, & tantm
radios Sole acceptos verfs oculos noflros refle-
tuari.
dere.
3o
Idemque de Mercurio, Marte, Jove & Saturno non difficulter perfuadetur, ex eo quod eorum lumen obtufius five placidius fit cmm Fixarum,
obfervatur.
84
Principiorum Philosophle
73-74-
&
XI.
illu-
minari.
conflata
enim
Terram
differre.
ex opacis corporibus, quae Solis radios excipientia, illos non minus valid qum Lima refletunt; quin
etiam nubibus
opacae
fint,
eft
minus
qum
non
fatis
10
ade ut
fit
eam
ratione luminis
Lun, Venere,
Quod etiam
eft,
Lunam, cm nova
Terra illuminari.
inter
Solem
&
illuftratur,
dbile
quoddam lumen
oftendat,
quod
i5
facile
miillu-
Terram
inter Pla-
forte
20
qum
ex vicinioribus
autem Planetis, major videretur; fed ex Fixis, propter nimiam earum diftantiam, omnem confpedum effugeret.
XIV.
Fixas eandem femper
Je muludijlantiam
retinere,
Ex quibus fequitur ipfam inter Planetas, & Solem inter Stellas fixas porTe numerari. Differunt etiam inter fe Stellae in eo, qud illae quas
25
non aulem
Planetas.
eandem femper fe mutu diftantiam, eundemque ordinem fervent; aliae autem affidu inter unde Planetae five errantes appelfe fitum mutent
Fixas vocamus,
:
lantur.
XV.
Eafdem Planetarum
3o
74-75-
Pars Tertia.
quis ex
8
refpicit inter fe
apparentias per varias hypothefes pojfe
explicari.
cm
illis,
un navi
alias
eminus
(
&
annon etiam
fit
fuse,
motus
:
quo procedit
ifta
fits variatio)
tribuendus
ita errores
Planetarum,
fint
gnofci
non
poffit,
quibufnam corporibus
fint
propri
tribuendi.
Cmque
valde inaequales
&
implicati,
non
10
modis, qui-
buspoflunt
unum
dm quem
ipfos fieri
iS
20
hoc eft, pofitiones, quae non ut verae, fed tantm ut phaenomenis explicandis idoneae, confiderantur. Harum prima eft Ptolemaei, quae quoniam multis phaenomenis adverfatur (ut inprimis incremento & decremento luminis, quod in Venere ficut in Lun obfervatur), jam vulgo ab omnibus Philofophis rejici 3 folet, ideoque hc me praetermittetur Secunda eft Copernici, & tertia Tychonis Brahe quae duae, quatenus funt tantm hypothefes, eodem modo phaenomenis fatisfaciunt, & non magna inter
.
Hypothefin
facere.
XVI. Ptolemi
XVII.
Hypothefes Copernici S Tychonis non differre in quantum hypothefes.
qud
illa
Copernici aliquant
fimplicior
ade ut Tycho non habuerit occafionem illam mutandi, nifi quia non hypothefin dumfit
;
& clarior
rei
25
taxat, fed
ipfam
3o
Quippe, cm Copernicus non dubitflet motum Terrae tribuere, hoc Tycho tanquam in Phyfic valde abfurdum, atque communi hominum fenfu alienum, voluit emendare; fed, quia veram mots naturam non fatis onfideravit, verbo tantm aTeruit
a.
Tychonem verbo minus, fed re plus mots Terr tribuere, qum Copernicum.
Voir
t.
V, p. 386.
86
Principiorum Philosophie
re ipf plus
7 5- 7 6.
Terram quiefeere, ac
mots
ei conceffit
qum
XIX.
alter.
Me
accuratis
qum
Copernicum,
&
ve-
Quapropter ego, in hoc tantm ab utroque diffentiens, qud omnem motum veris qum Tycho, & curiofis qum Copernicus, fim Terrae detradurus
:
illam hc
ciffima,
non pro
XX.
|
Primo, quia
nondum
certi
fumus, quantum
Fixas fupponendas
Saturno
effe
quamma-
nobis diftent
xim
dijiantes.
nec poffumus eas fingere tam remotas, ut hoc phaenomenis repugnet ne fimus contenti fupponere ipfas effe fupra Saturnum, ut
Stellae fixse,
:
fumamus
Si
enim earum
iis
cum
diftantiis
quae
jam
ab omni-
effet
minus
incredibilis
qum
20
minus credibilis qum quaevis minor. Atque non tantm ad Planetarum, fed etiam ad Cometarum phaenomena commode explicanda, maxifit
mum
dum
XXI.
Soient injlar
fpatium inter
effe, infr
illas
&
3
.
25
oftendam
flamm
ex materi quidem
valde mobili conftare, Jed non ided ex uno loco in alium mi-
Secundo, quia Sol in hoc convenit cum Fixis, & cum flamm, qud lumen fe ipfo emittat putemus eundem etiam in motu cum flamm, & in fitu cum
:
grare.
Fixis, convenire.
a.
Nempe
nihil
quidem hc fupra
ter-
3o
Art. xli.
76-77.
Pars Tertia.
effe
87
ram videmus
mobilius flamm;
eft, nifi fint
&
IO
tamen ejus motus fit tantm fecundum partes, & tota migrare non folet ex uno loco in alium, nifi ab aliquo alio corpore, cui adhsereat, deferatur; qu ratione pofumus etiam exiftimare Solem conftare quidem ex materi valde fluid & mobili, quse omnes cli circumjacentis partes fecum rapit fed in hoc nihilominus Stellas fixas imitari, qud non ex un cli regione
;
in aliam migret.
i5
Neque incongrua videri dbet Solis cum flamm comlparatio, ex eo qud nullam flammam hc videamus quae non continuo egeat alimento quod idem de Sole non obfervatur. Ex legibus enim natune, non
;
difita
minus flamm, qum quodvis aliud corpus, ubi femel exiftit, femper exiftere perfeverat, ni ab aliqu cauf extern deftruatur fed, quia confit materi quam;
maxim
20
fluid
&
exiftit
confervetur, fed
tantm ut, dum ipfa extinguitur, femper alia nova in ejus locum fubftituatur. Solem autem non ita deftruunt partes cli ei vicinae, ideoque
25
non
ita
eget
in
Solem ingredi,
fitu
&
XXIII.
aliam ex eo elabi.
Hcque notandum
Fixis, ipfas
3o
Sol in
non
diffrt
omnes
Fixas omnes
renti
a.
non
verfari,
quemadmodum
multi fupponunt,
Art. lxix.
88
fehabere.ains Fixis
Principiorum Philosophle
jjj e
j
77-
qu j a
n e dem
ift fphaerae
fpatium
habet, in
quo nulla
ita fingulae
Fixse
ab omnibus
aliis
&
5
;
qum
S
&
Sole diftare.
Stella? fixae
Sol,
F/erunt
77-79-
Pars Tertia.
aliae
89
infr,
atque
figurae
innumerse, fupr
&
&
ultra hujus
fpatii
dimenfiones fparfae
Solis
intelligentur 8
|
Tertio,
putandum
eft,
non tantm
& Fixarum,
li-
XXIV.
Ccelos
efle
fluidos.
quidam
quod jam vulg omnes Aftronomi concedunt, quia vident phaenomena Planetarum vix aliter
:
pofle explicari.
10
Sed in hoc multi mihi videntur errare, qud fluiditatem clo tribuentes, illud tanquam fpatium plan vacuum imaginentur, ita ut motibus quidem aliorum corporum non reftat, fed praeterea nullam habeat vim ad ipfa fecum deferenda neque enim in rerum natur ullum taie vacuum efle poteft, ac fluidis omni:
XXV.
Ccelos
in
de/erre.
i5
bus hoc eft commune, ut ide tantm non refiftant aliorum corporum motibus, qud in feipfis etiam
habeant motum. Et quia hic motus
partes determinatur, ejus
vi,
facile in
omnes
cm
in
unam aliquam
partem
*o
eft
alia
omnia corpora in
folida
&
XXVI. Terram in clo fuo
quiefcere, fed nihilo-
& dura
ut ex ant dictis
eft
manifeftum.
25
Quarto, cm videamus Terram nullis columnis fuffultam, nullifque funibus appenfam, fed circumquaque fluidiffimo tantm clo cindam efle, putemus quidem illam quiefcere, ac nullam habere propenfionem ad motum, quandoquidem nullam advertimus. Sed ne putemus hoc obftare, quomins ab ifto clo deferatur, & ejus motibus immota obfequatur
:
minus ab eo
deferri.
a.
Dans
Pars
la
page 78.
b.
76-77.
12
uvres.
Principiorum Philosophle
79-80.
anchoris alligata, in medio mari quiefcit, etfi forte aquae ingens moles, occulto curfu delabens, ipfam
fecum
XXVII.
Idemque fentiendum effe de omnibus P lanet is.
ferat.
cseteri Planetae in
Et
quemadmodum
conveniunt, qud
|
fint
opaci
&
XXVIII.
Terrant, propri loquendo, non moveri, nec ullos Planetas, quamvis coelo tranfferantur.
non immrit arbitrabimur illos etiam in hoc ei fimiles eue, qud unufquifque quiefcat in e cli regione in qu verfatur; qudque omnis variatio fits quae in illis obfervatur, ex eo tantm procdt, qud omnis materia cli, quae illos cont.inet, moveatur. Hcque oportet eorum meminiffe qua? de natur mots fupr dict.a funt a nempe illum quidem (fi propri loquamur, & fecundm rei veritatem), effe tantm tranflationem unius corporis ex vicini eorum
:
10
i5
&
tan-
quam
faepe
omnem, qu corpus aliquod ex uno loco in alium migrt, motum vocari & hoc fenfu dici poffe, eandem rem eodem tempore
etiam exufu vulgi actionem
;
20
moveri ac non moveri, prout ejus locum vari determinamus. Unde fequitur nullum in Terra, nec etiam
in aliis Planetis,
quia
non transferuntur ex
immdiate contingunt, quatenus iflae partes cli ut immotse confiderantur. Ad hoc enim deberent ab omnibus fimul fejungi, quod non fit; fed quia materia cli fluida eft, nunc unae ejus particulis, nunc aliae,
Planet
tum
a.
qui
tantm
tribui dbet,
non autem
Planetae
3o
Pars
8o8i.
Pars Tertia.
partiales tranflationes aquae
91
quemadmodum
terrae,
&
aris,
non
fed
il
lis
aquae
&
runtur.
5
juxta
alios
tribuen-
&
admodum
impropri juxia
ufum vulgi Jumatur;
fed tune re alios Planetas
veri.
dici,
incongrue, idem de Terra dici poteft. Vulgus enim Terrae partibus, ut im|mobilibus fpe&atis, Stellarum
10
mo-
loca dtermint
tenus locis
ita
quod com-
ideoque rationi confentaneum. Quin etiam omnes ab ineunte aetate putavimus, Terram non efle globofam, fed planam, & in e efle
efl
i5
modum
ad ufum
ubique idem furfum & idem deorfum, eofdemque mundi cardines, Orientem, Occidentem, Meridiem, & Septentrionem quibus idcirco ufi fumus ad reli;
20
quorum omnium corporum loca defignanda. Sed fi quis Philofophus, animadvertens Terram efle globum in clo fluido & mobili contentum, Solem autem & Stellas fixas eundem femper inter fe fitum fervare, his utatur ut immotis ad illius locum determinandum, & ide affirmet ipfam moveri, abfque ratione
loquetur.
Nam
25
Ac
deinde, juxta
ufum
vulgi,
non
eft
qum
Ter-
ram,
3o
non efle ulla alia corpora, quibus feparentur, & quorum refpedu dici poflint moveri, Terra autem quiefcere, illo fenfu quo
nifi
quod putet
ultra ipfas
92
dicit Terrain
Principiorum Philosophie
8i-8a.
moveri refpetu Fixamm. Atqui hoc putare ratione eft alienum cm enim mens noftra
:
fit
talis naturae,
ut nullos in
mundo
limites agnofeat,
&
fenfuum noftrorum
quas videmus, forte effe alia corpora, ad quae comparata Terra quiefeere, ipfse autem omnes fimul moveri dici poffint,
cari, ultra illas
omnes
Stellas fixas
qum
XXX.
Planetas omnes circa Soient clo deferri.
omni ferupulo de Terra? motu, pute|mus totam materiam cli in qu Planetse verfanSic itaque fublato
tur, in
modum
cujufdam
leris
(
quorum numro
c-
iS
quo folo, fine ullis machinamentis, omnia ipforum phaenomena facillim intelligentur. Ut enim in iis fluminum locis, in quibus aqua in fe ipfam contorta vorticem facit, fi variae feftucse illi aquae incumbant, videbimus ipfas
leftis
20
fimul
centra converti,
vere,
&
qu centro vorticis erunt viciniores & denique, quamvis femper motus circulares affedent, vix tamen unquam circulos omnino perfedos deferibere, fed
nonnihil in longitudinem
25
& latitudinem
aberrare
ita
eadem omnia de Planetis abfque ull difficultate poffumus imaginari, & per hoc unum cunda eorum phaenomena explicantur.
XXXI. Quomodo fmguli Plantes deferantur.
Sit itaque
S Sol,
& omnis
in
materia cleftis
cumjacens
ita
moveatur
eafdem partes,
eum cirnempe ab
3o
8a-83.
Pars Tertia.
95
Occidente per Meridiem verfs Orientem, five ab A per B verfs C, fupponendo polum Borealem fupra
hujus
ut ea quse
eft circa
tri-
eum
;
per
eft
circa Jo(
vem,intra annos 12
illum
feclis
cum
y.
ejus af-
dfrt
;
per
circulum
i5
ficque
&
Mercurius tribus,
perfpicil-
20
Solis
ma-
Solis
fex dierum
eum
circumeant.
Ac
25
praeterea, ut faepe in
illo
aquarum
vorticibus vidi
XXXIII.
contingere, in majori
alii
proprium
cen-
minores vortices, unus in cujus centro fit Jupiter, alter in cujus centro fit Terra, qui in eafdem partes
ac major vortex ferantur
in centro, dfrt circa
tali celeritate,
;
trum,
&
ille
qui habet
Jovem
3o
bus
7, tertius
ipfum quatuor ejus affeclas, ut remotiffimus diebus 16, fequens diehoris 85, & centri proximus horis 42
unum
dum
femel in raa-
94
Principiorum Philosophle
83-84.
cir-
culos circa
Jovem
Eodemque
modo
Terram
in centro, efficiat ut
Luna menfis
abfolvat
ita
eam
proprium axem integrum gyrum ut eodem tempore quo Terra & Luna cir-
XXXIV.
Motus clorum non
effeperfe circulares.
culum communem femel peragrabunt, Terra }6$ vicibus circa proprium centrum, & Luna duodecies circa Terram vertatur. Denique, ne putemus omnia centra Planetarum ac-
10
eodem piano femper confiftere, nec circulos quos deferibunt effe omnino perfedos fed, ut in omcurat in
;
nibus
aliis
ifta
tantm praeterpropter
XXXV.
De
abcrratione Planetarum in latitudinem.
etiam labentibus
i5
Nempe,
planum,
in
quo
centrum Terrse toto anno verfatur, quod vocatur planum Eclipticse atque ope Fixarum in clo determi-
putandum efl unumquemque ex aliis Planetis in alio quodam piano verfari, ad hoc nonnihil inclinato, &,ipfum interfecante in line qu tranfit per centrum Solis ita ut Sol in omnibus iftis planis repenatur,
:
20
riatur.
&
tem
attollitur,
hoc
eft,
Boream
inclinatur in
in
25
Libr,
&
infra
duum
Marte
2 5.
Eclipticam in
eft
locis
&
3o
&
minor, in Venere uno circiter gradu major, in Mercurio maxima eft enim fere 7 graduum. Ac
:
4-S5.
Pars Tertia.
fi
95
verse fint obfer-
vationes Scheineri S.
circa ifta|rum
I.
a
,
macularum phaenomena
videtur), in planis j gradibus aut amplis ad Eclipticam inclinatis, circa Solem volvuntur ade ut earum mo;
non diffrt motibus Planetarum. Luna tus hac etiam circa Terram fertur, in piano quod 5 gradibus ab Ecliptic defledit & Terra circa proprium axem
in re
;
in piano iEquatoris
IO
2}\ gradibus ab Ecliptic defledente; quod planum ^quatoris ipfa fecum defert. Atque hae Planetarum aberrationes ab Ecliptic vocantur motus in latitudinem b
.
i5
Ipforum autem circuitiones circa Solem vocantur motus in longitudinem. Hique etiam in eo aberrant, qud non aequaliter ubique Sole diftent; fed hac
aetate,
Saturnus ab eo remotior
eft in
Sagittario
qum
Geminis, vicefim circiter diftantiae fuae parte; Jupiter in Libr remotior eft qum in Ariete ficque alii
in
;
&
c
.
Poil aliquot
autem
;
faecula,
deprehendentur
Terra,
ac finguli
quo nunc eft Ecliptic, diverfis in locis fecabunt, & paulo magis vel minus ab ill dfiedent; & illorum maximae ac minimse Sole diftantise
in
25
planum
d
.
eft
ut oftendam, quo
pado ex
hac hypothefi fequantur phaenomena diei & nodis, aeftatis & hyemis, five accefTs Solis ad Tropicos, &
a.
Voir
t.
I, p.
5 et p.
283.
b.
c.
d.
1.
8.
Voir ci-aprs,
art. cxlii-cxlv.
96
Principiorum Philosophle
85-86.
ejufdem receffs, phafium Lunae, Eclipfium, ftationum & retrogradationum quae apparent in Planetis, prseceffionis
sequino&iorum
:
variationis in obliquitate
Eclipticse, ac fimilia
facile
enim ab
illis,
ma
XXXVIII.
Juxta Tychonis hypothefin dicendum effe, Terrant movericirca proprium centrum.
elementa Aftronomiee didicerunt, intelligentur 8 Sed breviter adhuc dicam, quo pa&o ex hypothefi
Bra|hean,
quam vulg
jani admittunt
illi
omnes qui
Copernicanam rpudiant, plus mots Terrse qum per hanc tribuatur. Primo, manente Terra juxta eorum opinionem immobili, necefle eft ut totum clum, un cum ftellis, circa ipfam fingulis diebus volvatur: quod intelligi non poteft, quin fimul intelligatur fieri
tranflationem
10
omnium partium
fit
in viciniam aliarum
cmque
,
&
i5
eadem plan
vis five
propter ipfam,
20
eodem modo fecundm totam fuperficiem cli, fed tantm fecundm partem concavam, Terrae contiguam, quse ad convexam comparata perexigua eft. Nec refert fi dicant, fe non tantm putare concavam
cli
ftellati
25
nempe
atque hanc
effe ratio-
nem
cur illum
motum clo
potis tribuant
qum
terrae.
a.
poteft
argumentum, quo
b.
86-87.
Pars Tertia.
fieri
97
talem feparationem totius fuperficiei convexae cli ftellati ab alio clo ipfum ambiente
probetur
ita,
juxta
fit
terrae tribuen-
clo
& Terrae
quietem,
incerta
&
rum imaginatione effi&a. Ex edem Tychonis hypothefi, Sol motu annuo circa Terram gyrans, non modo Mercurium & Vene10
rem, fed
&
Saturnum, qui ab
:
nuo.
eo remotiores funt qum Terra, fecum ducit quod intelligi non poteft, praefertim in clo fluido, quale illud fupponunt, quin tota cli materia interjacens fimul feratur, & intrim Terra vi aliqu feparetur
]5
fibi
contiguis, atque in e
20
motus erit dicendus. Unus autem adhuc in me hypothefi fcrupulus manet, ex eo qud, fi Sol eundem femper fitum inter
requirit, ejus
XL.
Terres tranjlationem nullam efficere afpes diverfetatem in Fixis, propter maxi-
fit
fertur,
quod tamen ex phaenomenis non potuit ha&enus deprehendi. Sed hoc excufatur per immenfam
25
diftantiam,
quam
inter
nos
ille
&
talem
fcilicet,
ut totus
fi
ad
habendus.
Quod
3o
magnlia Dei confiderare non affuetis, & Terram ut praecipuam partem univerfi, ac domicilium hominis,
propter
quem
III.
caetera
omnia fada
fint,
fpe&antibus
i3
uvres.
98
PRINCIPIORUM PHILOSOPHLE
87-88.
comparatam
dbet.
XLI.
infiar
jam omnes fciunt illam ad clum punfti effe, non ita mirum videri
quos jam
fatis
Ac
praeterea Cometae,
confit in
5
Hanc
etiam
Fixarum
diftantiam requiri ad
noftro are
non
verfari, ut
motus Cometarum,
quos jam confit in clo.
ejfe
& Fixas
:
requirunt, ad
abfolvendas
ade enim
varia? funt,
&
circa
eo ad nullas nature leges revo|cari poffe videantur. Neque nos movere dbet qud Tycho & alii Aftro-
nomi, qui diligenter eorum parallaxes inveftigrunt, dixerint tantm illos effe fupra Lunam, verfs fphaeram Veneris aut Mercurii, non autem fupra ipfum
i5
fuis calculis
Sed cm difputarent contra veteres, qui Cometas inter meteora fublunaria numerabant, contenti fuerunt oftendere illos in
concludere potuiffent,
qum
illud.
clo
effe
nec
aufi funt
omnem
iis
altitudinem,
quam
facile
20
calculo deprehendebant,
crederetur.
XLII.
tribuere, ne
minus
Omnia qu kic
Ter-
cularia multa,
tas
illa
Planetas,
Come2
&
Terram (nempe
initio
ad cuna
refpicere.
omnia
nomena
Ut enim veram hujus mundi afpetabilis naturam agnofcamus, non fatis eft aliquas caufas invenire, per quas ea quae in clo eminus afpicimus explicentur fed ex iifdem etiam, illa omnia quae in Terra cominus intuemur, deduci debent. Atqui
hc recenferi.
;
3o
88-8g.
Pars Tertia.
eft,
99
non opus
ut
illa
generaliorum caufas determinandas fed tum demum ipfas poftea re& nobis determinatas fuiffe cognofce-
mus, cm ex iifdem non ea dumtaxat ad quae refpeximus, fed alia etiam omnia, de quibus antea non cogitavimus, explicari advertemus.
Et cert,
perfpec.is,
tias
IO
fi
nullis principiis
nihil nifi
utamur
nifi
evidentiffim
Vix
XLIII.
fieri
poffe
quin
fi
cajce,
ex quibus om-
deducamus, & intrim illa qu fie ex ipfis deducemus, cum omnibus naturae phaenomenis accuex
iis
nia phcenomenaclar
Deo
nos
facere videremur,
fi
pa&o
fufpicaremur, tanquam
fi
utendo fallamur.
Me tamen eas, quas hc
exponam, pro hypothefebus tantm haberi velle.
de
tantis
rbus philofophando,
genuinam
20
earum veritatem nobis inventam efle affirmemus, malim hoc in medio relinquere, atque omnia qua? deinceps fum feripturus tanquam hypothefin proponere. Quae quamvis falfa efle exiftimetur, fatis magnum operae pretium me fecifle arbitrabor, fi omnia qua ex ipf deducenturcum experimentis confentiant: ita enim ex e tantundem utilitatis ad vitam, atque ex
ipfius veritatis cognitione, percipiemus.
25
Quinim etiam, ad res naturales melis explicandas, earum caufas altis hc repetam, qum ipfas unquam extitifle exiflimem. Non enim dubium eft, quin mundus ab initio fuerit creatus cum omni fu
perfetione*
:
quas
effe.
confit falfas
ita
;
ut in eo
&
Sol
&
Terra
&
Luna,
&
3o
Stellae extiterint
a.
ac etiam in Terra
Voir
t.
V,
p. 168-169.
IOO
Principiorum Philosophle
ipfae plantae
;
89-90.
nec
Adam &
Eva
homines adulti. Hoc fides Chriftiana nos docet, hocque etiam ratio naturalis plan perfuadet. Attendendo enim ad immenfam Dei potentiam, non poflumus exiftimare illum unquam quidquam feciffe, quod non omnibus fuis nunati fint infantes, fed fadi fint
tarum
vel
hominum
me10
nafci poflint,
quo pado paulatim ex feminibus qum quo pado Deo in prima mundi
:
ita,
fi
&
cognitu
facilia,
ex quibus
tanquam ex feminibus quibufdam, & fidera &Terram, & denique omnia quse in hoc mundo afpeftabili deprehendimus, oriri potuiffe demonftremus, quamvis ipfa nunquam fie orta effe probe feiamus, hoc pado tamen eorum naturam long melis exponemus, qum fi tantm, qualia jam Et quia fint, deferiberemus
|
iS
talia principia
exponam.
XLVI.
Qucenam
fint ea, quce
plicanda.
jam confit, omnium mundi corporum unam & eandem efle materiam, in quaflibet partes divifibilem, ac jam reipfa in multas divifam, quse diverfimod moventur, motufque habent aliquo modo circulares b & femper eandem motuum quantitatem in univerfo confervant. At qum magnae fint
Ex antedidis
,
25
iftae
partes materiae,
qum
celeriter
moveantur,
&
Pars
xxxvi
et il, p.
61 et 65.
b.
Voir
t.
V,
p. 170.
90-9 1.
Pars Tertia.
:
ioi
determinare
diverfis
quia potuerunt
ifta
innumeris modis
prae caeteris ele-
nobis
5
libemm
quidlibet de
affumere,
modo
cum
experientia
placet,
fupponemus omnem
mundus adfpe&abilis eft compofitus, fuiffe initio Deo divifam in particulas quam-proxim inter fe aequales, & magnitudine mdiocres 3 five mdias inter
,
10
illas
;
dem mots
peritur
;
in fe habuiffe,
& aequaliter
&
puta-
mus
tum etiam
b
punta
aequ fe
mutu remota,
ao
jam funt centra Fixarum nec non etiam circa alia aliquant plura, quae aequent numerum. Planetarum. Ita fcilicet ut illas omnes, quae continedifpofita ac
|
pun&um
S,
ita
&
de
25
AEV,
.
circa F,
&
quot jam aftra funt in mundo d Quae pauca fufiicere mihi videntur, ut ex iis tanquam caufis omnes qui in hoc mundo apparent effetus
a.
Harum
fuppofitionum
fecundm leges
p. 170.
b.
c.
Voir t. V, Ibidem.
En marge
(dit.
princeps)
Vide
fig.
pag. feq.
c'est--dire p. 92.
d. e.
et
xl ci-avant, p. 62, 63
et 65.
102
centur, vera
e Jfe pojfint.
Principiorum Philosophie
91.
& cena
Et
non puto
enim
forte etiam ex
Chao per
leges naturae
ordo qui jam efl in rbus deduci poffet, idque olim fufceperim explicandum a quia tamen
ille
:
idem
a.
Voir
t.
VI, p. 41,
1.
21, etc.
9 :-93.
Pars Tertia.
103
cum fumm
Dei
rerum creatoris perfectione, qura proportio vel ordo, & minus diftint etiam nobis percipi poteft, nullaque proportio, nullufve ordo fimplicior
gnitu facilior,
litate
:
eft,
&
co-
qum
ille
qui confit
omnimod
aequa-
idcirco hc
initio fuifle,
fe aequales,
fuppono omnes materiae particulas tam in magnitudine qum in motu, inter & nullam in univerfo inaequalitatem reeft in fitu
Fixarum,
&
quae
unicuique
refert,
clum nodu
intuenti
poffit.
quid hoc
leges naturae
poteft, ex
pa&o fupponatur, quia poftea juxta eft mutandum. Et vix aliquid fupponi
:
i5
20
quo non idem effedus (quanquam fortafle operofis) per eafdem naturae leges deduci poffit cm enim illarum ope materia formas omnes quarum eft capax, fucceffiv affumat, fi formas iftas ordine confideremus, tandem ad illam quae eft hujus mundi po|terimus devenire ade ut hc nihil erroris ex falf fuppofitione fit timendum. Itaque, ut naturae legum efficacitatem in propofit hypothefi oftendere incipiamus, confiderandum eft illas particulas, in quas totam hujus mundi materiam initio divifam fuifle fupponimus, non potuifife quidem
:
XLVIII.
Quomodo omnes
Jlis
cle-
c.
25
fed
cujufcunque
non fieri rotundas, quandoquidem varios habuerunt motus circulares. Cm enim in principio fatis
poris
3o
fuerint, ut unae
ab
aliis
fejungerentur,
magna
io4
PRiNCIPIORUM PhILOSOPHLE
fuit,
93-94.
ad earum omnes angulos, dum fibi mutu ad hoc enim non poftea occurrerunt, atterendos tanta, qum ad illud, requirebatur. Et ex hoc folo,
etiam
:
qud
fie
atterantur, facile
:
intelligimus illud
fotundum quia hoc in loco nomen anguli ad omne id, quod in tali corpore
tandem
fieri
ultra figuram
XLIX.
Circa iftas particulas Jphricas aliam effe ateriam b
fphricam prominet,
nullibi
Cm
poffint,
autem
cmque
:
rotundae
matriau
particulae,
10
morem
relinquant
neceffe eft
ifta
intervalla
,
plenda aptas habentibus, eafque pro ratione loci occupandi perptu mutantibus, impleri. Nempe,
dum earum
ade
eft
i5
eraditur
minutum, & tantam cleri tatem acquirit, ut fol vi fui mots in ramenta innumerabilia divida|tur; ficque impleat omnes angulos, quos alise materiae particulae fubingredi non poffunt. Notandum enim eft, qu minora funt ifta particularum aliarum ramenta, e facilis moveri, atque in alia adhuc minutiora comminui poffe quia qu mi:
20
nora a
molis
LI.
b
,
pro ratione
fuae
25
&
occurrunt
aliis
fecundm molem c
ipfa
Voir
t.
V,
p. 171.
b. Ibid., p. 173.
Ibid., p. 171.
94-9*-
Pars Tertia.
:
105
hae per
agitationem acquirunt
anguftas.
vis lente
5
quia,
dum
re&as
ifta
per obliquas
& &
Edem
ratione,
di,
propter anguftiam
vise
per
quam
tranfit.
Jamque
fupr demonftratum
eft,
&
inaequales fine
ab'a, prae-
nec ulla
Jam
-.
itaque duo
*
.
habemus gnera
.
.
LIL
Tria effe nuJ us "t<ii a/peabiUs elementa.
verla, quae
bilis dici
duo prima elementa hujus mundi alpectapoffunt. Primum eft illius, quae tantam vim
aliis
habet agitationis, ut
i5
corporibus occurrendo, in
&
figuras
omnes angulorum ab
iis
relidorum anguftias
eft ejus, quae divifa
quidem minutas,
fi
cum
ao
certae
ac determinatae quan-
&
divifibiles
in alias
tiumque paul poft inveniemus, conftans par|tibus vel magis crafiis, vel figuras minus ad motum aptas ha*5
omnia hujus mundi afpedabilis corpora componi oftendemus nempe Solem & Stellas fixas ex primo, Clos ex fecundo, & Terrain cum Planetis & Cometis ex tertio. Cm enim Sol & Fixae lumen ex fe emittant, Coeli illud tranfmitbentibus. Et ex his tribus
:
3o
Cometae remittant: triplicem hanc differentiam in afpedum incurrentem, non mal ad tria elementa referemus.
tant, Terra, Planetae, ac
uvres.
III.
14
io6
Principiorum Philosophie
in fpatio
95.
A El
clo fumemus;
f,
a.
& omnem
princeps)
:
NB. Vide
fig.
pag.
i'eq.
, c'est--dire
p.
96.
gs-97-
Pars Tertia.
;
107
illos
duos clos reperitur, pro tertio*. Exiltimamufque hoc tertium, refpectu fecundi, efle immenfum, & fecundum, refpe&u primi, permagnum. Sed tertii cli confideratio
cundo
&
non
elt
hujus loci
quia nullo
quorum centra ,/, omnes fimul pro uno tantm clo numeramus, quia fub un & edem ratione nobis confiderantur fed vorticem
tratamus. Vortices autem,
;
10
i5
non appareat ab aliis diverfus, pro peculiari tamen clo, & quidem omnium primo, fumimus quiaTerram habitationem noftram paul pft b in illo inveniemus, ideque mult plura in ipfo habebimus fpedanda qum in reliquis, & nomina rbus, non propter ipfas, fed tantm ad noftras de iis cogitationes explicandas, imponere folemus. Crevit autem c initio paulatim materia primi ele, y j'/tj r menti, ex eo quod particule lecundi alliduo motu le invicem magis ac magis attererent; cmque major
S, lict hc
:
20
qum
neceffe erat
ad implenda exigua
illa fpatia,
mutu incumbentes
a5
fuit
nempe Solem
aliis centris.
Poltquam enim particulae fecundi elementi fuerunt magis attritae, minus fpatii occupa.
Voir
Voir
t.
V,
p. 171.
b. Art. cxlvi.
c.
t.
IV, p. 454-455.
io8
PrINCIPIORUM PHILOSOPHIE
97-98.
runt
loca
qum
ibi
derunt, fed ab
aequaliter
Ea enim
eft lex
orbem aguntur, quantum in fe eft, centris fui mots recdant. Atque hc illam vim, qu ficglobuli fecundi elementi, nec non etiam materia primi circa centra
S, F,
iftis
centris,
10
qum
fol
potero
accuratiffim explicabo. In
b
;
e enim ab ipfius
lucem
&
.... nan
Cm
rco
i* c i
putandum
eft
i5
me
ad
illis
qu procdt
fitos,
ifte
&
Il
.
motum
ituri,
LVH
Quomodo
in
Quia ver frquenter multae caufae diverfae agunt ~. iimul in idem corpus atque unae aharum etrectus
r
-
Jimul
Ijfepoffint"
illas
refpicimus, dicere
polTumus ipfum eodem tempore tendere, five ire conari, verfs diverfas partes. Ut, exempli cauf, lapis A, in fund EA, circa centrum E rotatus, tendit
i5
quidem ab
ad ejus
A verfs
B,
Il
omnes
fi
caufae, quae
occurrunt
motum determinandum,
in ipfo eft,
refpiciamus ad folam
eft in
dicemus illum, cm
Pars
II, art.
art.
b.
Par IV,
98-99-
Pars Tertia.
109
pundo A,
expolitam
ponentes
fcilicet
lineam
.
AC
Si
efle
redam,
lapis
pundo A a
enim
fund egrederetur, eo temporis momento, quo veniendo ex L pervenit ad pundum A, rvera pergeret ab A verfs C, non verfs B ac quamvis funda hune
;
10
effedum impediat, non tamen impedit conatum. Si denique non refpiciamus ad totam iftam vim mots, fed tantm ad illam ejus partem quae fund impeditur, eam fcilicet diftinguentes ab ali ejus parte quae fortitur fuum effedum, dicemus hune lapidem, dum eft in pundo A, tendere tantm verfs D, five recedere conari centro E fecundm iineam redam
|
.5
EAD. Quod
lapis, in
motumquo
LVIII.
alivi
a.
pundo A exiftens, ferretur verfs C, fi null impediretur, cum motu quo formica, in eodem
II, art. xxxix, p. 63.
Quomodo ea
quee cir-
culariter moventur,
Pars
IIO
Principiorum Philosophie
exiftens,
99-
pun&o A
fi
linea
EY
effet
baculus, fupra
quem re&
incederet ab
-^U
verius Y,
dum
centrum
E,
ac ejufdem baculi
pundum A
defcriberet
hi
duo motus
ita
inter fe
X cm
bacu-
99-iQi.
Pars Tertia.
ni
effet in
lus effet in C,
ita ipfa
&
ad
Y cm baculus
G, atque
femper exifteret in line red ACG. Ae demde conferamus etiam eam vim, qu idem lapis, adus in fund fecundm lineam circularem ABF, re|
E,
fecundm
lineas redas
dum
intrim
ifte
baculus
eam de-
ABF;
ita
EAY,
lix:
Quanta fit
vis ijlius
EBY, &fimiles.
Scio quidem
motum
iftius
tantm ad prin:
conatus-
non plan nullus eft, & dum fortitur cffedum, augetur, adco ut motus ex eo proveniens fatis celer effe poffit. Nam, ut adhuc alio utamur exemplo, fi EY fit canalis, in quo e @
atqui profed
20
globulus
contineatur, pri-
mo quidem
mento, quo
tur in
E,
2 5
temporis
ifte
mo-
canalis age-
gyrum
circa
globulus
fed fecundo
momento
:
novam
:
motus
circularis,
tamdiu
ille
conatus durt,
&
fi
enim
112
canalis
Principiorum Philosophie
I0I-I02.
EY
A
:
ad
perveniet.
experimur in fund qu celeris enim lapis in e rotatur, e magis funis intenditur atque ifta tenfio, fol vi qu lapis recedere conatur cen-
Idemque
etiara
tro fui
iftius vis
quanti-
tatem.
LX.
Quod
reperi-
Hune conatum
ri in
materi clo-
rum.
centrum E rotato, diftum eft, facile intelligitur eodem modo de omnibus globulis fecundi elementi qud nempe unufquifque fatis magn vi recedere conetur centro vorticis in quo gyratur retinetur enim hinc inde ab aliis globulis circumpofitis, non aliter qum lapis fund. Sed praeterea ifta vis in illis multm augetur, ex eo qud fuperiores ab
in canali circa
: :
|
10
i5
inferioribus,
& omnes
Ac primo quidem,
de
ut accurat
qum
fi
fpatia
omeft,
20
ab
ill
qum
fi
motus nullo modo juvaret, nec impediret. Nullam enim aliam efle pofle fpatii vacui veram ideam, ex
anteditis
LXI. Ipfum efficere, ut corpora Solis & Fixarumfint rotunda.
3
eft
manifeftum.
25
Cm
tice
globuli
b
,
circa S, in vor-
tum
premere
a.
fe
mutu omnes
xvn, p. 49. 107-108.
verfs
&
illos,
qui funt
Pars
II, art.
102-103.
Pars Tertia.
"J
in line
teris
:
re& SE, premere fe verfus E, atque ita de cade ut, fi non fint fatis multi ad occupandum
inter S
omne fpatium
&
circumferentiam
A El,
totum
quod non occupant, relinqua- ,.,.......,......,,. tur verfus S. Et quoniam ii qui ^vV^;L ^'^//'v fibi mutu incumbunt (exem} :::;':^:^;\}^Ai-/'?^]\
:
:
,.,.....,.,..
i[-
pli caufa,
ii
i:
;:
^:^:-^-:ii^s--]V:"
ret S E)
non omnes
inftar
'}^v^ShM0/S^/:':^:i:
citis,
alii
tardis circuitum
;;
;;
m
':'.-.
fuum
:'.;.':
exponetur
;.'.'..
';:'..
Etfi
enim
^'"''
''*''"'
re&
vici-
qum
in
SA
illi
vel SI,
ade ut infimi
SE
:
qum
infimi
lineae SI
quia
tamen
20
infimi
qum
;
remoti funt
pundo
S,
&
ita
fpatium
BCD, quod
LXII.
rotundum.
Eundem efficere, ut materia clejlis
25
non modo globulos omnes qui funt in line red SE, fe invicem premere verfus E fed etiam unumquemque ex ipfis premi ab omniPneterea notandum
eft,
;
ab om-
bus aliis, qui continentur inter lineas redas ab illo ad circumferentiam BCD dudas, & ipfam tangentes. Ita, exempli cauf, globulus F premitur ab omnibus
3o
aliis,
a.
dere conetur.
BF & DF,
five in fpatio
uvres.
III.
iS
114
triangulari
fi
Principiorum Philosophle
103-104.
fie
reliquis
ade
ut,
&
BFD
contenti accdrent,
poffent, ad illum reulli alii.
:':';.'.'
:
quantum
...::
'}^M^^^^i0W ^:-v Nam, quemadmodum videmus ^'$3^$^ *&$$& ean dem Yim gravitatis, quse la:
:!)::
pidem
'.;'/
10
';. ':.''('..:.:'.'::.''',':,'.
'
r:':'.>
:'-.\:
-':::V^V-V
.-;.;:;'
cm
eft
ita
non dubium
quin eadem
illo
qu globuli
i5
omnes
fuficiat
in fpatio
BFD
centro edu&as,
centro
LXIII.
j
ifto
Hocque exemplum
fi
bit,
20
contentos,
&
;
fibi
mutu
fie
incumbentes,
1
ut, fora-
mine
vi gravitatis
fu
defeendat
fimul enim
alii
&
hos fubfequentur
moveri
alii
alii
trs
2,0,
& fie de
caeteris
1
ita
inci-
i5
piet
omnes,
in fpatio triangulari
BFD
I04-io5.
Pars Tertia.
"5
dem
notare licet duos globos 2,2, poftquam aliquantulum fequuti funt globum 1 defcendentem, fe mutu
cm enim
poffit
in per-
petuo
ut
in
fint
contingere,
ac globi plumbei
per
minimum tem-
poris
10
& ide
Ac
prseterea
notandum
eft
in aliqu
i5
mots duratione confiftere, fed tantummodo in preffione a five in prima prseparatione ad motum, etfi forte ex e motus ipfe non fequatur. Exquibus clar percipitur, quo pato actio illa,
LXIV.
Omnes
lucis proprieta-
quam pro
fixse
tes in ijlo
veniri
& in minimo
20
tiam extendatur
&
id
non
om:
plan
quod gyratur
ade
ut,
corpus Solis
qum
fpatium
3o
vacuum, nihilominus ejus lumen, non quidem tam forte, fed quantum ad reliqua, non aliter qum nunc cerneremus, faltem in circulo fecundm quem materia cli movetur nondum enim hc omnes fphaerae
;
a.
Voir
t.
V,
p. 172.
n6
JPrincipiorum Philosophie
ios.
dimenfiones confideramus. Ut autem etiam poffimus explicare, quidnam fit in ipfo Sole ac Stellis, quo ifta
vis
luminis augeatur
fphserae di-
>
.
V.
i-ffiN
.>'.
'
-"
:+ l'X-: .-'.t'-T:>:*\-\>
',./,.
Qucunque
I05-I07
Pars Tertia.
vortices,
117
rum polos, tangere partes aliorum vorticum ab eorum polis remotas.
eorum
jam debent effe ita inter fe compofiti, ut unufquifque in eam partem feratur, fecundm quam reliquorum omnium circumftantium motus minus
illi
adverfantur
Quamobrem
fi
per E verfus
F, ferri
I,
alius vor-
centrum
dbet ab
per E
:
verfus V,
10
fi
impediant
fie
demque modo tertius vortex, cujus centrum non fit in piano SAFE, fed fupra illud extans, cum centris S &
F triangulum conftituat,
&
bus AEI
i5
& AEV
in line
ab
cujus centrum f, ferri non poteft ab E verfus I,ut ejus motus conveniat cum motu primi, quia fie adverfaretur motibus fecundi
quemadmodum
20
&
tertius;
&
fecundus
unum
aliumcirca
que
25
in
motibus fore, fi trium priorum vorticum eclipticae, hoc eft, circuli polis remoin
iftis
tiffimi, fibi
mutu
directe occurrant in
pundo
E, in
quo
a.
fit
Nam
fi,
exempli auf,
b.
est
u8
IVX a
fit illa
Principiorum Philosophie
ejus pars, quse eft circa
107-108.
turque in
polum E, vertiorbem fecundm ordinem notarum IVX, primus vortex radet illam fecundm
lineam rectam El, aliafque
lelas,
ipfi
paralra-
&
motui ejus circulari nonnihil repugnabunt. Sed hoc facile natura per leges mots emendat, trium priorum vorticum eclipticas nonnihil infle-
10
non fecundm lineas re&as El, EV, EX, fed fecundm obliquas il, 2V, }X, & ita cum ipfius motu plan
illi
i5
confentiant.
LXVII.
Duorum
Nec fan ullus mihi videtur excogitari pofe alius modus, fecundm quem variorum iftorum vorticum motus fibi mutu minus adverfentur. Si enim duorum polos fe mutu tangere fupponamus, vel ambo in eaf-
20
dem
partes ferentur,
&
ita in
unum
vorticem coalef-
&
ita fibi
afTumam, ut omnium cli vorticum fitus & motus aufim determinare, puto tamen generaliter pofTe affirmari, atque hc fatis efle demonftratum, polos cujuf-
efTe polis
aliorum vorti-
Voir aussi t. IX, p. 137, note d, de la traduction a. Voir t. V, p. 172. franaise des Principes, et p. 354, errata. Conformment ces indications, les deux figures de l'dition princeps ont t compltes ici, comme dans la planche VI, fig. 4 et 5, de la traduction franaise.
io8-iog.
Pars Tertia.
i ii
Prterea, inexplicabilis
qui circa ipfas volvuntur,
illa
ma-
gnitudine inquales.
non
a
.
Qud autem
nifeflum ac fine
io
:
centro
ma-
taies vortices,
illis
patebit. Et
cm
Fixis
fenfu percipiamus
i5
apparentem fitum, nullam habemus rationem aliud iis tribuendi, qum quod ad haec duo explicanda requiri judicamus. At non magis requiri tur ad lucem explicandam, ut vortices materiae cleftis circa ipfas volvantur, qum ad apparentem earum fitum, ut ifti vortices fint magnitudine inaequales. Sed fan fi fint insequales, neceffe eft, ut quo-
&
rundam partes
20
polis vicinas
:
|
quia majorum
ex
aliis
cumjacentes vortices
per partes ab
ejuf-
dem
27
a.
polis remotas.
Nam
:
En marge
Voir
t.
(/"
dit.)
NB. Vide
pag. feq.
V, p. 172.
120
PRINCIPIORUM PHILOSOPHIE
effe
109.
AYBM
['
'
vorticem primi cli, in cujus centro eft Sol, ejufque polos effe A auftralem, & B borealem,
.-'
'
.'
'
'
'
'
'
'
'
v-
.-.
> l<V-t-*-'
1 ':-"--
^: v
'
'
'
"-:":-;^V
-".-.: >
'
'
""'k-.'-W
^1
^/.'.'/''.''..
.\''\&$t-\i';: :!::
.'
^v
.'
.*"
'::':;':
$:;*
:::v
i;-'.V-
vif.?
."'.
-,^^::::;:...'.".'':^^w>.*v
:
/...
*.%&:
'".:'-'
; J4)i
..-.'*.
.v.'v.:-.'-'-
: .'"!
il**;'
.*.'.'
."
-/^^.V^^^v::^^^:^
:
V:'4s!0!'i'
*<. '..-.
.-:
\'.-'V.'i;"'-..".'-%v.> .-j
:^^-">>^v^v^:-v-:v.q *..,'.
'
\ #:&%/;'
..-. :
:
: ' '
'.';
.'-
>-;:: : :. :.
'
'.";:
.
't'inl '"'
'-.v
'!?.
Y.-
.' .'>.-.
:.'......:,.'-'."
'.
.'.? :.
V::.
-.'
..'
vortices
K,0,L,C, gyrare
circa axes
TT, Y Y, ZZ,
&
09-M
Pars Tertia.
ita
121
in ipforum polis,
MM,
ut
ille
tangat duos
O&C
a
,
&
alios
duos K
:
&
L in partibus ab
eorum
polis valde
remotis
patet ex antedi&is
omnem
ejus materiam
Y&
que in Y & M occurrat polis vorticum O bus non magna eft vis ad ei refiftendum
occurrat partibus vorticum
& L,
quae ab
eundum ab
eft,
&K
verfus S,
qum
K&
partes circumpo-
lares vorticis S ad
eundum
verfus L
&K
non dubium
eft in
L,
progredi debeat
verfus S, atque
O & C.
LXX
po
-
Atque
i5
id
gendum,
fi
horum motum e
eft
ipfi
^e
tnle
xgx '
qum
|
fecundi, femperque
non
poffunt,
etfi
fingere-
primi
qum
fecundi ele-
& eodem
tempore
&
L progredi cpiffe
ad centrum S pervenire debuiffe, qum illam fecundi. Atqui materia primi elementi, fie in fpatium S
citis
non modo
verfus
,
M Y,
fed
maxime etiam
polos
fd
vel
ut
a. Art. liv,
b. Art.
lxxvui ci-aprs, p.
III.
uvres.
16
122
Principiorum Philosophle
illi
m.
:;*.
^T*
* *
- .>,..,
-.*.,*.
".V.*
ss^vv-.; :.>.'......
y'
"^"-'V:V'V?ri;.^\'V^v!'^ '.'''
'
tfV
".
\ ''?<
''.
$'.v.-'V;
'
."
\;v#;taV';oVivh^^^
aliquem terminum, qui hc liter B notatus eft. Idemque de vortice K, & aliis omnibus efl judicandum.
iu-n3.
Pars Tertia.
'
12*.
feparticulas Prseterea etiam confiderare oportet, r r cundi elementi quse volvuntur circa centrum L, non
'
ifto
quodamL,
modo
vicinis
adverfantur
aliis
quia,
dum
gyrant in vortice
vorticibus, qui
fupra
&
infra
planum
hujus figurae intelligendi funt, intra certos terminos cohibitae, non poflunt evagari verfus B, quin tardis
moveantur
10
inter L
&
B,
qum
inter L
&
alios vicinos
vortices, extra
planum hujus
figurae intelligendos;
&
quidem tant
LB
erit
majus.
Nam, cm
vortices,
i5
circulariter moveantur,
& iftos
alios
qum
inter L
&
B.
Atque
idcirco, vis
quam
L, efficit
ibi
quidem ut
difficulter
occurrunt par-
non
quam
habent, ad reti-
nendam
20
evagentur, ut ad S perveniant.
habet
locum
ipfis
qud
non opus
fit
ut
quidquam de fu
celeritate remittat,
cm ab
iftis
invenit vias, ad
motus fuos continuandos nempe in anguftiis angulorum, qui globulis fecundi elementi non implentur. Quamobrem non dubium eft, quin materia ifta primi elementi
3o
S,
per
partes polis
A&B
vicinas,
124
Principiorum Philosophie
fed etiam ex pluribus
;
ii3,
& L,
aliis,
hac figura
$A$&'\ '''.'.
.''
''--'sX~':'-:
: ':-' .'".''
."
/"_.
"
.'
'
;''
ipw;::V.../^-\
.
':^W^:'^ // A\y'-y s /M
:
.
*.*..
.av
"%, m
*.
"mm
*.**..
..-
/. s
telligendi,
u3-u5.
Pars Tertia.
eft,
I2
effluat
dubium
vortices
ex S verfus
O & C,
quorum
nec fitum, nec magnitudinem, nec numerum definio. Ut neque definio, an eadem illa materia ex O & C ftatim revertatur ad K & L, an potis digrediatur ad multos alios vortices,
circulum
ipfa
10
fui
confiderandum,
illa
d,
quomodo
ejus pars,
LXXII.
Quomodo moveatur
materia, qua? Solem componit.
moveatur
in fpatio
de/g. Nempe
quse venit ab A,
ubi globulis
propellit;
eodemque modo
ufque ad
f,
re& pergit
quos
i5
qum
eclipticam e g, omnefque globulos fecundi elementi circumjacentes aequaliter pellit ac denique per mea;
e g,
verfus
20
M&Y
elabitur. Praeterea,
dum
ifta
materia pri-
mi elementi proprio motu fie re& fertur ab A & B verfus d &f, fertur etiam circulariter motu totius vorticis circa axem AB ade ut fingula ejus ramenta
lineas fpirales, five in
modum
cm ad i&/perveneeft
de/g majus
3o
quos materia primi elementi in illud ingreditur, vel ex ipfo egreditur, ideirco femper ibi aliqua ejus materiae pars manet, corpufque fluidiflimum componit, quod perpetu circa axem/ife ipfum rotat. Notandumque eft in primis, hoc corpus fphsericum
LXXIII.
Varias
ejfe
inxqualita.
126
1
"
Principiorum Philosophie
ii5.
/F/
" corporis
siis
Quamvis enim ob inaequalitatem vorticum non putandum fit, omnino qualem copiam maeffe
debere.
':'.;
>.".*.'
NV*V^Jl#:
:; ': : :
: :
.'
; ,*//
'.
..':
-.'*:-;.
.-
teriae
vicinis
u5-ii 7
Pars Tertia.
127
mum
5
aliquem
poffit,
eodem modo
refpicere,
vicinas egredientem,
ullae
tantm
vis materiae
verfus S, major
qum
venientis polo B,
illa
quidem materia
poffit,
longis
qum
A;
fed
mutu tandem ambae repellent illo in loco, in quo earum vires erunt inter fe plan aequales, atque ibi corpus Solis conftituent quod proinde remotius erit polo A, qum polo B. Sed non majori
leges natura?, fe
:
vi
20
ferentia? parte d,
qum
erit
in parte f,
rentia ifta
minus
rotunda. Item,
materia primi
qum
ver-
(illic fcilicet
hoc
25
O, & iflo acceffu fpatium interjedum minuendo, ibi tandem fiiletur, ubi vis erit utrimque sequalis.- Atque ita, quamvis ad folos quatuor vortices L, C, K, O, refpiceremus, modo tantm eos fupponamus effe inter fe inaequales, inde fequitur, Solem S, nec in fpatio medio inter O & C, nec etiam in medio inter L & K, effe debere. Majorque adhuc in ejus fitu insequalitas poteft intelligi
ipfo corpus S nonnihil accedet verfus
128
Principiorum Philosophle
alii
fi
117.
ex eo, qud
LXX1V.
Varias etiam
ejus
effe
Praeterea,
in
materi motu.
vS."8pWV V^f\.-\.
ft"ll"
"
'.;:".': ,
.vi:::-'.'-
;
-V-
.-:.v.v/
/
'
:...
."."
.l"-&W:Z:
.'
:
. :
.''t':' :?'.'
/Wy.-S
.';%>.'.'
"-.
;:;/: ':::::
.:*.**
.../"
''-:'':
.
'
"::
.-.<*
..'-.:::,.
'
L^e-.
\v..v
*-.*>'- .- .:.
'.;
.::.".'<:..
..:...'.
'
-..-/-;.-.'
::V**:.*-rv^V\<A;:.>:v:;V^.:%>V;t: s ^g^;:::::::
>!/"
: : .
^^^:'
:/:::\ : :]:\-y.:\:':::;-'^ft^^^iy..\
;
.
/'-;
/V"*
*!*
'
*. " -* "
*'
.'
"*
*.
v.'-*.v****>
"'*.*.*"*""*'."*.
">f*
.*-*"
-****?
.*#"
''':'.''*',':-'>'':'.'
y .:'V^-".:^>A*v^^f"i^^'jWi\ >-
.-....v>:
>:-.
'::'':'^v^v/^^\^-:v:vV^'vV
'^"/''
ticibus
&
L,
non fecundm
lineas
verfus S,
qum
.117-119.
Pars Tertia.
129
verfus
e,
quse
autem ex L verfus
hinc
fiet
vertetur,
non
redis
linea
K & L ad
S dudis,
fed Auftralis
/ aliquanto
magis verfus
fi
e accdt,
&
per
pundum
in
qum pundo
circumferentiae fgd, vicinius pundo d : hinc fiet ut eg Solis ecliptica, five plailla
/
e
num
quo movetur
d,
maximum
i5
tamen non tantum qum linea reda S M atque ex parte g magis inclinetur verfus /qum verfus d, fed etiam non tantum qum reda SY. Unde fequetur axem, circa quem
verfus
fed
a
;
polum
qum
polum/
&
poli/i,
20
non
five
effe
curvam
e
& d,
&
vel inter/&g-,
qum
inter
&f,
vel
&g;
omnino
aequali
Quod
a5
fit
LXXV.
Eas tamen non impedire ne ejus figura fit rotunda.
quam-proxim rotundum
motus, polis verfus eclipticam, inaequalitates iftas compenfat. Edemque ratione, qu videmus ampullam vitream ex eo folo fieri rotundam, qud ar in
ejus
3o
immittatur; quia
a.
nempe
1.
ifte
ar
non majori
:
vi
e. g.).
ab
Voir
t.
IV, p. 181,
III.
eg
(au lieu de
uvres.
17
ijo
Principiorum Philosophie
ug.
fundum
tendit,
qum
inde in
omnes
alias
partes refle&itur,
&
.*.'"
.&
*
.
rs::;::;::;:.:^}?:!;;^?^-^-.;;..^-
y///,
:.''' *.-".".*
''
".-" ^
. -
."-.'
''
"f
*.',
: "-.".'."' ?-'**.
.-:*
*.*.
-V'.'.
*.'.
:*'*r '. *r
*"-. *.*..;
:
;-*. "-*.**."'.
^ :^:^vV;'>V>^^VvO:;':^
;
'':
.';'C:
y.
..'>
'. ''.'."...'::..>.'.:.:'...':'.... 'v.'a- ..'.: : : '...''.': : -:-"./.-.''.-..-. .!- . .".-::\ ': :. '.'.'' .'' ''.-'.. .'"'} : .V::V.- - . ..' : : : :. : ':' vV'-l'.'
:-}:-
omnes
pellit
ita
ig-i ai.
Pars Tertia.
non minus
illos
in
refletitur,
qum illos in quos direl impingit. Notandum deinde materiam iftam primi elementi,
inter globulos fecundi, habere qui|
quamdiu verfatur
dem
motum
retum, polis
AB ad
Solem,
&
Sole
ad eclipticam
YM,
AMBY communem
prsecipuam partem
10
maximam &
in
fuse agitationis
impendere
mi-
nutiarum fuarum
plere.
omnes
fit;
Unde
fibi
fit,
i5
vicinorum obfequantur, femperque paratse fint ad exeundum ex illis angulliis, in quibus ad tam obliquos motus coguntur, atque ad re& pergenelementi
Eam autem materiam, quae eft in corpore Solis coacervata, valde multum virium ibi habere, propter confenfum fuarum omnium
verfus quafcunque partes.
20
dum
illas
Atque ex
25
his poteft
intelligi,
LXXVII. Quomodo Solis lumen non mode verfus Eclipticam, fed etiam verfus polos fe diffundat.
lucem confiftere ant monuimus; & quomodo illa adio non modo verfus eclipticam, fed etiam verfus
polos in
omnes
efle
partes fe diffundat.
Nam
primo,
fi
putemus
3o
elementi repletum,
&
tamen
fatis
magnum
ad
unum
a
,
fecundi
recipiendos
non
i}2
Principiorum Philosophie
eft
tai.
dubium
globuli
quin,
uno
&
omnes contenu
in
.'.
.
': :y-.-' : y----:.----\::-:. ::: ::. ...*.'. * ^Z1! .1*.*.*-*'. i^'. -:2V*
, ,
-J-
:.: -,
'.
':::
'
^* )*.......'.:........:'?.?*..:;:''>',.
../.-.:
..
.:
... :
':
'--.:' :'.::..':-:..
!!*
...
.;.<.
:-,-:'/:'-;: "
S '"
.''.^
V,
i''
verfus
illud
acc-
I2I-I23.
Pars Tertia.
id fupr
)}
LXXVIII. Quomodo verfus
Ecli-
Jamque
folaris,
oftenfum
eft
de globulis contentis
pticam fe diffuniat.
quamvis nondum ulla a&io primi elementi fed nunc hoc ipfum de iifdem, fifpetaretur; mulque etiam de reliquis in toto cono contentis, hujus primi elementi ope claris patebit. Ea enim ejus pars, quse corpus Solis componit, tam globulos
|
e,
qum
;
d,
f,
ac denique
omnes
verfus
H
:
propellit
e,
neque enim
verfus d
quae
movetur verfus
qum
ver
&f,
illa
i5
jam fupponitur efle in H, tendit verfus C, unde per K & L verfus S tanquam in circulum regrediatur. Ideoque non impedit ne globuli ifli ad H accdant, & eorum acceffu fpatium quod pris ibi erat, corpori
Solis accrefcat, impleaturque materi primi elementi,
centris K,
20
L,
&
fimilibus e confluente.
LXXIX.
Quin ipfa potis ad hoc juvat; cm enim omnis motus tendat in lineam redam, materia maxime
magis propendet ad inde egrediendum qum ad remanendum qu enim fpatium in quo verfatur eft anguftius, e magis infleftere
agitata in
exiftens,
:
quammaxi-
m'e
ab ec remota mo-
veantur.
mirum
effe
dbet,
qud
faepe,
ad
motum alicujus
;
minutiffimi cor-
poris, alia
magna
fpatia
diffufa, fimul
moveantur
3o
tantm Solis, fed & rum, adio ad terram ufque in minimo temporis momento perveniat
a. Art. lxii, p. il 3.
i)4
LXXX.
Quomodo lumen
Salis
Principiorum Philosophle
123.
Si
dmenti plnum
/r r *i elle, lacil
**
&:*
&:...
:::.>,...-.'..
,&.
r*l-feS3 5i7/ /
..:
;
.'/
..
.
.w:
-<:;e?v.:-s-:;
..
,/.?.*
T,l
.'.'...:<
..'--:
.*-""!
'.
."'!:''-...
'''/:;::'"
1
.
'...;
.*.'.':.:...'...:.>
".'::.'......
primi, quae,
in Sole exiftens,
d verfus
/,
fi-
123-125.
Pars Tertia.
135
mulque verfus totum hemifphaerium efg, magn vi movetur, e verfs pelli de|bere, quamvis ex fe ipfis
nullam forte habeant propenfionem ad iftum motum neque enim etiam ei rpugnant, ut neque materia
;
eft in
ad eundum verfus
S,
ipfa
Nec
ulla
eft difficultas,
10
qud, uno
fecundi elementi ab S
tempore, globuli
materia primi ab
verfus S,
:
ferri
tanquam motibus contrariis debeant cm enim haec materia primi non tranfeat nifi
anguftiffima intervalla, quae globuli fecundi
per
illa
i5
non replent, ejus motus ab ipfis non impeditur; ut neque videmus in illis horologiis, quibus clepfydrarum loco nunc utimur, arenam ex vafe fuperiori defcendentem impedire quomins ar ex inferiori per interftitia ejus granulorum adfcendat.
Quaeri tantm poteft, an tant
vi
pellantur globuli
An
c.
lxxxi
qualis fit ejus vis
in poiis
20
contenu
in
cono
eNg venus
;
in eciipti-
qum
globuli
fH d verfus H
ac fimul proprio
ab S aequidiftent.
motu quod non videtur, fi H & N Sed quemadmodum, ut jam notaverfus polos, inter
tum
25
eft,
minor
eft diftantia
Solem
&
ambit,
qum
verfus eclipticam
poteft aequalis,
ita
tune ad
eft
fummum
cm eadem
H S & NS,
eN#]
MS &
efg{i"dit.). Voir,
fgd
(1"
l.
dit.).
Voir
ci
-avant,
effet,
p. 134,
I.3.
21
fHd]
p. i33,
10.
jj
Principiorum Philosophie
:
i5.
experimentum capi poffit nempe, cm forte aliquis Cometa tantam cli partem pererrat, ut primo vifus
*-*
?r -
s%
*.
*"%
o.
.*" *
"*
"
***
""""
".*-"; "-*
"
****
**"
i"**
**"/*
"iiA 5''^
l
""***"
-^
'.*.
#"
".*.'**
:#*****;
':.*.'.''
,*'
'.
.!
"
*.*-"
**,*
j****\
"
.*-':
^i
*."*."*".*'
*'-'.vV-V"*'***"*
.*
'.I.'*.
*-
''
'
'll'lVfl'
'
'
'
* - ^'
'
'i'iH
'.
.
. I ii
'
V ''"
'
^:
" i
"''lt *.
unum
ex polis, ac
u5-ii7-
Pars Tertia.
)7
Sole
effe infr
oftendam
),
caeteris
qum
verfus polum.
minores
ultra
effe ac celeris
moveri,
qum
illos
qui
moveri qum
minum,
10
quem
moventur, & quantum ad magnitudinem, funt aequales. Ut hc, exempli cauf, in primo clo putandum eft,
remotiores, ufque ad certam diflantiam, ultra quam funt omnes magnitudine aequales , & e celeris
omnium
datim
&
HNQR,
S
ultra
quam omnes
HNQR, omnium
ade ut forte globuli H, Q, triginta annos vel etiam plures impendant in abfolvendo uno circuitu
moveri
;
autem verfus
M &
Y,
20
itemque inferiores verfus e &g celeris moveantur, & tam fupremi qum infimi, circuitus fuos intra paucas
M&Y
H & Q,
,
LXXXIII.
qum
Cur
inferiores verfus
magnitudine aequales (ut par fuit, quia nullum habuimus ipfarum inaequalitatis argumentum), & qud fpatium in quo tanquam in vortice
in principio fuiffe
omnes
circulariter aguntur,
a. Art.
non
fit
accurat rotundum
tum
cxxx ci-aprs.
t.
b.
c.
Voir
IV, p. 455-456.
uvres.
III.
18
ijS
Principiorum Philosophie
alii
u7-ia8
quia
vortices circumjacentes
cujufque ex
vorticibus vicinis,
:
qum
re-
quaedam ex ipfis celeris qum aliae mo|veantur, cm nempe ordinem debent mutare, ut ex via latiori tranfeant in anguftiorem. Sic, exempli cauf, duo globi qui
funt inter punta
A &
B,
non poflunt tranre inter duo viciniora C & D, nifi unus alium praecedat &
;
10
manifeftum
veri.
efl
cedit, altero
ex
qum
vicini
movetur,
ille,
hoc ipfo
illo
recedit;
&
20
lxxxiv.
Cur
Solis
proximi
ce-
femper fuperiores illi funt qui celeris moventur. Quanta autem fit ifta eorum celeritas, fola experiennullamque habemus ejus experientia docere poteft tiam, nifi in Cometis, quos ex uno clo in aliud migrare infr oftendam b ut neque poflumus determinare tarditatem circuli HQ_, nifi ex motu Saturai, quem in illo vel infra illum effe demonftrabo c Qud vero, infra terminum HQ_, globuli propiores 1/ o f
;
25
leris
etiam /eran-
>
re-
dit.).
Voir
t.
V, p. 172.
b. Art. cxxvin.
c.
Art. cxlviii.
138.
Pars Tertia.
J9
tur, quant
pauld re-
motiores.
omnem
fibi
vicinam fecum
ff/jit'-i
::'.''.'.
'''.S-:'-
'':.''.'.
'.:::
'.'''
tu-.---."-;-.-?;?.----"-.-
;:
y--.-.:-
..:
.... ..
^va
-Vlv
.- :
>'
:-:-^.Y*'
neque enim poteft dubitari, cm ipfafit celerrim agitata, & femper aliquid fui per anguflos mearapientis
:
140
PRINCIPIORUM PHILOSOPHLE
i8-i3o.
eclipticam emittat
&
ufque ad certam
terminum defignamus ellipfi HNQ.R, non circulo quamvisenim Sol fit fphaericus, ac nonminori vi pellat materiam cli circumjacentem verfus polos qum verfus eclipticam, 3 non ill adione in qu ejus lucem confiftere diximus poteft tamen idem intelligi de hac altra adione, qu iftam cli materiam fecum in orbem rapit, quia pendet folo ejus motu circulari circa fuum axem qui motus procul dubio potentior eft in ecliptic, qum verfus polos & ide hc H & Q_ magis diftare debent ab S, qum N & R. Atque hinc infr b ratio reddetur, cur Cometarum caud aliquando retae, aliquando
diftantiae
:
10
i5
curvae appareant.
LXXXV.
Cur iidem
Solis pro-
terminum HQ, inferiores globuli materise cleftis celeris moveantur qum fuperiores, debent etiam efle minores fi enim effent
autem
hc, intra
;
Cm
majores vel sequales, hoc ipfo haberent plus virium, ideoque fuperiores vadrent. Sed ubi femel contingit, aliquem tant efle minorem iis qui fupra ipfum
funt, ut
20
magnitudine fuperetur, qum illos celeritate fuperet, femper poftea illis inferior manere
magis ab
iis
dbet.
Etfi
ver globulos
iftos in
principio
qum accuc
,
25
ratifim sequales
Deo fados
fuifle
fupponamus
fieri
tamen non
ob inaequalitatem
&
inaequalitatem
eorum
14-1 15.
b. Art. cxxxviii.
c.
i3o.
Pars Tertia.
141
eft
a
,
multi ad fpatium
a.
142
Principiorum Philosophie
i3o-i3j.
AYBM
;
ad ipfum compaifta
quamvis
eorum
varias
non potuerit
effe debuiffet.
nimis vafla
prsefertim
Notandum etiam
in
eft
motibus
partium cli,
LXXXVI.
Globulos fecundi elementi variis modis Jimul moveri, quo fit ut planfphrici reddantur.
earum quse funt inter S & H vel Q_, de quibus paul pft commodis agetur. Denique non eft omittendum, materiam primi dmenti, venientem ex vorticibus K,
L,
10
& fimilibus,
prae-
AYBM difpergi,
ac fluendo
tum
modis moveantur. Cmque fie ifti globuli non un tantm ratione, fed multis diverfis eodem tempore agitentur,
tum
nunc debere
effe
20
un tantm ex
parte rotundos.
LXXXVII.
Varias
effe
gradus ceminutiis
leritatis in
primi dmenti.
Poftquam autem naturam primi & fecundi elementi fie utcunque explicuimus, ut tandem de tertio agere poiimus, confiderandum eft, materiam primi non effe aequaliter agitatam fecundm omnes fuas minutias, fed faepe in perexigua ejus quantitate innumeros reperiri
25
Quod
perfacil de-
tum ex modo quo ejus generationem fupr defcripfimus 8 tum etiam ex continuo ejus ufu
monftratur,
,
:
3o
a.
i3a-i33.
Pars Tertia.
145
eam genitam effe ex eo, qud particule fecundi elementi, nondum fphaericse, fed angulofae, ac totum fpatium in quo erant implentes, mofinximus enim
veri
5
non
potuerint, quin
earum anguli
attererentur,
figuras fuas
ac minutise, ab
diverfimod mutarent, pro ratione diverfi loci occupandi, licque primi elementi
|
formam affumerent;
nuncque adhuc eodem modo putamus, illud primum elementum infervire implendis omnibus fpatio10
rum anguftiis, quse circa alia corpora reperiuntur. Unde manifeftum eft unafquafque ex ejus minutiis majores initio non fuiffe qum anguli particularum ex quibus exfcindebantur five qum fpatium, quod trs globuli, fe mutu contingentes, in medio fu
;
i5
ipfis
plan indi-
manere
potuiffe,
dum
aliae
intrim egredientes
&
20
quorum
dum
intrim tertius C,
E, volvetur
tangens primum in
fupra
ipfum ab E verfus
a5
I,
tangat fecundum in
feftum
eft
materiam primi elementi, quae continetur in fpatio triangulari FGI, five ex pluribus ramentis conftet, live tantm ex uno, pofle intrim manere im-
motam;
3o
moveri,
& nullum tam exiguum ejus pun&a D & F pofTe defignari, quod non
majus eo
144
Principiorum Philosophle
i33-i34.
qusedam funt
5
minimum
habent ce-
ramenta reliquis minus divifa, & minus celeriter agitata; qua? cm fupponantur excifa fuiffe ex angulis
particularum fecundi,
natae erant,
ac
fibi
mutu adhxrere.
cm nondum
in globulos tor-
& omnia
non pof-
funt
non habere
&
ad
motum
10
ineptas.
Unde fit ut facile fibi mutuo adhsereant, magnamque partem fu agitationis transfrant in illa
alia
& celerrim
agi-
majora corpora, cseteris paribus, facilis id quod habent agitationis in minora transferunt, qum novam ullam agitationem
tantur. Quia, juxta leges naturae
i5
ab
LXXXIX.
Taies minutias fibi mutu adhrentes, prcipu inveniri in e
iflis aliis
recipiant.
talia
Et
quidem
in e
mdium
20
materid primi
ele-
enim partes quamminimm agitatae fufficiunt ad iflum motum redum, non autem ad alios magis obliquos &
fecundm
lineas
idcirco
gantur in
XC.
Qualis
fit
diligenter confiderari.
Nempe, cm
ifta-
figura
rum minutiarum,
quce particul firia-
triangularia, quae in
i deinceps vocabuntur.
elementi, fe
mutuo tangentium,
gularem.
a.
Quantum autem ad
Pars
i3 4 -i35.
Pars Tertia.
MS
iftae
cile eft
cauf pendere,
qum
copia materiae ex qu
in
quam
ftriis
modum coch-
learum
trianguli curvilinei
10
dum
intrim
ipfi alio
motu
;
&
modum
celeris in
efl
a
.
illis
qum
in
rotantur, ut ant
didum
xci.
lftas particules
Ac etiam ex eo qud
20
alise
ipfse
veniant verfs
mdium
fuum
les,
ab op-
dum
contrario
modo
effe intortas.
axem
unas
&
manifeftum
in
eft illas
non
eafdem
fione valde
infr explicandae
praecipu dpendent.
XCII.
Trs tantm ftrias in
ipfis effe.
Sed ne quis forte exiftimet, me fine ratione afiirmare, trs tantm ftrias in iftis primi elementi particulis effe pofle,
a.
cm tamen
etc.
globuli fecundi
non
ita
Art. lxxxiIi, p.
37-1 38.
b.
Pars IV,
art.
cxxxm,
uvres.
III.
19
146
Principiorum Philosophie
fe
135-136.
femper omnes
tari,
alia-
mutu
poffint contingere, ut
iftos fsepe
plan sequales
ac,
iis
trianguli
caetera,
:
FGI,
in
quantum ad
effe
perptua mutatione
ticulae ftriatae
illa
ade ut parfigu10
tranfeuntes,
eam etiam
Nam, exempli
tangentes in puntis K,
G,
E,
relinquunt in medio
eft
fui
omnino sequa|lis unicuique ex angulis trianguli FGI; cmque quatuor ifti globuli moventur, fpatium iftud affidu figuram mutt, fitque nunc quadratum, nunc oblongum, ac etiam interdum in duo alia fpatia triangularia dividitur unde fit ut materia primi elementi
;
i5
minus
unum
vel
duos ex
20
querem
aterise mobiliori,
ti,ut eas ad
omnes iftorum globulorum motus accommodet. Atque fi forte unum ex ejus ramentis, in uno ex
angulis exiftens, extendat fe
,
iftis
ibi
verfus partem
illi
,
K >
cm
acci-
D
3o
eatenus minuetur,
cm
hic globulus
accedet ad B,
i36-i3 7
Pars Tertia.
147
minus agitatae, per longos cli tra&us tranfeundo, non pofTunt non faepe ita verfari inter trs globulos ad fe invicem accedentes, non videntur poiTe induere ullam figuram determinatam, & aliquandiu in ipfis permareliquis
&
autem
XCIII.
Inter particulas flriatas,
non tamen
ab hac diftinguimus, quandiu tantm inter globulos fecundi verfantur tum quia nullum peculiarem
:
tijfimas
varias
effe
aliarum magnitudines
in
primo
ele-
mento.
earum effe&um ibi advertimus tum etiam, quia multas alias, non mult minores, nec celeris agitatas, in e contineri arbitramur, ita ut inter omnium minu;
|
i5
tiffimas
& illas
flriatas,
innumeri
fint
aliarum gradus.
agnofci poteft.
i-fta
omnes
ejus
minu-
globulorum fecundi elementi obicibus impediantur, in fimiles motus confentire laborant. Unde fit ut ill ilriatae, nec non etiam alise multae paul minores, quae ob figuras nimis angulofas, molemve nimis magnam, tantam agiagitatae,
maxime
cm
nullis
rum fuperficie
rentur.
gene-
25
mutu
facile adhaerentes,
propter iniequalitatem
fuarum figurarum, moles aliquando permagnas componant, quae, intimae cli fuperficiei contiguae,
fideri
illi
&
ibi
refiflentes
148
fimiles funt
fpici folent.
Principiorum Philosophle
illis
i37-i38.
Edem enim
qu videmus aquam
igni
cm
admoti
effer-
in fe continent,
denfam fpumam ex
conflatam emittere,
ita per-
modum
fpicuum
irregulares
eft
&
materiam
10
ftriatas, aliafque
omnes
quae facile
fibi
mutu
adhae-
rent, ac difficulter
xcv.
Hinc cognofci prcecipuas harum macula-
tanquam fpumam expellere. Atque hinc a facile eft cognofcere, cur Solis maculae non foleant apparere circa ejus polos, fed potis in
ex
fe
i5
rum
proprielates.
partibus
eclipticae vicinis
&
valde varias
Solis polos,
&
fi
incertas
orbem
circa
non tam
celeriter
ejus fubftantia,
faltem fimul
cum
illi
proxima
eft,
moveantur.
XCVI. Quomodo ifice macula?
diffolvantur, ac novce
20
quemadmodum plerique liquores eandem fpumam, quam initio effervefcendo emittunt, rurfus
Atver,
poftea diutis ebulliendo reforbent
generentur.
&
in ejus fuperficie
25
&
partim in
vici-
clum
num
difpergi.
iftae
t.
formantur.)
p.
Ac
Voir
IV,
456-458.
i38-i3g.
Pars Tertia.
149
tis in eo permanfit,
eft
&
jamque, ut ita loquar, excoda defaecata, fumm vi femper gyrans, partim eas
abradit,
quse
dum
unde
ut
non omnes
qu componuntur
tam denfa
10
&
ftipata, ut
notabiliter obtundat.
cm
Cur
in
& denfiores,
;
pris in fu circum-
tremitate colores
dis appareant.
i5
medio atterantur puriore materi Solis eas circumfluente ficque ut extremitates earum circumferentiae, in acutum definentes, ejus lumini perviae fint unde fequitur ipfas ibi Iridis coloribus pingi
in
:
qum
expli|cui. Et taies
aliquando colores in
illis
obfervantur.
20
ma-
XCVIII.
gat
tuncque, inter
illas
&
coeli vicini
fuperficiem in:
tercepta, cogitur ad
motum
folito celeriorem
eodem
rapiditas
femper
in latis
eft
major in
profundis.
locis vadofis
&
anguftis,
qum
ibi
&
Unde
hoc
aliis
3o
fequitur Solis
lumen
quaedam
Ac
his
cm,
Voir
t.
VI, p. 329.
IfO
PRINCIPIORUM PhILOSOPHLE
in fubtiliorem Solis
139-140.
un ex parte
materiam demerfis,
magna copia
&
XCIX.
In quales particulas macula; diffolvantur.
adhaeret.
Cm
tae
:
autem
iflre
figuras
quo nomine ad
motum
&
rum
clum partim
;
denique in
ubi,
clum
expelluntur,
illos
i5
cm
fint
globulorum iftorum loca fubingrediuntur, & quia figuras habent valde irregulares & ramofas, non tam facile ac illi globuli moveri
fe relinquunt,
poffunt.
Quomodo ex ipfisther circa Solem & Jlellas generetur. Huncque lhercm & ijlas maculas ai tertium ele-
20
mutuo nonnihil adhaerentes, componunt ibi magnam quandam molem, rariflimam, & ari (five potis aetheri) terrae circumfufo non abfimilem, quae
|Sed
fibi
mentum
referri.
fe
extendit.
Nec tamen
25
aether ifte in
immenfum
femper particulae ex macularum diffolutione ipfi accdant, quia globulorum fecundi elementi per illud & circa illud continua agitatio facile poteft totidem alias diflblvere, ac rurfus in materiam primi elementi convertere. Quippe omnes Solis aliorumque fiderum
3o
140-141-
Pars Tertia.
totum aetheremipfis circumfufum, quoniara ejus partes ad motum minus aptae funt qum globuli fecundi elementi, ad tertium elementum remaculas, ut
ferimus a
.
&
Sed ver macularum produdio vel diflblutio tam minutis & tam incertis caufis dependet, ut minime fit
CI.
mirandum,
vel
fi
fi
quando
tam multae, ut totum ejus lumen obfcurent. Ex hoc enim qud pauca aliqua
contra
nonnunquam
10
fibi
invicem adhaerefcant,
partem
iS
poffent adhaerere.
Notandumque
nerantur, effe
facile frangere
totum aliquod
pojfit.
fidus tegere
&
illa fibi
adjungere. Paula-
tinuo
motu
non
tantm abradi
verfa
efl,
&
|
&
earum
ob-
molli
&
non
25
eo qud materia Solis interiorem earum fuperficiem lambat, nifi fimul etiam earum oras circumfluat & tranfcendat, fed contra potis femper
facile diffolvi, ex
augeri,
quamdiu
iflae
earum
orae,
3o
ciem eminentes, ejus materiae occurfu non denfantur. Hincque potefl contingere,ut aliquando una & eadem macula fupra totam fuperficiem alicujus fideris fe exa.
Voir
t.
IV, p. 456.
M2
cm.
Cur Sol aliquando
vi-
Principiorum Philosophie
141-142.
quidam
hiftorici
a
,
fus fit obfcurior ; & cur quarundam jlellarum magnitudines apparentes mutentur.
CIV.
Cur aliqufix
reant, vel
annum, folito pallidiorem, Lunse inftar, fine radiis lucem triftem prsebuiffe. Notarique poteft multas ftellas nunc minores majorefve apparere, qum olim ab Aftronomis defcriptse funt. Cujus non alia ratio efle videtur, qum qud pluribus paucioribufve maculis earum lux obtundatur. Quinetiam fieri poteft, ut aliquod fidus tt & tam
denfis maculis involvatur, ut vifum noftrum prorfus
effugiat
:
10
difpa-
ex impro-
vifo appareant.
quae
teft,
jam
fieri
poi5
ut aliquod fidus,
tempore atque ex improvifo, magn luce affulgeat. Nempe, fi totum ejus corpus ingenti & craff macula fuerit hadenus contetum, jamque accidat ut
viflimo
folito
copiofis ad illud
totam conteget; atque tune iftud fidus non minorem lucem ex fe emittet, qum fi null plan macula involveretur. Poteftque poftea, vel diu qu fulgidum remanere, vel
diffundat,
|
breviffimo tempore
ao
quandam
ftellam, pris
non vifam,
initio
1
in figno
25
maximam
habuit lu-
cem,
quae
&
574 dif-
paruit.
Ac etiam aliae nonnull in clo jam lucent, olim non apparebant quarum rerum caufa hc
:
fus
a.
eft
t.
explicanda.
IX, p. 161, note a, de la traduction franaise.
3o
Voir
142-143.
Pars Tertia.
S)
CV.
Multos
effe
circumquaque teftum macula de/g, quae non poteft effe tam denfa, quin
Sit,
meatus
in
cul ftriat.
poros
five
defcriptis,
tranfire poffit.
Cm
enim
in principio fuae generationis fuerit molliflima taies pori facile in ipf formati funt;
&
rariffima,
cmque
10
poftea denfabatur,
particulae
iftae
ftriatae,
fed tantm
fint
ab uno polo venientes admittunt, non aptae ad eafdem, fi regrederentur, nec etiam ad illas
uvres.
III.
ao
54
Principiorum Philosophie
143-144.
&
contrario
modo
funt in-
recipiendas.
Nempe
particule
ftriatse
Qu fit
difpofttio ifto-
non ab uno aliquo punto duntaxat, fed tot cli regione quse eft verfus polum A, & tendentes non verfus unicum pun&um I, fed verfus totum mdium cli H I Q., formant fibi meatus in macula defg, fere&as axi fd parallelas, vel nonnihil utrimque verfus d convergentes, horumque meatuum
lineas
cundm
efg
fparfi
10
&
edg:
ita fcilicet ut
quidem
partem efg,
&
verfam edg, non autem unquam regredi per hanc edg, nec egredi per efg. Quia, cm tota ifta macula non conflet nifi ex ramentis primi elementi minutiffimis, quse, fibi mutu adhserentia, quofdam quafi ramulos
i5
componunt, particulae ftriatse, venientes parte f iilorum ramulorum extremitates, fibi in meatibus iftis
occurrentes, infletere debuerunt verfus d; ideque,
fi
20
effet
regrediendum d ver-
fus/, ifbe
tes
excavarunt,
quorum
CVII.
Cur etiam qu
ab
veniunt
uno
polo,
non
qum qu
edg fparfi funt, & egreffus in adverf efg. Notandumque eft iftos etiam meatus cochlearum inftar efle excavatos, ad formam particularum ftriatarum quas admittunt, ideque illos qui unis patent, non
patere
aliis
veniunt ab alto.
&
contrario
3o
modo
intortis.
144-145-
Pars Tertia.
55
CVIII.
a Ita igitur
per
iftos
meatus ad
poteft pervenire
ac quia
majorem habent vim ad pergendum fecundm lineas retas, non folent in eo manere, fed ingreflae per f,
|
d,
atque
ibi
occurrentes
'
j.'-.
..-.- .-.-...
.;:;..
<v
::::A33>.
'. J
materiae primi
10
non poflunt ulteris pergere fecundm lineas retas, fed, in omnes partes reflexae, per setherem circumfufum xx verfus hemifphaerium efg reverquotquot ingredi poffunt meatus maculae, vel macularum, quae ibi fidus iitud tegunt, per illos rurfus progrediuntur ab / ad d ; ficque aflidu per
tuntur;
&
mdium
a.
fidus tranfeundo,
IV, p. 458-460.
&
Voir
t.
I<6
PRINCIPIORUM PhILOSOPHLE
4 5-i 4 6.
fufum redeundo, quendam ibi quafi vorticem componunt. Quae vero ab iftis meatibus capi non poflunt,
vel occurfu particularum hujus aetheris diflblvuntur, vel per partes vicinas eclipticae
QH
in
clum
I
abire
5
coguntur*. Quippe notandum eft particulas quae fingulis momentis ad fuperficiem fideris
lunt,
ftriatas,
appel-
non efle tam multas, ut repleant omnes meatus ad menfuram fuam excavatos in maculis efg quia etiam in clo non replent omnia intervalla, quae funt
:
inter globulos
fecundi elementi
fed
magna copia
propter
10
admixta
effe dbet,
;
motus
cum
ipfis
parti-
culae ftriatae,
ab alio
mai5
jorera haberent
vim ad
efg ingre-
iis
per hemifphaerium
fibi
vrint, per
fidere
I
quos femper plurimae fluunt d verfus/in ac maculis ipfum circumdantibus & deinde,
;
in
omnes
d,
xx revertuntur
ad
cix.
cm
intrim tt diffolvuntur,
B accedunt.
25
^ LIS/S
interjecent.
Refiduum autem materiae primi elementi, quod in fpatio I continetur, circa axem fi gyrando, femper ideque quofdam exiguos j n(j e re cedere conatur meatus fibi ab initio formavit, femperque poftea confervat in macula defg, qui priores decuflatim interfecant, & per quos aliquid iflius materiae folet effluere,
;
3o
a.
Voir
t.
V,
p. 387.
4 6.
Pars Tertia.
57
enim omnes maculse partes fibi invicem adhsereant, non poteft circumferentia defg nunc major fieri, nunc minor ideque femper
ftriatis,
ingreditur.
Cm
contineri.
qu lumen
confiflere fupr
nifi
admo-
dum
10
Nam, quatenus
ejus materia
circa
ab
ifto
macula frangitur,
&
ad globulos feilla,
qu ejus particule ftriatse, ab uno polo venientes, re& verfs alium tendunt, quicquam poteft praeftare non modo
:
a.
et
33.
1^8
Principiorum Philosophie
iftae
4 6-i 4 8.
quia
bulorum cleftium
ali-
quant tardis, qum reliqua materia primi elementi, moventur; fed praecipu quia illae quae ab uno polo veniunt, non magis iftos globulos in unam partem
propellunt,
qum
alise,
adverfam.
cxi.
prZfcapffrent'
quamvis
ifte
forte
illae
non
fufficiant
:
ad fenfum
fibi
10
fierique poteft
vortex praevaleat
aliis
vorticibus
Unde fequeretur
Nam, fi jam circumferentia vorticis I fit AYBM, putandum eft ejus globulos, circumferentiae ifti proximos, eandem habere vim ad progrediendum ultra ipfam, verfus alio s
ad progrediendum verfus
I,
20
rem
haec
enim unica
tia ibi
potis
qum
alibi
qu, exem|
materia vorticis
tendit verfus
fi
(hocque
25
ejus materia in
exiftens generentur,
&c), necefle
I,
eft,
exlegibus
&
quia reliqui
3o
&.
macula
148-149-
Pars Tertia.
;
M9
macula non perproximi paul
haec
&
plus
intervallis continebitur,
|
quandiu in ipis erit difperfa, non magnas vires habere poteft. Si autem contingat particulas primi
&
in globulos
ex
10
iftis
ad alios globulos
iftis
;
vicinos ab
edem maculae
ill ita
fuperficie fejungendos
&
qu plures ab
ret
i5
:
i6o
ibique
Principiorum Philosophie
149.
non
aliter gyrans,
qum
ea quse intra
maculam
non minori vi pellet globulos cli circumpofitos, qum eofdem pelleret ipfum fidus I, fi nulla macula illud involvens ejus adionem impediret atcontinetur,
:
que
cxii.
De/criptio Stell paulatim difparentis.
ita
magn
ver,
Jam
fi
maculam
effe
-,
...wiMSBsr: ',
!-'\'W.
'
'i.'
i<
F"r
'.'.':-y{:\?&i
; ::'
.
.....">.
.../.'......vv--*-^
'.'
;v^:.^^^::v^^^^t^^^v^^^.^^K/
tam tenuem
vatur,
&
effuf,
diffol:
non facile poftea fidus rurfus difparebit ad hoc enim opus effet, ut nova macula ipfum totum
rurfus involveret. Sed
diffolvi,
fi
10
craffior
fit
qum
ut ita queat
4
a.
illud]
eum
(/"
dit.).
I49"i5i.
Pars Tertia.
:
161
pulfum materiae ipfam circumfluentis atque intrim fi mutentur caufae, ob quas pris minuta fuerat illa vis, qu materia vorticis O tendit verfus I, jamque contra augeatur, repelletur rurfus materia vorticis
I
verfus Y,
hoc ipfo materia primi elementi, fupra maculam de/g diflufa, minuetur, & fimul novae macule in ejus fuperficie
ipfius
&
lumen obtundent
&
denique,
fi
caufa perfeiftius
omnem locum
mate-
primi elementi
I,
occupabunt.
Cm
enim globuli
vorticis
APBM,
ment
i5
magis
illos,
quique
ita prefli,
&
quem
intertexti,
non
flriatis, aliifve
non minutiflimis materiae primi elementi, fupra maculam de/g diffufae unde fiet, ut ipfae ibi perfacil in
:
20
flriatas in
CXIIi.
omnibus iftis macularum corticibus continuos fibi meatus excavare, ac per omnes fimul, tanquam per unam folam maculam, tranfire. Formantur enim iflae
|
cxca-
vari.
&
ide ini-
tio
viam praebent. Quod idem de aethere circumfufo dii non poteft quamvis enim crafiores ejus particulae
;
nonnulla etiam iftorum meatuum veftigia retineant, quoniam ex macularum diffolutione genitae funt quia
:
3o
uvres.?III.
21
102
tur,
PRINCIPIORUM PhILOSOPHLE
i5i-i5s.
admodum
diffi-
Sed
eadem
ftella fixa
per vices
Eandem
appareat
parebit,
&
enim alternatio eft naturse valde familiaris, in corporibus quae moventur ita fcilicet ut, cm ab aliqu cauf verfs certum terminum impulfa funt, non in eo fubfiftant, fed ulteris pergant, donec rurfus ab ali cauf verfs ipfum repellantur. Ita, dum pondus funi appenfum, vi gravitatis ab uno latere ad perpendiculum fuum defcendit, impetum acquirit, quo ultra iftud perpendiculum in oppotum latus fertur, donec rurfus gravitas, ifto impetu fuperato, illud verfs perpendiculum moveat, & inde novus in eo im:
10
i5
petus oriatur.
reducatur. Et
Ita,
tentus multoties
ita,
&
quodam
poffe.
mel ab ifto sequilibrio receffit, poteft multoties nunc in unam, nunc in advrfam partem excurrere, antequam ab ifto motu quiefcat. Fieri etiam poteft ut totus vortex, in quo talis aliqu ftella fixa continetur, ab aliis circumjacentibus vorticibus abforbeatur, & ejus ftella, in aliquem ex iftis vorticibus abrepta, mutetur in Planetam vel Cometam. Nempe duas tantm caufas fupr invenimus 8
|
25
dit.).
a.
19-125.
152.
Pars Tertia.
i6j
;
harumque una, quae confiftit in eo, qud materia unius vorticis obje&u vicinorum impediatur ne verfs alium
?lfcl%KsSW5!
mrrt
'
".
.
v.
.
'
jitr.ii 1 '
</.
fftWV.v.
-v>\
O--
:'-V:
">y/- :'-^(J^
:''.'.'' ; '^''''.'''.''''-.'
'
,'
'
>^''
'
''/>//
/'.''
1)1:1
:^;;^v::,v-v>>..^^^V^\^v;:^.v.-^,-^^::.,^vv:.^
quem
5
poffit evagari,
fi,
non
poteft in
164
Principiorum Philosophie
i5s-i5 4 .
ne verfus
ulteris progrediatur,
non
poteft
edem
&
N, nec etiam ab
atque ade in
in
omnium maxime
vicinis
in
omnibus
iis
10
quorum fideranullis maculis involvuntur; fed non dubium eft, quin denfiorum macularum interventus eam tollat; prfertim earum, quae plurium orticum inftar fibi mutu incumbunt. Atque hinc patet non effe quidem periculum, ne ullus vortex ab aliis vicinis deftruatur, quamdiu fidus
quod in centro fuo habet, nullis maculis eft involutum fed, cm illis tegitur & obruitur, pendere tantm fitu, quem ifte vortex inter alios obtinet, ut vel
;
lamfent congregatee.
ejus fitus,
20
valde
refiftat, citis
deftruetur,
qum
ut multi
macularum
fed
fi
impedimento, lente tantm minuetur; interimque maculae, fidus in ejus medio pofiminori
ipfis
|
tum obfidentes, denfiores fient, plurefque ac plures tam fupra qum etiam intra illud congregabuntur.
Sic,
25
apert
;
magis impediat qum ulli alii vicini quapropter facile ab hoc vortice S abripietur, ftatim
curfum
involutum
ita
3o
En marge NB.
:
Vide
edit.).
i5 4 .
Pars Tertia.
16$
fcilicet, ut
natur line
OPQ^
ORQ.;
to-
OPQ.&
ORQ.,
ei
in alios
i66
in eo fitu, in
PRINCIPIORUM PhILOSOPHLE
54-1 55.
quo nunc
effe
fervare,
qum magna
quaque ita propellit, ut ejus impulfui potis qum motibus vicinorum vorticum obfequantur quse vis
:
interventu
CXVII.
Quomodo permultcv
quam
macula? circa Jtellam
aliejjfe
alios
M&
N, qui fupra
iftos
ita
H
*3&
congregentur,
nunquam tamen
ifli
WtWw&^' 2$&
::
^^^^vy^^
,
|
Quippe fuppono vortices S, F, & tertium M, ipfis incumbentem fupra pun&um D, circa propria centra gyrare
i5
D verfus C
itemque trs alios G, H, & fextum N, fupra ipfos pofitum verti ab E verfus C vorticem autem C ita inter hos fex effe conflitutum, ut ipfos folos tangat,
;
20
&
ejus
aequidiftet, axif-
que, circa
quem
gyratur,
fit
in line
DE.
Qu
ratione
venant
fe pofitos
fecum
orbem rapiendos, non tamen ulla eft ratio, cur alii fex illud loco fuo expellant, quamdiu inter fe funt
aequales.
CXVIII.
Quomodo
ijce
mulnv
macula- generentur.
Sed ut fciamus quo pado tam multae maculae circa illud generari potuerint, putemus ipfum initio non
3o
i55-i56.
Pars Tertia.
fuiffe,
167
aliis
minorem
qum unum
;
ex
fex e circum-
fuam ufque ad
punta 1,2,
5
4 extenderet
fidufque
permagnum
in
ex tribus vortici-
bus
S, F,
M,
&
per E ex tribus
aliis
G, H, N, verfs
nifi in
reft tendebat,
&
eof-
dem
10
ade ut iftud fidus fatis virium habere potuerit, ad totam materiam cli 1234 fecum in gyrum agendam. Sed quia, propter
illos vortices verfus
K &
inaequalitatem
&
incommenfurabilitatem quantitatum
& motuum,
nihil in
vortex
i5
alii
cir-
&
ut ea pars quae
fie
migravit,
major qum
atque
ita
ifta
remi-
per vices.
|
Cmque
intrim multi
macularum
cortices circa
magis ac magis
fingulis vicibus,
illius vires
minuebantur,
&
ideirco,
minus materiae in illum regrediebatur qum ab ipfo exiiflet, donec tandem perexiguus
evaferit, vel
25
^n
materiam aliorum vorticum abire non poteft, nec etiam ab iftis aliis vorticibus loco, in quo eft, extrudi, quamdiu ifti vortices funt inter fe aequales. Sed intrim ejus maculae magis ac magis denfari debent, ac tandem, ubi unus aliquis ex vicinis vorticibus, aliis
in
5
En marge NB.
:
Vide
fig.
pag. praec. (7
dit.).
i68
Principiorum Philosophie
56-i 57.
major
&
potentior evadet, ut
fi
vortex
extendat
iuam fuperficiem ufque ad lineam $67, tune facile vortex H totum lidus C, non hc
amplis fluidum & lucidum, fed,
Comet vel Planeta? inltar, durum & opacum, fecum abducet. Jam ver confiderandum eft,
qu ratione debeat moveri talis globus opacus & durus, ex multarum macularum congerie compofitus,
10
vortice
fibi
vicino abreptus
centrum circa quod gyrat detrudatur. Et quia omnes partes ejufdem vorticis non edem celeritate moventur, nec funt ejufdem magnitudinis; fed circumferenti ufque ad certum terminum earum motus gradatim fit tardior, ac deinde ab ifto termino ufque ad centrum gradatim fit celerior, & ipfae
ipfa, verfs
|
qum
didum
eft
a
:
fi
globus in
illo
20
fit
terminum
in
quo partes
inter
omnium
tar-
earum partium,
ulte-
&
eft
25
Cometa. Si ver minus habeat foliditatis, atque ideirco infra terminum illum defeendat, ibi poftea ad certam diftantiam fidere, quod illius vorticis centrum occupt, femper manens, circa ipfum rotatur, & eft Planeta b
.
a. Art. lxxxiii,
38
et 140.
b.
Voir
t.
IV, p. 461-463.
i5 7
Pars Tertia.
169
cxx.
Quferatur
la,
Putemus, exempli cauf, materiam vorticis AEIO, nunc primm fecum abripere fidus N, & confideremus verfs quam partem illud feret. Nempe cm om-
talis Stel-
cm primm
d-
centrum
S,
ideque inde
eft
En marge NB.
:
Vide
fig.
pag. feq.
(/*" dit.).
uvres.
III.
22
170
Principiorum Philosophie
i57-i5g.
quin ea quse jam verfatur in O, pergendo per R ad Q_, detrudat hoc fidus fecundm lineam re&am verfs S
:
atque ex natur gravitatis infr explicand, intelligetur iftum motum fideris N, alteriufve cujufvis corporis,
initio,
;
cm nondum
motum
circumquaque ambiendo, fecum defert motu circulari ab N verfs A cmque hic motus circularis ei det vim recedendi centro S, pendet tantm ab ejus foliditate, ut vel multm defcendat
fed ftatim etiam illud
;
10
verfs S,
tra,
fi
ejus foliditas
vel con-
CXXI.
|
tertii
eorum
agitationem
intelligamus.
componuntur, cum ejus mole & fuperficie comparatam. Quippe vis, qu materia vorticis AEIO id defert circulariter circa centrum S, seftimanda eft magnitudinefuperficiei, fecundm quamipfi occurrit; quiaqu major eft ifta fuperficies, e plus materise in hoc agit. Vis autem, qu ifta materia verfs idem centrum S ipfum pellit, seftimanda eft magnitudine fpatii quod ab eo occupatur. Quamvis enim omnis illa materia, quse eft in vortice AEIO, conetur recedere ab S, non tamen omnis agit in fidus N, fed tantm ea ejus pars, quse reipf inde recedit, cm hoc accedit; hsecque eft sequalis fpatio quod ab eo fuit occupatum. Denique vis quam idem fidus N proprio fuo motu acquirit ad perfeverandum in eodem illo motu, quam ipfius agitationem voco, non seftimanda eft ab ejus fuperficie,
a.
20
25
3o
Pars IV,
art. xxni.
i5 9
Pars Tertia.
171
nec tot ejus mole, fed tantm ab e ejus molis parte, qu confit materi tertii elementi, hoc eft,
particulis materiae fibi
mutuo
adhaerentibus, ex qui-
bus maculae iplum involventes componuntur. Quantum enim ad materiam primi, vel etiam fecundi elementi, quse in eo
eft,
cm
72 & nova
PRINCIPIORUM PHILOSOPHIiE
159-160.
ifta
&
tantm motus, qui aliunde in e erat, determinatus eft verfus certam partem atque haec determinatio
;
mutari 3
Sic
&
alia metalla,
cm
nem ve majorem vim ad perfeverandum in fuo motu retinere, qum ligna & lapides ejufdem magnitudi|
nis
&
figurae
Sed auri globulus effe poteft tam minutus, ut non tantam vim habiturus fit, ad motum fibi impreffum retinendum, qum globus lapideus vel ligneus mult major. Poteftque etiam raaffa auri taies figuras induere, ut globus ligneus ipf minor majoris agitationis fit capax nempe fi extendatur in fila aut bra&eas, aut fpongiae inftar multis minutis foraminibus excavetur, aut quocunque alio modo plus fuper:
20
ficiei
acquirat, pro
ille
&
molis,
qum
CXXIII.
ligneus globus.
ita fieri poteft
Atque
Quomodo
magnum, &
fatis
lutum, minus tamen habeat foliditatis, five minus aptitudinis ad motus fuos retinendos, qum globuli
materise fecundi elementi ipfum circumjacentes. Hi
enim globuli, pro ratione fuae magnitudinis, funt omnium folidiflimi qui effe polnt, quia nullos in ipfis
a.
3o
Voir
t.
V, p. 387.
i6o-i6i.
Pars Tertia.
ij)
;
meatus, ali materi folidiori repletos, intelligimus & figuram obtinent fphaericam, quae omnium mini-
mum
5
habet fuperficiei, pro ratione molis fub fe conut Geometris eft fatis notum.
Et praeterea,
tenta?,
10
quamvis fit permagna difparitas inter ipforum exiguitatem & magnitudinem alicujus fideris, haec tamen ex parte compenfatur, eo qud non vires fingulorum ex iftis globulis, fed plurium fimul, iftius fideris viribus opponantur. Cm enim illi cum aliquo fidere circa cen|trum S rotantur, tenduntque omnes, nec
non etiam
iftud fidus, ut
ab S recdant,
fi
vis
inde
recedendi, quae
eft infidere,
iftis
quae funt in tt ex
tune ipfum
recedet ab S, efiicietque ut
ifti
illi
globuli in
locum fuum
defeendant;
&
contra,
fi
ipfum verfs S expellent. Fieri enim etiam facile poteft, ut fidus N mult plus i r i r s habeat virium ad perleverandum in luo motu lecun. .
Quomodo etiam
pojjini
effe
minus joiidi.
20
dm
lineas redas,
qum
25
ipfum circumjacentes, etiamfi minus materiae tertii elementi in eo contineatur, qum fecundi, in tt ex iftis globulis, quot requiruntur ad fpatium ipfi aequale occupandum. Quia cm fint fe mutu disjundi, & varios habeant motus, quamvis jundis viribus in illud agant, non pofTunt tamen omnes fuas vires ita fimul
jungere, ut nulla
earum pars
inutilis fit
contra
3o
autem omnis materia tertii elementi, ex qu maculae hoc fidus involventes arque ipfum ambiens componuntur, unam tantm maffam facit, qu cm tota
fimul moveatur, tota etiam vis,
quam habet ad
perfe-
174
Principiorum Philosophie
in fuo
i6i-i6.
verandum
motu, verfs eafdem partes tendit. Similemque ob caufam, videre licet in fluminibus fragglaciei, vel ligna quae aquse innatant, majori vi
menta
qum
mult fortis in riparum finus impingere, quamvis minus materise tertii elementi in iis contineatur, qum in mole aquae ipfis
folere
sequali.
ipfam aquam,
& ide
CXXV.
Quomodo quidam
folidi, alii
fuit
minus.
minus habeat foliditatis, qum quidam globuli cleftes, & magis qum alii paul minores; tum propter jam di&am rationem, tum etiam quia, lict non magis nec minus
|
Denique
fieri
poteft, ut
idem
fidus
10
fit
iftis
globulis minori-
bus fimul fumptis, qum in majoribus, cm quale fpatium occupant, efl tamen in ipfis mult plus fuperficiei;
&
angulos
qum
alii
ma20
De
principio mots
Comet.
Jam itaque, fi ponamus fidus N plus habere foliditatis qum globulos fecundi elementi, fatis remotos centro vorticis S, quos fupponimus omnes elle inter fe
sequales, poterit
magis vel fitione aliorum vorticum, quorum vicini difcedet; poteft enim diverfimod ab ipfis retineri vel impelli ac etiam pro ratione fuae foliditatis, quse qu major efl, e magis impedit ne alise caufse poflea ipfum deflelant de e parte in quam primm direlum efl.
;
&
quidem initio in varias partes ferri, minus accedere verfs S, pro varia difpo-
25
3o
vi
poteft impelli
j6j.
Pars Tertia.
75
quieviffe
ferri
contra
motum
I
vorticis
S, fed
AEIO,
&
tantm verfus
5
illas quse
funt inter
A &
ubi tandem
quam motu
unum
ex
iis circulis,
I76
PRINCIPIORUM PHILOSOPHLE
162-J64.
fecundm quos materia cleflis circa centrum S gyrat; & poftquam e pervenit, ita curfum fuum ulteris perfequitur, ut
femper magis ac magis recdt centro S, donec ex vortice AEIO in alium migret. Ut fi moveatur initio fecundm lineam NC, poftquam pervenit ad C, ubi haec linea curva NC tangir. circulum, qui ibi defcribitur globulis fecundi elementi circa centrum S non poteft non ftatim recedere ab S per lineam curvam C2, fitam inter hune circulum, & rect.am eum in pun&o C tangentem. Cm enim delatum fit ad C, materi fecundi elementi magis remot ab S qum ea quae eft in C, ac proinde celeris ata, fitque ipf folidius, ut fupponimus non poteft non habere majorem vim ad perfeverandum in fuo motu fecundm lineam re&am tangentem iftum circulum; fed ftatim atque receflit punctojC, occurrit
|
10
i5
curvam C2, quae e minus diftat reft tangente, qu hoc fidus folidus eft, & qu majori cum celeritate delatum
CXXVII.
eft
20
ab
ad C.
De
autem per hune vorticem AEIO hac ratione progreditur, tantam vim agitationisacquirit, ut facile
inde in alios vortices migret, atque ex his in alios.
25
Cm
verfos vortices.
Notandumque
eft,
cm
pervenit ad
2,
egrediturque
quo eft, ipfum adhuc aliquandiu retinere ejus materiam circa fe fluentem, nec plan ab e liberari, donec fatis alt in alium vorticem AEV penetrrit nempe donec pervenerit ad j Eodemquc modo ducit fecum materiam hujus fecundi vorticis
limites vorticis in
:
.
3o
164-166.
Pars Tertia.
tertii,
177
verfs 8 in fines
verfs 4 in fines
quarti;
& hujus
idem
tertii
ficque femper
facit,
quoties ex
uno
quam motu
fuo def-
cribit,
5
motu maj
terise
ejus pars 2
4
2
:
plan alio
modo
III.
inflexa eft
qum
praecedens
NC
23
uvres.
178
Principiorum Philosophie
166.
per E verfus V,
I;
&
per E verfus
iftius
autem
pars
67 8
efl fer
quo
eft,
XX.
Et dera
Cometae
CXXVIII.
care conabor.
In primis obfervatur illos, fine ull rgula nobis
Phanomena Cometarum.
nota,
unum
fpedu noftro abire, nec unquam plus, aut cert non mult plus, fed fsepe mult minus qum mediam cli partem percurrere. Ac quidem cm primm apparere
incipiunt,folere fatis
magnos
videri,
augeri, ni*
cm
valde
magnam
runt
atque
uno duntaxat memini me legifTe, diam cli partem peragrrit de illo fcilicet qui dicitur anno 1475, primo tenui capite ac tardi mots,
:
20
portionem
circuli
magni
triginta
vel
quadraginta graduum, un
:
die, defcripferit;
ac
25
En marge Apud Lotharium Sarfium, five Horatium Graffium in libr Aflronomic, ubi tanquam de duobus Cometis loquitur; fed judico unicum fuiffe, cujus hiftoriam duobus audoribus habet, Regiomontano & Pontano {r'dit.). Cf. t. IV, p. 1S1, 4 et 14, et
19 Astrisque.
t.
p. 665.
166-167.
Pars Tertia.
ftellas
179
,
tandem prope
Pifcis feptentrionalis
five in
Quae omnia hc
facile intelliguntur.
Videmus enim
CXXIX.
|eundem Cometam, aliam cli partem in vortice F, aliamque in vortice Y permeare, ac nullam elfe per quam non poffit hoc pado aliquando tranfire. Putandumque efl ipfum fer eandem celeritatem femper
retinere
:
Horum phcenomermn
explicatio.
illam fcilicet
quam
hic
quemadmodum fupr didum eft a Et quia Cometa in vortice Y mediam tantm partem iftius
.
i5
mult minus in vortice F, nunquamque in ullo mult plus percurrit idcirco tantm per paucos menfes in eodem vortice manere potefl. Atque fi congyri,
:
&
nifi
quam;
apparere,
qum b materia
25
quo venit, ipfum fequi & circumfluere plan defierit cognofcemus quo pado, quamvis idem Cometa maneat femper ejufdem magnitudinis & fer femper sequ celeriter moveatur, debeat tamen videri major & celerior, initio fui curfs apparentis, qum in fine ac interdum in medio maximus & celerrimus putari. Nam li putemus oculum fpetatoris efle prope centrum F. Cometa illi multo major
:
&
celerior apparebit in
in
3
:
ubi
primm
}
videri incipiet,
quam
26
4 ubi
:
definet
fig.
quia linea F
mult brevior
En marge
Voir
t.
Vide
b.
V, p. 387.
i8o
eft
Principiorum Philosophie
167-168.
qum
F4,
&
F ) 4. Si autem fpedator
illi
verfus Y,
aliquant major
&
celerior apparebit in
;
ubi
videri incipiet,
qum
in 8, ubi definet
fed
maximus
y,
&
celerrimus apparebit,
dum
erit inter
&
ubi erit
lum Borealem,
&
ibi
;
gradus percurrere
mirabilis
cxxx.
Quomodo fixarum men ad Terrant
que perveniat.
luuf-
Cometa anni
1475,
10
tano obfervatus.
Quaeri quidem poteft cur Cometae non appareant,
nifi
clo verfantur, cm tamen Fixae confpicuse fint, lict ab ipfo longifm diftent. Sed in eo difierentia eft, qud Fixae, lumen fe ipfis emittentes, mult fortis illud vibrent qum Cometae, qui tantm illud, quod Sole mutuantur, ad nos reflehint. Et quidem, advertendo lumen cujufque ftellae effe aftionem illam, qu tota materia vorticis in quo
cm
in noftro
i5
20
redas ab omnibus ejus fuperficiei ficque omnem materiam vorticum circumjacentium premit, fecundm eafdem lineas reclas vel alias
aequipollentes
:
(cm nempe
iftse
linese,
25
in
ipfis
refringuntur, ut
non modo
lumen proximarum ftellarum, ut F &f, fed etiam remotiorum, ut Y, vim habere movendi oculos incolarum terras, qui putandi funt non long abefte centro S. Cm enim illarum, fimulque vorticum ipfas cir-
3o
i68.
Pars Tertia.
18
cumjacentium vires, in perpetuo aequilibrio verfentur, vis radiorum ab F venientium verfus S minuitur quidem 3 materi vorticis AEIO ipfis renitente, fed
ideque
ali-
Voir
t.
V, p. 388.
l82
PrINCIPIORUM PhILOSOPHLE
diftat
168-170.
quantulum
nihil in eo
;
ab
ifto
Y AEV,
fuarum virium amittunt, nifi ratione diftantiae non enim eorum vim magis minuit materia hu|jus vorticis, ex eo qud ab F recedere conetur, verfs partem fuse circumferentiae VX, qum auget ex eo qud etiam tendat ab F verfus aliam partem
circumferentiae
CXXXI.
AE
eft
atque
ita
de
caeteris.
Hcque obiter
advertendum, radios ab
ad ter10
An
ram
AE & VX,
ifti
Firmamentum.
ter-
minantur,
las fixas
& ide
in ipfis refringi.
Unde
fequitur, fiel-
non
videri
omnes ex
AEIO, per
quae tranfeunt
illi
i5
earum radii, qui perveniunt ad terram, five ad viciniam Solis ac forte etiam unam & eandem flellam in duobus aut pluribus ejufmodi locis apparere. Quae loca cm non deprehendantur fuiffe mutata, ex quo ab Aflronomis notata funt, non puto aliud qum
;
20
iflas
fuperficies per
nomen Firmamenti
effe intelli-
gendum.
CXXXII. Cur Comet
nobis
non videantur, cm funt extra nojlrum clum : & obiter, cur carbones fint nigri,
~ & cineres albi.
Cometarum autem lumen, cm fit mult debilius qum Fixarum, non fatis habet virium ad oculos noflros movendos, nifi fub angulo fatis magno videantur, & ide ratione diflantiae non apparent, cm clo noflro funt nimis remoti notum enim eft, qu magis aliquod corpus nobis remotum eft, e fub minori
;
25
angulo
autem ad ipfum propis accedunt, variae effe poflunt rationes, ob quas priufquam in illud ingrediantur, confpicui non fint quarum
videri.
:
Cm
3o
I70-I7.
Pars Tertia.
lit
18
)
quaenam
praecipua,
fi
non
Nam,
F,
exempli cauff,
oculus fpe&atoris
verfus
non-
dum
videbit
Cometam
adhuc
& tamen
videbit
quod
ra|dii fideris
F tendentes verfs
2, ibi refrin-
184
PRINCIPIORUM PHILOSOPHLE
17a-
AEIO,
qu Cometam adhuc
:
involvit,
&
refradio
illa ipfos
removeat perpendiculari, juxta ea quae in Dioptric explicui 3 quia nempe radii ifli mult difficilis tranfeunt per hanc materiam vorticis AEIO, qum per
illam vorticis
AEVX:unde
fit,
ut long pauciores
fi
perveniant ad
fieret;
Cometam, qum
refradio
ifta
non
pof-
reflexi,
qud valde
fit
10
dem femper
eandem cujufque Cornets partem verfs centrum vorticis in quo verfatur, converti, eamque folam radiis refledendis aptam effe. Sic nempe, cm Cometa eft
in 2, illa ejus pars quae radios poteft remittere,
fita eft
oppo-
i5
centro
;
S,
iis
qui funt
juxta F
fed progrediendo
F,
ad
ibi
invertit fe brevi
tempore verfs
atque ide
Nam
rationi valde
confentaneum
primo, ut pute20
mus, dum Cometa tranfit ab N per C verfs 2, illam ejus partem qu<e fideri S obverfa eft, magis agitari &
rarefieri
propter
adionem
iftius fideris,
qum
aliam
tenuiores
&
e feparari
dt,
unde
fit
qum
Quemadmodum
poterit intelligi,
ex
iis
14
a.
En marge NB.
Voir
Vide
fig.
b.
172-173.
Pars Tertia.
185
quam carbones extin&i videntur nigri, non aliam effe qum qud omnis eorum fuperficies, tam interna qum externa, particulis iftis tertii elerationem ob
menti mollioribus conte&a
liores
fit;
|
quae particulac
mol-
cm
ex duris
&
folidis
&
qum
minus qum
nigra. Tertio, ut
ali
&
in
Mechanicae, deberc
lineae
fie
femper
effe
concav parte
defcibit
:
quam
quia
paul tar-
& cm
NC2
ciat
centrum
vorticis in
quo
eft
Cometa
centrum S, cavitas partis 2 refpicit F &c), ide illum ex uno vortice in alium j 4 tranfeundo converti. Ut videmus in fagittis per arem volantibus, pennatam earum partem effe femper ali
tas ejus partis
refpicit
20
inferiorem
cm
afeendunt,
alise
&
fuperiorem
cm
defeen-
25
Cometae nobis non videantur, nifi quamdiu tranfeunt per noftrum clum ex minimis enim momentis pendet, ut idem corpus radiis refleclendis aptum fit vel ineptum & de ejufmodi particularibus effedis, de quibus fatis multa exprimenta non habemus, fufficere debent verifimiles caufae, lict eae forte non fint verse. Praeter haec autem, obfervatur etiam circa Cometas, longam radiorum veluti comam fulgere, qu
: :
CXXX1II.
3o
iftam
comam femper
24
i5
En marge NB.
:
Vid.
fig.
uvres.
III.
i86
Principiorum Philosophle
:
17J-I74.
ade ut
Terra
ftet in line
red
inter
crines in
Et
p r i mu m vifus
comam
5
comam
poft fe tra:
coma
longior
eft vel
brevior
tum
minoribus enim
cm
;
noftro
10
afpedu recedentes perexigui effe videntur tum etiam ratione loci, caeteris enim paribus, quo terra rerriotior eft line red, quae duci poteft
Comet ad
latente
inftar
ifta
i5
eft;
& interdum
Comet fub
comae extremitas
Ac denique coma
;
interdum paull
latior eft,
interdum anguftior
;
inter-
dum
CXXXIV.
De qudatn rejraione, qud dependel.
ijla
&
cte averfa,
interdum non
ita praecif.
Quorum omnium
coma
rationes ut intelligantur,
novum
non
20
quoddam genus
atum
eft,
tur, hc eft
quem
25
continetur fphaera Saturni, ufque ad Solem, fequitur radios luminis, qui per majores ex iftis globulis com-
municantur,
cm ad minores
deveniunt, non
modo
fecundm
CXXXV.
Explicatio
ijlius re-
& difpergi.
in
qu
3o
fraionis.
mult
ma
74-t76.
Pars Tertia.
187
in continuo
jores,
putemufque ipfos
ade
ut,
fi
efle
omnes
motu,
quemadmodum
fcripfimus
:
unus ex
ipfis
verfus aliquam
aliis
omnibus qui
re-
d, ab ipfo verfs
fine
il-
ufque ad
C
i5
integram perveni-
re, fed
aliquam tamen
ejus partem
ad B
E difpergi. Globus enim
2
C non poteft
cm
globulum
1
globulos
20
&
verfs
D & E. Neque
eft
par ratio,
;
25
duos globos 4 & $ verfs C quamvis enim hsec ejus adio duobus illis globis 4 & j ita excipiatur, ut videatur etiam defle&i verfs D & E, red tamen tendit ad C tum quia globi ifti 4 & 5 sequaliter utrimque ab aliis fibi vicinis fuffulti, totam illam reftituunt globo 6 tum etiam quia continuus eorum motus efficit, ut nunquam per ullam temporis moram hsec adio duobus fimul excipiatur, fed tantm, ut fucglobus
pellit
ceiiv
3o
nunc ab uno & mox ab altero tranfmittatur. Cm autem globus C pellit trs fimul 1, 2, j verfs B, non ita poteft ejus adio ab illis ad unum aliquem remitti; &, quantumvis moveantur, femper aliqui ex
|
i88
ipfis
Principiorum Philosophie
176.
adionem
vis
utrimque verfs D & E difpergunt. Eodemque modo, fi pellatur globus F verfs G, cm ejus atio pervenit ad H, ibi communicatur globulis 7, 8, 9, qui praecipuum quidem ejus
innumeros tamen
radium mittunt ad G, fed alios etiam verfs D & B difpergunt. Hcque notanda eft differentia, qu oritur ex obliquitate incidentiae iftarum aclionum in circulum CH a&io enim ab A ad C, cm perpendicula:
10
ri ter
D&E
atio
in
eundem obliqu
efle
incidit,
obliquitas incii5
dentiae
tur
graduum 90; fi ver fupponaminor, nonnulli quidem ejus a&ionis radii etiam
fupponatur
in aliam
aliis
ifta
mult debiliores,
&
cm
parva
quitas
CXXXVI.
Explicatio apparitio-
obli-
20
major.
Quorum omnium
eft
ns coma.
quamvis
iftis
enim nullus
locus, in
quo
fie
majufeuli ex
ipfi
25
&
non
minorem
& illos qui funt juxta orbitam qum inter majores & minores mox deferiptos
orbitam Saturni,
a.
Terre,
:
atque
3o
76-178.
Pars Tertia.
iftius insequalitatis
|
189
qum
;
fi
jufculis
immdiate fuccederent
qud
quas
linese
ifti
fecundm
fint
radii difper-
guntur, non
re&se,
Nempe,
IO
fi
fit
Sol,
DEFG<H>
i5
terminus
ille
ftes
incipiuntgradatim
efle minores
& minores
dixi-
figu-
ram
fphserse perfedae,
t depreflioris,
25
qum
verfs eclipticam),
&
fit
Cometa in noflro
:
clo exiftens
putanin
ita
omnes
DEFGH,
qui-
ut
ii
maxim
a. Art. lxxxi, p.
35-i 37.
ioo
PrINCIPIORUM PhILOSOPHLE
,
178-170.
&
qui obliqu
incidunt in G, non tantm red pergant verfus 4, fed etiam ex parte refrangantur verfus j & denique qui
;
incidunt in H, red
Terrse,
&
5,
ficque de cseteris.
,
Unde patet, fi Terra fit in orbitse fuse parte j hune Cometam ex e vifum iri cum coma in omnes partes quod genus Cometse Rofam vocant radii difperf
:
enim diredi
liores, qui ex
ad
j,
ejus caput;
j
alii
autem debi-
10
& G verfus
idem Cometa ex e videbitur per radios redos CG4, & ejus coma, five potis cauda, verfus unam tantm partem protenfa,
exhibebunt. Si ver Terra
fit
per radios ex
H &
aliis locis,
G&
fit
H,
i5
verfus 4 reflexos.
Eodemque modo,
Terra
in 2,
Cometa ex e videbitur ope radiorum redorum CE 2, & ejus coma ope obliquorum qui funt inter CE2 &
CD 2,
nec
flente in 2,
Cometa mane
videbitur,
& coma
Cometa
S,
ipfum
vide-
20
praecedet
4,
bitur vefperi,
CXXXVII. Quomodo etiam trabes
appareant.
& caudam
oculus
fit
fuam
poil fe trahet.
Denique,
fi
verfus
pundum
impedietur
polit,
radiis Solis ne
Cometam ipfum
videre
fed
25
mane, prout oculus propior erit pundo 4 vel pundo 2 atque forte una mane & alia vefperi poterit apparere, fi oculus in ipfo pundo medio 5 exfiftat. Et quidem haec coma vel cauda interdum reda, interldum nonnihil incurva efe dbet interdumque in
quse apparebit vel vefperi vel
; ;
3o
179-
Pars Tertia.
line, quae tranfit per centra
191
parte Sole dire
averfa, nec femper rea videatur.
re&
Cometse & Solis, interdum nonnihil ab e defledens; ac denique interdum latior, interdum anguftior, vel etiam lucidior,
cm nempe
roidis
oculum convergunt.
DEFGH
eft,
deprefor
gis
quippe verfs polos, ubi ejus figura caudas Cometarum exhibere dbet ma:
10
redas & latas in flexu qui eft inter polos & eclipticam, magis curvas, & Solis oppofito defledentes & fecundm iftius flexs longitudinem, magis lucidas
;
;
Nec puto quicquam hadenus circa Cometas fuifle obfervatum, faltem quod nec pro fabula, nec pro miraculo fit habendum, cujus caufla hc non
anguftas.
&
habeatur.
i5
CXXXIX.
Cur
talcs
& Satur-
coma? circa
20
25
num, appareant. Sed facilis refponfio eft. Primo, ex eo quod non foleant videri in Cometis, cm eorum diameter apparens non eft major qum fixarum, quia tune ifti radii fecundarii non habent fatis virium ad oculos movendos. Ac deinde, quantum ad fixas, quia cm lumen Sole non mutuentur, fed illud ex fe ipfis emittant, ifta earum coma, fi quae fit, hinc inde in omnes partes fpargi dbet, atque efTe perbrevis jamque rvera circa ipfas talis coma efle videtur neque enim
;
:
3o
non mal forfan earum etiam fcintillationem (cujus tamen plures aliae caufae effe pofunt) hue referemus. Quantum autem ad Jovem & Saturnum, non dubito quin, ubi ar eft admodum
que
cinctse
apparent
&
192
|
Principiorum Philosophie
79-i8o.
averfam protenfae, circa ipfos videantur; & fcio me taie quid alicubi olim legifle, quamvis autoris non
recorder.
Quodque
ait Ariftoteles,
i.
Mtorologie,
nunquam
ex
vel
flellis
vifas fuifle,
;
efle
intelligendum
quod autem
coma cujufdam
ab aliqu in are valde obliqua refractione, vel potis ab illius oculorum vitio proceiit addit enim
:
minus
CXL
-
fuifle
confpicuam,
iis
ipfam intendebat,
in
10
m e?r pianL
omnibus quse ad Cometas fpe&ant, revertamur ad Planetas, putemufque fidus N a minoris agitationis efle capax, five minus habere foliver, expofitis
ditatis,
Nunc
qum globulos
i5
tamen aliquant
plus habere,
qum
aliquos ex
iis
lem.
Solis
Unde
abreptum
quibus in foliditate,
in fuo
five in
aptitudine ad per-
feverandum
motu per lineas redas, eft sequale. Cmque tandem ibi erit, non amplis ad Solem magis
accedet, nec etiam ab eo recedet,
nifi
quatenus ab
2 5
aliquibus
aliis caufis
Solem
&
erit Planeta.
ibi
Quippe
fl
propis ac-
En marge NB.
:
Vide
de
fig.
a.
Voir ci-avant
la rigurc
la p. i83.
i8o-i8i.
Pars Tertia.
193
ad recedendum centro circa quod gyrat & celeris motos, ac proinde quibus ifta ejus vis fimul cum agi;
ret. Si
ei
occurrerent
minus
&
paull
Solem
10
repellendi.
Alise
autem
caufTse, quse
ita
CXI.I.
CauJJlv, quibus ejus
primo,
cum
perfe& fphaericum; neceffe eft enim, ubi hoc fpatium latius eft, ut ifta materia cli lentis
fit
i5
non
fluat,
qum
ubi anguftius.
CXLII.
Secunda.
20
Secundo % qud materia primi elementi, ex quibufdam vicinis vorticibus verfs centrum primi cli fluendo, & inde ad quofdam alios refluendo, tum globulos fecundi elementi, tum etiam Planetam inter ipfos libratum, diverfimod poffit commovere. Tertio, qud meatus qui funt in corpore iftius
Planetse, aptiores efTe pofint ad particulas ftriatas,
aliafve primi
CXLIII.
Tertia.
veniunt,
25
ut
larum
qum
cxlv.
1.
12-17.
1.
De mme, pour
7, etc.
les art.
cxliu, cxliv et
p. 259,
uvres.
III.
25
194
CXLIV.
Quarta.
Principiorum Philosophie
ifto
181-182.
Planet
fatis
5
virium acquirere ad perfeverandum in fuo motu per aliquot horae minuta, interimque aliquot millia gyro-
rum
abfolvere,
quamvis mole
fit
exiguus,
& tum
ar
circumjacens,
adverfentur
:
tum etiam
motui
"
aliquis Planeta,
cm primm fa&us
motus,
10
eum
prima
temi5
pus quinque vel fex millium annorum, quibus mundus fletit, fi cum magnitudine alicujus Planet comparetur,
turbinis
cxLv.
horse minuti
cum
exigui
mole collatum. Quint denique, qud vis ita perfeverandi in fuo motu fit mult firmior & conftantior in Planet, qum
mior in
in materi clcfti
fir-
20
ifta
vis in
fimul confpirent in
fint
fe
ut
25
mutu disjundi,
parvis ex
fleri poteft,
modo
Unde
plures,
modo
pauciores
fimul confpirent.
nunquam tam celeriter moveri, qum globulos cleftes eum circumjacentes etfi enim aequet illum eorum motum, quo fimul cum
fequitur Planetam
:
ipfis fertur,
illi
fe
a.
mutu disjundi
t.
cm
3o
Voir
V,
p. 173.
i82-i83.
Pars Tertia.
9S
horum globulorum cleflium motus acceleratur, vel tardatur, vel infle&itur, non tantopere, nec tam cit
accelerari, vel tardari, vel infle&i
inter ipfos verfantis.
motum
Planetae
CXLVI.
Quae omnia fi confiderentur, niliil occurret circa phamomena Planetarum, quod non plan conveniat
De prima produione
omnium Planetarum.
cum
8
,
cujufque ratio
ex jam didis non facile reddatur. Nihil enim vetat quomins arbitremur, vaftiffimum illud fpatium in
O
quo jam unicus vortex primi cli continetur, initio vortices fuifTe divifum, in quatuordecim plurefve
|
eofque
fuis
&
deinde
i5
modo
jam nobis defcripto b unus citis, alius tardis, pro diverfo eorum fitu. Ade ut, cm illi trs, in quorum
centris erant Sol, Jupiter
&
20
minorum Jovem circumftantium verfabantur, verfs Jovem delapfa fint & quae in centris duorum aliorum Saturno
majores, fidera, quse in centris quatuor
;
fi
25
jam Planetas circa ipfum verfari) & nus, Terra, Luna & Mars (qu fidera etiam fingula fuum vorticem pris habuerunt), verfs Solem; ac tandem etiam Jupiter & Saturnus, un cum minoribus fideribus iis adjunclis, confluxerint verfs eundem Solem, ipfis mult majorem, poftquam eorum vortices fuerunt abfumpti Sidra autem reliquorum
;
verum
28 abfumti (1"
a.
dit.).
et xl, p. 62,
Pars
II,
63
et
65 ci-avant.
etcxvn, p. 162-166.
I96
PRINCIRIORUM PHILOSOPHLE
183-184.
vorticum,
unquam
plura fuerint
qum quatuorde-
hoc fpatio, in Cometas abierint. Sicque jam videntes primarios Planetas, Mercurium,Venerem,Terram, Martem, Jovem & Saturnum, ad diverfas diftantias circa Solem deferri, judicabimus id ex eo contingere, qud eorum qui Soli viciniores funt, foliditas fit minor qum remotiorum. Nec mirabimur Martem, Terra minorem, ipf tamen magis cim
in
cm
IO
3
.
Et videntes inferiores ex
Planetis, altioribus
Cur
leris aliis
moveancjus
tardijfi-
tur
& tamen
macula? fuit
ma:.
putabimus id ex eo fieri, qud materia primi elementi, qua? Solem componit, celerrim gyrando, viciniores cli partes magis fecum abripiat qum re|motiores. Nec intrim mirabimur, qud maculae quse in ejus fuperficie apparent, mult
celeris in
ferri,
orbem
i5
tardis ferantur
qum
ullus Planeta
(quippe in bre-
autem
in fuo
menfes,
& Saturnus in
;
tertii
continua macularum
circa Solem, atque ibi
five setheris
diffolutione,
congregat
fint
aris
componant,
fint
curii vel
ticulse,
cm
fie
vicem
&
quemadmodum
a.
omnes
3o
i8 4-i85.
Pars Tertia.
197
& cum
ipfis
tum maculae
:
fo-
tum etiam pars cli Mercurio vicina unde fit, ut non mult plures circuitus qum Mercurius, eodem tempore abfolvant, nec proinde tam cit moveantur. Deinde, videntes Lunam non modo circa Solem, fed fimul etiam circa Terram gyrare, judicabimus id
vel ex eo contingere, qud, ut Jovis Planet verfs
CXLIX.
Cur Luna
circa Terrain gyret.
Jovem,
io
fie
ipfa verfs
Terram
confluxerit,
priufquam
haec circa
Solem
cm non
in
edem
Solem debeat verfari &, cm mole fit minor, sequalem habens vim agitationis, celeris debeat ferri. Nam, Terra exiftente circa Solem S, in cir-
culo
l5
NTZ, cum quo defertur ab N per T verfs Z, fi Luna celeris a&a eodem deveniat, in qucunque parte circuli NZ eam initio efle contingat, brevi
|
198
Principiorum Philosophle
i85-i86.
dico
verfus B, potis
qum
verfus D, quia
line re&
minus defledet. Dum autem ita perget ab A verfus B, omnis materia cleftis contenta in fpatio ABCD, quae
ipfam defert, contorquebitur in
modum
vorticis circa
efiieiet
axem gyret, dum intrim haec omnia lum NTZ circa centrum S ferentur a
.
Quanquam
circa
aliae
prseterea fint
:
fi
enim antea
fuerit
10
procul dubio
elementi, in
CLI.
&
Cur Luna
celeriits
fe-
CLII.
motus habet, ipfamque impellit b Nec mirabimur hanc Terram fer tricies circa fuum axem convolvi, dum Luna tantm femel circumferentiam circuli ABCD percurrit. Cm enim hsec circumferentia ABCD fit circiter fexagies major Terrae ambitu, fie Luna dupl celeris adhuc fertur qum Terra; & cm ambee agantur ab edem materia clefti, quam credibile eft non minus celeriter moveri prope Terram qum prope Lunam, non videtur aliacaufa efle majoris in Lun celeritatis, qum qud minor fit qum Terra Non etiam mirabimur, qud femper eadem pars Lunse fit Terrae obverfa, vel cert non multm ab e defledat; facile enim judicabimus id ex eo contingere, qud alia ejus pars aliquant fit folidior, & ide Terram circumeundo majorem ambitum debeat percur,
|
20
25
a.
Voir
t.
IV,
p.
p.
464-465
1.
et
t.
V, p. 3
3,
1.
4, p. 346,
1. 1
3, et p. 388.
b.
Tome V,
173.
24.
c. Ibid., p.
346,
i86.
Pars Tertia.
;
[99
ad exemplum ejus quod paulo ant notatura eft a de Cometis. Et cert innumerae illae insequalitates
rere
inftar
montium
&
vallium,
qu
;
minorem
ipfius
folidi-
hujufque minoris
venit,
quam
confpeum noftrum
recte Sole
10
ali-
CLIII.
quant celeris moveri, & in omnes partes curfu fuo minus aberrare, cm plena eft vel nova, qum cm
dimidia tantm apparet;
five
cm
eft
verfs partes
rotundum.
cli
i5
vel D,
qum cm eft
verfs
vel C.
Quia cm
ABCD,
iis
&
mots
diverfi fint,
tam ab
200
qui funt infra
verfs L,
iis
Principiorum PhILOSOPHI/E
186-187.
D verfs K, qum
|
ab
iis
N&Z
fuit fimiles,
A & C, qum
verfs
B
;
&
non elle circulum D. Unde fequitur ambitum 3 perfedum, fed magis ad ellipfis figuram accedere ac
ABCD
materiam cli lentis ferri inter C & A, qum inter B & D b ideque Lunam, quae ab ift materi cli defertur, & propis accedere debere verfs Terram, fi fit in motu ad accedendum, & magis removeri, fi fit in motu ad recedendum, cm ipfam contingit effe verfs A vel C, qum cm eft verfs B vel D. Neque mirabimur qud Planetae qui juxta Satur;
,
10
num
fum
a. b.
motu
circa ipcirca
ferantur, contra
t.
Voir
c.
Tome Tome
e.
187-188.
Pars Tertia.
201
illum gyrent,
quant Jovi
eft
modo mo-
vicinior. Hujusenimdiverfitatiscaufaeffepoteft,
qud
veantur.
proprium axem agatur; Saturnus autem, ut Luna & Cometae, femper eandem fui partem convertat verfs centrum vorticis in quo
Jupiter, ut Sol
|
& Terra,
circa
continetur.
non mirabimur, qud axis, circa quem Terra diei fpatio convolvitur, non fit perpendiculariter eretus fupra planum eclipticae, in quo anni fpatio
Praeterea
10
CLV.
Cur poli sEquatoris & Ecliptic? multm diftent
ab invicem.
plufquam viginti tribus gradibus perpendiculo declinet unde oritur diverfitas seftatis & hyemis in terra. Nam motus annuus Terrae
circa Solera rotatur, fed
:
i5
20
25
Solem gyrantis, ut patet ex eo, quod omnes Planetae in eo quamproxim confentiant direlio autem ejus axis, circa quem fit motus diurnus, magis pendet partibus cli, quibus materia primi elementi verfs ipfam fluit. Quippe cm imaginemur omne fpatium, quod jam primo clo occupatur, fuiffe olim divifum in quatuordecim plurefve vortices, in quorum centris erant illa fidera, quae nunc converfa funt in Planetas, fingere non poffumus illorum omnium fiderum axes verfs eafdem partes fuiffe converfos hoc enim cum legibus naturae non conveniret. Sed valde credibile ellmateriam primi elementi,
materiae cleftis circa
; ;
atque
26
202
Principiorum Philosophie
fie
188-189.
ram fuam
aptffe, ut vel
nullum
vel
non
nifi diffici-
lem tranfitumpraebereponintparticulisftriatis, quae ex ficque illas, quae aliis firmaraenti partibus accedunt
:
fibi
peragerentur,
fi
firent
10
CLVII.
Ultima & maxime generalis caufa om-
nium inqualitatum,
utrimque immutantur; unde fit, ut fucceffu temporis Jeclinatio Eclipticse ab JEquaxore minuatur. Denique non rnirabimur, qud omnes Planetse, quamvis motus circulares femper affetent, nullos tamen circules perfedos unquam deferibant, fed modis omnibus, tam in longitudinem qum in latitudinem, femper aliquantulum aberrent. Cm enim omnia corpora, quae funt in univerfo, contigua fint, atque in fe mutu agant, motus uniufcujufque motibus aliorum omnium dependet, atque ide innumeris modis variatur. Nec ullum plan phaenomenum in clis eminus
confpectis obfervatur,
i5
20
quod non putem hc fatis fuiffe explicatum. Superefl, ut deinceps agamusde illis, quae cominus fupra Terram videmus.
a.
Voir
t.
IV, p. 182,
1.
20
PRINCIPIORUM
PHILOSOPHIE
PARS QUARTA
De
Etfi
Terra.
mundi
adfpeftabilis
1.
genita
eft,
unquam
fuiffe illo
modo
a
,
10
debeo tamen eandem hypothefim adhuc retinere, ad ea quae fupra Terram apparent explicanda; ut tandem li, quemadmodum fpero, clar oftendam caufas omnium rerum naturalium hc via, non autem ull ali, dari poffe, inde merit concludatur, non aliam effe earum naturam, qum tali modo genitae effent. Fingamus itaque Terram hanc, quam incolimus,
ut jam fatis praemonui
fuiffe
turas explicandas.
II.
Qu fit generatio
Ter.
inftar Solis,
quamvis ipfo
effet
mult minor
& vaftum
:
vorticem circa
fed,
fe habuiffe, in
cm
mutu
verterentur, ex
a.
in Terrse
Pars III,
art.
204
Principiorum Philosophle
190-192.
Solem affidu generari ac diflblvi. Deinde particulas tertii elementi, quae ex continua iflarum macularum diflblutione remanebant, per clum vicinum diffufas, ma-
gnam
ibi
molem
temporis
valde
ifte sether
magnus fuit, denfiores maculas, circa Terram geni|tas, eam totam contexiffe atque obtenebraffe Cmque ipfae non poflent amplis diflblvi, ac forte permultae fibi mutu incumberent, fimulque vis vorticis Terram continentis minueretur, tandem ipfam, un cum maculis & toto are quo involvebatur, in alium ma.
IO
eft Sol,
delapfam
ita
Nunc ver,
fi
confideremus illam
nondum
verfs
intima
continere tan20
tm videtur materiam
primi elementi, fe
ibi
non
ali ratione
qum
nifi
I&SH
'^r3X,
K*
in Sole
commoventis,
fit
IpIiSpl
minus puquia quod affidu ra ex Sole in maculas abit, non ita poteft ex e ex;
qud forte
25
mihi facile perfuaderem, jam totum fpatium I fol fer materi tertii elementi plnum elfe, nifi inde fequi videretur, corpus Terrae non poffe manere
|
3o
tam
1Q2.
Pars Quarta.
,
20$
vicinum Soli
foliditatem.
qum nunc
eft,
Media regio
co
culis
hoc corpus fahim fit ex partiminutiffimis (utpote quse pris ad primum elepertinebant),
fibi
mentum
tam
exigui, ut
Hocque experientia
ejufdem naturse atque hoc corpus M, nifi qud fint mult tenuiores & rariores, tranfitum tamen luminis impediunt quod vix poflent, fi earum meafint
;
cm
meatus initio in materi fluid vel molli formati fint, haud dubi eflent etiam fatis refti & lseves ad adionem luminis non impediendam. Sed iftae duae interiores Terre regiones parum ad nos
mittendos.
ifti
Cm
enim
20
fpedant, quia
nemo unquam ad
Dcfcriptio tertia.
25
mus. Nunc autem nihil adhuc aliud in ipf efle fupponimus, qum magnam congeriem particularum tertii elementi, multm materise cleftis circa fehabentium,
genitae funt,
Nempe, cm
3o
ortae fint
ex diflblutione macularum,
fibi
VI.
mutu
iftiuf-
adjun&is, conftabant
unaquseque ex plurimis
efle fatis
hac
effe
terti
regione,
magna,
ma-
20
ut
Principiorum Philosophie
igi-ig3.
impetum globulorum fecundi elementi, circa fe motorum, fufli|neat; quia quaecunque id non potuerunt, rurfus in primum vel in fecundum elementum
fint refolutse.
VII.
Ipfas
Verumenimver, quamvis illae globulis fecundi elementi totse refiftant, quia tamen fingula ramenta ex quibus funt conflatae ipfis cedunt, femper eorum occurfu nonnihil poffunt immutari.
VIII.
Effe majores globulis
Cmque ramenta
figuras,
ifta
jungi, ad
unamquamque
ex
iftis
menti componendam, quin multos angufliflimos meatus, foli fubtiliffimae materiae ejufdem primi elementi
permeabiles, in
ill
relinquerent unde
;
fit,
ut quamvis
i5
non
pofint
mult majores qum globuli clefles, tamen effe tam folidae, nec tantse agitatio-
nis capaces.
qud figuras habeant vald irregulares, & ad motum minus aptas, qum fint fphsericae iftorum globulorum. Cm enim ramenta ex quibus componuntur, innumeris modis diverfis conjunfta fint, inde fequitur ipfas & magnitudine & foliditate & figuris plurimm ab invicem differre, ac fer omnes earum figuras effe admodum
etiam
facit,
Ad quod
20
irregulares.
IX.
Hcque notandum
mu-
eft,
quandiu Terra
inftar
fixarum
25
Eas ab
tu
initio fibi
incubuiffe circa
necdum
verfs So-
Terrain.
lem delapfaerat,
jundse,
iflas
non tamen hinc inde per clum temer fparfas fuiffe, fed omnes circa fphaeram M conglobatas, unas aliis incubuiffe quia pellebantur verfs centrum
;
193-195.
Pars Quarta.
ipfis
207
vim
bantur a
j
^.**
X.
,''-'^^^3^^
/k^^^K04^- m /^ ^.^v^^^^^^v^
v'uj^^^
I
materi primi
elementi
effe.
&
fecundi
relia
1^3^
&as
10
fuifle,
quin per-
multa
intervalla circa fe
mv
relinquerent, quae
non
modo
materi primi
i5
pabantur hoc enim fequi debuit ex eo, qud figuras haberent valde irregulares ac diverfas, & fine ordine unse aliis adjundse eflent.
:
Notandum
fuperiores
20
:
XI.
minores
fuifle
qum
eft
b
,
mino-
prout
ei
funt viciniores.
fuifle,
25
major eft, qum fuerit unquam Terra; & proinde ipfos minores etiam fuifle, qum nunc ii fint, qui hc circa nos ver|fantur. Hi enim fuperant illos, qui funt infra fphaeram Mercurii, quoforte fuiffe minores, quia Sol
fibi retinuifle
inter
XII.
b.
habuiffe angufliores.
p. 140.
208
Principiorum Philosophie
195-196.
accommodatas
ita ut
ut
Non femper
resfuiffe.
craffiores,
tenuioribus inferio-
& folidiores ex iftis particulis tertii elementi, minores & tenuiores fub fe haberent, quia, cm
fibi
mutu
10
unaquaeque, qu folidior & craf globulis fecundi elementi cir minus folidis ita extri-
e majori
vi
fe
rant, retinebant.
De prima formatione diverforum corporttm, in terti Terra:
autem poftea globus Terrae, in trs iftas regiones diftin&us, verfus Solem devolutus eft (vortice feilicet in quo antea erat abfumto), non magna quidem mutatio in intima & medi ejus regione potuit inde oriri fed quantum ad exteriorem, primm duo,
;
Cm
20
deinde
XV.
tria,
De
aionibus, quarum ope ijla corpora genita /tint ; ac primo de gnerait globulorum cleftium motu.
cabo fed priufquam hoc aggrediar, trs quatuorve prcipu adiones, quibus pendet, hc funt confiderand. Prima eft globulorum cleftium motus, generaliter fpedatus. Secunda, gravitas. Tertia, lumen. Et quarta, calor. Per globulorum cleftium generalem
25
continuam|eorum agitationem, quac tanta eft, ut non modo fufticiat ad ipfos motu annuo circa Solem & diurno circa Terram deferendos, fed
intelligo
motum,
3o
ig-197-
Pars Quarta.
aliis
209
quamplurimis
ita raoveri
corpora omnia
regionis componentibus,
immifti, varios in
effedus producant,
quorum
trs
praecipuos hc notabo.
10
Primus eft, qud pellucida reddant ea omnia cor,. r pora terreltria quse liquida lunt, & conitant particulis tertii elementi tam tenuibus, ut globuli ifti circa ipfas in omnes partes ferantur. Cm enim per iftorum corporum meatus hinc inde affidu moveantur, vimque
. .
XVI.
De primo
aioms
hujus prim
effeu, qud
reddat corpora P ei -
fitu
mutandi,
redas,
five
redis aequipollentes,
20
d adioni luminis idoneas, in illis efFormant. Sicque omnino experimur, nullum elle in Terra liquorem purum, & tenuibus particulis conftantem, qui non fit pellucidus. Quantum enim ad argentum vivum, craffiores funt ejus particule, qum ut globulos fecundi elementi ubique circa fe admittant; quantum ver ad atramennon funt liquores puri, fed plurimis pulvifculis durorum corporum infperfi. Et quantum ad corpora dura, obfervari poteft ea omnia effe pellucida, quse dum formabantur & adhuc liquida erant, pellucida fuerunt, quorumque partes retinent eundem fitum, in quo pofitae funt globulis matriau cleftis, dum circaipfas nondum bi mutuo adhaerentes movebantur. Contra ver illa omnia effe opaca, quotum,
lac,
fanguinem,
&
talia,
25
3o
rum particulae
uvres.
III.
fimul jundae
&
connexse funt
vi
aliqu
2IO
Principiorum Philosophie
:
197-198.
quamvis enim multi meatus in his etiam corporibus relidi Tint, per quos globuli cleftes hinc inde afidu difcurrunt, quia tamen hi meatus variis in locis
non obfequente
funt interrupti
& interclufi,
non
tranfmittendse
poffunt.
foli-
fatis
Utque hic intelligatur, quomodo corpora dura fatis multos meatus habere poffint, ad tranfitum prrebendum radiis luminis, ex quvis parte venientibus, poma, vel
alii
& quorum
fuperficies
fit
10
laevis,
ita
poma, fibi mutu adhaerentia, unicum quafi corpus componant in quamcunque partem hoc corpus convertetur, meatus in fe continebit, per quos globuli plumbei fupra ipfum injedi, verfus centrum terrai, vi gravitatis fuse facile defcendent, fecundm lincas
ut
illa
:
i5
& duri
exhibebit.
eft
ut glo-
buli cleftes,
in corporibus
magis redos
inveniant
20
tranfmittunt,
ter
XVIII.
qum
poma
illa
defcendunt.
Ue Jecundo
ijlius
pri:
h-
quores expurget.
Secundus effedus eft, qud cm particule duorum vel plurium corporum terreftrium, prfertim liquidorum, confuf fimul jundae funt, globuli cleftes quafdam ex ipfis unas ab aliis foleant feparare, ficque in varia corpora diftinguere, quafdam autem alias accuratis permifcere; ipfafque ita difponere, ut unaquque guitula liquoris ex iis conflati, cteris omnibus ejufdem liquoris guttulis omnino (imilis exliftat. Quippe, cm globuli cleftes moventur in meatibus
|
25
3o
198-199.
Pars Quarta.
tertii
211
d-
&
ordinrint, ut
non
magis qum
5
iftae alise
ipforum motibus
obfiftant, vel,
non poflunt, donec eas reliquis fegregrint. Sic videmus ex mufto fseces quafdam, non modo furfum & deorfum (quod gravitati & levitati triita
cm
difponi
numque
10
qum
in
&
de
..
quod
De
XIX
uquorum
tertio effeu
qud
ab
iis
jam
in
Meteoris explicui
Cm
enim
ifti
globuli cleftes
qum
in are
20
redas quam-proxim accedentes, moveantur manifeftum eft illos qui funt in are, objeclu aquese guttse minus impediri motibus fuis,
fecundm
lineas redis
continuandis,
enim
fit
pars in
promineat, majori
vi
fi
quae pars
qum
reliqu, glo|
eam
Discours V. Voir
t.
VI,
p.
280.
212
Principiorum Philosophle
;
199.
centro expellent
atque
ita
omnes ad guttam
fphaeri-
cam faciendam
gentiae,
concurrent. Et
cm angulus
red
contin-
quo
diftat,
omni
eft,
angulo redilineo
minor,
fit
terquam
in circulari
XX.
Explicatio fecundce
aionis, quce gravitas vocatur.
nus in unoquoque ex fuis pundis infledi, qum cm dgnrt in circularem. Vis gravitatis terti ift globulorum cleftium
adione non multum differt. Ut enim illi globuli per folum fuum motum, quo fine difcrimine quaquaverfus
feruntur,
10
omnes cujufque
:
centrum aequaliter premunt, ficque ipfam guttam faciunt rotundam ita per eundem motum, totius molis terre occurfu impediti, ne fecundm lineas redas ferantur,
i5
omnes
mdium
propellunt
confiftit.
eft
intelligatur,
notandum
Omnes Terra
omnia fpatia circa Terram, quae ab ipfius Terre materi non occupantur, vacua eflent, hoc eft, fi nihil continerent nifi corpus, quod motus aliorum corporum null ratione impediret nec juvaret (fie enim tantm intelligi poteft vacui nomen), & intrim haec terra circa fuum axem, fpatio viginti quatuor horarum, proprio motu volveretur, fore ut illae omnes ejus partes, quae fibi mutu non eflent valde firmiter eodem alligatae, hinc inde verfus clum diffilirent modo, quo videre licet, dum turbo gyrat, fi arena
primo,
fi
:
20
eam
&
ita
efle
dicenda.
Pars Quarta.
j
215
XXII.
In quo conftjlat levitas materice cleflis.
autem nullum fit taie vacuum, nec Terra proprio motu cieatur 3 fed materi clefti, eam ambiente, omnefque ejus poros pervadente, deferatur,
,
Cm
ipfa habet
materia au-
tem cleflis, quatenus tota confentit in illum motum quo Terram defert, nullam habet vim gravitatis, nec
levitatis
;
tionis
10
i5
hoc impendant, ideoque femper terra? occurfu motibus fuis fecundm lineas redas perfequendis impediuntur, femper ab e quantum pofunt recedunt, & in hoc earum levitas confiftit. Notandum deinde, vim quam habent fingulae partes materise cleflis ad recedendum Terra, fuum effetum fortiri non poffe, nifi, dum illse afcendunt, aliquas partes terreflres in quarum locum fuccedunt, infra fe dprimant & propellant. Cm enim omnia fpatia quse funt circa Terram, vel particulis corpo-
qum
XXIII.
mate-
graves.
rum
20
habeant propenfionem ad
fe
lam
finguli
loco pel-
lendos. Sed
ticulis
cm
talis
propenfio non
tanta b in par-
corporum
cujufque corporis
ipfius
non propri
fi
tantm ab e
eft illi
parte, quse,
magnitu-
Voir
t.
V, p. 388.
b.
Ibid., p. 173.
214
Principiorum Philosophie
Sit,
ter-
par-
qum moles
ac ve l
,.-:^^^^f^v^v, /r
cleflis
:
wa
tur
manifeflum
10
aequalem in ejus
qum
effe
in eo continetur,
manifellum etiam
eft, in
XXIV.
Quanta fit
in
quoque
corpore gravita/.
vim ad illud deprimendum. Atque ut hic calculus rel ineatur, confiderandum eft, in meatibus iftius corporis B effe etiam aliquid
materise cleflis, quse opponitur aequali quantitati
fimilis materise cleflis, quse in aris
tur, effe
mole contineeamque reddit otiofam itemque in mole aris aliquas partes terreftres, quse opponuntur to;
20
tidem
aliis
autem utrimque detra&is, quod reliquum eft materiae cleflis in ift mole aris, agere in id quod reliquum eft partium terreftrium in corpore B atque in hoc uno ejus gravitatem
in eas efficiunt. His
;
25
confiftere.
XXV.
Ejus quantitatem non
refpondere quantiLit i
mati'riivcujufque corporis.
Utque nihil omittatur, advertendum etiam eft, per materiam cleftem non hic intelligi folos globulos fecundi elementi, fed etiam materiam primi iis ad-
3o
202-203.
Pars Quarta.
millam,
& ad
ipfam quoque
effe
referendas
illas
par-
io
curfum ejus fequutse, cseteris celeris moventur, quales funt e omnes quse arem componunt. Advertendum praeterea, materiam primi elementi, cseteris paribus, majorem vim habere ad corpora terreftria deorfum pellenda, qum globulos fecundi, quia plus habet agitationis; & hos majorem, qum particulas terreflres aris quas fecum movent, ob fimilem rationem. Unde fit, ut ex fol gravitate non facile poffit ftimari, quantum in quoque corpore materise terreflris contineatur. Et fieri poteft, ut quamticulas terreflres, qua?
vis,
qum moles
i5
tum,
eft,
propter
20
i5
quo ponderantur; tum etiam, quia in ipf aqu, ut & in omnibus aliis liquidis corporibus, prop3 refter fuarum particularum motum, ineft levitas pe6hi corporum durorum. Confiderandum etiam, in omni motu effe circulum corporum quse fimul moventur, ut jam fupr oftenfum eft b nullumque corpus gravitate fu deorfum ferri, nifi eodem temporis momento aliud corpus magnitudine ipfi quale, ac minus habens gravitatis, furfum feratur. Unde fit, ut in vafe, quantum vis
arem
in
, ,
locis
fuis
naluralibus.
profundo
&
guttse, fuperioribus
non premantur
mantur
quot
a.
ipfis
perpendiculariter incumbunt.
p. 388.
Nam, exem-
b.
Voir Pars
t.
V,
II, art.
xxxm,
p. 58-5g.
2l6
pli caufla, in
Principiorum Philosophie
vafe
203-204.
ABC,
aquae gutta
non premitur
fi
ab
aliis 2,
j, 4,
hsec
guttae, 5, 6, 7, aut
fimiles,
in
;
earum locum
quse,
afeendere
cm
fint
cenfum impediunt. Hae autem guttse 1,2,3,4, juntis premunt partem viribus
,
fundi
quia,
fi
efticiant
10
earum
lo-
cum
partes aris 8, 9, quse funt ipfis leviores, afeendent. Sed eandem vafis partem B non plures gutt
premunt qum
hsec
1, 2, j, 4,
momento, quo haec pars B poteft defeendere, non plures eam fequi poffunt. Atque hinc innumera exprimenta circa corporum gravitatem, vel potis,
fi
fie
20
Notandum denique, quamvis particula materiae cleftis eodem tempore multis diverfis motibus cieantur, omnes tamen earum ationes ita fimul confpirare,
ac tanquam in aequipondio confiftere", unafque
aliis
25
moles objedu fuo earum motibus adverfetur, quaquaverfus aequaliter propendeant ad fe ab ejus vicini, & tanquam ab ejus
terrae
centro, removendas
nifi
Voir
t.
V, p. 174.
b. Ibid., p. 388.
204-
Pars Quarta.
;
217
tantus,
pertum
fbellis
in
omnes
De
ejl
XXVIII.
terti aione,
qu
jam
fatis
10
tantm ut hic notemus, ejus radios Sole delapfos, Terne particulas diverfimod agitare. Quippe, quamvis in fe fpetata, nihil aliud fit qum preffio qugedam, quse fit fecundm lineas retas, Sole in Terram extenfas quia tamen ifta preflio non aequaliter omnibus particulis tertii elementi, quae fupremam terrae regionem componunt, fed nunc unis, nunc aliis, ac etiam, nunc uni ejufdem particulse extremitati, nunc alteri applicatur facile poteft intelligi, quo pado ex ipf variae motiones in particulis illis excitentur. Exempli caufT, fi AB fit una ex parfuperefl
:
fupremam
20
regionem componentibus, quse incumbat alteri particulse C, atque inter ipfam & Solem alias
multse interjaceant, ut D, E, F
hae interjacentes
:
25
mant A
Et quia
ficque extremitas
de-
particulae alfidu
fi-
3o
tum mutant, paull pft opponentur radiis Solis tendentibus verfus A, non autem aliis tendentibus verfus B, ficque extremitas A rurfus attolletur, & B deprimea.
Pars III,
art.
lv
et seq., p. 108.
uvres.
III.
28
2l8
tur.
Principiorum Philosophie
204-205.
Quod idem
in
omnibus
terra: particulis,
ad quas
locum
&
ide
omnes
Solis
XXIX.
lumine agitantur.
five
De
alumine,
five
perjevcret.
catur; prfertim
major folito & movet fenfum; caloris enim denominatio ad fenfum tals re-
cm
fertur.
Notandumque
fie
eft
unamquamque
,
ex particulis
terreftribus
motu juxta
fiftatur;
Notandum
Solis
fie
quant lumen.
impulfas, alias
vicinas, ad quas
ifti
radii
non perveniunt,
confequenter.
&
fie
i5
Cmque femper
commo-
ia rarefaciat.
quamvis lumen in prima opac fuperficie fubfiftat, calor tamen ab eo genitus ufque ad intimas partes mdia: Terr regionis debeat pervenire. Notandum denique iltas particulas terreftres, cm calore plus folito agitanlur, in tam angufto fpatio vulg non polfc contineri, qum cm quiefeunt vel minus moventur; quia figuras habent irregulares, qu minus loci occupant, cm certo aliquo modo junclsc
quiefeunt,
fit,
20
2>
disjunguntur.
Unde
par-
ut calor
fere
fed
XXXII.
una magis,
e.\
& figura
ticularum,
Quomodo Juprema
qui bu s confiant.
fi
rurfus confi-
Pars
II, art.
xzxvn,
p. 62.
205-J07.
Pars Quarta.
2I<
deremus Terram, jam primm ad viciniam Solis accedentem, & cujus fuprema regio confit particulis tertii elementi, fibi mutu non firmiter annexis, quibus immifti funt globuli cleftes, aliquant minores
|
Terr
rit
regio, in duo
divifa.
primm
iis,
quam
tranfit,
vel etiam in e
ad
quam
nores
irtos
eam circumple-
duntur, loca fua relinquere, hofque majufculos, in illa cum impetu ruentes, in multas tertii elementi partio
hoc
vi gravitatis,
atque
ita efficere
ut
iftae
pulfse, figurafque
dis inter
5
& varias, arfe ne&antur qum fuperiores, & motus glohabentes irregulares
fit,
ut fuprema
smMk,.
*..
Terr regio, qualis hc exhibetur verfus A in duo corpora valde diverfa diftinguatur, qualia exhibentur verius B & C quojrum fuperius B eft rarum, fluidum
:
220
PrINCIPIORUM PhILOSOPHLE
inferius
207.
& pellucidum,
XXXIII.
Dijlinio particula-
autem
eft
aliquatenus den-
corpore
rum
tria
terreflriutn
B diftin&um
haererent,
fuiffe
fumma
gnera.
invicem ad-
adhuc corpus,
quale
eft
D, inter
ifta
Etenim
figuras
particularum
elementi, ex quibus
confiant corpora B
notatumeft a ,ipfafquehcin triaprsecipuagenera b licet diftinguere. Nempe quaedam funt in varia quafi brachia divifae, atque hinc inde expanfse tanquam rarai arbo-
rum,
mutu
adhsei5
componunt. Aliae funt folidiores, figurafque habent, non quidem omnes globi vel cubi,
corpus
fed etiam cujuflibet ruderis angulofi; atque hae,
fi
raafi
autem fint minufculae, manent prioribus immiftae, occupantque intervalla quse ab ipfis relinquuntur. Aliae
denique funt oblongae, ac ramis deftitutae, inftar bacillorum atque hse prioribus etiam fe interferunt, cm
;
20
fatis
illis
magna
non
ut
25
facile anneftuntur.
Quibus animadverfis,
cor-
rationi
confentaneum
eft
credamus, cm primm particulae ramofae corporis C fibi mutu cperunt implicari, plerafque ex oblongis
fuiffe ipfis interjetas,
18 fint] funt {i"dit.).
a.
eafque poftea,
dum
ramofte
illae,
b.
Voir
t.
V,
p.
174.
107-208.
Pars Quarta.
221
magis
&
magis
preflae,
fimul con-
corpus duobus
aliis
B & C valde
diverfum.
locis,
Edem
. jv.
quin intrim
quae
alise
plures ex corpore
delapfae fint,
auxerunt.
10
Quamvis autem
non
folae iftse
xxxv.
Particulas tantiim
unius generis in ijlo corpore contineri.
aliae
tanquam rudera aut fragmenta lapidum folidae erant, notandum tamen lias folidiores non tam facile fupra
ramofas afcendiffe, qum
i5
illas
oblongas
vel,
fi
quae
fuperficiei
ri clefti
pro ratione
fuae
222
pelluntur
:
Principiorum Philosophle
308-209.
&
poftquam ad
pervenerunt,
iftius
ibi tranf-
corporis C,
non
XXXVI.
Duas tantm
cularum.
in eo effe
facile
regredi pofint.
Sic itaque multse oblongae particulae tertii elementi
verfus
quamvis initio non fuerint inter fe perfel sequales, nec fimiles, hoc tamen commune habuerunt, qud nec fibi mutu, nec aliis
congregatae funt;
&
tertii
elementi
particulis
facile poffent
adhaerere,
10
qudque materi clefti ipfas circumfluente moverentur; propter hanc enim proprietatem corpore C
excefferunt, atque in
ibi
cmque
&
debuerunt lseves
i5
&
teretes,
& quam-proxim
duas tantm fpecies reduci. Nempe, quae fuerunt fatis tenues, ut ab illo folo impetu, quo materi clefti
agebantur, fledi poffent, circa alias paull craffiores,
quse
non poterant, convolutse, ipfas fecum detulerunt. Atque hse duae particularum fpecies, flexifie
fledi
20
lium
feilicet
atque inflexilium,
fie
qum
unde fatum
ut ambae in corillse
pore
quae initio
25
magis &magis
flexiles red-
brevium
3o
funiculorum
fi
ali autem,
quam
ant flexilitatem
209-210.
Pars Quarta.
223
XXXVII. Quomodo infimum corpus C, in plura alia fuerit divifum.
putandum eft corpus D pris diftingui c|piffe duobus aliis B & C, qum hsec duo perfed formata effent, hoc eft, priufquam C effet tam durum, ut non amplis poffent ejus particulae ar&is connedi, & inferis expelli motu materise cleftis, ac priufquam particule corporis B ita effent omnes orPraeterea
dinatse, ut
ifli
&
aequalcs viab
undique circa
JO
adhuc corpore B
fi
ver-
expulfas.
Atque
hae particulae,
folidiores fue-
qiisaeu
cendentes corpori
fe
man-
ficque hoc
unum
corpus
ibi
particulis
fibi
congregatis,
quarum
figure
impediebant ne
224
|
Principiorum Philosophie
211.
XXXVIII.
De formatione
alterius
mutu facile adhrrent. Sed omnia hc explicari non poflunt. Ubi autem etiam particule, minus folida? iis qu corpus D componebant, ex B deorfum lapf funt,
hseferunt in fuperficie hujus corporis D; ac quia ple-
fibi
mutu
g$&
V-
annexse, corpus
fluida, valde
durum
E,
duobus
B & D,
quse funt
pus E
initio
admodm
contegentis
fed
cum
10
tempore
fe
illi
corpore B
cm
reliquis
ejufdem corporis D plan fimiles non effent, motu globulorum cleftium expellebanlur, ut mox
iftae
dicam. Et quia
iis
i
i5
qum
in
211-212.
Pars Quarta.
225
iis
luminis
eo,
&
die, vel in
un aeftate, aliquo modo diftinguebatur ab quod eidem accedebat in die vel aeftate fequenti;
fibi
mutu
xxxix.
quidem non longo tempore opus fuit, ut Terrae * r n ^ n luprema regio A in duo corpora B & C diltingueretur
Et
r-w
De
ris accretione,
& tcr-
10
nec etiam ut multae particulae oblongae coacervarentur verfus D; nec denique, ut prima interior crufta corporis E formaretur. Sed non ni fpatio plurium
fn expurgatione.
annorum
particulae corporis
non
|
effent unae
paull craffiores
&
longiores,
20
adhuc fcabritiei habere potuerint, quamvis non tantum haberent, ut ide ramoiis anne&erentur; potueruntque etiam fecundm longitudinem planae effe vel angulofae, ac craffiores in un extremitate qum in altra. Cm autem fibi mutu non adhaererent, ideque materia cleftis affidu circumfluens, vim haberet ipfas movendi,
effent plane laeves teretes, fed aliquid
&
pleraeque paullatim
mutuo
attritu
laeves
&
teretes
tudinem
quae loca
aequaliter craffae;
&
vias tranfibant,
&
aliae in
mino-
cm ad com-
munem
a.
aliarum
III.
normam
reduci
non
poffent, paulla-
uvres.
19
22
Principiorum Philosophie
212-213.
D
C
ejed funt
E
XL. Quomodo hoc
tertium corpus fuerit mole imminutum, & Jpatium aliquod interje
& harum
quidem nonnull
fe
corpori
adjunxerunt, fed
afcendit verfus
& B, materiamque augendo corpori E fubminiftravit. Quippe tempore diei & seftatis, cm Sol unam medietatem corporis D vi luminis & caloris rarefaciebat,
non poterat omnis materia
corpora vicina
vicina,
iftius
;
& quartum
rit.
relique-
C &
E contineri
neque hc corpora
IO
rque ejus materiaj particule per poros corporis E verfus B afcendebant, quae deinde tempore nodis & hyemis, ceffante ift rarefa&ione, ob gravitatem fuam rurfus defcendebant. Mult autem cauiTse erant, propter quas particule tertii elementi, quse fie ex corpore D egrediebantur, non poterant omnes poftea in illud reverti. Nara majore impetu exibant, qum redibant; quia major eft vis dilatationis |calor ortse, qum gravitatis. Et ideirco multoc per anguftos meatus corporis E fibi viam faciebant ad afeendendum, quse poftea nullam invenientes ad revertendum, in ejus fuperficie
confiftebant; ac etiam nonnullae, meatibus
illis
i5
20
im-
non
occludebant.
Praeterea
laevi
qucunque
caeteris
magis diftabant, folo globulorum cleftium motu extra corpus D pellebantur, ideque primae fe offerebant ad afeendendum verfus E & B atque horum corporum particulis occurrendo, non rar figuras fuas mutabant, & vel illis adhrebant, vel faltem definebant aptre efte ad revertendum verfus D. Unde fequi debuit polt multos
erant tenuiores,
&
figura
&
tereti
25
5o
dies
21 3-2 14-
Pars Quarta.
227
fumpta,
nifi
duarum fpecierum ant defcriptarum 3 ac etiam ut corpus E effet fatis denfum & craffum, quia fer omnes particulae quae ex D recefferant, vel ejus poris
impatse denfius illud effecerant, vel occurfu particu-
amplum
F, inter
D & F relinque-
m
retur;
10
quod non alimateri potuit impleri, quam e ex qu conflatur corpus B; cujus fcilicet particulae tenuiffimee per meatus corporis E facile tranfierunt in
loca quoc ab
aliis
paull craffioribus ex
D exeuntibus
qum
F,
XLI.
relinquebantur.
Ita
i5
corpus
E,
quamvis gravius
&
denfius
ac forte etiam
qum
D&
F fufpenfum man-
20
Sed notandum efi ipfum, cm primm formari cpit, meatus habuiffe quam-plurimos, ad menfuram corporis D excavatos. Cm enim ejus fuperficiei tune incumberet, non poterat non prgebere tranfitum iftis
a.
228
Principiorum Philosophie
i 4 -i6.
interdiu
verfus
B afcendebant, ac nohi rurfus defcendebant, femperque fe mutu confequentes, iftos meatus implebant.
non amplis
occuprunt,
minores particulae, ex B venientes, in earum loca fuccefferunt cmque hae iftos meatus
;
& vacuum
in natur
10
impetumque
faciebat
eorum ad quofdam
alii vicini
anguftiores red-
derentur.
Unde
quibufdam pari5
tibus corporis E fe
fiffurae,
mutu
disjundis, in eo firent
& ma-
jores evaferunt.
aeftate in terra
Edem plan
|
ratione,
qu videmus
tur,
perfeverat.
XL11 Quomodo ipfum in vanas partes fit con-
fraum.
autem multae taies rimae effent in corpore E, i atque fplae lemper augerentur, tandem ejus partes tam parum fibi mutu adhaeferunt, ut non amplis in modum fornicis inter F & B poflet fuftineri, & ide totum
,
Cm
gravitate fu
25
delapfum eft. Cmque haec fuperficies fatis lata non effet, ad omnia illius fragmenta fibi mutu adjacentia, & fitum quem prius habuerant fervantia, recipienda, quaedam ex ipfis in latus inclinari atque una in alia recumbere debuerunt. Nempe, fi ex. gr. in eo tradu corporis E, quem haec figura repraefentat, praeci|
3o
2l6.
Pars Quarta.
fifTurae ita
229
puae
ut duo
&
cperint delabi
extremitates
2,
)
&
5
,
&6
pris
qum
oppofit
&v
m
itemque extremitas
delapfa
fit,
qum
bium
eft,
modo efledifpofita,
ita
fragmenta
pori C, alia
autem
una
2*0 )
XLIII.
Principiorum Philosophie
316-217
Quomodo tertium
cor-
& ex
manferit.
Nec dubium etiam, quin corpus D, quod fluiduui eft & minus grave qum fragmenta corporis E, occupet quidem, quantum poteft, inferiores omnes cavitates fub iftis fragmentis reli&as, nec noix eorum rimas &
meatus; fed prseterea etiam, quia totum in illis contineri non poteft, quin fupra inferiora ex iftis fragmentis,
ut 23
& 67,
fi
afeendat.
XLIV.
Inde in Superficie Terra ortos effe montes, campos, maria, Se.
Jamque
intelligi
;
& F arem
per C,
quandam
terrae
cruftam interiorem
5^ak&:s>
ex qu metalla oriuntur; per D, aquam ac denique per corpus E, terram exteriorem, quse ex lapidibus, argill, aren & limo eft conflata facile etiam per aquam, fupra fragmenta 2} & 6j eminentem, maria; per alia fragmenta molliter tantm inclicraiiffimam,
;
:
10
nata,
&
.5
cm fragmenta
funt, eo-
propriae gravitatis
fibi
rum
extremitates,
mutu
20
bufdam
litoribus maris, ut in
&
multiplicia
montium
217-218.
Pars Quarta.
)*
juga, partim altiffima ut in 4, partim remiffiora ut in & 6, compo9 & v, ac etiam fcopulos in mari, ut in
2,
fuerunt.
jam didis erui poffunt. Nam primo ex iis cognofcimus, arem nihil aliud efle debere, qum congeriem particularum tertii elementi, tam tenuium & fe mutu disjun&arum, ut quibuflibet motibus globulorum cleftium
intima?
Atque
horum omnium
naturae ex
XLV.
Quce
fit
aris natura
fluidum
ra?
&
pellucidum,
&
mutu
jamdudum
adhsefifient
corpori E
cmque
disjunclae fint,
unaquaeque movetur
requirit,
&
omnes
:
20
Ar autem frigore facile denfatur, & rarefit calore cm enim ejus particulae fer omnes fint flexiles, inftar mollium plumularum, vel tenuium funiculorum, qu celeris aguntur, e latis fe extendunt, & idcirco majorem fpatii fphceram ad motum fuum requirunt
;
atque notum
eft
qum
25
accelerationem mots in
iftis
particulis,
intelligi.
&
per
XLVII.
frigus ejufdem
imminutionem debere
Denique ar, in vafe aliquo violenter compreffus, vim habet refiliendi, ac per ampliorem locum fe protinus extendendi. Unde fiunt machinae, quae ope folius
aris,
3o
De
violenta ejus
com-
prejjione in
dam
quibufmachinis.
inftar
fontium;
tela
a.
cum magno
Art. xxix, p. 218.
impetu, arcuum
inftar, jaculantur.
2}2
Principiorum Philosophie
eft,
318-119.
Hujufque cauffa
ad motum fuum
vicinae in
qud are
ita
compreffo, una,
non habeat,
fed aliae
ipfum ingrediantur
cmque
intrim idem
XLVIII.
modo in arem,
in
eadem agitatio iftarum particularum, confervetur motu globulorum cleftium, affidu circa ipfas fluentium, eae fuis extremitatibus fe mutu versrent & loco expellant, ficque omnesfimul impetum faciant ad majus fpatium occupandum. Quantum ad aquam, jam oftendi 3 cur duae tantm particularum fpecies in e reperiantur, quarum unae
calor, five
10
mod
tatur.
glaciem ver-
funt
fl exiles,
aliae inflexiles
illae
atque
fi
ab invicem fepa-
aquam dulcem componunt. Et quia jam omnes proprietates, cm falis tm aquae dulcis, ex hoc uno fundamento dedu&as, fuf in Merentur, hae falem,
teoris
b
i5
explicui,non opus
eft
& quomodo
eam
effe
ex
tali
generatione aquae
20
fequatur, etiam
rum
aris;
itemque
globuli paull
minus
tis,
folito agunt,
ticulas aris in
tenuiores
aquam in glaciem mutent, & aquam; cm autem agunt paull aquae particulas, eas nempe quae
vertant.
parfor-
funt
25
flexiles, in
arem
b.
c.
p.
249
et
279.
2ig.
Pars Quarta.
''}}
quo
&
Ad
cujus mots
guum
circa
habet, quique
cum
ill
& cum
B
Lun
in majori vortice
a
;
Solem
fertur. Sitque
EFGHTerra; 12^4
10
Terram ubique tegi fupponimus; & $678 fuperficies aris mare ambientis. Jamque confideremus, fi nulla in ifto vortice Luna effet, pundum T, quod eft centrum Terrae, fore in pundo M, quod eft vorticis centrum; fed Lun exfiftente verfus B,
perfpicuitatis caufla,
a.
Voir
t.
V, p. 260,
III.
1.
7.
uvres.
3o
j4
Principiorum Philosophie
effe
2:9-221.
hoc centrum T
veatur
debere inter
M& D
quia,
cm mo-
qum Luna vel Terra, quas fecum defert, nifi punctum T aliquant magis diftaret B qum D,
Lunae praefentia impediret, ne
poffet inter
illa
tam
;
libr fluere
B &
T,
qum
inter
T& D eam
cmque locus
nifi
non determinetur,
ab aequa-
virium
eft
ma|teriae cleftis
circumfluentis,
ipfam idcirco nonnihil accedere debere verfus D. Atque eodemmodo, cm Luna erit in C, Terficque femper rae centrum effe debebit inter M & A
evidens
:
10
Terra nonnihil Lun recedit. Praeterea, quoniam hoc pacto, ex eo quod Luna fit verfus B, non modo fpatium
per quod materia cleftis
illud per
fluit inter
B&
T, fed etiam
:
quod
fluit inter
T & D,
redditur anguftius
ibi
i5
celeris
&
in 2
& 4, qum
ifti
fi
Luna
20
non
effet in vorticis
BD
cmque corpora
objfe-
aris
&
&
facile preflioni
effe
& H, qum
1
,
fi
Luna
ac contra effe
cies aquae
L
Cur aqua
ccndat,
-
& aris
7, ibi
protuberent.
25
horis 6 [af-
horis
6-
ver, quia pars Terrae quas nunc elt in F, reo i-, i a i gione puncti B, ubi mare elt quam-minime altum,
Jam
dejcendat.
p ft fex horas erit in G, regione punti C, ubi eft altiffimum, & poft fex alias horas in H, regione punfti D, atque itaconfcquentcr vel potis, quia Luna etiam
;
3o
ABCD
Pars Quarta.
quae
nunc
eft in F,
horas
cum
pun-
um
G, in e diametro vorticis ABCD, quae illam ejufdem vorticis diametrum, in qu tune Luna erit, ad angulos re&os interfecat; tuneque aquaerit ibi altiffi-
ma;
alta,
& poft
&c.
cum duodecim
aqua
in
erit
minutis, erit
ultra
puncium H,
in loco ubi
quamminim
Unde
clar intelligitur
aquam
uno
maris, fingulis
hune vorticem ABCD non efle accurat rotundum, fed eam ejus diametrum, in qu
Notandum
eft
Cur
dit.).
Voir
t.
2}6
Principiorum Philosophie
eft
aai-m.
nova vel plena, breviorem effe ill quse ipfam fecat ad angulos re&os, ut in fuperiore parte oftenfum eft a unde fequitur fluxus & refluxus maris debere effe majores, cm Luna nova eft vel plena, qum in temporibus intermediis b
;
.
Luna verfatur cm
lu.
Cur
in cequinoiis fint
maxtmt.
Notandum etiam, Lunam femper effe in piano Eclipticae vicino, Terram autem motu diurno fecundm planum sequatoris converti quae duo plana in aequinodiis fe inter|fecant, in folftitiis autem multm ab invicem diftant unde fequitur, maximos seftus
;
:
10
maris
LUI. Cur ar S aqua/emper
effe
debere circa
initia Veris
eft,
Prterea notandum
a.
dum
&
b.
232-323.
Pars Quarta.
five
}7
ab Oriente ad Occidentem jluant.
ab Occidente in Orientem, aquae tumorem 412, itemque aris tumorem 856, qui nunc parti Terra? E incumbunt, paullatim ad alias ejus partes magis Occidentales migrare ita ut poft fex horas F verfus G,
;
H, & pofl horas duodecim parti Terrae G. Idemque etiam de tumoribus aquae & aris 2)4 & 678 eft intelligendum. Unde fit, ut aqua & ar ab Orientalibus Terrae partibus, in ejufdem partes Occidentales fluxu continuo ferantur 3
incumbant
parti Terrae
10
Qui fluxus, lict non admodm celer, manifeft tamen deprehenditur ex eo qud magnae navigationes
|
LIV.
Cur
fint
mult tardiores
&
difficiliores
;
verfus
partes
in qui-
Orientem, fint
aliis
Orientales
qum
verfus Occidentales
& qud
magis temperat.
i5
bufdam maris anguftiis, aqua femper fluat verfus occafum & denique qud, caeteris paribus, eae regiones quae mare habent in Oriente, ut Brafilia, non tantm
;
calorem fentiant, qum eae quae longos terrae tra&us habent ad Orientem & mare ad Occidentem, ut Guinea quoniam ar qui mari venit, frigidior eft,
Solis
;
20
LV.
Cur
25
in ali,
a.
Voir
IV, p. 468.
b.
2}8
PRINCIPIORUM PHrLOSOPHLE
23- Ja4
&
an-
fra&uum, quibus cingitur Oceanus, ejus aquarum incrementa & dcrmenta diverfis horis ad diverfa litora perveniunt, unde innumerae eorum varietates
oriuntur.
LVI.
Quomodo
ejus
duci poteruntexdi&is
3
,
fi
confideremus aquasOceani,
invejiigand
cm Luna nova
matutin
depreffas,
eft vel
& yquatorem
qum
&
ide ver-
10
efTe
maxime
:
&
ide litoribus ad
|
loca refluere
ac
magis redas vel obliquas, latas vel anguftas, profundas vel vadofas, ad ipfa citis aut tardis, & in majore aut minore copia deferri. Ac
ipfa tendunt per vias
i5
etiam, propter
admodm
iis
varios
&
inaequales
eorum
lit
unum
utque
ita
& quorum
nonnulli quibufdiverfis
dam
aquas
mo-
enim puto
fluxum
LVII.
&
non contineantur.
Circa terram interiorem C, notare
ftare particulis cujufvis figurae, ac
licet
eam con-
De
tam craflis, ut globuli fecundi elementi ordinario fuo motu eas fecum non abripiant, fed tantm deorfum premendo graves
reddant, ac per meatus, qui plurimi inter ipfas repeb. Art. l, li et lu, p.
3o
234-236.
224-235.
Pars Quarta.
tranfeundo,
nonnihil
2J 9
commoveant. Quod etiam facit materia primi elementi, eos ex iftis meatibus, qui anguftifTimi funt, replens ac idem faciunt
riuntur,
;
particulae
terreftres
fuperiorum
fu-
quidem mutu valde firmiter annexis; utpote quae, dum hoc corpus formaretur, impetum globulorum
fibi
& D
difcurrentium, primse
&
fregerunt
fatis lata, ut
&
falis,
anguLVI1I.
lofae
|
aut ramofae, excorpore E delapfse, tranfire poffint. Verm infra iftam fuperficiem, partes corporis C
fibi
minus ard
mutu
De naturargenti vivi.
qudam ab
20
& tam
laeves, ut,
mutu incumbant,
quemadmodum
agitentur,
men
25
tum minutioribus ex
globulis,
qui nonnulla etiam fpatia inter ipfas inveniunt, tum praecipu materi primi elementi, quae omnes angu-
3o
Atque ide liquorem componunt valde ponderofum & minime pellucidum, cujufmodi eft argentum vivum. Praeterea, quemadmodum videmus eas maculas, quae quotidie circa Solem generantur, figuras habere
ibi relitos replet.
ftiflimos
angulos
LIX.
De
admodm
irregulares
&
varias, ita
exiftimandum
eft
24O
PRINCIPIORUM PHILOSOPHLE
Terrae regionem
aa5-aa6.
mediam
M, quse ex materi iftis maculis fimili conflata eft, non ubique elfe aequaliter denfam & ide quibufdam in locis tranfitum prsebere
;
atque
tran-
%
Iffl
feuntem, ejus partes quibufdam in locis fortis
in aliis
m
qum
10
commovere,
ficuti
di&um
eft
a
,
ufque ad intima
Terrae pertingens,
non uniformiter agit in hoc corpus C, quia facilis ei communicatur per fragmenta
corporis E,
altitudo
mon:
tium efficit, ut quaedam Terras partes Soli obverfae, mult magis incalefcant, qum ab illo averfae ac denique aliter incalefcunt verfus yEquatorem, aliter
verfus polos, calorque
viciffitudinem
ifte
i5
tum
diei
& hyemis.
lx.
Unde
l or,S
.
fit,
ut
omnes
De
iJ1
aione
femper aliquantulum, & modo plus modo minus moveantur; non eae folm quae vicinis non annexa;
a.
20
226-21-J.
Pars Quarta.
241
dulcis,
;
&
aliae
10
mutu quam-firmiffim adhrent. Non quidem qud hse ab invicem plan fejparentur fed eodem modo quo videmus arborum ramos ventis impulfos agitari, & eorum intervalla nunc majora reddi, nunc minora, quamvis ift arbores idcirco radicibus fuis non evellantur ita putandum efl craflas & ramofas corporis C particulas ita connexas effe atque implexas, ut non
fed etiam eae quae funt
duriffirme, ac fibi
;
:
omnium
quantulum duntaxat concutiantur, & meatus circa fe relidos modo magis modo minus aperiant. Cmque
duriores
i5
fint
aliis
particulis, ex fuperioribus
cor-
poribus
D &
motu
iflo
fuo contundunt
&
comminuunt, ficque ad
quae hc funt confiLXI.
Defuccis acribus
Nempe
20
efl,
particulae
folidior
dis,
S aci-
quales funt
falis,
interceptae at-
ex quibus fiunt
que contufa, ex teretibus & rigidis planse ac flexiles redduntur non aliter qum ferri candentis virga rotunda crebris malleorum idibus in laminam oblon:
gam
25
potefl complanari.
Cmque
pant, duris
eorum
parietibus
atque affridse,
qui fucci poflea
,
cum
3o
atramentum
alia
futorium
cum
III.
lapide,
alumen
&
fie
multa
3i
componunt.
uvres.
242
LXII.
Principiorum Philosophle
237-238.
De
materi oleagine
autem molliores, quales funt pleraeque ex terra exteriori E delapfae, nec non etiam eae aquae dulcis, ibi penits elifae, tam tenues evadunt, ut motu
Particulae
minutiffimos
& qum-maxim
|
flexiles
dantur
rentes,
&
alia
omnia
pinguia
LXIII.
fodinis reperiuntur.
Atque
prin-
hc
De Chymicorum
cipiis ;
& quomodo
Chymicorum
:
metalla in fodinas
afccndant.
fumi poffunt fumendo feilicet fuccum acrem pro fale, molliffimos ramulos oleagineae materiae pro fulphure,
ipfumque argentum vivum pro illorum Mercurio. Credique poteft omnia metalla ide tantm ad nos pervenire, qud acres fucci, per meatus corporis C fluentes, quafdam ejus particulas ab iis disjungant, quae
deinde materi oleagine involutae atque veftitae, facile
i5
ab argento vivo calore rarefafto furfum rapiuntur, & pio diverfis fuis magnitudinibus ac figuris, diverfa
metalla conftituunt. Quae fortaffe fingula defcripfnTem
20
hoc
in
loco,
fi
facere
hadenus
li-
Jam
De Terra
cam-
j5
quo pato fontes & flumina oriantur & quamvis femper in mare fluant, nunquam tamen ipforum aqua deficiat, nec mare augeatur aut dulcefeat. Quippe, cm
inprimis,
facile in e pofit intelligi,
;
mus
qum
a.
"8-229-
Pars Quarta.
245
campos & montes magnae fint cavitates aquis plense, non dubium eft, quin multi quotidie vapores,
infr
hoc
5
eft,
jundse ac celeriter motse, ufque ad exteriorem camporum fuperficiem atque ad fumma montium juga
perveniant; videmus enim etiam plerofque iftiufmodi
vapores ulteris ufque ad nubes attolli, ac facilis per terras meatus afcendunt, ab ejus particulis fuf|
fulti,
10
vapores
quae
aquam
ver-
tuntur
illos
i5
aqua defeendere non poteft per eofdem meatus, per quos vapor afeendit, quia funt ni;
mis angufti; fed aliquant latiores vias invenit, in intervallis cruftarum five corticum, quibus tota exterior terra conflata eft
;
dm
20
ficie
vallium
& camporum
fubterraneae
vallis,
declivitatem deducunt.
Atque ubi
iftae
aquarum
vise
in fuperibi
montis, vel
vel
rivi
campi terminantur,
fontes featuriunt,
quorum
flumina componunt,
rse fuperficiei
&
a5
Quamvis autem affidu multae aquae ex montibus r n vertus mare Huant, nunquam tamen ideirco cavitates ex quibus afeendunt, poflunt exhauriri, nec mare augeri. Haec enim terra exterior non potuit modo paull ant deferipto 8 generari, nempe ex fragmentis corpo.
.
28
a.
En marge NB.
:
Vid.
fig.
244
ris
Principiorum Philosophle
329-230.
E in fuperficiem corporis
multos
fibi
fragmen-
tis
retinuerit
quanta ex mon5
Atque
ita,
ut animalium fanguis in
eorum venis
LXVI.
&
arteriis, fie
aqua
in terrai venis
&
in
Et
quamvis mare
fit
falfum, fol
nempe funt tenues ac flexiles, particule autem falis, cm fint rigidse ac duras, nec facile in vapores mutari, nec ullo modo
per obliquos
|
terrae
meatus
tranfire poffunt. Et
quam-
tatur,
aqua dulcis in mare per flumina revernon ide mare dulcefeit, quia femper qualis
i5
Cur
in
teis
Sed tamen non valde mirabimur, fi forte in quibufdam puteis, mari valde remotis, multum falis reperiatur. Cm enim terra multis rimis fatifeat, fieri facile poteft, ut aqua falfa non percolta ufque ad illos puteos perveniat five quia maris fuperficies
:
20
qu
ipforum fundus
five
etiam quia,
a3o-a3i.
Pars Quarta.
funt fatis
latae, facile falis particulae
245
particu-
ubi
lis
vise
attolluntur.
Ut
experiri
li-
ABC dum
:
enim aqua
fal-
fa in eo evaporatur,
omnes
Atque hinc etiam poteft intelligi, quo pato in montibus nonnullis, magnae falis moles inftar lapidum concreverint. Quippe, aqua maris e afcendente, ac
particulis flexilibus
LXVIII.
aqua
folum
.5
fit,
ipfafque implevit.
Sed
figura
fal
& &
aliquando
falis particulee
nonnullos
fatis an-
De
diverfis.
ammoniacum,
Quin-
20
etiam plurimae
non ramofse,
aliorum fafitae
&
funt
formse,
qum qud
illorum particulae
fint
oblon-
gse,
25
non
flexiles,
riae
componunt.
edudos,
De
LXX.
vaporibus, fpiritibus, exhalationibus terra interiore
dentibus.
&
oleagineae exhalationes,
vivi,
aliorum metallorum
ad exteriorem ajcen-
teriorem afcendunt
ris
omnia
foffilia
componuntur. Per
246
Principiorum Philosophle
2'il-2i2.
fuccorum acrium, nec non etiam falium volatilium, ab invicem fejuntas, & tam celeriter fe commoventes, ut vis qu in omnes partes raointelligo particulas
veri perfeverant, praevaleat
eorum
gravitati.
Per exha-
lationes
autem
LXXI.
& aliis fuccis, & oleis, particule tantm repunt fed in vaporibus, fpiritibus, & exhalationibus, volant. Et quidem fpiritus majori vi fie volant, & facilis
anguftos quofque terrae meatus pervadunt, atque
intercepti firmis haerent,
efficiunt,
ipfis
10
&
qum
Cmque
ipfis
i5
permagna
diverfitas,
pro diverfitate
nera oriuntur,
cm
in anguftis terrae
meatibus inclufa
;
&
multa
cm
in rimis
colliguntur,
fluidis
& cavitatibus terrae primm in fuccos & deinde paulatim, maxime lubricis &
|
20
eorum
mu-
tu adhaerefeunt.
LXXII.
Quomodo metalla ex
terra intcriore ad ex-
&
25
teriorem perveniant,
metallorum
fibi
admiftas in
iis
relinquunt,
&
ita illam
;
ipfique
deinde ob eximiam fuam lubricitatem ulteris pergunt, aut deorfum relabuntur; aut etiam aliquando
ibi haerent,
cm meatus
,
phureis exhalationibus impediuntur. Atque tune ipfae argenti vivi particulae minutiflim iflarum exhalatio-
232-233.
Pars Quarta.
quafi lanugine veftitae,
247
num
talla,
denique fpiritus
ut
ses,
exteriorem adducunt.
Notandumque
dere ex
iis
eft,
ifta
Cur non
terree
in
omnibus
metalla
locis
exterioris
figura, ex
immdiate conjunta
$
Ut
ex. gr. in
hac
inveniantur.
verfus
fit,
v,
funt.
10
Unde
ut
reperiantur.
Notamdum etiam,
fus radies
montium
inve-
niantur in radicibus
qum
&
quidem
in
montium
partibus,
qu
qum
major
in illis
cujus
vi attolluntur. Et
ide etiam
LXXV.
Fodinas omnes
ejfe in
;
Neque putandum
20
ull
unquam
fi
fodiendi perti:
terra exteriore
poffe
nec
tum quia
res
ad
hominum
vi-
25
tum prcipu propter aquas intermedias, quae e majore cum impetu falirent, qu profundior effet locus in quo primm aperirentur earum vense, fofforefque omnes obruerent.
comparetur
Exhalationum particulce tenuiffimae, quales paullo a nihil nifi purum arem folse ant defcriptse funt
,
perveniri.
componunt, fedtenuioribusfpirituum
7
particulis facile
En marge NB.
:
Vide
fig.
dit.).
a.
248
Principiorum Philosophle
a33-34.
&
lubricis ramofas
quibufdam
tuunt
& admiftae
modi
que
LXXVII. Quomodo fit terr
motus.
ita
languefcit, ut
oleum
10
forte in rimas
quae forte
illi
ignis
fumi proti-
rarefati,
omnes car-
i5
magn vi
concutiunt, praefertim
:
cm
multi fpiritus
ipfis
funt admifti
&
ita
oriuntur terrae
motus.
LXXVIII.
Cur ex quibufdam
montibus rgnis erumpat.
cm
hi
motus
fit,
fiunt,
20
potis
qum
funt cavitates,
tum quia fub montibus plures tum etiam, quia magna illa fragmenta,
in fe
invicem reclinata,
qum
in ullis
25
aliis locis. Et
ut tanta
fummitatem expulfa fit, ut ibi longo incendio fufficiat. Novique fumi poftea in iifdem cavitatibus rurfus colledi, & accenfi, facile per eundem hiatum
ejus
3o
4-35.
Pars Quarta.
;
249
erumpunt unde fit, ut montes nonnulli crebris ejufmodi incendiis fint infmes, ut JEtna. Siciliae, Vefuvius
Campaniae, Hecla
Illandiae,
&c.
LXXIX. Cur
plures concujfiones fieri foleant in terme motu : Jcque per aliquot horas aut
dies interdum duret.
Denique, durt aliquando terrse-motus per aliquot quia non una tantm continua cavihoras, aut dies
;
qu pingues
&
;
inflammabiles fumi
exhalatio in
cmque
mora
in-
tercedit,
Sed hc fupereft ut dicam, quo pa&o in iftis cavitatibus flamma poffit accendi, fimulque ut explicem
ignis naturam. Particule terreftres, cujufcunque fint
i5
ejuf-
magnitudinis aut
elementi
figurae,
cm
motum
fequuntur, ignis
formam habent
ut
cm
Sicque prima
20
&
eorum agitationem imitantur. praecipua inter arem & ignem diffeceleris hujus
rentia
eft,
qud multo
qum
illius pareft,
ticule agitentur.
fatis
oftenfum
motum materise primi elementi multo celeriorem effe qum fecundi. Sed alia etiam eft permagna differentia,
qud
25 etfi craffiores tertii
funt
aris
ese
formam
non tamen ad
ille
ejus confervatiofit,
nem
fint neceflarise,
ac contra
purior
minuf-
enim,
calore continuo
deorfum labentes, fpont exuunt ejus formam. Ignis autem, fine craffiufculis coragitentur, pondre fuo
UYRES.
III.
32
2$0
Principiorum Philosophle
terreftrium particulis, quibus alatur
a35-j36.
porum
LXXXI. Quomodo primm
excitetur.
&
renove-
tur, efle
Cm
magna funt ad
illos
capiendos,
&
abfque
circa
ti,
aliis
ita
incumbant, ut uni
forte circulariter
(nif
reli&os re-
tamen non
10
habeat plus
tur,
qum quod
fe
in
iftis
angulis contine-
non
terreftres, quse
omnes
mutu
& globulis
fecundi
ignis alicubi
primm
excii5
debent aliqu
vi expelli
tervallis
nonnullarum particularum terreftrium, quae deinde ab invicem disjun&, atque in fol materi
motu rapianparticule
20
&
quaquaverfus impellantur.
ille
Utque
iftae
ad
motum
quo
;
eft ignis,
&
in
quem
atque
ita
25
impediendi ne globuli
valla
rurfus
ibi
occupent inter-
Ac prterea particulae terreftres, in globulos iftos impingentes, non poflunt ab iis impediri, ne ulteris pergant, & egrediendo ex eo loco in quo primm elementum fuas vires exercet, ignis formam amittant,
236.
Pars Quarta.
251
abeantque in fumum. Ouapropter nullus ibi ignis diu remaneret, nifi eodem tempore aliquse ex itis particulis terreflribus, in aliquod corpus are craffius impingendo, alias
fatis folidas particulas
&
elementi abreptae,
Sed ut hsec accuratis intelligantur, conderemus primo varios modos quibus ignis generatur, deinde
excutiatur.
omnia
ac
10
denique, quales
fint ejus
eft,
qum
fieri
hocque ex eo
exiftimo,
quod
filices fint
fatis
duri
&
rigidi,
fimulque
fatis friabiles.
fint
duri
&
2f2
rigidi,
fi
PRINCIPIORUM PHILOSOPHIE
36-j38.
globulis
anguftiora,
ter
quunt vicem
nunt.
deinde ex eo qud
fint friabiles,
fimul ac
filicum particulae
difiliunt,
in-
ignem compoio
fit filex,
reprse-
fentabit
eundem
filicem,
|
cm ab
percutitur,
meatus anguftiores fadi, nihil amplis nifi materiam primi elementi porTunt continere C ver eundem jam percufum, cm quaedam ejus particulae ab eo feparatse, ac folam materiam primi elementi circa fe habentes, in ignis fcintillas funt
ejus
;
&
i5
converfae.
lxxxv.
QuomoJo ex
ficds.
lienis
si tur,
non ideirco lcintillas ita emittet, quia cum non ade durum fit, prima ejus pars quae corpori percutienti occurrit, fleditur verfus fecundam, eamque at|
mi
20
tingit,
noneodem tem2
hoc lignum
ex
ift fri-
aliquandiu
&
ticularum agitatio
&
j38-3g.
Pars Quarta.
5}
LXXXVI.
Quomodo ex
colleio-
eundem
ali-
ne radiorum Solis.
quem locum dirigentis. Quamvis enim iflorum radiorum aftio globulos fecundi elementi pro fubjeto fuo
habeat, mult tamen concitatior
eft
ordinario
eorum
motu,
& cm
eft
qu Sol
excitandum, radiique tam multi fimul colligi pofiunt, ut fatis etiam habeant virium, ad particulas corporum
10
terreftrium
edem
ift celeritate
agitandas.
particulae terreftres
LXXXVII. Quomodo folo motu
valde violento.
Quippe
nihil refert,
qu caufta
i5
tantm innatent materiae primi elementi, ex hoc folo protinus celerrimam agitationem acquirunt edem ratione qu navis, nullis funibus alligata, in aqu torrente eue non poteft, quin fimul cum ipf feratur. Et quamvis eae terreftres particulae nondum primo elemento fie innatent, fi tantm
fuerint fine motu,
fi
:
femutu,
ita
& globulos fecundi elementi circa fe pofitos, excutient, ut ftatim ei injnatare incipiant; & porr
motu fuo confervabuntur. Quamobrem om-
ab
nis
illo in
25
motus valde concitatus fufficit ad ignem excitandum. Et talis in fulmine ac turbinibus folet reperiri, cm feilicetnubes excelfa, in aliam humiliorem ruens, arem interceptum explodit, ut in Meteoris explicui 8
.
Quanquam fan vix unquam ifte folus motus ibi eft ignis caufTa; nam fer femper ari admifeentur exhalationes,
3o
quarum
talis eft
mam,
a.
VI, p. 32i.
254
Principiorum Philosophie
239-240.
&
fulgetrae in nubibus,
tenuiffimis,
& in
bus involutae funt aliae paull craffiores, ex fuccis acribus aut falibus volatilibus edutae. Notandumque efl hos ramulos folere efTe tam minutos & confertos, ut nihil per illorum interftitia, praeter materiam primi elementi tranfire poffit inter particulas autem iftis ramulis vefiitas, efle quidem alia majora intervalla, quse globulis fecundi elementi folent impleri, tuncque
;
10
exhalatio
non
ignefcit; fed
LXXXIX.
In fulmine,
injlellis
fecundum elementum expellentes, primo duntaxat locum relinquunt, ejufque motu protinus abreptae flammam componunt. Et quidem in fulmine, vel fulgetris, caufla quse
plures exhalationes fimul compingit, manifefta
efl,
i5
trajicientibus.
&
quie-
20
motum
impetum facit, atque ex iis fecundum elementum expellit; cmque particulae prions exhalationis nondum tam ard fimul
aliquo leni vento impulfa, in ejus poros
25
poffint,
ftellas
hoc ipfo
XC. qu lucent S non
:
in
flammam erumpunt
qu ratione
Cm
crarTum
a. Art.
autem exhalationis
particulae in corpus
ita
tam
3o
In
iis
urunt
ut
in Jiellis
&
disjungan-
cadenlibus.
40-241.
Pars Quarta.
5 $
tur,
illi
&
hoc
enim
5
10
lumen, ut ex fupr didis a fatis patet. Cmque pluriumparticularum terreftrium fimul jundarum intervalla tam angufla funt, ut foli primo elemento locum dent, etfi forte hoc primum elementum non fatis habeat virium ad ipfas disjungendas, facile tamen habet fatis b ad globulos fecundi elementi
primi pellantur,
circumjacentes, adione
ill
vifcida
i5
&
quanquam
fan
non
fit
certum,
flamma
At
20
ei
adhserens.
plicuimus
nempe,
fibi
,. dum
,
., particulae
alise
, n ilexiles,
6 fimilibus.
mots, ex
facile
gutt excutiuntur,
&
ficque
lucem producunt.
oriri puto,
autem
putridis,
&
&
talibus,
non aliunde
fie
lucem
a.
qum qud
108.
in iis
dum
lucent,
Pars III,
art.
lv
et seq., p.
b.
c.
Voir ci-aprs,
art. en, p.
261.
d. Cf. Mtores,
Discours
III.
Voir
t.
VI,
p.
255.
256
multi
fint
Principiorum Philosophie
141-145.
ele-
XCII.
In
iis
&
qu
fno
fnum
madidum
noti, qui
dum
etiam aliquando inflammantur. Non enim alia ratio eft cur fnum recens, fi recondatur antequam fit ficcum,
paullatim incalefcat,
10
flammamque fponte
concipiat,
qum qud
ridium poros ab earum radicibus verfus fummitates fluere afueti, atque ibi vias ad menfuram fuam accom-
modatas habentes, maneant aliquandiu in herbis excifis qu, fi intrim angufto loco includantur, particulae iftorum fuccorum ex unis herbis in alias migrantes, multos meatus in ipfis jam ficcari incipientibus inve;
i5
qum ut illos
;
fimul
cum
gloillos
20
ideque per
materiprimi elementi circumdantur, qu celerrim impulfae, ignis agitationem acquirunt. Ita, exempli cauf, fi fpatium quod eft inter duo corpora B & C, repraefentet
unum
ex meatibus alicujus
1, 2, },
i5
exiguis
orbiculis
circumdati, fu-
mantur pro
particulis
fuccorum
five
folitis
fpatium autem
3o
D &
fit
alius
24-243-
Pars Quarta.
257
particulae
1, 2, 7,
ficcefcentis,
fed
primum dun-
Nec
10
qud perexigua tantm quantitas iftius primi elementi circa ipfas reperiatur. Satis enim eft, qud ipfi totae innatent quemadmodum videmus navem fecundo flumine delabentem, non minus facile ipfius curfum fequi, ubi tam anguftum eft ut ejus ripas
:
utrimque fer attingat, qum ubi eft latiffimum. Sic autem celeriter motae, mult plus habent virium ad particulas corporum circumjacentium concutiendas,
ut navis etiam in
pontem aliumve obicem impingens, fortis illum quatit qum aqua fluminis quo defertur. Et idcirco in
duriores fni particulas irruendo, facile ipfas feparant
ab invicem, praefertim cm plures fimul diverfis partibus in eandem ruunt cmque fatis multas hoc pato
;
jo
fit
ignis
cm autem
concutiunt duntaxat,
calefaciunt
fnum
xcnI
-
&
corrumpunt.
licet,
Edem
,
ratione credere
,
.
cm
lapis excoquitur
.
25
r , lolis
...
antea globulis
3o
primo tantm elemento cintas, admittant. Atque, uthc omnia fimul compledar, quoties aliquod corpus durum admiftione liquoris alicujus incalefcit, exiftimo id ex eo fieri, qud multi ejus meatus fint talis menfune, ut iftius liquoris particulas, fol maculas, fed
|
uvres.
III.
33
258
Principiorum Philosophie
243.
Nec difparem
rationem
aflunditur
effe puto,
:
cm unus
implexis
:
ramofis, aliquo
modo
&
nexis,
atque
ita
ut de
ipfis
exhalationibus
eft.
His autem omnibus modis, non tantm in terrae fuperficie, fed etiam in ejus cavitatibus, ignis poteft accendi. Nam ibi fpiritus acres craflarum exhalatio-
num meatus
accendant;
ita
poffunt pervadere, ut in
iis
flammam
10
& faxorum
aquarum
tum arem interceptum magn vi pofiunt explodere, tum etiam filicum collifione ignem excitare; atque ubi femel unum corpus flammam concepit, facile ipfam etiam aliis vicinis corporibus, ad eam recipiendam aptis, communicat. Flammse enim particule, iftorum corporum particulis occurrentes, ipfas movent & fecum abducunt. Sed hoc non tam fpedat ad ignis generationem,
i5
20
qum ad
agendum.
XCV.
Quomodo eandela
ardeat.
ejus confervationem
de qu deinceps
eft
AB, putemufque
flamma
qu
in
omni
fpatio
CDE,
fe extendit,
eft,
dit.).
En marge
NB. Vide
fig.
254.
343-+4-
Pars Quarta.
259
tam hos qum illos materise primi elementi fie innatare, ut ejus motu rapiantur; & quamvis fe mutuo faepe tangant & impellant, non tamen omni ex parte fuffuljciant, quemadmodum foMateria autem primi elementi, quae
magn copia
in
10
hac flamm reperitur, femper conatur egredi ex loco in quo eft, quia celerrim movetur; & quidem egredi furfum verfus, hoc eft, fe removeat centro Terne, quia, ut fupr dietnm eft a ips glo,
in
confervetur.
pantibus,
buli,
eft levior;
& tum
tum omnes
particulse terreftres
flammam
fuffocarent,
ab ellychnio F G af-
20
fequuntur,
&
occurrentes
iis
aris
ejus
flamma
fit
qum
iftae
particulse aris
quas
fie
non pofTunt ab
sic
iis
impediri,
quominus
fe
ulte-
removeat,
fe
1"
dit.
les
autres donnent ut
removeat. Lire
plutt
removere
3 et
a.
214.
260
PrINCIPIORUM PhILOSOPHLE
244-145.
fuam
XCVIII.
deponunt, ficque vertuntur in fumum. Qui fumus nullum in toto are locum reperiret, quia nullibi vacuum eft, nifi, prout egreditur ex flaram,
tantundem
lari
motu regrederetur. Nempe, dum fumus afcendit ad H, pellit inde arem verfus I & K, qui ar, lambendo fummitatem candelae B ac radies ellychnii F, ad
Hammam
accedit, eique
10
ita
flamma
iS
magis eadem manet, qum flumen ad quod novae femper aquae accedunt. Motum autem circularem aris & fumi licet expeverjus
& non
riri,
quoties
magnus
30
enim cubiculum ita fit claufum, ut praeter tubum camini per quem fumus exit, unum tantm aliquod foramen fit apertum, fentietur continu magnus ventus, per hoc foramen ad focum tendens, in locum
tatur. Si
fumi abeuntis a
De
iis
25
qu ignem
exflinguunt.
Atque ex his patet, ad ignis confervationem duo requiri primum, ut in eo fint particulae terreftres, quae, primo elemento impulfae, vim habeant impediendi, ne ab are aliifve liquoribus fupra ipfum pofitis fuffocetur. Loquor tantm de liquoribus fupra ignem
:
3o
a.
Voir
t.
III, p. 587.
345-246.
Pars Quarta.
:
261
pofitis
quia,
cm
ne ab
iis
fum
flamma candelae
confervat
;
eam
tam
folidae,
tam
multae, ac tanto
cum impetu
ab e
CI.
vibratae, ut
10
non poffint. Alterum quod ad ignis confervationem requiritur, eft, ut adhaereat alicui corpori, ex quo nova materia poffit ad illum accedere, in locum fumi abeuntis
exftingui
:
Quid
fe
eafque inter
5
fe, vel
etiam
junin-
6tas, ut
impulfu particularum
illius ignis,
cm ab
vicem,
tum etiam
ignem
converti.
CIL Cur flamma exfpiritu
vini linteum non urat.
Dico particulas iftius corporrs effe debere fatis tenues, pro ratione ignis confervandi; nam, exempli
20
cauf,
ii
flammam conce-
perit, depafcet
quidem
haec
3o
non funt fatis tenues, ut ab e moveri poffint. Et quidem fpiritus vini facillim alit flammam, quia non confit, nifi particulis valde tenuibus, & quia in iis ramuli quidam funt, tam brves quidem & flexiles, ut fibi mutu non adhreant tune enim fpiritus in oleum verteretur fed taies ut multa perexigua fpatia circa fe relinquant, quae non globulis
:
cm.
Cur fpiritus
vini facil-
lim ardeat.
22
PRINCIPIORUM PhILOSOPHLE
J4-347-
&
glabris
non modo craffiufculis, fed etiam quo fit, ut nihil obflet, quominus
&
fe-
flexilibus.
quo
fit,
ut facile
iis
&
ex
ignis
ignefcant.
10
Cur
vis
maenorum
'
ticulae
rr
quia
""'
glatur.
m ^ e cum m P etu
bri
Ideo fa-
carbones
falia
foffiles
aqu afpergunt.
prseftant
|
Et aquae parva
Quod
i5
etiam
potentis
cm enim eorum
&
cvi.
a
flamm vibrantur, & in alia corpora impingentes magnam vim habent ad ipforum minutias concutiendas unde fit, ut metallis liquefaciendis foleant adjungi. Ma autem quae alendo igni communiter adhiben:
20
quJfafil uruntur.
tur, ut ligna
&
qua-
rum quaedam
funt tenuiflimae,
aliae
paull craffiores,
&
gradatim
aliae crafliores,
&
quo fit ut ignis iflos ingreflse, primo quidem tenuiflimas, ac deinde etiam mdiocres, & earum ope crafliores celerrim commoveant ficque globulos cleftes, primo ex anguftioribus intervallis, ac deinde etiam ex reliquis excutiant; ipfafque omnes (folis crafiffimis exceptis, ex quibus cineres fiunt) fecum
ipfas interjacent
;
25
3o
abripiant.
247" 2 48-
Pars Quarta.
l6j
cvn.
Cur qudam inflammentur, alia non.
Et
cm djufmodi
uritur,
quod fimul egrediuntur, funt tam multae ut vim haparticulae, quse ex corpore,
flamm implent.
Si
ver
fint
pauciores,
fit
cm materiam quam
iftis
poflit
funibus
five elly-
quorum ufus
eft in
bello ad
tormentorum
pulCVIII.
IO
verem incendendum. Vel cert, fi nullam talem materiam circa fe habet. non confervatur, nifi quatenus inclufus poris corporis cui inhaeret, tempore aliquo eget ad omnes ejus
particulas ita difTolvendas, ut fe ab
iis poflit
liberare.
Hocque videre
.5
eft in
bus tedi, per multas horas ignem retinent, propter hoc folm, qud ille ignis infit quibufdam particulis
|
tenuibus
&
ramofis, quse
quamvis celerrim agitentur, non tamen nifi unae poil alias egredi poffunt ac forte priufquam ita egredian;
20
tur,
longo motu
deteri,
& lngulse
vidi debent.
ignem
concipit, nec
minus diu
C1X.
illum confervat,
qum
phure, nitro,
25
&
ac
primo de fulphure.
fulphur
quam-maxim inflammabile
quia confit
fuccorum acrium, quse tam tenuibus & fpiffis materi oleagineae ramulis funt involutae, ut permulti meatus inter iftos ramulos foli prime elemento
particulis
pateant.
o
Unde
fit,
ut etiam ad
calidiflimum cenfeatur.
particulis oblongis
&
rigi-
CX.
De
nitro.
264
dis, fed in
Principiorum Philosophie
248-249;
hoc
fale
coramuni
diverfis,
qud
:
in
un
qum
in ali
fal
ut vel ex eo
figura
commune,
vafis
fundo
& lateribus
CXI.
De fulphuris 6
nitri
conjunione
quantum ad magnitudinem particularum, putandum eft talem effe inter illas proportionem ut
Et
,
fuccorum acrium, quae funt in fulphure, primo elemento commotae, facillim globulos fecundi ex
ese
intervallis
ramulorum
10
fimulque
exagitent.
CXII.
nitri particulas,
De motu particularutn
nitri.
qu parte funt craffiores, gravitate fu deorfum tendunt, earumque ide praecipuus motus eft in parte acutiore, quae furfum erefta, ut in B, agitur in gyrum, primo B J c ''0 St? exiguum, j ut in C fed qui (nifi
Atque
hae nitri particulae,
'
iS
fit
major,
20
cm
verfus
viffimo
CXIII.
omnes partes
ad
Et
fingulae
mul-
tum
&
Jus fuperiora.
ad circulos fui mots defcribendos, hinc fit, ut hujus pulveris flamma plurimum dilatetur & quia circulos iftos defcribunt e cufpide, quae furfum verfus erefta eft, hinc tota ejus vis tendit
fpatii exigunt,
;
25
ad fuperiora
noxi in
CXIV.
& cm
valde ficcus
&
manu
poteft accendi.
Sulphuri autem
pilulae fiunt, quae
De
&
carbone.
a49-25o.
Pars Quarta.
:
26 f
bone multi funt meatus tum quia plurimi antea fuerunt in corporibus,
quorum
tum
etiam quia,
cm corpora ifta
:
urebantur,
multm fumi
quae,
ex
5
iis
evolavit. Et
in eo reperiuntur
unum
eft
craffiufcularum
cm
folae funt,
quae facile
&
multiplicibus ramis
:
non fine aliqu vi disjungi poffunt ut patet ex eo, qud aliis in fumum praecedente uftione abeuntibus, ipfae ultimae remanferunt.
&
cxv.
&
in
& ramons
;
quo V rcon ~
tur atque
i5
conftringuntur
cm humore
ipJius vis
jj%"
aliquo madefada,
&
compada, poftea
ficcantur.
efficiendum ut nitri
uno
& eodem
temporis
mo-
20
mento incendantur. Etenim cm pri|mm ignis aliunde admotus grani alicujus fuperficiem tangit, non ftatim illud inflammat & diflblvit, fed tempore quodam
illi
opus
eft,
ut ab
ift
ipfae
viribus affumtis,
&
3o
totumque granum confringant. Et quamvis hoc tempus fit admodum brve, fi ad horas aut dies referatur, notandum tamen effe fatis longum, fi comparetur cum fumm ill celeritate, qu granum ita diffiliens flammam fuam per totum arem vicinum fpargit.
OVRKS.
m.
34
266
Principiorum Philosophie
5o-5i.
cm, exempli cauf, in bellico tormento, pauca qusedam pulveris grana, ellychnii alteriufve fomitis ign contada, prima omnium accenduntur, flamma ex iis erumpens, in minimo temporis momento, per omnia granorum circumjacentium intervalla difpergitur; ac deinde, quamvis non tam fubit ad interiores ipforum partes poffit penetrare, quia tamen eodem tempore multa attingit, efficit ut multa fimul incendantur & dilatentur, ficque magn vi tormen-
Nam
tum explodant.
celeritatem,
Ita carbonis
refiftentia valde
auget
10
qu nitri particulse in flammam erumpunt; & granorum diftinfHo neceflaria eft, ut fatis magnos circa fe habeant meatus, per quos flamma
pulveris
primm
omnium minime
durabilis
De
m
TdJntius
eft,
confideremus an dari
qui
:
ut
quae aliquando in
poft
20
funt'accenfse
3
.
Nempe in
loco
&
circa
flammam
fibi
mutu
25
incumbentes manerent immotae, atque ita exiguum quafi fornicem componentes, fuflicerent ad impediendum, ne ar circumjacens iftam flammam obrueret ac
1
exempli cauf]
Voir
t.
ex. ca.
(/"
dit.).
a.
IV, p. 97.
5l-252.
Pars Quarta.
;
267
fie
fuffocaret
frangendam
vel ellychnii
&
poflent inflammare.
Quo
fiebat,
ut materia primi
remanens, & tanquam in exigu qudam ftell celerrim femper gyrans, undique fe repelleret globulos fecundi, quibus folis, inter particulas circumpofitse fuliginis, tranfitus adhuc patebat, ficque lumen per totum conditorium diffunderet exielementi, fola
ibi
:
IO
guum quidem & fubobfcurum, fed quod externi aris motu, cm locus aperiretur, facile vires poffet refumere, ac fuligine difeuff lucernam ardentem exhibere.
nondum
De
cxvn.
reliquis ignis
oritur
&
confervatur, potuerunt
patet,
effeibus.
agnofei.
quomodo
luceat,
quomodo
alitur, in
quomodo
nues
20
&
lubriese,
,
deinde
aliae
non quidem
forte prio-
ribus
crafliores
rietibus adheerentes,
omnium
25
craflifimas in
pado
ejufdem ignis
vi,
quidam
alitur, liquefeunt
&
&
tur, alia in
3o
Corpora omnia dura, conflata ex particulis, quae non multo difiicilis unae qum aliae vicinis fuis feparantur, & aliqu ignis vi poflunt disjungi, dum iflam vim patiuntur, liquefeunt. Nihil enim aliud eft liquidum
corpora
Mi
268
efle,
Principiorum Philosophie
J5-a53.
qum
conftare particulis fe
mutu
disjuntis,
motu. Cmque tantus eft iftarum particularum motus, ut quaedam ex ipfis in arem vel ignem vertantur, ficque folito plus fpatii ad motum
fuum
CXIX.
ifta
liquida
effervefcunt
Quxnam ficcentur
&
durefcant.
&
bulliunt.
particulae te-
aut ramofis
IO
non valdefirmiter annexse, igni admota exhalant, hocque ipfo ccantur. Nihil enim aliud
efle,
eft
ficcum
qum
carere fluidis
illis
particulis,
li-
quae,
cm
aquam aliumve
quorem componunt. Atque hae fluidae particulae, durorum corporum meatibus inclufae, illos dilatant, aliafque ipforum particulas motu fuo concutiunt: quod eorum duritiem tollit, vel faltem imminuit fed
;
i5
iis
&
fir-
CXX.
De
aquis ardenlibus,
infipidis, acidis.
mis ne&i folent, ficque corpora durefcunt. Et quidem particulae, quae fie exhalantur, in varia gnera diftinguuntur. Nam primo, ut eas omittam quae funt ade mobiles & tenues, ut folae nullum corpus praeter arem conflare poffint, poft ipfas omnium
tenuiflimae,
|
20
illae
quae
Chymicorum
ceptae,
a5
five fpiritus,
multis
corporibus
elici folent.
five infipidae,
&
qui ex falibus
non
fine
ma-
3o
gna
ignis vi educuntur.
*53-a54.
Pars Quarta.
particulae craffiores,
269
quales funt
cxxi.
Qusedam etiam
eae
argenti vivi,
&
De fublimatis S
oleis.
magn
opus habent, ut
difficillim
in fublime attollantur.
Sed olea
omnium
perfici
ex duris
&
ficcis
corporibus ex-
halantur; idque
non tam ignis vi, qum arte qudam dbet. Cm enim eorum particulae tenues fint
frngeret atque difcerperet,
priufquam ex iftorum corporum meatibus educi poffent. Sed iis affunditur aqua copiofa, cujus particulae laeves & lubricae, meatus iftos pervadentes, paullatim illas intgras eliciunt ac fecum abripiunt. Atque in his omnibus ignis gradus eft obfervandus:
eo enim variato, femper aliquo
CXXII.
modo
Quod mutato
ignis
efFedus variaigni, ac
i5
deinde
&
varias parti-
culas exhalant
tota liquefcerent,
rentur.
20
ab
torqueCXXIII.
De
fi
cake.
25
3o
flamma ipforum fuperficiem lambat, illam|in calcem convertit. Quippe corpora omnia dura, quae fol ignis adione in pulverem minutiflimum reducuntur, fradis fcilicet vel expulfis tenuioribus quibufdam eorum particulis, quae reliquas fimul jungebant, vulg apud Chymicos dicuntur in calcem verti. Nec alia inter cineres & calcem differentia eft, qum qud cineres fint reliquiae eorum corporum, quorum magna pars ign confumta eft, calx ver fit eorum, quae fer
valida
tota poft abfolutam uftionem manent.
270
CXXIV.
Principiorum Philosophie
eft calcis
54-j55.
&
cinerum
in vi-
De
vitro,
quomodofiat.
omnes
cineribus manent,
tam non
lares
fibi
folidae funt
&
:
craflae,
poffint; figurafque
&
angulofas
mutu non
mi-
nutifimis
quibufdam pun&is,
fe contingant.
Cm
au10
tem poftea validus & diuturnus ignis pergit in illas vim fuam exercere, hoc eft, cm tenuiores particulae tertii elementi, un cum globulis fecundi materi primi abreptae, celerrim circa ipfas in omnes partes moveri pergunt, paullatim earum anguli atteruntur,
&
fuperficies laevigantur,
&
i5
ipfis
&
fluentes,
CXXV.
Quomodo
ejus particu-
le fimul junganlur.
non pundis duntaxat, fed exiguis quibufdam fuperficiebus fe contingunt, & hoc pato fimul connexae vitrum componunt. Quippe notandum eft, cm duo corpora, quorum fuperficies aliquam latitudinem habent, fibi mutu fecundm lineam reftam occurrunt, ipfa non pofle tam prop|ad invicem accedere, quin fpatium aliquod intercdt, quod globulis fecundi elementi occupetur; cm autem unum fupra aliud obliqu ducitur 3
vel rpit, ea
20
cauf,
fi
mult ardius jungi poffe. Nam, exempli corpora B & C fibi invicem occurrant fecun-
dm
lineam
AD,
globuli cleftes,
ex. ca.
eorum
fuperficie-
(/"
dit.).
Voir
t.
V,
p.
174.
255-a56.
Pars Quarta.
271
Si
autem corpus G hinc inde moveatur fupra corpus H, fecundm lineam redam E F, nihil impediet quomi-
faltem
fi
fi
utriufque
autem fint rudes & inaequales, paullatim hoc ipfo motu laevigantur & explanantur. Itaque putandum eft, calcis & cinerum
&
planae
corpora B
10
C; particulas autem vitri fimul jun&as, per corpora G & H. Atque ex hac fol diverfitate, quam perfpicuum eft in illas, per vehementem & diuturnam ignis adionem, debere induci, omnes vitri
proprietates acquirunt.
&
i5
Vitrum enim, cm adhuc candet, liquidum eft, quia ejus particulae facile moventur ill ignis vi, qu jam
ant fuerunt laevigatae atque
inflexae.
CXXVI.
Cur
fit
liquidum
cm
Cm
ver inci-
que omnibus corporibus ign liquefadis eft mune; dum enim adhuc liquida funt, ipforum
10
Hoccomparti-
culae
non
segr fe
accommodant ad
quaflibet figuras,
& cm
quas ultim induerunt. Poteft etiam in fila capillorum inftar tenuia extendi, quia ejus particulae, jam
concrefcere incipientes, facilis unae fupra alias fluunt
25
qum ab invicem
disjungantur.
272
CXXVII.
Cur, cmfrigidum
fit vald?
ejl,
Principiorum Philosophle
356-257.
Cm
eft
valde du-
durum.
rum, fed fimul etiam valde fragile, atque e fragilius qu citis refriguit. Nempe duritiei caufTa eft, qud conftet tantm particulis fatis craffis & inflexilibus, quse non ramulorum intextu, fed immediato conta&u fibi invicem adhserent. Alia enim pleraque corpora ide mollia funt, qud eorum particulae fint flexiles, vel cert definant in ramulos quofdam flexiles, qui fibi mutu annexi eas jungunt. Nulla autem duorum corporum firmior adhaefio elfe poteft, qum ea quse oritur ex ipforum immediato contadu; cm fcilicet ita fe invicem tangunt, ut neutrum fit in motu ad fe ab alio fejungendum; quod accidit vitri particulis, ftatim
atque ab ign remotae funt: quia earum
contiguitas,
fint
10
craffities,
&
.5
&
figurae inaequalitas
impediunt, ne pof-
disjungebantur, confervari.
CXXVIII.
Cur
valde fragile.
At nihilominus vitrum eft valde fragile, quia fuperficies fecundm quas ejus particulae fe invicem tangunt, funt admodum exiguse ac paucae. Multaque alia
corpora molliora
dificilis
20
franguntur, quia
eorum
quin
non
pofint,
&
evellantur.
Eft
etiam fragilius
cm
celeriter,
qum cm
lente,
25
refriguit; ejus
enim meatus funt fatis laxi dum candet, quia tune multa materia primi elementi, mul cum
globulis fecundi, ac etiam forte
cum
nonnullis ex
tenuioribus
tertii particulis,
|
per
illos tranfit.
Cm
au-
3o
minus
requirunt
atque
fi
5 7 -58.
Pars Quarta.
ij)
durum, qum ejus meatus ita potuerint ardari quo fit, ut globuli ifti femper poftea impetum faciant ad ejus particulas ab invicera cmque hse particulae folo contadu disjungendas fuo jundae fint, non poteft una tantillum ab ali feparari, quinflatim alise plures, ei vicinae fecundm eam fuperficiem in qu ifta feparatio fieri cpit, etiam
riter fit,
vitrum pris
:
eft
Quam
10
i5
ob cauffam, qui vitrea vafa conficiunt, ea gradatim ex fornacibus removent, ut lente refrigerentur. Atque fi vitrum frigidum igni apponatur, ita ut in un parte mult magis qum in aliis vicinis calefiat, hoc ipfo in ill parte frangetur quia non poffunt ejus meatus calore dilatari, meatibus vicinarum partium immutatis, quin illa ab iftis disjungatur. Sed vitrum lento primm igni, ac deinde gradatim vehementiori admovea:
tur,
dum
gnera-
liquidum
eft,
& materia
ignis,
cxy ?"
adionem luminis
neceffe
eft,
fint interrupti
ade ut
craffis,
&
sequa-
fed
tam
quod
35
274
inter trs fe
Principiorum Philosophle
258.
dbet, vitrum
mult folidius
omni
CXXXI. Quomodo fit coloratum.
eo,
Cm
alia
igni refiftunt,
quae
tam facile laevigantur, qum aliae ipfum componunt: hoc ipfo fit minus pellucidum,
iflae
& non
&
duriores particulae
variis
&
:
modis, intero
rigidum
infiar
deant ad priorem
figurant.
Denique vitrum eft rigidum ita fcilicet, ut nonnihil quidem vi extern fledi poflit abfque fradur, fed poftea cum impetu refiliat, arcs inllar, & redeat ad priorem figuram ut evidenter apparet, cm in fila valde tenuia dutum eft. Atque proprietas hoc pado refiliendi, generaliter habet locum in omnibus corporibus duris, quorum particulae immediato contadu, non ramulorum intextu, funt conjundae. Cm enim innumeros habeant meatus, per quos aliqua femper
:
i5
eft,
& quorum
20
ad liberum
ifti
bendum, quia
corpora nullo
modo
mea*5
tuum
quo
fit,
ut particulae
minus
pa-
commodas
rietes,
fi,
invenientes,
impetum
faciant in
eorum
ad priorem figuram ipfis reddendam. Nempe exempli cauf, in arcu laxo, meatus, per quos tranfolent globuli'fecundi elementi, fint circulares,
eft
fire
putandum
3o
(/"
dit.).
a58-25g.
Pars Quarta.
7S
ellipticos,
&
impingere in eorum parietes fecundm minores diametros iftarum ellipfium, ficque vim habere illis fi|
guram circularemreftituendi 3 Et quamvis iila vis in fingulis globulis fecundi dmenti exigua fit, quia tamen affidu quamplurimi per ejufdem arcs quam.
plurimos poros meare conantur, illorum omnium vires fimul jundae, atque in hoc confpirantes, ut arcum reducant, fatis magnae effe poffunt. Arcus au-
tem diu intentas, praefertim fi fit ex ligno alive raateri non admodum dura, vim refiliendi paullatim
amittit
:
quia ejus
parti-
cularum materiae per ipfos tranfeuntis, fenfim ad earum menfuram magis & magis aptantur.
iS
Hadenus naturas aris, aquae, terrae, & ignis, quae hujus globi, quem incolimus, elementa vulg cenfentur, fimulque praecipuas eorum vires & qualitates explicare conatus fum; fequitur nunc, ut etiam agam de
magnete b Cm enim ejus vis per totum hune Terrae globum fit diffufa, non dubium eft, quin ad generalem ejus confiderationem pertineat. Jam itaque revocemus
.
cxxxm.
De
magnete. Repetitio
diis,
eorum ex ant
tionem requiruntur.
20
illas llriatas
primi
,
tertiae partis
articulo 87 e
&
omne, quod
didum
elt,
Voir
t.
I, p.
341,
1.
i3, et p.
1.
58o-58i.
678,
1.
b. c.
Tome
III, p. 67P,
3, et p.
19.
Ci-avant, p. 142.
d.
Pages i53-i56.
276
PRINCIPIORUM PHILOSOPHLE
a59-6o.
per quos particule ftriatse, ab uno polo venientes, libr ad alium pergant, eofque ad illarum menfuram
ita effe excavatos, ut
ii
modo
poffint reci-
pere alias quse veniunt polo Boreali; nec contra, quia qui recipiunt Borales Auftrales admittant
,
:
fcilicet in
modum
cochlearum
unam
partem,
alise in
oppofitam.
Ac
|
praeterea etiam
eafdem particulas per unam tantm partem iftorum meatuum ingredi poffe, non autem regredi per adverfam, propter tenuiffimas quafdam ramulorum extre-
10
meatuum inflexas verfus eam partem, fecundm quam progredi folent, & ita in admitates in fpiris iftorum
verfam partem affurgentes, ut ipfarum regreffum impediant. Unde fit, ut poftquam iftse particulse ftriatse
per totam
i5
lineas redas,
,
uno
ipfee
per eetherem
20
circumfufum revertantur ad illud idem hemifphaerium, per quod pris Terram ingreffee funt, atque ita rurfus
illam permeantes,
quendam
ibi quafi
vorticem com-
ponant.
CXXXIV.
Nullos in are nec in aqua effe meatus recipiendis particulis
ftriatis idoneos.
quoniam ex illo acthere, per quem particulas ftriatas ab uno polo ad alium reverti dixeramus, quaEt
25
nempe
Terrae cruftam
interiorem
five
;
metallicam,
&
arem
notavimufque,
b
,
dit.,
faute).
Voir
t.
V, p. 388-38g.
b. Ci-avant, p. 161-162.
j6o-a6i.
Pars Quarta.
77
cularum flriatarum efformatorum veftigia manere potuiffe advertendum eft hoc in loco, iftas omnes craffiores particulas ad interiorem Terrae cruftam initio confluxiffe, nullafque in aqu nec in are effe poffe
:
10
ipforum particulae affidu fitum mutant, & proinde, fi qui olim in iis fuiffent taies meatus, cm certum & determinatum fitum requirant, jamdudum ift mutatione corrupti effent.
fint,
fatis craffae
tum etiam
|Ac praeterea,
cm fuprdi&um
aliis quae
ifti
fit
3
,
Terrae cruftam
fibi
CXXXV.
Nullos
ullis
mu-
etiam
effe
in
tu annexis, partim
bilioribus effe
quam
in ferro.
non
mox
al-
quantum ad terram
quoniam
inter
fed
cm
20
ad hanc exteriorem afcenderint, quamvis ea omnia, quae ex mobilioribus & folidioribus illius particulis conflata funt, ejufmodi meatus habere non debeant,
25
quod ex ramofis & craflis, fed non ade folidis particulis conftat, non poteft iis effe deftitutum. Et valde rationi confentaneum eft, ut credamus
cert illud
ferrum
taie effe.
difficulter
malleo
Cur
cxxxvi.
taies
meatus fint
in ferro.
rum
3o
quae
five
an-
238-239.
278
gulofa
effe,
Principiorum Philosophle
361-162.
qum
caeterorum,
&
ide
fibi
invicem
fir-
mis anneti. Nec obftat qud nonnullae ejus glebae fatis facile prima vice igni liquefcant tune enim earum ramenta, nondum fibi mutu annexa, fed una ab
;
aliis
disjun&a funt,
&
ide caloris
vi facile agitantur.
aliis metallis
durius
&
unum
ex minime ponforti-
bus eroditur quae omnia indicio funt, ejus particulas non effe aliorum metallorum particulis folidiores, ut funt craffiores, fed multos in iis meatus contineri.
CXXXVII.
Qu
ratione etiam fint in fingulis ejus ramentis.
10
foramina, in
modum
ipfis
cochlearum intorta,
ut etiam nolo
:
flriatae;
reperiantur
fed hc
i5
in
putemus iftiufmodi foraminum medietates fingulorum ramentorum fuperficiebus ita effe inf-
cuptas, ut,
cm
iftae
ramofas
&
fit
foraminofas interioris
ferrum,
vi
particulas, ex quibus
fpirituum
five fuc-
corum acrium,
ut dimidiata
ifta
rum
haec
iflis
tum ab
25
& vapori-
bus protrufa, paullatim in fodinas afeendiffe. Notandumque efl ipfa fie afeendendo, non femper in eafdem partes converti poffe, quia funt angulofa,
&
diverfas
3o
admittendas.
atque
cm
6j-263.
Pars Quarta.
venientes, per totam exteriorem
fibi
279
vias
cum impetu
ramentorum meatus ita fitos inveniunt, ut, ad motum fuum fecundm lineas restas continuandum, per illa eorum orificia, per quae pris
quaerunt, iftorum
5
currere perexiguis
iftis
ramulorum extremitatibus,
;
quas inter meatuum fpiras eminere, ac regrefuris a hafque particulis ftriatis affurgere, fupr didum eft
ramulorum extremitates
10
initio
quidem
illis refiftere,
omnes
quibus
tibus
in contrariam
partem
poftea
fledi, aut
etiam nonnul-
las frangi;
|
cmque
ifti
meatus, ramentorum
lis ftriatis
i5
ramulorum
&
ao
utramque partem inflexionem faciliorem evadere. Et quidem ea ramenta, quae faepe hoc pado per exterioris terrae venas afcendendo, modo in unam, modo in aliam partem converfa fuere, five fola fimul colleda fint, five aliorum corporum meatibus impada, glebam ferri componunt. Ea ver quae vel femper eundem fi-
tum
25
fi
mutare coada
3o
impada, per multos annos immota remanferunt, faciunt magnetem. Atque ita vix ulla eft ferri gleba, quae non aliquo modo ad magnetis naturam accdt, & nullus omnino eft magnes, in quo non aliquid ferri
ter
a.
Pars III,
iSo
contineatur
;
Principiorum Philosophie
etfi
i63-a6 4
bus
CXL
Quomodo
ferrum
-
aliis
ign corrumpi,
qum ab
iis
educi
poffit.
111 in ierrum aut cnalybem vertantur, earum ramenta vi caloris agitata, & ab heterogeneis corporibus disjunr
ta,
Cm
autem
admotae liquefiunt, ut
aliis,
fecundm eas
fuperficies, in
quibus dimidiatos
idoneos, inf10
ftriatis
Quod
particule
aliis
ftriatae,
quae
non minus
illos
conjundione exfurgunt, tam facile qum pris fitum mutent & ipfarum contiguitas, vel faltem vis gravitatis, quae ramenta omnia deorfum prenait, impedit ne facile disjungantur. Cmque intrim ramenta ipfa propter agitationem ignis pergant moveri, multa fimul in eundem
ficies,
ex quarum apto
fitu
&
ao
motum
confpirant,
&
totus liquor ex
iis
conflatus in
:
grumulos diftinguitur ita fcilicet, ut omnia illa ramenta quas fimul moventur, unam quafi guttam conficiant, quae gutta fuam fuperficiem motu fuo ftatim laevigat & perpolit. Occurfu enim aliarum guttarum, quidquid eft rude atque angulofum in ramentis, ex quibus confit, ab ejus fuperficie
25
ita
3o
omnes cujufque
junguntur.
264**65.
Pars Quart a.
281
CXLI.
pado
in guttulas five
diftindus,
fi
celeriter frigefcat,
Cur
mutu
hoc eft, talis ut, fi fledatur, fpont redeat ad priorem figuram, quia
ardiflim conjundis
rigidus,
&
ramentorum
foli
a
;
exiguse fuperficies
non
disjunguntur, fed
de vitro
10
didum
eft
tulae, five
mutu non adhserent, nifi per fuperficierum fuarum contadum atque hic contadus non nifi in pauciffimis & perexigrumuli, quibus confit,
;
glebae aequ
chalybem vertantur ac etiam illae optimus & duriflimus chalybs fieri folet, vile tantm ferrum dant, cm ign non convenienti funduntur. Nam, fi glebse ramenta fint ade angulofa &
confragofa, ut
fibi
CXLII.
Quai
fit
ter chalybem,
ferrum.
mutu pris
;
adhaereant,
qum
fu-
20
ad invicem applicare, atque in guttulas diftingui vel fi ignis non fit fatis fortis ad liquorem ita in guttulas diftinguendum, & ramenta
ipfas
;
2S
3o
componentia fimul conflringenda vel contra, fi fit tam fortis, ut iftorum ramentorum aptum fitum difturbet: non chalybs, fed ferrum minus durum & magis flexile habetur. Ac etiam chalybs jam fadus, fi rurfus igni admoveatur, etfi non facile liquefcat, quia ejus grumuli ni mis craffi funt & folidi ut ab ign integri moveantur, & ramenta quibus unufquifque grumulus confa.
CXLIII.
uvres.
III.
36
282
tat,
PRINCIPIORUM PHILOSOPHLE
265- j66.
poffint
omnes
fi
ejus particulae
calore concutiuntur
&
poftea
lente refrigeretur,
fra5
hoc pado refrigeratur, ramenta angulofa gofa, quae ex grumulorum fuperficiebus ad interiores
eorum partes vi caloris protrufa erant, foras fe exferunt, & una aliis implicata, tanquam uncis quibufdam perexiguis, unos grumulos aliis annedunt quo fit, ut ramenta ifla non amplis tam ard in gruraulis fuis compacta fint, atque ut grumuli non amplis immediato contadu, fed tanquam hamis vel uncis quibufdam alligati, fibi mutu adhsereant; & ide chalybs non admodum durus, nec rigidus, nec fragilis, fed mollis & flexilis vadt. In quo non differt ferro communi, nifi qud chalybi iterum candefado, &
:
10
i5
&
rigidi-
ratio eft,
Cujus
20
in chalybe
abfint fitu
maximam
:
refumant,
&
in celerrim refrige-
cm autem in ferro talem fitum nunquam habuerint, nunquam etiam illum refumunt.
ratione retineant
Et
quidem, ut
ita
25
refrigeretur, in
;
aquam
mergi folet
quo durior
&
rigidior,.
e
3o
etiam fragilior evadit, ut gladii, ferrae, limae, aliave inftrumenta ex eo fiant, non femper in frigidilmis li-
366-267.
Pars Quarta.
iftis
283
unoquoque ex
litas eft
vitanda
qum
temperari.
recipiendis particulis
Qu<e
ter
CXLIV.
fit differentia
in-
meatus magnetis,
tos
tam
in chalybe
qum in ferro
efle
debere
ac etiam
chaiybis,
S ferri.
& perfedos,
ramu-
lorumque extremitates in ipforum fpiris eminentes, cm femel in unam partem flex funt, non tam facile in contrariam pofle infledi, quanquam etiam in hoc facilis, qum in magnete fledantur; ac denique omnes iftos meatus, non in chalybe aut alio ferro, ut
in
magnete,
i5
ido-
20
nea recipiendis aliis Bore venientibus, in contrariam convertere fed eorum fitum varium atque incertum efle debere, propterea qud ignis agitatione turbatur. Et in breviflim ill mor, qu ha?c ignis agitatio frigore fiftitur, tt tantm ex iftis meatibus verfus Auftrum & Boream converti poflunt, quot particule ftriatse, polis Terrae venientes, fibi tune tem;
)
iftae
particule
25
omnibus ferri meatibus multitudine non refpondent, omne quidem ferrum aliquam vim magneti-
cam
accepit ab eo
fitu,
quem
terrae,
cm ultim candefadum refriguit, vel etiam ab eo in quo diu immotum ftetit, fi diu in eodem fitu fleterit immotum; fed pro multitudine meatuum quos
in fe continet, poteft habere
a.
3o
adhuc majorem.
284
CXLV.
Enumeratio proprietatum virtutis magneticce.
Principiorum Philosophie
267-268.
Quae omnia ex principes Naturse fupr expofitis* ita fequuntur, ut quamvis non refpicerem ad illas magneticas proprietates, quas hc explicandas fufcepi,
fe
&
perfpicu
omnium
elfe,
etiam videatur
ad perfuadendum ea vera
quamvis ex Naturse principiis fequi nefciremus. Et quidem magneticae proprietates, quae ab ipfarum admiratoribus notari folent, ad haec capita poflunt
referri.
10
magnete duo fint poli, quorum unus ubique locorum verfus Terne polum Borealem, alius
1.
Qud
in
Qud
.
ifti
magnetis
poli,
i5
quibus
infftunt,
inclinent
}.
Qud
fi
duo magnetes
fint fphaerici,
unus verfus
ipfis
alium eodem
verfus
I4.
modo
d
.
fe convertat,
ac quilibet ex
20
ita converfi,
ad invicem
accdant
5.
Qud
f
.
fi
mutu
25
rfugiant
6.
Qud
fi
lineae
per fuos
Pars
II,
art.
xxxvn, xxxix
cl ci-aprs, p. 289.
g.
*68-6 9
Pars Quarta.
285
7.
Qud
fi
6tam ad angulos re&os fecante, duo pun&a pris continua fiant poli diverfe virtutis, unus in uno, alius in alio fegmento 3 8. Qud, quamvis in uno magnete fint tantm duo
.
poli,
unus
unoquoque
ta-
men
riantur
ade ut ejus
vis,
diverfa videtur,
10
9.
eadem fit in quvis parte ac in toto b Qud ferrum magnete iftam vim recipiat, cm
ei
tantm
10.
admovetur c
Qud
ei
admovetur,
eam diverfimod
11.
l5
gneti
tudinem recipiat
12.
Qud magnes
de
f
.
vi
eam
20
ferro
communicet
\).
Qud
ipfa brevifimo
quidem tempore
ferro
25
communicetur, fed temporis diuturnitate magis & magis in eo confirmetur 6 14. Qudchalybs duriiimuseam majorem recipiat, & receptam conftantis fervet, qum vilius ferrum h 5 Qud major ei communicetur perfediore 1 magnete, qum minus perfedo'. 16. Qud ipfa etiam Terra fit magnes, & nonnihil de fu vi ferro communicet'.
.
.
1
a.
f.
286
17.
PRINCIPIORUM PHILOSOPHLE
169.
Qud haec vis in Terra, maximo magnete, minus 3 fortis appareat, qum in plerifque aliis minoribus 18. Quod acus magnete ta&ae fuas extremitates eodem modo verfus Terram convenant, ac magnes
.
fuos polos
19.
b
.
Quod
eas
venant, fed vari variis in locis ab iis dclinent d 20. Qud iftadeclinatiocumtempore mutari poffit
2
1
Qud
nulla
fit,
in
10
qum
f
.
in eo cujus
6
.
Qud magnes trahat ferrum 2j. Qud magnes armatus mult plus neat, qum nudus g 24. Qud ejus poli, quamvis contrarii,
.
ferri fuftii5
fe
invicem
h
.
Qud
Qud
.
rotulse ferreae,
vi
in utramvis
26.
partem
vis
augeri vel
ferri
ad ipfum ap-
fortis,
ferrum
fe
Qud
3o2.
k.
269-270.
Pars Quarta.
|
287
rum,
29.
faepe aliud
3
.
ferrum
fibi
gnete fortiore
Qud
ille
polus magnetis,
quem dicimus
.
Auflra-
qum
30.
aut plures
.
difponat c
Qud
aliofve vicinos
ma-
qum
fponte fe con-
nihil ejus
.
Qud
denique
ditate
&
fitu
tem
20
Ad quarum proprietatum cauffas intelligendas, proponamus nobis ob oculos Terram A B, cujus A eft polus Auftralis, & B Borealis notemufque, particu;
Quomodo
ftriatee
meatus fluant.
las ftriatas,
plan
modo
fit,
qum
venientes Boreali
F
25
quo
non
Notemus etiam, Auftrales quidem red pergere ab A verfus B per mediam Terram, ac deinde per arem ei circumfufum reverti B verfus A eodemque
poflint.
;
a.
b.
e.
f.
c. Art.
g. Art. CLxxxiii,
ibidem.
288
Principiorum Philosophie
270-371.
tempore Borales tranfire B ad A per mediam Terrain, & reverti ab A ad B per arem circumiufum quia meatus, per quos ab un parte ad aliam vn:
|
non
poffint.
ta
CXLVII. Qud difficilis tranfeant per arem, aquam, & terrant exteriorem, quant per interiorem.
&
F, tt
G & H abfcedunt,
non regionem
;
:
& figuras
fuas amittunt
quidem tranfeundo per mediam Terrae quia ibi meatus habent ad menfuram fuam excavatos, per quos fine ullo offendiculo celerrim fluunt; fed redeundo per arem, aquam & alia corpora terrae ex-
10
27I-27 3
Pars Quarta.
289
terioris, in
mult
tertii
difficilis
&
lere laborant,
interdum ab
forte
iftae
comminuuntur.
CXLVIII. Qubdfacilis tranfeant per magnetem, qum
per alia corpora hujus terr exterioris.
10
magnetem ibi offendant, cm in eo inveniant meatus ad fuam figuram conformtes, eodemque modo difpofitos ac meatus terrai interioris, ut paull ant diximus, non dubium eft, quin mult facilis per illum tranfeant, qum per arem vel alia corpora terra? exterioris faltem cm ifte magnes ita fitus eft, ut habeat fuorum meatuum orificia converfa verfus eas Terrae partes,
ver,
fi
Jam
particulae ftriatae
quibus veniunt
eae
Etquemadmodum in Terra, fie in magnete, pun&um mdium ejus partis, in qu funt orificia meatuum,
per quae ingrediuntur particulae
Auftrali cli parte,
ftriatae
veni entes ab
dum
20
autem mdium
quam
hae
&
aliae
venientes Sep-
polum, quem vocamus Auftralem, vocent Borealem; neque enim e de re vulgus, cui foli jus competit nomina rbus mal con-
alii
Cm
autem
hi poli
CL.
poli Je convertantverfus polos Ter-
iflae
ra'.
illum impellunt e vi
a.
quam
1.
Proprit
1,
p.
III.
284 ci-avant,
12.
uvres.
37
290
Principiorum Philosophie
272-373.
ipfum
ad naturalem fitum reduxerint ficque quoties null extern vi retinetur, efficiunt, ut ejus polus Auftralis
verfus
polum
Terrse
Borealem convertatur,
xav
&
Bo-
\^
*2
H
quoniam ese quae Terrae polo Boreali per arem ad Auftrum tendunt, venre
realis verfus
Auftralem
mediam Terram,
&
magnes, pro
Cur etiam
trumje
quibus
a.
infiftit,
unum
1.
Proprit 2, p. 284,
i5.
173-275-
Pars Quarta.
inclinet.
291
in ,/Equatore qui-
Nempe
dem
a,
L, verfus
B Borealem
Terrae;
& b, Bo|realis
lem Terrae
magis deprimi-
cum
aequali vi ab utrque
polus a magnetis
N omnino
deprimitur,
&
b ad per-
10
autem intermediis, magnes M polum fuum b magis aut minus erigit, &polum a magis aut minus deprimit, prout magis aut minus vicinus eft polo Terrae B. Quorum caufla eft, qud
erigitur. In locis
pendiculum
Auftrales particulae
ftriatae,
ab interioribus Terrae
Terrae
circumquaque per arem verfus eundem magnetem N venientes, non magis obliqu progredi debeant, ut ad ejus fuperiorem partem,
D A C.
qum
B
ut ad inferiorem accdant
magnetem M,
20
&M
polum
a obliqu depri-
mendi, nec Borealibus, quae tradu Terrae AC ad alium ipfius polum b non minus facile accedunt, cm
eredus
eft,
qum cm
iftae
depreffus, impediantur.
Cm
25
autem
ma-
CLII.
gnetes
fluant,
3o
duos magnetes fphaericos unum ad alium, qum ad totam Terram debent convertere. Notandum enim ipfas circa unumquemque magnetem mult majore copia femper efle congregatas, qum in are inde remoto quia nempe in magnete habent meatus, per
non
aliter
a.
Proprit
3, p.
284,1. 18.
292
Principiorum Philosophle
375-376.
quos mult facilis fluunt qum per arem circumjacentem, quo idcirco juxta magnetem retinentur; ut etiam, propter meatus quos habent in Terra interiore, major eft earum copia in toto are, aliifque corporibus
CLIII.
&
Terram ambientibus, qum in clo. Et ita, quantum ad vim magneticam, eadem plan omnia putanda funt de uno magnete, refpe&u alterius magnetis, ac de Terra, quee ipfa maximus magnes dici poteft. Neque ver duo magnetes fe tantm ad invicem convertunt, donecpolus Borealis unius polum Auftralem alterius refpiciat; fed prseterea poftquam funt ita converfi, ad invicem accedunt, donec fe mutuo contingant,
fi
10
nihil
|ipforum
motum
impediat.
Notandum
feruntur
i5
ftriatas celerrim
moveri, quamdiu
ibi
impetu primi elementi ad quod pertinent cmque inde egrediuntur, occurrere particulis aliorum corporum, eafque propellere, quoniam hae, ad fecundum aut tertium elementum pertinentes, non tantum habent
celeritatis. Ita
illae
magnetem O,
20
it^V*.
.::
celeritate
qu feruntur ab
ad B, atque B ad A,
qucm
(/"
dit.).
S76-377-
Pars Quarta.
293
particulis
ipfis
retas verfus
R&
tertii
S,
donec
ibi
tam multis
fecundi aut
elementi occurrerint, ut ab
five a&ivitatis,
hujus magnetis O;
quam
patet e
ma-
eft
major, praefertim
B, quia particulae
tationem acquirunt.
10
utrimque pergunt verfus S & T, atque inde reflehintur verfus X, totumque arem in fphaera fuse aftivitatis contentum propellunt fed non ide expellunt, fi nullum habeat locum qu poffit
magnetem
P, ret
cm
in
unam
ftriatis,
X
R,
ad S
eft
&
qum
refle&i verfus
V &
qu non
verefledi
difficulter
qum
non
difficulter
pergunt venientes
aliter tranfeunt
fi
ab V; ficque
iftae
particulae ftriatae
non
O &
P,
qum
unicus
effet.
Deinde bus ab
3o
red pergentiO ad P, atque P ad O, arem intermedium expellere ab S verfus R & T in locum magnetum O & P, ficque efficere, ut hi magnetes ad invicem accdant, donec fe contingant in S, qum per totum illum arem eniti ab A ad b, atque ab V ad X; quae duae viae breviores fiunt, cm hi duo magnetes ad invicem
facilius eft particulis ftriatis,
294
accedunt, vel,
Principiorum Philosophie
fi
a 77 -a 7 8.
alter
ad
ipfum
CLIV
-
venit.
Poli
-,
ri
Il
nimis prope
5
admoveantur, recedunt. Particulae enim ftriatse ab eo unius magnetis polo, qui alteri magneti obverfus eft, venientes,cm hune alterum ingredi non poffint, fpatium aliquod exigunt inter iltos duos magnetes qu tranfeant, ut ad alium magnetis ex quo egreffae funt
polum
y
revertantur.
10
fpatium aliquod
a,
exigunt inter
feant ver fus
A& V &
:
B, atque
;
qu
1
magnetem P ficque egredientes P pellunt magnetem O faltem cm eorum axes B A & ab funt in edem line red. Sed cm tanmotse funt
B ad A,
pellunt
tillo
magis in unam partem qum in aliam inflexi funt, tune ifti magnetes fe convertunt, modo paull ant
explicato
;
vel
fi
hsec
eorum
converfio impediatur,
non
20
autem motus relus, tune rurfus unus magnes alium fugat fecundm lineam retam. Ita fi magnes O, exiguae cymbae impofitus, aquae fie innatet, ut femper ejus axis maneat ad perpendiculum eredus, & magnes P, cujus polus Auflralis Auftrali alterius obverfus eft, manu moveatur verfus Y, hinc fiet, ut magnes O recdt verfus Z, antequam magnete P tangatur. In quameunque enim partem cymba fe convertat, requiritur femper aliquod fpatium inter iftos duos magnetes, ut particulae ftriatae, ex iis per poa.
25
3o
Proprit
5, p.
284,
1.
23.
278-279-
Pars Quarta.
egredientes, verfus
295
tranfire poffint.
fi
los
A&a
V& X
magnes
fece-
qua>
mentumque
trarium ejus
partes
magnetem ex
quo refedum
fponte
fe
convertat,
&
fitum con;
quem
ita ut,
fi
A & a pris
que B
&
b,
fjp^SI
&
10
a verfus
quia
per Auflralem
|
partem unius egreflae, per Borealem alterius ingredi debent & egreflae per Borealem ingredi per Auftral em Manifeftum etiam eft, cur fi magnes dividatur piano, lineam per polos dutam ad angulos redos fecante, poli fegmentorum, qu ante fedionem fe mutuo tangebant, ut
;
,
quce
b&a, fint
20
contrarise virtutis
quia parti-
per
unum
ex
iftis
polis egrediuntur,
eft,
:
eandem
effe
vim
in
qu-
CLVII.
neque enim
qum
in reliquis partibus,
illos
fed tantm
egrediuntur particulae
runt,
&
quae inter
:
mediae funt
a.
b.
25.
1.
Voir
t.
IV,
p.
469.
c. Proprit 8, ibid.,
5.
296
Principiorum Philosophie
79-8o.
exemplum in reliquis ibi poli eue cenfentur, ubi maxima vis apparet. Nec etiam ifta vis alia eft in uno
polo
qum
unum
ingreffse,
atqui nulla
eft tantilla
habent ingreflum,
CLVIII.
non habeant etiam egrefum. Nec mirum eft, qud ferrum, magneti admotum, vim magneticam ab illo acquirat. Jam enim habet
meatus recipiendis particulis ftriatis idoneos,nihilque ipfi deeft ad iftam vim acquirendam, nifi qud exiguse qusedam ramulorum, ex quibus ejus ramenta confiant, extremitates hinc inde in iftis meatibus promineant quse omnes verfus unam & eandem partem fle6ti debent, in iis meatibus per quos tranfire pof;
|
10
funt particulse
ftriatee
aliis.
ab Auftro venientes,
&
verfus
iS
oppofitam in
lae ftriatae,
magn
vi
& magn
iftas
in ferri
ramulorum extremitates hoc pato infledunt; ac proinde ipfi dant id omne, quod in eo ad vim magneticam defiderabatur. Et quidem pro variis partibus magnetis, ad quas
meatus irruentes,
ferrum applicatur, vari accipit iftam vim. Sic pars
ferri
20
variis
R
25
RST,
fi
applicetur polo
fiet
Boreali magnetis P,
po-
ab Auftro venientes,
&
per partem
a.
per
b.
a8o-a8i.
Pars Quarta.
reflexse.
297
arem
Eadem pars
R,
fi
rem magnetis,
&
refpiciat ejus
polum Borealem, ut
;
fed
fi
invertatur
&
5
refpiciat
polum Auftralem, ut
in D, tune amittet
fi
vim
poli Auftralis,
&
fiet
S pars mdia
iftius ferri
que egredientur per R & T ficque in utrque extremitate recipiet vim poli Auftralis, & in medio vim poli
;
10
Borealis.
iftae
particulae ftriatae, ex
magnetis polo
tur verfus
i5
ferri
CLX. Cur ferrum oblongum eam non recipiat, nifi fecundm fuam longitudinem
.
fecundm fuam longitudinem, potis qum fecundm latitudinem, vim magneticam recipiat. Sed facilis refponfio eft,
& T;
&
qum
in are,
refle&untur.
20
quaeratur cur
ferro
fit,
magnes
de fu
vi,
cm eam
qum quodvis
25
forfan
qud, liberis per ferrum qum per alia corpora tranfeundo, copiofis etiam ex magnete, cm ferrum
ei
adjunclum
eft,
egrediantur
quo tantum
abeft, ut
reflexae] reflexas
(/"
dit.).
a.
17.
uvres.
III.
38
298
CLXII.
Principiorum Philosophle
8I-282.
Et breviffimo
particulae
Cur
tempore
ifta vis
ftriatae
celerrim per
ipfum fluunt
flexae
fed
mulorum
extremitates in
unam partem
manfe-
vim majorem accipit qum vilius ferrum, quia plures & perfe&iores habet meatus, parEt chalybs iftam
ticulis ftriatis recipiendis idoneos.
rum*.
ramulorum
in iis
major ei communicatur majore & perfeiore magnete tum quia particule ftriat, majori cum impetu in ejus meatus irruentes, ramulorum in iis prominentium extremitates magis infletunt tum etiam quia plures fimul eo ruentes, plures ejufmodi meatus fibi aperiunt. Notandum enim eft, plures effe taies meatus in chalybe, (qui fcilicet exfolis ferri ramentis confit, qum in magnete, in quo multum eft materiae lapides, cui ferri ramenta infixa funt; atque ide, cm pauc tantm particulae ftriatae ex magnete debili ferrum ingrediantur, non omnes ejus meatus aperiunt, fed paucos tantm, & quidem illos, qui
Et
:
iS
20
extremitatibus ramulorum
quam-maxim
flexilibus
claudebantur.
CLXV.
Cur
etiam terra vim ma gneticam feripfa
Unde
fit,
iftae
25
ro tribuat*.
ramulorum extremitates funt valde flexiles, ab ipf Terra, magnete quidem maximo, fed admodm dea.
b.
c.
Proprit i3, p. 285, 1. 19. Proprit 14, ibid., 1. 22. Proprit i5, ibid., Proprit 16, ibid.,
1.
Voir
t.
IV, p. 470.
24.
d.
1.
26.
a8a-a83.
PARS Q.UARTA.
2Q
bili,
nonnullam vim magneticam breviffimo tempore poffit accipere. Nempe fi fit oblongum, null tali vi adhuc imbutum, & un fu extremitate verfus Terrain inclinetur, protinus ex hoc folo acquiret, in ift extremitate verfus Terram inclinat, vim poli Auftralis in
& momento
fi
illam
eadem
ejus
clxvi.
Cur
vis
extremitas attollatur,
&
oppofita deprimatur.
maenetica in
10
quaeratur, cur ifla vis in Terra, maximo maj lm" r^ i" m r j gnete, debilior lit quam in alns minonbus, relpondeo,
Sed
fi
Terr
delmor
fit,
me non putare
fortiorem, in
particulis
?"*
m<"
medi ill Terrae regione, quam totam flriatis perviam eflTe fupr didum eft b ve;
rm
i5
iftas
maxim
in
;
&
qu
iis
recipiendis idonei
atque
enim
20
iftos
meatus, tum in
ill
tum
con-
etiam in magnetibus,
verfos effe,
ticule
&
ferri
modo
:
qum meatus
quae per
mediae regionis
ita
ut par-
a5
hanc mediam regionem ab Auftro ad Boream fluunt, revertantur Bore ad Auftrum per omnes quidem fuperioris partes, fed
ftriatae,
magnetes
&
ferrum
exterioris
qu cm maxima
earum pars fe confrt, paucae fuperfunt quae per hune noflrum arem, & alia circumjacentia corpora,
a.
1.
1.
}00
PRINCIPIORUM PhILOSOPHLE
fibi
83-j84.
fi
terra excifus,
&
in
cymb
aquam
libr collocatus,
eandem
illam faciem,
qu femper antea, dum terrae haerebat, Septentriones fpeftavit, dbet adhuc in Septentriones convertere
:
&
primus inventor, expertum fe effe affirmt. Nec moror qud alii contrarium putent fe vidiffe forfan enim iis impofuit, qud cm illa ipfa pars terrae, ex qu magnetem excidi curaverant, effet magnes, poli magnetis excifi ad eam fe converterent ut paull ant diftum eft, unius magnetis
ejus quae in Terra
eft
;
:
10
fragmentum ad aliud
CLXVII. Curacusmagnete tax femper fu virtutis
polos in extremitatibus fuis
converti.
virtus magnetica
Jam
ver,
cm
ifta
non comi5
habeanl *.
municetur ferro oblongo, nifi fecundm ejus longitudinem certum eft acum ipf imbutam fuas femper extremitates verfus eafdem terrae partes debere con:
vertere, verfus
convertit;
CLXVIII.
&
quas magnes fphaericus polos fuos femper ejufmodi acus fuae magneticae
20
Et quia facilis
earum extremitates
reliquis par-
Cur
magneticce virtutis non femper accurat verfus Terrce polos dirigantur, fei ab Us vari dclipoli
qum
openotatum
locis
eft,
nent".
ab
iis
25
1.
3.
1.
6.
384-J85.
Pars Quarta.
) l
fit,
gnetes reperiri,
ftriatae,
qum
in aliis:
quo
ut particulse
terra interiori egredientes, majori copia verfus quaedam loca fluant, qum verfus alia, ficque ab
itineribus fuis feepe defletant. Et quia
polorum mainfledio-
omnes earum
10
acus exigua fupra diverfas ejus partes collocetur, non femper eodem plan modo ad ejus polos fe convertet, fed fsepe
putandum
eft
i5
totam ejus molem comparatae, perexiguae fint; non enim cum ipf, fed cum acubus & magnetibus in quibus declinatio fit, funt comparandae, ficque fatis
magnas
efle apparet.
Sunt qui dicunt, iftam declinationem non femper in iifdem terrae locis eandem manere, fed cum tem20
pore mutari.
videri dbet
non
quia ferrum quotidie ex unis terrae partibus in alias ab hominibus transfertur, fed etiam quia ejus
glebae, quae funt in
modo
locis
25
cum
hac terra exteriore, quibufdam in tempore corrumpi pofiunt, & aliae in aliis
CLXX.
Cur
in
in
lem
in
magnete fphaerico, fupra polum fuum Auftrahis Borealibus regionibus, vel fupra Borealem
magnete fupra
fuis polis
effe
unum ex
ereo
pofft,
minor
qum cum
ejus
i5&] mt(i"dit.).
a.
1.
8.
302
poli qualiter Terra dijlant'.
Principiorum Philosophie
j85.
illumquehoc
pado cymbae impofitum, quandam quatoris fui partem femper accurat eandem verfus Boream,& oppoAuftrum convertere. Quod an verum fit, nullo mihi adhuc experimento compertum eft. Sed facile mihi perfuadeo non omnino eandem, nec forte etiam tantam effe declinationem, in magnete ita confitam verfus
ftituto,
qum
Terra
diftant.
afcendunt
&
Praeterea
magnes
magnes
ulla ibi
ferrum b
&
neque enim
eft intra
ferrum
fphseram
& particu20
le
ab utroque egredientes, arem intermedium expellunt quo fit, ut ambo ad invicem non aliter qum duo magnetes accdant. Im etiam ferrum liberis movetur qum magnes, quia confit iis tantm
ftriatae,
:
ftriatae
fuos habent
mea
25
magnes autem mult materi lapide gravatur. Sed multi mirantur magnetem armatum, five laminam ferream magneti adjundam, plus ferri poffe fuftinere, qum folum magnetem. Cujus tamen ratio
a.
b.
c.
J85-286.
Pars Quarta.
)}
qud etiamfi plus fibi appenfi ferri non tamen idcirco plus ad fe alliciat, fi vel
;
plus fuftineat,
:
quod nempelaminae
ferreae
10
i5
meatus aptiffim congruant cum meatibus ferri ipfi appenfi, & ide particule ftriatse, per hos meatus ex uno ferro in aliud tranfeuntes, omnem arem intermedium expellant, emciantque ut eorum fuperficies, fe invicem immdiate contingentes, difficillim disjungantur: jamque fupr oftenfum eft a nullo glutino duo corpora melis ad invicem pofle alligari, qum immediato contatu. Meatus autem magnetis non ita congruunt cum meatibus ferri propter materiam lapideam quse in eo eft; hincque fit, ut femper aliquantulum fpatii inter magnetem & ferrum debeat
, ,
ftriatae
ex unius meaCLXXIII.
meatus
alterius perveniant.
Cur
ejus poli,
Mirantur etiam nonnulli, qud quamvis poli magnetis contrarie virtutis elfe videantur, fe
tamen
fi
quamvis
in-
contrarii, fe invicem
vicem juvent ad ferrum fuftinendum laminis ferreis armentur, poffint fer duplo plus ferri fimul fufti25
ita ut,
ambo
nere,
fi
qum unus
eft
folus.
Nempe,
AB
& E F,
<
GH
iis
applica-
tum
a.
hoc ferrum
GH
Pars
71.
1.
b.
16.
?04
PRINCIPIORUM PhILOSOPHLE
efle poteft,
386-287.
qum
fi
ab un tantm
dens
cato
eft,
:
quamvis enim
in eo contrarie fint,
qud qu
non poffint etiam ingredi per alium, hoc non impedit quomins in fuftinendo ferro confentiant; quia venientes ab Auftrali magnetis polo A, per laminam chalybeam CD reflexa, ingreper
ingrediuntur,
unum polum
diuntur
unam
ferri
partem
b,
in
10
qu faciunt ejus polum Borealem atque inde fluentes ufque ad Auftralem a, occurrunt alii lamin chalybeae FE, per quam afcendunt ad B, polum magnetis Borealem & vice verf egreflae ex B, per armaturam EF, ferrum appenfum H G, aliamque armaturam DC, revertuntur
;
i5
ad A.
CLXXIV.
Curygratiorotulceferrce, vi magnetis cui appenfa eft, non impediatur '.
gnetem
ita
videtur confentire
cum motu
20
qum
cm ab
ftriatae
eo remotae
fi
particule
&
fingulos ferri
meatus per quos ingredi debent, regione meatuum magnetis ex quibus egrediuntur, offenderent, judicarem eas fiftere debere gyrationem iftarum rotularum. Sed quia femper ipfaemet gyrant, unae in unam partem,
aliae in
25
contrariam,
&
quomodocunque
io
qu
1.
facile in ejus
meatus ingrediun-
18.
Voir
t.
IV, p. 470.
287-288.
Pars Quarta.
fi
m
CLXXV.
Quomodo & quare
vis
immota, minfque ipfms motus impeditur contatu magnetis, cm ei fie appenfa gyratur, qum contacta Terrse, cm fuo pondre illam premit. Variis modis vis unius magnetis augetur vel mitur, ac
effet
5
una
in
hoc generalis rgula eft, qud quoties ita fiti funt ifti magnetes, ut unus in alium particulas ftriatas mittat, fe invicem juvent; contra autem, fi unus ab alio eas abducat, fibi obflent. Quia qu celeris & copiofis
|
10
iftge
particulse per
unumquemque magnetem
fluunt, e
major in eo eft virtus, & magis agitatae, ac plures, ab uno magnete vel ferro in alium mitti poffunt, qum eo abfente ab are, aliove ullo corpore in ejus locum
5
non modo, cm polus Auftralis unius magnetis polo Boreali alterius conjundus eft, fe invicem juvant ad ferrum aliis fuis polis appenfum fuftinendum; fed etiam cm disjundi funt, & ferrum inter utrumque collocatur. Exempli grati, magnes C juvatur magnete F, ad ferconftituto. Sic
20
rum D E
f,
fibi
;
conjundum
retinendum
&
vice ver-
magnes F juvatur a magnete C, ad hujus ferri extremitatem E in are fuftinendam poteft enim effe tam gravis, ut ab eo folo fie fuftineri non poffet, fi
:
35
alia extremitas
D alteri
corpori
qum magneti C
inniCLXXVI.
Cur magnes quantumvisfortisjerrumjibi
teretur.
Sed intrim quaedam vis magnetis F impeditur magnete C, nempe illa quam habet ad ferrum DE ad
18
Exempli
grati]
Ex. gr.
1.
a.
20.
uvres.
III.
39
jO
non contiguum,
magnete debiliore attrahere non poffit *.
PRINCIPIORUM PhILOSOPHLE
88-289.
fe
alliciendum.
diu tangit
Notandum enim eft hoc ferrum, quammagnetem C, attrahi non poffe magnete
tangit, etiamfi
hune illo mult potentiorem effe fupponamus. Cujus ratio eft, qud particule ftriatae per hos duos magnetes, & per hoc ferrum, tanquam per unicum magnetem, modo fupr explicato b tranfeuntes, qualem fer habeant vim in toto fpatio quod eft inter C & F, nec ido poffint ferrum DE, non fol ift vi magnetic, fed infuper conta&u fuo magneti C alligatum, verfus F adF
ducere.
CLXXVII. Cur magnes debilis, aut ferrum, magnete fortiori fer-
quem non
IO
Atque hinc
magnes
guum
tiore.
rum
pofjit
fibi
contiguum
detrahere*.
hoc nunquam fieri, ni cm magnes debilior tangit illud ferrum, quod detrahit magnete fortiori. Quippe, cm duo magnetes ferrum oblongum polis diffimilibus tangunt, unus in un extremitate, alius in ali, & deinde ifti duo magnetes ab invicem removentur, ferrum intermedium non femper debiliori, nec etiam femper fortiori, fed modo uni, modo alteri adhseret nullamque puto effe rationem, cur uni potis qum alteri adhaereat, nifi qud eum
Notandum enim
eft
i5
20
qum alium
tangat.
Cur
in his
Borealibus
fit
regionibus,polus Aufiralis
magnetis
fortior Boreali*.
25
nendum, manifeftum
Proprit 27, p. 286, Art. cliii, p. 292. c. Proprit 28, p. 286,
a.
1.
eft
cur
ille
a3.
b.
1.
1.
26..
3.
389-29-
Pars Quarta.
ferri fuftineat
:
J7
qum
Borealibus regionibus
juvatur,
;
etenim Terra
maximo magnete
gnes
magnete F
10
non convenientem, Terra impeditur. Si paull curiofis confideremus, quo pado limatura ferri circa magnetem fe difponat, multa ejus ope advertemus, quae hadenus dicta confirmabunt. Nam in primis notare licet, ejus pulvifculos non confuf coacervari, fed unos aliis incumbendo, quofdam quafi
ter fitum
De
fparfd'.
ftriatae libe-
earum
iftius limaturae
fupra planum,
in
fit,
quo
foramen cui magnes fphaericus ita immiffus ut polis fuis utrimque planum tangat, eo modo
redam
repraefentent,
&
limatura
etiam circa
exhibebunt.
globum
Deinde,
alterius
25
alius
ifti
piano juxta
oftendet
priorem inferatur,
refpiciat,
&
limatura
pado particulse ftriatae per iftos duos magnetes tanquam per unicum moveantur. Ejus enim tubuli, qui ab uno ex polis le mutu refpicientibus ad alium porrigentur, erunt omnino redi alii ver, qui ab uno ex adverfis polis ad alium pertinetiam, quo
;
a.
1.
6.
?o8
Principiorum Philosophle
:
390-391.
ut hc funt lineae
aliquid limaturae
BRVXTa.
cm
ferri
fi
illam convertatur,
&
infledunt
quia fcilicet
quae
per
illos fluunt,
repelluntur ab
aliis
quae veniunt
inferior
ifti
magnes
10
diffolvuntur,
&
quia
fcilicet parti-
culse flriatae ex
hoc
inferiori afcendentes,
impetum
cm
ingredi
non
pofint, nifi
perficies
polo Au-
polus Borealis inferioris obvertatur, haec limatura tubulos fuos re& verfus inferiorem dirigit, & quantum
poteft producit: quia utrimque particulis ftriatis, ab
20
uno magnete in alium tranfeuntibus, viam praebent; fed non ide fuperiori feparatur, nifi pris inferiorem tetigerit, propter vim contads, de qu egimus
291-293.
Pars Quarta.
.
309
Atque propter iftam eandem vim, fi limatura, magneti quantum vis forti adhaerens, tangatur ab alio debiliori magnete, vel tantm ferreo aliquo
paullo ant a
bacillo, nonnullae ejus partes fortiorem
magnetem
re-
linquent,
tur
:
& debiliorem,
fcilicet, quae
five
illse
qum
enim exiguse iftae fuperficies varie fint & insequales, femper accidit, ut quafdam limaturae particulas uni magneti vel ferro, alias alteri
illum tangent.
10
Cm
firmis jungant.
i5
Lamina ferrea, quae, polo magnetis admota, ejus vim fuftinendi ferri multm auget, ut ant ditum eft, impedit ejufdem vim ferri ad fe alliciendi aut convertendi. Nempe lamina DCD impedit ne magnes AB, cujus polo adjun&a eft,
|
CLXXX.
Cur lamina ferrea polo
magnetis conjuna, vim trahendi vel convertendi ferri imejus
mdiat b .
acum
E F ad fe alliciat aut
convertat.
Jam enim
adverti-
mus
20
\
C
verfus extremi-
progrederentur B verfus E F
DD,
qum
25
ad acum E F perveniunt. Eodem modo quo fupr diximus paucas medi Terrse regione ad nos pervenire, quia maxima earum pars, per interiorem cruftam fuperioris Terr regionis, ab uno polo ad alium revertitur; unde fit,
per arem fluunt, ficque vix
,
dit.
la 2' dit.
effet.
fi
d'o la rdaction de
b.
c.
Art. clxxvi et clxxvii, p. 3o5 et 3o6. Proprit 3i, p. 287, 1. 8. Art. clxvi, p. 287.
}I0
Principiorum Philosophie
392-293.
nos fentiatur. Sed praeter ferrum aut magnetem, nullum aliud corpus in locum laminae C D poni poteft, quo magnes A B impediatur, ne vim fuam
in
acum EF
exerceat.
Nullum
enim habemus, in hac exteriore terra, quantumvis folidum & durum, in quo non fint plurimi meatus non quidem ad menfuram particularum ftriatarum efformati, fed mult majores, utpote
:
10
&
per
quos idcirco
tranfire
non minus libr pofunt qum per arem, in quo iftos etiam
iftae
particulae ftriatae
i5
ferrum aut magnes diu detineatur aliter convertis adTerram aliofve vicinos magnetes, qum fponte fe converteret fi nihil ejus motum impediret, hoc
Si
CLXXXIII.
Cur
magnetibus vicinis advenientes, obliqu vel averf ipfius meatibus occurrendo, paullatim eorum figuras mutant & corrumpunt. Denique vis magnetica humiditate, rubigine, ac fitu valde minuitur & valido ign plan deletur. Rubigo
ex Terra
|
vel aliis
enim, ex
occludit
;
ferri
ramentis eflorefcens,
meatuum
orificia
fitus,
25
idemque prftat
aris humiditas
&
quia rubiginis initia funt. Ignis autem agitatio iftorum ramentorum pofitionem plan difturbat. Nihilque puto
a.
1.
10.
b.
c.
I.
12.
16.
93-*94-
Pars Quarta.
circa
j 1
hadenus
magnetem
fuifife
ob-
quse explicui,
non
facile
clxxxiv.
De
vi attraionis ' ,mt in
aliquid
vitro
.j
addendum
elt
juccmo, cer,
us
'
'
refini,
omnia minuta corpora etiam trahunt. Quamvis enim mei non fit inflituti, particufimilibus, quae
&
nec examinare
nifi
pris ex
eorum proprietates
:
deducam, & ita intimam ipforum naturam inveftigem quia tamen eadem vis in vitro etiam eft, de quo mihi
paull ant a fuit
i5
agendum ad
ignis effetus
demon-
ftrandos,
fcripfi,
eam explicarem, alia forfan quae de illo poflent in dubium revocari. Prfertim quia
nifi
20
25
3o
vim in fuccino, cer, refin, & oleagineis fer omnibus reperiri, putabunt ipfam in eo confiftere, qud tenues qudam & raraofae iftorum corporum particule, fridione commotse (fridio enim ad illam vim excitandam requiri folet), per arem vicinum le diffundant, ac fibi mutu adhaerefcentes protinus revertantur, & minuta corpora quae in itinere offen|dunt, fecum trahant. Quemadmodum videmus ejufmodi pinguium liquefadorum guttas, bacillo appenfas, levi motu ita excuti pofTe, ut un earum parte bacillo adhaerente, alia pars ad aliquam diflantiam ab eo recdt, flatimque revertatur, nec non feftucas, aliave obvia corpufcula fecum adducat. Nihil enim taie in vitro licet imaginari, faltem fi naforte nonnulli, videntes iflam
a. Art.
cxxiv-cxxxiu, p. 270-275.
Ji2
Principiorum Philosophie
fit
394-395-
tura ejus
talis,
ac
gnanda.
clxxxv.
Qu fit
caufa itlius attraionis in vitro.
/
Nempe
.,
<<
ex
modo quo
illud generari
.
di&um
..
eft
a
,
.,,
omnes
partes
cm
fint anguftiores,
qum
hanc materiam primi elementi, omnium meatuum quos inelementi tranfitum praebent
eft,
putandumque
10
iftas
oblongas efformari, quae, cm fimiles rimulas in are circumjacente non inveniant, intra vitrum fe continent, vel cert
&
& circa
motu quodam circulari, ex unis ejus rimulis in alias fluunt. Quamvis enim materia primi elementi fluidiflima fit, quia tamen conejus particulas convolutse,
fit art.
tertiae partis
eft,
20
87
&
88 explicui
b
,
rationi
confentaneum
ut
credamus multas quidem ex maxime concitatis ejus minutiis vitro in arem afidu migrare, aliafque ab are in vitrum earum loco reverti fed, cm eae quae revertuntur, non fint omnes aequc concitatae, illas quae
;
25
minimum habent
nulli
unas
adhrentes, fafciolas
iftas
componere;
quic
b.
Ci-avant p. 142
et 144.
395*96.
Pars Quarta.
} 1 J
detrminatas, quas
fit,
non
facile
ut
fi
vitrum
10
hoc motu foras excuffae, per arem quidem vicinum fe difpergant, aliorumque etiam corporum vicinorum meatus ingrediantur fed quia non tam faciles ibi vias inveniunt, ftatim ad vitrum revolvantur, & minutiora corpora, quorum meatibus funt implicite, fecum adducant. Ouod autem hc de vitro notavimus, de plerifque <j* ,-11 alns corponbus etiam credi dbet nempe quod interincalefcat, ipfse
;
.
clxxxvi.
Eandem
,-
ipfius
cauffam
deri.
cm
fint
i5
nimis angufta
fint
& cm
ifli
majora
iis
mapar-
terise
quae fibi
mutu adjun&,
ticulas
figuras,
maxim
:
&
oblongas
volvendo, alfidu
valde
25
non admittant, nifi efifent oblonga rimarum inftar, vix poflent erTe majora iis, qu inter aris particulas globulis ejufdem fecundi elementi non occupantur. Quapropter, etfi non
a negem, aliam cauffam attradionis ant expofitam in aliquibus forte corporibus locum habere poffe, quia tamen non eft ita generalis, & attratio ifta in valde
|
3o
in
illis,
clxxxiv, p.
III.
3n.
4
uvris.
M4
vel faltem in
Principiorum Philosophle
296.
in vitro effe
quserendam.
CLXXXVII.
iflas in
mea-
Ex
Jiis intelligi,
poffint
ferri Jolent.
corporum terreftrium, ex materi primi elementi efformatas, non modo variarum attradionum, quales funt in eleclro & in magnete, fed & aliorum innumerabilium & admirandorum effeduum cauffas effe poffe. Quae enim in unoquoque corpore formantur, aliquid fingulare habent in fu figura, quo differunt reliquis
omnibus, in aliis corporibus formatis; cmque retineant maximam agitationem primi elementi, cujus funt partes, minimas ob cauffas fieri poteft, ut vel extra corpus in quo funt non evagentur, fed tantm in ejus meatibus hinc inde difcurrant vel contra celerrim ab eo difcedant, & alia omnia corpora terreftria pervadentes, ad loca quantumlibet remota breviffimo tempore perveniant, ibique materiam fuae adioni reci;
10
i5
piendse
effetus
qum mirse fint magnetis & ignis proprietates, ac qum diverfse ab iis quas vulg in aliis corporibus obfervamus qum ingens flamma ex minim fcintill momento temporis poffit accendi, qum magna fit ejus vis ad quam im;
20
manem
diflantiam
ftellae fixse
que diffundant;
&
reliqua,
quorum
meo
judi-
25
omnibus
notis
&
ab
omnibus admiffis, figura fcilicet, magnitudine, fitu & motu particularum materiae, in hoc fcripto deduxi
:
& (i"dit.).
l.
12.
296-297-
Pars Quarta.
|
thise
univerf, quod ad cauffas tantm corporales, five mente & cogitatione deftitutas, debeat referri, cujus ratio ex iifdem illis principiis deduci non poffit ade ut aliqua alia ipfis adjungere non fit necefle. Plura non adderem in hac quart Principiorum Phi:
lofophise parte,
fi
De in
iis,
CLXXXVIII. qu ex traa-
10
duas adhuc alias, quintam fcilicet de viventibus, five de animalibus & plantis, ac fextam de homineefTem fcripturus b Sed quia nondum omnia, de
animo
fuit)
quibus in
iis
nec
fcio
an
unquam
otii
quid in
i5
iis
defideretur,
quod ad
pauca
quaedam de fenfuum obje&is hc fubjungam. Quippe hadenus hanc Terram, totumque ade hune mundum afpe&abilem, inftar machinai defcripfi, nihil prter figuras & motus in eo confiderans fenfus autem noftri
;
multa
20
fonos
&
.
fimilia,
de quibus
fi
puam
explicationis
omififTe
25
Sciendum itaque humanam animam, etfi totum corpus informet, prsecipuam tamen fedem fuam habere in cerebro, in quo folo non modo intelligit & imaginatur, fed etiam fentit hocque opre nervorum, qui, filorum inftar, cerebro ad omnia reliqua membra
:
modo fit.
protenduntur, iifque
a.
fie
b.
c.
p. 389.
p. 291,
1.
27, p. 292,
1.
i3.
}i6
Principiorum Philosophie
J97 - 9 8.
humani corporis tangi poflit, quin hoc ipfo moveantur aliquot nervorum extremitates per ipfam fparfae, atque earum motus ad alias eorum nervorum extremitates, in cerebro circa fedem animae collectas, tranfferatur, ut in Dioptries cajpite quarto
cui. tur,
a
fie
animam
five
mentis afFe&iones,
five cogitationes,
ex
iftis
motibus immdiate confequentes, fenfuum perceptiones, five, ut vulg loquimur, fenfus appellantur.
cxc.
10
Horum fenfuum
vorum
diverfitates
De Jenfuum
ne
:
dijlinio-
diverfitate, ac
Neque tamen
iis
fini5
notare
aliae
quarum
quinque ad externos. Nempe nervi qui ad ventriculum, fophagum, fauces, aliafque interiores partes, explendis naturalibus defideriis deftinatas, protenduntur, faciunt
20
unum
&
praecor-
quamvis perexigui fint, faciunt alium fenfum internum, in quo confiftunt omnes animi commotiones,
five
pathemata,
triflitiae,
amoris,
25
odii,
&
fimilium.
&
movet, ut
b.
Tome Tome
VI, p. 109.
V,
p. 3
3,
1.
i5, et p.
347,1. 7.
sg8-99-
Pars Quarta.
fenfu hilaritatis
afficit
:
jij
quodam
fenfum dant. Ita imaginatio fruitionis alicujus boni, non ipfa fenfum laetitise in fe habet, fed fpiritus ex cerebro ad mufculos, quibus illi nervi inferti funt, mittit, eorumque ope orificia cordis expanduntur, & ejus nervuli mo|ventur eo motu, ex
ltitia
eundem illum
ille
judicat,
&
gaudet gaudio
illo
ull corporis
commotione ha-
deinde,
cm
excitant, qui
quorum ope alium in cerebro motum mentem afficit laetiti animalis fenfu.
Edem
ventriculos fluens,
& non
alium
quendam motum
20
prcordiorum nervulis facit, qui cerebro communicatus fenfum triftitiae ponit in mente, quamvis ipfa forte nefciat cur triftetur alique plures cauflae idem prftare poflunt. Atque alii motus iftorum nervulorum efficiunt alios affetus,
in iifdem
:
irae,
&c, quatenus
eft,
funt tan-
tm
25
quatenus
funt confufae
qudam
cogitationes, quas
mens non
habet
fe fol, fed
eft,
conjunda
aliquid patiatur.
iis
Nam
diftinta cogita-
tiones, quas
habemus de
quse
ampledenda
funt,
3o
&c, toto gnre ab iftis affedibus diftinguuntur. Non alia ratio eft appetituum naturalium, ut famis, fitis &c, qui nervis venvel optanda, vel fugienda
}i8
triculi
,
Principiorum Philosophie
3 99-3oo.
comedendi, bibendi &c, plan diverfi; fed quia, ut plurimum, ifla voluntas five appetitio eos comitatur,
idcirco dicuntur appetitus.
CXCI.
Quantum ad
:
De
fenjibus externis
ac primo de tau.
fervientes moventia,
&
iftis
motibus
in
anima
10
Nam
tem definentes,
mediante quibuflibet terrenis corporibus tangi pofunt, & ab illis integris moveri, uno modo ab illorum duritie, alio gravitate, alio calore, alio ab humiditate &c; quotque diverfis modis vel
tur,
moventur, vel motu fuo ordinario impediuntt in mente diverfos fenfus excitant, ex quibus
denominantur. Ac prterea,
tt tactiles qualitates
ifti
cm
tamen
fenfus
ut nulla
fit
titillationis,
conjunda
fit
eft, ei
teftatur;
fi
ver
ali-
20
qua
laefio
inde fequatur,
&
CXCII.
De
guflu.
Deinde alii nervi, per linguam & partes ei vicinas fparfi, ab eorundem corporum particulis, ab invicem
disjundis,
25
diver-
De
odoratu.
duo etiam nervi, five cerebri appendices extra calvariam non exfertae, moventur ab eorundem
Tertio,
3o
3oo-3oi
Pars Quarta.
corporum particulis disjundis, & in are volantibus, non quidem quibuflibet, fed iis quse fatis fubtiles ac
fimul fatis vividae funt, ut in nares attrad per
fpongiofi
offis
;
meatus ufque ad illos nervos perveniant & diverfis eorum motibus fiunt diverforum odorum
fenfus.
Quarto, duo
alii
nervi, in intimis
aurium cavernis
&
cxciv. De auditu.
membranulam tym;
pani
concutiens,
ifti
tenulam, cui
ab horum
motuum
diverforum fonorum
CXCV. De y ifu.
fenfus oriuntur.
i5
Denique nervorum opticorum extremitates, tunicam, retinam di&am, in oculis componentes, non ab
are nec terrenis ullis corporibus
ibi
moventur, fed
luminis
& colorum
&
MeCXCVI.
teoris explicui.
20
non quatenus
eft in
Animam
cerebro.
non fentire,
eft
ce-
mji quatenus
in
25
nervorum ope fentire folum cerebrum afficientes, omnem fenfum tollant, vel perturbent ut & ipfe fomnus, qui eft in folo cere;
magn ex
illsefo,
facultatem,
quam poftmodumvigilia
Deinde,
ex eo qud, cerebro
a.
tantm
per quas
b.
Tome
VI,
p.
325
et
p. 345.
Voir
aussi
V, p. 3go.
}20
nervi
Principiorum Philosophle
3oi-3oa.
membris externis ad illud porriguntur, obftrudae fint, hoc ipfo illorum membrorum fenfus etiam prit. Ac denique, ex eo qud dolor aliquando fentiatur tanquam in quibufdam membris, in quibus nulla tamen eft doloris cauffa, fed in aliis per quae tranfeunt nervi, qui ab illis ad cerebrum protenduntur. Quod ultimum innumeris experimentis oftendi poteft, fed
unum hc ponere fufficiet. Cm puellae cuidam, raanum gravi morbo affedam habenti, velarentur oculi
quoties Chirurgus accedebat, ne curationis apparatu
turbaretur, eique poft aliquot dies brachiurn ad cubi10
in eo ferpentem, fuiffet
ita fubftituti,
am-
&
ut eo
privatam
nunc in uno ejus mans quae abfciffa erat digito, nunc in alio fe fentire querebatur quod fan aliunde contingere non poterat, qum ex eo qud
dolores,
:
ad
manum
defeendebant,
tuneque
cubitum terminabantur, eodem modo ibi moverentur, ac pris moveri debuiffent in manu, ad fenfum hujus vel illius digiti dolentis,
in brachio juxta
20
Probatur deinde talem effe noftrae mentis naturam, ut ex eo folo quod quidam motus in corpore fiant, ad
quaflibet cogitationes, nullam iftorum
motuum imaillas
25
tari.
ginem
&
fpeciatim ad
Nam
videmus verba,
five
comraotiones excitare. In edem chart, cum eodem calamo & atramento, fi tantm calami extremitas certo modo
&
3o
3oj-3o3.
Pars Quarta.
21
fupra chartam ducatur, literas exarabit, quse cogitationes praeliorum, tempeftatum, furiarum, affedufque
indignationis
&
triflitiae
bunt
5
fi
ver alio
&
Refpondebitur
loquelam nullos affe&us, nullafque rerum fe diverfarura imaginationes, immdiate in mente excitare,
10
fed
tantummodo diverfas inteileftiones quarum deinde occafione anima ipfa variarum rerum imagines in fe efformat. Quid autem dicetur de fenfu doloris &
;
titillationis
fcindit
i5
Gladius corpori noftro admovetur, illud ex hoc folo fequitur dolor, qui fan non mi?
ns diverfus eft gladii, vel corporis quod fcinditur, vel odor, vel locali motu, qum color, vel fonus, fapor. Atque ide, cm clar videamus, doloris fenfum in nobis excitari ab eo folo, qud aliquae corporis noftri partes contadu alicujus alterius corpo|
20
ris
localiter
moveantur, concludere
licet,
nollram
effe talis
naturs, ut ab aliquibus
tibus localibus,
pati poflit.
Preeterea
z5
inter
non deprehendimus ullam differentiam nervos, ex qu liceat judicare, aliud quid per
unos qum per alios, ab organis fenfuum externorum ad cerebrum pervenire, vel omnino quicquam e pervenire,. prseter ipforum nervorum motum localem. Videmufque hune motum localem, non modo fenfum
3o
&
motus.
&
fonorum.
Nam
III.
fi
uvres.
22
PRINCIPIORUM PhILOSOPHLE
3o3-3o4-
i&s vibratio ad retinam ufque perveniat, hoc ipfo videbit plurimas fcintillas luminis fulgurantis, quod lumen extra ejus oculum non erit. Atque fi quis aurem
fuam
digito
obturet, tremulum
quoddam murmur
5
audiet,
quod folo motu aris in e inclu procedet. Denique fsepe advertimus alorem, aliafve fenfiles qualitates, quatenus funt in objedis, nec non etiam formas rerum pure materialium, ut, ex. gr., formam ignis, motu locali quorundam corporum oriri, atque ipfas deinde alios motus locales in aliis corporibus efiicere. Et optimcomprehendimus quo pa&o varia magnitudine, figura & motu particularum unius corporis, varii motus locales in alio corpore excitentur; nullo autem modo pofiumus intelligere, quo pato ab
iifdem (magnitudine
aliud producatur,
fcilicet, figura
io
&
ab
motu) aliquid
ipfis naturae,
omnino
efife
diverfae
quales funt
reaies,
illae
formas fubftantiales
&
qualitates
quas in rbus
iftae
in aliis corporibus
motus locales
efle
cm
20
&
fciamus eam
omnes
fenfus in
25
omnino concludendum
ea, quae in objedis
lons, frigoris
&
effe
qum
iftorum objedorum
3<>4-3o5.
Pars Quarta.
)2)
modis movere poffint. Atque ita facili enumeratione colligitur, nulla naturse phsenomena fuifle me in hac tradatione prsetermirTa. Nihil enim inter naturae phsenomena eft recenfendum, nifi quod fenfu deprehenditur. Atqui exceptis magnitudine, figura & motu, quae qualia fint in unoquoque corpore explicui, nihil extra nos pofitum fentitur, nifi lumen, color, odor, fapor, fonus,
cxcix.
Null natur phnomena in hac traatione fuijfe prxtermiffa.
10
&
tadiles qualitates
tem nobis non deprehendi quicquam aliud efle in objedis, qum difpofitiones quafdam in magnitudine, figura & motu confidentes, hadenus eft demonftratum.
i5
Sed velim etiam notari, me hc univerfam rerum materialium naturam ita conatum efle explicare, ut nullo plan principio ad hoc ufus fim, quod non ab Ariftotele, omnibufque aliis omnium feculorum Phiadmiflum ade ut haec Philofophia lofophis fuerit
:
|
CC.
Nullis
cipiis
me
in ea
prin-
20
non
fit
nova, fed
figuras
omnium maxime
antiqua
&
vulgaris.
Nempe
25
motus & magnitudines corporum confideravi, atque fecundm leges Mechanicse, certis & quotidianis experimentis confirmatas, quidnam ex iftorum corporum mutuo concuriu fequi debeat, examinavi. Quis autem unquam dubitavit, quin corpora
moveantur, variafque habeant magnitudines & figuras,
pro quarum diverfitate ipforum etiam motus varientur,
&
3o
multa minora dividantur, & figura? mutent ? Hoc non uno tantm fenfu, fed pluribus, vifu, tadu, auditu
diftint
imaginamur
&
24
:
PRINCIPIORUM PHILOSOPHLE
3o5-3o6.
intelligimus
; corpoDari particulas
mm infenjiies.
quod de reliquis, ut de coloribus, de fonis & caeteris, quae non ope plurium fenfuum, fed fingulorum duntaxat percipiuntur, dici non poteft femper enim eorum imagines in cogitatione noftr funt confufae, nec quidnam illa Tint fcimus. corporibus particulas confiAt multas in fingulis r \ dero, quae nullo fenfu percipiuntur quod illi fortafle non probant, qui fenfus fuos pro menfur cognofcibilium fumunt. Quis autem poteft dubitare, quin
: :
multa corpora
fint tara
prehendamus
trahatur ex
iis
? fi
horis adjiciatur
iis
nec poteft
fuit, nifi
intelligi
majorem
illam reddi
qum
ei
pris
i5
adjungi.
Quis autem unquam fenfu deprehendit, quaenam fint illa corpufcula, qua? in un die arbori crefcenti accefferunt? Atque faltem illi, qui agnofcunt quantitatem
effe
reddi poffe
tam exiguas, ut nullo fenfu percipiantur. Et fan mirum effe non dbet, qud valde minuta corpora fentire nequeamus; cm ipfi noftri nervi, qui moveri debent ab objetis ad fenfum efficiendum, non
fint minutiffimi,
20
fed,
funiculorum
;
inftar,
ex multis
2
corporibus moveri
poflint.
quam
fit,
ad exemplum eorum quae in magnis corporibus accidere fenfu percipimus, judicare de iis quae acci-
dunt in minutis corpufeulis, ob folam fuam parvitatem fenfum effugientibus, quam ad haec explicanda,
3o
3o6-3o7.
Pars Quarta.
P5
iis
cum
quae fentiuntur
ccn.
Democriti Philofophiam non minus differre noftr, qum vulgari.
At Democritus etiam corpufcula quaedam imaginabatur, varias figuras, magnitudines & motus habentia,
ex
& tamen
ejus philo-
rejici folet.
Verm
nemounquam
10
multa rvera
talia fint,
nemo poteft dubitare, quin ut modo oflenfum eft. Sed recorpufcula indivifibilia iup-
je&a
.5
eft,
primo, quia
illa
tertio,
tribuebat,
in ullo corpore,
cm
fo-
20
lum fpe&atur, fed tantm quatenus ab aliorum corporum fitu & motu dependet atque ad illa refertur, intelligo ac denique, quia non oflendebat, quo pafto res fingulae ex folo corpufculorum concurfu orirentur, vel fi de aliquibus id oftenderet, non omnes ejus
;
|
faltem
quantum
judi-
care licet ex
25
iis,
prodita funt.
fophi
linquo.
An autem
fcripfi, latis
At infenfilibus corporum particulis determinatas figuras & magnitudines & motus affigno, tanquam fi
0
CCIII.
Quomodofiguras S motus
particularum
in-
eas vidiffem,
&
tamen fateor
efle infenfiles
atque
fint
fenjlium
cognofca-
mus.
J2
PRINCIPIORUM PhILOSOPHLE
:
3ot-3o8.
me primo
quidem, ex
& maxime
notis principes,
quorum
co-
gnitio
mentibus ncftris natur indita eft, generaliter confiderfle, quaenam prsecipuae differentiae inter magnitudines & figuras & fitus corporum, ob folam
exiguitatem fuam, infenfilium efle poflent,
fenfiles
&
quinam
rentur.
Ac
deinde,
cm
talium
exiftimfle; prsefertim
cm
10
modus
excogitari poffe
arte
me
&
corpora
qud
arte
fadorum
i5
ade magnis, ut fenfu facile percipi poflint hoc enim requiritur, ut ab hominibus fabricari queant. Contra autem naturales effedus fer femper dpendent ab aliquibus organis ade minutis, ut omnem fenfum effug'iant. Et fan nullae funt in Mechanic rationes,
:
?o
non etiam ad Phyficam, cujus pars vel fpecies eft, pertineant nec minus naturale eft horologio, ex his vel illis rtis compoto, ut horas indicet, qum arbori
quse
:
|
ex hoc vel
illo
femine
ut
ii
ortae, ut taies
frudus producat.
25
Quamobrem,
funt exercitati,
cm
ufum
fciunt
&
iftis,
quo
:
modo
aliae
fint fadae,
conjiciunt
ita
ex fenfilibus effedibus
lium, quales fint
&
eorum
cauflse
&
particulae infenfiles,
3o
3o8-3o9.
Pars Quarta.
forte
VI
quomodo
CCIV.
Sufficere fi de infenfibilibus qualia effe
poffint,
etfi
At quamvis
res
hoc pafto
fieri
intelligatur,
omnes naturales
potuerint,
fie
fadas
Nam
quemadmodum ab eodem
10
i5
duo horologia fieri poffunt, quae, quamvis horas sequ bene indicent, & extrinfecus omnino fimilia fint, intus tamen ex valde diiimili rotularum compage confiant ita non dubium eft, quin fummus rerum opifex omnia illa, quae videmus, pluribus diverfis modis potuerit efiieere. Quod equidem verum effe libentifim concedo, fatifque mepraeftitum effe putabo, fi tantm ea quae fcripfi talia fint, ut omnibus naturae phaenomenis accurat refpondeant. Hocque etiam ad ufum vitae fufficiet, quia & Medicina, & Mechanica, & caeterae artes omnes, quae ope Phyficae perfici poffunt, ea tantm quae fenfilia funt, ac proinde inter naturae phaenomena numeranda,
artifice
:
fint.
pro fine
voluiffe,
20
fibi
perfuadeat,
praeftitiffe,
aut praeftare
de
iis
quae fenfui
non
de-
&
monftrationes afferre,
fi
tantm oftendat ea
ita fieri
poffe, ut fe explicantur.
25
Sed tamen, ne qua hc veritati fraus fit, confiderandum eft quaedam effe quae habentur certa moraliter, hoc eft, quantum fufncit ad ufum vitae, quamvis fi ad abfolutam Dei potentiam referantur, fint incerta.
|
CCV.
Ea tamen qu
cui,
explividerijaltem mo-
raliter certa.
Ut
3o
ex. gr.,
fi
dem
a.
literis,
non
in
feriptam,
Voir
t.
&
V, p. 550,
4-
28
effe B,
Principiorum Philosophie
3o 9 -3io.
dum
ubi
B legendum C, atque
effe
ita
pro un-
quque
poni
in
liter
proxim fequentem
latina
fubftituendam,
iis
inveniat hoc
:
pado
qudam
etfi
verba ex
com5
illius epiftolae
verus fenfus
iftis
verbis contineatur,
cogrofcat,
&
fieri
eam
fcripfit,
non
proxim fequentes, fed aliquas alias loco verarum pofuerit, atque fie alium in e fenfum occultaverit hoc enim tam difficulter poteft contingere,
literas
:
ut
non
qum
10
multa de magnete, de ign, de totius Mundi fabric, ex paucis quibufdam principiis hc deduda nt, quamvis illa principia tantm cafu & fine ratione
me affumpta
potuiffe
fi
pu tarent, forte tamen agnofeent, vix contingere, ut tam multa fimul cohaererent,
effe
3
.
i5
falia effent
CCVI
,
quaedam funt, etiam in rbus naturalibus, r n quie abiolute ac pluiquam morahter certa exiftimamus, hoc feilicet innixi Metaphyfico fundamento, qud Deus fit fumm bonus & minime fallax, atque
Praeterea
i
jo
ide facultas
quam nobis
ddit ad
verum
falfo diju-
&
poffit.
thematicae demonftrationes
res materiales exfiftant;
talis eft
&
talia
a5
quorum
numerum
qui con-
iis,
quo pado ex primis & maxime fimplicibus cognitionis humanse principiis, continua ferie deduta fint. Praelertim fi fatis intelligant, nulla nos objeda
fiderabunt,
a.
3o
Voir
t.
V,
p.
3oa,
1.
16.
3 io.
Pars Quarta.
nifi
P9
motus
localis
excitari
ab
iis
aliquis
talemque
illis
motum
non
poffe flellis
fixis,
nifi fit
jacente
his
enim
admiffis, caetera
raliora quae de
qum
CCVII. Sei me omnia mea Ecclefice
me
:
10
At nihilominus, memor meae tenuitatis, nihil affirmo fed haec omnia, tum Ecclefiae Catholicae auftoritati, tum prudentiorum judiciis fubmitto; nihilque ab ullo credi velim, ni quod ipfi evidens & invida
ratio perfuadebit.
auoritati fub-
mittere.
FINIS.
uvres.
III.
INDEX
PRINCIPIORUM PHILOSOPHIE
m
i
Avertissement
Epistola Dedicatoria
PARS PRIMA.
De
i.
principiis cognitionis
human.
five inter
&
omnibus, quaneffe
corpus, cogitantem
rem
7
&
corpoream,
2.
dubi5
hinc agnofci
9.
Quid
fit
cogitatio
falfis
ha
10.
Qu
per
fimpliciffima funt
&
fe nota,
dcfiniticnibus
3.
&
taiia
inter
cognitiones
ftudio acquifitas
non
effe
4.
1.
noftra no
5.
qum
corpus
Cur
6.
Nos habere liberum arbitrium, ad cohibendum affenfum in dubiis, ficque ad errorem vitandum
innotefcat
i3.
Quo rum
Ex
tione dependeat
14.
7.
Non
mum, quod
8.
ordine philo. .
io
i5.
,,
H2
cxfiftentiam
fed
Index
neceffariam
(7-8)
contingenter!
dum10
taxat contineri
16. Praejudicia
partium matenae.numerus &c, pro indefinitis habenda 27. Quae differentia fit inter
ftellarum
14
i3
mins
ftentiae
ifta
indefinitum
28.
&
infinitum..
Dei ab omnibus
ex noftris
perfeftio
Non
effe
caufas finales
rerum
clar cognofcatur
17.
Qu
ideis
cujufque
objettiva
eft,
examinandas
effe
29.
Deum non
cauffam
errorum
16
major
effe
e ejus caufTam
11
18.
30.
Hinc fequi
ac
tolli
omnia quas
Deum
dubitationes ant
recenfitas
3
1
Errores noftros, fi ad
referantur, effe
Deum
omni
ali
re
.
tantm ne17
12
gationes;
tiones
32.
fi
ad nos, priva-
Nos non nobis ips, fed Deo fa<Etos, eumque proinde exfiftere
Duos tantm in nobis effe modos cogitandi, perceptionem fcilicet intellefls, & operationem voluntatis.
nem
22.
fufficere
ad exfteni3
33.
Ex
noftro
modo
exfiften-
nifi
cm
perfpel
mul cognofci
i3.
adjudicandum
35. Hancillolatispatere,erro-
18
Deum
nec
velle
noneffecorporeum,
ut nos, nec malitiam peccati 24. A Dei cognitione ad creaturarum cognitionem perrecordando eum veniri effe infinitum, & nos finifentire
,
36.
non
poffe
37.
qud agat
li-
tos
14
effe
&
25.
Credenda
perio
38. Effe
dignum reddi defeaum in noftr aftione, non in noftr natur, qud erremus &
;
faepe
aliis
fubditorum
dominis,
culpas
19
nunquam
.
in
autem Deo,
fe
tribui poffe.
mundi,
divifibilitas
notam
(8-9)
Principiorum PmLOSOPHIiE.
effe
22}
uni-
52.
Deo
41.
praeordinata
noftri
li-
ao
&
quo. .
Quomodo arbitrii
bertas
tio
modo
ipfa cognofcatur.
24
&
Dei prordina-
unum
fimul concilientur
4a.
54.
Quomodo
claras
& diftinpoffi-
43.
Nos nunquam
folis clar
falli,
cm
.
. .
tas notiones
habere
&
diftinft per-
mus, fubftantiae
21
55.
cogitantis,
ceptis affentimur
& corpore,
Quomodo
numerus
56. intelligantur
44.
cafu incida;
a6
mus
ex
in veritatem
idque
Quid
fint
modi, qualitates,
attributa effe in
attributa
57.
Qusedam
fatis
nobis perfpefta
fit
45.
46.
Quid
perceptio clara,
Etquid duratio
58.
&
tempus.
quid diftincla
Numerum &
omnia
effe
univerfalia
Exemplo
tur,
tantm modos
27
claram ceptionem,
ftincla
;
perdi59.
cogitandi.
fit
Quomodo
univerfalia fiant,
diftin-
&
22
qu.
:
fint
quinque vul-
ftam,
47.
gata
Ad
cia
ferentia,
proprium, acci
emendanda, fimplices
60.
dens
De
diltinitionibus, ac pri-
mo
de
reali
. . .
28 29 3o
clarum
48.
61. 62.
Omnia qu fub perceptionem noftram cadunt, fpererumve affefliones, vel ut tcmas veritates & rerum enumeftari ut
De De
diftinftione modali.
diftindione rationis...
cogitatio
63.
Quomodo
tenfio
&
ex-
res
diftintt
cognofci
turam mentis
ratio
64.
Quomodo
fubdantioe
49. jEternas veritates non poffe ita enumerari, fed nec effe
3i
65.
Quomodo
fint
50.
opus Eas clar percipi, fed non omnes ab omnibus, propter praejudicia
23
66.
32
Quomodo
&
24
iis
5i.
Quid
iftud
ris
fitfubftantia;
& qu6d
mal judicemus
nos
falli
nonconveniat univoc.
m
68.
Index
in
iftis id,
(9)
Quomodo
in
quod
fit
defatigemur
fenfibus
ad
ea,
quae
clar cognofcimus, ab eo
praefentia
;
non
ide
quo
falli
polfumus,
cognofci
funt, attendendo
&
diftinguendum
69.
33
atfueti
fimus de
illis
non
Long
70.
magnitudinem, figuram &c, qum colores, dolores &c Nos poffe duobus modis
aliter
.
ex praefenti
fed ex
perceptione,
de
fenfibilibus
:
judicium
erroalio in
praeconcept opinione judicare 74. Quartam cauflam elfe, qud conceptus noftros verbis,
quae rbus
37
ferre
quorum uno
accurat non
...
rem praecavemus,
rcfpondent, alligemus.
34
75.
Summa eorum
vanda funt ad
fam
72.
prjudiciis infantiae
fophandum
35
76. Autoritatem divinam per-
38
procedere
73.
qum
perceptis affentiri.
69
PARS SECUNDA.
De
Principiis
rerum materialium.
1.
Quibus rationibus
t cognofcatur
rerum
40
6. 7.
&
materialium exfiftentiacer2.
cere
Quomodo fit rarefaftio ... Eam non poffe ullo alio modo intelligibili explicari
3.
Senfuum
fed quid
fito
perceptioncs,
lit
non
8.
quid rvera
profit
in rbus,
do
ccrc
4.
9.
Quantitatem & numerum differre tantm ratione re quanta & numerata Subftantiam corpoream
44
Naturam
corporis,
non
in
cm
quantitate fu di-
pondre, duritie,
aut limilibus, fed
colore,
in fol
extenfionc confiftere
5.
42
10.
...
45
lo-
Prxjudicia
de rarefaftionc
(9-io,
PrINCIPIORUM PHILOSOPHIE.
in re
m
55
1.
Quomodo
non
diff-
rt fubftanti corpore.
12.
46
tur
quam
tur
3o.
quiefcentia fpeftan-
3.
14.
i5.
Quomodo
locus externus
Cur, ex duobus corporibus contiguis quae feparantur ab invicem, unum potis qum aliud moveri
dicitur
48
3i.
56
in
16.
Quomodo
eodem
cor-
res
49
3a.
.
.
57
17.
Vacuum
Quomodo
18.
etiam motus propri fumptus, qui in quoque corpore unicus efl, pro pluribus fumi poffit.
.
fumpto
5o
33.
Quomodo
in
omni motu
58
19.
Ex
his ea confirmari,
qux
integer circuluscorporum
fimul moveatur
atomos dari
poffe..
Item
nit
mundum
extenfum
effe indcfi-
quamvis
eae
52
nobis
biles
fint
incomprehenfi59
fit ifta
fit
22.
35
Quomodo
divifio;
ac plures
poffe
23.
mundos
effe
non
&
qud non
quin
dubitanetfi
Omnem
nem,
materiae variatio-
five
omnem ejus
for-
36.
dum
60
marum
dere
24.
diverfitatem, pen
tus
25.
motu Quid fit motus juxta vulgarem fenfum Quid fit motus propri
fumptus
61
53
37
Prima
26.
Non
ad
ftatu
perfeveret
ficque
motum, qum ad
quietem
tem
27.
62
Motum &
tantm
elfe
diverfos
modos
55
corporis moti
28.
omnis motus ex
ielus
lariter
;
fe ipfo fit
Motum
non
propri
fumtum
&
referri, nifi
ad corpora
moventur, tenderc
j}6
femper ut recdant centro
circuli
Index
(io-h)
56.Fluidorumparticulasaequali
quem
:
defcri-
vi
verfus
omnes
partes
bunt
40. Tertia
Iex
63
moveri. Et corpus
durum
qud omne
ma vi porte motum
Sj.
determinari ad
71
Ejufdem
quae
tardis
rei
demonftratio.
particule
jl
58. Si
fluidi
moveantur qum
transfert
41. Probatio prioris partis hujus regulae
65
corpus
ftens,
fluidi
durum
66
Sg.
bere
75
quo
Corpus durum, ab alio duro impulfum, non omiiem fuum motum ab eo mutuari, fed partem etiam fluido circumjacente
44.
Motum non
effe
motui
;
&
60.
Non
67
Quomodo
nari
portit
determieu jufque
61.
tamen ab ifto fluido majorem celeritatem acquirere, qum habeat duro quo impul;
porte
quantum
fum
eft
76
Cm
corpus fluidum totum fimul verfus aliquam partem fertur, neceffari fecum dferre corpus du-
68
rum quod
62.
fie
in fe continet.
Cm corpusdurum fluido
defertur,
non
ideirco
moveri
63.
77
ut,
Quinta
69
quamvis
Septima
difficilem,
propterea
64.
Non
fic
alia principia in
Phy-
qum
in
Geometri,
nec
optari,
70
me
quia
admitti,
fie
Durorum
qum
71
&
certae
de
iis
demonrtra78
earum quite
(il-I
Principiorum Philosophie.
)}7
PARS TERTIA.
De Mundo
Opra Dei nimis ampla cogitari non poffe
adfpe&abili.
i.
i5.
80
16.
2.
Cavendum
tientes,
fibi
fines
quos
Deus
17.
propofuit in creando
intelhgi
&
in
quantum hypothefes
18.
Quo
fenfu dicipoffit,omnia
propterhominemfataeffe.
4.
81
mots Terras
qum Coperni-
cus
19.
5.
Me
Terram
6.
& Lunam
82
negare
20. Fixas fupponendas effe
86
7.
8.
9.
Quas fitdiftantiareliquorum planetarum Sole Fixas non poffe fupponi nimis remotas Terram clo confpe&am non apparituram effe nifi ut Planetam, love aut Saturno minorem Solem & Fixas propri luce
fulgere
Saturno|
ftantes
21.
quammaxim
di
Solem,
bili
inftar
flammae, ex
materi quidemvalde
conftare, fed
mo-
non ideo
grare
22.
83
alios
10.
Lunam &
Terram
Planetis
Planetas
23.
ratione luminis
Solem flamm differre, quod non ita egeat alimento Fixas omnes in edem fphaer non verfari, fed
87
12.
84
habere,
aliis
deftitutum
i3.
24.
25.
14
36.
Clos effe fluidos 89 Clos omnia corpora in fe contenta fecum dferre. Terram in clo fuo quie.
fcere, fed
nihilominus ab
eo deferri
43
uvres.
III.
2^8
27.
Index
effe
(11)
90
28.
Terram, propri loquendo, non moveri, nec ullos Planetas, quamvis clo
transferantur
42 Omnia quae hc in Terra videmus, ad phasnomena etiam pertinere, fed non opus effe initio ad cunfta
.
refpicere
98
29.
Nullumetiammotum Terra
vis
effe
mena
clar
deducuntur
99
fint verae
ufum
Me
91
circa
omnes
So92
45 Meque etiam
falfas effe
hc nonnullas
lem
3t.
clo deferri
finguli
Quomodo
deferantur
Planetx
46,
Quaenam
fint ea,
quae hc
32.
Quomodo
culas
etiam Solis
ma93
cir-
33.
Quomodo etiam
Terra
Harum
fitatem
fuppofitionum
ea,
fal-
non impedire,quoquas
minus
ex
ipfis
deducentur, vera
effe poffint
&
certa toi
effe
94
48.
Quomodo omnes
materioe
fint fphaericae
cceleftis
35.
DeaberrationePlanetarum
in latitudinem
particulae
falx
io3
De motu
95
ma104
teriam fubtiliorem
5o.
Hujus
fubtilioris materioe
38. Iuxta
39.
Tychonis hypotheeffe, Terram moveri circa proprium centrum Ac etiam illam moveri circa Solem motu annuo..
fim dicendum
nuldiefficere
52.
96
53.
97
54.
55.
56.
106
Quomodo
matas
fint
Sol
&
fixas
for-
lam
adfpeds
107
to8
in
verfitatemin Fixis,propter
maximam ipfarum
tiam
41.
diftan-
intel
diftan-
57.
Quomodo
in
codem
cor-
98
motus fimul
effe poffint
5 3
(z-i3)
Principiorum PHILOSOPHLE.
ea.quae circula72.
}}9
mate-
58.
Quomodo
riter
Quomodo moveatur
ri,
moventur, conentur
quae
mo109
co-
73. Varias
effe
Quanta
nats
fit
vis
iftius
m
112
ejus
matejiae
75.
motu
fit
128
60.
Hune conatum
materi
reperiri in
clorum
corpora
fint ro-
61.
Ipfum
Solis
efficere, ut
76.
De motu primi
&
Fixarum
dum
jy.
tunda
62.
los fecundi
Eundem
ri
efficere, ut
mate-
cleftis
ab
omnibus
diffundat
1 1
'
verfus Eclipti-
dere conetur
63. Globulos materiae cleftis
fe
78.
Quomodo
cam
fe
diffundat
facile,
i33
in
79.
Qum
ad
motum
ifto
114
proprietates
:
64.
Omnes
in ifto conatu inveniri ade ut lux ejus ope cerni poffet tanquam ex ftellis manans, etfi nulla vis effet in ipfis ftellis
1 1
moveantur
80.
Quomodo lumen
dat verfus polos
Solis ten1
34
35
81.
An
aequalis
fit
ejus vis in
1
polis
&
in Ecliptic
minores
effe,
ac celeris moveri
qum
116
infle&i,
quam
modo
ut
inter fe confentiant
117
fe
67.
Duorum
vorticum polos
effe
poffe. 118
remotiores
83.
137
celeris
magni119
Cur
remotiffimi
tudine inaequales
69. Materiam primi elementi
84.
centrum,
&
qum
pau1
38
85.
Cur iidem
fint
Solis
proximi
70.
remotioribus
mino140
121
86.
res
71.
fitatis
123
H
quo
fit
Index
ut plan fphaerici
circa
retur.
(i3-I4)
Solem
&
ftellasgene-
Huncque xtherem
maculas ad tertium
1
& &
102.
iftas
menti
88.
nimum
facile
bent
aliis transferre,
mutu
adhaerere
144
io3.
89. Taies minutias, fibi mutu adhaerentes, praecipu inveniri in e materi primi
vifus
obfcurior;
&
cur qua-
rundam
tudines
ftellarum magni-
apparentes
mui52
difpa-
tentur
104.
figura
iftarum
Cur
aliquae fixae
ftriatae
deinceps voca
pareant
io5. Multos effe meatus in
culis,
buntur
91. Iftas particulas, ab oppofitis
ma1
feunt particulae
145
106. Quae
fit
53
rio
modo
effe intortas. ..
ftrias in
difpofitio iftorum
;
92. Trs
effe
tantm
ipfis
meatuum
ftriatae
per
retrogredi
&
omnium
rias effe
minutiffimas, va-
non poffint 154 107. Cur etiam quae veniuntab uno polo, non tranfeant per eofdem meatus, qum
quae veniunt ab alio
108.
in
Quomodo
fluat
materia primi
iftos
elementi per
meatus
i55
109.
Qud
illos
alii
etiam meatus
interfe1
148
ift
decuffatim
96.
Quomodo
rentur
cent
110.
56
Qud lumen
maculam
fire
ftellae
per 157
58
vix
poffit tran-
97.
Cur
in
quarundam
extre-
ni.
Quomodo
maculae in facu.
112. Defcriptio
ftellae
paula-
149
mai5o
meatus
particulis
100.
Quomodo
ex ipfis acther
ftriatis
cxcavari
161
(I4-I5)
Principiorum Philosophle.
ftellam poffe per
w
ufque per180
fit
14.
Eandem
men ad Terram
veniat
1
vicesapparereacdifparere. 162
vortieft
1 .
An
fixae
deantur;& quid
Firma182
116.
Quomodo
deftrui poffit,
mentum i32. Cur Cometae nobis non videantur, cm funt extra noftrum clum & obiter,
;
164
permultae ma1
cur carbones
cineres albi
33.
fint nigri,
&
117.
Quomodo
cula; circa
effe poffint,
aliquam ftellam
De Cometarum coma,
&
.
antequam ejux
1
85
vortex deftruatur
118.
66
34..
Quomodo iftae
culas
multae
ma1
35
.
generentur
Stella fixa
Explicatio
nis
iftius refraftiot
119.
Quomodo
tetur in
mu1
Cometam,
vel in
36.
Explicatio
comae
apparitionis
Planetam
120.
168
talis Stella,
188
Qu feratur cm primm
effe
137.
Quomodo
appareant
etiam
trabes
dfinit fixa
190
169
38.
i2i.
ditatem,
femper
circa
Cur
Fixas
taies
comae
Planetas
ma172
140.
aut
non
191
appareant
De
netae
principio
mots Pla192
193
Quomodo
globuli caeleftes
..
Quomodo
fint
etiam
folidi
effe
pof-
Secunda
Quarta
minus
173
fint
125.
Quomodo quidam
alii
194
145. Quinta
1
minus
principio mots Co-
74
146.
126.
De De
De
metae
127.
147.
Cur quidam
aliis
Planetae fint
;
Sole remotiores
176
148.
128.
129.
i3o.
Cur
ris aliis
moveantur
maculae
&
fint
179
luIII.
tamen
ejus
Quomodo Fixarum
uvkes.
tardiffima;
44
j42
149.
Index
Cur Luna
circa
i5
Terram
197
154.
Cur
fecundarii
Planetae
gyret
fuum
198
feratur
qui
ver funt
qum Terra
i52.
Cur
poli
jEquatoris
&
aoi
Eclipticae
multm
diftent
ab invicem
56.
5 3.
Cur Luna
dat,
celeris ince-
302
&
157. Ultima
ralis
&
maxime gene-
aberret, in conjunclionibusquminquadris;
mins
caufa
omnium
inae-
& cur
ejus
clum non
fit
1
rotundum
rum
reperiuntur
PARS QUARTA.
De Terra.
Falfam hypothefim, qu jam ant ufi fumus, effe retinendam ad veras rerum
Eas ab
10.
initio fibi
cubuiffe circa
mutu Terram
in-
206
2.
Quas
207
cundmiftam hypothefim.
3. Diftinflio
4.
5.
Meatufque
inter ipfas ha
buiffe anguftiores
i3
6. Particulas
elerrrenti,
Non femper
craffiores tefuiffe.
nuioribus inferiores
208
gione,
effe
debere
fatis
De prima formatione
verforum corporum
ti
di-
7. Ipfas
8.
magnas primo
in ter>
&
Terra; regione
aflionibus,
i5
De
ifta
quarum ope
minus
folidas
& minus
16
agitatas
(15-16)
Principiorum Philosophie.
effe|lu,
W
Terrae
diverla cor-
a&ionis
qud red209
32.
Quomodo fuprema
regio in
duo
Quomodo
18.
corpus folidum fatis multos meatus habere poit ad radios luminis tranfmit210 tendos De fecundo illius prima;
pora fuerit
33. Diftinftio
&
durum,
terreftrium in tria
fumma
220
gnera
34.
Quomodo
tertium corpus
aftionis effeclu,
qud una
35. Particulas
corpora ab
aliis fecernat,
generis in
tineri
36.
corpore con-
& liquores
19.
expurget
Duas tantm
in eo elfe ipe-
222
20. Explicatio
fecundae aclio-
Quomodo infimum corpus C in plura alia fuerit divi223 fum De formatione alterius
quarti corporis fupra ter-
212
38.
21.
Omnes
lae
Terrae partes,
,
fi
foelle
fpe&entur
non
tium
39.
224
quarti corporis
quo confint
partes
levitas
2
1
De hujus
accretione,
materiae cleftis
&
tertii
expur225
23
Quomodo
terra;
lefti
omnes
40.
gatione
ab
ift
materi c-
Quomodo hoc
tertium cor-
deorfum pellantur,
graves
fit
&
ita fiant
24.
Quanta
in
quoque cor41.
&
quartum
reli-
pore gravitas 214 25. Ejus quantitatem non refpondere quantitati materia;
querit
22t)
Quomodo
quarto
multa; filurx in
faclae fint
227
in varias
cujufque corporis
gravitent
. .
42.
Quomodo ipfum
partes
fit
26.
2i5 in locis fuis naturalibus depricorpora Gravitatem 27. mere verfus centrum Terrae.
43.
Quomodo
fupra
quartum ex parte
afcenderit,
&
ex parte in-
216
terti aftione, quae eft
fra remanferit
230
Terra;
28.
De
lumen; quomodo
las aris
particu-
commoveat
eft
217
calor;
fu.
.
maria &c
45. Quse
fit
29.
De
quart, qua;
fit,
aris natura
23l
quid
30.
& quomodo
46.
Cur
fetur
facile rarfit
&
den-
218
47.
3i.
altis penetret,
qum
omnia
De
fione
quibufdam ma-
fer
chinis
48.
De
aquse natur
&
cur
fa-
244
cil,
Index
(16-17)
66.
Cur Cur
fontes
non
fint
falfi,
in glaciem, vertatur
244
49. 50.
De
fluxu
&
refluxu maris.
quibufdam puteis
falfa
Cur aqua
dat,
aqua
234
&
dat
5i.
effodiatur.
245
Cur
res,
aeftus
cm
nova
69.
De De
nitro
aliifque
falibus,
fale
70.
marino
diverfis
vel
52.
vaporibus,fpiritibus,&
53.
aequinoftiis
fint
236
&
in
dentibus
71.
Quomodo
miftur
ex varia
eorum
54.
Cur
in
edem
poli altitu-
mare
fint
nera oriantur
72.
246
exteriorem
Quomodo
interiore
metalla ex terra
237
ad
fit
Cur
gnis
nullus
fit
fluxus nec
perveniant;
73.
& quomodo
&
cur in variis
fit
lito-
in
omnibus
terrae
Quomodo
74.
238
De
ris
&
Orien
elfe
in
58.
59.
De De
239
nec pofle
unquam ad
interiorem fo-
teriorem
dentis
60.
6
1 .
terram
perva76.
De
De De
iftius caloris
a&ione... 240
argill, oleo
fuccis acribus
&
acidis,
77. 78.
248
De
79.
Cur
fieri
plures
concuffiones
aliquot
63.
ficque per
horas
.
249
De
natur ignis
ejufque
excite-
64.
65.
De Terra
exteriore,
&
de
ab are diverfitate
81.
origine fontium
Quomodo primum
tur
25o
confervetur.
.
.
82.
Quomodo
Cur
243
83.
egeat alimento
(I7-I8)
Principiorum Philosophle.
ex filicibus ex25
H5
262
84. 85.
Quomodo
cutiatur
uruntur
86.
252
253
Cur quaedam inflammen263 tur, alia non 108. Cur ignis aliquandiu in
107.
Quomodo
prunis
fe
confervet
109.
De
pulvere tormentario,
ex fulphure, nitro
&
car-
corporum miftur
89. In fulmine, in ftellis traji-
bone confelo
de fulphure
110.
III.
ac primo,
cientibus
90. In
iis
:
254
quae lucent
ut in
ftellis
&
non
De De
nitro
fulphuris
&
nitri
con-
urunt
tibus
caden112.
junione
264
ni
De motu particularum
tri
,
&
1 1
3.
92. In
iis
quae incalefcunt
:
&
in-
valde dilatetur,
agat
verfus
& praefupe
non lucent
clufo
93. In
ut in
fno
cipu
256
afperf,
riora
114.
cake aqu
&
257
reliquis
1 1
5.
pulveris,
94.
Quomodo
terras ignis
in cavitatibus
quo praecipua
ejus vis
accendatur
258
confiftat
265
95.
96.
Quomodo Quomodo
fervetur
candela ardeat.
ignis in e con-
116,
De
dentibus
266
259
117.
118.
97.
bulliant.
& du268
98.
Quomodo
pora
ar
&
alia cor-
flammam alant 260 verfus De motu aris ignem 99. 100. De iis quae ignem exftinguunt
101.
De
,
fipidis, acidis
121
De
&
oleis
269
122
Quid requiratur ut aliquod corpus alendo igni aptum fit 261 102. Cur flamma ex fpirituvini linteum non urat io3. Cur fpiritus vini facillim
ardeat
104.
io5.
.
.
De 124 De
123
.
calce
vitro,
quomodo
fit
270
ta5.
Quomodo
,
ejus particulae
cm can271
eft,
omnefque
induat
figuras fa-
127
272
augeatur
H6
1
Index
Curejus
fragilitas
(8-i 9 )
rant extenorcm,
2g.
minua.
.
quam
per
tur,
1
fi
lente refrigeretur
fit
30.
3
1
Cur
Cur
arcs
pellucidum
272 273
interiorcm
148.
288
tranfeant
Qud
alia
facilis
Quomodo
fit
;
fiatcoloratum. 274
per magnetem,
exterioris
qum
per
i3a.
rigidum
inflexa
inftar
&
generaliter, cur
funt,
289
magnetis.
.
rigida,
cm
149. i5o.
Qui Cur
fint poli
ifti
poli fe
convenant
figuram
1
33.
De magnete.
eorum
Repetitio
5 1.
Cur etiam
clinent
cert ratione
fe in-
ex ant diftis,
qu
re-
290
275
Cur unus
alium
clinet,
fe
magnes
ad
in-
necin aqu
recipiendis
convertat
&
meatus
276
291
corporibus
ris,
1
terrae
exterioferro..
fint in
& quas
fe
fit
36.
277
154.
292 invicem
ferro
137.
Cur interdum
rfugiant
Qu
294
278
apti
55.
38.
Quomodo
reddantur
ftriatas,
ifti
meatus
ad
particulas
nem
i56.
mu295
ab utrvis parte venientes, admittendas ... 139. Quae fit natura magnetis. 279
140.
tu etiam rfugiant
Quomodo
rus, rigidus
fufione
fit
erant,
in
ejus
fragmentis
virtutis
fint poli
diver
&
157.
Cur eadem
toto
fit
vis in qu-
142. Quae
fit
differentia inter
chalybem
143.
&
aliud ferrum.
Quomodo
retur
chalybs tempe
58.
144. Quae fit dirferentia inter meatus magnetis, chalybis 283 &ferri 145. Enumeratioproprietatum virtutis magnetic 284
146.
296
variis
159.
mod
160.
recipiat
Quomodo
Qud
particulae ftria-
taepcrTerrxmeatusfluant. 287
147.
difficilis tranfeant
Cur ferrum oblongum eam non recipiat, nifi fecundm fuam longitudi-
&
ter-
nem
297
(i9)
Principiorum Philosophie.
Cur magnes
de fu
vi,
347
fer-
161.
nihil amittat
174.
Cur
penfa
gyratio rotulae
Cur hc
ferro
vis
celerrim
fed
175.
communicetur,
Quomodo &
176.
piendam aptior
vilius
fit,
qum
177.
Cur magnes
ferrum
fibi
debilis, aut
perfeftiore
maper
qum
minus
contiguum pof3o6
Borealibus
fortior
fit
detrahere
his
i65.
Cur
Cur
vim
178.
Cur, in
lis
magnetica
in
magnetis
iis
fit
Bo
reali
179.
De
tatae
polos
180.
3oo
poli magneticas vir-
168.
Cur
tutis
vim trahendi
181.
vel
conver-
309
Cur eandem
rius corporis
nullius alteinterpofitio
gantur, fed
vari
dclinent
169.
impediat
182.
3io
pofitio
ifta
Cur magnetis
non
cum tempore
3oi
mutetur
170.
Cur
in
magnete
poffit,
fupra
83.
&
unum
minor
qum
&
184.
vehcmens
plan
cm
171.
tollat
Terra
De
vi attralionis in
fucfimi3i
i
Cur magnes
trahat
fer-
&
rum
172.
302
libus
1
Cur
magnes
ferri
armatus,
fuftineat
85.
Qu
fit
cauffa
iftius
at3
mult plus
traflionis in vitro
qum nudus
173.
186.
Eandem
Ex nam
ipfius
cauffam in
3
1
Cur
ejus poli,
quamvis
1
contrarii, fe
87.
cauffe
dum
H8
bilium effeituum, qui ad
occultas qualitates refcrri
folent
Index
praeter
(10)
314
quae, ex traftationi-
188.
De
iis
ipforum figuras, magnitudines & motus. .. 3ai 199. Nulla naturae phasnomena in hac traflatione fuiffe
praetermiffa
323
200. Nullis
me
in e principiis
ufum
effe,
quae
non ab om;
Quid
fit
fenfus,
&
quo
:
190.
diftintione
hancque Philofophiam non effe novam, fed maxime antiquam & vulgarem
nibus recipiantur
201.
Dari
particulas
corpo-
rum
3 16
infenfiles
324
202. Democriti
191.
De
fenfibus externis
tatu
ac
3 18
Philofophiam nonminsdifferrenoftr,
325
primo de
192.
193.
194.
195.
203.
319
infenfi
196.
Animam non
quatenus
eft
fentire, nifi
. .
in cerebro.
cuerim,
fint
etfi forte
non
talia
197.
Mentem
ut
327
certa.
folo
corporrs
e
motu
pofllnt
205.
varii fenfus in
excitari
320
206.
Im
plus
qum
moraliter. 328
207. Sed
329
OEUVRES
DE
DESCARTES
PUBLIES
PAR
Charles
ADAM &
Paul
TANNERY
PARIS
LOPOLD CERF, IMPRIMEUR-DITEUR
12,
RUE SAINTE-ANNE, 12
1905
AVERTISSEMENT
La seconde
partie de ce
tome VIII
contient, ainsi
que nous
de Descartes
Epijtola ad Celeberrimum
tium;
2 Lettre Apologtique, 3
ou Querela Apologetica;
etc.
Nota?
in
Programma quoddam,
la
La premire de
la
seconde porte
la troisime est
de
successivement.
La premire
ment en
i
dition de la Lettre
latin et
en flamand
Ad
celeberrimum Virum
libri,
nuper
unus de Confraternitate
Marian, alter de Philofophi Cartejian. (Amfterodami, Apud Ludovicum Elzevirium, CI3. IDC. XLIII. Marque la Minerve. Pet. in- 12, 6 ff. limin., 282 pp., 3 ff. blancs.) 2 Brief van Ren Des Cartes, aen D. Gisbertus Voetius. Inden welcken overwoghen worden ttvee boecken, onlangs voor den felven Voetius tt Vtrecht uyt-gegeeven, den eenen
:
uvrs.
III.
rv
Avertissement.
Mariana, ende het ander, PhiAmfterdam, by Rieuwerdt Dircksz.
ff.
,
geintituleert Confraternitas
lofophia Cartefiana.
(t'
Le
texte latin
mme
volume que
dans un Appendice, avec une pagination part, qui comprenait d'abord les 5 raes et les m " Objections et Rponses, puis la Lettre au P. Dinet.
les Mditations,
On
dans
p.
le
t.
VII,
vm-x de
Le
l'Avertissement, et p. xxiv.)
mme
Ce
une note, de la main de Descartes, crite, il est vrai, au sujet de la Lettre Apologtique ci-aprs, mais qui s'applique galement sans doute
la Lettre
Voet :
Tay fait
c'eji
vne langue que i'entens fort peu, ie prie ceux qui le liront d'auoir principalement gard au Franois, duquel
ie
feul
puis refpondre.
(Voir
t.
V,
p. 125,
1.
3-6.)
seulement
en
latin.
Ce
texte,
dans toutes
partir de
la Ville), et la reproduire
aucune
difficult
ne se prsentait
pour
de
la
la reconstitution la
du
texte.
Quant
cet Avertissement.
On
les trouvera
Correspondance
23
avril,
(lettres
3o mai,
6, 9]
Avertissement.
598, 642, 647, 674, 675, 677, 680, 695, 696, etc.), et dans
v
un
chapitre spcial de
la vie
ici
du philosophe.
(mais ce n'tait pas peu de chose),
La
seule difficult
consistait
donner tous
les
renseignements et claircissements
que Descartes rappelle incidemment. Car la Lettre Voet est un crit polmique, o le philosophe rpond deux ouvrages, dont chacun a lui-mme deux titres i Philofophia Cartefiana, ou Admiranda Methodus ; 2 Confraternitas Mariana, ou
:
Spcimen Affertionum,
tout au long ci-aprs,
etc.
Ces
titres se
trouvent reproduits
p. 5, note a, et p. 6, note a.
Le premier
nom
nomm
de
Le second porte
les citations
Il
nom
l'un et de l'autre
ouvrage dans
la Lettre
Voet.
tait
donc
Memme
en Hollande, o
Quant
num,
par
etc.,
la
me
plais
remercier
van Someren, qui, non seulement m'a aussitt envoy ce volume Nancy, mais a bien voulu m'indiquer un ouvrage rcent, qui fournit
le Bibliothcaire
publiquement M.
les
plus
titre
Studie
van den
Strijd
tusschen
Voetius
in
en
(Leyden, D. Noothoven van Goor, 238 pages.) Mais il reprit ensuite le sujet, pour le
Descartes.
-8,
traiter
vi
Avertissement.
comparu
de
Gisbert Voet.
:
La
entirement
Brill, 1897,
deel. (Leyde, E. J.
3g5 plus cxl pages.) La seconde partie est en cours de publication Gisbertus Voetius. Tweede deel.
1
:
[Hoogleeraarschap,
in-8,
(Ibid.,
1904,
i32 et xl pages.)
La
prochainement.
jusque dans
Cet ouvrage, d'une rudition des plus consciencieuses, donne, le dernier dtail, l'historique de tous les vnela vie si agite
ments de
je
me
suis adress,
mis aussitt
je lui sais
ma
disposition,
dont
un gr
infini. Il
mme
en
ma
faveur, et m'envoyer de
le
Harlem, o
rside,
un
de
bibliothques
Hollande (Utrecht, Groningue, Amsterdam, Leyde, La Haye), et qu'il avait la bonne fortune de possder Samuelis Maresii
:
etc.
ici
(Groningue, 1645.)
toute
en tmoigner
ma
recon-
commentaire,
la Lettre
II
La
d'
Lettre Apologtique
aux Magistrats
difficult
(ou
Vroedschap)
Utrecht prsentait
d'abord une
?
de texte. Quel
fois,
en
latin,
Amsterdam,
titre
six
ans aprs
la
le
suivant
Magni
Cartejti
Mnes ab
N.
V.
Avertissement.
vu
Renati Des-Cartes Querela Apologetica ad AmpliJJimum Magijiratum Vltrajedinum, Qu techn, calumni, mendacia,
falforum tejlimoniorum fabric, aliaque crimina Voetiorum & Demalii, plen reteguntur. Opufculum antea ineditum, nunc vero opponendum quotidianis Voetii & Voe-
tianorum critninationibus, Us nominatim quas fub Theologi Naturalis Reformate titulo haud ita pridem emiferunt
(Vriftadii,
infgne Fortunas
volatilis in uburbio,
une prface
Vriftadii, x.
Augufti i656.)
La mme
p.
tome
III,
M.
:
les soins
I,
p.
xxxvi de Ylntro-
Lettre Apologtique de
la Ville d'Vtrech (sic),
&
Fils.
Lettre
I.
Au tome
III
de
l'dition latine,
Partim Latino fermone Latinum ver/ce, lequel ne parut qu'en i683, Amsterdam,
chez
les
Epiftola L, avec le
Il
mme
texte exactement
les ditions
que
celui de i656.
en est
ainsi
dans toutes
qui suivirent.
fait
Stockholm,
le
14 fvrier i65o
(et
dont
il
existe
une copie
manuscrite parmi les papiers de Huygens, Leyde, Bibliothque de l'Universit, et une autre, provenant de Clerselier,
Paris, Bibliothque nationale), cet inventaire donne les deux
indications suivantes
:
L.
Renati De/cartes
Un
.
& Dematium.
Mejjieurs.
contre
le
En
Summi Phi-
lojophi,
Compendium.
(Paris,
apud Ioannem
Billaine
&
viduam
vin
Avertissement.
mme
inven-
L.
O.
Querela
sait
On y lit,
p.
8 et p. 9
& Dematium.
On
p.
xvn-xvm de
l'In-
On
le texte franais,
publi par celui-ci en 1667, est parfaitement authentique. Clerselier d'ailleurs le jugeait
donn
III.
la
des Lettres,
la
au Lecteur dans
1.
Pr-
face de ce tome
dition.)
(Voir
t.
V,
p. 652,
17-26, de la prsente
Nous
le
Cependant
trecht et
t crite en latin.
Des documents, relevs aux Archives d'Upublis par nous ci-avant, tome IV, p. 226, le disent
:
en propres termes
a
i3 (nouveau style 23) Junij 164S. Gelefen een Latijnfe MiJJive van Des Cartes aen Burgermeejieren ende Vroetfchap
defer Stadt (Utrecht), gedateerdt
Jlilo novo, die den Secre taris
is te
t'
Egmond
den
XVI
defer,
tranjlateren.
au Vroedschap
d' Utrecht,
mais cette
fois
en franais
et
en
flamand
's
Dynfdachs den XIIIIcn (nouveau style, XXIV) Martij Ontfangen ende gelefen een miffive van Monfieur 1648. Des Cartes gedateerdt t' Egmond den 21" Februarij leflleden,
int
int
Duyts.
(Voir
V,
p. 125.)
Le
Avertissement.
il
ix
la
main
1.
de Descartes, que nous avons reproduite plus haut, p. iv, 19 ce texte n'est qu'une traduction, et non pas l'original;
:
une traduction dont Descartes avoue lui-mme qu'il ne peut pas rpondre. Nous sommes donc pleinement autoriss
et encore,
Le
comme
tant tous
les
deux de Descartes
de
les
imprimer avec
le lecteur
On
les mettrait
pourrait
l'une,
que
le texte
1667, est bien l'original, qu'il a trouv dans les papiers ren-
voys de Stockholm
(O)
l'autre,
que
le texte latin,
publi
Amsterdam en i656
les
de i683, est
mmes
papiers (L).
Or
si l'on
le texte
Le
texte publi
Amsterdam en
1.
6)
:
d'ailleurs),
o on
lit
cette dclaration
Profedurus
in
Sueciam
[Cartejius, ou,
comme
l'appelle
A mico,
evulgandi,Ji privatim
Le tmoignage
pour
la
est formel
crite
en franais
un ami qui
la traduisit
en
latin [Latine).
Le
donc qu'une
traduction. Peut-tre diffrerait-elle trs peu de l'original latin, qui a aussi exist.
Avertissement.
nous en assurer, nous sommes bien obligs de la prendre pour ce qu'elle se donne elle-mme, c'est--dire pour une traduction. En consquence, nous l'imprimerons, non pas comme
le texte
14),
mais en caractres
et t plus
283-3 17 ci-aprs.
:
On
il
comles
mode, en
mmes
En
effet,
la
Lettre Apologtique,
comme prcdemment
la Lettre
Voet,
a besoin, presque chaque page, et souvent plusieurs fois en une mme page, d'claircissements emprunts aux pamphlets
des deux Voet, pre et
fils,
De
la
de longues notes au bas des pages, notes en latin pour plupart. Les et-on mises d'un ct seulement, sous le texte
l
latin,
par exemple?
le latin et
sous
sous
galement
Et
les appels
de
notes? Eussent-ils figur en double, aux endroits correspondants du texte franais et du- texte latin ? Quelle complication
!
le texte principal
seulement
imprim sans notes, mais avec renvois, page par page, la pagination du texte franais qui prcde, et par consquent au commentaire
texte latin est
Le
de
celui-ci.
Ajoutons que
les
le
mmes
commentaire de
nous ont servi pareillement pour la Lettre Apologtique. Les travaux dj publis par A.-C. Duker, ainsi que les livres de
sa bibliothque, nous ont fourni une large contribution.
Donc, pour la Lettre Apologtique, nous donnons d'abord, comme un original authentique, le texte franais publi par
Clerselier en 1667,
cartes; puis,
r Destome III, page 1-49, des Lettres de comme une simple traduction, le texte latin im-
Avertissement.
xi
III
Le
troisime crit,
Not
in
Programma
:
etc.,
fut publi
commencement de 1648 Renati Des Cartes Not in Programma quoddam, fub finem anni 1647 in Belgio editum, cum hoc Titulo Explicatio Mentis human,jive Anima? rationalis, ubi explicatur quidjit, & quid ejfepojjit. (Amftelodami, Ex Officin Ludovici Elzevirii, CIO IDC XLVIII. Pet. in- 12, 63 pages en tout.)
d'abord au
:
Opuscule des plus rares, dont L. Elzevier a t mais qui sort des presses de Fr. Hackius Leyde
l'diteur,
,
ajoute
Alphonse Willems,
(Bruxelles, 1880).
p.
Ds i65o,
le
mme
6 " Objections
ra
et
Rponses, dans
dans
celles
t.
VII, p.
Cependant Clerselier
ses Lettres de
avait donn, au
tome
I,
p.
434-462, de
sous
le titre
Not
in
Programma,
suivant Remarques de Ren Descartes, Sur vn certain Placart imprim aux Pays-Bas vers la fin de l'anne 1647, qui portoit ce titre : Explication de l'Efprit humain, ou de l'Ame
raisonnable, o
ejtre.
il
eft
monjlr ce qu'elle
ejl
&
ce qu'elle peut
tome
t.
I,
V,
1.
uvres
de Des-
cartes, et
l'original, qui
Nous aurions pu
pour sa version, en
comme
la
a fait Clerselier
Correspondance
xii
Avertissement.
t.
V, p. 109-110.) Mais, outre que ces Notes ou Remarques ne ont pas une lettre proprement parler, elles ont fait l'objet d'une publication part, en un de Descartes. (Voir notre
donc aussi figurer sparment dans notre dition. D'ailleurs (et cette raison du retard que nous avons mis les publier, n'est pas la moins bonne),
petit
volume in-12;
elles doivent
l'dition princeps,
est,
.
nous
la
toutes les bibliothques principales du pays. L'exemplaire que nous avons fini heureusement par dcouvrir, se trouve (l
o nous aurions d
armes de France,
bert Velthuysen)
:
le
Nationale, R. 2496.
Le
petit
volume,
Finito
belle reliure
aux
De
fendeur fententia
Pet. in-12,
Clarijjitni Cartejii,
pore. (Amftelodami,
Apud Ludovicum
CID ID CLI.
ff.
limin., 80 pp.)
L'dition princeps prsente, cet avantage sur la version franaise de Clerselier (et aussi sur le texte latin publi au
t.
I
bien entendu.
On
les
Not
in
donnerons galement ci-aprs, p. 337 et ^40. Ajoutons enfin que, ces Not ayant un caractre purement
philosophique (sauf quelques pages au
tout la
fin),
commencement
il
et sur-
et le
Programma
Aucune
:
difficult
la
ne sub-
main sur
un exemplaire de
princeps
Avertissement.
donner
le texte
xiii
l, et c'est
C. A.
Nancy, 25
juillet
1905.
donnent
i
les
premires ditions
Epijlola ad Celeberrimum
2
3
Querela Apologetica
etc.
Not
in
Programma
etc.
uvres.
III.
EFISTOIA
N A T DES. CARTES
E
Ad cekbcrrimum Yirum
,
D.GISBERTUM VOT1UM.
In qum txaminantur duo Ulri
Veetio-VltrajtBi Jimul tditi
,
nuferfrt unut d*
eltcr
onfrattrnitate
Marian
de Phtlofophid Carttjan.
jiinjitredami ,
suii.
N. v.
RENAIT DES
CARTES
Magifrauan VltrajeSlimm
,
,
Qu
technse
ca;
,
calumnise
,
mendacia
?talonna
&
Tkmatii
fient
ttttguntur.
TheolocI N
tmtftrmx.
a-,
turalis Reformata
tiitdo
fiidtm
inluburbio,
i<$;<5.
NOT
.
Programma quoddam
cdituro
,
fi\b
EXPL1CATIO
Mentit
humant
.
fire
Animt
ratio-
m\i'
fit',
tf quid
("Jptj
c&av,vcii
AMSTELODAMt,
Ix OfScina Lvdovici
Eizivirh.
1 1 ii
cl?
se :
1 v
EPISTOLA
RENATI
DES CARTES
AD CELEBERRIMUM VIRUM
D.
GISBERTUM VOETIUM
libri,
In qu examnantur duo
uvres.
III.
ARGUMENTUM
Ex quo edidi qusedam fpecimina ejus Philofophiae quam veram & ufibus humanis apprim utilem puto,
multi ex literatis,
5
cseteris
& quidem praecipu ex illis qui prae ingeniofi & do&i ab omnibus exiftimantur, me
ad illam excolendam, atque integram evulgandam hortati funt. Sed quamvis eorum judicio multum tri-
buam,
io
certius
tamen pro
alii
mihi videntur
nutriti,
herb extinguere,
fummo
fludio laborent.
Tam
libe-
fuit philofophari,
nus circa rerum naturalium cognitionem innoxi errarunt, ut fi ego poil alios fallar, nihil inde periculi humanse genti fit timendum fed fi forte veritatem in;
venero,
magna
utilitas
expetanda
ut
ii
me
ad ipfa vulganda
Le
texte
de cet Argumentum
est
ci-aprs,
1.
13.
c'est
pourquoi
on met
ici les
Epistola
firmiter fibi perfuadeant effe veras,
|
(i-3)
qud
ne,
fi
&
timeant
honos futu-
rus
fit
controverfiis, in quibus
eorum
5
do&rina
Quoniam autem hi non rationibus, fed folis obtretationibus me impugnant, non foleo ipfis refpondere. Verm unus ex eorum numro, Gisbertus Voetius,
non contentus, ut caeteri, me erroris & ignorantiae infimulare, tam atrocia crimina mihi affingit, viifque tam obliquis fuam in me maledicentiam exercet, ut ejus injurias taceri me non debere judicarim. Cmque, anno fuperiore, judicium quoddam nomine Acadmie Vltraje&inae, cujus tune Relor erat, edidiffet, in quo meam Philofophiam eo prtextu condemnabat, qud fingeret varias, f alfas, & abfurdas opiniones ex e confequi, pugnantes cum orthodox Theologi a : cogit me ad iftud judicium feripto cuidam, quod tune forte habebam fub prselo, inferendum, adjund
ipfius refutatione, ac fimul Voetii
io
i5
criptione
ut, quia
me non
ritate aggrediebatur,
thoritas
ijlas
me Philojophi fequi dixerat, proferendas adigerem. Quamvis enim ab iis qui fuprem utuntur poteftate, rationem judicati petere non liceat
logi, quas ex
:
2 5
cert
el
fi
ille
qui alium, in
quem
condemnare, caufas
iftius
condemnationis petenti
a. Jugement du 17 mars 1642, dont le texte est reproduit dans la Lettre au P. Dinct, tome VII de la prsente dition, p. 590. Voir notamment,
p. 5g3,
1.
4-8.
(3-4)
Ad G.
Voetium.
Quamobrem expetabam
fum, quo
5
illas
unius ex ejus difcipulis, qui Groningae eft Philofophiae Profeflbr b &nullae ineo rationes adpris fcripta pro,
io
banda vel excufanda, fed novae tantm calumniae prioribus atrociores continentur. Quippe praeter infolentiam
& vilitatem
convitiorum
folis
calonibus dignam,
nihil in
eo libro mitius de
me
affirmatur,
qum qud
;
&
tam
judicent
qum qud fcripferim contra Atheos, & multi me folid ipfos refutafle ade ut nihil un:
Iquam
20
fcribi poffit, in
&
magis
Quod
refellendi, atque
Cm
Ex
enim publicis
\
ad juven-
Admiranda
Methodus
Nov
(VltraiefU,
Sans
nom
d'auteur.
Le
titre
Atheos Achilleis argumentis oppugnare, fubdol ac admodum occult Atheifmi venenum Us affricare, qui anguem in herb latitantem pr ingenii imbecillitate ubique deprehendere non poffunt. (Admiranda Methodus, Pr/atio, non pagine, p. i3.)
6
tutem inftituendam,
atrox
Epistola
(4-5)
&
fit
Academiae Profefbr,
ifto
fi
tam
&
tam
infigne ipfius
munere fungi
5
quodammodo
videretur. Et nulli
unquara Collegio, nullive Reipublicae, dedecori tribui poteft, quod aliquis in e fit nocens ideo enim ubique
:
leges
&
efle poffint
fed
illi
maxim laude
autem, ante aliquot menfes, paginas 144, five fex prima folia iftius maledici libri accepiffem Vltrajeto, ubi ejus
Cm
ad
illa fucceflivis
Cmque
1
deinde
qu de
le
titre
re fe in eo
impugnat
Confraternitas Mariana
est
Spcimen
\AJJertionum \partim ambiguarum aut lu-\bricarum, partira periculofarum, Ex traatu nuperrim fcripto pro Sodali-\tatibus B. Maria? inter
|
Reformates erigendis aut interpolandis, titulo Defenfio pietatis & finceritatis &c. excerptarum, Quod Ecclejiis Belgicis earumque ftdis pajloribus & fenioribus expenden-\dum offertur Gisbkrto Voetio Theolo\gi in Acad. Vltrajein Profeffore. (Vltraiedi, Ex Officin Ioannis van Waefberge, Anno CID ID CXLII.) Voir ci-aprs, p. 79, note a. b. Ce Synode des Eglises Wallonnes eut lieu La Haye, le i5 avril 1643. ' 'Eglise de Bois-le-Duc y envoya comme dputs Samuel Desmarcts et Otto Copes. Interea Synodus Hagac con/ocaturad XV Aprilis, & Ecclefix Sylvoeducenfis nomine, quae hoc ultimum oflficium me fti pulata fuerat, cum Ampliff. D. Copefio tune Seniore mihi adjunclo, delegor ad Synodum. (Sam. Maresii Ultima patientia etc., 1645,
\
|
p.
358-359.)
(5-6)
Ad G.
iri
Voetium.
oflicii
aum
non
quidem quatenus
in eo agitur de quseftione
ad
religio-
nem
5
me diverfam pertinente, quod fumm cum diligenti vitavi, ne quam adverfario darem occafionem
& mentiendi licentiam clariffim potui demonftrare. Cm enim Voetius in me non prodeat ni perfonatus, &
obftrependi; fed quatenus ex eo illius malignitatem
fuis difeipulis,
nunc alium, ut
non teneatur, ac intrim tamen fu authoritate illa confirmet apud eos, qui conquae
illi
feripferint praeftare
credent paffurum
i5
ac fe
effem nocens
neceffarium
effe
putavi
om-
authoritatem elevare,
&
meritis expo-
me
hac in re
eft
importunus.
Nec moror ineptas querelas, quibus, ut ingenium ejus novi, haud dubi invidiam mihi conflare conabitur,
s5
dicendo
me
in fu
Theologos, ac de religionis
ferre
:
judicium
non agnofcet
accuratiffim abftinuiffe.
Quin etiam
nuper judicatum
genter inquifivi,
Epistola
ibi fuiflet
(6-7)
quod
improbatum
fed le&is
omnibus ejus
Synodi articulis 8 in quibus aliqua fit mentio Sodalitatis B. Mariae, tantm abeft ut quicquam invenerim quod Voetio faveret, quin potis apertam ejus con-
demnationem
illa
in
iis
Synodus, in art. 24, fe fuis Concionatoribus affirmanem ftius cauf partent propugnandam Jufceperit, motu proprio, & non petit Synodi fententi (quamvis rogatus ab iis, pro quorum
non qud caufam malam judicet, vel defenfionem non aequam & bonam, fed quod ijta quceflio generaliter ad omnes Ecclejtas pertineai D Ob quam eandem rationem,
defenfione id egit). Additque rationem,
\
10
a.
Comment
Descrtes
a-t-il
pu connatre
au Synode de La Haye Desmarets, qui faisait partie de ce Synode (p. 6, note b), fut accus de les lui avoir divulgus. Il s'en dfend avec force dans son livre Ultima patientia etc., p. 397 et suiv. Tout le passage sera reproduit ci-aprs. Eclaircissement II, la fin de la
articles rsolus
Lettre apologtique
b. Voici le texte
aux Magistrats d'Utrecht. de cet article 24 (voir ci-aprs, p. 77, note b) : r 24. Sur l'appellation de Suerius du jugement de fufpenfion de la S 18 Cne, prononc contre luy par le Confiftoire de l'Eglife de Bois-le-
fe feroit retir
r des Marets Eglife avec fa famille, pour n'our les prdications de u ne prendre plus la S Cne de fa main, fe trouvant feandalif du livre,
&
eferit
par ledit S r des Marets pour la defence de ceux qui ont voulu eftre enrolls en la Confrairie de la Vierge, foubs condition de ne s'obliger rien qui contrevint la profeffion de la Religion Reforme, pretendans
de comparoiftre au Confiftoire il a eft jug fuft ou fur les caufes qui l'avoyent meu cette defence, lequel ayant reprefent en avoir eft requis par ceux defquels il a fait voir l'approbation & adveu de ce qu'il en avoit fait, la
auffi rbellion
par
le refus
preallable
que
ledit
S r des Marets
Compagnie
d'une
telle
n'a
peu approuver
& le
maintien
mouvement
&
fans en avoir
demand
le gnerai de neantmoins, quoyque ledit S r Suerius y trouvait quelque fubjeft de fcandalc, juge qu'il ne debvoit point efclatter fur cela peur blafmer ledit S r des Marets entre les membres de l'Eglife & ainfi
;
&
(7)
Ad G.
a
j
,
Voetium.
art. 2
Sylvducen rogata effet ad judicium ferendum. Ex quibus manifeftum eft illam etiam nullo modo poffe probare, qud Voetius,
le decrediter, fans avoir premirement faift plainte de luy ceux qui debvoyent juger du mrite de la caufe & luy faire droifl que le Con fiftoire a eft bien fond de luy en vouloir faire des remonftrances & le ramener neantmoins, le voyant prendre partie le Pafteur & en confe quence avoir pour fufpecs ceux du Confiftoire qui y eftoyent intereffs, quoyqu'au commencement il n'apparoiffe pas qu'il les ait expreflement recufs, a eft jug qu'ils ne debvoyent pas prcipiter la fentence de fuf penfion, ains pluftoft le fupporter avec patience jufques quelque affem ble ecclefiaftique de laquelle ils euffent prins advis en un faift nouveau & partant, qu'il eft reprehenfible d'avoir tefmoign fon defplaifir par l'excution de fa retraitte refolue en foy-mefme aufll la Compagnie tient la fufdite fufpenfion trop prcipite & non fufnfamment fonde, laquelle elle annulle, remettant ledit Suerius en fon premier eftat la quelle, neantmoins, luy enjoint de fe dpartir de l'animofit qu'il a tef moigne en ce faicl & l'exhorte fe reunir avec l'Eglife aprs une ferieufe reconciliation des parties en ce Synode, laquelle reconciliation a eft faite fur la fin du Synode au grand contentement de cette Compagnie. (Livre synodal contenant les articles rsolus dans les Synodes des Eglises Wallonnes des Pays-Bas. La Haye, 1896, t. I, p. 442 443.) a. t Art. 25. L'Eglife de Boifleduc, ayant leu en cette Compagnie fes inftru&ions pour le faict de la Confrairie de la Vierge, & demand un reiglement pour nos Eglifes, pour ceux qui font de la Confrairie fufdite, telle qu'elle eft reforme audit lieu, s'ils peuvent S doivent ejlre admis aux charges d'Anciens & de Diacres, & s'ils doibvent ejlre admis la Sainte Cne du Seigneur : la Compagnie, ayant diftinftement confider en cette proposition ce qui eft du licite, d'avec ce qui eft expdient; pour le licite, l'a remis au Synode National & pour l'expdient, confeille le Confiftoire de n'admettre l'advenir aux charges d'Anciens & de Diacres ceux qui font de la Confrairie fufdite, pour le fcandale de quelques-uns & pour ceux qui prefent font de cette Confrairie & ont part aux charges d'Anciens & de Diacres, ils y peuvent demeurer jufques ce que leur terme foit expir. Et quant aux autres Collges ou Socits portants le nom des faints ou faincles, qui pourroient eftre en quelque ville, defquelles l'Eglise fufdite nous a faicl pareille demande, la Compagnie n'ayant occafion d'entrer en dlibration fur ce faicl, n'a auffi rien deter min l deflus. (Livre synodal, etc., t. I, p. 439.) Le texte de cet article 2 5 se trouve reproduit, sauf la dernire phrase (Et quant aux autres...), par Desmarets, dans son livre Ultima patientia etc., en 1645, p. 279-280.
;
uvres.
III.
46
IO
EPISTOLA
(7)
motu proprio & non petitfu Synodifententi, negantem ejufdem caufse partem publie fufiinuerit, non ut ali-
quos defenderet, fed contra ut infamaret, folufque plus auderet qum tota Synodus Gallo-Belgica. Nec putandum eft ipfara neganti parti magis qum affirmanti
favifle,
addidit enim, propter fcandalum quorumdam: qua? ratio, ut nempe aliis offendicula non dentur, fufficere folet
viris piis, ut faepe
ab
iis
10
umbram
fufpicantur.
Cm-
qusefiviffet
indifcriminatim
habentur 3 Synodus
:
ei
refpondens non
:
fignificavit effe
a.
mus
S.
Voici quelques textes de Desmarets ce sujet Multos etiam habein Belgio noftro Foederato honeftos & pios, qui Equits S. Georgij,
quis Michaelis, S. Marci, S. Johannis Hierol'olymitani audiunt dicet idololatras ?... Habet hoc noftrum Belgium pafim Socie:
tamen eos
&
Sebaftiano dicatas,
>
cujus nomine adhuc infigniuntur. Habet & Haga Comitum ex Pontificijs & Reformatis mixtam Sodalitatem ejufdem Georgij, cujus membra cm un conveniunt, geftant quaedam veteris
&
ab ufu religiofo ad civilem & politicum etiam non dbet praueriri quod nobis propius eft, tradufta funt... quatuor Civium in hac urbe (Bois-le-Duc) cohortes antiquas fcilicet
Hoc
nunc PP. DD. Ordinum & Suae Celfitudinis authoritate reftitui... Baliftariorum dux, ut ferunt expreffe earum diplomata, inftitutae funt in
;
honorem Dei & S. Georgij; tertia Sagittariorum, ereta dicitur pariter quarta Sclopetariorum, in honorem in honorem Dei & S. Sebaftiani fimiliter Dei & S. Chriftophori, qui fanftus ne quidem unquam fuit in
rerum natur. Si origo fimilium in alijs urbibus cohortium quseratur, Hagicnfis fodalitas Georgij confit fi militer diminon erit illa fanior. di parte Pontificiorum, ex qu alternis Prpofiti eliguntur... (De/en. .
On
et
retrouve les
mmes
:
textes,
Ultima
Collegia civica
(7-8)
Ad G.
|
Voetium.
i i
ullum difcrimen inter caufam illius Sodalitii & aliorum, ut neque etiam ullum ullius momenti ex toto
Voetii libro colligi potefl
:
etfi
hsec alia
ifti
fcandalo
quorumdam minus
5
fuit expofita,
recepta.
Denique, poft librum de Conf(raternitate) Mar(ian), refduum libri de Philof(ophi) Cart(efian) typis man-
datum
io
eft,
quo
vifo
:
quod tantm epiftolam fore putabam, paulatim ob copiam materiae in librum excrevit. Hune autem in novem partes diftinxi, ut
eTe
dendum
duxi
atque
&
ita prolixitatis
tsedium
minuatur.
In prima, refpondeo ad libri de Philofophi Cartei5
fian introduftionem, in
qu author mea
vitia
fum-
matim
voluit recenfere
3
.
Pag. 2.
remunero dominum Voetium narratione quorundam ejus fadorum, ex quibus ipfius virtutes
In fecund,
primm
20
norTe cpi.
Pag. 25.
In terti,
primum
meam
de ufu librorum
&
dodxin Voetii
Pag. 46.
fententiam expono.
&
armatae
cohortes civium (belgic fchutteryen) fanclis alicubi etiamnum denominantur; immo & convivia aut fympofia hc aut illic quotannis celebrantur ipfis feftis diebus fanlorum, puta Georgij, Nicolai, etc. Des-
nom
Habuit
unum quodque
gnia in
a.
(fodalitium)
fuum
inter Caelites
patronum,.
fua infi-
illis (collegijs)
tels
religions ferenda, quae Gilden Belgis dicuntur... Sua Gilden vel figna remanfere. (Pag. 44.) Les numros reproduits ici sont ceux des pages de l'dition princeps, qu'ils sont indiqus la fin de YArgumentum. On les retrouvera
Pompis
EPISTOLA
In quint, breviter
(8-9)
ago de reliquis
144, five de
iftius libri
capi-
tibus ufque ad
paginam
duabus primis
ejus fe&ionibus.
|
mino.
In feptim, quid meritus
dominus Voetius,
&
li-
bro
iilo
exhibuerit, confidero.
Pag. i53.
10
ram)
&
In non,
ad quartam
&
poftremam ejufdem
feftionem refpondeo,
atrociflimae
efle.
&
ac
CELEBERRIMO VIRO
DOMINO
GISBERTO VOETIO
RENATUS DES CARTES
S.
D.
prima ejus
folia tan-
10
dem accepi & mult plura dicuntur fub praelo eiTe. Verm quia ex paucis paginis, quas mox evolvi, facile cognofco non opra? effe, ut multum temporis in eo
examinando impendam, nec forte etiam ut totum expedem, antequam de eo judicium feram, idque ad te perfcribam legam hc fex folia iis horis quas animi
:
&
quidquid in
inter
iis
efFatu
legendum
p. 5,
C'est--dire les 144 premires pages de l'ouvrage mentionne* ci-avant, noie a. La pagination de l'dition princeps de la prsente lettre
p.
78
et
93 de cette
pagination.
14
Epistola
2-3.
\De Introduione
libri qui
Philofophia Cartefiana
ej.
falf infcriptus
Pars Prima.
Nondum habeo
continebit, utpote
quod nondum impreffum eft, & forte, ut feri folet, omnium ultimum imprimetur fed quia in fuperfcriptione paginarum video te librum
;
tuum Philofophiam
Le&orum, ut
cm librum non abfimilis tituli fed diffimillimi argumenti me expdient tuum illis in mei locum ven,
datur
fi
mature
hanc epiftolam, ad illos inilituti tui certiores faciendos, evulgem b In primis feptem paginis habes tantm exordium
.
|
i5
commune
quo
pag.
2,
in Novatores,
&
de laudibus Ariftotelis, in
nihil notatu
dignum invenio; nifi forte qud, queraris quofdam Theologisc Dotores immofi
mere,
tanquam
concordiam optare
effet
;
aliquod
20
quod ego virtutem maximam & ver Chriftianam femper putavi. Beati pacifci c Domine Voti fed quandiu rixas qures, non eris felix.
crimen praecipuum,
vulgare Theologis
,
&
In pag. 8, de
a.
me
t.
fie
25
Voir, notamment,
VII, p. 574,
20-22.
III, p. 642,
1.
b.
c.
i5-22.
3-5.
Ad G.
Voetium.
ij
horum prfumptio, ut nuperrim quis ex ordine eorum, quem certo pojjfum probare ne quidem ierminos Philofophi Peripatetic intelligere, in fcurrili ac mendaci epiftol
5
fuerit
nis
lofophise peculiarium,
io
datam unquam
effe
fuiffe,
quam
iHegitimam & falfam. Fiat periculum proponantur, non quidem omnes, neque enim oprai pretium puto multum temporis e in re impendere, fed pauese aliquse felediores.
Quis hune tenebrionem cum porculo Anticyras ablegandum non ejje judicet ? Ex quo initio
Stabo promiffis 3
facile
i5
&
iis
qu de me
verum
20
dixeris efle
adhibendam,
ea certis
quod
ais te poffe
parm curarem
effe
nam
fi
contra potis
indecorum,
nimis curiof
illos didiciffem.
Sed
tamen, quia nullum defignas ejufmodi terminum, quo unquam perperam ufus fim, non credent homines te
hc
25
verum loqui;
te
praefertim
cm,
in
pagina fequenti,
ut
videbunt
D. Regio,
Medicin Profeffori digniflimo, & Collegae tuo, exprobres illum in nomenclatur cujufdam herbse erraffe,
&
45 adhuc jatatur]
1.
Voir
t.
VII, p. 579,
potius,
3o, p. 58o,
1.
7.
b.
...Cm
multorum
ealculo,
eundem Medicum
hortari
l6
affirmant, injull
dedifle, nifi
;
EPISTOLA
5-6.
qud in qudam hellebori fpecie nominand Dodonaeum 3 fequutus fit, & fciolus nefcio quis,
aliud ejufdem herbae
nomen
ab aliquo diffenQuis nefcit vix ullas effe quee non permulta hafiffe beant nomina, de quibus celeberrimi quique Botanici quotidie inter fe diffentiunt ? Vereor, ne qui advertent
ca plantse alicujus appellationem
!
|
te
hoc crimen ita urgere, non fine cauf di&um putent te de quibuflibet fcientiis audacijfimc, fed & imperitiflim, loquifolere. Qui autem infuper fcient quantas turbas excitaris ob unicum illud verbum ens per accidens, quod idem Regius, in qudam Thefi, modo
10
quomodo
hellebori poculis
ne forte
Camendi profuit, per novum Lexicon Botanicum inveftiganda, inveniri non poffit, quando alicui ex difcipulis, poft pertufam mediam venam, propinanda fuerit. (Admiranda Methodus, p. 9.) .Ex eorum infelicium Botanicorum numro eft, qui fecundum novae, fed fapientibus omnibus ignotx, Philofophiae Botanicx fcita, exiftimant licere, Plantarum nomina ignorantibus, alina nomina ignotis plantis
herba, quae
indere.
laceus,
(Pag. 3j.)
Album
fi
Doronicum Americanum, non peccabitur tamen, quia falli non poteft epoptes fcil. antiquae & chariiimae veritatis, & quod caput, obfe Ad mediquentiffimus Renati des Cartes difeipulus. (Pag. 38.) cum ducendus fit, non eum quidem qui Helleborajirum Helleborum Voir aussi t. III, p. 464, n" i5, 16 verum nigrum vocat. (Pag. 43.)
et 18.
du botaniste Dodoens, n Malines, 29 juin Leyde, 10 mars 1 585. L'ouvrage auquel fait allusion Descartes, est intitul Remberti Dodon/ei, Mechliniensis, Medici Csarei, Stirpiwn Histori Pemptades sex. Sive Libri XXX. (Antverpix, Ex officina Christophori Plantini, M.D.LXXXIII, in-folio.) Voir
a.
Dodonceus,
nom
latinis
i5i8,
mort professeur
p.
6-8.
Ad G.
verbum
Voetium.
17
;
triduum ventilandi
&
quomodo
thoritate
5
iftud
in ipfo
earum
titulo notare, ac
nihil plane
eo ufus
effet
ad majorem
:
vel mini-
mum
10
in
quo
integro de
ill re differis,
&
tamen nullum
fcias,
profers.]
Quod
i5
prolixe hc
moneo, ut
nullam prudente
leclore
habitum
iri
me
conjecifti, nifi
vident
pris vel
eodem
illo in
mento effe probata. Notum eft enim te ne leviffimas quidem rationes omittere, cm potes aliquas afferre. Ita qud epiftolam meam ad R. P. Dinet fcurrilem & mendacem appelles, omnes pro convitio numera|
& cm
& verax
in aliis
omnibus meis
fcriptis,
in ill epiftol,
authoritatis
&
maxime
a.
ferius
Voir
t.
b. Ibid., p.
c.
nas,
Fliciter cum antiqu philofophice dogmanon pojfunt, quoniam neque ea, neque termiquibus proponuntur, explortes habent. [Admiranda Methodus, etc.,
:
Ce
P- 97-)
uvres.
III.
47
l8
EPISTOLA
8-10.
Magnam autem
qud
invidiam putas in
me
concitare,
datam unquam
illegitimam
;
fuijfe, quant
a
.
ejfe
5
Sed hc defidero prudentiam tuam prodis enim caufam quam dfendis, & mea verba confirmas, cm nullam talem folutionem, quse
& falfam
me
falfitatis
argui non
poflit,
me
&
homines fciunt
10
mea
verba iterum refers & folis convitiis rfutas.] Atque hinc profed detegent minus do&i paupertatem Philofophiae vulgaris
:
fortaffe alis
i5
tamen ipfam
alia-
ut divinarum
cognitionem,
rumque omnium fcientiarum fundamentum, tu & tu fimiles venditatis, nunquam haud dubi fufpicati funt eam ufque ade effe infelicem, ut ne unius quidem
certam cognitionem contineat. Sed nunc quis dubitet, fi quam contineret, quin vel te hoc in loco, vel
rei
20
&
25
prolata
jam dudum omnes fatis fciunt nullam plan demonftrationem principiis Peripateticae Philofophiae
peculiaribus poife fuperftrui
nihil aliud ibi jaftaffe, nifi
a.
;
&
3.
quia videbunt
fi
me
3o
tantm qud,
1.
quce ratio-
Voir
t.
VII, p. 579,
1.
3o, p. 58o,
io-i.
Ad G.
Voetium.
19
demon-
fum, poflim
miffis,
prseftare.
maxime etiam
in praeetfi
ex quibus
nifi
|
poffit,
tima
10
& falfa.
edem pag.
oliojis
Dicis poftea, in
lofophiam partim
8,
me audere meam
Phi-
quibufdam politialis
me,
dama
,
timi-
diorem
i5
fleriles
& &
in folis lujlri
nuper
& meram
novam aliquam,
fed amen non incelebrem Academiam, explof fcihcet omni aniqu Philofophi, introducere Jeri laboraffe. Ac deinde in Medicum illum excurris, ut ei nomen20
Tandemque de me
fie
concludis
Lepidi
hujus hominis,
& ad rifum
dbet initorum
25
rum
(quibus mendacijjimus
homo imponere
fi
& fumos
c
.
venquae
ullis
tantm refpondeo,
a.
te valde errare,
putes
Ad me
Le
texte continue
Voir ci-avant, p.
5,
note.
p. 9.
Admiranda Methodus,
20
Epistola
12-14.
unquam meas de
Novimus, inquis pag. 12, qu vis agilium manuum adulantifque lingu blanditiis injt. Tu fcilicet noffe potes,
quia concionaris
nullius
&
doces
quantum poffum, me
unquam
auribus infidias
feci,
nullos
&
Regius jam
docebat, quae
quam
|
fuiffem alloquutus
atque ideo,
fi
quid
me
habebat,
totum
;
eduxerat
illis
poffet judicare,
;
i5
utrm
re fu effet, reliqua
utque hoc pado, fi nullis prodeffe poffem, nemini faltem nocerem, & de omnibus bene mererer. (Ut videre ell in pag. $ & 6 Differtationis de Methodo, & in
ad P. Dinet b .) Ac certe hadenus ifta fpecimina tt & talium virorum gratiam mihi conciliarunt, ut eorum me non debeat pnitere. Quae accufine epiftolae
20
rate hc
moneo
editis
qum
fi illae
in fcriptis
25
jam me
in
iis
contineri,
quod
fit
malum
ho|mi-
num manibus
a. Voir
b.
II, p.
3o5, 3o6
t.
et 526.
Tome
VI, p. 3-4, et
VII, p. 602,
1.
20.
4-i5.
Ad G.
contineri
Voetium.
21
ipfis
in
iis
qum
me
mihi
velit tribuere,
nemo non
facile
animad-
Antequam
nova?
& fuperbijflim Philofophi myftera proponas, illius Architeclum indicare debes*. Quod admodum probo
;
ad P. Dinet, pag. ijj b tuas dotes breviter defcripferim, optimo jure par pari re-
cm enim ego
in epiftol
10
fers,
&
mea
vitia hc recen-
feri,ut
per gratiam
i5
efle
omiffurum.
Nomen Mi ad
fum,
lis
& ab eo ipfo indicatum eft Renato des Cartes palria Mi eft Gallia, orbis Europei Jidus. Si aliorum titufides adhibenda, nobilijjimus, aut faltem nobilis
eft.
ao
Natalium hanc prrogativam, qu pej/imis acfatuis etiam nafcendi forte contingere poteft, non invideo. Hue ufque
nihil affers ex
quo deterior
videri poffim.
Quamvis
enim
tur,
25
peflimi
&
fatui ex optimis
quibufque nafean-
non tamen
minus bene
fentiendum de eo qui honeflos habuit parentes, qum de eo qui forte ex cacul in gurguftio eft natus, & inter exercituum meretrices & lixas prima
effe
Architectum donne en outre une parenthse nomen ejus prodere non audere) indicare debeo. Et il con Voir ci-aprs, 1. 16. tinue immdiatement Nomen ergo.
a.
Le
texte original
{ne videar
b.
Tome VII,
p. 584,
1.
8.
22
fuse pietatis
EPISTOLA
iJ-i7-
aliarumque virtutum didicit rudimenta 3 Pergis autem fie. Emolumenta e\jus (nobilitatis) videbimus, ubi filium legitimum genuerit ; ilh enim quorum
.
funt
b
.
Quorum
filiis
verbo-
rum
nullus
eft
fenfus;
neque enim
illegitimis
quicquam folet detrahere nobilitas patris. Et fane, fi quos taies haberem, non negarem; nuper enim juvenis fui, & nunc adhuc homo fum, nec unquam caftitatis votum feci, nec fan&us prae caeteris volui videri fed cm rever nullos habeam c nihil ex tu ift phrafi poteft intelligi, nifi tantm qud fim caelebs. Nec mi:
10
ror
te,
culum,
fingere
me
i5
illis
fantiorem.
lis te-
In\gequis
ejfe
neget ?
lovem omnigen
habendus
ejl,
quemadmodum cci
20
perjuadere Jludent. Ingenioji quoque feu fubdoli, nec minus vefani ac furioji fuerunt, Epicurus, Marcion, Aphon,
Silejius,
Fran-
25
a.
Toujours p. 10, Admiranda Methodus. Voir pourtant 1. 1, p. 3g3-395, et t. III, p. 278, note a. Il s'agit, il est vrai, d'une fille de Descartes, et non pas d'un fils. d. Descartes corrige ici l'orthographe de Y Admiranda Methodus, qui donne (p. 11) Vaninius. Voir ci-aprs p. 260-261 de l'dition princeps.
b.
c.
:
i7-i9-
Ad G.
Voetium.
25
Door Fauflus, Henr. Cornlius Agrippa, R. Lipman Mulhufinus, Ioannes Torrentius, quamvis vulgaris & illit-
omnes avops oxiSavol & -rcov/ipou xojx^aTo;. Non unum ingenium quem ad unguem perfeum reddit, fpe enim mal habitat*. Ex quieratus pilor, aliiquejine numro,
bus omnibus
qud
fatearis
me non effe plan ingenio defti|tutum & aliquos effe qui me non contemnant, quod nimis invidiofo nomine exprimis, fingendo illos me facere apud alios Deum.
10
fint;
nec an folum ingenium quem ad unguem perfehim reddat fatis eft qud non etiam reddat magis imper-
fedum,
ut.
opinor, concdes.
Hc
7
n. Cterum, qu
ocafione vir
liquida affirmare
locus dandus fit,
ejfe
:
ta
non long lyrocinia, defperans Marefchalli aut Legati imperium, fultus qualifcunque mathefeos prfidio, novam
philofophiam, ut\ novum ad gloriam
iter,
meditari cpit.
nifi infirmitatis
fu confcius,
impa-
indomitam libidinem proditriccm hypocrifeos aliquando metuijjet. Quse cm fatearis effe tantm contiens,
eft, effe
effe
a.
admodum
felicem
non fumpt
Admiranda Methodus,
suite, p. io-ii.
24
EPISTOLA
19-o.
enim
12, tranfis
;
utque dicas
me
videri
:
Author
quofdam
decepijfe,
& addeliriorum *poito>.iv pertraxijfe*. Quippe non fatis tantm diceres illos decipi & infaeffet convitii,
fi
|
fed, ut
10
magis credatur,
fingis
meipfum
id jadare.
Ac deinde
adhuc Philofo-
phiam
&
ii
qui ex
fpeciminibus
nihil
me
editis
de
ill
quam
promifi
non
1
initia
fcripta effe,
Cartejianam
poflea ver
non
20
texte original continue ainsi (et ce passage est intressant, en ce complte une phrase cite ci-avant par Descartes lui-mme, p. 19, ignoranti fratres, Caeterum 1. io-i3) fi eos confideremus, aut devotos aut improvidos adolefcentes, aut minus idoneos philofophicorum effatorum judices deprehendemus. Quis enim tribus quatuorve viris, alis fummis, fed negotiis rei communis dijlriiffimis, qui Cartefiana oracula ut quajcumque alias Novellas, ad tdium animo gravioribus curis obortum (fie pro obrutum) diluendum audiunt & legunt, fidem adhibere velit, prae tt viris dois, qui omnem tatem philofophicis Jacris impenderunt,eaque
Le
qu'il
(Pag. 12.) Vient ensuite une phrase cite ci-avant, p. 20, 1. 2-3 Novimus. infit. Et ceci encore Sed forte aliquis ex ordine Pro/eJJbrum Cartefio adhrere videtur? Quid tum? In quo orbis angulo una hirundo unquam ver fecit ? (Pag. 12.) b. Toute cette parenthse est imprime, dans l'dition princeps en italiques. Elle a t ajoute manifestement par Descartes, aprs qu'il eut
.
a-39.
Ad G.
Voetium.
25
Rogo tantm ut confideres quidnam in hac fcripti tui parte, in qu me depingere, ac fi non omnia, cert
praecipua
mea
vitia
enumerare
ftuduifti,
|
quaeque hc
tota exfcripta
5
eft,
contineatur, ex
me
vitia
mea inquirendo
nifi
quoi
Jim natione Gallus , ex honeftis parentibus natus, non plan ingenio deflitutus, quoique vivam clebs, & fultus
10
tem mefcurram,
tenebrionem, flultum,
iam
timiiiorem,
i5
airifum ufque ineptum, meniacijfimum, fumiveniulum. Et cm haec omnia in duabus primis paginis, in quibus de me agere ccepifti, habeantur, verifimile eft adhuc plura & forte indigniora in fequentibus reper-
tum
Quae fi effutita effent ab ebriof muliere, vel abirato caupone, riderentur; fed cm fcripta & typis mandata fint Theologo, Ecclefiae fuae Paftore, qui
iri.
ao
religiofifimus
&
faltem moderationis,
poffint
clementiae, gravitatis,
a5
excufari.
enim Philofophia, in quam inveheris, mala effet, quod nullibi adhuc oftendifti, nec unquam oftendes quee tamen tanta in ill perverfitas fingi poteft, ut ideo
Etfi
:
les
connaissance de tout l'ouvrage Admiranda Methodus, dont il n'avait entre mains, lorsqu'il crivait cette premire partie, que les 144 premires pages. Voir ci-avant, p. i3, note a.
uvres.
III.
4S
26
Epistola
22-34
omnibus ejus ftudiofis quaeri folet, nihil aliud eft qum cognitio earum veritatum, quse naturali lumine percipi poffunt, & humanis ufibus prodeffe ado ut nullum ftudium honrftius, nullum hominedi|gnius, nullumque etiam in hac vit utilius effe poffit. Philofophia autem illa vulgaris, quse in fcholis & Academiis docetur, eft tantm conPhilofopbia quae
aliifque
:
me
geries
ex parte dubia10
longa experientia
jam docuit
aliquid in
ex materi prima,
& talibus,
i5
ufum fuum
Quapropter nullo
ut
ii
modo
iftas,
rationi
confentaneum
qui opiniones
quas ipfimet fatentur effe incertas, didicerunt, alios odio habeant, quia certiores invenire conantur. Odiofum quidem eft circa Religionem aliquid velle
innovare
:
quia
cm
non
20
quod non
ultro
malum. Sed circa Philofophiam, quam fatentur omnes nondum ab hominibus fatis fciri,
fit
qum
effe
Novatorem
a
.
Dices fortaffe
te
2 5
teurs
Dans YAdmiranda Methodus, on lit ce curieux passage sur les nova At qum infeliciter intrim omnes Ariftotelico-malliges cum ipf mente (vou quippe Platone falutabatur Ariftoteles) congrediantur, ex inanibus eorum conatibus liquet ne quid enim dicam de antiquis
: :
Philofophi adverfariis, quas, quaefo, tenebras fapientia; foli objicerc potuerunt Ramus, uterque Patricius, Bern. Tlefius (sic), fententi anti-
quorum Philofophorum
&
ejus fe&ator
quamvis
J4-25.
Ad G.
illos
Voetium.
27
veri in Phi;
non
me nihil
taie invenhTe
quod
tamen, ut ipero, nunquam probabis. Sed efto, nihil invenerim an ideo convitiis, potis qum veni &
:
eram
prudens letor judicabit, qum te, dum haec fcriberes, tanto maledicendi ftudio incenfum fuiffe, ut neque quid te deceret, neque quid
nihil hc aliud
mine Voti,
verum aut
10
\De falis
primm
Pars Secunda.
folent
homines
diffe,
ne quam forte culp me videar tibi deomnia, quae mihi tecum hadenus intercefferunt,
20
commemorabo. Nunquam te, quod fciam, fum alloquutus, necdum mihi facie es notus, ac de te non magis cogitabam, qum de iis qui nondum funt nati, cm primm mihi nunciatum eft, te folere inter Atheos me numerare profefforemque De Roy, quem
breviter
;
cum
opinionibus
te
haut aequis paffibus Gorlaeus ? Quin & Lulliftarum Paracelfiftarumque & chimerica Fratrum Rofece Crucis caterva? Unum Ramum excipias,
duos fetatores aut neminem habent illique aliqui adhaerent, non qud Ariltotelem (quanquam conatus fuit) proftraverit, aut ejus philofophiam luce fu obfcuraverit fed quoniam methodum indicaffe
reliqui aut
:
poteft.
t.
I,
p. i58,
1.
17-24.
28
Epistola
15-27.
impugnari.
diligentis,
Hoc ver me
quidnam hominis effes, quid te ad hoc moveret, inquirerem. Sed quantum ad rem, non dubia erat Thefes tuae in Regium jam extabant 8 & egregium in novam Philofophiam judicium brevi poftea fuiteditum b Quantum autem ad mores, audiebam te
:
&
effe
admodum
diligentem
& affiduum in
muniis omni;
bus
obeundis
te faepius
qum
,
re10
fupercilio etiam
;
voce
geflu
majorem pietatem
ut
prae te ferre
non modo
non ha,
fumm cum
feveritate reprehenderes
&
in
i5
omnes
te diffentientes
vehementiffim difputares ac
ad te tanquam unum ex Prophetis aut Apoftolis fufpiciendum fi nulla mihi dubitatio remanfiffet ex eo, qud fcirem me te injuftiffim inter Atheos numerari. Sed quia
declamares. Quae
fan
me
impu
liffent
20
interdum etiam
viri
non fatis prudenter judicantes, falli poffunt, unum duobus neceffarium effe putabam ut vel effes rever fan&iffimus, etfi forte non fatis prudens, vel (ignofce nullum mitius verbum ad rei veritatem exprimendam invenienti) hypocrita neque enim cum iftis do:
:
2 5
audiebam, mediocritatem ullam in virtutibus aut vitiis confiftere poffe judicabam. Utrum autem duobus illis verum effet, evidentis
tibus,
quas in
te effe
a.
Tome
III, p.
487.
t.
b. Ibid., p. 55 1, et
VII,
p. 590,
1.
ai.
3 7 -29-
Ad G.
iis,
Voetium.
29
Regium molitus es. Scivi enim quo pao, cm primm Academiae Re&or fuifti 3 fubit majorem qum an|te amicitiam cum
poftea perfpexi ex
quae in
,
illo
5
colueris,
vellet,
publicas
li:
quia nempe, ut
,
duo ejus
Phycus
& Me-
dicus b dolebant
ne quid
10
iis
eum multa
ret,
verebantur.
i5
quo pado ille, pro magno beneficio id habens, ufque ade te coluerit, ut Thefes omnes, quas illo tempore difputandas propofuit, eas fcilicet in quibus integram Phyfiologiam fuam complexus eft, tibi, antequam typis mandarentur, legendas, examinandas emendandafque tradiderit. Neque hoc potes inficiari paucula enim, quae tibi minus placebant, manu propri notafti, eaque ille omnia, ut voluifti, mutavit; & non dubito quin nunc adhuc fcriptum tuum inter ejus
Scivi etiam
:
20
adverfaria fervetur.
Sed fan mihi valde fuit mirum, qud hoc ipfum & alia nonnulla, qua? melis
cm nuper
fcire
dbet
rbus.
qum
derit,
25
qum
fe
non
pofTe
mecum
agere de
iflis
Cujus refponfi ab alio amico rationem quaerens, audivi Regio antea ditum effe, aliquem magiftratu ei
1
Aprs molitus
es,
10 Aprs
non
la
rebantur,
mme remarque.
ve-
16 mars 1641. Voir t. III, p. 366, etc. Arnoldus Senguerdius, professeur de physique, tenus, professeur de mdecine.
a.
Le
b.
et
Wilhelmus
Stra-
jo
culpsc imputare,
Epistola
29-3i.
te in Epift.
ad
P. Dinet fcripfiffem
potuiffe.
Quod verum
nequaquam poffum
fufpi-
cari
e urbe, in qu es peregrinus, ut quemcunque vis, etiam ex antiquis civibus, & honeftis parentibus natis
b
,
nare;
dem
fan
vel
te
autem, quem fie lsejfifti, ne injuriarum quiacceptarum, non dicam publie queri, fed
?
Et
10
omnes veftri magiftratus, qui vel aliquo alloquio c faltem fam mihi unt noti tara prudentes & tara
,
sequi
amantes
unquam
taie ipfis in
:
mentem venire
illo
potuerit.
Ac etiam
ab
i5
vice
auxerunt
amicos id Regio dici curaffe, ut illum, alis non timidum, fed magiftratui fuo valde obfequentem, hoc pato perterrefaceres, & impedires ne plura, quorum tibi confcius
Sed potis crediderim,
te per
es,
mihi narraret.
20
quomodo, poftquam ita omnem Regii Phyfiologiam Thefibus ejus comprehenfam examinaffes & non im|probaffes, ille quafdam alias Thefes fecit, in quibus cm nihil ullius momenti contineretur, quod non jam ante in iis quas videras pofuiffet, ideoque non operae pretium effe judicafet eas tibi,
Scivi prseterea,
a.
2 5
Voir
t.
VII, p. 582,
1.
17 et suiv.
b.
tius,
c.
Regius tait d'Utrecht mme, ne le 19 juillet 1598, tandis que Voen Heusden, le 3 mars, ne demeurait Utrccht que depuis 1634. Notamment Van der Hoolck et Van der Leew. Voir t. III, p. 509,
t.
n-te a.
d. Voir
III, p. 60.
3i-33.
Ad G.
Voetium.
51
antequam ederentur, oftendere, tu ftatim ex verbulo, quod in iis invenifti, ab ufu fcholarum nonnihil remoto, qud nempe hominem, ratione partium, quarum una fine ali effe poteft, ens per accidens dixiffet, occafionem cpifti eum palam impugnandi a Quomodo, antequam illse ultimae ejus Thefes publie difputarentur, monitus fuerit quibufdam ex fuis au.
baturos; ideque
10
ille te
convenerit, monueritque, ac
rogarit ut,
quoniam eras Academiae Redor, illas turbas authoritate tu impedires. Quomo|do tune, etiamfi ejus Thefes vidiffes, nondum tamen illi fignificaris quicquam in iis contineri, quod tibi difpliceret. Quo-
modo
1
per accidens
fuerit agitata,
&
nens rationes fuas exponeret, intempeftivis ftrepitibus auditorium fuerit repletum. Quomodo tu Re&or ibi aftans, immotus, non aliter
nec voce, nec geftu, nec vultu ftrepitus iftos compefcere conatus fis. Quod tamen miror quantumvis enim
;
lare
tamen tui erat contrarium fimunec video cur tam immotus tune fueris, nii quia
elfe
obfequuturos. Quomo|do,
cm
tellexit te dicere
verbum
illud de ente
per accidens in
Theologiam impingere, domum tuam iverit, ibique tibi affirmant fe paratum effe illud ex arbitrio tuo emena.
Tome
III, p. 462,
b. Virgile,
} 2
EPISTOLA
33-35.
etiam coram
fus.
aliis
Quomodo
lum per triduum difputandas confcripferis, & in ipfo earum titulo verbum illud de ente per accidens, tanquam SS. Facultate Theologic haerefeos damnatum, oftentare volueris; in Thefibus autem impugnris tantm Regii opiniones de formis fubftantialibus, de motu
terrae,
io
de fanguinis circu|latione,
&
talibus quae ad
Phyficam&Medicinara, non autem ullo modo ad tuam Theologiam pertinebant* & quas tamen pris non re;
prehenderas,
in quibus de iis
i5
emendandas. Quomodo etiam carmen ftudiofo nefcio quo in laudem tuarum Thefium fieri vel curaveris, vel cert permiferis, idque in quo te praefente fuerit in Academi diftributum carmin Regius exprefl defignabatur hoc verbo,
agebat, legendas dederat
:
&
Regium faclum &c, atque indigniffimis convitiis profcindebatur. Denique fcivi reliqua omnia, quae jam in
epiftolad P. Dinet enarravi.
20
Ex quibus fateor me nullam eximiam pietatem in te deprehendere potuifle. Neque enim dubium eft, quin vel amicitiam erga Regium initio fimulris, ut illum tanto facilis poftea incautum & nihil te metuen|
25
tem circumvenires
violaris,
vel cert,
fi
fuit vera,
quin illam
cm primm
putafti te habere
dit.).
aliquam occa-
Tome
III, p. 487.
35-37.
Ad G.
ipfi
Voetium.
jj,
fionem
nocendi.
Quorum
utrumvis
eft
odiofum.
Neque
hc ullum pietatis
te excufes. Etfi
zelum potes praetendere, quo enim quantumvis graves errores comad illum,
mifflet
5
cm
ultro emendationem,
bat,
jus,
non audiendum,
&
io
dcorum, publicis Difputationibus per triduum deridendum ? Ut nempe, fi res, ut fperabas, fucceffiiet, ille fu Profefione ac bon fam, fine ull fu culp, per folam calumniam tuam privaretur. An, quaei'o, il|la eft in veftr Academi Re&oris pofas,
&
&
teftas,
ut
ei liceat, infcio
cultate
i5
quam non
ibi
quemcunque
atque prseterea etiam judicium fub nomine totius Academiae publie edere ad ejus doftrinam condemnan-
dam ?
20
juffifle
ut fen-
tentiam veftram de Regii doctrin diceretis. Sed non ideo juffit, nec voluit, ut illam, tanquam fi Legitimum
fuiflet
fuit,
judicium, vulgaretis.
Quod
voluit,
optimum
nempe ut, quandoquidem de Regii doftrin querebamini, veftras omnes in illum rationes proferretis,
ut Regius deinde ad ipfas refponderet, ac poftea, utra5
que parte audit, ut par erat, ipfe Magiftratus judicaret. Quod autem|tu fecifti, excufari non poteft. Nullas
rationes ullius
momenti
attulifti,
nullas habuiiti,
&
49
34
ftio eft,
Epistola
37-39.
neque
tu,
neque
ulli alii
ex
iis,
Philofophiam docent, vel aliquas alias fcientias ei annexas, quales funt Theologia Scholaftica & Medicina,
judices idonei effe poffitis, fed tantm vel accufatores
vel rei. Putat Regius fe opiniones in Philofophi vul5
non vultantm,
illis
&
exa|minarint.
illo
Quod
ver
omnium maxime
eft
miquod
10
rum, in tuo
ex e
Philofophiam
(meam
&
Regii), propterea
varice, faljce
confequaniur, pu-
Academico unus
repugnabat,
petierit.
juris Profefforibus
b
,
qui judicio
ifti
cm
fophicas melis,
gi convenire.
qum vulgo
receptas,
cum Theolo-
20
effent,
neque enim hc poffum cunda recenfere, raoferre non debes, qud eorum partem obi|ter in
epiftol, quse
;
qudam
in
2
25
prefferim
nihil
ea, quae
me
1
feceras, refutanda.
Nec fan
in
il.l
epiftol,
a.
Tome
b. Ibid., p.
c.
1.
8.
VII, p. 582,
1.
i5-i6.
39-41-
Ad G.
Voetium.
7 5
quam fcribebam ad unum ex patribus Societatis Jesu, quos tu nunquam fine adjundo aliquo convitio foies nominare, me tibi blandiri decuiffet. Prter hoc autem nihil unquam in te vel feci vel tentavi, ex quo
mihi
irafci potueris;
ftyli,
hc in
me
meo
tribui poteft.
qu Sed
tium agnofcemus.
De
10
Pars Tertia.
Initio primi capitis ais,
me
paces non
ejfe*,
ficque de
me
loqueris, pag. 14
&
15
ut candidus
&
pojfit
in ipfo
philofophi
vejliejfe,
&
quandonam me
:
ifta
gravi
ut enim
jam monui,
non concionor, nec doceo. Nempe id habes ex meis fcriptis, citas enim Refp. quartas ad Med., pag. 289 b ea qu in prima Meditatione ac edit. Elz., ubi dixi
:
p.
247,
1.
8-10.
EPISTOLA
4-4-
ad omnium captum non ejfe accommodata. Verm hsec citatio non pro te eft, fed contra te cm enim id fcripferim peculiariter de illis Meditationibus, quse tantm
;
perexiguam
& omnium
non idem de tot elle putandum. Sed fateor tamen perlibenter, non omnes ejus elfe capaces hocque non ideo nullibi fcripfi, qud verum non fit, fed quia fuiffet fuperfluum. Quse enim fcientia, quse difciplina, quee ars tam facilis, ut ejus omnes fint capaces ? Quid autem ind in;
io
fers
Nempe me
me
errata
me nihil
pu-
unquam de
blie editis.
Philofophi tradidiffe,
nifi in fcriptis
An ergo
difcipulis tribuentur
i5
Pag. 17, progrederis ad criteria fecundm qu in nova, ut ais, fupcrbifchol ingnia cenfentur. Dicifque,
,
&
quatuor fubfequentibus
18,
Deinde pag.
20
ab
Quae verba curafti aliis typis excudi, ut ex meis fcriptis defumpta videantur, nempe ex pag. 16 & 17 Diflertationis de Methodo 3 & ex
aliis didicit, oblivifci.
,
b
,
& etiam
25
ibidem ex paginis
7, 21, 2j
1
&24
Atqui
c
,
quia
ifta
'.
cm
in
b.
c.
i5.
Ibid., p. 454, p.
466
et p.
:
468.
Tullium,
argumentum
eft,
fed etiam judiciofum, memoria inlgne divieamque ut thecam ac capfam eruditionis in magno
unquam
4'-44-
Ad G.
Voetium.
37
nullum verbum habeatur de oblivione, fed tantm de praejudiciis tollendis, ut neque ullo alio in loco ex raeis fcriptis hinc ledor facile agnofcet, quanta fides citationibus tuis fit adhi|benda. Long enim aliud eft praejudicia, five opiniones temer ante receptas, deponere, hoc eft definere iis affenfum praebere, quod
:
&
poteftate.
Academi
cuiffet
&
;
multis
aliis in locis
fis,
non de-
me
&
ideo
quod uberiorem
qum
te,
ut fide
&
pro-
etiam prudenti
&
logic tu naturali
non
uti,|cm homini,
quem
ao
fum*, ineptias afiingas, quae de eo credi non poffint. Ut etiam qud, pag. 22, referas verba Epiftolae Apoftoli
Judae, v. 10, de
lis
qui calumnlantur ea
qu
ignorant*.
Renatus des Cartes tamen, ut ipfe pluribus fide digniffimis viris dixit & tejlatus fuit, per integros viginti annos in eo occupatus fuit, ut omnium eorum, qu unquam didicerat, oblivifci pofjit. Im hoc faciendum effe, fedul monet in Methodo Gallic dita, Anno i63j, pag. 16 & i-j, agnofcitque id dogma fuum in refponftone ad Objeiones feptimas, pag. 32 Edit. El\. Videantur amplis ejufdem Refponftonis pag. 7, 21, 23 & 24.
Hinc
ab
a.
in fchola ejus
prima futuri difcipuli nota ejl, fi poflt omnium quas (Admiranda Methodus, p. 17-18.)
Voir ci-avant, p. 22, 1. 17-18. Videat ver bonus vir, ne, fecundm primum Philofophiae imaginante principium, iis accenfendus fit, quos nott Apofiolus ludas, v. / o, Epiftol. Cathol., quod calumniarentur ea, quae ignorabant. {Admiranda
b.
Methodus, p.
as.)
Epistola
in
44-46.
Philofophiam
;
meam
cm
non
quia
illam
fcire
nunquam videris,
utpote
gem,
quam
ais
meos
difcipulos,
riorum myftas, jurare, hanc fcilicet: Cum libris nullum unquam nobis futurum commercium. Sed in quibus tabulis
eduxeris,
nufquam
Neque haud
10
dubi negligeres probationes tuas afferre, fi quas haberes hc enim & in pagina fequenti duo loca refers ex meis fcriptis, fed nihil ad rem facientia, & ipforum
;
|
epift.
ad
P.
i5
non
dum
quod ab
.
aliis in
prseftitum
fuadet,
ad Dinetum, pag. i63, omnium rerum naturalium exaclam & minime fallacem cxperientiam habere poffe? Tanquam fi exeo, qud dixerim hominem nondum
in Epiflol
quoque mihi fint tribuenda. Quo artificio facile etiam potuiffes tuam legem ex meis fcriptis educere, fi, exempli cauf, quia in edem epiflol
fenem, reliqua
25
Cum
autho-
dit.).
Tome
VII, p. 576,
1.
18-30.
46-47-
Ad G.
locum
Voetium.
2.Q
Non
quenti,
quo
,
dixi
me quandam
difficultates
:
exin
coluiffe
methodum ad
3
quaflibet
fcientiis refolvendas
cm
ais
haud magis
potefl
quajibet difficultates
in fcientiis
refolvere (ut
omnium
Renatus de Je ipfo gloriatur in Epijl. Ded. Mdit., pag. 5. Ed. /{.). Tanquam idem
ineptijfimus
Thrafonum
Methodum excolere ad aliquid praeftandum, & ja&are fe illud omnino prftare poffe.
effet
io
De
ufu librorum
&
Voetii doclrin.
Pars Quarta.
Si
autem
cire voluiffes
quid de
ibris
rever fenti-
l5
rem, lgre poteras paginam feptimam diflertationis de Methodo, in qu ex|preffe dixi, nos eundem ex bonorum librorum leftione frudum percipere, at
que ex colloquio magnorum virorum qui eos compofuerunt; ac forte etiam aliquant majorem,prop-
terea
20
qud non quafcunque obvias, ut in familiari colloquio, fed felediores tantm cogitation es fuas
b
Unde etiam
forte ali-
tuum potuiffes convertere, fi ex adverfo confideraffes malorum librorum nimis frequentem ledionem, non minus qum malorum hominum confortium, noxiam effe. Nam, quantum colligo ex tuis
quid in ufum
25
b.
ibid., p. 542,
1.
26-3o.
40
quse hinc cognovifles
effe attingenda.
EPISTOLA
47-49-
improborum & nugacium, quos fimul jungo vix enim ullus eft plan nugax fine aliqu mi|ftur improbitatis. Nullus autem ab Atheo, vel Libertino, vel nugatore Cabalift, vel Mago, aliove impoftore fcriptus unquam fuit, quem non videri velis perlegiffe. Atque id de quibufdam ret oftendis intgra enim eorum argumenta fcriptis tuis intermifces. Secundum eft contentioforum, quorum faepe Authores ob ftudia partium fe mutu convitiis lacerare pietatem putant. Hujufque generis tam multos citare foies, ut, fi vel quartam eorum partem legifti, prsecipuum tempus vitae tuae inter jurgia & rixas infumere debueris. Non quidem afiirmo omnes ejufmodi libros malos elfe qui enim veritatem propugnant, & non nifi in vitia invehuntur, funt laudandi fed tamen puto non nimim effe legendos, quoniam ea eft naturae noftrse
Primura
:
eft
10
i5
ad
amanda incitentur. Non etiam dico Theologis aliifve nunquam utile effe malos libros videre, cm fcilicet eorum officium eft illos refutare vel emendare; fed hoc non nifi rar ufu venit. Atque, ut nemo unquam homines pefte laborantes animi tantm cauf invifit fie, ad folam multae ledionis famam aucupanilla
:
25
dam, nullus vir pius malos libros folet leditare; funt enim profe& contagiofi. Quin & hoc ipfum in me jam cm enim ad hanc feribendam epiftolam experior
:
9 Aprs
intermif-
mme remarque.
49-5.
Ad G.
Voetium.
41
quaedam ftylo meo ind acceffit, quam vix poffum emendare; atque hoc nomine veniam peto, qud hc aliquant duris loquar, qum mea ferat
fcabrities
confuetudo.
5
eft
locorum commu|nium,
,
10
compendiorum indicum, & talium, qui ex variis aliorum authorum fententiis conflati funt, quofque etiamfi non malos putem, nec plan contemnendos, nullum tamen alium eorum ufum admitto, qum ut juvent ad ea interdum in memoriam revocanda, quae antea didicimus libris pricommentariorum
,
Nam
i5
bus negle&is, ad rivulos iftos tantm accedunt, non nifi turbidas aquas ex ipfis hauriunt, nec ullam veram eruditionem confequuntur. Quidquid enim praecipui
eft in fcriptis
praeftantium ingeniorum,
non
in hac aut
ill fententi,
prima
ao
&
faepius
non advertentes
addifci|mus,
&
munibus,
evol-
ex tuis
ita
quibus faepiflime
illos citas.
Sed non
3o
poffum deprehendere, te cum libris illis primariis, quibus omnis vera eruditio quae legendo acquiri poteft dependet, magnam confuetudinem habere. Quamvis enim eos etiam interdum in teftes fumas, quia tamen ut plurimum non fatis appofit id facis, eofque cum aliis longe inferioris fortis abfque dele&u permifces,
4 Aprs confuetudo, non
uvres.
III.
la ligne
(/"
dit.).
5o
42
EPISTOLA
videris illos legiffe, fed
5i-53.
non
Ac
praetere, ut
ii,
qui
aliquid ex
eorum
fragranti retinere
fie difficile
mihi
5
videtur
fummorum virorum
legi,
lucubrationes ab aliquo
tamen poftea in ejus feriptis nihil fimile ipforum ftylo reperiri. Sed ignofee ingnue verum dicenti multa legi ex feriptis tuis, atqui nullam unquam in iis reperi ratiocinationem, nullamque cogitationem, quae non humilis effet aut vulgaris, nullam, quae virum ingeniofum vel eruditum redoleret. Eruditum dico, non do&um fi enim dodrinse nomine vis omnia, qu ex libris addifeuntur, tam mala qum bona, contineri, te doUffimum effe lubens fatebor video enim te fabulas de Leviathan 8 & impias nugas nefeio cujus Bonaventurae de Periers b & talia quamplurima fatis legiffe. Per eruditum autem intelligo illum tantm, qui fludio & cultur ingenium morefque non promiffuos perpolivit. Talemque eruditionem, cu quorumlibet librorum, fed fol optimorum le:
multm
&
io
i5
20
tione,
eque iterat
&
funt eruditi,
quando
(/"
iis frui
nobis
licet,
la ligne
dit.).
a.
impiiffimus
trouver
le
Voei [Difput.felect., t. I, p. 199) parle du Cymbalum Mundi, liber , dit-il, de Bonaventure des Priers, d'aprs le P. Mersenne
c. I, vers. 1, col.
(Qujliones in Gnes.,
669-674; la feuille o devrait se presque tous les exemplaires, un carton en tient la place). 11 n'y avait encore cette date que deux ditions du Cymbalum Mundi : i Paris, Jean Morin, 1 5 3 7 pet. in-8 2* Lyon, Benoist Bonyn, 1 538, in-8, l'ouvrage ayant t condamn ds son apparition par le Parlement de Paris, et les exemplaires dtruits.
passage en question
manque
53-55.
Ad G.
Voetium.
45
ac denique affidu virtutum contemplatione atque inveftigatione veritatis, comparari mihi perfuadeo.
At
communibus & indicibus & lexicis doxinam quaerunt, multis quidem rbus memoriam fuam brevi tempore implere poflunt, fed non ideo fapientiores nec meliores evadunt. Quin
quantum ad
illos,
rationum concatenatio contineatur, fed omnia vel authoritate, vel ad fummum brevibus fyllogifmis decidantur qui dotrinam
contra,
in libris
iftis
:
cm nulla
io
fuam ex
habere
iis
petunt,
omnium
fcriptorum authoritati ex
que
i5
ita
quatenus ftudia partium eos movent; atpaulatim ratione naturali ret uti dedifcunt,
locum
fubfti-
Neque enim, ut fcias, verus ille ufus rationis, quo omnis eruditio, omnis bona mens, omnis
fapientia continetur, in disjundis fyllogifmis
humana
confiftit, fed
tantm
in circumfpecl:
& accurat
haec vix
corn-
Et
cm
unquam
certum eft eos, qui tantm disjundis utuntur, fer femper aliquam partem eorum, quae fimul fpedanda
funt, omittere, ficque auefcere inconfiderantiae, ac
25
dedifcere
interea fe valde
dodos
putent, propterea
qud multa ex iis, quae ab memori tenent, & iis credunt, hinc
infulfiffimam arrogantiam
runt.
3o
Atque
fi
infuper
tioiis fcriptis
legendis
illos
44
genuifTet, vix poflent
ligni, infulfi,
Epistola
55-57.
tamen
ift
importuni.
efl
naturam etiam ad id plurimum conferre gnera enim illa librorum, quae diftinxi, folent efle inter fe permifta, & faepe apud unum eundemque authorem, qusedam mala, quaedam nugacia, quaedam bona & ab illo ipfo excogitata, quaedam ab aliis exfcripta reperiuntur, fed pro diverfo ingenio leorum, tanquam apes & araneae ex floribus, uni folum mel, alii folum venenum ex iis excerjpunt unde fit ut ftudio literarum, qui funt ad bonum propenfi, meliores & fapientiores qui autem ad malum, dtriores & ftultiores vadant. Mi autem ab iftis hac nota certifim dignofcuntur, qud quifque frequentior fit in iis libris evolvendis, in quibus plura ingenio fuo convenientia poteft invenire. Sed & moribus etiam qum maxime diftant ut enim maie inftituti arrogantes, pertinaces, & iracundi eue fo;
:
10
i5
lent, fie
nunquam
fuperbiunt
enim confeii humanae infirmitatis, & quae fciunt, non magni aeftimant, fed cogitant long plura efTe,
funt
quae ignorant; atque ideo etiam funt ingenui
ciles,
ao
&
do-
femperque parati veritates fibi nondum cognitas addifeere ac denique ingenium ad varia fleftere affueti, non poffunt non efTe mites, benigni & humani. Atque hi quidem cm intelligant veram eruditionem non folis libris pendere, illam etiam privat meditatione, vel vario negotiorum ufu, & virorum praeftantium familiaritate, fibi comparafe fatagunt, nec inter libros femper verfantur unde fit, ut ab imperitis
;
J
i5
3o
a Apt;s importuni,
non
la ligne
(/"
dit.).
57-5g.
Ad G.
non
Voetium.
fufpiciantur, fed,
fi
45
privati
tresfamilias
fe civilibus negotiis
tiores
&
humaniores
fi
deprehenduntur; fed
ingenii cultune tribui
naturee,
qum
Ac denique,
eorum invidi liberi effe poffunt. Qui autem valde multum ac femper mal ftuduerunt, tam parum habere folent bonae mentis, ut quando contingit eos ex humili famili ortos
gas fuos fa|pere non videantur, vix ab
i5
nullumque literarum ope lucrum facere, paflim plbe contemnantur, & ex nimi librorum ledione infanire putentur. Sed quando in juventute, priufquam
effe,
20
permagnam apud imperitos dodrinse famam atque authoritatem fibi cum tempore conciliant. Multum enim valet apud vulgus
munus
hoc praejudicium, qud quis Magiftratu, aliifve quorum interefl, fit publie deledus ad alios inftituendos
;
ac deinde ex multis
ita
denique faepius ac prolixis Collegis fuis laudari folent quae tria fere femper in iftis maie dodis advertunt. Nam primo, cm null ratione, fed
;
&
quos
fibi
fequendos aflumpferunt, inveniunt, tanquam plan certum & exploratum ja&ant; & quia neffibi
46
ciunt
PISTOLA
59-61.
qunam
fibi
fint,
funt ignorari,
contineri
omniumque rerum
ipfi
fcientiam in libris
& &
5
denique,
cm
non laudent,
iis
nifi
quos
fibi
aliquo
modo
nempe
tur,
fi
fimiles putant, ab
aliis
frquenter etiam ab
hi
mediociter eruditis,
|
cm
cuipiam alteri, quo eruditione fuperaninvidentes, putant fe ejus famam poffe minuere,
maximis laudibus exfoliant. Quibus de caufis initio quidem fol plbe, fed paulatim etiam peritioribus, qui eos ipfi non
illos ei
anteponant
& qum
10
fupponuntur.
fi
Et quidem,
fit
quis ex
eorum numro
uti afifuetus,
reperiatur, qui
&
i5
Sophiftarum Dialeclic
qualem Academi
te efle
&
con-
concionandum, non
&
in ea,
qu potentioribus
iracundis,
20
&nunc
;
nunc
ridi-
moveat, ut
te fa|cere
mi Thefes proponat, omnes contrariarum partium eruditos ad eas impugnandas invitet, cmque non comparent (ut fan nunquam, nifi velint explodi, debent comparere), magnos de
ut te fatum fuifTe
libros, fed tali ftylo,
illis
triumphos canat,
citationibus
3o
omnes
&
tt
Authorum
(1"
dit.).
cm
la ligne
6i-63.
Ad G. Voetium.
47
boni,
quod tuis utplurimum contingit; qui denique in omnes, qui vel in rainim re ip rpugnant, aut tantm non applaudunt, tanquam in hoftes infenfiffimos infurgat, eofque
poffint,
fint
5
etiam
ille
non mirum
qud
ad fummam eruditionis famam fummamque authoritatem inter fuos perveniat, neque, qud illam confer10
vet,
quamdiu
forte
cm
laedit,
cmque tam
ab
1
illiteratis
fi
cognofcantur
valde
mirum
tandem immerit ift fu fam & potenti non excideret. Etfi enim talis homo plerifque ex auditoribus fuis in templo, & ex difcipulis in Academi fit pergratus ii tamen femel animadvertant, quantum ab eo detrimenti debeant timere, fummopere ipfum
effet,
:
20
averfabuntur.
ab inftituto fermone, qui tantm de ufu librorum fuit, magis ac magis recedere. Sed
Video quidem
me
hoc forte non repre|hendes quia poftquam adhuc pauca de concionibus & difcipulorum inftitutione fub,
j5
videntur.
Con-
me defcripti, populo folent placere quoniam ea eft omnium hominum natura, ut non modo ad hilaritatem, fed maxime
;
Do&oris, modo
5o
etiam ad quoflibet
deleftentur
:
triftes
qum come-
48
diae, in theatris
EPISTOLA
63-65.
&
ferae fe
locum inveniunt; hinc olim homines mutu laniantes in ludis publicis fpetain alios
ad iram
& odium
homines
excitt, praefertim
5
homines folent invidere vel in eos quibus de religione diffentiunt, quos ut bellorum caufas jam oderunt quamvis nihil egregii dicat, nihil boni, ac fpe etiam ftatum controverfiae, de qu difputat, nulli intelligant, modo tantm audader, vehementer, copiof loquatur, avarias convitiorum phrafes, humiles,ridiculas, inauditas, orationi fus adfpergat, majore cum ftudio devot plbe auditur, magis amatur, magis laudatur, qum alii mult eloquentiores, fed qui eam non tam ad alina vitia odio habenda, qum ad propria emendanda adhortantur. Hi enim, quod ipfi difille ver tantm quod placet. Ac plicet, proponunt fan magnum eft folatium turbse, non malae, fed imperit, quod poffit aliquando pi commoveri, pi irafci, quicquid enim facit talis pi potentiores afpernari
;
|
10
i5
20
exemplo,
id
pium
di|fcipulis
qum multos
:
libros
quantafque
doliffimus,
25
non
fit
non enim novit ifta diftinguere. Ut etiam ejus vehementiam in concionando, & libertatem in optimatibus
reprehendendis
,
quodam
cipit ut
fuf-
ducem hortatoremque pnecipuum, fi forte fibi unquam vel potentioribus fit reftendum, vel in adverfarios fuae religionis fit dimicandum & quidquid ille
;
3o
65-6 7 -
Ad G.
Voetium.
49
fuadere voluerit,
eft
fummo cum
fit
parata.
An
5
vero utile
Con-
non meum eft inquirere. Satis fciunt illi, qui ejus curam gerunt, quid expdit. Non etiam examino an bonum fit, homines illiteratos
cionatorem in e
verfari,
|
nec an
;
accurat
illas
qui
non tam
;
rationes
exponunt,
qum
in
perfonas conviciantur
nec an
pium fit & humanum odifle aliquos homines, propterea qud nobis in religione diffentiunt. Sed tantm affirmo omnem animi commotionem ad iram, odium
i5
20
quantumvis jufta fit ejus caufa, femper maxime noxiam efle illi ipfi, qui fie commovetur: itaenim fumus natur comparati, ut parvo ufu magnam proclivitatem ad pravos affe&us acquiramus; & qui vel femel fe ad iram commoveri paffus eft ob juftam caufam, hoc ipfo multo paratior eft ad ali vice irafcendum etiam ob injuftam. Audiunt mulierculae in
rixas,
|
&
fapientiiimum
&
fanftiflimum
25
3o
homines declamantem, difputantem, convitiantem rem, de qu agit, ut plurimum non intelligunt; nihilque melius habent quod agant, qum ut omnes ejus commotiones pio affetu imitentur, iifque fimiles in fe excitent, unde fit ut poftea, domum reverfae, ob minimas quafque caufas rixentur. Necviri meliorem ind fruium reportant, ii praefertim, qui controverfias iftas utcunque intelligentes, non poffunt
2
la ligne
(1"
dit.).
5i
^o
Epistola
ipfis
67-69-
non aliquando de
runt,
contendere
cum
familiaribus
ubique occur-
inimicitias,
interdumque etiam,
Adderem
5
publica diffidia
oriri,
qum maxime
peri-
clitari,
Doftorum
fapientise confifi,
eorum
Sed plures ejufmodi concionatores non novi, nec ab uno aliquo tantm mali exiftimo effe metuendum, modo tamen ne multos habeat difcipulos
confilia fequuntur.
fui fimiles, qui poftea
10
etiam concionentur.
qu ratione adolefcentes
tuae
cura commiffos inftituas, plan ignoro, nec unquam fed fui ufque ade curiofus, ut e de re inquirerem
;
artes,
quibus
te uti
& qua-
i5
rum nomine
imperiti te
do&um putant,
ipfarumque ope
tu fimiles reddi,
|
non
20
autem
illa
Prima ex iflis artibus eft puerilis Dialedica, cujus ope olim Sophiftae, nullam foliprseftantiora.
dam
bant ac difputabant. Hujus trs prcipu funt partes prima continet locos, ex quibus rationes petantur;
fecunda formas fyllogifmorum, quibus illse veftiantur, ut meliores appareant; ac tertia diftincliones, quibus
adverfariorum argumenta eludantur. Et quidem
promptae
dicii,
ii,
25
qui
&
dies
magnum
illis eft
iflius
artis
ufum acquirere
perfacil
3o
enim
pofitse
69-71.
Ad G.
Voetium.
51
confequentia,
&
picis recenfentur.
Cmque tanjtm
volunt differere,
fi
quidquid
5
ipfis
unufquifque ex
iflis
locis fuppeditat,
;
efiutiant, diu
fi
quam opinionem
verifimilis,
tiones,
non quidem
;
numerum
faciant, colligere
10
facile
modo ad
fint
fi
tantm
funt inter
&
indire&,
fpeculativ
1
&
&
interne, ac fimiles,
modo tan-
tm
ipfis
facultate,
cert
five
fieri
non
habeat judicii
20
bonae mentis
omnes enim
& objedionum
folutiones, quae
cm
ex intima ipfius
non
pofTunt, ab extern
locorum iftorum infpedione petuntur, fere femper funt futiles & ineptae. Sed quia ex multis auditoribus
perpauci funt, qui earum inanitatem advenant, prae25
inde
fit
ut
ii,
qui arte
famam
tm
3o
non tan-
dum
ei
affuefeunt,
quifit,
&
fuperbiunt, rationem
fuam naturalem,
quae
EPISTOLA
7 W4-
Ars altra, quam in fcriptis tuis adverto, ea eft, cujus ope de qulibet re propofit libros componis, quos imperiti do&rin refertifilmos arbitrantur; eamque etiam tui difcipuli, fine ull eruditione, pofunt imitari, fi tantmvideant indices variorum librorum,pr8efertim eorum, in quibus plures alii libri citantur; & poftquam promifcu collegerint omnia, quae de re, quam tradandam fufcipiunt, in ipfis inveniunt, qualiacunque tandem fint, ea fecundm ordinem locorum
io
communium
omnium
fi
laudantur.
Ita,
exempli cauf,
de
i5
Atheifmo velint fcribere, quicquid in colletionibus fuis invenient de nominis iftius fignificatione, id fcribent primo loco, fecundo ejus fynonyma, tertio fpecies vel gradus, atque ita confequenter, caufas, effedus, adjunda, figna, contraria &c; qu ratione nullum vel minimum verbum ab ullo Authore excerpferint,
|
non aliquem locum in opre fuo inveniant nam & omnes homines, quos fcient ab aliquibus aliis fuifle
cui
:
*<>
quos forte legerint eorum libros valde nugaces& improbos, intgra ipforum argumenta exfcribere, ac etiam quafcunque de iis hifloriolas aut fabellas nullius momenti narrare. Quin etiam, fi cui occult mal velint, poterunt libr omnia, quae de ipfo vera elfe, vel ab aliis
Atheos vocatos,
ibi
fi
*5
merare
nec refert
fi
laudabilia
fint,
:
&
ab omni
|
tali
fufpicione
facile
enim
ipfis
3o
malam
74-76.
Ad G.
poffint. Ita
fi
,
Voetium.
5j
partem fumi
quem
ac Peripateticam Philofo-
Methodum
excolere
ingeniofos
&
excellentes,
10
fe Jolis &infe nafcentibus bonis gnitionem de novo fabricare volunt; itemque Prtenfam
libertatem philofophandi , Promiffam perfedionem
&
in-
& fpem
falam de inauditis
i5
&
diclatis, fubtilitatibus,
&c; Spcimen
;
judi\cii in
quam
iis
&
ut ex
quem
aliis
oderunt,
Atheum
unam
fcilicet
calumniam
fi
fibi ipfis
contradicant, dicentes
,
uno
prparationem ad Atheifmum,
effe
&
in alio
congeniam
unde
fe-
quitur
eam
Nec etiam
concludi
refert,
:
fi
effe
poffit
fit
ut
libris
e de re maie
nocentijfimum,
prtextum fubtiliffimum
in
&
&
intrim
3o
ipfi taies
fit
quibus
nullum
cm
ajunt prae-
54
Epistola
76-78
& varia
&
obfervatu facillimum,
vel ex authoribus
nempe
reddi
ut ne quid egregii,
&
poffit, vel
ex
feipfis
promant
cm
momenti,
ill
&
prolixe de
difputare,
omnemque fuam
Dia10
& alias
ejufmodi permultas recenfere. At quantum ad prsecipuam, quse eft de Dei exiftenti, fateantur quidem eam
non debejre
turae, fed
pro15
ne id
ullibi facere
&
&
magn pharmacorum
noxiorum multitudine folent segros fuos fatigare ita cm ad rem erit veniendum, dicant ad refiftendum Atheifmo valde multa requiri, & praeter facrarum literarum accuratam cognitionem, haben-
20
dam
Metaphyjicam, Pneumaticam, Phyjicam, generalem AJhonomiam, Geographiam, Opticam, & fpeculationes defonis,
ponderibus &c; itemque notitiam particularium, feu
hifto2 5
riam antiquam, novellam; ac denique longam inftruant aliBibliothecam contra Atheos, in quam etiam
quos reponant ex illis ipfis Authoribus, quos pris ut Atheifmi fufpe&os traduxerint. Quae omnia fi obfervent, fcripta tuis fimillima component, ut manifeftum fiet iis, qui tua de ill re, quatuor libellis comprehenfa,
3o
78-80.
Ad G.
Voetium.
55
Exponerem adhuc alias artes, quibus ad craffa volumina, non tam dodrin qum convitiis referta, in quoflibet adverfarios tuos componenda, uti foies fed quia magis ad mores, qum ad eruditionem fpe&ant, de ipfis hoc in loco tacebo.
;
De
& fequentibus
10
Pars Quinta.
Ha&enus non
libri,
fiteri
:
|
Authorem pro-
non tantm quia fex prima ejus folia mifla funt ad me tanquam tua, & audivi operarum corredionem
eft
i5
tam
variae ac
uno fciuntur, & caufa fcribendi, nempe ad impugnandam epiftolam meam ad P. Dinet, quae fere
fola ex meis fcriptis in foliis
iftis
20
culiaris
25
neque enim alius, quantumvis tibi amicus, mihi tam vehementer ob iftam epiftolam pofTet irafci & jam dudum in Senatu veftro Academico, cm Collegas tuos ad Judicium, quod Academiae nomine vulgafti, defendendum hortabaris, palm profeflus es, te tuae caufae ill in re non defuturum, hoc eft, te in me effe fcripturum. Verm tamen quia, in pag. jj, Au;
Aprs
fallentur,
non
la ligne
(1"
dit.).
$6
thor a
ait fe in
EPISTOLA
80-81.
nominat
colendum,
te
affirmem,
fuum Prceptorem infiar parentis ternum non ero tam inurbanus, ut aliud e de re qum id quod tu ipfe credi voles. Excufarem
tibi
fuperiora tribuerim
fit
fed
cm
ille,
Authorem
profitetur,
tuus difcipulus,
& liber,
non in ifto Belgii angulo, in quo ait fe docere, fed apud vos b imprimatur, nemo putabit ejus errores tibi effe minus imputandos, qum fi Authordicereris. Vel cert, fi cui videaris minus peccafle contra dcorum, qud convitia Theologo indigna alieno potius qum fub tuo nomine vulgaris eidem hoc ipfo videberis minus probus, quod non ira tantm & impetu, fed
:
10
meditato confilio
&
aftuti ufus
fis
ad tua de
dida fpar|genda. Intrim autem, ut fcias honoris nomini tuo detuliffe, non amplis fingula capita feorfim examinabo, fed reliqua omnia fimul
percurram, fummatimque
me maleme aliquid
i5
meum
de
iis
judicium exao
ponam. In prima
fetione,
tune excogitare
dici poffe. Et
nam
qu
quidem prima
feftio continet
capita
in
a.
velle, ut
i5
Martinus Schoockius Philofophice in Academ. Groningo-Omlan, comme il se nomme lui-mme en tte de la Prface, laquelle d'ailleurs ne fut imprime qu'en dernier lieu, et ne pouvait tre connue de Descartes, qui n'avait reu que les six premires feuilles, avant l'impression complte du volume. Voir ci-avant, p. 54, 1. 13-14 et P- ''
dica Profejjor
note
b.
a.
Le
Ex
Officina Joannis
8i-8i.
Ad G.
;
Voetium.
57
.
oblivifcantur*
Quae duo an vera fint, jam oftenfum eft. In tertio, ut me tanquam alterum Pythagoramfufpiciant, imb adorent*,
&
5
ut
fpei ple\nijnt,
peent
.
ex-
A
.
10
autem fe&ione (faltem ab ejus initio ufque ad paginam 144, quae eft ultima earum quas legi), 10 capita continentur. In quorum primo ait fruftra nos
jaare Philofophiam nojram
efje
antiquam { In fecundo,
.
fruftra etiam jadari ejus evidentiam^. In tertio, fruftra rurjusjaari difcipulorum progreffus^. In quarto, verbis
Et in
Aprs
videt,
non
la ligne
(/"
dit.).
Carte/tance Philofophiam omnes capaces non funt, ejus a. Caput I fetor omnium qu didicit oblivifci dbet. (Pag. 14.) b. Cap. II Cartefianus difcipulus libris bellum indicere dbet, & fi ex
: :
lis
profecerit, fedulo
Cap. III
:
Renatum des Cartes ut alterum Pythaoram fufpicere, im adorare dbet. (Pag. 3i.) d. Cap. IV Cartefian philofophi feator fpei plenus effe dbet, & magiflro omnium dubiorum enodationem aliquando exfpedare. (Pag. 43.)
c.
Cartefianus Philofophus
e.
pr fe contemnere dbet. (Pag. 52.) f. Cap. I Quomodo philofophica dogmata principiis natur notis refpondeant. Fruflra Cartefius qualicumque fu philofophi antiquitatis
gloriam afferere fludet. (Pag. 59.) De philofophicorum dogmatum evidenti. Cartefius fucum g. Cap. II facit obtrudendo evidentiam propofitionis pro evidenti probationis. Quo fine hocfaciat? (Pag. 70.) h. Cap. III Fruftra Cartefiani ad afferendam philofophi fu evidentiam difcipulorum progreffus jaant. Hominibus mifericordid dignis
:
:
illa infeliciter
uvres.
III.
58
EPISTOLA
82-84.
quinto, nos cum e congredi non pojfe, quia ejus terminos ignoramus*. Quae quamvis vera effent,
b
,
lapidem Lydium,
adquem
5
&
dogmata exdif-
Algebram, Geometriam,
feptimo
oavo d contra Geometriam & Algebram. Ac in nono c contra Mechanicam; fed tam acut, ut ex ipfo ejus fcripto Le&or perfpicax non poffit de meo philofophandi modo non bene fencontra Rationem. In
,
Denique in decimo capite vult oftendere, qu folerti meas opiniones probem, aitque me jimplicem narrationem vice demonjrationis obtrudere, multum detire.
f
,
i5
autem omnibus narrt tantm ea, quae de me vult credi, hoc eft, omnium peffima, quse vel ille ipfe vel ejus adjutores potue|runt excogitare, nullamque
In his
16 Aprs hypothefes, non la ligne (1" dit.).
Fliciter cum antiqu philofophi dogmatibus Cartefiani a. Cap. V congredi non pojfunt, quoniam neque ea, neque terminos, quibus proponuntur, exploratos habent. (Pag. 97.)
:
Cartefiani, cm/int infelicijfimi experimentijl, exprib. Cap. VI menta tamen philofophi fu amuffim effe cupiunt. (Pag. 106.) Ratio, quamjaat Cartefius, non ejl ratio abjlraive, fed c. Cap. VII
: :
fubjeive, in eo ipfo fcilicet confiderata. (Pag. 117.) Carteftan philofophi neque Geometri neque ab d. Cap. VIII Algebr ulla perfeio accder e potejl. (Pag. 122.)
:
Mechanicam fuam phyfwlogi normam Spcimen Mechanic talis exhibetur. (Pag. ?o.) f. Cap. X Cartefiani jimplicem narrationem vice demonjrationis obtrudunt : tantm quoque deferunt propofttionis evidenti : fingunt hypothefes, eafque citra probationem ullam obtrudentes, dogmata S conclufiones ex iis educere inftituunt. (Pag. i38.)
e.
Cap. IX
Cartefiani inepte
ejfejlatuunt.
84-86.
Ad G.
facile quilibet
efle
Voetium.
59
quam non
larum virium
cognofcat. Ut
cm
bationis
& evidentiam
Ac
propofitionis,
unamque
prolixe
probandum me
&
Re-
gium ignorare terminos Philofophiae Peripateticse, affert tantm verba Regii de fe ipfo loquentis hoc
io
pao
Dudum fcholarum
fciri
me
quaeftiones,
nugatur
pag. 45, petit me generaliter alicujus nodi Philofophici facilem & expeditam folutionem ftatimque fibi
;
objiciens,
me
videri velle
jam aliquas
in Meteorolo-
gicis dedifle,
20
non
quidem
adhiben-
ejjc
dam
ufque buc-
cinanti.
Quod idem
dignarer.
3o
tantm non omittam, nempe apparere quidem ex toto libri contextu nullum alium efle Authoris fcopum, qum ut opiniones meas convellat, & ea quae de te fcripfi in Ep. ad P. Dinet refellat; fed tamen illum verfari tantm in generalibus & fiditiis, ut Calumniatores folent, nec unquam ad particularia
|
Unum
O
devenire,
nifi
EPISTOLA
86-8 7 .
tantm
in tribus locis,
ad ea quae de
fpedant.
te fcripfi,
&
1
alia
Horum unus
eft
pag.
:
18, ubi
efle
hune
5
meum
exijlit.
fyllogifmum
Cujus idea
me
eft,
illud ipfum
Sed nec
ifta
verba ullibi
me
ullam formam fyllogifmi continent, nec quidquam iis affine unquam cogitavi, nec etiam locum defignat ex quo illa defumpfit. Alius eft pag. 1 24, ubi negat in omnis
rei conceptu contineri exijlentiam aut pojjibilem aut necef10
fariam; qu in re nihil praeter ignorantiam fuam oftendit quis enim nefeit per rem intelligi ens reale, atque
:
ens dici
ab ejfendo
five exiftendo,
ejfentias,
non nifi ut effentes five exiftentes concipere poffumus ? Et ineptum eft quod fubjungit, nempe Deum
ut deceptorem cogitari. Etfi
enim, in prima
me Medi-
fumm
potenti loquutus
nequaquam tamen
fi
ibi
non
Deus
fit
*o
deceptor. Atque
ab eo petatur unde
in conceptu,
;
feiat id fieri
non
qud im-
hoc eft, ex eo qud concipi non poflit ade ut hoc ipfum quo ufus eft ad me impugnandum, fufficiat ad me defenplicet
contradi&ionem
25
dendum.
Locus autem, quem pro
58, ubi
&
de
Authoribus quos
3
qud nempe
faepius faciant
5-26 Aprs defen-
Aprs
8 7 -8 9
Ad G. Voetium.
6i
contra te
qum pro
ex alio
te
,
|
ex eo quod,
dicat
cm
libros,
me
id fcire
non po-
nomen prodam. Sed qui confiderare voluerint in tuis fcriptis, qum longos fsepe Authorum catalogos referas, ubi null
opus
efl
probatione
ac ubi opus
fint vel
eft,
te afferas, qui
non
obfcuri
te,
vel cert
te
loco rationum,
cm
te deberent afferri,
ledorem ad
non
i5
cm
:
nihil
dicis,
te effe
puto
agnof-
me
|
Cm
qu citantur, qusecunque ad id non juvant, faciunt contra illum quo adducuntur quia vel oftendunt ipfum effe malae fidei, nempe fi fint falfa, vel effe imperitum, aut imprudentem, aut vanum, fi ad rem non
:
fint appofita.
Quid autem,
2 5
fi
addam me nullum
in
hac tu Philo-
fophi Cartefian
inveniffe, qui
meorum
nempe
non apert
quia
Authorem
quo
citatur
dit.).
Voir
t.
VII, p. 584,
1.
16-17.
02
EPISTOLA
80-91.
non
effe iflum
fuiffe,
Authoid
rem, illamque
te fcribebam.
nondum
me
vifam
cm
de
fi
atque
ibi
acut
folis
omnia
refutavit, ipfa
3o : 24, 25, 26, 2j, 28*, unde retulit Quatuor funt minima terra?, & ipfa funt facibum fibi : Lepufculus, plebs invalida, qui
10
part
in meffe
fuum
Regem
:
&
mai5
nibusfuis
&
moratur
in
verfus,
quem non
qu appofit citare potuiffes in omnibus enim aliqua res corporea nominatur, cui tu formam fubllantialem atfingis. Sed non ideo magis faciunt pro te,
|
qum loca, in quibus nix nominatur, pro iis qui nivem nigram dixere. Qud autem ita S. Scriptural authoritate abutereris, ad Collegam & amicum tuum hserefeos fufpedum faciendum, non parum mihi vifum
eft
20
contra te
efTe.
25
Idem
tuis
;
pofTem de quibuflibet aliis libris fed confult abftineo ab illis, quos fub Thefium
forte probare
vulgafti, ut hsec epiftola liberis haberi pofiit
illa
nomine
elfe,
non
la ligne
{1"
dit.).
Tome
III, p.
c
491-510.
b. Ibid., p.
i2-5i3, et p. 5oi-5o2.
9'-s-
Ad G.
Voetium.
6%
&
nullos
prseter
10
prodam. Me eft Author Examinis itius accurati \ quod in Therjte tuo impugnas. Sic autem in fu Therfitis Confutatione c anno 16^7 dita, de te fcripfit, pag. 18 Aio Voetium tant inepte mea femper interpretari, tamque audacem ejfe in addendo, mutilando ac mutando, ut nihil eorum qu mihi
quar, indicis mei
nomen
l
|
hc
a.
liturgi Germanic, Gallic & Belgic denuo inidemque provocatus ad probationem mendaciorum G calumniarum qu in illujlr. DD. Ordd. & Ampliff. Magijiratus Belgii, religionem Reformatant, ecclcfias, fynodos, pajlores &c, fine ratione, fine modo effudit, Gisberto Voetio, facrarum literarum in illufiri Senec. ep. 79 Qu decipiunt, gymnafio Ullrajeino profejjfore. nihil habent folidi, tenue eft mendacium perlucet, fi diligenter inf pexeris. (Ultrajecti, ex officina Abrahami ab Herwyck et Hermanni
pifies, catechefi,
&
fultans, retufus
Ribbii, J635.J
b.
Examen accuratum
difputationis
in
prim &
quafi
inauguralis
D.
Gifberti
illufiri
3 Sept, cumque
ftylo vet. anno 1634. Ad paftores totius provincial, et quoftheologi (tudiofos quibus id utile & gratum futurum, fi pie;
Ce qui permit
Voet,
Feci hoc, exemplo aliorum qui fimiles lucifugas ex latibulis fuis latrantes
eodem
titulo cohonellarunt.
J.
(Therf., p. 334.)
UExamen accuratum
tait
l'uvre de
Il
:
depuis i633.
21 nov.
1634
Batelier (Watelier), ministre remontrant La Haye disait, dans le post-scriptum d'une lettre Episcopius, Ipfe judico melius effe, ut paucioribus innotefeat feripti
author.
& maledici libri, quem adverfus Remonfirantes ediTheologi in Academia Ultrajeinaprofejfor, titulo Sans nom d'auteur. Mais Therfitis heautontimorumeni. Anno 1637. Martin Schook dit, Remonft. libert., p. 27 Si ver, quod ex parte fuf picor, Jacobus Batelier, Hagas-Comitanus in fynagoga Remonftrantium minifter, Confutationis author eft. (Voir A. C. Duker, ibid., p. 5o,
c.
Confutatio
infulfi
note 4.)
64
ipfe tribuit, five
Epistola
,
91-93.
fenteniam five argumentum, pro meo cupiam haberi. Sifemelatque iterum perverf aliquid citaret, pojfet
cum
ejus textu,
eumque hac
in parte
verum
fcripfiffe teftari
quam vidi qu ratione in Sacris Literis ludas, & quomodo eorum ipforum verba pervertas, quibus id tibi publie poteft exprobrari ? Profed, Domine Voeti, fi nihil melius habuiftis ad ea, qu de te fcripferam,
refutanda, vel ad
meas
opi|niones impugnandas,
non
video
magnum
Cartejanam fcriberetis.
Cmque
:
erunt, qui
eft veriiimile,
fi
vos
fuiffe,
quae
Verm tamen, ne temere judicare videar de non legi, nondum claudam hanc epiftolam, fed
refiduum expedabo.
20
libri veftri
De
Pars Sexta.
Initium hujus Epiftola? diu jacuerat inter fchedas
meas negledum, cm librum te nuperrim editum, quem Confraterniatem Marianam a vocas, accepi &
;
25
a.
Voir ci-avant,
p. 6, note a, le titre
93-96.
Ad G.
Voetium.
eft
6c
ve|ftrse
refiduum
Philofo-
qud
oc-
ifto
alio libro,
quem
aliis
cujus
nomen
non ab
illo folo,
fed praefint
qum
Mariana & Philofophia Cartejiana, non folm nominis terminatione ac forma, fed etiam ingenio & moribus, non dubitabit quin fint fili gemellae unius parentis. Quia ver nunc
forte contingit
me efle
ponam
& meam
fententiam hc
quaeftio
20
2 5
quaedam ad religioinem veftram pertinens agitatur, nolo enim me negotiis alienis immifcere fed tantm, quatenus ex ipf cognofci poteft qualis fis, & quanta fides aliis tuis fcriptis fit habenda. Cm enim te palm ejus Authorem profitearis, negare non potes, quinid.omne, quod in e continetur, fit tibi tribuendum. Philofophia autem tua Cartefiana fub alterius nomine prodibit, ut paratam habcas excufationem fide ac probitate tu digniflimam qud nempc illa, quse in e erunt, non debeas praeftare, quia non eris ejus author; & ego non libenter me committo cum larvis. Sed ut fcias me non nifi cauf probe cognit de tu Confra;
:
ternitate
tibi
ejus fcribendae
Vtus quaedam
Virgine
j
eft
nomen habens,
III.
quam
viri
tantm primarii
53
uvres.
66
admitti folent,
3
.
Epistola
96-97-
quque eft idcirco valde celebris ac potens Et pris quidem ex folis Romanis Catholicis conftabat; fed cm in urbe non ita pridem Hifpano
erept b conventus
,
hominum potentium
&.
inter hoftes
5
educatorum periculo non carerc viderentur, nec tamen poffent impediri, quoniam eorum libertas in deditione
pada erat,
ii,
quibus
illius
urbis cuftodiacom-
tum ad pnecavendas fufpiciones, tum etiam ad pacem & concordiam inter cives conciliandam, fe mul cum Romanis Catholicis
miffa
eft,
10
quod
religione fu effet
non potuit, quia cm ex legibus deditionis omnia bona ecclefiaflica in publicum redigerentur, non alio nomine serarium
aliis recufari
|
alienum. Hocque ab
'5
bonorum iftius Societatis adminiflrationem fibi fcrvaverant, qum qud non effet fpiritualis five ecclefiaflica, fed tantummodo civilis. Ita ergo illultriflimus
urbis praefedus, aliique ij ex honeffioribus civitatis
a.
,
et
rorga-
ordonnance du 18 jan-
S,
Bois-le-Duc fut prise sur les Espagnols par les Hollandais, que commandait le prince Frdric-Henri, en 1629, aprs un sige qui dura du cr mai au i 17 septembre.
Voici les
Johan Wolphaert van Brcdcrode. jonker van Thienen, H. Bergaigne, Henrick Kuysten, G.-W. Pieck, Andriesde Fresnes, A. Ploos van Amstel, R. Tullekens, J. van Castcren, Otto Copes, J. Ruysch, Pietcr Lus, Johan
c.
Le gouverneur de
la ville tait
:
noms
Gans
et
Erant
unquam
gejferant.
Erant prfei
militarcs,
quibus imperium in ipfum non magis competebat, qum civis a/iquis idemque concionator dicendus fit Jlipcndiarius prfidiarius miles. Sed excipiat quis, aliquos tamen ex illis optimatibus, immo plerofque fuijfe partim
illic
ordinaria
97-
Ad G.
ille
Voetium.
67
quos
caverunt, ne quid e in re
fuae religionis
ad
normam
non
effet
exatum, ut e
tantm in parte modum exceffiffe videantur. Sed tamen vitare non potuerunt, quin ftatim atque id te auditum eft, thefes, ordinaria tua tela, in ipfos evibraris 3 Nihil ego in thefes iftas fum fcripturus, fed
.
Nonlaligne(i"dit.).
confiliarios, uti vocant.
III, p. 356.)
Un
Lemann,
soumettre ce cas de conscience. Voici comment celui-ci raconte la chose, dans sa rponse Desmarets, Spcimen ajjertionum &c. (ou Confraternitas Mariand)
Gisbert Voet,
pour
lui
quamvis fubinde individuum vagum, aut indefinit aliquos paftores illius urbis, petere videantur, tamen in lignatum aliquod individuum delnunt, paftorem fcil. N. qui publie pro concione de ejufmodi fratriis quid dixerat, quique privatim cum novis fratribus peroccafionem contujerat, quemquc me confilium petiiffe. ignorare non poterant. Qum procul autem fit culp vir ille integerrimus, qu injuria
Dileria haec
& qum
tit.
ille fe
conftare poterit.
partim
ex exemplo
epiftola;,
quod ex belgico
exhibeo
:
tranatum hc
fideliter
tranfmiffa,
non modo
mihi tradita, quin & gratiflma fuerunt quo nomine me tibi fumm devindum pro viribus meis profiteor. Intrim me fimilibus donis in pofterum bes unic contendo, ad quae materiarum raritas per te non minus folide qum dofle difcuffarum me facit anhelare. Neceffitas infuper mihi eft fuper negotio aliquo hc nobis objefto ad te (fi
rel
non gravate accipias) recurrendi & judicium tuum fuper eo requirendi, quod mihi erit oraculi vice. Notum eft tibi, quomodo hac in urbe fuerit olim & fit adhuc Deipara Virginis Confraternitas, difta Marranorum Fratrum. Ejufdem fundatio eft, quod omnes fratres teneantur folenniter fefe obligare, inter alia, ad Miflarum frequentationem idque in templo S. Iohannis horis ftatutis, ad preces pro defunctis nominatim ejufdem Fraternitatis, fimiliaque papiftica officia. Accedit, ut
68
Epistola
97
la ligne
(i"
dit.).
qud ab ipf fundatione ante hac Fratres diti fefe juramento obftrinxerint ad Religionis Pontificiae defenfionem, & Rgis Hifpaniarum fidem pariter & fidelitatem. Illius Fraternitatis reditus excedere putantur annuatim quinque millia florenorum, confumi folitorum miffis pro defunftis, opiparis conviviis annuatim ingenti luxu habitis ipfis diebus Virgini Deiparae facris Papiftarum more in folis pifculentis, quorum etiamnum pars pauperibus
intellexi,
erogatur.
pannus feu cucullus rubeus In praefentiarum autem mutatum dicitur in numifma cum hoc fymbolo Sicut lilium interfpinas, deinceps brachio penfile geftandum in exequiis Fratrum. Quasftio autem univerfa haec eft An liberum Jeu adiaphorum fit Ecclefi membro nomen Fraternitati fimili dare ? Si ita Quibus rationibus idipjum probari, & quomodo hoc fieri pojfet, pro confcienti fecuritate ? Sin ver minus Quodnam ejufmodi in cafu Minijlri aut Synedrii
Fraternitatis haftenus fuit
Signum hujus
geftari folitus.
membra
Caufa quaefitorum eft quod quaedam non infimi ordinis Ecclefiae noftras membra, potiffimum ordinis fenatorii, diclse Fraternitati nomen dederunt, & juramento promiferunt fe di&am Confratemitatem defenfuros, nimirum (fie exeufare opinantur) in quantum non pugnet cum Religione & Reipub. ftatu. Interea nulla in fundatione feu eretione fala mutatio, nec Papiftarum Iuramentum olim praeftitum irritum faflum.
Praetenditur
ut
admiffum
&
permif-
fum
omnes
eft
Fraternitates permanerent.
:
Quaeftio
An
culis comprehenfa,
heee ipfa Confraternitas fub Capitulationis artiquandoquidem ea cum Religione & Reipub. fiatu fit
fit
:
maOTi (incompatibilis) ?
Qud
fi
vi
An
non
prjlitijfet
petuari ?
Dicitur
Quaeftio
mdium
illud
fami-
liari.
eft
An
in
An
ver contra
ipfis
Papifiis
ccitate
&
cafio ?
Adjicitur
97-98.
Ad G.
titulus eft
:
Voetium.
69
Earum
cpat,
illa
2j,de
a
.
idololatri indirel
& partiillorum
pars
tertia
&c
conventicula
fciri
eft
ita
feorfim celebraturos
itemque
nummorum
expenfas
poffe &c.
:
An pnes Magijlratum non fit auoritas ejufmodi nego& pernofcendi, nifi ipfifint Fraternitatis membra ? Hi itaque prastextus & rationes praecipuae mihi faltem propofita, dum e de re cum quibufdam novitiorum Fratrum contuliflem. Digneris me
Quasftio
tia inveftigandi
excufatum habere, qud hifce tibi moleftias exhibeam nonnihil fuper eo negotio fentio me follicitum. Tempore itaque opportuno Refponfum exfpe&abo; ut non aliter confidens, maneo, qui fum Tibi addic"tus amicus & fervus. Datum N. 6 Maij 1642.
:
:
N, N.
p.
(Con/rat Mar.,
410-415.)
nom du
16 Maij (nouveau style). Voet ne donne ici ni le du signataire (N. N.). Mais, le 27 juin 1642, dans une lettre Godefroy Udemans, pasteur comme lui, il crivait ...Ego collegiis, aliifque laboribus obrutus, libellos non ita fre quentes nunc edo. Nuper tamen, data occafione, hune extrufi quem
Sans doute
lieu
il
faut lire
{Datum
N.), ni celui
cafs a D.
nitate
Laemanno
Velim eam accuratis expendas, & mecum eorum, qui ill in civitate in oculisadver fariorum non erubefeunt nomen dare tam idololatricaa Fraternitati. (Voir A. Duker, Gisbertus Voetius, tweede deel, eerfte ftuck, 1904,
rofarii
feu Marias.
doleas ccitatem
&
<piXoxo<T|iav
Bijlagen, p. xxxiv.)
Et ailleurs Voet donne encore les explications suivantes Poftulato hujus Reverendi fratris & fymmiftae, cm refragari nec vellem nec poffem, otium tamen aut animus vix effet multis ad eum perferibendi,
:
ufus
fum
occafione, qua;
tum
putatione de Idololatri indire (cujus omnem fere materiam paucis ante diebus publicae praeledtiones locorum communium explicuerant) hune cafum un propofui, per fubfumtionem & analogicam confequen-
tiam applicatione
fat.
Voet divisa
et le 14 juin
ses thses
De
le
28 mai (fecunda)
III,
p.
285
et
Voir son recueil Difpp. felect., t. 347. Voet pouvait donc les envoyer son collgue
1642
(tertia).
234,
le
Udemans
27 juin. a. Voici
le titre
complet
jo
Epistola
98-99-
Atque
leguntur
:
in 2
folio
&
An fraternitas Mari a
qui tlier e pote fl, bon confcienti tolerari publie aut relinqu debeat, repurgata fcilicet ab idololatri Papali
:
&
5
ullus rejormatus tali fraterfi Magifiratus hocfaciat, an nitati adfcribi poffit, fub conditione de non prjudicando
fu Reformata? religioni. Refp. Ad 1 refp. Neg. crajje admodum participt alina? idololatri?, &c.
Et paul pft
:
quia
& ecclefia?
ei
10
Et poftea
iis
qui fe
addi-
Item
Quidquid enim
fraternitas
|
i5
manet tamen
idololatri?
ad minimum, monumentum
quo
ufi
&
fderis
idololatrici,
in
funt antehac,
&
regno Papali
&
extra
illud,
miferi
illi in
carne nofirorum
20
2]
lire
fecundo.
8 Aprs
&c, non
la ligne
(1"
dit.).
II, 14,
mme
remarque.
Theologi, Vigefim-Terti De Idololatri Indirecta et Participata, tertia ; quant favente D. 0. M. fub prfidio D. Gisberti Voetii. S. S. Theol. Do. ejufdemque Facultatis in inclyt Academi Vltrajein Profejforis, ac in Eccleft ibidem Pajloris vigilantijfimi tueri
Pars
Ad
locoque folitis. Le 4 juin (vieux style) doit tre lu le se trouve reproduite en tte de l'opuscule
sera question ci-aprs
:
Defenjio pietatis & Jinceencore dans son Ultima patientid etc., p. 1-12. Ajoutons que Voet, outre ses thses, fit soutenir quatre corollaires par son disciple, Lambert van dcn Waterlaet, le 5 (ou i5 ?) octobre 1642.
99-ioL
Ad G. Voetium.
71
ftolidiate nofrorum,
Deum
rifu,
(vide 2
Timoth. 3, 4. Philip. 3,
non abfque
infultatione
ejfent,fi
fubeundi
5
adeffent
nudum
titulum Mari,
rofarii,
nedum propter rgulas & Jlatuta fraternitalis au collegio illi nomen haut daturos, &c.
10
Item
fi-ater\nitatis
rubeusfcilicetpannus,
cum hac
fpinas, &c.
i5
Item denique
bardos in
Quomodo
potuiffent nofiros
tanquam
manifefiis circumducere
Qudfi
ecclefiam in-
telligunt
veritate
20
per lilium, ex fenfu reformatorum & ipfius rei : tum explicandum efi abfque omni ambiguitate ab
intelligant,
Reforma&c.
fraterni-
ibi Papifiicam
omnes
urbem Silvaeducenfem exprefle nominari, tatem Mariae, & quidem illam cujus olim
25
&
fratres ru-
beum pannum
|
non
eft
omnes
&
fingulos ex
fodalitati
ibi
Ade
ut
non minus
&c, non
9 Aprs
la ligne (1"
14, 21,
mme remarque.
J2
EPISTOLA
eft,
ioi-io.
(hoc
cert,
&
exprefl', ut latine
loquentibus
fumi folet) defignes, qum fi propria ipforum nomina & praenomina & cognomina adjunxifles. Contingit enim aliquando ut idem nomen pluribus diverfis ho-
minibus conveniat, fed in toto terrarum orbe non funt duae urbes Sylvaeducenfes in quibus talis Sodalitas reperiatur. Et quemadmodum, cm dicimus Regem Galliae, non minus eum nominamus qum fi Ludovi-
profed veriffimum eft, te in iftis thefibus illos omnes, qui e in urbe Sodalitati B. Virginis nomen dederunt, nomi|natim defignaffe. Ut etiam veriffimum eft, te ipfos ibi non folm
:
ita
10
tanquam lucro fordido & opiparis conviviis inhiantes condemnaffe. Quid enim aliud haec verba fignificant Committanquam
idololatriae affines
& reos,
fed etiam
titur
tiv,
participative ?
Atque
haec
illi
no20
men haud daturos ? Denique veriffimum eft, te non illos folos, quos habes pro privatis, etfi urbis Praefedus, 3 fed Propraefedus, & Praetor inter ipfos numerentur
,
nominatim etiam Magiftratum Sylvaeducenfem cenfurae tuae fubjeciffe. Cm enim quaeris An Fraternitas Mariana Magijratu reformato, qui cam tollerc potcjl &c, fupponis eam ab ipfo tolli poffe (nempe violenter, ut fieri amas), alioqui non pofuhTes qui eam, fed. e poteji &c. Ac proinde illum Magiftratum fi eam tlier
:
|
2 5
a.
Voir ci-avant, p. 66, note c. Desmarets les numre ainsi Illuftriffimum Brederodium, Urbis pra;felum, Nobilifllmos Thienium Proprx [De/enfio pictatis etc., p. 19. feftum, Bergaignium Praetorem.
: . .
to3-io 4
Ad G.
,
Voetium.
crajj
jj
participaret
admodum
mei
utrm ver bona fint an mala, non dicam, quia, ut jam monui, thefes iftas non impugno; fed diligenter
notanda effe puto ad fequentia intelligenda. Cm autem Optimates Sylvseducenfes maculas
exiftimationi fuae, publicis thefibus infperfas,
iftas
non
fine
io
publico fcripto
i5
componendi curam uni ex Paftoribus fuis, D. Samueli Marefio, commiferunt". Eque in re infignem moderationem teftati funt,|qud fe non ab aliodefendi voluerint qum fymmyft tuo, tibi qum maxime favente; & qui fuum e de re librum ita paravit, ut clariflim quidem {\iorumpietatemfyncentatemque b demonftrarit,
14 favente] faventi (/"
a.
dit.).
ment
Desmarets, pasteur Bois-le-Duc depuis i636, raconte ainsi corn-, les choses se sont passes Has conditiones {voir ci-aprs, p. g3-g4,
:
mecum communicalTet & pequid de tot hac re fentirem, profelus fum ingnue nihil me in e videre quod juit pollet rcprehendi aut religiof communionis cum idonote a)
cm non ncmo
ex Optimatibus
tiiifet
lolatris accufari.
p. 95.)
Et encore
Igitur
folemnem ad me inftituunt deputationem, & rogant ut, quandoquidem celebri Theologo, praeter jus & fas, ita impetebantur publie, publico quoque fcripto, ego Theologus, rei geftas veritatem & ipforum in e
gerend reftam & fynceram intentionem exponerem. [Ibid., p. 96.) Scriptionem igitur eam adornavi, quae in ipforum pleno collegio lefta ac relefta & communi omnium calculo approbata, poftea ipforum fumptibus & authoritate dita fuit. (Ibid.) Voir, pour cet crit, la note suib.
vante.
C'est
le titre
mme
de l'opuscule de Desmarets
Defenjio pietatis
et
Optimatum Sylv-Ducenfium, in negotio Sodalitatis qa d B. Virgine nomen habet, Teftibus Veritate & Charitate per Samuelem
fynceritatis
;
Maresium, S. Theol. D. & Profejf. in Schola Sylvd. & Eccl. Gallo-Belg. Pajtorem. (Sylv.-Duc, 1642, in-4, pp. 64.) Cette premire dition parut
uvres.
III.
54
74
Epistola
five
104-105.
criminum, quae
Ade
monuit, pro te
fuiffe tibi
thefi,
non contra te fcripferit, fed, ut ipfe fuppofuit enim falfas tibi hypothefes
,
fuiffe fubminiftratas
hoc eft, hiftoriam fadi mal narratam; fibi autem convenire tecum in
eft
an liceat Reformatis Pontificiorum ceremonias amplei; nec unquam de te nifi qum honeftiffim ac cum elogio loquutus eft. Cmque neceffario queri dejberet de
in generali decifione quftionis
:
hoc
10
l't
de 1642.
Une
:
mention Iuxta Exemplar Sylvce-Ducenfe, Apud Iohannem Doccum Schol llluft. Typographi (sic). Anno 1643. Plus tard Desmarets reproduisit ce mme opuscule comme premire partie de son Ultima Patientia etc., 1645, p. 1-88. Voir ci-avant, p. 69, note a.
cette
Propres paroles de Desmarets dans une lettre Voet, du 25 aot 1642, imprime p. 120-129 de la seconde dition de son opuscule, et plus tard p. 84-87 de VUltima Patientia etc. piftola Sam. Marefii ad Clariffimum Voetium, cm et mifit defenfionem Optimatum Sylv-ducenjium Haec mea Diatriba, Vir Celeberrime, Clariffimeque Elle dbute ainsi Domine ac frater in Chrifto Dilefliffime, e libentis ad te venit, qud, licet ad tuas thefes fcripta, ea tamen omnis, non in te, fed pro te fit. Et plus loin Et cm publica accufatio Thefium tuarum publicam excu fationem pro Noftris exigeret, praeflat eam mihi fuiffe demandatam, tibi
a.
:
in
omnibus
addicliffimo,
olei fuo
qum
:
alteri alicui,
qui
te
1
minus
coluiffet
&
plus aceti
b.
qum
fermoni
effet
:
infudiffet. (Pag.
24 ou pag.
85.)
Desmarets
disait,
en
Neque
Dei grati, inter nos fuper e convenit. Solm oftendam ipfum in hypothefi deceptum fuiffe, & rem totam illi long aliter qum fe habeat fuilfe enarratam. (Defenfio, p. 11, ou Ultima patientia, p. 16.) Desmarets vise ici Lemann, et encore plus dans le passage suivant Scd praecipua culpa eft pnes eum, quifquis ille fit, qui Viro Candidiffimo & fynceritatis antiquae, praster jus & fas, impofuit, eique fuit author haec non fatis excofla in vulgus emittendi... Credulitatis
&
candore abufus,
riae
eum
&
controverfiae
non
necclfap. 67,
implicuit.
(Ibid., p. 12 et
3,
ou
p. 17 et 18.)
Voir ci-avant,
note a, la lettre de
Lemann
Voet.
io5-io6.
Ad G. Voetium.
7$
improb eorum maledicenti, qui falfa crimina viris bonis imponunt, totam iftam invidiam in individuum vagum five in perfonas plan ignotas tranftulit, ut te
potis credulitatis
5
qum
:
meo
judicio, hac in
an
fcilicet tibi
liaient Optimates
10
nominatim ipfos Magiftratus, ex privat tu authoritate, ac non auditos nec monitos, publico fcripto condemnare. Nec denique aliud de te dixit, nifi qud prudentiores putarent, fcholafti'cam & publicam difputationem, apud vos habitam, non fuilTe idoneum remedium iis, qui verfabantur Sylvceducis, & eorum qure Ultraje&i difputabantur erant ignari,
ac
ad faniora
i5
confilia,
id
fi
dis.
Quin etiam
ille
ut liber
Marefii
non
3
.
fuerit
viderant tranfmifTus
qum
h
,
fummopere ex-
quia
nempe
tibi
quam
nullo
modo
la ligne
(1"
dit.).
un
petit
nombre
Voir
t.
III, p.
491.
Marian advo-
catus, C. L. Ecclefice
in
Sylvducenfis adminiftro, fupprejfo nomine impegit, nuperd fu Defenfione pietatis & fynceritatis (ut vocat) Optimatum
76
EPISTOLA
106-107.
nam
;
clare in eo cognofcuntur
mores, & tuus ftylus & prodiit fine nomine, fub perfon unius miniftris Sylvae-ducis qui ajebat fe
tibi
fubmifit, 5
niftraffe fuppofuerat,
cm tamen
Ecclefise
plane certum
miniftrum Mare|fio
defignatum
nullibi
non
qui fe prter-
gre
Mari
tulerunt*,
quod de nullo
10
in negotio FraternitatisB.
Virginis.
1642.)
(Amst., apud
tis
Dum advocatus Sodalitatis Marianas impudendebacchatur in eos qui hanc caufam detulerunt ad Voetium. (Pag. 12.) De son ct Desmarets expliquera ainsi les initiales C. L. E. S. M. Haec eft illa Retorfto, qu cm has litteras, dignas fervo litte-
termes de Desmarets
C. L. E. S. M., adfcribenda fuit potis alicui Cani Latranti Egregio Sutori Mendaciorum, vel Calumniatori Latenti, Eximio Satance Myj, qum Cornelio Lemanno Ecclefi Sylvceducen fis Miniftro. (Ultima patientia, p. 3 18.) Et plus haut il donne la date de Oflobri (an. 1642) jam adulto, virulenta Retorfto exijt, quam ce libelle ver fub Scorpione natam dixeris. [Ibid.) Citons encore cette phrase Haec eft ea Retorfto, quae Optimates Sylvaeducenfes conferebat Judaeis veritatis & Chrifli hoftibus, C. L. aut D. Voetium Paulo Apoftolo .(non mortale quod optant illi, nec funt adeo dformes in fuisoculis), mever Tertullo Ethnico (quam Nomenclaturam placuit D. Voetio mihi defti nare, quamprimum meam Defenfionem acceperat), conduflitio vocato, quivenalem calamum & confcientiam peffimaecaufae tuendae addixiffem. (Pag. 3 18-319.) Sur ce nom de Tertullus, voir Aus Apoftolorum, xxiv.
a.
Ncmo
dunt
Lettre de Desmarets Voet, 25 aot 1642 (ci-avant p. 74, note a) eft illorum, adverfs quos extortae tibi funt hae thefes.qui femper
:
>>
ad primos rumores fequiores, quos creab illis qui fe praetermitti in Sodalium deleclu aegr tulerunt, & fpretae injuriam formas ad animum revocarunt, amic & privatim monuiffes officij quod putabas effe fui, id long fuilfet ijs gratiffimum. Sed quod ftatim credideris illis -rifi 8ia6oX7i ministris, chate pluris
non
fecerit. Si igitur
artificiof fparfos
ritate
&
mendacia mendaciffima
&
eos inauditos
indcfenfofquc
illico
Theatrum
&
io 7 -io8.
Ad G.
Voetium.
intelligi. Sic
jj
itaque
ifte
Mi-
fcenam fuit protra&us, ut, quemadmodum foies, aliquem haberes. quem faceres culpae tuae participem, & fub cujus nomine, liberis atque impunis qum fub tuo, maledicentiam tuam pofles exercere. Sed ftatim ejus libellus, five potis tuus, judicatus eft famofus, & mendax, & ad feditiones concitands comparatus, ipfiufque leftio prohibita
:
quod
hc
:
&
a
.
|
tympanorum fuit
Quin etiam
habeo
illius judicii
exemplar, cujus
tullus Socetatis
1
Marian
advocatus,
&c,
fonder
naem van
eeni$f$en
Autheur
$ijn ebivuteett.
<nbc bat
wp
naet onbctfocck
wp te sfyemoebt fien
20
wacv be ecniRe yt
van
wcebe
vcrfcn/
ifl/
vetwac&tcnlbien
.
wp
bat&c b
ora virum, illud eft quod nequeunt concoquere. p. 122-123, ou Ultima patientia, p. 85.)
a.
Voici tout
le
passage
Libellus minillri N.
tit.
Retorjio
etc.,
ad in-
dicium
(lie
&
'feilicet
religionis
in fuis literis ad
eft
me
feribit Nobil.
&
ampl.
illius
catus
tibus
feil.
famofus,
&
qum
civibus prohibita,
curia;
&
(Con/rat. Mar.,
le
p.
419-420.)
1643, son
b.
2 sept.
78
Ita
EPISTOLA
108-109.
blie
jam egregi Sylvaeducis fub alina perfon puut vapulafti, fed hoc animes tuos non fregit
:
cm
nobiliff.
Confra-
Marianam,
ad
&
p.
inclytum His
urbis Senatum,
&
ipfe
prend ainsi sa dfense ...Quelques uns d'eux attacquent l'honneur des plus vertueux, les condamnans inouys, dont encor non contents, ont ordonn au Confiftoire de procder la fufpenfion de fa charge le plus zeleux & plus probe Miniftre de tous. Mais, voyans que le Confifloire ne vouloit condamner un homme de bien, fans auoir veu aceufation, ni deuant auoir oui l'accuf en fa defenfe, ilz ont voulu & effectu, par menaces, que
il
Lemann),
le Confiftoire
auecq eux
befoing,
aye trouu bon que ce fidelle Miniftre ne feroit la Cne ne dis encor rien des menaces faiftes d'emploier la main militaire contre le Confiftoire. Pour vrifier tout cecy, pourrois, au
;
je
me
faire
le
donner
eft
flamendc, o
plaintes au
tout
enregiltr.
Ce
Miniftre s'en
eft
Synode de Gueldres, convoqu Harderwijck, auquel noftre Confiftoire eft fuiet, o il produira l'auis de la Facult Juridique de Leyde, approuu par tout le Snat Acadmique, dclarant que fon Efcript, lequel ces neuf Echeuins, dont les cincq ou lx eftoient parthie
formelle, ont fait deferier (l'autheur ni cit ni ouy) es carrefours de
toutes les rues
comme
libell
Ecclela-
de Religion, deuoit eftre examin & iug des Ecclefiaftiques. Led. Miniftre produira auffi au Synode les auis des Facultez Theologiques des Acadmies & Efcolles Illuftres de Leyde,
traiftant matire
&
&
Dcuenter (dont
de
la
cefte Ville
&
la
fages
S 10 Efcriture y allguez, qu'il n'elt poincl permis aux Reforme d'eftre frres ou membres de lad. Sodalit Idolatrique, auffi poinft la condition de ne s'obliger rien qui fait contraire la Religion Reforme... (MS., Bibl. Univ.. Amsterdam.) Le Synode de Harderwijk, dont parle Zuerius, se tint du 23 au 29 aot
de
membres de
l'Eglife
109-no.
Ad G.
Voetium.
79
fraternitate
Marian in arenam defcendis. Quem librum otiof totum evolvi fed ut ingnue verum fatear, nullam inveni ejus partem, qu fine indignatione ac ftomacho legi poiit. Non poffum me extorquere ut blande hc loquar, nimiam in eo malignitatem, abfur;
ditatem,
iniquitatem
arrogantiam,
&
pertinaciam
odiofa.
omnium quammaxim
|
Non
1643. L'anne suivante, le Synode de Gueldre se tint Zutphen, du 28 aot au 2 sept. 1644, et Cornelis Lemann s'y rendit comme dput de Bois-le-Duc, accompagn de Jacob Zuerius, un des anciens (seniores)
de l'Eglise rforme. Ce Zuerius ou Suerius avait d'ailleurs t mle personnellement toute l'affaire (voir ci-avant, p. 8, note b), et c'est bien lui
que semble viser Desmarets, dans un passage de son Epiftola apologetica (voir ci-aprs, p. 82, note ) Et licet in Specimine, pag. 419, propugnet (Voctius) Schifma & Donatifmum illius Exfenioris qui fe ab Ecclefi feparavit, hoc folo praetextu quod illius Paftor cenfuerit Optimates tein"! ill Idololatri cujus accufabantur immuncs elle (qui Homo, non zelo, aut pietate, l'ed odio & livore motus, Deus condonet, omnem II hanc tragdiam excitavit). (Ultimapatientia, p. 99-100.) a. Le Spcimen Affertionum etc., ou Con/raternitas Mariana, ne compte pas moins de 5i pages (in- 12, il est vrai, mais de trs petit texte, 36 lignes
:
la page).
Quant
la date exacte
d'aprs Desmarets.
Jam
de la publication de ce livre, la voici, fub rinem Septembris anni 1642 vifa fuerant
quibufdam tria prima folia Speciminis fui. (Ultima patientia, p. 3 18.) Voet lui-mme crivit Rivet, le 26 oct. 1642 De patroni Marianse
:
fumoium illum
;
libellum infpicercm.
Lis inter
componetur
fed feriptum
excuditur,
compofi-
ciminis noftri.
et 295.)
2g3
(Acquoy
et
composition de son
emittere,
livre
Confti-
tueram
initio
prodromum tantm
&
juftam refponfionem
majori neceffitati ac meliori occafioni refervare. Sed varii rumores cum libro longe lateque fparfi, aliaque quae ab exeuf jam Praefatione noftr cum excerptis evenerunt, cogerunt, mutato confilio pariter & typographo (prior enim opus inchoatum abfolvere non poterat), paulo prolixis
80
EPISTOLA
tali
iio-iii.
pejorem facis; ied ut, cm nihil mali de Optimatibus Sylvducenfibus nec de Marefio poffis probare, multas ta-
fcripto
falfas
de
ipfis
ledicentise tuse
qud de nemine
alio
quidquam
fcribas,
ne amicis quidem parcas. Ex quorum numro effet ipfe Marefius, quid haberes humanitatis rvera enim ita egit caufam fuorum, ut tibi, quantum fieri poterat, pepercerit, & amici officio fundus fit. Sed patiamur
illum te
10
non amari, quia non omnia quee fcripfrfti approbavit; novimus enim hoc apud te fummi odii caufam effe folere. Patiamur etiam te Optimatibus Sylvaeducenfibus qum maxime effe infenfum, quia,
|
i5
cm
iniquiffim te
lsefi
modeft pro
fe refponderetur.
Quid autem de
:
te
tam
amici
hypothetica
&
praefertim
D'autre part, undique hoc poftularent. (Confrat. Mar., p. 509.) Desmarets donnera les dtails suivants Semeftri poft editam Defenfio netn, fub Martij initium anni 1643, licet prima pagina libri annum 1642 haberet (quod fuit (Au<mf]puo8;), prodijt Spcimen, monftrum horridum, ingens... [Ultima patientia, p. 36.) Et encore Hae funt primulas veris, quas menfis Martius, a quo ejus liber prodiit, in illius horto exci tavit. (Ibid., p. 99.) Nam nec potuit edi bellulum opus, & vermo/er fine nervis, tempore meae inaugurationis (20 Jan. 1643), uti deftina verant & varias expertum eft fortunas, priufquam emergeret cpcrat enim, ut ajunt, imprimi in-4 poftea in-80, fed tandem prodijt in-ia.
: :
cm
(Ibid., p. 328.)
Desmarets, qui
tait
Bois-le-Duc, avait t
;
nomm
7 nov. 1642 il y fit sa leon inaugurale le 20 janvier suivant. affaire devint d'ailleurs une ide fixe de Voet, de 1642 1645
:
Cette
Trien-
nium
eft
ex
quo
vix ulla
illi
non
infperfcrit, ut
apud quofdam
fcrmones.
(Ibid., p.
23.)
ii-iia.
Ad G.
ille
Voetium.
8i
maie meruit
diit Retorfio,
traducas, dicendo ja&ari ipfum non effe ejus authorem, quippe cui tantum lainitatis non fuperejfet ? Ac deinde,
5
frigide
De
latinitate Minijri,
Ut nempe inde
10
ne vulgarem quidem habere latinitatis ac theologiae cognitionem; quia hoc credibilius eft, qum eum habere plufquam vulgarem & te ade fuiffe religiofum, ut verbo ambiguo uti malueris, qum mentiri, quam|vis hoc pa&o confirmes te effe iftius famofse Retorjio8 nis authorem Non etiam mihi videris erga reliquos
;
.
Belgii paftores
i5
magis ofnciofus, cm
:
illos
alloquendo,
pag. 27, ita feribis Oftendam reipfa illud non minus gratum mihi fore, qum cum celeufmatis & approbationi-
am frquentes, etiam per literas collegiatm (plura non addam, nejlolidus videar, aut livor
bus
veflris,
&
coram.
&
majora
tentanda provocatis
Tanquam
fi
unquam, ad Opti-
mates & Magiftratus urbium publie in thefibus tuis reprehendendos, atque ad turbas hoc pado concitandas, provocaffent quod non puto quemquam ipforum
:
effe
a.
Desmarets tiendra le mme langage plus tard, dans son Uliima pa Negat quidem D. Voetius, Spec. pag. 416, fe illius autho rem effe, multafque congerit in Lemannum laudes, ut oftendat illi fatis fuiffe Latinitatis ad hoc opus. Sed qui hune ben norunt, & qum illi quoad Litteraturam domi fit curta fupellex, & qud omnis eruditio ejus fit in poftillis, aliud plan judicant. Saltem non poteft D. Voetius infi ciari Retorftonem hanc fe vifam, cenfam, correftam, priufquam edere tur, ac forte ex mali Belgic peffimam Latinam faftam. (Pag. 3 18.) Voir ci-avant, pour une traduction semblable, p. 67, note a.
tientia (1645)
:
utrbs.
III.
55
82
EPISTOLA
:
II2-H3.
examen tui libri fufcipere illas partes Marefio relinquo: jam enim in fu Defenfione taie inge'nii, prudenti ac doctrine fpecimen ddit, ut non dubitem, quin optime hac in re, quod operse pretium erit,
integrura
fadurus 3 Ego intrim breviter tantm eomm, qu mmorise me occurrent, te monebo. Abfurditatem in omnibus iis notavi, qua? rationum
fit
.
|
iniquitatem
quammaxime
10
odiofam nullibi enim ratiocinio rete uteris, nec ullibi non peccas in regulam Quod qui/que juris in alium Jatuerit, ut ipfe eodem jure utatur, in qu un omnis sequitas confiftit. Ita, pag. 24, refers hsec verba Mare:
fii
OptaJJem fane ut faltem, contentus gnrait difquifih tone, Sylvamducis & noflros nominatim non dejignaffe
:
Non la
a.
Samdelis Maresh
S. Theologice D.
\
vinciali
Epijlola Apologetica
\rationem reddit cur non refponde\at libro contra Je edito fub hac infcriptione, Spcimen affertionum partim ambiguarum aut lubricarum, partim
Voct avait periculofarum etc. {Groning, Aug. Eijfens, 1643, pp. 52). Nos nominatim neminem tetigimus; nec tangere voluidit cependant mus, aut etiam potuimus. Itaque apud omnes fan mentis, fi non gra tiam aut applaufum, faltem veniam merebimur. {Confrat. Mar., Nomen quidem meum p. 340.) Mais Desmarets rpondra fort bien
: :
non
expreffit (Voetius)
eum
qui emifit Defenfionem pietatis & finceritatis Optimatum etc., quae meum nomen habet praefixum in quo vidctur author Speciminis imitari
:
ne diceretur uxorem fuam verberafie, ovillam pellcm ejus humeris imponcbat, quam baculo percuteret. {Ultima patientia, Cette Epijlola apologetica de Desmarets est date du i5 mai p. io3.)
1643.
la
Groningx, Idibus Maij anni Jul. 1643. Elle est reproduite dans premire partie de VUltima patient ia, Juxta editionem factam antea
, p.
Groningae ex officina typographica Auguftini Eilens 1643 la suite de la Dcfenfio pietatis etc.
b.
88-118,
Au
lieu
civitatem
N &c.
le texte
u3-n5.
Ad G.
fie
:
Voetium.
8}
religionis,
Ad quae
pietatis,
& ecclefiafiic pacis amantes, multo magis optaffent, ut Me Thefes de Idololatri, in gratiam talis cauf, mprimis hoc tempore, & tali libro, non oppugnafjet. Si enim prleiones, corollaria & Thefes Academic, non tantm adverfariorum, fed & amicorum, domejicorum, neutralium, anonymorum, otiojis & a odiojis libris exagitari deberent, qus tandem ejjct finis, & qu rerum facis?
\
Qu
io
poteft. Vis
enim tibi licuifle in thefibus tuis Sylvamducis nominare, ac ejus Magiftratum & Optimates criminando, ibi ecclefiafticam pacem, quantum in te fuit,
perturbare
dicere, ad
;
&
paci
ecclefiafticse in
tatis
20
exempla ubique occurrunt in tuo libro, & quidem fpe tam abfurda, ut in memoriam mihi revocarint furorem Fimbrise, qui, cm Q.. Scaevolam, putans occidere, vulnerafet, ipfum poflea in judicium voluit
|
Forfan tamen
fi
non
effet
cum
25
qum
infolenter
& qum
aut judicem,
ejus
reus,
&
quidem
humili
negari
non
poiBt,
tantm
21
a.
Non
:
Texte aut, au lieu de &. fionfrat. Mar., p. 24.) Cicron, Oratio pro Sex. Rofcio Amerino : II, 12, ?3. Le texte donne quod non totum telum corpore recepijfet.
b.
:
84
effet
EPISTOLA
ii5-ii6.
excufandum, fummopere
ifta
te averfabuntur.
Ar:
rogantia
neque enim in ipfo excufationem aut defenfionem ullam promittis,fed Spcimen ajfertionum, partim ambiguarum aut lubricarum, partim periculofarum ex traatu nuperrime fcripto pro Sodalitatibus B. Maria? inter Reformatas erigendis aut interpo\landis &c. a hoc eft, reprehenfionem errorum Marefii, eorum fcilicet, quos ipfipercalumniam vis affingere. Hcenim in ipfo titulo calumnise fpecimen prbes, dicendo ejus librum effe traclatum pro fodalitatibus B. Maria? inter Reformatos erigendis; quod falfum, & apud veftros invidiofum efle novifti b In reliquo autem tuo libro, pag. 28 ad pag. 7$ c & aliis in locis, non aliter Marefium interro,
10
gas,
qum
ille
fi
tu effes judex,
ille
i5
gus,
difcipulus; eique id
omne
proponis, ex quo
Quae una eft ex egregiis illis artibus, quibus uti foies ad impune calumniandum non enim teneris praeftare
;
dit.).
tort)
a. b.
adverfabuntur.
p. 6,
Voir ci-avant,
note a.
Desmarets protesta aussi l-contre, dans son Epijola apologetica (voir ci-avant, p. 82, note a), 10, p. 37-38 An fatis bon fide fadum, quod in Speciminis frontifpicio mihi adfcribatur tra&atus fcriptus pro Sodalitatibus Mariants inter reformatos erigendis aut interpolandis ? Cm tamen tota Defenfw non ali collimet, qum ad ejufmodi Sodali tates Idololatricas quae vigent in Papatu evertendas & diruendas & alibi oftenderim, Dijfert. de Antich. pag. 160, taies hetrias aut Sodalitates
: ;
c. Toute cette partie du livre, Spcimen ajfertionum ou Confit. Mar., pour titre Excerpta ex apologid Sodalitatis Marian tit. Defenfio pieitis & fmceritatis Optimatum Se., p. 28-69 Excerpta ex et ensuite epijlold Apologifl ad Voetium, typis dita & libro fubjed, p. 69-75.
:
ii6-n8.
Ad G.
affirmas,
Voetium.
85
quod non
fuadere,
& intrim
quod
fie
interrogas, ac
verum
|
efle affir-
apparet in
Marefium magnis & novis aujs velle inclarefcere, ex eo feilicet quod te tantum virum aggrediatur; & cm ab eo per latus tuum
cm, pag.
$,
dicis
tanquam
fi
illae
fine te
non
earum
pars,
Denique omnis pertinacia tua, quod nullam plane culpam velis agnofeere, quamvis manifefte deprehenfus ac convidus fis; qudque nullis rationibus & nullius authoritate adduci potueris ad abftinendum maledico tuo libro evulgando, fine
i5
habes in pag. 420 & 1 fequentibus, ut rede intelligerem rationes, quas ibi
non
affers
ad probandum
te,
ut ais, non
effe
prfraum aut
Ltolxtov,
enim omnino
in iis inveni,
quod
contra
non
&
importune conten-
& omnis
temptorem. Ade ut ignorem utrum volueris an feilicet ut ledor minus attentus (quia nemo fine incredibili
tam futile feriptum attente lgre poteft putet in verborum tuorum ambagibus aliquid forte rationis contineri, quo te recte defendas, etfi illud non
patienti
advertat?
3o
An
refradarium
9
& pervicacem,
n
dit.).
Non
la ligne (z
86
Epistola
118.120.
quamvis nihil nifi calumnias fcribere pouls, fcribendo tamen nolis abftinere ? qu ratione tantm fortaffe tu metum vis omnibus incutere, ut
&
nemo
fit
in
|
tibi
contradi5
cere,
quamvis de ipfo maledixeris, ne ftatim hoc pa&o craffum volumen convitiorum illi impingas. Quippe, pag. 421, potquam ja&afti, omni modo aclum effe, ut
tua fcriptio impedirctur,
biliT.
&
in
eum
AmplhT. fenatu Sylvducenfi ac etiam pluribus aliis ad te atque ad alios datas fuiffe a tanquam
,
&
fcilicet
fi
libri
duas ais
efle ra-
pro fraternitate
gia Optimalum;
effet,
&
&
qurendo an
(/.opiAoXuxetbv
fit
&
tibi
non ideo
minus licere illam impugnare. Alteram deinde rationem hanc habes, pag. 427 Prtinere cauj hujus de:
|
&
non ad fcripta
20
Theologorum ;
cis ultra
ci
dicis
effe
2
eam fubjicere Synodis Belgics, etiam Vltrajelin. Quia Synedrium Gallo-Belgicum Sylvducis b ycnjp/-'
Confrat. Mar.
Illuft.
: In quem finem hujus Provincix Ordd.
& amplifi". Senats inclytum hujus urbis Senatum, etiam ad me, perferiptoe funi. De literis ad alios (non tamen Nobiliftimo Senatu N.) eundem in finem feriptis, nolo hc quidquam referre.
a.
literae Nobiliff.
N. ad
&
(Pag. 421.)
b.
Sylvducis,
427.)
nom
Texte imprim
ijlius
urbis
N. (Pag.
'-"'
Ad G.
Voetium.
87
rai Cl.
DD.
fe judicajfe quidem pro Fraternitate Marian, velle tamen judicium fuum fubmittere Synodo. Quia multo tutis & 3
commodis, minorique cum feandalo
5
&
hojlium
& veflro-
rum, rationes tu
feripto. tur, oftendunt
in
qum
es.
Itemque
illos ni-
hil aliud
& pacem
cm
qui-
ecclefiafticam,
pertinaces,
Tu autem,
fiaflicEe
ut ad
ifla
refpondeas,
& qum
corde,
fis
Ecclepius,
pacis amans,
qum humilis
affers
qum
oftendas, primo
dicis
fuiffe
20
quidem
exemplum Gomari,
cui
ab Arminii fautoribus aliquandiu feriptionem interdiclam*, eumque ideirco Academiam deferuijje. de hilori nihil
fcio, nifi
fie
Qu
qud
hc ad
:
rem non
faciat.
Deinde, p. 429,
la ligne
loqueris
Nafutiores hc
14
Non
(1"
dit.).
a.
u
in
Confrat. Mar. : o Mihi aliifque qui turgente feifmate Remonftrantico Academi Leidenfi commorati funt, in mentem veniebat architc&ocaufae ftudentes, Profefforibus Academicis,
quo Remonftrantes, per AmplifT. Curatores Academiae nominatim Cl. pra> ipforum ceptori noftro D. Gomaro, feriptionem omnem interdicebant, fimulac
nici illius artificii,
Wtenbogardi, Ioh. Arnoldi Corvini contra Gomarum, aliorumque periculofa & apatetica feripta contra orthodoxos dita effent... Intrim Remonftrantes feriptis fuis occupabant ac feducebant animos indo&orum & sT7)p(xT(i>v. Hoc artificium prascipua caufa fuit D. Gomaro Academiam deferendi, & alias vocationes amplelendi, ubi lingua & calamus iftis compedibus non conftringeretur. (Pag. 428-429.)
88
Epistola
:
ut-us.
quoi an contagio
rum
&
5
ut ne qui-
dent thefes confcribere, leliones habere, difputationes inftituere, ip/is liceret,Jine antcdente Jive cognitione five
verbis
invenio,
nuere Profeflbrem Theologise nec Magiftratibus nec Synodis rgi debere; ac te effe, Dei grati, Profeflbrem Theologise, cui licet fcribere quidquid libet.
Paul pft quidem videris velle aliquo modo & fub certis conditionibus te Synodis fubjicere; fed ftatim
excipis, addifque
Nondum
j
:
hc
i5
Ac pag.
4j
Concludo,
Synodis.
cum
Sed tamen, ut intelligatur fupremam illam Profeflbris Theologiae poteftatem ti|bi uni, ut fummo fcilicet Architheologo, convenire, ibidem, pag. 4^2, ais de Maa refio qui etiam eft Theologiae Dolor & Profeflbr, ejus
,
20
necefja-
Synodo
ejffe
brum fuum public palinodi revocet, aut faltem fecundis curis emendet. Nempe, cm viros primarios publie calumniatus es, rede fecifti; qud illos indigniflimis
12
Non
la ligne
(/"
dit.).
a. Bien entendu, Maresius n'est pas nomm, dans mais seulement dsign par la lettre N.
le texte
de Voetius,
u3-n5.
Ad G.
ne ex
Voetium.
89
convitiis affeceris,
non es culpandus;
3
&
quamvis
ti-
meri
fidia,
5
poffit,
iis
om
dif-
mgcben/ccjjemiflTeen&efccwtmge/
offendicula
&
tamen ferendum Sed qud Marefius, tum ex voluntate eorum quos laeferas, tum
|
ejus
& cenfur,
ejl in
Synodis exami-
10
nandus, ac,
tibi
credatur, condemnandus.
nifi
Nec ab eo
ille,
pris
quse
de
i5
Pagina etiam 454 & 43 5 poftquam conqueftus es Marefium cum fuis ab executione & particulari judicio
,
cpijfe
2
Corrogatione judiciorum
& fuffragiorum
Vltrajecli,
Hag, &c.
tuas partes
.
nempe
10
Nunc
&
conjiliis ac\judiciis
publias
ecclejiajlicis
dicuntur
& inundare
ten-
dit.).
i3 Non
Voir ci-avant,
p. 77,
:
1.
20-21.
& fuffragiorum non quidem fynodalium (quamvis fynodi Gallo-Belgica & Geldrica in idem illud tempusinciderem),fedcarptim&quorundam feorfm Ultrajefti... >
b.
Confrat. Mar.
2.
corrogatione judiciorum
(Pag. 4 3 4 .)
c. Ibid.
:
4. Poflulata
N.
(Pag. 435.)
Voir ci-avant, p.
Iibelli Miniftri
uvres.
III.
56
OO
tavernt.
EPISTOLA
ii5-u6.
Non
videant,
commoveri debeat
quem anns
& AmplijJ.
cm
de re ad theologiam veftram pertinente nollet quicquam decernere, nec proinde tibi filentium imperare,
con10
& profeffionis
me,
diceres te
non
effe
tam
condemnandus i quia liber Marefii nimis aperte culpam tuam oflendit; 2 quia jam habet pro fe fuffragia multorum j & 4 quia jam nontare,
quin
ibi effes
i5
condemnati.
Quae autem
in te fcripfiffe,
vis intelligi,
20
jamque
ita
mos eorum
cau-
fam tuam, quamvis optimam,credere non debeas, fed potis public fcriptone tu exijlimationi (quam fcilicet
cum
rcligionis
& profejfwnis
tu exiflimatione conjun-
25
nullam habent fpeciem veritatis. Nam tu prior, thefibus publie editis b animos omnium
gis) confulerc,
,
1
Non
la ligne (1"
dit.).
a.
b.
p.
436.)
136-128.
Ad G.
es. Et
Voetium.
tibi
|
91
quamvis
quandoquidem non
:
id ta-
men
enim pax & falus urbium ex eo preecipue dependeat, qud cives bene fentiant de Magiftratu, non integrum eft
per publicum fcriptum
debebat.
illis,
Cm
famam-
que fuam negligere. Atque omnino nulli funt in republic magis damnandi, nulli majoribus fuppliciis afficiendi, qum qui de ejus Re&oribus maledicendo, plebi occafionem dant illos minus colendi & obfervandi, ficque tant liberis ab
eorum
poteflate fe fub-
i5
&
matione,
qum de
Magiftrats.
pro
20
te,
atque ad religionis
te
tuae
ceret,
fi
Synodo
libre fubmitteres,
&
ab ipf vel
condemnari patereris, qum qud ita pertinaciter aliis theologis & fynedriis te opponas, fynodorumque judicia recufes. Quin etiam hoc profeffioni tuse effet
25
dcorum, qud non, ut folent imperiti, videri velles non pofTe unquam errare ac certe in Theologo nihil
;
magis laudandum & fufpiciendum effe potcft, qum fi, judicium fuum aliorum judiciis fubmittendo, errorefque fuos (ut omnes homines fumus) ingnue confi3o
tendo atque emendando, exempla aliis exhibeat pietatis & humilitatis Chrifliance. Sed vereor, ne me ut
20
ipf] ipfo
(/'"*
dit, faute).
2 rufticum
EPISTOLA
i8-i3o.
&
imperitum
irrideas,
qud
te
revocem ad
hominum
virtutes. Nihil
expe&andum eft, nifi ad quod ftri&o jure tenearis. Age ergo, nunquid faltem, poftquam tu femel & Marefius femel fcripfiffetis,
aequum erat
te
ab ulteriori
te timuiffe,
Synodorum ex-
pe&are
An
putas
quemquam crediturum
ne veritas tt fals praejudiciis Marefio effet involuta, ut quamvis patrocinio tuo juvaretur, cognofci
tamen non
ibi
poffet in
10
quibuflibet
le-
Mult certe verifimilius eft, te nolle caufam tuam Synodis committere, quia fcis eam tam aperte effe malam, ut nequidem frajtribus tuis poffit excufari. Et quia nullas affers rationes tuse fcriptionis, nifi quas hc recenfui, ex ipfifmet tuis verbis eft concludendum,
gent
?
i5
te effe
prfraum,
& importune
contentiofum,
& #t<xx.tov,
20
omnia poffent dilimulari, fi quid haberes in toto tuo libro, ex quo appareret te credidiffe fadum Optimatum Sylvseducenum effe reprehendendum, aut faltem, fi qu ver vel honeft raSed forte
ifta
25
Quamvis autem ad ifta duo diligenter attenderim, neutrum te nullo modo prseftitum effe
vel excufanda.
deprehendi.
20
a.
Non
28 Mme remarque.
Ci-avant, p. 85,
1.
17-20.
i3o-3i.
Ad G.
Voetium.
oj
primo quidem nullam prorfs in craffo tuo volumine reperi rationem, qu fa&um directe impugnes,
Et
prseterquam in
|
pag. 475
&
fequentibus, in quibus
:
habes hoc unicum argumentum Qui & rem & noraen retinent illius Sodalitatis, ab indire & participat idololatri
Ergo,
&c a
quifque intelligit
10
nomine comple&aris vel minimum quid ex iis, quae cum veftr religione non confentiunt, negatur rem hoc
pa&o
aionis
te ipfo
allati
pag.
2
c
.
iftum articulumabrogantur
a.
illa
Voici
le texte
complet
Qui
&
rem
& nomen
antiquum,
& nomen
recens (ut ut jam mutatum) fraternitatis acconfcederationisfuperftitiofae feu papiftic retinent, idque proprio juramento folenni confirmant, in-
ab indireft & particifunt. Sed taies funt Optimates, ut quidem ipfe patronus eos deferibit & dfendit. Ergo. {Confrat. Mar., pag. 475-476.) b. Ce document, en 22 articles, est du 27 fvrier 1642. Voici l'art, n Antiqita Jlatuta & Ordinationes Fraternitatis, juxta Capitulationem
fuper juramento Pontificiorum
fe
immifcent:
illi
non
faam, manebuni
in integro, in
Provinciarum Jlatui feu politi, & Religioni : ita tamen ut Jlipulatione & Juramento in hos Articulos Fratres Romano-Catholici in Confcienti & Mais Voet privato Religionis fu exercitio non graventur. (Pag. 212.) n'admettait pas la transaction elle-mme Antiquum titulum & nomen
Fraternitatis Nojlrce
Domina,
omnium
probatur
refor:
matorum
confeffione, idololatricum
&
facrilegum
effe,
quia
domina noftra eft five temporalis five fpiritualis. Atqui illam denominationem Fraternitas etiamnum &3. Nec ullibi retinet,ut videre eft in Injlrumento Tranfaionis artic legitur denominationem iftam folenni & expreff clauful abrogatam
nec mediatrix, nec patrona, nec ull ratione
1
Ptque ejuratam. Quinimmo in illam jurrunt Pontificii.. . (Pag. 479-) c. Desmarets va plus loin. Il accuse Voet d'avoir omis le texte le plus
:
important
i)
exhiprii-
qud
omifit
carum illarum fuperftitionum eierationem, quam etiam videtur in dubium vocare paffim, ac nominatim pag. 255 & 475. Quae tamen extat ad
94
Epistola
illa
i3i-i3i.
tantm
cm ne minimum
quid
in iis fuperfit,
quod
ne
minima etiam umbra idololatriae inde veftris timeri poteft. Nec putandum eft reliqui nihil fore in ill Soda|
litate,
fi
veftrae
rpugnant, ab e
tollantur
Tranfadiofive
natu-
10
ram
1
& eflentiam
Non
omnium manibus
alii
Nos
&
fraternitatis, promittimus
Jlitum,
perjuramentwn, nobis confraternitati preequd nos hic appofttam conjlitutionem (dit naerder reiglement) juxta Juam formant & tenorem fervabimus & fequemur. In cujus rei /idem heee manibus nojlris firmavimus. Undecimo Aprilis 1642. Qui folemniter & per juramentum prneltitum antea alicui Collegio jurt fe illius Collegii ereftionem & ftatuta non ulteris fervaturum qum quoufque non adverfabuntur religion! reformatas (id autem exprefle habet
conftitutionis five Tranfa&ionis illius in
quam
culus
11),
is
cert quicquid ei
&
Papifticum
eft.
&
Un peu plus bas se trouve la phrase Has nominatim claufulam falutarem articuli 11, cm non
Marianorum Fra-
nemo.
a.
3.
Cmque hac
trum, haenus ex Jolis Romano-Catholicis conftans : in omnigen diffidenti fubationem : qu ob illam mutuam feparationem indies capit incrementum : & vice verf in majoris Confidenti, Correfpondenti, & vit unanimis conciliationem, uti convenit unius flats Incolis & Urbis
Civibus, Fratribus ver Sodalitatis ejufdem, permiffum ejl : Vt N. cum aliisN. N. tum ex Regimine, tum infuper alii pro arbitrio & beneplacito
N. ad hoc nominandi
tur. (Confrat.
dsormais
le
in didam Fraternitatem admittantur feu recipianMar., pag. 210.) L'art. 6 de la mme Transaction fixe 36 nombre des membres de la Confrrie, dont iS Catholiques(art. 8).
Romains
et
18 Reforms
i32-i33.
Ad G.
Voetium.
Neque etiam
multum
ex-
quam
5
libri
multos e de re locos
quibus omnibus tantm concludis, eo retento, retineri faltem aliquam umbram fuperflitionis. Ade ut
io
tam fervida difputatio demum in umbram refolvatur atque omnino fit manifeftum, te nullum plan alium habuiffe prsetextum ad iftam Sodalitatem impugnandam, qum qud Virgine Deipar, non autem, ut habent libri tui, Thertota ifta tua
|
tam ardens
&
i5
caufam aut rationem. Scis enim in his regionibus templa effe permulta, quae adhuc vulgo retinent nomina
San&orum
vocatur
b
;
fibi
antiquitus impofita
effe
&
in ipf veftr
urbe collegium
20
neque te putas, ex eo qud Sando Gisberto prsenomen accepris, & quidem id ex more Romame Ecclefiae in bapa.
b.
Titres de deux ouvrages. Voir ;i-avant, p. 63, note a, et p. ?5, note c. Desmarets insiste sur cette raison, Epijlola apologetica (ci-avant,
23
iflius
funt
Fabrorum
alia
&
ad opra miferi-
&
fimi-
plurima ereftionis mer fpiritualis & religiofx, qua fub ijfdem nominibus in pure politica, ut hoc Sylvducenfe, transformata funt, Canonicorum utriufque fexs, qu S. Maria, S. Iohanne & alijs denominantur. Nec fando auditum eft, Reformatis hc Collegia
fubeuntibus
&
&
conftituentibus, propter
eorum
fuperftitiofam
&
vitiofam
crimen
impadum
fuiffe.
ci-avant, note a.
o6
tifmo, in
Ita
EPISTOLA
133-135.
religionis continetur.
nullam plane habuif|fe rationem ullius valoris ad fatum Optimatum Sylvaeduergo perfpicuum
cenfum improbandum
propter
quam
id velles improbare,
nempe quia
fuerat
abaliis approbatum.
genii, ut libenter
Notum enim
aliis
omnes
contradicendi occafiones
famam
efle,
ipfum,
cm
quia tamen
alii
affirmant, longe
fentaneum
eft
e de re credere
tereft mentiri,
cujus intereft,
pris
illa,
quae
|tio eft,
qud
20
ut lucro fordido
;
&
Non
a.
i)
Confrat. Mar.
ifti
Vdemannum
Ipfum illum miniftrum N. pco concione ante annos aut Voetium aut utrumque, cm anno
hoc confilium de ingreffu noftrorum in Refp. De miniftro N. muffitatum eft Vltraje&i, ubi non adeft de Vdemanno & me in urbe N., ubi non adfumus. Ego pro me parte ftrenu nego negat itidem minifter N., qui femel atque iterum nuper me hc convenit: negat & Vdemannus. Nimis quam ab ingenio & fenfu noftro alienum eft hoc confilium quod facile crcdent omnes, qui nos nrunt. (Pag. 418-9.)
i63o
ecclefiae infervirent,
1.
i5-2o.
35-i3 7 .
Ad G.
Voetium.
97
di-
&
ca-
ejje
atroces calum-
candide fateatur, ejufque veniam petat. Item, pag. 16, fie loqueris Qud ad crimina, qu ego nominatim Optimatibus ipfius imputarc dicor, quafi
ad maledicendum cum
10
Bileamo propojtd mercede conduclus ejjem : fufficeret tacere, & ad folam axo^tav thejum mearum provocare. Vbi ego Ma effutii (quse nempe objicit Marefius) ? Nuf-
quam. Er\go
dices in aperto
[qu
Iefuiticis, Vbiquitijicis,
Remonjranticis tamfuntjmiles,
tilitatis
qum
&
infelicijjime fuperjruxit
te faam
ide
fie ais
Item, pag. 2}, affirmas nullam fuiffe aceufationem perfonalem, fed tantm in
.
taie
quid
ejje illicitum. Et
pag.
jjj,
20
cas
&
Vno verbo refpondeo ejje Jiiones parabolimeras calumnias. Provoco ad axo^ocv thejum. Et
te,
At qusefo
eft? Si quis
25
Domine
Voeti,
quidnam
eft efe
fi
per-
fritae frontis
hoc non
aliquid
falfi dixit,
3o
neque enim omne verbum falfum protinus mendacium eft omne id quod dicitur abfque animo fallendi, error tantm vel ignorantia vocari dbet. Si quis autem alium vocet mendacem, cujus tamen nul:
21
Non la
uvres.
p8
EPISTOLA
i3 7 i3g.
lum verbum, nec contra propriam ejus confcientiam di&um, nec contra veritatem, poffit proferre, ut tu Marefium
&
Cm ver
dit,
alium aliquid
falfum,
effe,
fi
fed etiam
quod
is
candide
velit,
&
&
ingenuus, loqui
fi
atque
faepius
ipfum
10
&
mendaciimum ac etiam, quia nihil turpius eft, cujus magis pudeat viros ingenuos, qum men;
tiri,
impudentiffimus
modo
falfum
eft,
te nulla
probe id
fcire
neque enim
oblivifci
potuifti
fatis
verborum, quee
Marefio fuerunt in
proinde
eft te
cm
ea negas te
20
hoc pado mentiaac denique etiam impuris, te effe mendaciffimum dentifimum, quia genus illud mendacii eft omnium maxime manifeftum pro vocas enim ad tuas thefes quse tyjpis mandatse funt & habentur multis, & ex
mentiri;
cmque
faepiflime
;
25
quibus patet clariflime te mentiri. Quin & incredibilis illa audacia, qu non modo provocas ad infpedionem
fcis te effe
dum
non
clariflime pateat
verum
effe,
3o
sg-Hf.
Ad G.
Votium.
99
calumni deprehenfo, infultas, eademque omnia indigniffime de illo dicis quae de te digniffime dici poffe
feft
mentiendi
&
maledi-
cendi
5
quammaxime
;
quidem,
pag. 9, item, pag. ^40, ^41, & aliis in locis, te Sylvamducis nominaffe fed ais, pag. 340, id nomen te nec
in titulo, nec
quidem
in propojitione
ita
fer ente,
& /ponte
Quid
eo
eam
qujiveris. Intrufit fe
nomen
au-
tem,
fi
quis id ignorans
potis perfuadeat, te de
induftri urbis
aliquandiu
i5
qurnam illi effent quos defignabas, nomen civitatis tandem te prolatum melis notaret, atque fie illos nominatim agnofeeret ?
taflefque in eo curiofitatem fciendi
An
20
virum
prae cseteris
ingenuum, ac verse religionis, pietatis & Eccleafticae pacis amantem, improb ifl calumniatorum arte uti
voluiffe
?
Ad alteram
qud
25
fcilicet,
&
Chrifto ex-
correio, praefertim
apud
fi
refpondes, pag. 19, eos tibi notos aut indicatos non fuiffe, qui moneri debebant. Ubi
21
Non
la ligne (i re dit.).
a.
1.
21.
ioo
Epistola
I4I-M1-
j,
ex
ejfe
non infimi
fcribere
voluifles
,
quandoquidem erant ex prcipuis Ecclefi veflr membris ; ac denique, ut tibi non affumeres tantum jus eos condemnandi, cm effent ordinis fenatorii. Sed nempe non vis aftringi legibus iftis charitatis, quas ibidem, pag. 12 & 20, per contemptum mujieas vocas. Ac etiam, ut ibidem ais, in alina
aures praebituros
Republic tantum non audebas, ut eos fcilicet privatim
|
10
tamen fatis animi erat ut in ipfos publie decerneres quod nemo non irridebit. Atque ita nihil plane habes, quo te excufes, nifi fimul pudori omni & charitati renuncies neque enim
amice moneres
;
&
fed tibi
i5
aliis locis.
tantum
utaris
quam
tibi
Marefius
20
ultro fuggefferat
fit
intellexiffes
b
.
quod nempe rem aliter qum gefta Null enim in re vis pofle errare fed
:
quidquid particulare
eft,
ac fpecialiter ad Sodalita-
tem
cum
generali
quftione, an liceat Sodalitales B. Maria? inter Refora. Lettre de C. Lemann, 6 mai 1642. Voir ci-avant, p. 67, note a. Desmarets donne les noms des quatorze nouveaux confrres (voir ciavant, p. 66, note c). Le mme Desmarets dira plus tard Ex illis trede cim quos Illuft. D. Bredcrodius fecum per tranfaclionem fodales affump fit, quinquc fuerunt in regimine Eccleiia; Gallo-Belgicae, vel feniores vel cxfcniores. (Ultima patientia, p. 349.) Voir p. 78 ci-avant, note .7. Sur ces cinq on connat Andries de Fresne, Johan Gans et Otto Coppcs. {A. C. Duker, G. Voetius, 2 e deel, i ituk, p. 98, note 2.) b. Lettre Voet, 25 aot 1642. Voir ci-avant, p. 74, note b.
:
H-144-
Ad G.
Voetium.
ioi
modo
ut oftendas te
gratificandi
fit
ille, tibi
fed praecipue ut
cm moris
in
io
fada tibi affumas utque in un & edem thefi perfonas quafdam defignando ac fimul vitia omnia reprehendendo, qu cum re ab illis fa& conjungi polTe judicabis, occafionem des ledori ea ipfis tribuendi, tuque intrim, quia fcilicet ingenuus es & candidus,
laria
;
unquam
taie
de
quftionem generalem cum omnibus fuis circumftantiis explicare voluiffe. Ita, exempli cauf, in thefium fine b nominas Sylvamducis aifque in e urbe elfe Soda,
feripferas
Si quid conferendum
fujlinendi,
20
fymbolam, fi
ni\hil nifi
fumptus
&fi optpara
nudum
titulum Maries,
haut daturos
&
bardos vocas
25
Quae verba nemo poteft non referre ad eos qui funt Sylvaeducis. Tu tamen, ut es vir fyncerus, de iis fcilicet non cogitabas; fed cm quaeftionem generalem An
:
liceat Reformatis,
a.
&c,
cum om-
b.
c.
Voir
le
Ce sont
les
De
Idololatrid indirecte
& partiVoet
les
cipatd, 3 partie, 14 juin 1642. (Voir Maresius, Defenfio etc., p. 8.) rappelle, Confrat. Mar.,p. 3o6. Voir ci-avant, p. 71, 1. 1 et 16.
102
Epistola
144-145.
& adjun&is
quod
culpa
ali-
non
potuifli
Quod autem
fcilicet
illis
Marefius
eft,
non
tua,
& magnam
|
tibi
atque
injuriam
facit,
ut
184,
&
alibi paffim.
Saltem
:
fi
adderes
primarii
numro
a
,
&
quinque millium florenorum, ut difco ex pag. 412 quamvis fumma illa inter ipfos dividertur, nullam
ind finguli haberent partem dignam talium virorum
cupiditate
;
10
rever conferendum in fymbolam. Et quantum ad convivia Sodalitatis, quee difco ex libri tui pag. 28 efle
valde honefta
tarentur,
& fobria, cm
pris ad
illa
femper invi-
&
du 27 fvrier 1642 (voir Admiffo itaque N. cum reliquis arbitrio ipfius eum infinem deligendis, ultra 36 Fratrum Sodalitatis numerus non excrefcet, omnium Vrbis N.feu Territorii ejufdem Incolarum. Et plus loin 8. In Fratrum admijjione talis fervabitur ordo : nimirum, fi in Sodalitate prfatd numerus Fratrum Religionis Romano-Catholicae excedat numerum Fratrum Religionis Reformata?, S vice verfd : tamdiu ajfumetur ex e Religione cujus numerus inferior fuerit, donec utraque religio numeret Fratres i8,fimiliter Vrbis N. & Territorii Incolas. (Confrat. Mar., p. 211.) Toutefois, dans une lettre de Zuerius son cousin Constantin Huygens, crite de Bois-le-Duc, 2 sept. 1643, o il se plaint de la nouvelle Faction Mariane , on lit: ...Des factions & diuions en une Ville o les Papiftes prvalent de nombre, ne le peut efperer qu'une fin funefte pour les Reformez. Il y a prefentement encor
plutt p. 211, Art. 6 de la Transaction
b).
Ou
6.
la Sodalit
Mariane,
&
p.
77-78 ci-avant,
145-147-
Ad G.
Voetium.
105
eft
|
verifimum,
fed con-
quidquam mali de ipfis fcripfiffe, ut coneris intrim perfuadere, omnia quae fcripfiffe diceris, vera effe. Im etiam ipfa tibi tanquam Prophetae Deo
tra fie negas te
)o &
3 j 1
ut ego,
rerum
illic
geftarum gnarus,
tamen more
&
:
in concionibus
&
tes
& fuggerere
illud
25 :
: :
Arguitur ab omnibus,
&
ab omnibus funt
& ita qu
ita
atque
procidens in faciem,
ver in vobis ejfe*.
Nempe
etiam
nomen
civitatis, in
qu
ea,
de quibus
Apoflolus
Sandus
ibi
tibi diftavit,
&
25
citato,
Paulus
autem quis
obiter eft
a.
notandum,
la
te gloriari
quod
fsepe
Texte de
Vulgate
ejus (pro
effe).
104
cularia inter
EPISTOLA
i47-"49-
concionandum
ita defcribas,
ut ea certis
Qu
ratione latiffimam
&
liberrimam de quibuflibet
fi
ca|lumniandi viam
nunquam
mirabor.
admodum
;
Sed quamvis Concionatori, quo maxime veritas expe&atur, turpiffimum fit mentiri & ei, qui pietatem
&
fieri
J0
mihi videtur
illa
cm non
contentus negare te
fcripfiffe
tantm
quaedam defignafie, cm ea
jure potuiffe Optimates
certis perfo-
&
t5
&
Sylvamdu-
nominatim exprimere, non quidem id ullis rationibus probans (neque enim potes), fed exemplis vel diflmilibus vel non bonis, quo pado fcelera omnia licita effe poffet probari. Quodque omnino ridiculum 8 tanquam fi eft, pag. j 50, te ipfo exemplum fumis quod alis impune fecifti, femper tibi debeat permitti. Sed adhuc ulteris pergis, cmque magna differentia fit inter accufatorem & judicem, non tibi fatis eft quoflibet poffe nominare, ut coram omnibus eos accufes, fed vis decifiones & judicia de ipfis poffe promulgare quodque omnium infolentiflimum eft, vis fuprema illa
cis
|
20
25
Ne longe abeam, cm ego ante triennium, pro a. Confit. Mar. modulo fuccurrens orthodoxiae & orthodoxis fratribus in enodatione
:
blema de
feffione
nemo
praeter
eft
(Pag. 35o.)
i49-*>-
Ad G.
Voetium.
105
tantundem habere authoritatis, ac fi ab aliqu congregatione Theologorum ab aliquo Concilio, & forte, exconfequenti, ab ipfo Spiritu fando fada effent. Poftquam enim, pag. 343 ad probandum tibi licuiiTe Sylvamducis nominare, attulifti exemplum a nefcio
tu folius judicia
, ,
DD. Theologorum
Leidenfium, in
qu velidiot
&
definite,fedjignate Amplijf.
10
DD.
Senatum cujufdam urbis (faltem ut refers, ego enim de hiftori ift nihil fcio nec inquiro) tibi objicis, pag.
:
344, Atqui DD. Profejfores Leidenfes refponfum commune dederunt nomine Facultatis Thologies ; tua autem
determinatio particularis
i5
& privata.
nomina
b
,
quos
Hc
ejl,
inquis,
aliqui
nimia curojitas
Republicd,
qud nempe
que ejus fecretiflima pars, in quam non licet inquirere) tantumdem habere debeant authoritatis, quantum
4 Non
a.
la ligne (i dit.).
Confrat. Mar.
civico,
Cm
Cl.
novo quod urgebat Inclytus magnae urbis N. Senatus decifio alia elTe non poterat, quin vel idiot & mulierculae in Belgio ex le&ione ejus perci.perint, intelligi magnam urbem, inque e non indefifibus offerrentur quaeftiones in cafu confeientiae decidendae, de
juramento
DD.
Confules to-
(Pag- 343-344.)
Refp.
1.
Non
&c,
quae
illi
maximam
partem,
fi
non
ple-
(Pag. 345.)
III.
uvres.
58
I6
fi
EPISTOLA
:5o-iSi.
Eafquetantumdem
habere
fie
&
quameunque obcaujfam.
Egregium profe& & te dignum argumentum. Trs a quoeftis in veftr Academi Theologiae Profefbres rum alii duo fortafle non amant lites, & fapiunt, me quidem fententi. Norunt autem, qum fis acerbus, qum mordax, qum paratus ad magna volumina
,
10
conviciorum efFundenda in
illos,
i5
mm
contradicunt
vel
fi
hadenus hoc
jam exemplo Marefii facile difeunt, te etiam Theologis Reformatis non parcere, nec qui|dem de te bene meritis aufim enim afirmare me non advertifle Ma:
refium
9
a.
ulli alii
blanditum
fuiffe in
fuo libro,
qum
20
Non
comme nous
l'avons vu
ci-avant, note de la p. 78, la Facult de Thologie de Leyde (trois professeurs : Joh. Polyander Kerckhoven, Jac. Triglandius, Fridericus
Spanhemius), celle de Franeker (un seul professeur Joh. Maccovius), et aux professeurs de Thologie de Harderwijck (Joh. Cloppenburch) et de Deventer (Henricus Diest), sans compter les trois professeurs d'Utrecht. Maresius dira plus tard Cm gymnafta ipfa fuerint confulta & Academi Franekerana, qux unicum tune habebat profefforem, Uni verfitas tamen Grningana praeterita fuit, qud Dominus Voetius inde nihil fibi favorabile expeftaret. (Ultima patientia, p. 140.) Desmarets tait professeur de thologie Groningue, depuis janvier 1643 (voir ciavant, note de la p. 80).
:
52-i 53.
Ad G.
Voetium.
lexcenties
107
tibi,
&
fi
nihilominus
eum
rum adulatorem
tur,
tibi
injuriofe appellas.
trs
Facultatem Theologicam, atque ade Ecclefiam Reipublicae veftrae componitis, faltem fi vobis per
Concionatores
in ore
10
&
alios licet,
flat
in
nomine Chrifti,
Chri-
illi
trs
com-
ponunt veftram Eccle|fiam & in medio Ecclefieft Spiritus fantus, tu folus habes Spiritum fandum. Qud fi
1
alii
ritas
colle-
6torum, quia, ut
negotiicum Synodis.
Non
meumeft me
20
alienum,
quse ad
con-
De
mentis Gisberti
Voetii.
Pars Septima.
25
Eft,
inquam,
inftituti
Mat th.,
xvin, 20.
108
EPISTOLA
fcriptura epiftolari
tibi fojli,
53-i 5b
Ac quamvis hoc
forma compo-
legendum proponam. Neque tamen profeft leges charitatis, exemplo tuo, contemno. Longe mallem te
privatim poffe emendari,
fet
:
fi
qu
cm, ut fupra vidimus 3 nec Magiftratuum nec fymmyftarum tuorum privata? admonitiones & liter quidquam ha&enus apud te potuerint, nihil amplius, hac in parte, nifi per publicam reprehenfionem, fperare licet ac quamvis ego perlibenter ab hac taediof fcriptione abftinerem, tam neceffaria tamen mihi videtur, ut eam omittere plane non poffim.
atqui
;
io
Non modo
eft,
falutem
cui fue-
& pacem
procurare
rit
ejus regionis in
;
qu
degit, pro
modulo fuo
eft,
5
ris ea poffit
patefaftio in
palm facere ac etiam quo eorum meliorem partem fumi, & plus ponderis
|
Qud
rendi,
mihi
magna
de te inqui-
&
facile
concdent
omnes, qui fcient te ab aliquot annis per impudentiffimam calumniam abfque ull vel minim umbr rationis mihi
fummum
fcelerum, Atheifmum
fcilicet,
2 5
anno ijo editis, de quibus adum eft fupr in fine quarts partis hujus epiftola? b jamque librum injurio;
19
a. b.
Non
la ligne (1"
1.
dit.).
Ci-avant, p. 86,
7-10.
1.
Page 52,
1.
i3, p. 55,
2.
juillet
III ci-avant, p.
604-605.
i55-i5 7 .
Ad G.
Voetium.
109
fum, quem Philofophiam Cartejanam vocas, & cujus ultima folia a hoc ipfo tempore inter fcribendum accepi,
fi
non
enim
iftius
nullam partem adjutori tuo relinquere), faltem tuo juflu & tu cura typis fuiffe man|datum. Cmque fummam in eo libro falfiffima & nullo modo progloriae
babilia de
me
te vera efle
probare pofeft
fum. Et infignis
alii
illa
i5
non modo quia vitam meam ita paravi, ac tam multis fum notus, ut nihil vcri de me dici poffit, quod nolim audire, ac nihil falfi quod non facile calumniae convincatur fed etiam quia jam in ift Philofophi Cart. omnia convitia, omnem maledicentiam, omnes artes tuas calumniandi, confumpfifti, ade ut
timenda
;
20
pauca illa, quae de te fcripferam in epiftolad P. Dinet, comparari poffint cum linteo, quod ferpentibus cicurandis ofFerri folet, ut admorjdeant in illud enim omnes dents & venenum ita deponunt, ut innoxie
:
25
Denique mult funt rationes, ob quas ea, quae de te fcribo, aliquid fortaffe ponderis apud aequos ledores & judices funt habitura. Nam primo notum eft,
1
5 in
dit.).
a.
les
Les dernires
(exactement cinq, plus 9 pages, l'ouvrage ayant en tout 27? pages, sans compter la table des matires).
b.
5,
note
b.
10
EPISTOLA
i5 7 -iS 9 .
me pacis & quietis prae caeteris effe amantem, nerainem unquam in jus vocaffe, nemini controverfiam
ullam moviffe, ac etiam faepe
illatas
;
maxime
ade
ut,
effe
contentiofum
vel
lites,
quas
maxime
atque ide
fummam curam
nihil fcribam,
in eo effe adhibiturum, ut
fit
me non modo
10
|
quod non
eft,
non
fit
indubitatum.
Notum etiam
quod quis opinionibus meis contradicat fed eos qui veritatis explorand cauf illas impugnant, hoc nomine inter amicos me numerari, & tant effe graeos tiores, qu validiores objediones proponunt autem, qui tantm cavillantur aut conviciantur, folere me contemni. Quod utrumque in multis reipf jam
;
i5
oflendi
nec unquam
ulli alteri
ex aperte calumnian-
ob caufam
20
refpondere cogebar
unde
facile credetur,
me
etiam
fuiffe,
nunc
injurias te illatas
perfequuturum non
nifi effent
admodum
notum
atroces,
&
earum perfequutio
lias
25
cum
Praeterea
me jam
plurimis annis
effe poflit,
quin aeque bene, atque ullus indigena, erga ipfas fim affe&us ac etiam forte hoc nomine mihi aliquid prae;
quod non ex
forte nafcendi,
Cm
enim, ut multi
3o
Non la
ligne {i n dit.).
24 Mme remarque.
159-161.
Ad G.
Voetium.
i i i
fciunt, fatis
commode in
patri
me
prorfus ratio
me ad
qum qud, propter multitudinem amicorum & affinium, quorum confortio carere non poteram, minus mihi effet otii & temporis, ad incumbendum ftudiis
quibus oble&or,
&
commune bonum
omnino nulla
io
cm-
libenter
in incolam, fibi
corum, effe inhabitandam delegi. Denique notum eft, me nec effe profefione Theologum, nec de ullis unquam ex iftis controverfiis, quae
(
nec gravem, nec forte etiam inderecepturam hanc prae caeteris omnibus
i5
atque ideo liberius,qum Marefium aliumve ex veftris Theologis, omnia, quae de te dicenda funt, proferre
poffe; ac fidem
meam minus
fore
fufpedam qum
contra te pugnant.
Omnino enim
poterit animadverti,
me
nihil
de
te effe
fi
poffem dicere,
2 5
Hc autem primo agam de virtutibus, quae Theologiae Profefforem & Ecclefiae Paftorem commendare mihi videntur deinde fada tua breviter recenfebo, ac
;
eft
bafim
&
fun-
effe
Charitatem, illam-
que
in
iis
ad alios erudiendos
1
&
Non
112
EPISTOLA
i
i6i-i63.
&
Angelorum ,
Cor. \) Charitatem
:
autem non habuero*, falusjum velut ces Jonans, aut cymbalum tinniens. Et Ji habuero prophetiam, & noverim myJeria
omnia
ita ut
habuero omnem
fiiem
omnes facultates meas, & Ji tradidero corpus meum ita ut ardeam, charitatem autem non habuero, nihil mihi prodejl.
10
cum
charitate
fit
con-
jundum,
fie
nihili
plane
effe
Charitas patiens
ejl,
ej.
Chanon
i5
ritas
ejl
inflatur,
qu fua
non cogitt malum, non gaudet fuper iniquitate : congaudet autem veritati.
Unde
irae
rogantes,
litigiofi, truculenti,
maledici, conviciatores,
20
&
mendaces, nullo modo habere Charitatem. Cm autem haec Charitas, hoc eft, fanda amicitia, qu Deum profequimur, & Dei cauf etiam omnes homines, quatenus feimus ipfos Deo amari, raa-
gnam habet affinitatem cum honeft ill human amiciti, qu inter viros familiaritate conjundos effe
folet
:
25
officia fimul
expen-
demus. Una
2
1
tantm
(/"
dit.).
fumma
rgula, ut
nunquam
Non
la ligne
a.
Texte de
la
Vulgate
i63-i65.
Ad G.
Voetium.
eft,
eft,
I I
qum
vitiis carere,
nemo unquam alteri majus beneficium praeftat, qum cm ipfum ab aliquo vitio modis appofitis revocare conatur. Sed addo, modis appo/tis nam fi quis
:
fi
aliis
prsefentibus
cm non
opus,
fi
falfa
crimina
illi
affingat,
&
&
ita
qum ignominiam
io
ejus
&
admonere
vis, licet
nemine confcio, modefte amicum fuum atque fi hoc non fufficiat, & culpa fit gra-
etiam inftare
&
objurgare
ac deinde curare
i5
idem fieri ab aliis ejus amicis, uno, duobus, omnibus. Quse o|mnia fi non profint, ejufque peccatum fit taie, ut eum amiciti viri honefti reddat indignum, poflu-
20
non amplis ipfum inter amicos numerare. Sed fane quamdiu amamus, non debemus unquam ipfum publice coram omnibus etiam extraneis & ignotis reprehendere neque enim hoc pado bonum ejus procuraremus, fed potis malum, nempe infamiam. Hocque
;
non folm de
25
vitiis
:
etiam de publicis
talia
nec curant qud fciatur fe committere; fed dolent qud propterea vitu-
perentur.
Notandumque
vitiis
eft,
metum
infamise
quam-
3o
non autem ipfam infamiam, quse poftquam alicui illata eft, non amplis ab eo timetur. Et idcirco qui privatas amicorum objurgationes non audiunt, non etiam publicis repre-
maxime homines
retrahere,
UVRBS.
III.
59
H4
fumunt occafionem
Atque
niunt
18
fie
Epistola
165-167.
iis
&
humanae
amicitiae
plane conve5
cum
docet
Si peccaverit
in te
jrater
tuus, vade,
&
corripe
tus eris
eum
inter te
&
10
Ubi notandum eft, non agi de quibuflibet proximi peccatis, fed tantm de injuriis nobis non enim tantm habetury? peccaverit ab ipfo illatis frater tuus, fed additum eft in te. Cmque habeamus plus juris ad aliquem reprehendendum, cm nos ipfos affecit injuria, qum cm videmus duntaxat illum
cus
:
|
& publicanus.
i5
non dubium eft quin hc contineantur extrema omnia remdia, quibus uti licet ad proximura fuum, cm peccatum aliquod magni momenti commifit, reprehendendum. Nec alio nomine omnia
aliud mali fecifle
:
20
qum
quia fupponi-
non minus gre ferant, qud quis peccet in Deum, vel, quia Deo ab hominibus noceri non poteft, quod ille qui peccat, & quem amant ut proximum, fibi ipfi noceat peccando,
25
qum
fi
illis
peccaverit, qui
quem per
pri3o
quidem illum
fi
Non
167-169.
Ad G.
Voetium.
i i
5
fecund vice ipfum monere coram uno vel duobus ejus amicis, eofque ad hoc potiffimm deligere quos plurimum authoritatis apud ipfum habituros efle con5
non emendetur, die ecclefiae, hoc eft, conqueraris de ipfo apud concilium illorum omnium, qui eum etiam in Chrifto diligunt ade ut,
fidis.
Ac
rurfus
fi
juxta ordinem
tis
quem audio
Synedrium
vel Sy-
nodum.
10
Sed diligenter hc notandum per hoc verbum die eccleji, nullo modo intelligi publicam reprehenfio-
fieri
pof-
&
20
qu non procuratur bonum ejus qui fie arguitur, fed ei malum infertur. Neque enim, ut jam didum eft, fi quis peccatum emendare noluerit, poftquam vulgatum eft inter ejus amicos, magis poftea illud emendabit, propterea qud aliis etiam innotefeet ac contra potis, amifb metu iftius pudoris, audacior fiet ad peccandum. Secundo, quia fequuntur hc verba Siautem
;
:
&
publica-
25
cum quibus peculiarem amicitiam propter communionem fidei contraxifti, & pluris non facias qum extraneum & ignotum. Non autem jubet ut ideirco eum perfenus; hoc
eft,
definas
eum numerare
inter illos,
quaris ut inimicum
puli ethnicos
Chrifti difei-
&
Atque
hse
quidem leges
amicitiae generaliter
(ibid.).
omni-
9 Non la ligne
22 Idem.
u6
;
Epistola
169-171.
bus mandata? funt fed prae caeteris tamen, ad ipfas Theologi, Concionatores, & Ecclefiarum Paftores obli-
Nam cm nihil in human focietate fit amiciti praeftantius, & praecipuus ejus frutus in eo confiftat, qud ab amicis errorum noftrorum admoneri &
gantur.
vitiis
revocari poffimus
cmque omnes
uti poffint
fibi
priva-
fatis fidos
:
&
fatis
in
hune nem
viri prse
&
fignes,
libenter ab
&
illi
atque in Concionatores Ecclefiarumque Paftores deledi funt, taies effe vulgo putanjtur. Atque
omnino
i5
cm
rari
funt taies,
fummopere
Sed
fi
debent
&
diligi.
apud
nos culpandi,
;
prae-
cipue
cm
putat nos
vel ea peccata,
20
fada quaedam noftra, fed quae nec nobis, nec ab aliis mala creduntur, tanquam magna crimina condemnare, quamvis null unquam nobis
bis tribuere
;
vel
vel
minim
fe
eodemque etiam
clare
modo
tum,
agnofeemus
25
&
contemnere
forfan quia
3o
1.
7 i-: 7 a.
Ad G. Voetium.
117
nonnulla etiam de
Et
iftis
primo quidem, quantum ad reprehenfiones, quae fiunt abfque ullo jure condemnandi, & vocantur proprie accufationes certum efl illas in omni republic bene inftitut permitti, modo fint verse, ac etiam aliquando imperari, ut in crimine majeftatis. Et omnino
:
illi,
falfi
de
ipfis
dicunt,
10
non condemnantur. Habetur enim exprefle, lib. 18 Dig. de injur. & fam. lib. eum qui nocentem infamavit, non ejje bonum quum ob eam rem condemnari :
legibus
:
ejfe,
expedire".
certae ac-
Sed nihilominus
cufationes
i5
minus honeftae ac juflae funt. Nam fane humiliores reos & ad pnitentiam paratos nemo
aliis
unquam
ritate,
honefte accufat,
aliquara
quia pugnat
cum
cha-
20
25
qu nos omnes mutu profequi debernus, ut eum, qui fupplex efl & veniam petit, puniri cupiamus. Sed fi quis arrogans & obflinatus ea committat ex quibus pax & concordia Reipublicae turbari poffit, quique privatim ab amicis ac etiam Magiflratibus monitus peccata fua nolit emendare nec agnofcere; qui fit tam vehemens in aliis impugnandis, tam audax in calumniandis, tam pertinax in perfequendis, ut vix ulli aufint ei refiftere;
Non
a.
Texte du Digeste,
XXXXVII,
ix
De
iniuriis
&famqfis
libellis, 18.
1 1
Epistola
iis
7 j-i 7 5.
caufam examinant, non tamen ita facile certum eft quilibet pofit ea omnibus demonftrare illum, qui poteft atque audet, quique non eft in ullo
ab
qui
|
fi
talem
5
reum
fare,
lsefus,
accufet, ac etiam
fi
non
pofle honefte
non accu-
fuerit
ab ipfo
laceffitus
&
atrocibus calumniis
ne vel pufillanimis effe, vel ea quae pertinent ad publicam utilitatem & propriam exiftimationem negligere videatur. Excepi autem
blicis
illos
quia
quorum officium nihil taie exigit, minus honeftum eft qum privatis. Cavere enim debent, ne cm judices eue non pofunt, videantur authoritate
illis,
fui
i5
&
omnia quae
nifi juftas
puniuntur
impunis nocent. At certe, ex illis omnibus qui publicum aliquod munus fuftinent, nullis eft magis indecorum alios accufare, qum Concionatoribus, ProfefToribus Theologi, atque Ecclefiarum
Paftoribus
cm enim,
ratione muneris
fui,
pro
viris
25
&
magno
fi
prsejudicio gravant
caufam
nonnunquam
:
illis
concederetur ut alios
accufarent, injuriafque
privata odia exercrent
fibi
|
fadas ulcifccrcntur,
&
3o
nunquam tamen
profeci
175-177-
Ad G. Voetium.
119
uti
Nam, quantum ad conciones, nemo dubitat quin fuit inflitutse ad docendam veritatem circa ea qu
5
fpe&ant ad religionem, & fimul ad homines peccatis debortandos & ad virtutem impellendos, non autem ad ullos ignomini afficiendos, nec ad exempla malignitatis exhibenda,
io
mines ufurpandum. Et quando aliquis in facr concione fatum particulare vel Magiftrats vel privati
alicujus reprehendit, majori
eum
afficit
ignomini,
qum fi idem fatum ex alio loco, quamvis coram iifdem auditoribus, ei exprobraret. Cm enim publie
deletus
1
fit
ad veritatem ex
illo
proximum infaman-
dum. Deinde, quia omnis perfonarum publica reprehenfio, quantumvis vera & jufta, limites tamen charitatis excedit,
20
eft
quoniam
prae-
25
arguendorum facile poteft quis in hoc crimen impune incurrere, qud etiam perfonas reprehendat, eas quidem non nominando, fed talibus notis defignando, ut quamvis ab auditoribus cert cognofcantur, ipfe tamen poft fimulare fe de illis non cogitextu vitiorum
tafTe
:
idcirco
illi
ift
& alios
quofcunque ufurpare conantur, diligentiffime cavere folent, ne idem unquam de fe dici poft, quod tu de te
3o
qud
nempe, methodo
tibi ufi-
haud infrequen-
120
ter ita depingas, ut,
EPISTOLA
>7778.
tamen
verum & ordinarium earum ufum fpe&emus, non multum habent authoritatis fupponuntur enim ut plurimum difcipulis fadae, aitque nihil aliud debent continere qum affertiones, quas earum author in paucarum horarum difputatione
Quantum ad
thefes,
defendendas
non
putet.
Nam,
non
pertinentes,
10
nec ad ullius detrimentum fpetantes, etiam ea, quae putatfalfa, poteft in iis fine mendacio affirmare, cm
omnes
alicu-
intra brve
tempus difputationis
nomen
forte
jus authoris
quo
diffentit
:
exprimere,
fi
hoc ad
:
rem
facere videatur
in venis
ut
fi
Sanguis
Hervum h Danc
,
Regium
aut fimiles
nominare, nullufque amator veritatis aegre unquam fert fuas opiniones impugnari. Sed valde cavendum
eft,
20
ne quis in thefibus
tranfirent in
ita
ut id in ejus vituperium
fadum
tune
enim
naturam libelli famofi, cujus dedecus in Academiam, in qu effent editse, refiliret. Quamvis enim ab uno fiant, coram omnibus ventilantur,
25
&
dit.), illos
Voir ci-avant,
t.
p. io3,
7-13.
b. Voir
c.
III, p. 446.
Ibid., p. 488.
178-180.
Ad G.
Voetium.
121
minus tempeftive poiTunt exempla maledicentise exhiberi, qum in Academiis aut fcholis, ubi non minus virtus qum fcientia eft docenda. Sed fane, fi nunquam fit maledicendum in ordinariis illis thefibus, quae tantm ad horariae difputationis ufum parantur, mult minus id fieri dbet in reverendis iftis libellis, quos fub thefium nomine vulgare foies eorum enim te authorem profiteras, & in iis deternec
ullibi
|
minationes
10
five
vis contineri.
ProfeJJbres
&
omnium*.
i5
Denique, ut melis intelligatur, qum parum conveniat in Thefibus iftis aut Concionibus loco vitiorum
perfonas ipfas reprehendere, notandum
tatis,
eft
jus chari-
quo
a5
quo utitur Magiftratus ad nocentes puniendos eorumque prcipuam difFerentiam in eo confiftere, qud jus civile refpiciat bonum commune multorum hominum fimul junclorum, jura autem magifterii & charitatis ad
differre jure dominii, five jure civili,
:
rimum
Unde
fit,
ut
li-
ceat
quidem Magiftratui
privatis
quibufdam nocere,
adimere, ut com-
iis
non
ita
1.
4-6.
uvres.
III.
60
5 5
122
EPISTOLA
ipfis inferre,
:
i8o-i8
gnam
utilitatem procuret
eorum parentibus
accepit, ut
magis adhuc valere dbet, apud eos qui rpugnt enim ut ille folo utuntur jure Charitatis qui alium lsedit, pofit in eo cenferi ejus amicus. Non, opinor, exiftimas tibi licere aliquem interficere aut vulnerare, quantumvis magnum peccatum commiferit; nec etiam pecunias diviti, quantumvis iis maie
:
10
quam
1
quantumvis
ceres
fie
enim
il|lum
affi-
pn, non aliter qum fi pecunias aut vitam eriperes. Hc autem loquor de proximo tuo,
vel
damno
nam
fcio
20
pugnacem, atque omnes, quibus vel minimum in religione diffentis, inter hofles numerare; qu in re qum pie te gras non dicam,fatis enim intelligetur ex charitate qu uteris erga ipfos fratres. Loquor etiam de concionibus & decifionibus Theologicis duntaxat, quoniam ibi agendo ex public authoritate maledi&is tuis plus noces. Ncque affirmo te nunquam alibi poffe inimicos publie aceufare, five apud judicem, five etiam apud populum; etfi profed minus
te effe valde
honefte id potes
qum
3o
& non
i8a-i8 4
Ad G. Voetium.
ad
12)
inftituta eft
liquorum qui, metu fimilis accufationis, vitiis magis abhorrent, ut jam dilum eft. Atqui audi B. Jacobum Qui detrahit fratri, aut qui judicat cap. 4 dicentem
:
fratremfuum, detrahit
legi,
enim
ris
tibi eft,
ut vitia
:
im tanquam concionatori mandatura, reprehendas, & homines ab iis revocare coneeft, vitia
reprehendere, quse
10
jam ab omnibus fine controverfi pro vitiis habentur, quod unum tibi mandatum eft & aliud, judicare hune vel illum hominem iftis vitiis effe obnoxium; vel etiam determinare hoc vel illud, quod ab aliis pro vitio non
;
habetur, vitium
legi,
i5
effe.
Quod profe&
fi
facis, detrahis
& judicas legem; hoc eft, plus arrogas judicio tuo qum legi. Ad determinandum enim quid fit juris, hacommuni omnium fententi judicatur; & ad fada hominum punienda, habentur Magiftratus. Mihique non facile perSynojdos veftras, in quibus ex
betis, opinor,
effe laturos,
quod
dum apud
alii
vos determinatis
fieri velis
ita
dcernas, ut quamvis
pluris
tamen
aliorum
25
omnium
opiniones
nifi
clefise fu3s
conftituant,
vel
illis
fi
fane,
bus hominum
3o
admodum
Non
24
EPISTOLA
184-187.
prtextum quo uti poffis ad fingendum id tibi licere nempe, quemadmodum olim Prophetae Reges ipfos liberrime objurgabant, ita etiam
Novi quidem
|
tu,-
eorum imitator, tanto ardes zelo, ut ferre non poffis quidquam committi, non dicam quod Deo difpliceat, fed quod tibi videatur, vel tantm quod fingere poffis tibi videri, Deo difplicere, quin illud feveriffime reprehendas, &, quia non habes
pientiffimus fcilicet
&
I0
Domine Voeti, velim ut advertas, jus illud fummurn, quod olim quidam Prophetae in ipfos Reges exercuerunt, non illis conceffum fuifTe, nifi quatenus modo extraordinario & fupernaturali Deo impellebantur, ejufque voluntati obfe|quentes non poterant errare quapropter etiam illis non credebatur, nifi quia ma:
l5
gnis
bant.
&
Atque ut intelligas eorum jus tam immenfum fuifTe, ut non facile tibi ullum fimile concedi poffit, vide quo pa&o Deus illud defcribat, Jer. 1 Ecce, in:
20
fuper gentes
fie
&
dejruas,
&
difperdas,
plantes. Ille
autem, qui
&
confiliarios vifibiles,
cum quibus de
iis,
qu agenda
25
erant, deliberaret,
& ideirco non fuiffet rationi confenta& populos fe ultro illi fubjicere, nifi evife
Tu
Prophetas optime in
187-189.
Ad G.
confilia
Voetium.
12c
fi
num
non
cures, &,
tanquam
cum Deo
loqui
,
foleres, ex proprio
miracula
fcriptis
5
tibi
fed
tuis
miracula,
omnibus fit credendum. Atque idcirco non opus erit, ut examinem, quid
in
& quibus
concedi. Satis
eft
qud
nec
efle
immunem, nec ullum privilegium habere fupra cseteros omnes religionis veftrae Miniab errandi periculo
i5
Hinc enim fequitur, fi tibi liceat Magiftratuum fada coram populo ex propri tu authoritate reprehendere, i|dem etiam omnibus aliis licere ac cm errare poflitis, & fint quot homines tt fententise, nullum alium inde frudum expedandum effe, qum turbas & confufionem. Quse mala in Republic tam
ftros.
;
potenti,
falus
20
25
omnis concordi dependet, qum diligentiflime praecavenda elle nullus ignort. Sed ne intrim Charitatis oblivifcamur, quemadmodum folemus amicis condonare quidquid in nos peccent, quandiu judicamus eos rever nobis effe amicos, contra autem in illos magis irafci, quos agnofcimus amicitiam fimulare ut nos laedant, qum in aperte nocentes ita, fi quando Theo:
qum
Charitatis, limites
officii
excdt, facile
|
pietatem, fadis
3o
ipfis nihil
aliud
Non
la ligne (1"
dit.).
I2
EPISTOLA
fi
1S9-190.
examinemus fadum tuum contra Sylvamducis, facile quo zelo ferveas intelligemus. Nam primo, confidcrando rationes, qu te moverc potuerunt, ut illam urbem in thefibus publicis no-
Nunc autem,
Optimatibus fada erant, condemnares, ipfofque Optimates variis convitiis afficeres, nullam omnino poffumus invenire qu redoleat Charitatem. Nec ullam
ipfe
excogitare potuifli
nullam enim
in toto tuo
qud
dicas, pag.
4%
te fuper
fado
urbis
10
quo
illius
The/es de
idololatri indirecl,
tanquam
i5
minus oper effet aliquid thefibus inferere ac typis mandare, qum illud idem privatis literis ad amicum fcribere; quod nemo non agnofcet falfum effe, praefertim ex iis qui fciunt nihil poni in thefibus, de quo refpondens doceri non debeat, hocque etiam nonnihil laboris exigere. Sed quamvis operae hoc pado rever
peperciffes,
non ideo plus haberes charitatis. Nec fane quaefivifli emendationem, ullamve aliam utilitatem eorum quos arguebas apparet enim ex libri tui pag. 3}9&}4i b ,te non fperaffe thefes illas ad ipfos unquam
:
20
a.
Voir ci-avant,
Spcimen AJJertionum ou Confrat. Mar. : ...ad privatas quafi fcedas Academicas, qu paucis leguntur, nec nundinas Francofurtenfes frquentant. (Pag. 339.) Qud autem, lapide hic in altum projefto, aut telo me emilfo, aliqui fc induunt five theoiogi, fivc politici, five plebei five optimales, hoc mihi rcrum illic geftarum ignaro (nifi quantum ex epiftol miniflri N. [C. Lemann, voir ci-avant, p. 6y, note a] infra exhibend innotucrai) non imputent, fed fibi ipiis, optimates ver patrono fuo [Mare/10] qui publico feripto nomina & fata Fraternitatis ita buccinavit, ut omnibus occafionem objiciat de e diileb.
omnes
190-192.
Ad' G. Voetium.
127
bonum
quod reprehendebas defignando nam contra minus alios tali fado pote|ras revocare, dando illis exempla virorum illuflrium & fame optimae, qui jam illud aufi erant & quos nemo non libenter imitetur, qum fi rem te reprehenfam circumftantiis omnibus ita exuifTes, ut nemo potuiffet fufpicari te ad illos refpexifle. Cm itaque nec ad eorum
nando,
authores
:
&
10
quos arguebas, nec ad aliorum ullam utilitatem fpetare potuerit tua illa perfonarum defignatio, quid
fupereft nifi ut manifefte cognofcatur te maledicere
voluiffe
?
iftius
male-
non
qum quod
pandam
20
&
flabiliendam.
Neque enim
privatas ullas
inimicitias
cum
iis
antea erant
fed
cm
nunquam ad
:
eorum manus effe perventuras, vel faltem ipfos tanti eas non eiTe faduros ut publico refponfo dignarentur
i3
Non
la ligne (/"
dit.).
de quibus alioquin nunquam cogitaflent. Vix unum utque alterum puto fuiffe in Belgio, qui ex problemate meo, in extremum aninquirendi
:
& tt aliis cafibus & quseftionibus permixto, hypothefeos percepcrit. Vnum folummodo exemplar, miffum Rev. niiniftro N. [Jacobus Focanus, Bois-le-Duc] per fratrem in hc Academi ftudiofum (idque more folito, jam enim quinque annis, ni fallor, omnia exemplaria thefium mearum confecutus eft, me aut
gulum
difputationis retrufo,
minimam partem
(Pag. 341-342.)
128
Epistola
191-194.
non parum tibi authoritatis conciliare poffe putafti, ex eo qud ftudiofi veftri Academici, aliique omnes ad quos fali tui fama perveniret, videntes te aufum fuiffe taies viros & urbem tam celebrem condemnare, ob rem ad bonum reipublic ab iis falam & ab aliis theologis approbatam, teque id impune tuliffe, revererentur potentiam tuam, & non auderent quicquam neque privatim neque publie fufcipere, nifi prius te effet approbatum, ne in maledicentiae tu importunitatem incurrerent. Qu via quicunque eft impudens,
malignus, loquax,
artes
10
&
maejus
gnam dominationem
poteft pervenire,
quando
nemine deteguntur. Sed fatis incommode tibi 3 innocentiam accidit, qud Marefius publico fcripto fuorum ac tuse reprehenfionis iniquitatem oftenderit ac deinde etiam, qud Magiftratus Sylvaeducis aliique
;
i5
tione abftineres
lares, cui fe
illi,
&
quos argueras, fubjicere velle profitebantur. Ita enim fieri non potuit, quin vel aperte pietatis & charitatis larvam exueres, juftiflimse illorum petitioni non obfequendo vel de fumm domi;
20
nationis fpe
in
magn
ex parte excideres,
fi
te
Synodis
ordinem redigi patereris. Quorum utrum malueris, editione libri de Confraternitate Marian oflendis in eo enim nullis rationum momentis & nullo honefto prtextu, fcd fol
:
|
25
vilori certas.
Non
la ligne
(/"
dit.).
b.
i94-'9<5-
Ad G.
Voetium.
129
Atque omne iftius libri artificium in hoc uno confiftit, qud tam longum illum feceris tamque tcediofum, ut
nullius hominis patientia durare poffit ad integrum
perlegendum & tam frquenter in eo Marefium cum illis quos dfendit accufes, objurges, condemnes, ut ii qui tantmhinc inde paginas ejus aliquasinfpicient, videntes te ubique in ipfis triumphare, tanquam fi
;
io
argumentis demonftraffes, putent tua illa argumenta in aliis paginis, quas non legerunt, explicari. Materiam autem ad conflandum craflum volumen
tiffimis
invenifti, colligendo
bus Sodalitates
i5
librum Marefii fruftillatim confcium&difcerptum 3 in locos communes digerendo, & varias quaeftiones
&
proponendo, qu fane charitatem non oient Charitas enim non cogitt malum, illse ver nihil aliud often:
dunt,
fuit.
20
qum
te faepiiTime
malum
cogitaie, ubi
nullum
adver-
Narras etiam, in
ifto
volumine, quo
te
pado
farii tui
fint,
revocare conati
nihilominus in fcriptione perrexeris, ut inde credatur eos caufae fuse diffidere, tuam autem
tibi effe
&quo pado
non examinabunt,
in
errorem
inducent; ac quantum ad alios, quos forte nullos vel non nifi pauciffimos fore fperafti, eos nempe qui & li-
brum
Marefii
cum
tuo confrent,
&
utriufjque rationes
expendent, folo metu videris retinere voluiffe, ne, quse de te veriffima effe percipient, aliis aufint palam
3o
facere.
a.
Non enim
III.
nullam folidam
61
uvres.
IJO
EPISTOLA
te afferri
196-198.
fa&um Optimatum Sylvducenfmm improbandum nullamque ad tuum defendendum, nifi qud incredibili cum audaci neges te
rationem
ad
;
illa fcripfnTe,
&
Optimates
modo
diffifos fuifle,
;
ullam fpem habuiffe tuse rete defendend ac proinde, illos ide tantm feriptionem tuam impedire voluilTe, qud paci Ecclefiae veftrae atque honori
neque
te
&
turbas con-
10
Nam
certe,
cm factum Optimatum
Sylvaeduceni5
fmm, ad ipforum urbis fecuritatem & falutem Reip. fufeeptum, condemnare non timueris, nemo credet fe
tam fande vivere, vel
prehenfione tua
fis,
fit
tutus.
Cmque
& illum
unum qud
20
quantum potuit exeufando, ac etiam laudibus, quarum indigniffimus eras, extollendo non fperandum eft, ullam viam poffe inveniri ad te tam blande admonendum, ut non maxime irriteris. Cmque tam audader in libro tuo mentiaris, tam faepe in eo provoces ad infpedionem tuarum thefium. ex qu mendacium tuum fit manifeltum, & tam aperte leges charitatis ut mu\Jeas a contemnas non eft qud quifquam fperet, evidenti
fuos modeftiffime dfendent, te intrim
:
:
25
i3
Non
la ligne
(/"
dit.).
a.
Voir ci-avant,
p. ioo,
1.
n.
198-oo.
Ad G.
Voetium.
i j i
imponere. Denique, cm appareas tam atrox in minimis injuriis ulcifcendis, tamque implacabilis, & tam pervicax, ut neque magiftratuum neque conventuum
certitudine rationum fuarum, tibi filentium
5
&
tanquam
tibus
io
fi
ferse alicujus
poffis
ii
efficere ut
bac vice famam tuam confervare, ac qui veritatem tuse cauf percipient, non
exponere, vel faltem ut fides
iis
aufint
eam
aliis
reli-
quis
non habeatur, fateor te fore fumme potentem. Sed paucas hc addam rationes, ob quas id fieri vix
|
i5
Quamdiu
apud illos, qui partibus tuis favebant & fcripta tua non examinabant, aliquam pietatis & dotrinae famam habere potuifti qud enim multos libros fcriberes, dodrin qud autem afperis
verfarios effudifti, facile
:
20
&
iis
fariorum,
intrim te
ritabantur,
nifi
fuiffe
admodum
paucos),
-.'identes
num
nem
&
caufam veftram
mal
:
pejorem de
ill
conciperent opinio-
3o
ade ut ad ipfius religionis veftrae honorem & pro|motionem fit perutile qud artes tuae detegantur, ac vereor ne noftri hac occafione me praevaricationis
EPISTOLA
200-ioj.
accufent.
Cm
deinde notatum
efl te
non tam
in vul-
omnibus cognita peccata invehi folere, qum nova qusedam invefligare, quae tam minuta funt, ut ab aliis pro peccatis non habeantur, & non tam ad plebejos homines qum ad potentiores fpe&ant, atque illa tanquam fumma fcelera defcribere, ut prse caeteris
gata
fandius videaris tune multi exiftimarunt in te optime
:
&
quadrare verba Chrifli, Matth. 7 Nolite judicare, ut nonjudicemini. In quo enim judicio judicaveritis, judica:
bimini;
qu menfur menfifueritis, remetietur vobis. Quid autan vides feflucam in oculo fratris tui : & trabem
non vides ? Aut quomodo dicisfratri tuo
:
& in
10
in oculo tuo
Sine
&
primum trabem
ell,
de oculo tuo;
tui.
&
i5
Cm
cenfuram tuam theologicam abfque ullo rationis preetextu ad quseftiones pure philofophicas
extendere volueris, de malignitate tu dubitari non
potuit.
&
e ufque deveneris, ut
20
Academicis thefibus condemnaris, ob rem ab aliis Theologis & ipfo etiam eorum Synedrio approbatam ut
Optimates
in
:
&
eorum Paftorem, qui tibi modeftifTime ac veriffime pro ipfis refpondit, tanquam mendacem & calumniatorem
prolixo libro traducas
;
25
voces
libro
ut dicas nihil
tibi
cum
Synodis; ut
|
poftca
in alio
impudenter neges
cvulgando
te feripta efle;
utque null
&
maledico
3o
oa-a<>4.
Ad
G. Voetium.
} 3
audaciam iftam tuam necefario effe corcendam. Nihil enim magis aperte ad civilem difcordiam tendere poteft, qum fi quis unius urbis authoritate munitus faftum alterius urbis, &quidem non
clare agnofcant
5
qualecunque, fed ad
reprehendat,
bonum
reipublicse fufceptum,
qum
conviciis infequatur.
me fcribi
10
communi harum regionum, quas ego non minus qum tu multis annis inhabito, falute ac pace. Neque hc ullo modo quaeftio efl de rei quam reprehendifti aequitate. Non opus efl expe&are ulAgitur hc de
|
i5
20
a5
lam fynodum, quae determinet an liceat veftris focietatem aliquam cum Romano-Catholicis inire, quae B. Virgine denominetur, & in qu nihil fit religione veftr alienum (qu in re puto magnam inventum iri difficultatem). Sed quseritur hc tantm an liceat unius urbis theologo, ex propri authoritate, aliam urbem condemnare, ac quantum in fe eft, infamare atque an putandum fit ejus dominos, pro e qu pollent aequitate ac prudenti, in illum non effe animadverfuros. Praefertim cm jam experti fint te efle tam pervicacem, ut nifi mature corcearis, facile ad intolerandam audaciam fis perventurus & nihil aliud poffit expedari, fi tibi hac vice parcatur, qum qud forte in pofterum, non melior fadus, fed cautior, abftinebis quidem ab urbi|bus nominandis, fed intrim, mcthodo a tibi, ut jaclas, ujtatd fa&aeorum quos voles infamare
;
Non
la ligne
(/"
dit.).
a.
1.
8-9.
i}4
fie
Epistola
204-206.
&
ita
minor
erit
oc-
Non exponam
cis,
qum etiam
ecclefiafti-
te
monendo,
adhuc
puto.
eft
me
feire poffunt,
unum
non
10
elfe
fi
homicidium commiferit, ut munere fuo priquamvis enim ii qui non bene vetur. Nec immrit a|gunt, pofTint alios bene monere, nunquam tamen
vel
:
tum
i5
qum
probi
&
nullum peccatum
nullum meliori jure impedit ne verbis ejus credatur, nullumque ideirco eum munere fuo reddit magis indignum, qum fi fpiffime
Concionatori turpius
eft,
20
&
ob humacharitate
nam
tem
fragilitatem exeufantur.
Quin etiam ex
25
concionari
effe
audiendos
qum
fi
ne quis homicidii, vel adulterii, vel furti exempla edat in concione quin contra, fi quis ira percitus hominem occidit, vel alio animi motu
periculum
;
|
3o
Non
la ligne
(1"
dit.).
*o6-2o8.
Ad G.
Voetium.
ijt
eorum
ab
iis
fie
penitet, ut aptius
&
revocare,
qum
qui
nunquam
in ipfa incidelicen-
runt.
5
qum
in concione,
infti-
ac nullibi magis
tutse
ifto
eft
funt ad
docendam
eft,
majus vitium
io
qum qud
etiam conciones
inftitutae fint
cm
ex variis
men-
daciorum generibus nulla magis turpia fint, nec charitate magis alina, qum quae in proximi detri-
mentum
i5
tendunt,
&
maledi|c"ta,
&
calumniae appel-
lantur
panda.
Qud autem
in talibus mendaciis,
non femel,
:
jam fatis fupra fuit oftenfum. Nec opus eft ut mihi homines credant nihil aflerui quod ex tuis feriptis publie editis non
fed faepius in tuo libro deprehendaris,
20
fit
fi
aequum putent mihi afnrmanti credere, potis qum tibi paftori fuo ftrenue idem perneganti, non poffunt tamen te exeufare, nifi Marefium fymmyftam tuum condemnent. Negari enim non poteft, quin
cvolvere, nec
25
& calumniae
aceufes,
eft
qu
in re
fi
verum
fi
dicis, ille
ergo indignus
qui
concionetur; fed
qud
eum
3o
nulla de
illo
fationem
tibi fupereffe.
1 1
Epistola
108-09
De Prfatione
de Philofophi
Cartefian,
&
Pars Octava.
Nondum librum de Confraternitate Marian totum legeram cm alius de Philofophi Cartefian prodiit
3
,
in
quamvis multi, quibus jam vifus eft, eum judicent omni refponfo effe indignum, quia tamen cpi refpondere b atque tam atrox in eo calumlucem;
,
&
non
I0
debeam, breviter ejus examen hc abfolvam. In primo folio, habetur hic titulus Admiranda Methodus nova? Philofophi? Renati Des Cartes. Vltrajeli,
:
c
.
Ubi, quia
l5
nullus praeter
caffe veftras
me
poffe In
commendari d
2
folio, incipit
habetur
tis
nomen
difcipuli
cujufdam
tui
c
,
quod ut
fcrip-
meis indignum, ne forte gloriam Heroftrati aflFedet, praetermitto illius autem mores, & tylum, tuis tam fimiles effe intelligo, ut vix ab invicem dignofci poflint; atque ideo ne errem, non te folum, nec illum
:
20
16
Non
la ligne
(1"
dit.).
a.
Voir ci-avant,
Parties
i
p. 109,1. i-3.
b.
c.
ro
,
2, 3", 4* et 5
de cette
lettre.
Voir ci-avant,
p. 13-64.
p. 5,
note
a.
d.
c.
III, p.
5,
Ci-avant, p.
aog-210.
Ad G.
Voetium.
libri
ijj
de Philiofophia)
hujus prsefationis,
effe
ait
apud
quofdam
& ma.
Sed
2
cm tam
mea
latibula, quin
Non
la ligne (i
dit.).
a.
Reneri. Voir
1.
1, p.
3oo, et
t.
II-,
dbut de cette Prface (qui porte en tte Martinus Schoockius Philofophi in Academ. Groningo-Omlandica Profejfor, LeQ. S. D.) A quo tempore primum NobiliiTimus Ampliffimufque Magiftra tus Trajeftinus, heroicoconatu Uluft. Gymnafii (quod praeter multorum opinionemcit in Academiam excrevit) fundamenta moliriccepit (i634): cujufdam Renati des Cartes nomen primo muffitari, dein, quod Philob. Voici tout le
:
fophorum aquila
jaclari
diceretur,
eft,
&
magntes maxime,
quodam non enim hominis ut ut rogatus nunquam monftrare cupiebat) nobilem quem virum laritare, qui non tantm fufficeret debellanda; Philofophi Peripatetica,verm etiam fuo tempore, fublidio Mathefeos & maxime Algebrae, tam perfpicuum
inceptum
famas ejus praecipuo buccinatore viro
indolo, qui perfuadere laboravit, alicubi (antrum
|
& folidis
ut
effet,
nunquam
temporis,
n Utrecht, 1" avril 16 14), ex facile admirari, ufuque & affidu recentiorum Philofophorum lectione didiciffem, Novatores in Philofophi facilis poffe explodere rtceptae philofophi dogmata, qum me-
meo
fcirem, fapientem
non
eorum locum fubltituere, nihilomins D. Outi, occultus fcilicet philofophantium didtator, tacite mihi placere cpit, quod credere non poffem, virum ingeniofum (qualis fuit ille, quem modo defignavi) toto clo circa hominem (ut dicebat) multis annis exploratum, errare polTe. Eoque multoties apud eundem inftiti, ut me aut ad novi Apollinis cortinam deduceret, aut explicaret refponfa, quae ex e prodiiffe dicebat. At ut occultum Sophiae facrarium monftraret, nunquam adduci potuit,
liora in
|
paucorum hominum effe dogmata permaxime ea, qua; Problematicis quibufdam difnon qud ea ignorare videretur, fertatiunculis fubinde immifcere folet aut ternm premere vellet; fed maxime ut mihi multifque aliis falivam moveret lintei alicujus libri, in quo abfol|vendo authorem totum effe identidem dicebat. Dum ego. (Non pagin, p. 1-4.)
quod
diceret ejus antiftitem
indicavit,
;
pauca quoque
uvres.
III.
6a
I}8
honeftioribus
EPISTOLA
io.
&
dodioribus patcrent,
fi
quis mihi
amicus eum in notitiam meam introducere noluerit, quia eram, ut ait, paucorum ho?mnum, id fane non mihi,
fed
fibi,
&
amici
illius judicio
dbet tribuere.
me editum anno
1637,
neminem
in
iri,
qui
utroque pollice
lias
Ubi oftendit fe non felicis judicii fuiffe, quoniam non nemine probat funt. Subjungit, Mcdicum quemdam, nempe Regium, Carexpofitas probaiurus effet*.
10
me
dicla-
10
Mme
remarque.
Continuation de
la
Prface
Dum
ego ergo,
mecumque
plurimi
per annos aliquot patienter has nova; philofophi tabulas, velut quod
de improvifo, anno 1637, Leydae liber quis nullum authoris nomen prferens, quadruplicique titulo infignis evulgatur cujus patrem fimulac virum fc. ex annalium memori
c
:
Gallicus,
Cartefium
tiae
efle intellexi,
modulo
in Gallic lingu,
eum mihi comparavi, &, pro qualicunque lcienquamprimm pertinaci dilignti evolex me qurens hiccine effe ille a-ri? inter philo:
magna
illa
Ariilotelis, Platonis,
nomina
>>
audebam, qud exiftimarem me ex turb infelicium illorum hominum effe, quos ut myileriorum fuorum incapaces non femel in Methodo author proferibit, & ad facrae ignoranti infulas ablegatos cupit. Poftea alios, quos credebam nomen quod inter eruditos ferre, in confilium adhibere cpi, & quid de nova Cartefii philofophi videretur, feifeitari ex quibus cm difeeobliterare poffet
?
Nihil
tamen
definire
rem, in fpiffo libro, quicquid nonnullis videretur, magno conatu maximas nugas agi, per otium, ut idem propius explorare poffem, librum fepofitum relcgere cpi in quo cm primo authoris mcihodum, & dein fuperbam pertinacemque confidentiam, in quque pagina proditam,
;
diligenter
me
;
ftatui nullas in
pollerum horas
credidique
neminem
(Non pagin,
p. 4-6.)
210-jii.
Ad G. Voetium.
in
1^9
turam
agitajjfe
Regium
fcilicet,
no|tus) fed iftam ibi Philofophiam, prter multorum opinionem, uno Senats Academici decreto, approbante Nobilijf. & Amplijf. urbis Magijratu, nunquam in pojefcriptis erutas ibi docebat,
;
antequam mihi
rum per Dei gratiam redituram, profcriptatn fuijfe 3 (per egregium fcilicet tuum judicium b jam fatis in ep. ad P. Dinet me laudatum). Sed quo argumente* dicat
-
10
illud Nobiliff.
&
approbatum
quia fcilicet
ita
fuiffe,
nefeio
nifi
forfan
eodem quo
,
omnes in veftr urbe unanimes & quidquid unus Dominus Voetius fecit, putandum
eftis
Continuation de la Prface : Oblivionis ergo fupparo apud me multofque alios ad tempus aliquod Cartefii nomen teclum fuit, & adhuc tegeretur, nifi fequenti anno Medicus quis, ad cathedram Medicam in Academi eodem mecum die evettus, Cartefianae philofophias fignum erigere incepifet, publie privatimque eam loco antiqux & receptae philofophia; docendo & inculcando; ut autem fieri folet, pauculi rerum
a.
imperiti adolefcentes,
quorum
avide nova opinionum monftra in pecloris facrarium deduxerint (sic,pro deduxerunt), tantofque fpiritus Cartefio (qui di&aturam in nova Academi primis ejus incunabulis animo agitaverat) addiderunt, ut praecedenti anno (1641) aufus fuerit nomen fuum fex Meditationibus, quibus percellere ftudet obfirmatos atheorum animos, praeferibere, fpecimenque philofophia; fux non uni aut alteri offerre, fed ipfi Sorbonoe Parificnfi, quic tamen haftenus antiqute philofophia. veritatem qum pertinaciffime contra quofcunque Novatores dfendit. Scd ut fpes, citra judicium fuf1
cepta,
quam
fallax
&
raro diuturna
cire
folet
Cartefii philofophia,
jam principatum in nova Aca|demi obtenturam fe fperabat, qud minus dcore fe gereret & imprudentius Medico defenderetur, prter multorum opinionem, uno Senats Academici decreto, approbante Nobiliff.
&
p.
nunquam
in pofterum per
fuit. Efferatior...
(Non
pagin, p. 6-8.)
Voir
t.
VII,
590,
1.
1.
21 et suiv.
Ci-avant, p. 106,
5.
140
eft
EPISTOLA
tot urbe effe
2H-JI2.
approbatum
hi
muni crcdam, cm
Mar(ian)
etiam
libri
&
Phil(ofophi) Qartiefiana)
publicam ap-
probationem habebunt.
Invehitur poftea in epiftolam in qu
tuum
iftud
judicium
defcripfi,
me
&
& arcam
cm perpenderet facculos non araneis plenos } fed nummis, me circumfem, eorumque auxilio & opra ea oppugnari, qu omni auro cariora ejfe deberent 3 Ubi mihi in mentem venire non
Scd mox fufpicioni
illi
nuncium
mijijfe,
me
oppugnari,
nifi
forfan
la ligne (i
dit.).
Continuation de
ut
la
Prface
eft
ipli
quam
ti
Archilochium ediitum vocavero, nequaquam calumniabor, fubjunxit. Omnia epiftolae puncta, fcurram & fycophantam olentia, in anteceffum non repraefentabo quid mihi acciderit, folum referam. Simulac abominandum carmen ex fycophantiis, fallaciis, & Thrafonil'mis confutum
|
legi,
ccepi,
omnia quae ab homine unquam fcripta erant, cum eo componere quo illius indolem explorare, eamque aliquando ex fidei legibus
Omnia
ver
cm
mihi 5/a
tbsv.
fecundum Pindarum, ita ut difficile initio fuerit rpxeiav Exiftimabam enim initio novatorem hune, aut Davidis Georgii,
v<io;,
portentis vanos & opulentos velle dear|cam eorum manciparet, fecureque, tantis pecunice fubfidiis fuffultus, Genio ac naturaj indulgeret. Sed mox fufpi-
&
novarum opinionum
&
illi nuncium mifi, cm perpenderem facculos, non araneis plenos, nummis, ab illo circumlerri, eorumque auxilio & oper ea oppu (Non pagin, gnari, qux omni auro cariora effe deberent. Fugatis.
.
.
p. 8-10.)
nire phrase
fecureque
indulgeret
"-si3.
Ad G.
amicitias
Voetium.
141
hominum
&
fuffragia pro
nova Philofophi.
accufet,
Nec magis
intelligo,
quonam crimine me
cm
5
addit
&
artes ingenuo
&
quidem
in
qud
forte oplnio|nes
omnes
diverfas vulgari
Philofophi,
10
quam
fatis
Non
la ligne (i"dit.).
10 Mme remarque.
tria potiiimum novae de quibus cum ex re fit
a.
Pr/ace
cpi,
&
poft ferium
fcrupulofumque examen,
;
ambagibus prodam. Prima, ut ut modeftiam... confuevit. (Non pagin, p. io-n.) La Prface continue Fateor, non quidem aperte hoc hominem agere; intrim tamen, ainsi ut clare Leftorem docemus, dum videri vult Sccpticos refutare, quod facere folent quicunque perpatricias artes, in aulis magis qum fcholis
edoceri, libre ac fine ullis
:
omnes
notas, (ludiofos eorumque profeflorcs, ac confequenter Ecclefiam & Rempublicam, difputationibus & contentionibus diftrahere laborant, & fie viam fternere au periculofifimas hasrefes & feifmata. Ita Fauftus
Socinus dicere folet, fe ea reformare, qu omiffa Luthero ac Calvino erant, quo fecure per orbem Chriftianum Photinianifmi femina fpargere pofTet; item Adolphus Venator, quondam Alcmarianus paftor, vera; ac merae Theologiae profeffor videri voluit, quo nefanda quaeque dogmata propagare poilet, ac fub tertii facramenti praetextu, virginum
|
& &
viduarum pedes
lavare. Secundo,
cm
libris
&
leftioni
bellum in-
laboribus, aetati il li maxime congruis, abducere laborat, pelliciendo eam, non quidem, Epicuri exemplo, ad hortum & menfam, aut inftar Torrentii, ad fpeciofas fminas, cantharum & aleam; fed ad otium
&
meditabundos
leftos,
& quidem
qu
num &
ex|perientiarum, per
homini
credere volumus, citra pulveris jaftum, quotquot Promethea faventem clbres evadere poilunt. experiuntur, dofti non tantm, verm
&
Tertio, ut omnes.
(Non pagin,
p.
n-i3.)
142
EPISTOLA
:
"3.
in
pag. i} praefationis
Ut omnes
admodum occulte Atheifmi venenum iis affricare, qui anguem in herb lalitantem pr ingenii imhecillilatc ubique deprehendere non poJfunt b In his enim video impuden.
tiffimre
ve-
Non
la
ligne (7 dit.).
ici le texie
:
note d.
Prface se termine ainsi Et tantm quidem de prout colligere potui ex fedul tum lcttione, tum ite rato feriptorum ejus examine. Viennent ensuite des rflexions sur la conduite prive de Descartes, auxquelles d'ailleurs celui-ci ne rpond pas Quibus moribus in vit (il l'avait dj fait par avance, p. 22, 1. 5-i5) praeditus fit, difnculter aliquis expedire poffet quis omnia enim ejus lati|bula, & fpius qum ab Hamaxobiis fieri folet, mutata domicilia explicet? Modo in Weftfrifi, modo in Geldri, iterum in Hollandi aut Tranfifulani, aut Trajectin Dicel vivere dicitur, ut non injuria quis prima fronte fulpicari polTet eum ex Societate Fratrum Rofeae Crucis prodiile, quorum ja&abundam vocem ante annos non ita multos Gcr mania quidem audire potuit, eos ipfos autem, ut ut diligenter quoelitos,
b. la
:
Ce passage de
hominis
inftituto,
feirem
ego non invitus accederem, nifi nomen fuum (quod fludiofe difli Fratres filentio premi curabant) apertis tibiis per omnes orbis angulos decantari. Non videtur quoque Anachoretarum voto fe obftrinxilTc quos aut quas enim invifere amat, ipb meridie invifit & falutat & quanquam antiquorum Philol'ophorum vix nomen ferre poteft, eorum tamen exemplo redivivus Satho feil. Phrynes quas in delitiis habere arcleque compleiti dicitur. Vt ego ver libre profitear, quid de hominis latihulis
difficulter invenire.
Cui fufpicioni
&
hominem ambitiofiffimum
|
velle
judicem, exiftimo
alteriufve
triftis
eum
aut
(iiijav0poJ7cou,
profeenium funt adducla, an|te diem fulius fit, hoc faltem veriffimum, homincm effe gnaviter impudentem, fuperbum, fallidiofum, malcdicum, & convitiatorem,qui quid dicat, nihil pcnli habere videtur. Vtalia hujus rei documenta pranercam, abundc hoc docet vel una Epiftola ad Dinctum. (Pag. 14-17.)
in
needum
deteum
ire
non
poflurn. Vt ut ergo
s3-i 4
Ad G. Voetium.
145
conari,
ait
&
guit
quiam enim
ipfam tangere*.
Et inter ea quae ad
primo quod fcripferim te, in potentiores invehendo, ferventem & indomitum pietatis zelum prae te
ferre
b
quod non
(1"
aliter refellit,
qum qud
dicat,
4 Non
a.
la ligne
dit.).
Non contentus enim in e imo omnes, quotquot vixerunt & vivunt, viros doflos contemfuTe nominatim incurrit in inclytam Academiam Vltrajeftinam, prae caeteris ver in Theologum, fuperiori anno in e Reclorem Magnificum. Pro Acadmie, in qu ad quadriennium
omnes Academiarum
ipfa, ut opinor, pro fe relfponhominifque calumnias & mendacia (il manque ici un verbe comme refutabit), ut in pofterum fimilis farinae hominibus exemplum effe poffit. Pro Theologo.', dilecliffimo mihi praeceptore, paucula tantm verba faciam; orbi enim Sacrofanift;e Thcologiae Doclor & Profelor Voetius ita hodie innotuit, ut haut neceflum fit eum prolix oratione defendere contra facrum carnis & mundi facerdotem Renatum des Cartes. Duum vero generum convitia, dicleria & mendacia funt, quibus irrito conatu integerrimam Doftoris Voetii exiftimationem loedere & collutulare ftu duit quaedam ad cauffam hanc non pertinent; quaedam ver cauffam iplam tangunt. Exiisquae... (Pag. 17-18.) Ex iis qua; ad cauffam hanc non pertib. La Prface cite l'endroit nent, |illud primum eft, quod Epift. p. 178 Edit. Elz. (Voir au tome VII Si Cartelius de la prsente dition, p. 584, 1. 12-1 3), et continue ainsi formulam hanc, qu jam olim falf carnales quidam Libertini, omnium horarum vertumni, hybridoe Chriftiani, & alii quibus mens maie confeia immerentem & ex confeienti ad Dei gloriam munere impofito fungen tem in propatulo ferire folent, fuam hic facere voluit, n in prudentuu leges peccat, quod calumniam, quam ejus architecli haclenus needum ex antro fuo protrahere aufi fuerunt, pro fu adoptare aufit. Si ver, quod ex parte credo fi ingenium ejus propius explorem, ipfe diabolicum mendacium per indomitam mentiendi ac calumniandi libidinem fabri catus eft, videat ne aliquando alibi fecundum aliam figuram & modum de eo difputatio incidat. Sed his diaboli delitiis larvam detrahamus. (Pag. 19-20.) Et Dicit Renatus des Cartes, vir feil. mentiri nefeius.
:
dbit,
la
mme
phrase revient
Theologum
in potentiores
prce Je ferre.
144
in vico vicino
EPISTOLA
114-iS.
civem
Sed jam
,
fatis in
oftendi
:
quo palo
tu fimiles
ad
famam
foleant
pervenire
ruftici
nempe
in vico, vel
dum
atque
10
non norant ad fe vocarunt, ac forte nondum ad tantam audaciam perveneras. Sed praete|rea
interrogat, quinam Jint
illi
c
y
tanquam
exemplum quod
une longue phrase, qui donne tous les tats de immdiatement aprs ce qui prcde (note b). Mirum erg, qud in vico vicino Sylvaeducis per annos fex, & Huefdae per annos 17, Magiftratus eum civem & Ecclefi? fu miniftrum toleraverit & dum inibi Chrifti evangclium prxdicaret, ad minifterium EcclcDescartes rsume
ici
;
fias
Hagae-comitanx, Roterodamenfis, Harlemenfis, ac Sylvae-ducenfis fit vocatus. Tentatus ver & follicitatus aut per literas aut in forma delegatos ab Ecclefi Dordracen & Middelburgenii, applaudentibus & dimiffionem ejus flagitantibus Illuftr. & Celliff. Principibus, Mauritio Naffovio, & Henrico Frederico, item Celfiffim Principiff, Illuftrium Potentiffimorum Ordd. Generalium delegatis, Nobilibus & potentibus Ordd. Hollandiae delegatis, necnon Curiarum Senatoribus, & AmplifTimis urbium earum Magiftratibus. Ito, mi homo, & in alio orbe fatuis perfuade tt Illuftriffimis, Potentiffimis, Nobiliffimis, AmplifTimifque viris aliquotiesad minifterium capeffendum invitatum fuillc Thcologum,
|
ut quotidie
ejus
experirentur. Sed
immoderatum zelum effreneque os in fe debacchans quorfum tam procul difcedimus ? An non Nobiliffimi
&
verunt,
Ampliffimi Senatores Vltrajeftini ei profeffionem theologicam decre& poftmodum ab Ecclefi, qua; Chrilto in e urbe colligitur, paftorem ele&um approbarunt? Nili forte propterea hoc faclum exiflimes, ut quotidie, aut pro re nat, ipfi ab co poient perflringi. Sed, fi
placet...
b.
c.
(Pag. 20-22.)
p.
Voir ci-avant,
*
39
p. 55.
Sed,
fi
placet,
mi homo, indicium
fac
in-
ai5-2i6.
Ad G. Voetium.
non
14^
effet
Secundo,
ait
me
ojtendere iaborare,
te
ferventis indoreli-
modo
in
Romanam
gionem, modo
haris.
in alias
Ubi ut vanitati tuae obfequatur mihi affingit non enim fcripfi nec credidi, te habere talem zelum,
qui tuis poffet laudari
;
fed
modo
in
Romanam
reli-
gionem, modo in
10
modo
in
apud
te
riis
i5
tuam de|prehendo
2
tum quia
omifit epithetum
remarque.
tuorum
Non
la ligne
(1"
dit.).
12
Mme
domiti ferventifque zeli Thcologo prodeuntis experti funt. Quid dixit Theologus? Aut qu tu, qui ignoti antri perpetuo inquilinus efle amas, hoc fcire potes ? Taces ad /ejA'jOfav redaftus? Loqui ver|potuifti &aufus
fuifti in
a.
Epiftol.
(Pag. 22-23.)
:
Pergit ver Cartefius, & tertio, p. 178, lie Prface de Schoock ait Interdum etiam dieriis plebecul aures demulcet. Quaii ver Theo:
logus
fit
mundanos
craflbfque Libertinos.
pharetrae hase
&
ad eum jugulandum fuppeditare folent ; fed, ut fpero, Deus aliquando occafionem concedet contra eos & Cartefium a|li ratione fuper his calumniis difputandi. Dicit calumniator Theologum plebecul tantm
aures demulcere, ut incautis perfuadeat turbae
fidio
&
virum
tantm
niti,
&
propterea Magiftratus in
feri needum decrevifTe animadvertere, qud pro tempore vis tuto hoc liceat per eos, quibus multitudo virtutem ac audaciam addere folet. Sed toto clo errt. Trajeftina civitas multos adhuc purpuratos, per Dei gratiam, in finu fuo fovet, qui nequaquam finent pietatem, zelum, & innocentiam, per paucorum calumnias, mendacia, ac Sinonias artes opprimi. Progreditur. (Pag. 24-2D.) Voir t. VII de la prsente
. .
eum
dition, p. 584,
1.
13-14.
uvres.
III.
63
I46
EPISTOLA
eit
2i6-at 7 .
inurbana,
non ex
malignis viliorum
petita;
diteriis uti
enim
falfus videri,
quamvis non
fis nifi
in
quod re&e
10
tanquam fi diteriis tuis etiam purpuratos tibi devincires, quod mihi non perfuadebis. Sed non dubito quin omnes tibi faverint, quamdiu pium & innocentem crediderunt; ut etiam non dubito, quin iidem omnes te averfaturi fint, cm
ac Sinonias artes opprimi,
1
i5
vitia
ipfis
perfpeda. Interimque
tibi
gratulor
&
te nonnihil
tibi
quo eam
me
20
exprobratam
Difputator*,
20
a.
4. Repetit hsec
verba
non ut vera
dit.).
tanquam
fi
tibi
Non
la ligne (1"
Progreditur, & Tome VII, p. 584, 1. 8. Prface de Schoock quarto, pag. 177, ita dicit Cluet Theologus, Concionator, Difputator. Rhetoricationes hx Rhetoricam Socinianam & Remonftranticam oient.
: :
|
Sed quid ad rem faciunt ? Adefdum, ml homo quando Voetium audire Theologum, Concionatorem, ac difputatorem, licet ringaris & femur fcrias, verum dicis. Sed quid intrim hoc ad defenfionem philofophiae tu? Novimus quidem, ncquc enim cornca nobis fibra eft, qu6 tendas, quidve rerum ignaris tacite innuere velis. Sed quid diceres, l\
;
dicis
nepotulus, &C.
|
An non mox
1
exciperes
nequaquam
rem
lacre,
etiamfi
verum
effet?
(Pag. 25-27.)
ai 7 .
Ad G.
Voetium.
147
feciffem injuriam,
rem
& difputatorem
7.
ejfe
me
conviciis remunerandi.
$, 6,
Tos libros
te
illos tibi
nemine
te citari ;
qum pro
te facientes,
Authorefque
ejje*.
Quse
tria
qum
Non
Tome VII, p. 584, 1. i5, 1. 16-17 et l 17-18. Prface de Schoock : Sed quid dein quinte ex locis communibus Calumniarum profertur ? Multos quotidie libellos,fed nemine legendos, emittit. Si Voetii fcripta publica intelligat, an quis ea lgre dignetur, (quandoquidem ipfe neque libros legit, neque bibliopolia obit) difcere poffet vel ex uno fuo Medico : ne contra hominem, in propatulo mendacem ^^liopolas non tantm noftras, fed fuae etiam, ac Remonftranticas profeffionis, teftes laudem. Sin ver6 in animo habuit Thefes aut Diatribas in Academi ad difputandum proponi folitas quamvis oculi ipfi doleant, multarum Difputationum Typogiapho exemplaria haberi amplis non poffunt;ad|e avide mox ab evuigatione, non tantm noitratibus, verm extraneis etiam Ecclefiarum paftoribus,& Theologiae ftudiofis, quin etiam Profefforibus, Phi-
lofophis, Iurifconfultis
&
Medicis,
&
quod miretur quis, viris politicis Pudor & modeftia non permitipfius
Thefes quotidie
Sexto, haec os
contra fe
mendax eruclat ed. pag. Varios authores, fed fpius qum pro fe facientes, citt. Sed an Cretenfis Therfites un?
quam
Si legit,
an etiam
& cum
Theol.
libel|lis
contulit?
Qud
fi
&
authores non legit, qu fronte judicium fibi arrogare audet Sed ge, fpecimen edat authorum, non femel atque iterum tantm, fed fpius contra Theologum facientium. Nec tantm faepius, fi homini ex mendaciis confuto credimus, authores contra eum faciunt, fed amplius (ut feptim innuit ed pag.) authores forte ex indicibus tantm notos citt. Qum ftolidum hoc mendacium fit, norunt, qui femel tantm Theol.
fcripta infpexerunt
iis
:
nam
:
pro re nat,
&
ufu
ita poftulante,
non rar
in
authorum verba
citata
citantur propofi|tifque
fententiis applicantur
nonnunquam etiam
etiam dicla cum diftis conferuntur, quo fibi invicem lucem faenerari queant. Tantam autem authorum, quos ad partes
aut examinantur
:
I48
EPISTOLA
217-218.
merit
probavi
a
.
me di&a
Nec ille qud te
fatis
falfa
effe, nifi
laudet, ac in
me
convicietur; proli-
brorum tuorum le&ione, tanquam li omnes aliquos habent emptores, quod ipfum tuis
libri
eft
qui
fatis
te ibro;
rum helluonem vocat, quod tibi nomen non invideo forfan enim multos dvoras, fed profe& non concoquis, nec in bonum fuccum convertis. 8. Negat te de quibujlibet fcientiis, tanquam fi earum
gnarus
lere, ut
10
ejfes, audacijffime
10
dodus
indois videaris
dit.).
&
conatur aliquam in
Non
la ligne (/"
non tantm eorum libros, & capita, numros, feftiones, ac paragraphes citet. Si Cartelio animus, in lucem prodeat, experiaturque an Theol. authores ex indicibus tantm cognofcat. Aut quem fubornet ex myftagogis fuis alium fi reperire non poffit, Medico fuo eas partes deleget, jubeatque non deTheologis ipfi propriis, fed philofophis, hiftoricis, literato|ribus, antiquariis, &c, collationem cum eo inftituere. Qum ver librorum helluo Theologus omnis generis authorum notitiam habeat, non tantm ftudiofi, fed multi alii viri dodli norunt, qui omnigenos fcriptores ex
vocat, fiduciam Theolog. habet, ut
fed faepe etiam paginas,
;
commodato
accipere folent.
(Pag. 27-31.)
Voir ci-avant,
p. 39.
b.
Prface : Non contentus eruttaffe has calumnias Cartefius, ita dein oav, pag. 178, in Theolog. dcbacchatur: De quibujlibet fcientiis, tanquant ft earum gnarus effet, audaciffime, fed & imperitiffime, loquendo,
admodum dous
Renato
fi
indois videtur. Qum maie cohret hoc mendacium fidem habere volumus, quando Theol. Difputationes & le&ions in Academi habct, aut thefes edit, aut libellos caveae eruditorum confecratos evulgat, indoftis loquitur. Enimver fortis imaginatio hic
!
|
homo quando tanquam earum gnarus locutusfuit? Putafne eum tu iimilem effe? Minime. Intra terminos l'uos fe continet, & fi qux fint ex alienis fcientiis, quas ad Scriptur & TheoCartefium in vertiginem
aut
egit.
logiae fuae
explicationem neceffaria
effe judicet, ea
qurere ac difeere
aia-Mo.
AD G. VOETIUM.
149
qud non omnes qui te pro dodo habent, fintindodi. Sedneque etiam id fcripfi, nec ex meis verbis deduci poteft; non enim in altero meae orationis mem|bro fubjunxi, te dodis omnibus indodum videri fed tantm te contemni & non proconcitare invidiam,
;
me
bari ab
iis
qum importunus in aliis provocandis femper fueris, ac qumfpe, ubi fuit difputandum, convitia pro rationibus
attuleris, turpiterque vilus difcejferis*.
10
Nam
fane quan-
tumvis
alii
effent periti
&
eft
famae,
quam
tibi
primum
:
i5
apud indodos conciliafti, crediderint. At certe gaudeo qud jam oper me nonnihil modeftior fias vidi enim primas illas thefes quas unquam in Academi Ultrajedin edidifti, & quomodo in iis omnes provocabas, fcientiarumque omnium jadabas cognitionem quod cm tibi ab earum examihatore fuiffet
:
exprobratum,
|
fie
c. 4,
refpondes
Superbiam, hypocri/in
20
[uaojjLouao
folet
ex expertis
&
Maarte
cum
eft
eruditis
&
in
quque
omnibus
effati
Memor enim
dendum.
a.
perpetu Ariftotelici
21-24.
Artifici in
fu arte cre-
(Pag. 3i-33.)
1.
Tome
VII, p. 584,
b.
Voir ci-avant,
p. 63,
note
a.
O
effe
EPISTOLA
220-221.
logo non
indecorum
tum, ut
riae
fcilicet
dodn'nae, de quo te
te vidi
non
accufarat,
&
nullibi
unquam
tuus
(te fcilicet
de
te feribit
Intra termi-
nosfuos Je continet, & fi qujint ex alienis fcientiis, qu ad Scriptur & Theologi fu explicationem neceffaria
effe judicet,
& pri>o
que
0.
Ridicule
negat,
Petitque teftimonia
eorum
:
tan1
non melis probetur ex feriptis tuis, in quibus innumera occurrunt iftius rei exempla. 10. Fingit me fcripfiffe Gorlum & Taurellum nunquam forte tibivifos effe h Quod non de te, fed de Regio
fi
.
quam
Non
la ligne
(1"
dit.).
16 Mme remarque.
& nono
?
a.
Prface
Pergit
bipedum mendaciffimus,
:
tem calumniam
nibus
attulit.
eruftat
Quando hoc
m tenebrio
(i
Hujus
rei
Academia Traje&ina.
VltrajeU
unquam
tibi
exfolvendam,
(Pag. 33.)
Tome VII, p.
ignorantix impudentique Theologi fpecimen adferre laborat, & pag. 182, i|gnaris perfuadere laborat, Gorlum ac Taurellum nunquam forte
quia
fibi
ei vifos effe,
lumniatoris
effe
argumentum
:
ignoti
alius
ergo & aliis, nominatim Theol., per omnia Enimver neque Theolog., neque ego, neque quis ex ordine eruditorum fexcenta talcnta mereri vellct, ac tam holpes
debent.
pro
inutili
philofophaturo fuppelletile
a*i-a.
Ad G.
;
Voetium.
i 5
fcripferam
niffimae
non
funt boni.
fi
mavis raa-
quomeam
Philo-
Philofo\phiam in
eo
3
Magi fufpicionem
dicendo
volueris adducere, ex
te
qud figuras
Non
confideret*,
rt
non
meam
la ligne (i
dit.).
habet.
diofis,
fi
An
iis
Gorlum ac Taurellum, difcat ex ftucommodato accipere folent; aut adhibeat fuum Medicum (Regium).
1.
(Pag. 34-35.)
a.
2 4 -25.
Prface
fi
habendus
eft,
quoniam
Cartefii
vocare voluit. Sic enim, pag. 199, loquitur Tantm interrogo an ree intelligat ijlam philofophiam, quam condemnat, homo ufque adeo Jlolidus {aut, fi mavult, malignus), ut eam in Magi fufpicionem voluerit
adducere, quia figuras confiderat. Quae tua occulta (per Dei gratiam, deinceps magis detegenda) philofophia effet, qud latitaret adhuc in
materiae phantafticae potenti,
lofophiae Medici tui detegeret
;
non noverat Theol., cm principia Phineque enim tum lucem adhuc afpexe|
quem ut tuum, tut ftylum ftringere potuiffet. Tantm imprudens effatum, publie propofitum, &, ut audivi, qum infeliciter defenfum, inter alias obje&iones, hac quoque difficultate pre mebat. Sed an hac ratione Philofophiam tuam ut magicam profcripfit? quam infeliciter foies xopuavnv. Videris ver qu fronte & confcienti, hominem dotum, pium, & innocentem, ftolidu mac malignum voca veris. (Pag. 35-36.) La mme accusation se retrouve explique, Paralipomena ad Prfationem : Pag. 199. JJlam philofophiam meam in
erat, in
manum
Medici
tui
Magi fufpicionem
Qum
vere
hoc dicatur, patebit ad oculum, conferenti verba Theologi, qu falfo gloffemate fuo hue detorquere voluit. Sic habentur thefi 2 appendicis ad
corollaria
:
Cm
quantitati
& fgur
tribuitur efficientia
&
motus, qui
formis earumque qualitatibus aivis tribui folet : videndum ne ali quando adolefcentes imprudenter per confequentiam admittant axioma illud magicum ab omni Theolog'd & Philofophia Chriflian haenus rejeum : Quantitatis & figur aliqua ejl efficacia, eaque aut per Je aut cum aliis concurrit tanquam aivum tranfmutativnis principium. Tome VII, p. 596, 1. i5-20. Voir aussi t, III, p. 5i3,X.
M2
tanquam
Epistola
111
fophiam, quant fcilicet nondum noveras,fed Medici ed de re effatum, iner alias objeliones, hac quoque difficultate
prejjijfe
:
autem
128, veflr
ditatem aut malignitatem revertimini, linearum, figurarum & numerorum confiderationem Magiae tribuen-
do a Sic
.
&
reliqua omnia,
funt vobis
nulla ftoli10
:
Negat
Non
la ligne
(/"
Voir ci-avant,
filii,
p. 58, note
Lineas
&
figuras
admirari folent
Magorum
&
u >
qu author
&
rgula
Quantum fpeciatim ad Algebram, in quamque ipfe pro totius philofoincautis obtrudit, opinor eam exemplo
.
recentiorum quorundam aut circulatorum, auteorum quos unius feientiae cognitio in eruditorum principes ac antefignanos transformavit, tantm jaftari & oftentari. Hoc enira praefumptionis fidus multos, qui in
Algebr exercitati videri cupiunt, afflavit, ut exiftiment eam non tantm Encyclopediae humanaeque fapientiae compendium effe, verm etiam quoddam cornu Copiae, in quo omnes cujufcunque feientiae & difeiplinae thefauri conclufi lateant & conferventur. Ne quid enim dicam de Faulhabero, aliifque, qui feientiae hujus fubfidio, Caballiftarum inftar,
adhuc Deo nota rimari inftieam viam ad omnes alias feientias, judicem reliquarum difeiplinarum, cynofuram veritatis, judicii reftricem, humani ingenii perfeftricem, & quid non
in Prophetis ac Apocalypfi, myfteria uni
eft
exillius Profefforibus,
effe?...
b.
(Pag. 128-129.)
Prface: Duodecimo, epithetaTheologi quae deinceps pag. 187&194 per fatyram coacervat, ut qud fit ineptus, importunus in aliis provocandis, feepius turpiter vius deccjferit, & quae alia ejufdem not funt, omnia condonari debent calamitati, quam Cartefiana philofophia in Academi Vltrajectin, etiam opitulantibus doctifllmis Theologi Difpu\
tationibus, pretter
fpcm
fit,
& opinioncm
palfa eli
(fabula an hifloria
concedi, ut bilem
fuam impune
3"-aj4.
Ad G.
non
|
Voetium.
i^j
ab
iis
Nec minus
effe
rifu di-
gnum
5
eft,
tefpius tur-
piter viclum
ut le&or putet
me
credere te
fcripfi,
eft,
quod non
nec
te
quo-
pro rationibus
Rifu
attulijje,
eft,
dignum etiam
qud ea
quae de te in
io
un aut
&
meus
dignum
eft,
quod
fingat
me in
quodjy-
lum aliquando
Jlrinxeris,
in
qudam
Eccleji
a
.
pr
aliis
aliis
invifus es
tem, prae
lis
caufam
18
Non
(i"
dit.).
it
vit,
neminem importune unquam provocane quidem Cartefianas philofophiae fautores nifi forte propterea importunus provocator haberi debeat, qu6d D. Renato qum importune
lofophiae ac theologias aflertor,
:
&
a|lieniffimo
in lu-
cem
protrata
&
fe
protrita, nec
non publie
crediderat,
jeclin, in
qu
dominaturam
Senats authoritate, fed amplius ftudioforum, veritati cedentium, judiciis. Importune provocando fi alicubi fit peccatum, nae parte Cartefii eft peccatum, qui Theologum volentem nolentem importunis convitiis, calumniis & mendaciis in profcenium protraherelaborat. (Pag. 36-38.) Tome VII, p. 584, 1. 21-22.
a.
uvres.
III.
64
M4
ad
alia quae ait
Epistola
.
24-
At ver hc fatis magna occafio vifa ejl Reclori Theologo ad Medicum circumveniendum, hrefeofque condemnandum , & ita, vel invito Magijratu,
haec
Ji res
a.
mea verba
Ettantmdeiis, quajcauffam ipfam non tangunt: fuccedunt & mendacia, quae cuffam ipfam, ob quam bonus fcilicet vir Cartefius vi|rulentam Epiftolam evulgavit, propius concernunt. Cuir. e enim velut infelici faburr caudam libri fui onerare voluerit, ut imperitis perfuaderet philofophiam fuam, paucis annis in Academi VltraPr/ace:
dein calumnias
jeftin per
Medicum
:
&
elimi-
rerum geftarum ignaris perfuadere laborat per unum Theologum, tum temporis Reftorem Magnificum, importune hoc procuratum fuiffe. Hoc ver dum agit, quot pne verba, totidem hominis flagitia deprehendere licet tam cruda enim & craffa per quamque prope lineam mendacia ructt, ut pari jure & halitu fcribere potuiffet, |Theologum, fuperioris anni Retorem Magnificum, voluiffe patriam prodere, pa r ricidium Principi intentare, urbem hanc Vulcano confecrare, latronum & feditioforum manum ducere, Turcifmum, aut haerefes Socinianas, aut Iudaifmum introducere, & quid non? Vt ad rem ver accedamus, homo nofter fubdole admodum, & plane fecundum Methonatam
fuiffe
incautis
&
dum pfeudo-politicorum & pfeudo-pragmaticorum, omnem bilem in unum Theologum, ve Magnificum Reclorem, exonerare laborat, fingendo ab eo uno factum fuiffe, quod toto Profefforum Collegio conditum eft decretum quo aut Theologum cum collegis fuis committat, aut majorem gra|tiam Patribus Societatis Iefu ineat, quibus Theologus, qud ftylum aliquando in quaedam Ecclefiae Romance dogmata ftrinxit, prx aliis invifus eft. Sed fi placuiffet Cartefio Medicum fuum confulere, aut potius fi Medico placuiffet veritati litare & confcien:
tiae
rationem habere, nequaquam diffimulare aut potuiffet aut debuiffet effe Theologum aut fcftinabundum aut importunum in profcribendis novae philofophix commentis fuiffe, fed potius varios ex aliis Profefforibus, Medici item collegas, fomnia & commenta in ipf herb voluiffe opprimi, faspeque conqueftos fuiffe apud fuum Reclorem Magnificum, nimis diu ea tolerari, qua; aliquando pacem Academicam turbatura effent, fibulam effe imponendam novaturienbus, mnem heteRectorem ver, hoc eft rodoxiae occafionem procul averruncandam ipfum Theologum, faepius tela intentata Medici jugulo avertiffe, qud lenitate ac longanimitate cum ad officium opportune revocari poffe fpefalfum
:
|
raret.
iis
Etenim
fi
aut Mcdicus, aut iple Cartelius hase quae certiora funt praemium indulgentice ac
nec contra.
(Pag. 38-42.)
4-
Ad G.
a
.
Voetium.
dum
te occafione
nugamenti cujufdam
Philofophici voluiffe
tatifs
deponendum, quia
nulli
mea verba b
in
eundem
Non
la ligne (1"
. .
dit.).
a. Prface: .Nec contra folem primo fie mentitus fuiffet, pag. 180: Acverb hcec... deturbandum. Ipfe Medicus loquatur, qui non tantm Theologum expenus eft, qualem reliqui Collegas, fed privatim ctiam amicum & fautorem, ut ipfe variis indiciis faspe teftatus fuit. Quando ver, aut per quos Theologus unquam Medicum tuum de Profeffione deturbare ftuduit? Loquere, ne omnes tibi, ut Sycophantae, aut x aut ou dcernant. Sed quomodo tandem Theologus Medicum Cartefianum
tantne authoritate
& &
im
unum,
non per Profefforem im ne per omnes quidem Profeffores Profefforem Academicum, fed pleno totius Sena:
XL hujus urbis viris. Si dicas ver Reftorem hoc molitum, ut ab ipfo Senatu, invito quidem, fed coaclo per ecclefiafticum confiftorium, aut capitulum, aut ejus poteftatem removeretur memineris in laudatiffim hac Rep. nequaquam Curiae Romanae praxin obfervari. Sin ver confugias ad familiare tuum Co\gito, aut ad lepidum hoc fomnium Cujus idea eft in me, illud ipfum eft ; ergo hoc theologo falum fuiffet, quia talem apud me circumfero ideam, forteque medicum depofuiffet aut per feditionem popularem, aut armatam manum, aut magicas artes, immiffofque daemones (aliud enim ringi non poteft) jam ablegabo te ad Medicum tuum, ut helleboro Chima:ricas has & aduftas bilis maginationes averruncet, aut fi Medicus neget jpiixrrfa cpavraiia;, fi non Btavoi'a;, te laborare, ad facerdotem facrofanil Iuftitiae, qui virgis talia dsemonia abigere poteft, & folet. Sed (Secundo)... (Pag. 42-45.)
ts confeffu, five
: :
Tome
VII, p. 586,
1.
3-7.
ri
b. Prface : Sed [Secundo) progreditur Renatus, ut probet per unum theologum philofophiam fuam pro|fcriptam fuiffe, & pag. 195 ita loquitur Ipfe antea, non laceftitus, libellos duos, theftum nomine in Collegam fuum ediderat ; eofque etiam SS. Facultatis Thologies authoritate mnire conatus erat, ut innocentem circumveniret, & per calumniam everteret. Vbi pudor (Pag. 45-46.) Voir t. VII, p. 594,1. 13-17.
:
! .
M6
fenfum,
in
EPISTOLA
2 4 -ja5
&
excu-
quarum
fine
pore loquens,
te fibi
fautorem
&
amicum femper
a. Tout ce passage de la Prface est citer, parce que les paroles de Regius, que Schoockius rappelle, sont prcisment celles que Descartes
lui-mme
(voir
t.
Vbi pudor 494-495). Le voici donc tout au long hoccine molitus unquam Theologus? Ipfe Medicus (Regius) audiatur, ut totus orbis Cartefium Craetenfium fceptro digniffimum effe agnofcat.
III, p.
Ita
ergo ille in Praefatione ad D. Theologi thefes profatur Magnifie reor, vifts doiffimis & fubtiliffimis tuis theftbus, quas nuper deformis
:
&
tibi
dedicare placuit
maximo
certe gaudio
fum
Jiylutn,
&
->
ingenium, & nos in tali materi exercere voluerit, cm nullus dubitem quin rationibus ad fententiam tuam defendendis (sic pro defendendam) quant validifjimis fis ufus, adeo ut pojl tuas, fi quis validiores exfpearet, mrita ipfum fruftra fore fit exiftimandum ; tum etiam qud, cm maxima eorumpars diametro pugnet cum dogmatis qu ego antehac docere confuevi, tua prfa\tione potijjimum me fpeare, & ad refpondendum invitare, atque ita ad honeftam quandam veritatis curiofius inquirend mulationem incitare voluiffe videaris. Et certe eft, qud de hoc affultu fummopere glorier : nam etiamfi in ipfo certamine effem inferior, etiam vinci per tantum adverfarium mihi gloriofum foret. Ingentes itaque propterea tibi ago gratias, addoque hoc cumulo maximorum beneficiorum quo me antehac tibi obtrinxifti, dum in Profeffxone me medic & provinci problematicd obtinend paratifjimam operam mihi femper exhibuifti, atque in multis alliis patronus,fautor & amicus
fuifti. Vtri
credam?
laboraffe
Cartefio,
homini mentiri
cir-
qui pronunciat
Theologum
Medicum innocentem
per calumniam evertere ? an ipfi Medico, qui Theologum, poft ditas Thefes, patronum, fautorem & amicum fummum prdicat & agnofcit? Etenim Medico populari meo ac quondam etiam colleg malo credere, qum Renato neque enim ad calumniandum & menticndum que falus effe videtur. (Pag. 46-49.) Il est remarquer que le texte de Regius est la traduction latine, mot pour mot, du projet de rponse que
cumvenire
&
Descartes lui avait envoy en franais. La dernire phrase tait mme dj en latin dans la lettre de Descartes (t. III, p. 495, 1. 16-19) si ce n'est que Regius a renchri sur le texte, ajoutant amicus fummus au simple mot Quant aux deux fonctions dont parle Regius (Profeffio medica fautor. et provinci problematica), voir t. II, p. 529, et t. III, p. 60.
;
2a5 .
Ad G.
Voetium.
fingit illum feri,
157
fuijje; tuus
autem defenfor
&
in
agnofcere
te effe,
5
cm
cogaris.
folum contra Regium difputaffe, aitque alios quofdam Profeffores opiniones ab ejus opi3 quod nec nionibus diverfas in fuis thefibus habuiffe
Tertio,
negat
te
ille
10
unquam, nec ullus alius amator veritatis molefte tulit; neque de ill re pro ipfo conqueftus fum, fed qud fine ratione, ac per calumniam, hrefeos illum infimulare voluiffes quod neminem prter te feciffe
:
intellexi.
4 Non
a.
la ligne
le
(/"
e'dit.).
Mme
remarque.
Voici tout
passage
formulam
fie
Theolo-
gum
Cartefius proftituere ftudet, pag. 177 Quieviffent fortaffe deinceps reliqui (Medici) Col\leg, ac veritati locum dedijfcnt, nifi unus inter
in
chinas intendere decreviffet. Ergone unus Thcologus contra difputavit? aut ejus heterodoxas in philofophi fententias detegere lluduit?
eum maMedicum
Quid audio? Aliud docent Thefes, me & multis aliis, qui extra Academiam vivunt, vifa; & examinata;. Vt enim nihil dicam de fubtiliffimo Mathefeos ProfefTore, qui per corollaria quafdam Medici opiniones, & nominatim eam qux de Circulatione fanguinis, adeo folide confudit, ut earum patronus & architeclus non ratione &
Vltrajeftinam
expe|rienti, fed aliunde proefidium petere cogeretur
:
ad hoc, filentio
&
mus
fequentia Corollaria,
non tam novam Philofophiam qum Medici infeitiam tangentia, attexuit ? (Pag. 49-51.) Conclusion Si Gallis tuis, infelixveri facerdos, quid memori dignum narrare voluiffes, Corollaria hsec, chartulis cit evanefeentibus fubtracla, libro tuo, velut quod eruditionis ac philofophias nova?
les thses
Pour trophum, inferuiffes. (Pag. 53.) du professeur de mathmatique (Ravensberg), voir t. III, p. 446447. Quant aux corollaires du 22 dcembre 1641, on les trouvera tout au long, au nombre de 18, ibid., p. 464. Schoock ne rappelle ici, dans sa Prface, que les n 05 6, 7, 9, 10, et 18 (p. 5i-53).
1 1
ic,8
Epistola
a
,
225-227.
Quarto
judicem
refer verba
quibus dixi
\
te in
edern cauf
&
aceufatorem fuijfe;
feciffe,
riarum reum
&
5
Ubi loco
iftius
&c. debebat
atheifmi
&
qu
hoc
eft,
qud
Fimbriam fis imitatus Ad quae nihil refpondet, nifi qud dicat fe iftis rbus non interfuifle, remittatque le&orem ad hiftoriolam. quam ait ab ipf Academi propediem vulgatum iri. Quae refponfio non poteft non irrideri cm enim hc contineatur prsecipua culpa quae tibi
fueris judex,
b
.
&
in aceufatione
10
me
fuerat exprobrata,
fi
te exi5
eufandum, noluiffes nunc omitti. Ac fi quid e de re poflea fub nomine Academise prodeat in lucem, quod veritate non recdt, te non juvapbit; fi autem falfa contineat, nemo non credet te folo effe profehim
:
conventiculis,
? Quarto, pag. 187: Cm in omnibus federet ut judex, effetque idem acerbijfimus aceufator, &c. Et pag. 166 Quid autem iniquius ejfe potejl, qum qud Reor collegam fuum injuriarum reum faciat, ob id unum,
a.
Prface
dicis
\
qu congregabat,
qud tam manifejas & veras rationes attulerit? &c. Quid aftum fuerit in fecretiori Vcfts facrario, ego, qui illi non interfui, dicere haut pof fum audio tamen ipfam Academiam propediem rerum geftarum Hifto riolam evulgaturam, vifurumque Cartefium in e omnium & fingulo rum Profefforum nomina (etiam ejus qui dicitur pag. 188 juflfifTe nomen fuum tanquam non approbantis annotari) fubfcripta libello fupplici, qui oblatus eft Nobiliiimo Amplifllmoque Senatui Vltrajeftino, quem moi excepit Cartefianas philofophise per publicam -'.uthoritatem in Medico deturbatio. (Pag. 54-55.) Le professeur auquel il est fait allusion dans la parenthse, tait Cyprianus Regneri (voir t. VII, p. 590, 1. 2-8). Quant YHiJloriola, elle parut sous le titre de Tejlimonium (voir t. IV, p. 34, 1. 12), et nous en avons imprim de nombreux passages, t. III, p. 366,
:
|
Tome Vil, p.
1.
589,
1.
20-22.
Voir ci-avant,
p. 83,
19 et
note
b.
227-2J8.
Ad G.
enim funt mimicse
Voetium.
illse
notae
tuse artes,
quibus nunc
nunc Academiae, nunc Senats, nunc totius Reipublicae, nunc Ecclefiarum Belgicarum, nunc Prophetse vel Spirits Santi, nunc unius exdifcipulis tuis, nunc alterius agis perfonara. Quinto*, poflquam rtulit ea verba quibus iniquitatem maximam tibi exprobravi, qud nempe Regium
SS. Facultatis Theologiae,
illa
10
ipfum contorferas, nullo modo te excufat, fed tantm alios Philofophos in Regium concitare conatur, dicendo id quod
in
& injuriofe
de te fcripferat,
aliis
quod
i5
tamen aperte falfum eft. Neque enim illi eandem, quam conditionem. Quippe cm fcripferas tu, acceperunt principia Regii Chorbo digna effe, ob id qud effent
|
pauca
& cognitu
facilia, tacite
admiferas
illos
merit
Chorbos
5
appellari,
ligne [i ri dit.).
quorum
Non la
Prface:
a.
conflare pudet,
Quinto, pag. 198, Retori, hoc eft, Theologo foli invidiam qud convitiis Medicum profcindere voluerit; fie enim
loquitur
bejliis,
Deniquc ea qu htc notantur de Chorbo, item de Atheis, aut &c, non /ponte Medico fuijfe feripta, fed pris injuriofe ac
:
falf Theologo in ipfum jaa, qu utpoffet refellere, coaus fuit veris & evidentibus rationibus oflendere illa nomina, nonfibi,fedpotiusadverfario fuo convenire.
ria,
Quid aftum
fuerit, ut au|dio,
:
propediem
retaliandi
hifto-
cujus
modo mentio
dixile
intrim,
qu
animo
Medicus
&
fed
;
fcripfiffe
omnes per totum terrarum orbem antiquas philofophi profefiores propterea enim Chorbo alicui fimiles funt, ut ipfe Medicus innuit in Refponf. ad II Theologi Thefin Quoniam ad unum principium aclivum, formam nempe fubflantialem, eamque incognitam. omnia revocant, & confequenter omnium rerum naturalium ignorantiam
:
num Re&orem,
de Regius,
1.
III, p. 5oi-5o5.
Cf. aussi
10.
IO
EPISTOLA
reliqui Philofophi
jaB-jjg.
quod
ipfe
Reibi
de te folo
intellexit.
demi veftr edendam; ut etiara pro Sexto a punco, quod eft de explofionibus & intrim nihil prorfus re:
fellit.
Septimo h
quseritur,
tanquam de maxira
injuria,
qud
te turbulentum
& Jeditiofum
Redorent, ac difpu10
tationem
tuam feditiofam
:
mine aliquando
actionem injuriaibi
rum
non
in
minitatur
fatis
tanquam
fi
ea quae
narraveram,
Acadmie
tui,
Domini
fcripfifti,
3
a.
Non
(/"
dit.).
7 Mme remarque.
y>
Prface : Sexto, pag. 179, eidem Reftori irrvidiam conflare ftudet, Medicus inter difputandum fatus fuerit explofionis vidlima. Quid de explofionibus cenfendum fit, ego qui Academia; Vltraje&inae membrum effe defii, liquid non fcio qu occafione ver, cur & quomodo evenerint, norunt Auditores omnes Profefforefque qui difputationibus Medici interfuerunt, propediemque hiftoria, veritatis teftis, ex rerum geftarum luce docebit. (Pag. 56-57.) b. Prface : Septimo, pulchre fe cauff patrocinari exiftimat, quando Theologum, pag. 188, turbulentum Reorem, & pag. 211, feditiofum Reorem, non femel autem, Difputationem feditiofam vocat. Novit fcilicethomo lucifuga,in alina republ.& Academia curiofus,aut po|tius Academiarum turbator, forteque ejufdem commatis cum Vaninio, Collegii Atheorum emiffario & legato, quid fit feditio. Sed de hoc mendacio, cum bono Dco, aliquando alibi, aliifque chartis agendum erit. Intrim nota, humaniffime Letor, feditionem vocari, qud Profelfor publicus, & Academia; Reftor, ex decreto Facultatis fuas, confentientibus reliquis Cil. DD. Profefforibus, horis ac loco convenientibus, difputationem
qud
inftituit,
&
(Pag. 57-58.)
Tome VII, p.
narrabit.
9-
Ad G.
Voetium.
161
fum. Et quandoquidem injuftas lites mihi minamini, nolite, qufo, aegre ferre, qud ego hc in anteceffum
juftiffime vos
accufem.
Regio triumphum decernere, qud ejus refponfio ad tuas thefes nemine fuerit refutata. Sed nihil addit quo non confirmet illud ei merit decerni.
me
Cm
:
enim
refponfionem
io
contemptu digna effe affirmaffem ille ait filium tum, qui unum ex iflis fcriptis emifit, rem expro/efo non tradafle; ac difcipulum fub
pro te dita, folo rifu
3
a.
&
Non
Pojlremo etiam Medico fuo, citra Senats authoritatem populique imperium, triumphum decernit, pag. 2o3 & feq., qud Reftoris filius irrito cona|tu patris argumenta repetierit, aliufque ab eodem Redore fubornatus, nomine Lambertus vanden Waterlaei, Prodromum Iuftae Refponfionis ediderit quafi ver filius, Metaphyfices in edem Academi Profeffor, non potius ex ordine Metaphyficarum Difputationum &
:
velut v napdSo)
qum
Dominufque Lambertus in Academi Leidenfi vivens (ut mihi probe aliquando affirmavit), infcio Theologo(neque enim de Prodromi editione, quant fub prlo effet, quicquam audiverat), commentationes fuas evulgarit, quarum folutio nec data nec danda. Infelix hiftoricus, non cum Theologo (neque enim alina praeftare tenetur), fed cum ipfo Dn. Wa|
terlaet hc agat
aut
Coram, aut
cum D.
Theologi, lgitimant juftamque defenfionem. Et haec quidem haftenus. (Pag. 58-6o.) Le passage de Descartes auquel Schoock fait allusion se Schoock continue (et ce qui suit rentrouve au tome VII, p. 598-D99. seigne sur son intention et l'tat des esprits l'Universit de Groningue, o il tait professeur) Volui autem fcenam hanc in prologo paul ube-
rius detegere,
quo
&
calumniando
alie-
niffimus videri vult, ingenium ab omnibus cognofci queat. Quanquam ver, per Dei gratiam, nova ejus philofophia nullas haftenus adhuc tur-
antiquae
tamen philofophi
(rerum novarum
volui.
alumnos, in tempore
flliis
&
munire
uvres.
65
I2
EPISTOLA
2J9-3i.
Unde
ne vobis quidem probari; & nemo dubitat quin tu ipfe fis author ejus quod te infcio edipatet
illa
|
tum fingit. Cm autem fubjungit, iftarum commentationum foluionem nec datam effe nec dandam, verum dicit quia rvera tam inepta commenta folutione funt indi:
gna.
iflo
Cm dni que
provocat
me & Regium,
ut
cum
tuo
difcipulo potis
oftendit te
jam tua
vinci
Qu
attuliffe
omnia,
appa-
momenti
&
tai5
men eam
In ejus
partes,
unum
fuhTe inftitutam, ut
illa
vide-
remini refutare.
autem
fine, dicitis
quatuor
effe libri
:
veftri
difcipulum
meum
delineare
Secun-
d, philofophi
ti,
quam jao principia ac Methodum: Terobiter Metaphyficam, & qudam phyjca dogmata fpe:
20
phrenejim ducere
a
.
Ac denique
1
de Regio
tricam
fcripfi,
pag.
74
epift.
25
Non
la ligne (/"
dit.).
16 Mme remarque.
de libri veftri
(1.
a.
Prface,
p. 61-62.
Au
lieu
17),
on
lit
commenta-
rioli.
Ce
immdiatement
3i-a33.
Ad G.
Voetium.
diligentis,
165
tineri judicavt.
Qu colligendo
& alia
ex Us
deducendo, e fuit fagacitate, ut intra paucos menfes intgrant inde Phyjiologiam concinnarit*.
Ex quibus, pro
&
didata non immrit pro meis vobis fumi. Nempe, antequam Regius mihi notus effet, legit mea fcripta, &
qusedam colligendo, qudam ex iis deducendo, Phyfiologiam concinnavit ergo omnis ifla Phyfiologia pro me eft habenda. Quod nemo non videt effe ratione
:
10
&
perfpicaciffimo
illo
i5
Sed hc detegi poteft ratis nempe, cm in toto veflro libro ne femel quidem Meteora, nec Dioptricam, nec Meditationes meas citetis, in quibus fcriptis folis Philofophi meae fpeci:
mina exhibui
nullo
cmque inde
:
poffit judicari,
vos
illa
modo
intelligere
audetis
20
men conviciorum contra Pliilofophiam iftam, vobis non minus qum cuivis ruftico ignotam, effundere;
|
Prface : Homini me nihil voluiffe affingere, teftis eft confcientia, videbuntque omnes, quibus placebit horis fuccifivis ad ipfaCartefiiCartefianorumque fcripta diverti, eaque aequ judicii lance examinare. Si
nolit forte Cartefius
ditata funt,
quae
Medico
:
ipfius fcripta
&
ruminetur fua verba, quae occurrunt in Epift. ad Dinetum, pag. i74&feq. (Pag. 62.) Suit une longue citation Door quidam... impetrarint. (Voir t. VII, p. 582, 1. 17, p. 583, 1. 4.) La Prface se termine ainsi Quibus verbis eredlior, Medici Thefes, Di&ataque Phy fica, ut novce philofophiae compendium, in traftatulo hoc laudare fuftifi amplius Medici quod erratum notem, non tam ipfi Cartefio, nui qum philofophi novas quam profitetur, imputari cupio. Quod reli quum, Deum Opt. Max. rogo ut clementer Academias Scholafque ref piciat, ab iifque omnia nova dogmata, qu periculof ale pleniffima
:
|
(Pag. 63-64.)
164
didatis Regii,
tiffirais
EPISTOLA
233-23 4
non quidem
quaevis
garritibus impugnatis.
Qui
garritus profed
;
non minus ad
mea
in lucem, fperaftis
5
hoc pado minus facile atque paucioribus detedum iri,qum incredibili cum ignoranti malignitas veftra fit conjunda.
fupra, in
&
fuperque
10
non opus eft quicquam amplius de ipfis dicam. Nec fane etiam de reliquis; fatis enim fcio neminem ullius ingenii ea eie ledurum, qui non plane
difcuffi,
&
ineptiffimas ca-
lumnias
efle
quod
videri poflit ad
me
pertinere, percurram
adhuc
i5
men Theologise b
16
Non
la ligne (/"
a.
Ci-avant, p. 35
et 55.
:
b. Cette
:
Cap. I Expenditur argumentum Cartejii contra Scepticos. Pag. 172. Cap. II Examinatur primum Cartefii argumentum contra Atheos. Pag. 177. Cap. III Expenduntur reliqua Cartefii argumenta contra Atheos.
: :
Pag. i85.
Cap. IV
ejje.
:
Qum fliciter
Carte/tus probet
Pag. 189. Cap. V Breviter examinantur principia conjlitutiva rerum naturalium excogitata in Cartefianorum cerebro. Pag. 196.
Cap. VI
infenfibilibus Cartefiano-
caloris
dfini-
a3 4-a35.
Ad G.
VOETIUM.
:
l6j
lare ex Meditationibus
illas
meis impugnare non quidem ipfas aggrediendo, ne nimis clare appareat vointelligi;
bis
non
fed
commodum
inveniftis, in fine
,
quemdam
expli-
propotionum quas
ex quo
tria vel
quatuor loca
fperantes vos e in re
non
facile
ignorantiam veftram prodat, admiffuros. In quo tamen fummopere decepti eflis; ea enim neganda eleio
giftis,
quae
omnium maxime
funt manifella.
b
:
Ut primo, pag.
quod
7
quod
qui.
10 Non
:
Cap. VIII Excutitur Cartefti fententia de Magnete. Pag. 228. Cap. IX Quant lepid Cartefiani de ju maris philofophentur. Pag. Table des matires De ftu maris qum ridicula Cart. fententia. 234. Cap. X Ratio redditur cur non plura nov phyjic Cartefianoe dog.plura novaturienmata excutiantur. Pag. 240. Table des matires tium dogmata a. t .Quod mirum ver, cm Author videri velit Atheorum malleus, ipfeque in epiftol Meditationum Dedicatori ad Sorbonam profiteatur fe Meditationes eo fine confcripfiffe, quo certiffimis Demonftrationibus in pofterum Atheorum filii refutari queant, docerique effe Deum, ad hoc
:
:
fe
Theologi
Dei patronum qualemcunque vocet, pag. 108 Mditt. Edit. Elz., cum tamen videri vult nullum omnino commercium colre. Sic enim loquitur in Epift. ad Dinetum pag. 202 Iamfcepe teftatus fum,
:
Thologies controverfiis immifcere. An ergo quasftio de Deo, qua; illius exiftentiam probat, non [eft habenda Theo logica ? Nec ad rem facit, qud author, ut ipfe innuit in jam laudat
nolle
me unquam
ullis
enim confors fit communis corum (cum quibus tamen nullum videri
praetexit
:
fie
erroris
vult
naturalem de Deo cognitionem referre folent ad Metaphyficam aut priphilofophiam, cm rever pertineat ad peculiarem difeiplinam, Theologiam nempe naturalem. (Pag. 172-173.) b. Tome VII, p. 160 p. 170.
mam
l66
EPISTOLA
a35-j36.
enim Scepticum inde tantm concludere, fibi vider exiftere, tanquam quis ratione utens, quantumvis fit
Scepticus, yz/>j videri poffit exiftere, quin fimul intelli-
quandoquidem id fibi videtur. Atque ita negatis propofitionem qu nulla unquam evigat fe rvera exiftere,
Pagina 177, verba qusedam ex authore primarum objedionum pro meis refertis 1 vocatifque illa pri,
mura
meum argumentum
nempe
illa
IO
nihil
minem
effe
qum
vos de
iftis
rbus loqui
In pag.
autem
180, 183
fijmile
&
189,
unum
ex tuis com-
'5
probandam, non
exiftere, quia
*o
valere
nifi
notandum
nobis
effe
;
eas
omnes
res,
natur indita,
fed
cognofci
tantm
fenfuum experimento, ex proprii ingenii viribus, cognofcere poffimus. Cujus generis funt omnes Geome6
Non
la ligne (1"
dit.).
14
Mme remarque.
:
a.
Si cogito, inquit,
1.
&
infiniti.
commencement
habeo, ac in primis ideam entis perfeif (Pag. 177.) Cette phrase se trouve, en effet, au des premires Objections, t. VII, p. 91, 1. 18, p. 92,
.
me
a36-838.
Ad G.
Voetium.
obvia?
,
167
fed etiam
tricse veritates,
reliquae,
quantumvis abftruf videantur. Atque inde Socrates apud Platonem, puerum quemdam de Geopuer quafdam veritates ex mente propri
erue-
ille
quas pris in e fuiffe non notaverat, reminifcentiam fuam probare conabatur a Et hujus etiam generis
ret,
.
eft
Dei cognitio
cmque
inde,
tam
in Therjite
qum
neminem
elle fpecula-
Atheum, hoc eft, neminem efTe qui Deum exiftere omnino non agnofcat, non minus ineptus fuifti, qum fi, ex eo qud omnes Geometricae veritates fint eodem
tive
modo
i5
neminem
effe in
mundo
Pag. 190, negatis id omne quod clare percipimus, Deo fieri pojfe, prout illud percipimus* & veftra ne'
gandi ratio
ria jimul,
eft,
purile
20
fieri
qu tamen fimul fieri non pojjunt: quod eft fophifma. Neque enim contradidoria fimul
;
poffe percipimus
per|cipimus,
efTe
.
pofle, quia
14
a.
Non
21
Mme
remarque.
Platon, Mnon, 81, c, xv et suiv. Commencement de la Propofitio IV (t. VII, p. 169, 1. 19), qui est reproduite tout au long, jusque Ergo mens & corpus realiter dijiinguunb.
:
tur
c.
(t.
VII,
p. 170,
?
fi
1.
11).
Quid
canis confervari
quoque
ergo conclude
l68
EPISTOLA
a38-3 9
Quod
fit
nego.
Cm
fit
corporea, five
tenue
quoddam
feparari.
Caetera quee
tam longe
5
voces,
qum Philofophorum
haec
deantur.
tantm de Metaphyficis habetis nam, pag. 196, tranfitis ad Phyfica, de quibus nullum vel minimum verbum ex meis fcriptis profertis; fed pauca tantm ex Regii diftatis defumpta 1. de principiis; 2. de particulis infenjibilibus ; j. de colore; 4. de magnete; $. de ju\maris & Atque in illa tanquam Andab batae nugamini, ade ut non opus fit ut quidquam refpondeam, nifi quod infignis impudentia calumniae veftrae in eo pofit notari, quod prolixe de magnete ac de aeftu maris tanquam contra me difputetis, quamvis nullum plane verbum de iftis quaeftionibus in meis
Atque
10
i5
fcriptis
6
ha&enus
editis
reperiatur.
18
Non
la ligne (/"
dit.).
Mme
remarque.
immortalem. (Pag. 191.) Suit la conclusion Ergo, faltetn per divinam potentiam etc. (t. VU, p. 170, 1. 4-6). a. Voir ci-avant, p. 164-165, note b, Cap. v, vi, vu, vm et ix. b. Andabat, gladiateurs romains dont les casques n'avaient pas d'ouverture pour les yeux, et qui combattaient en aveugles, pour amuser les spectateurs. More Andabatarum gladium in tenebris ventilans. [Hieron. adv. Helvid., 3.) Melius eft claulis, quod dicitur, oculis Andaba tarum more pugnare. (Id. adv. Jov., 1, 36.) c. 11 ne sera question, en effet, de l'aimant et du flux et reflux de la mer, que dans les Principia Philofophi, publis en 1644, pars IV, art. cxxxinclxxxii, et art. xu-xlii (voir ci-avant, premire partie, p. 275-310 et
effe
:
p.
232-236).
a3g-40.
AD G. VOETIUM.
l6o
De
Pars Ultima.
Poftquam egregiis iftis fpeciminibus oftendiftis qum firmas ob rationes, & qum maturo cum judicio meas opiniones improbetis unam adhuc feftionem, in quatuor capita divifam, & nihil ni quatuor infi:
In
primo
meam
philofophandi
Me-
thodum ad Scepticifmum viamfiernere*, ac me in Scepticorum Jlatione hrere h affirmatis. Rationes hujus rei
affertis
:
Quod
in
detonem
i5
fcieniam jaem ;
ram, taliafcil.
quis etiam
fit,
Ac denique nova veri criteria circumfequ nullifcienti ab aliquo homine, quifper fubfidium natur applicari pojfnt. Et
nova
ifta criteria
non
alia affertis,
qum quod
ea tan-
Non
la ligne (1"
i.
dit.).
Titre
du
chapitre.
(Admiranda Methodus,
itdXejAov
p. 245.)
filiis
b.
Quanquam
Scepticorum
methodus tamen Philofophandi ipfi peculiaris, non per ambages, fed rela, ad Scepticifmum ac Pyrrhoniorum deliria ducit im ipfe, ut ut diffimulet, in Scepticorum ftatione haeret, non quidem eorum, qui ex Academi aut Pyrrhonis fchol progreffi fuerunt, fed Semi-Scepticorum,five eorum qui vocari poflunt Sceptici per confequentiam, quoindixifle,
:
rum
hic
folet; in
.
.
jaftare
uvres.
66
JO
EPISTOLA
:
140-S4.
quippe
dicitis, ne qui-
dem
de
lis
Quod
a&us
fi
refertis
fidei, vel
turalis cognitionis,
omnem
fidem
nam fcientiam deftruitis, eftifque rvera Sceptici, cm nullam cognitionem dubio carentem haberi unquam poffe affirmetis. Si ver loquimini de diverfis
temporibus, quia
ille
evidentem alicujus
tempore illam non habere hoc infert tantm infirmitatem humanse naturae, quae femper iifdem cogitationibus non immoratur non autem qud in ipf fcien;
ti
effe;
me
totam hominis vitam durabili, fed de ill tantm, quae habetur eo momcnto, quo acquiritur aliqua fcientia, loquutus fum. Quin etiam, quia hanc diftin&ionem non aftertis, & fufe probare conamini nullam rem ab
homine
docetis.
20
dulo veftro,
Scepticifmum
in
253, additis
me
propatulo
in
dubium
quidem
dei,
fi-
nec
dentia
fidei
&
rbus
ac fcientiarum
omnium
velitis
tamen effe orthodoxi & fandi; me ver, quia dixi de fenfuum judiciis effe dubitandum,in propatulo Scepticifmum doccre affirmetis. Quid, qufo, non
3o
24**43-
Ad G.
fi
Voetium.
171
diceretis,
mone
dum
5
fecifti ?
Tune
cert
docens Scepticifmum arguerer nihil enim aptius effe poteft ad efficiendum ut homines dubitare affuefeant, qum fi hoc pacto multae quaeftiones abfque ullis ea:
rum
10
folutionibus proponantur
&
null in re pericu-
lofis
dubia docentur
qum
in Catechefi.
Infecundocapite,pag. 2$ ^meam Methodum rela ad Enthufiafmum ducere b dicitis, hoc nullo alio probantes argumenta, qum quod feripferim mentem abducendam
ejje
fenjbus ut
Deum
conemplemur.
Quod
ut culpetis,
ftatuitis,
&
ipfa
infiituerit
examen
c
.
a. Catechi/atie over den catechifmus der Remonjlranten, tt naerder openinghe ende oeffeninghe voor hftre catechumenen, als ooek aile andere liejhebbers der waerheydt, inghejlelt door Gisbertus Voetjus, dienaer des Woordls ende profejfor der thologie tt Vtrecht. Hier by \ijn gevoeght eenighe difputatien ter felver tnaterie dienende. (Utrecht, 1641.) Cet
ouvrage tait dirig contre Batelier, qui d'ailleurs y rpondit, l'anne suiVerantwoordinge tegen Gisberti vante, en dclarant cette fois son nom Voetii Remortjlrantfche catechi/atie. . van Jacob Batelier. (Amsterdam, 1642.) Batelier ne manqua pas de publier dans cet opuscule le portrait de BefchrijVoet, que Descartes venait de tracer dans son Eptre Dinet vinge van Gisbertus Voetius, die men leeft by Ren des Cartes in fijn boeck de prima philofophia op 't eynde pag. 177. (Voir t. VII de la prsente dition, p. 584, 1. 8.) Voet crivit ce sujet, le 8 fvrier 1643, Schoock Therfites nofter Batelier, libello nuper edito, ex Cartefij tefti monio me l^apaxT-r)pt<re longe abfurdius qum Pontificij Calvinum ex Bolfeci. (Sam. Maresius, Ultima patientia, p. 421.)
:
b. Titre
c.
du chapitre
2.
La phrase commence
ainsi
Mens enim
five inteileflus,
ob
cali-
externis... , et se
termine
...exa-
I72
EPISTOLA
falfiffimum
eft,
|
S4-45-
Quod
&
nullo
enim verum
effet,
nulla
non poflunt a
258,
fie
fenfibus ex-
loquimini
Deum Jibi
dat
:
& ego in Deo, ergo per Deum & confequener neque pecco
inexi-
neque
Quas confequentias
fateor folis
Enthufiaftis, deliris,
&
Dequi
10
nique
dicitis,
vos nolle de
Deo
i5
Deo
nunquam
verfari.
cogitantes in
in praxi
:
manibus
palpaverit.
Des
noms
Antiqui
&
recentiores Enthu-
pr
casteris
lai,
&
(Pag. 5 7 .)
a.
La phrase continue
ainsi
...quia per
Deum
inexiftentem
omnia
ago.
Non
ipfis Cartefianis
Meditationibus inve-
niri, aut proxime procedere ex iis, quas ab illo in editis feriptis velut axiomata proponuntur fed periculum tantm indicare volo ...
:
(Pag. 259.)
b.
nis,
Quoniam enim mens prae angufti capax non eft fummae perfectioeam pro modulo fuo ordinat dirigitque, Deum cogitando imperfe&e
fimplicem, infinitum, ternum ac omnipotentem. (Pag. 260.) La phrase reproche Descartes, comme suspecte d'enthousiasme, est celle Diu multumqae in natur Entis fumme perfei contemplandd immoci
:
rari,
t.
quo abfque
VII, p. !63,
Deum
exiftere.
(Pag. 2 58.)
Voir
22-28.
45-246.
Ad G.
a
,
Voetium.
ijj
In tertio capite
docere
me Atheifmum
& propagare.
me
ejfe
.
commiferatione dignum; fi vero pr maliti, puniendum b Sed non vultis dubitari quin faid faciam,
5
conamini
feciflis,
me
in
imperitorum animis
hoc
10
effe
antiquum
&
jam te per multos annos, pertinaci calumni, in me conjedum fuifle audivi, ac etiam ex libellis tuis de Atheifmo anno 1637 e e ditis facile perfpexi. Atque ad hoc unum confirmandum, & hominibus perfuadendum,totum veilrum librum compofuiffevidemini: nam
in praefa|tionis
i5
pagina
:
13, promittitis
vos in reliquo
occulte
Tra&atu oftenfuros
Atheifmi venenum
me fubdole
d
;
ac
admodum
aliis affricare
pulos
ao
affingitis,
&
minim
vultis,
iftis
me
praeferibi
&
paffim
me cum
peffimis
&
odiofiffimis qui-
compo-
Ce
Au
lieu
de puniendum, on
pentem
liata,
fiftere
(Pag. 261.)
174
nitis,
ple)
Epistola
246-248.
ut
tandem
in fine concludatis,
Atheifmum docere & propagare. fane committerem crimen atrociflmum, & in null Republic quantumvis libra tolerandum qua|propter hc accurate referam omnes rationes, quas aliquot annorum ftudio meditati eftis ad illud mihi affingen|
elle
non
quam habeant fpeciem veritatis, de imprudenti, vel ignoranti, per quam illis locum dedero, veniam
10
petam; fi ver ex fol improbitate ac maliti veftr profedas efte manifefle appareat, de atrocitate tantae calumnise coram Deo & hominibus queri poflim. Unicum invenio totius probationis veilrse fundamentum,
qud, ut loquimini,pag. 261 ,Jverba virtutem argurent,
iifque tut fides adhiberi deberet, ab
Atheifmi leviffim
boni, qui
i5
tamen
levi20
cm
me
ab Atheifmi
Atheum, fupponendo feilicet me efife hypocritam fed hoc poftremum nullibi ull ratione
inferri
me
efle
;
probare conamini.
Nifi forte
fit
pro-
batio,
qud longam de me
inftituatis
comparationem
25
cum Vanino,
buftus,
tolus
a
.
Hsecque
eft
fe
averrun
&
tamen publicc
Apoftolus.
(Pag. 262.)
48-*5o.
Ad G.
Voetium.
iis
17
liter Cartejius.
Vaninus jaabat
argumentorum mapulfare,
chinis fe
obfirmatos
Atheorum animos
contra
conjiftere
Jimiliter Cartejius.
Vaninus antiqua
&
vulgata
&
in
&
conatu Car\tejius
&
10
&
.
exami-
nata, elumbia
& ficulnea
omnia farin Renati des Cartes rationes funt a Atque inde concluditis, pag. 26 f Nulla ergo injuria Renato
:
Ht,
quando cum fubtilijjimo Atheifmi patrono, Cfare Vanino, comparatur : iifdem enim artibus, quibus ille, in
Ubi nemo non mirabitur abfurditatem impudentiae veftrse quamvis enim ifta quatuor vera eflent, qud
:
nempe
fero;
20
pro
optimis venditarim,
qu duo
me
rejiciam,
& mea
&
ficulnea deprehendantur,
qu duo
25
non tamen inde fequeretur me Atheifmi, |non dicam reum, fed fufpedum efle debere. Quamvis enim quis, putans refutare Atheifmum, rationes afferat quse ad hoc non fufiiciant, imperiti tantm, non ideo ftatim Atheifmi, eft accufandus. Quin etiam
funt falfiflima
a.
non dbet,
per omnia enim idem fere quod ille agit. Vaninius fcribebat... (Pag. 202-263.) Descartes cite ensuite textuellement, si ce n'est qu'il a soin de rtablir partout Vaninus, au lieu de
;
(1.
7)
...qui fuas
epift.
Dedicatori
t.
mode
1.
ad partes vocat,
omnium optimas
effe exiftimat.
(Voir
VII, p. 4,
8-i3.)
I76
EPISTOLA
a5o-*5i.
profe&,
ipfe
cum Atheorum
refutatio
fit
difficillima,
ut
teftaris in
omnes
gum
folidiffimum
& celeberrimum
&
ille
rfutt
omnia
argumenta quibus ufus eft D. Thomas ad exiftentiam Dei probandam, & invalida efle oftendit; idemque
etiam
iis
alii
graves
pii
qui vetro
fi
more loquuntur,
de D.
Thom
10
(qui,
cione
Atheifmi fufpiejus
&
argumenta examinata,elumbia
iilo
&
ficulnea deprehendi;
eademque comparatio de
cum Vanino pofit inftitui, & aufim addere (abfit tamen invidia dido) aptis qum de me, quiamea argumenta nunquam fuerunt ita refutata.
16
a.
Non
la ligne (1"
dit.).
,
Grgoire de Valentia, n en mars 1 55 1 Mdina dcl Campo (Vieilleau noviciat de la Compagnie de Jsus le 23 nov. 565, enseigna d'abord la philosophie Rome, puis, pendant vingt-quatre ans,
Castille), entra
1
Dillingen et Ingolstadt; en 1598, il fut rappel Rome pape Clment VIII pour occuper la chaire de thologie au Collge romain il mourut Naples, le 25 avril i6o3. La liste de ses ouvrages ne comprend pas moins de 42 numros dans la Bibliothque de la Compagnie de Jsus, du P. Sommervogel (t. VIII, p. 390-399, Bruxelles et Paris, 1898). Au numro 3j, on lit Gregorii de Valentia, Metemnenjis, e Sola thologie
par
le
Sacr Theologice in Academia Ingoljladienji Profejforis, Commentariorum Theologicorum Tomi quatuor. In quibus omnes materi, qu continentur in Summ Divi Thom Aquinatis explicantur. Le tome I parut Ingolstadt en 59 avec une seconde dition en 1592; tome II, 1592; tome III, i5g5 tome IV, 1597. Le mme ouvrage fut publi en 1600, Venise (4 vol. in-f), et Lyon (idem). Puis vint une seconde dition Ingolstadt Ab auore ipfo paulo ante mortem magna diligentia recogntti (Tomi quatuor), multifque locis aui, ut editio hcec priores longe fuperet (i6o3, 4 vol. in-f). La mme anne i6o3, une dition parut encore Lyon; puis Venise, 1608; Lyon, 1609; Ingolstadt, i6u Lyon enfin, 161 9.
cietate Jefu,
1
1 , ; :
a5i-53.
Ad G.
Voetium.
177
Sed duas egregias habetis rationes ad probandum ipfa elumbia effe \ Prima eft, qud obiter libri vejiri
feione terti id oftenderitis ; ubi rete additis obiter,
quia rvera nihil minus validum ac magis ineptum fcribi potuiffet, qum quod fcripfiftis, ut jam paul
ante oftendi. Altra
eft,
qud
fingatis
me ipfum
id
innuere in epiftol quse Meditationibus meis prsefixa eft & eo ufque fitis inconfiderati, ut ipfa epiftolae mese
;
10
verba referatis, quibus expreffe ajo rationes meas cervel etiam fupetitudine & evidenti Geometricas quare
\
rare
b
:
eft
innuere
illas effe
elumbes
&
ficulneas.
percipi
non
unde,
illas
cm tamen,
liet
ab
pro
iis
Ac
prseterea,
ipfarum veritate folent credere authoritati aliorum omnium qui eas intelligunt non dubito quin poft ali:
quod tempus mea argumenta, licet vobis invitis & ringentibus, eam vim fint habitura, ut eos etiam revocent ab Atheifmo, qui propter ingenii fui tarditatem
25
ipfa intelligere
a.
non poterunt
1.
quia
10
:
nempe
.ut
hi fcient
obiter
..
non tantm
:
in dil
& fruftu fuarum Meditationum earum obfcuritatem incipit, laboratque docere propterea forte parum eas apud Atheos valituras effe, qud pauci eas capere queant. (Pag. 263.) Et on allgue tout un passage de Desenim dedicatori
defperans, excipere contra
cartes
b.
:
t.
Quemadmodum.
VII, p. 4,
III.
1.
fubducat.
(Voir
t.
VII, p. 4,
1.
i5-3o.)
Voir
24-25.
67
uvres.
I78
illa
EPISTOLA
a53-j5 4
nibus
eft,
ab
om-
nium maxime
aliifque
quamplurimis, tranfverfis
eft
Quemadmodum
jam nemo
vis
mortalium qui dubitet de veritate eorum omnium quae demonftrata funt ab Archimede, quamex multis
hominum
fit
qui ejus
clare
enim me
10
quam
citatis; fed
illas,
Deum pietate,
rationes
maledicenti
&
conamini.
Qud autem
fubmovere,
&
vulgata
argumenta tribu
i5
&
in
argumento probatis, qum qud in edem epiftol meas rationes omnium optimas vocarim ex quo tamen non fequitur me alias rejicere fed contra ibidem addidi, me exiftimare rationes fere omnes qu
non
alio
20
cmfatis intelligun-
in hoc,
niari.
eft
Sed poftquam
afferri, quae
probent
me
docere Atheifmum
ut tanto
magis id credatur (ab iis fcilicet, qui tantm perfundorie libri veftri titulos percurrent, rationumque mo14
a.
Non
24 Mme remarque.
Tome VII,
p. 3,1. i3-i6.
a54-a55.
Ad G.
Voetium.
179
menta non expendent, quales fperatis fore illos omnes in quorum manus incidet, quia jam fatis eftis experti fcripta veflra non manere aliam fortunam), quatuor exceptiones fubjungitis, eafque fimul refellitis, hoc
|
pa&o
1.
facit,
in
propatulo profiteatur
a
.
verjipellis Sifyphus
Vaninus faciebat
Atheos fcribere
xerat h
j.
.
iis
Non excufari quoque potejl Renatus, quod Theologis religioni fu adverfantibus, & nominatim Voetio, quem
1
fcil.
fe oppona
5
a.
in Gallifiebat
c
.
Non
la ligne (1"
9,
, .
.
12, 16,
mme remarque.
quem
ordinem fuerat amplexus, Tholofae plurimas conciones habuerat, femperque fe pro Catholico-Romano gerebat. Qualis ver Catholico-Romanus Cartefius fit, quibufque exercitiis publie priva timque religionem illam profiteatur, haflenus nondum proditum eft faltem me latet. Qui occultos cordis receffus exploratos habet, ut fpero, fuo tempore hominem deteget, conatufque ejus clementer impediet. [Admiranda Methodus, pag. 265-266.) .. .nec coram tantm cum iis difputare folebat, verhm figb. Suite natis etiam tabulis, editifque libris, in quibus, argumenta folida & antireligiofum
:
|
ex eo ipfo,
c.
modo probavimus.
i;
fieri folet, qui ut apud eos, quoreligionem mentiebatur, aliquam fibi fidem conciliaret, cum Reformatae religionis Concionatoribus faepe congrediebatur, viderique volebat
Suite
... Vaninio in
Galli
rum
quam
profitebatur.
l80
EPISTOLA
fine rifu prseteriri
a55.5 7 .
non po;
fama tua, fcilicet, Lovanium ufque pervenit & quia ego duas aut trs paginas antehac de te fcripfi, quamvis cum nullo alio Theologiam profitente mihi un|quam fuerit controverfia, nec tecum de Theologi, fed de iniquitatibus tuis tantm egerim, me tamen oppono Theologis. Crede mihi, fi te cognofcunt Lovanienfes, aliive hinc remoti, non propter ingenium, aut
Theologise peritiam, vel aliquam virtutem, fed tan-
quam
10
bam, fed pro Theologiae ac pietatis inimico. Quippe, ut eos magis honoramus, quos ex veflium forma & coloribus Principis domeflicos putamus, qum alios ipforum aequales qui taies vefles non grant ita ego omnes Theologos tanquam Dei domeflicos obfervo,
:
i5
etiam
illos
me
ve.ftes induiffet,
ut ea-
jo
rum
dirent profecl
veftes,
quominus
ii,
eum
ex hoftium
numro
ita,
fi
effe, id
tenerentur. Atque
&
fint,
ut
magna
ex
iis
pericula
putem Reipublicae elfe timenda, non impediet nomen Theologi, quominus ipfa patefaciam. Nofti autem calumniatorem graece vocari Diabolum, quo nomine Chriftiani cacodaemonem Dei hoftem appellant.
3o
3o
Non
la ligne (i"
dit.).
as 7 -sg.
Ad G.
Voetium.
181
:
Quartam & poftremam exceptionem hanc affertis Non expediet quoquefe Cartejius, Ji dicat fe multis pro
flrenuo
accidit
enim
&
hoc
Vanino.
5
Quem,
ita
batum, pauci
Atque
ita
;
ex
folo
veflra
omnia
eduxiftis
hc-
que infignem Jropham diaboli five diaboles notare licet, qud, quemadmodum initio fundamentum calumnise
io
veftrae in
eo fitum
effe
ex eo qud multis pro Atheorum adverfario habear, fed paucis, nempe vobis folis detegar, hoc
i5
per calumniam Atheus dicar, fum fupplicio afficiendus. In quo profed impudentia & infolentia
eft,
cm enim
fcripferim,
20
&
occafionem
& argumentum
dum
fumpferitis,
accufan-
innocens
fcribet
tamque inculpatus
centi veftr
fit
ab efTrsenat maledi-
tutus
Certe nullus
aliis
unquam
a5
hominibus eos folide impugnafle credetur, de quo non eadem omnia, quae
contra Atheos, nullus ab
de
me
fcripfiftis,
fcribere poffitis.
a.
eodem plane, vel etiam potiori Ade ut, fi qui nolint vobis,
:
jure
tan-
du chapitre Deum rogo, ut homini, quid fequius machinetur, in tempore refipifcentiam largiatur, aut, fi ipfe philofophiae fuae pericula ignoret, oculos mentis ei aperiat, quo per antiquas potis femitas, qum novas & periculofae aleae pleniffimas, in pofterum incedere malit. (Admiranda Methodus, pag. 267.)
Suite et fin
forte
l82
EPISTOLA
259-a6i.
afficiendi,
&
eft,
5
protegitis ac fovetis.
Jam
fane
qud cm tu, D. Voeti, 4 libellos de Atheifmo fcrip3 nullum tamen vel minimum argumentum in feris iis attuleris ad exiftentiam Dei probandam, five ad Atheifmum impugnandum, fed contra hoc difficilli,
|
cum
10
Vanino compararet, quia audiveras ipfum fcripfifle contra Atheos, & tamen ob Atheifmum fuiffe combuilum. Sed notare debuiffes, illum non fuiffe combuftum propter publica fcripta (quae quamvis debilia tantm argumenta & forte ad praevaricationem parata continerent, nullum tamen periculum ipfi crearunt), fed propter fada & di6ta privata, quse teftibus probabantur. Atqui tam parum curatis quid dicatis, modo tantm pofitis calumniari, ut merit credere poflimus ne libros quidem Vanini vobis unquam ledos effe ubique enim pro Vanino Vani|nium fcribitis & quia
:
i5
ao
idem error
ubique repe-
&
fcriptam
effe.
Quod tamen
eam pro
25
cupio, quia
fufiicit
confcio
&
non minus
illum qui fe
a.
in
Thses soutenues
22
et
29 juin, 6
et i3 juillet
1639. Voir
t.
III de
cette dition, p.
604-605.
s6m63.
Ad G.
Voetium.
i8j
Methodum meam,
non
*
affirmatis;
fcripfi,
5
inelligendas h
Ita,
non
vultis
unquam meditari, nec de Deo cogitare, ne phrenetici fiatis. Jamque non opus eft ut quaeram, un|de oriantur
falfi
folere,
10
in
poftquam Ultrajelo difoefferunt, qud nempe delirium inciderint: id enim fatis indicatis pag. 269,
Sophi facerdotibus, per iftam Philofophiam transformatifuerunt aut in Mori epoptas aut deliriorum ntyjlas.
falfitas
omnis prsetextus vobis dfit ad maledicendum, rabies tamen fupereft ad calumniandum. Atque hanc vim Philofophiae meae effe experior,
ut
20
me
Philofophi
ample|dend revocetis, metum illis delirii & enthufiafmi incutiendo parm euro qud ipfam ridiculam,
;
fi
deceptus,
fi
quam
illud obtruferim,
nec ullo
mendarim, fed nude tantm expofuerim ut eo quifque fuo periculo uteretur, non potell effe tam pernicioa.
b.
Titre
du Chapitre 4e
t.
et dernier.
1.
Voir
VI, p. 37,
1.
4-5, et p. 56i,
12.
184
EPISTOLA
263-265.
fum, tam infandum, ut idcirco mores mei fint culpandi. Mentem corpori meo non indidi, nec ingenium
mihi fabricavi
;
de
folis
cm me
me
me
:
&
10
conari
quoniam hoc
pertinet ad
fum, honore falvo, nec etiam falv erga Deum pietate, de tam atroci & execrand calumni non queri.
Nam fane,
bitis, in
fi
talis
effem qualem
me in libro
ifto defcri>5
dus
quin etiam,
me
culp de
fatis
me
&
injufla effet,
daret caufae
finibus
apud quos verfarer, ad me fuis non immrit expellendum atque ita totus
;
fi
ulli
20
me
illis
ftudiis
humanae gen|ti utilia effe poffunt, ac nulli privato damnofa. Cogor etiam, ex pietate, maledicentiae veftrae reftere quia fi vobis forte crederetur, hoc ipfo pri:
25
ret fructus
ftrando,
Atheifmum
ego,
Atheifmi fufpetus.
Verum quidem
29
eft,
dit.).
illa
quae contra
me
fcripfiftis
3o
Non
la ligne
(/"
265-6 7
Ad G. Voetium.
185
effe
tam abfurda,
fi
&
ab omni
veritatis fpecie
tam
re-
10
anonymo, & nullius authoritate fulto, prodiiffent, non immerit me fpernerentur. Verum etiam eft, nomina veftra non multm Mis dare authoritatis apud eos, qui me & vos norunt. Sed mihi prsecipue ratio habenda eft exterorum, nec non etiam pofteritatis. Cm enim liber veller praeferat nomen Profrions Philofophiae in Aca iemi Groningan a cm vulgo credatur te fcriptus, ejufque rei rumor ad exteros etiam pervenerit, ut mihi per literas jam ante aliquot menfes nunciatum eft cm tu in illo
mota, ut
in libro
;
;
&
ornamentum b paf,
fimque pientijffimus
i5
&
quod
ex-
non credent
te
pafTurum
ille
cm
fit
denique,
me in
in
palam editus
fimus
20
&
accuratum in famofis libellis prohibendis, ut ipfam Regii ad tuas thefes refponfionem c quam omnes fciunt fuiffe valde honeftam & moderatam, in fu urbe
,
vendi vetuerit
rein,
25
fi
caulfam
meam
defendere nglige-
quamvis
ii,
de
me
a.
fcribitis
fibi
per-
b. Voici la
Martin Schoock. Voir ci-avant, p. 5, note b. phrase entire Nec tantm Voetio, Ecclefiarum Reformatarum lumini ac ornamento, adeo infeftus eft Cartefius, obedientifllmus
:
fcilicet
bus.
c.
(Pag. 161.)
III, p. 491.
III.
Tome
uvres.
63
86
Epistola
267-269.
conviciorum in
fuiffe,
me
& omne
idque impune
ac
me
filuiffe, nifi
quid
effet in vit
me
apud Magiflratus queri auderem. Quas ob caufas, oficii mei effe putavi, non modo ad
cm
de
vide-
niti,
faclis,
10
&
appareat quantum
tilem ad
fit
meum
inflitutum, edidifli,
eum
etiam exa-
minare non neglexi. Reflat adhuc ut de veflris calumniis apud Magiflratus querar; hoc enim non videor
debere omittere, prfertim
alias chartas,
i5
cm
hoc efl injuriarum dicas, Fimbriae more a minati fitis, quianempe, antehac Academico tuo judicio graviter laefus, obloqui aufus fum, & totum telum corpore non recepi. Sed quia pacis & quietis amantiflimus neminem unquam hadenus in jus vocavi, rerumque forenfium eoufque fum ignarus, ut ne nunc quidem adhuc fciam ad quos judices talis caufa pertineat &
;
20
etfi
nemo
in partia5
tam notas
tur ab
6
a.
ut
non
facile ignoren-
illis,
Non
la ligne (1"
dit.).
b.
369-70.
Ad G.
Voetium.
187
Et
tui
primo quidem, ut breviter hoc in loco Profefbris Groningo-Omlandici caufam agam, velim ut illi,
intereft
quorum
5
antehac negotii
appellet,
cum
ipfo
fis,
unquam
fuiffe
ac quamvis
&
ille
prseceptorem fuum te
nullam tamen ei adionem hoc nomine in me competere, ac mult minus licere atrociflimis injuriis nec proinde opus efle, ut examinent an jure an injuria mihi fis infenfus. Confiderent etiam
aflicere
:
me
10
me non
ineptse,
queri,
qud meas
:
habeantur omnes
;
ridiculae,
non illae ad mores fpedant, fed ad ingenium dumtaxat, quo tamen me non effe oranino deftitutum ultro concefliftis. Quin & alia omnia
licet
|
me
i5
Unicum
1 j
eft
de
in pag.
fuae prae,
fationis ac in toto
penultimo capite
fui libri
dicit
exprefle,
me
fubdole ac
admodum
occulte
Atheifmum
perfuadere conatur. Tota quaeftio in his duobus locis continetur non opus eft ut legant caetera, nifi
tatis
;
velint,
nec ut
quas
ad probandum
vel
me
vel
Atheum
25
Atheifmum docere,
tantm me
aliquam dedifle unquam occafionem, ob quam id mrita quis fufpicetur; aut etiam, fi quas alias afferre
rquisitoire contre Schoock (p. 187, 1. i, p. 190, 1. i5) aux collgues de celui-ci, les professeurs de l'Universit de Groningue, qui Descartes demandera justice des attaques diriges contre lui. Voir t. IV, lettres du 22 janvier et 27 mai 1644, 7 et 17 fvrier, 5 mai (surtout), 26 mai et 16 juillet 1645, p. 84, 123, i55, 177, 195, 214 et 245.
a.
Tout ce long
s'adresse
1.
3-4.
188
poffit,
Epistola
370-172.
verum effe oftendat non dubium eft quin feveriffime debeam puniri, nec gratiam ullam aut veniam peto. Sed fi nullas habeat rationes meliores iis quas jam expofuit, ut certus fum nullas eum habere atque fi ex his nihil
ibi
nondum
:
expofitas, quibus
|
id
qum
que atrociflime calumniari, ut confido omnes sequos judices effe facillime cognituros rogo ipfos, quantum poffum, ut femel dcernant, an nullae unquam in his regionibus calumnia? puniendae fint. Haec enim eft tam atrox, tam inexcufabilis, & tam publica, ut impu:
IO
nita effe
non
poffit,
aliae
omnes
permitti
videantur.
i5
tate, confiftere
mihi perfuadeo.
Cmque
boni nuniis
quam
tuti
datur libertas
20
non acerbe ac
crudeliter,
eft,
puniun25
aliquando diflimulari
qum
fubdole Atheif-
mum
effe
docere.
Notandumque
forte in
;
eft
me
3o
Atheum, ne
fceleratus
qum
i3
fed
me fubdole atque
Non
S7J-374-
Ad G.
aliis affrcare,
Voetium.
in re
189
nequif:
venenum
qu
me omnium
prodere,
magis
e|nim execrandum
fcelus eft
Deum
qum pa-
unquam
10
in
Omlanfi
&
hominem
quammaxime
alienum per infolentiffimam malignitatem tt maledi&is oneraftis, ut infuper eum docere occulte Atheifi5
mum
perfuaderetis
in
qu gente, quaefo,
id
impu-
nitum relinqui potefl ? Praefertim cm haec veftra calumnia non ab uno tantm aut altero fciatur, fed per univerfum terrarum orbem fit vobis divulgata.
|
Jam
20
cm
libellus
quidam contra me fuiflet Hagae editus fine Authoris nomine a ac tam futilis, ut quamvis vefler in nequiti fit longe fuperior, in futilitate tamen & ineptiis ei tantm par dici poflit, flatim non paucos in Galli,
,
Angli
25
&
aliis locis,
qud
& rufticitatis
18
cm
Non la
Voir
t.
a.
III, p. 249,
1.
14-24
p. 598,
1.
26-27
P> 6 4 3 >
ipo
Epistola
274-275-
&
lumniarum veftrarum
ifla in libro contineri,
Quid,
cm
fcient
un Academi
carum lumen
thor haberis
fe jatat
authorem,
&
tu Theologiae
5
&
?
ornamenum
Aufli-
Non
pendia ex publico, ut taies libros componatis, neque ut artes tam impudenter mentiendi, tam indigne conviciandi,
tam
flagitiofe ac
10
Qu
fi
confide-
quorum jurifdictioni fubeft tuus ProGroninganus, non puto eum quicquam poffe
quo
fe
invenire,
apud
ipfos excufet.
i5
fatis praevideo
quid didurus
Audacter omniapernegabis. Librum de Philofophi 8 Cartefian non agnofces. Ac forte alium promittes
:
i3
quorum
L'ouvrage annonc en ces termes est sans doute le Tejlimonium Aca& Narratio hijiorica... (Voir notre t. IV, p. 34, 1. 12.) Sed ex Voici d'ailleurs le texte intgral du passage que vise Descartes ipf difputationis triduanoe & totius aborts novae philofophiae hiftori plane contrarium conftabit. Quidquid ceftuer Cartefius, & quo magis Theologo abortum illum unic aut praecipu imputt, hoc magis vires atque eruditionem ejus ex|tollit, & philoibphiae fuae infirmitatem ac miferiam prodit. Ipfa enim nunc, Deo annuente, ita oblivione fepulta eft in Academi Vltrajetin, ut ne unus quidem ex ftudiofis hodie notus fit, qui eam fecletur, aut alicujus faciat, aut urnam ejus vel un lacrymul perfundat. Vient ensuite le passage cit par Descartes : De bufto. curiofitatis, fuo tempore videbitur. Neque enim putamus arri dere... Belgii notus. (Admiranda Methodus, Paralipomena ad Prfationem, fin, p. 6-7, non pagin.)
a.
dmies Vltrajein
175-377-
Ad G.
Voetium.
191
De
defque
Pontificius,
& fenfu
in
& PhiPoliti
res
&
facra Theologi
&
& Aca-
Keipublic concujfwnem,
&
Optimatum ac
illi}
ej
Quibus verbis
veftra Paralipomena
ad prfationem concluftis.
Sed hsec omnia tam inepta funt, atque ratione alina, ut ne quidem apud bonos rufticos illius pagi, jcujus olim Concionator fuifti a fidem effent inven,
quse,
fi
&
perfpicacibus
libri
abundat.
Nam
fuppeditatam;
etfi
ego,
Non
la ligne
{1"
dit.).
a. Avant de venir Utrecht, Voet avait t pasteur dans sa ville natale, Heusden, 1611-1617, et auparavant Vlijmen: in vico Vlijmen extremo Hollandiae, & agro Sylvaeducenfi contermino. (A.-C. Duker, Gisb. Voetius, Leiden, 1897, eerste deel, p. 137.) Plus tard Essenius, dans l'Oraison funbre de Voet, parlera de mme Vlimenfes paflm omnes
:
fuperftitionibus
tis,
paucis excep; qui conciones hujus fui paftoris audiebant aliquando, fed ifti valde
& erroribus
I2
EPISTOLA
J77-279-
qum
ex verbis judi-
tuum
effe
qud pro
in culp,
te ac te confcio
fit
non minori
Republic
5
ob id unum qud judicium fub nomine veftrae Academise contra me editum aufus fim examinare; teque ut ejus Authorem, fi non unicum, certe praecipuum (quod verum effe manijfeflum eft, quia tune Academiae Redor, & in judicio a confiderarim, ac pauca quaedam illo prsefes fuifti)
& Eccleji,
10
quis
non
Vis
enim
fas,
tibi licuiffe
me,
in
quem
nihil
;
unquam
fine
juris
ha>5
infamare
aeferocia?
me
accu-
obmurmuraAcademi?,
facis
earum partem, & quidem fecretiorem five fantiorem, de qu nefas fit extraneo inquirere, effe velis. Hocque idem crimen curiojitatis Marefio aliquoties eodem jure exprobrafti, qud nempe benedidas tuas Thefes examinare aufus fuiffet tu ver non eras
:
in alina
cm
in iifdem
illis
* 5
Mirum
la ligne
profed,
fi
4 Non
a.
dit.).
Jugement du
17 (ou 16)
t.
III, p. 55i-553, et
t.
VII,
p. 590-593.)
Ci-avant, p. 83,
I.
*79->.
Ad G.
Voetium.
103
demi
judiciis
5
Profefibris Theologiae
poteflatem, ut alios
fine ratione, publicis
quofcunque, ad arbitrium
;
&
condemnet iifque, quos ita condemnavit, mutire non liceat, quin ftatim rei fint nmi curiojitatis in
& facra
Tho-
logies
&
Ecclejiarum
moliri. Nae
magno honore
10
Ecclefiam tuam,
fi
& facra in
illis
nemo de
perturbationem moliatur.
10
Nec opus eft ut dicam talia efle fdera Rgis mei cum Dominis harum regionum, ut quamvis hodie primm hue appulifem, aequo tamen jure cum indigenis frui deberem atque me tam multis annis hc verfari, & omnibus honeftioribus efle tam notum, ut quamvis ab hoftium partibus veniflem, non amplis pro peregrino eflem habendus. Nec opus etiam eft, ut provocem ad libertatem religionis, in
tificium voces.
;
hac Republic nobis concefifam. Sed tantm afiirmo tam feelerata mendacia, tam feurrilia convitia, tam atroces calumnias in veftro libro contineri, ut nequi25
dem
uti polfit,
claret.
efle de-
hac gente
cum
3o
verfatus
&
officiofos
12
fum receptum fuifle, ac tam benignos alios omnes agnovifle, tamque remotos
(/"
dit.).
Non
la ligne
III.
uvres.
69
194
Epistola
381-381.
ab
quamvis ignotos & tem quin vos, conterraneos fuos, longe magis qum
ullos peregrinos averfentur.
&
Denique genius incolarum Belgiific mihi ej notus, ut putem eos qui cseteris praefunt, fsepe quidem in hoc Deum Opt. Max. imitari, qud fatis tarde ac cundanter pnas nocentibus exigant fed tamen, cm
;
improborum audacia e ufque proceffit, ut eam judicent effe corcendam, eofdem null grati corrumpi, ac nullis verbis inanibus falli pofle. Ac qui
Profeffionis
luifti,
10
&
libros charitate
&
rationibus vacuos
folifque
fe
i5
non
fatis
bene
illi
animadvertant. Yale.
4
Non
la ligne (1"
dit.).
CLAIRCISSEMENTS
Parmi
les lettres
de Regius, ou plutt
les extraits
la
un passage
il
se trouve
mentionn
Le libelle diffamatoire du prtendu Miniftre de Bofleduc contre le livre de Defmarets, n'toit que l'avant-coureur d'un jufte volume que Voetius entreprit la hte, pour fronder la confrairie de Ntre-Dame de Bofleduc. Les Magiftrats de cette ville en eurent avis ; & s'tant affembls
pour dlibrer des moyens de rprimer l'infolence de ce brouillon, ils en crivirent en corps aux Etats de la province d'TUrecht & aux Ma-
giftrats de la ville. Voetius fe vanta mme depuis (en marge : Pag. 421 de confrat. Marian.), qu'ils lui firent l'honneur de lui crire en particu* lier, pour lui faire tomber la plume des mains ; mais que ce fut en vain. Car, encore que le Magiftrat d'Utrecht et arrt l'impreffion de ce nou veau livre (en marge: Lettr. 25 Mf. de Reg.), & qu'il et dfendu Voetius de la continuer, pour fatisfaire aux ordres des Etats de la pro vince, il ne laiffa point d'agir fecrtement (en marge : Argum. Ep. ad celeb. Voet pendant les mois de Novembre & de Dcembre, s'tant ) content de changer l'Imprimeur & la forme du livre, qui d'un VIII devint un XII afin qu'il pt le faire voir au Synode Gallo-Belgique qui devoit s'aflembler la Haye en 1643 (en marge : Tom. 2 des lettr. de Defc. pag. 541. Lettr. 25 Mf. de Reg.) & que, fe relevant de l'obef
:
fance qu'il devoit aux Magiftrats lacs par l'autorit ecclfiaftique du Synode, auquel Meffieurs de Bofleduc avoient bien voulu s'en rapporter
pour dcider de leur confrairie, il trouvt moyen d'y rendre fa caufe triomphante. Meffieurs de Bofleduc furent avertis du peu de foumiffion qu'il tmoignoit pour fes fuprieurs. Quelques-uns en furent indignez,
de
& entre autres M. Brederodius, Proteftant, perfonnage qualifi, qui la confrairie, & qui fit menacer Voetius de lui faire donner les
toit
tri-
196
Eclaircissements.
marge
:
vires (en
autres,
Item
lettr.
les
aimant mieux
parut que Voetius avoit trop prfum de la faueur des Miniftres des fept Provinces-unies qui fe trouvrent au Synode Gallo-Belgique. Malgr le zl qu'ils avoient tous dtruire jufqu'aux moindres veftiges de l'ancienne Religion, ils fe crurent obligez
ner fes propres inquitudes.
(en
marge
Art. 24 Synodi Gallo-Belg. ann. 1643) d'approuver la conde blmer celle de leur confrre Voe-
&
que
la
eux-mmes,
&
II, p.
II
Bibliothque de l'Universit de Leyde, parmi les lettres MS. adresses Colvics (Andras), ministre Dordrecht, il s'en trouve une
la
En
tius. Intellexi
D. Cartefii Metaphyfica etiamnum fub pralo fudat, aut alget pode Cl.-D. Vorftio' (qui plurimum a fe falutem dici voluit) pnes Nob. D. Cartefium effe tralatum quendam de homine jam confeftum, in quo thefin iftam adftruat, qud omnia animalia, prter hominem, ceu automata Jint ; praeterea eum jam adornare, aut adornalTe, b totius quadripartitae philofophiae Euftachii Santo Paulo monachi refutationem. Quod utrumque fcriptum, & plura alia, ne premat diutius, fi quid apud eum poffis, boni publici cauf, pete, roga, urge, infta,
. . .
Vir Cl.
D. Regio
unquam
eft.
difputet, lgat,
im
& fcribat
&
quaedam
dif-
Quod cm
hoc, 20
audivi,
e
,
eandem aliquando
ex vit a Freigio
& 8 anno
formis fubftantialibus,
a.
Excuditur jam Leidae apud nos refponforium aliquod fcriptum, pro & D. Voetio fub Refpondentis nomine. Cui
Voir
t.
III, p. 686, lettre du 19 juin 1643. pp. i85, 196, 23a, 233, 25i, 25g, 260, 286 et 470, lettres du 3o sept., 1 nov., 3 dc. 1640, 21 janvier et 22 dc. 1641. c. Ramus fut assassin a Paris, le 26 aot 1572, deux jours aprs le massacre de la Saint-Barthlmy. b. Ibid.,
1
Eclaircissements.
197
,
licebit
nifi
Bootii fratres
Tuum aliquando
;
judicium de phiiofophic
iftac
ut
quem, apud
te
vifum,
qud a rbus pbilofophicis alienior videatur lingua gallicana, qu exilis tamen & facile vo|xaToitoit, mihi tamen in legendis id genus fcriptis minus
gallice
ufitata. >
P. Merfennus contra Cartefium nihil edidit % ut intellexi ex Nob. C. Hogelando, indivulfo Cartefii focio. Videtur nova qudam philofophiae
perrumpere,
qus
ut
>
tandem,
eft
Adrunus Heerkboord.
la
D'autre part, le
suivante, date
cartes.
mme
Colvius reut de
la
du
ad Voetium de Des-
Bibliothque de l'Universit de
Leyde
Monfieur Colvius, Vous m'enfeignez encore mieux par exemple que le {sic) maxime de la generofit, duquel vous faite(s) mendon en voftre lettre du 9 me de Iuin, en aiouftant au bienfait d'une converfation fy profitable qu'eft la voftre, celuy de vos efcrits, defquels le fieur Votius a fort bien expliqu mon fens, en vous affurant qu'ils me feroint agrables, & principallement voftre opinion touchant le dernier livre du eur Defcartes, o vous faites paroiftre (la vertu qui de toute les aultres eft plus recomendable a ceux de voftre profeffion) le defir d'introduire la paix & une charit mutuelle entre les Docles. Certainement la gure {sic) des princes n'eft pas plus nuifible au repos du genre humain, que la paffion de ces Meffieurs contre la perfone de ceux qui
par prcepte
l'eft
fon inftruftion.
y en
t.
Voir, pour ce passage, une lettre de Colvius Descartes, du 9 juin 1643, III, p. 680. Elisabeth continue, et ceci est rapprocher de la lettre
avril 1643, ibid., p.
du 23
646
le
le livret
a.
b.
c.
Tome Tome
avril 1642 et
et suiv.
i8
Eclaircissements.
qui promett baucoup en l'aftronomie. Mais ie voudrois que fon autheur (come aufy Rieta) nous eut fait cognoiftre fa fcience, avant que l'admirer. Le Conte d'Arondel a ouy tant de merveilles di dernier, qu'il eft refolu d'aller voir fon il d'Enoch & s'il continue fa refolution de venir de Colloigne en ce pays, ie m'alfure qu'il nous aportera l'inftrument mefme, s'il eft a vandre, ou bien une difcreption plus particulliere de fa conftru&ion, que ie vour enviray tout aufy toft, fy elle mrite voftre veue. . Sy ie peus avoir le moien de vous faire plaifir en aultre chofe, ie vous prie d'y emploier celle qui eft, Monfieur Colvius, voltre trs affe&ione, Elizabeth. Ce n mc de Iuin 1643.
; .
LETTRE APOLOGETIQVE
DE M DESCARTES,
R
AVX MAGISTRATS
DE LA VILLE D'VTRECHT
Contre Meflieurs Votius, Pre
&
Fils.
AVX MAGISTRATS
D'VTRECHT
[16 Juin 1645
&
21 Fvrier 1648
b
.]
Meffieurs c
5
que
i'ay
Avx Magistrats.
texte latin
:
pondent au
getica.
Ce sont les termes de Clerselier, et ils rAd Magistratvm. (Voir ci-aprs, Querela Apolo-
En
adresse
au Vroedschap d'Utrecht.
Le Vroedschap, ou Corps de Ville, comprenait Utrecht deux bourgmestres, deux trsoriers, dou\e chevins, et vingt-quatre conseillers, en tout quarante membres, comme on le voit ci-avant (p. 1 5 5 note a) dans un passage de la Prface de VAdmiranda Methodus. (Renseignement donn par M. le D r S. Muller, Con(Voir p.
ci-avant, Avertissement.)
: ,
vm
Avertissement), avec une note, galement de la main de Descartes, qui dclare ne rpondre
avait t
que du texte franais seulement. Mais envoye une premire fois au Vroedschap, en
la
mme
lettre
latin, le 16 juin
1645 (voir notre t. IV, p. 226, et ci-avant p. vin, Avertissement). Cette premire date, du 16 juin 1645, correspond parfaitement avec la dclaration ci-aprs de Descartes (1. 5-6) les continuelles injures que i'ay receus depuis quatre ans des Voetius. Et de mme encore ci-aprs, p. 271, depuis quatre ans. Les attaques de Voet 1. 9 et p. 272, 1. 5, deux reprises n'ont, en effet, commenc srieusement qu' partir de 1641. Et cela seul suffirait prouver que le texte franais, du 21 fvrier 1648, est conforme au texte latin, du 16 juin 1645. c. Texte donn par Clerselier, Lettres de M" Descartes, t. III, 1667, p. 1-49. Nous reproduisons, en haut des pages, la pagination de ce t. III.
: :
uvres.
III.
70
202
Lettre apologetiqve
i-.
non pas que Ton iuge que leurs paroles ou leurs fuflent dignes que ie m'arreftaffe aucunement
ne
fe feruoient
eux,
s'ils
qu'ils
moy
a
,
on
croit
que
ie fuis oblig
mon honneur.
& depuis,
celle qu'il a
eue contre Gisber Votius, font diffre. I'ay fouffert cependant toutes
caufce,
10
fement deferorem
ville,
mefme, qu'ils gardent encore vne action en contre moy, dont ils fe feruiront en fon temps forte que, quand ie ne le voudrois pas, ils me contraignent eux-mefmes me deffendre.
eftois
difent
i5
& que,
fi
ie
ne
fuis
ie puifie
au
20
moins
fatisfaire le refte
du monde,
toute
la terre
que
ie
ment de ce qui peut eftre de mon deuoir, mais mefme de la ciuilit, pour mriter d'eftre trait par vous tout
autrement que
ie
ne
l'ay eft
fommairement la juftice de ma mes ennemis, afin que i'en puiffe auoir raifon par vousmefmes, s'il eft poflible; & fi ie ne le puis, que vous me faffiez au moins la faueur de m'apprendre quelles
font les procdures qui ont elle faites contre
a.
25
moy dans
3o
Voir
t.
IV, p. 20 et p. 65o.
2-3.
205
& fur
quoy elles font fondes car ie n'en ay encore rien fceu que par leurs crits, ou par les bruits qui font femez en leur faueur, fur lefquels ie ne puis m'afurer. En l'an 16^9, au mois de Mars, Monfieur imilius, Profeffeur en voftre Acadmie, & le principal ornement qu'elle ait, fit vne oraifon funbre en l'honneur de
Monfieur Renery, qui auoit
aufli eft l'vn
8
.
des premiers
ornemens de
10
la
mefme Acadmie
il
Et entre plufieurs
employa
fi
la principale partie
de fon oraifon
le
moy, en me donnant de
honte de
i5
les redire. le
cette oraifon
le titre
:
imprimer. Voicy
\
Ad
mnes
cartes,
defuni, qui
Renato Def-
fun&
Et noua qu docuit, tibi nunc comperta patefcunt, Omniaque in liquidofunt manifejia die; Vt mrita dubites, vtrm magis illius arti,
An nunc
indigeti Jint
mage
clara
tibi.
honneft.es
gens de voftre
ville,
Reuery
(Clers.), faute.
24 indigeti] indigetse
(ibid.).
a.
Voir
t.
II, p.
528-529.
204
publiques
flaterie,
foit,
;
Lettre apologetiqve
3.
&
elles eftoient
me
connoif-
crits. le
enuoyez pour les voir, & par aprs redemandez, pource qu'il n'en auoit point de copie, & qu'il defiroit les faire imprimer, ie trouuay vne excufe pour ne les luy pas renuoyer Non que les louanges qui venoient d'vne perfonne de fon mrite me
m'ayant
.
10
dpleufTent
fible d'eftre
mais parce que, fachant qu'il eft impofvn peu extraordinairement lou par ceux
;
tendent de lettre,
&
ne
le font pas,
qu'il la publiait.
fit
de longues Thefes, de
20
que ie n'y fufTe pas nomm, ceux qui me connoiffent peuuent afTez voir qu'il y a voulu ietter les fondemens de l'opiniaftre calomnie, en laEt bien
a.
Ces thses
se trouvent
tout au long, et
:
mme
postrieures, dans le
volume intitul Gisberti Voetii, Theologice in Acad. Ultrajein Profefforts, Selearum Difputationum Theologicarum Pars Prima. Ultrajefti, Apud Joannem Waesberge, Anno CID IDC XLVIII. Ddicace Andr Rivet, date d'Utrecht, Kal. Octob. Voici ces thses 1647 . Prface au Lecteur, Eid. Nov. 1647 a De Atheifmo. Resp. Gualtero de Bruyn Amisfurtenfi. Ad diem
\ \ |
22 Iunii 1639. (Pag. 1 14-1 35.) Id., pars secunda. Ad diem 29 Iunii 1639. (Pag. 135-149.)
Id.,
pars
tertia.
Id., pars i3 Iulii 1639. (Pag. 166-226.) Le rponVoir t. III, p. 604-605. Voir aussi clairdant est toujours le mme. cissement I ci-aprs, la suite de Querela Apologetica.
Iulii 1639.
(Pag. 149-166.)
3-4.
205
il
quelle
car
y a mfi,
parmy
encore
5
les
marques de
par
le bruit
commun,
bonne. Et
fuft
ce qui
auffi
eft icy
remarquable,
ne
me connoiflbit
;
10
que par rputation & par mes efcrits en forte que les qualitez qui auoient donn fujet aux louanges d'imilius, eftoient les mefmes dont Votius tiroit le venin de fa medifance. le ne diray point combien de perfonnes m'ont aflur depuis ce temps l, qu'il tafchoit de perfuader que
|
i'eftois
Athe,
car
il
voudroit que
ie
luy
prouuaffe,
i5
voftre ville,
me
dans
les
ao
vn des plus ardens protecteurs de la Religion Romaine, pour tafcher faire ligue auec luy contre moy, comme fi i'euffe eft l'ennemy de tous les hommes. le repeteray icy quelques mots de la lettre qu'il luy criuit b dont i'ay l'original entre les mains, & dont ie vous ay cy-deuant donn copie.
Cloiftres de France
,
dam
a. Le P. Mersenne. Plus tard, en 1647, dans les Paralipomena du gros volume cit ci-avant (p. 204, note a), Voet revient l-dessus en ces termes Atque hic Merfennus, quamvis novam hanc philofophiam Renati des
:
Cartes antea ftrenue improbaverit, immo etiam refutationem ejus feri fe fufceptam aut fufcipiendam mihi per literas indicaverit, poftea tamen nefcio quo vento fubito afflatus, eam tanquam Oe<mveu<rrov fufpicere
voluit, aut faltem ita prae fe tulit.
b.
(Pag.
159.)
Voir
t.
III, p.
23o-23i.
206
ille
Lettre apologetiqve
vir,fedfera nimis, vtopinor, feam nouam,
;
4-s-
nunquam
qui
nouum Deum
cenfur
5
Iudicio
.
quippe qui e
ille
plurimum pojfe
labor eruditione
halenus,
& fubtilitate
tua
veritas te ajjerta
& in conciliatione
Theologi ac Metaphyjic
te requirit
,
&
10
quoy
foit
vous prie de remarquer que bien que ce ne pas vn crime d'auoir amiti auec des perfonnes de
ie
i5
auec noftre Roy), toutesfois en ce faint Reform, qui m'appelle ordinairement Iejuijlajlrum, & qui n'a point de plus frquente raifon pour me rendre odieux auprs
de vous, que de preuue certaine
prefcrit
me
reprocher
ma
|
qu'il
ne garde pas
rgles qu'il
20
aux autres, & qu'il n'eft point fi fcrupuleux, quand il croit que le peuple n'en faurarien, qu'il ne foit bien-aife de rechercher l'amiti d'vn de nos Religieux, & de le reconnoiftre pour deffenfeur de la vrit en luy difant Veritas te ajjerta, & in conciliatione
:
25
qu'il puifle,
par fon
mes opinions
3o
pas capable d'entendre), mais que par vne pure malignit qu'il tafchoit de me
s-e-
207
dcrier
comme
en difant: Molitur ille virfeam nouam, &c. Etfuntqui illum adorant tanquam Deum, &c. ie diray icy ce que contenoit la rponfe que luy fit ce dode & prudent
:
Religieux 8
pour
les
&
que,
pour
cefujet,
il le
amis,
10
Mais iamais Votius ne luy en aenuoy aucune, bien qu'on m'ait nomm des perfonnes qu'il auoit employes pour en
feulement content de luy crire fa comparaifon auec Vaninus, qui eft l'vne de fes princi:
chercher
il
s'efl
pales calomnies
i5
b
,
&
de faire courre
le bruit
que ce
De plus, afin qu'on fache que ie ne crains pas qu'on impugne mes opinions en matire de fcience, & que
ne m'en offenfe en aucune faon, lors qu'on n'vfe point de calomnies contre mes murs ie diray encore
ie
:
20
icy
en
&
que
ie l'addreffay
moy-mefme Gisbert
ferme
fineffe
&
ne peut dire
a5
qu'il
ait
aucune
En quoy on ou collufion
.
:
&
fi
peu donner
pas
a.
la
il
n'euft
manqu de
& moy
i'en
b.
c.
Voir t. III, p. 600, I. 2, et p. 602-604. Voir aussi p. 197, Voir ci-avant, p. 174, 1. 27. Tome III, p. 607-609.
l.
il.
208
aife
;
Lettre apologetiqve
6.
comme
il
moy-mefme
fait
imprimer
mes Mdi5
ne parle point de ce qui s'eft paff pendant ces annes-l au regard de Monfieur Regius, qu'on penfoit enfeigner mes opinions touchant la Philofophie, &
qui a elle en hazard d'en eftre
le
que
i'aye
b
,
nom
car
il
veu depuis peu, par vn Hure qui porte fon qu'il en eftoit plus innocent que ie ne penfois: n'a mis aucune chofe en ce liure, touchant ce qui
foit
10
contre
mon
fens.
Mais
c
,
ie fuis
mot
i5
de fes Thefes
mefme
diffrent de l'opinion
commune, de
;
la
faon
qu'il l'interpretoit,
Votius
fit
fus
nomm,
afin
pour autheur des opinions aufquelles il donnoit pour loge, en fes Thefes, que ceux qui les & que comme fi croyent font Athes ou Belles i'euffe elle le chef de quelque nouuelle fe&e d'heretiques, ou que i'eufTe voulu faire le Prophte, il difoit de moy par mocquerie Elias veniet*. Et mefme, qu'il
qu'il tenoit
;
,
:
moy
20
25
6-7-
209
au nom de fa Facult de Thologie, fi l'vn des principaux de voftre Corps 8 ne l'euft empefch. Et enfin, qu'on publia en fuite vn iugement, au nom de voftre Acadmie, o mes opinions eftoient condamnes fous le nom de Noua & prfumpta Philofophia b Apres quoy, il ne luy reftoit plus que d'employer fa Facult de Tho.
pour
l'vn
fe
plaindre de
moy
fi
auxMagiftrats,
comme
rendu
ma
imprudent,
fi
i'auois
nations de cet
i5
il
euft
fe plaindre,
que de
celle
dont
i'vfay
*o
pour lors car ie me contentay de raconter par occafion, dans vn crit que i'auois alors fous la prefTe c les injures que i'auois receus de luy, afin feulement d'uenter la mine, & de rompre le coup de fes medifances, en faifant fauoir ceux qui les pourroient
,
our, qu'elles
a5
pour dtromper ceux qui cet homme de bien a perfuad que ie I'auois attaqu le premier. Car ie feray bien-aife qu'ils fachent, qu'outre les mauuais difcours que i'apprenois, de toutes parts, qu'il tenoit de moy en fes leons, en fes difputes,
i'cris icy,
a. b.
Ce que
t.
VII,
p.
590-59?, en particulier
p. 591,
c.
11-12.
t.
VII,
p.
563-6o3, en particulier
p.
582-599.
uvres.
III.
71
210
Lettre apologetiqve
ailleurs,
ie
7-
&
en l'vne
il
me compare
fonde
la plus noire
:
&
de toutes fes
5
medifances
lefquels
il
ie
auoit tafch de
dit,
me
ou
fait
h
;
contre luy.
fauoir
qu'il
c
;
vn cinquime,
Corollaria*
nommoit
vn ou
10
&
enfin, le Iudicium
;
Academi Vltrajefln
ie veuille rien ofter
pour
le
feptime
de
;
la part
que
tendent ce dernier mais, parce qu'il eftoit alors leur Redeur, ils ne peuuent nier que la principale ne
luy appartienne.
i5
On
point
nomm
en
la plufpart
aufli
de fes imprimez
mien, ny
mais
il
ne
l'eftoit
point
dans
le
f
.
mefme
voftre
En forte qu'il n'y auoit Acadmie, ny voftre Ville autre diffrence, finon que les chofes que i'auois crites
20
de luy, eftant toutes vrayes, l'offenfoient bien plus que ne nvoffenfoient celles qu'il auoit crites contre
moy, qui
forte,
eftoient
non feulement
vn peu aprs,
6-10.
fauffes,
mais
aufli
effet, il fe
piqua de
telle
que
t.
i'appris
qu'il confultoit
pour
*5
a.
Voir
V, p. 410,
1.
Ces
lettres,
t retrouves.
b.
c.
d.
e.
f.
Thses de juin et juillet 1639, cites ci-avant, Voir t. III, p. 487-488. Ibid., p. 512-519. Ibid., p. 55i-553, et t. VII, p. 590-593.
Tome
VII,
p.
590, note
b.
7-8.
me
vn procez
d'injures,
dant contre
deflein de
crits
|
en forte
qu'il auoit
de m'appeller en juftice en
battu payait l'amande.
mefme temps,
5
que
le
moy; on me le mandoit mefme de France 3 tant cela eftoit commun. On me difoit auffi des chofes partre
,
en fes
efcrits,
&
qui fe trouuent
maintenant
io
les
le
nom
de Schoock
&
les autres
dans
la Narration
c
.
Mefme
on m'apprenoit
sonnes
i5
moy
dire, qui
nom
compofoit,
&
&
rpondu
20
fa rputation,
& que, s'il falloit que quelqu'vn criuift, ce feroit pluftoft fon mary. On ne parloit pas encore de Schoock, & plufieurs fauoient dfia ce qui feroit
dans
le liure qui
Ce que
ie
remarque,
a5
que vous confideriez combien il y auoit peu d'apparence aprs cela, que Votius puft perfuader (contre la confcience d'vne infinit de perfonnes qui fauoient les mefmes chofes que moy), qu'il feroit
afin
a.
De
fait,
l'ouvrage fut
t.
V, p. 69.
b. Ci-avant, p. 5, notes
c.
Tome
III, p. 568-569, et
logetica, claircissement.
d.
Paul Voet
tait
n Heusden,
7 juin 1619.
212
Lettre apologetiqve
8-9.
le deffendre;
&
que
moy
fix
tel liure,
quineportoitle
a
.
nom d'aucun
Rponfe que
5
voulois faire
Mais
le
abfurdes,
&
fi
fujet
qu'elles
me donnoient
ay
:
plus de
d'ofifenfe. l'y
eft pouff
par
eft
10
dont
la
premire
& le repos de ces Prouinces, qui a toufiours efl defir & procur auec plus de foin par les Franois, que par plufieurs naturels de ce pais & bien
|
ne vouluffe accufer Votius d'aucun crime, i'ay penf que ie rendrois quelque feruice cet Eftat, fi ie
ie
que
i5
aux plus fimples les veritez que ie fauois de luy, pour le recompenfer des faufifetez qu'il publioit de moy, en feignant que c'eftoit ad prmonitionem ftudiof juuentutis. Ma fconde raifon a eft que i'ay cr particulirement faire plaifir plufieurs de voflre ville non point ceux qui font ennemis de voftre Religion, ainfi qu'il tafche impertinemment de perfuader b (car ie croy qu'il n'y en a aucun qui ne le
faifois connoiftre
:
20
a.
Epijlola
ad celeberrimum virum
tard, p. 25
Voetittm. Ci-avant, p.
i.
Voir sur-
Pr/ace (non pagine) du gros volume Cartes), quamvis in theologi hofpes, imprimis reformata, & religione Papifta, hanc caufam pro D. Marefio contra me fibi traclandam fumfit (Vide Vit. Pat., p. 240), ut fpiffiorcm fcil. redderet famofum fuum in me libellum, & aliquam gratiam apud fuas religionis confortes & apudpauculos reformatos, negotio Mariante Fratcrnit. implicatos, eidem famofo libello fuo conciliaret.
b.
de
la
g-
21
mprife de
de
ceux qui la fuiuent, mefme quelques-vns de vos Miniftres, aufquels ie dois cette louange, que bien qu'il
ait fait
& qu'il
mefme
fin,
comme
il
n'a
10
refuf
mot
mot, la re-
nomm,
tel qu'ils
i5
ao
peuuent honneftement refufer aucun de leurs confrres, pendant qu'il n'a point encore eft repris de juftice, & qu'ils ne le veulent point accufer mais ils n'y font aucune mention de moy, ny de rien qui me puifle toucher; & mefme ils dclarent que c'eft voftre requefte qu'ils luy donnent ce tmoignage Op het verfoeck van de achtbaere Heeren Magijiraet der
ne
le
;
:
la
Magif-
de
la ville
d'Vtrech.
fi
En forte
qu'ils
ne luy auroient
que,
j5
on fepare de leur nombre ceux qui font reconnus pour fes cratures ou pour fes difciples, & qu'on demande aux autres leur fentiment, touchant le faux tmoidemand.
Et
maintenant encore
a. Paul Voet Angevangen Procedueren (1643), Narratia hijorica (irf.), Pietas in parentem (1644), Tribunal iniquum (1645), etc. b. Voir la traduction latine de ce tmoignage, Paul Voet, Theologia
:
naturalis reformata,
Querela
etc.)
214
Lettre apologetiqve
ils
9-'-
gnage qu'il a prefcrit Schoock contre moy % manqueront pas d'en iuger ainfi que la vrit
|quiert.
ne
le re-
Ma
me
que
i'auois mifes
abrg dans
mon
crit prcdent, ie
& prouuer
clairement, par
vn fcond crit, que cela me puft exempter de la peine de les prouuer deuant des luges, & mefme luy ofler la volont de m'y contraindre.
Ainfi ayant dreff
qu'il fe
10
mon
;
fcond crit en
telle forte
&
def-
fendre
premier
& en
deux Bourgmaiftres d'alors b lefquels leur furent donnez par deux des plus qualifiez de voftre Ville c qui leur firent des complimens de
plaires Meilleurs vos
,
i5
ie
ne fufife bien-aife de ce qu'elle contenoit au regard de Votius car i'y trouuois fa condamnation manifefte, en ce que vous y dterminiez qu'il eftoit inutile, & mefme grandement nuifible voftre Ville, fi les chofes que i'ay crites de luy eftoient vrayes, & i'eftois afleur de leur vrit. Mais i'admiie
:
Non
pas que
20
que vous m'eufliez cit pour les vrifier, comme j'adfi vous eufliez eu quelque jurifdicrion fur moy mirois aufli que cette citation euft eft faite auec grand
rois
;
25
a.
Voir
t.
IV, p. 197-198.
et
b.
c.
Frederick Ruysch
Peter van
Leeuwen
et
d.
Voir
t.
III, p.
696-697,
IV, p. 645-646.
io-ii.
bruit,
la cloche,
comme
fi
i'eufle
eft cri-
minel enfin j'admirois que vous eufliez fuppof pour cela que vous eftiez incertains du lieu de ma demeure
:
en prenant la peine de s'en enqurir ceux qui leur auoient donn mon liure. Toutesfois, caufe que cette faon de procder pouuoit auoir diuerfes interprtations,
s'en rendre certains,
s'ils
ne
l'eftoient pas,
&
10
que
ie
me
afin
eftoit
coupable,
&
fujet
de tout
i5
le
imprimer aulfi ma Rponfe publication ", dans laquelle aprs vous auoir cette remerci de ce que vous entrepreniez d'examiner les
C'eil
|
monde. pourquoy
ie fis
murs
20
d'vn
homme
vous enqurir
le
b
.
s'il
n'eftoit
nom de Schoock,
point que i'affu-
dans lequel
raffe,
ie fuis
calomni
Non
pour
cela, qu'il
en
fuft
l'en qu'il
vous plufl vous en enqurir. l'y declaray aufli, tres-expreffment, que ie ne voulois point me rendre partie contre luy, & que ie proteftois d'injure, en cas que vous voulufliez prtendre quelque
droit de jurifdidion fur
moy. Et enfin
ie m'ofirois,
en
mes
crits
dont
Tome
IV, p. 9-12,
et p.
b.
Admiranda Methodus,
etc.
2i6
Lettre apologetiqve
u-ia.
vous defiraffiez plus de preuues que ie n'en auois donn, de vous en donner de fuffifantes, lors qu'il vous plairoit m'en auertir. Apres vne telle rponfe, ie ne penfois pas qu'il fuit poffible que vous euffiez aucune intention de me movu principalement que i'apprenois, de diuers lefter lieux, que mon liure auoit eft lu foigneufement par
;
vne
infinit
de perfonnes,
& mefme
giftrats
qu'aucun y euft rien remarqu, dont Votius euft droit de fe plaindre, ou vous occafion de me blmer; & que ma caufe eftoit fi gnralement approuue, que ceux qui en auoient oy parler plufieurs milliers de
perfonnes, afiuroient n'en auoir rencontr que deux,
qui tafchoient de perfuader que i'auois tort;
&
ces
>5
deux eftoient reconnus pour les fauteurs de Votius, ou pour fes emififaires, comme parle Schoock, qui aflure qu'il en a plufieurs, & il le doit bien fauoir. le m'eftonnois neantmoins de ne receuoir plus de nouuelles d'Vtrecht, ainfi que i'auois couftume auparauant & ie demeuray trois mois fans apprendre ce qui s'y paffoit, au bout defquels i'en receu deux lettres", l'vne aprs l'autre, crites d'vne main inconnue, & fans nom, par lefquelles i'eftois auerty que voftre officier de juftice m'auoit cit, pour comparoiftre en perfonne comme criminel, & que ie n'eftois pas mefme en feuret en cette Prouince b caufe, que par vn accord qui eft entre vous, les fentences qui fe don;
|
20
25
t. IV, p. 3i-32. Cf. ibid., p. 20-23 et p. 649-652. Province de Nord-Hollande. Descartes se trouvait alors op den Hoef.
a.
Voir
b.
Egmond
ta.
217
nent en
vne raillerie, & ne m'en mus point. I'allay neantmoins la Haye pour m'en enqurir b & apprenant que la chofe eftoit telle qu'on me l'auoit crite, ie m'adreffay Monfieur l'Ambafpenfay d'abord que
,
fadeur de la Thuillerie
bliger,
c
,
comme
auffi
gnralement tous
&
ainfi ie n'eus
aucune
obtenir ce que
n'auois
ie defirois.
Mais
ie
demand autre
& ie
i5
ne fauois rien de la fentence qu'on dit que vous auiez donne auant ce temps-l contre moy. le n'en appris aucunes nouuelles, que quelques femaines aprs, que me rencontrant en conuerfation auec quelques-vns
de ces efprits nobles
&
pour
20
la juflice,
familiarit auec
ceux aufquels
ils fe
perfuadent qu'on
fait tort,
moy vne
fentence en voftre
nom
d
,
25
deux efcrits o i'auois parl de Votius eftoient condamnez, comme des libelles diffamatoires. Et pource que ie faifois difficult de le croire, fur ce que i'auois des amis en voftre ville, qui ne m'en auoient aucunement auerty, bien qu'ils n'eulfent point manqu
a.
Province d'Utrecht.
IV, p. 24, 1. 11-12, p. 25-26, p. 33-34, P- $* 1. 10-16, p. 24, 1. 5-20, p. Si, 1. ii-i3, et p. 652-654. d. Sentence du i3 sept. 1643. Voir t. IV, p. 20-23, et p. 65o-652. Voir aussi la traduction latine, Theologia naturalis reformata, p. 258-259 (cib.
Tome
c.
lbid., p. 19,
uvres.
III.
72
218
Lettre apologetiqve
>*-i3.
auparauant de
publication du i } Iuin, ils du \) Iuin auoit eft faite d'vne faon plus clbre que l'ordinaire, auec plus grande conuocation de
peuple,
publication
&
imprime,
affiche,
&
en-
uoye auec foin en toutes les principales Villes de ces Prouinces, en forte que ce n'efloit pas merueille, que mais que depuis la Ri'en euffe eu connoiffance ponfe que i'y auois faite, on auoit entirement chang de ftyle, & que mes ennemis auoient eu autant de foin d'empefcher que ce qu'ils preparoient contre moy ne fuft fceu, que fi c'euft eft vn deffein pour furprendre quelque ville de l'ennemy qu'ils auoient voulu neantmoins obferuer quelques formes, & que, pour ce fujet, la fentence qu'ils auoient obtenue de vous, auoit eft leiie en la Maifon de Ville, mais que ' auoit eft vne heure ordinaire, aprs d'autres crits, & lors qu'on iugeoit qu'aucun de ceux qui m'en pouuoient auertir n'y prendroit garde; & que, pour les citations de voftre officier qui deuoient fuiure, ils ne s'en eftoient pas tant mis en peine, pource qu'ils penfoient que, quand i'en ferois auerty, ie n'y pourrois plus apporter de remde, caufe que, mes liures eftant dfia condamnez, & moy cit en perfonne, ils fe doutoient bien que ie ne comparoiftrois pas, & que la fentence feroit donne par dfaut, laquelle ne pouuoit eftre plus douce, finon qu'on me banniroit de ces Prouinces, qu'on me condamneroit de groffes amandes, & que mes liures feroient brlez. Mefme quelques -vns affurent que Votius auoit dfia tranfig auec le Bourreau, afin qu'il fift vn fi grand feu,
; , ;
|
10
i5
20
25
3o
t3.
219
8
.
en
que
la flame
en
fuft
vee de loin
On
cela,
aprs
le
nom
&
&
plufieurs vers,
me
blmer,
&
10
enuoyer foigneufement des exemplaires en tous les endroits de la terre, afin que ie ne puffe plus aller en aucun lieu, o ie ne trouuaffe mon nom diffam, & o la gloire du triomphe de Votius ne
s'eftendift.
Pour preuue de
le
cela,
on me
difoit que,
depuis que
narr
b
,
encore publi, au
i5
nom
de voftre Acadmie,
auant
le
de ce qui
s'eftoit paff
mon
premier
efcrit
Le
texte
ici
un
407. Voici ce passage Epiftol fu ad ipfum, ejufmodi coloribus eum (Voetium) tout au long expreflt (Cartefius), ut folus multis vifus fit hoc Alexandro dignua
Apelles.
fe poflet tueri
Votius, profcriptio-
nem
ne crederetur Cartefio juftam fuiffe caufam ; ex Philofophid Cartejian acerbis in fe invehendi, perfuadet Ampliffimo Magiftratui fuo, fe extra omnem culpam & confcientiam illius fuiffe, nec
cenfuit tentendam
&
qud ab unico Schoockio fuiffet peccatum. E ratione talem qualem condemnationem Epijlol Cartefij, etfi Sententiam e de re Magiftratu fuo latam nunquam obtinere potueril (ut varijs ejus litteris poffet oftendi), & idem Magiftratus curaverit fupfe luere
debere,
eft
confecutus
filius
ejus emiferat
adc fruftra
illi
fuit
,
tranfegiffe
cura carnifice, quo in anteceffum ftipulatus fuerat ut in comburendo libro Cartefij, Hammam eam curaret excitari, quae eminus
confpiceretur
tiat b.
.
quafi diceret
cum
illo
Tejimonium Acadmice Ultrajein & Narratio hijorica qua defenfce, qua extermintes nov Philofophi. (Rheno-Trajecti, Ex typographi Wilhelmi Strickii, Anno CID 10 CXLIII.) Voir t. III, p. 568-569,
t. IV,
p. 34-35, et p. 52.
220
Votius
;
Lettre apologetiqve
3-h-
&
que
c'eftoit le
relie
de
fa
poudre,
qu'il
l'employer mieux.
demandois quels fondemens, ou quels prtextes, on auoit eu pour procder contre moy de la forte mais on ne m'en pouuoit rien aprendre de certain.
le
;
On
eft
difoit
feulement
les
publication, tous
auoient
moy en
10
en tous les lieux o ils auoient pu trouuer quelqu'vn pour les couter; au moyen dequoy, ils auoient tellement anim le peuple, qu'aucun de ceux qui fauoient la vrit, & auoient horreur de leur calomnies, n'ofoit rien dire mon aduantage principalement aprs auoir veu de quelle forte Monfieur Regius eftoit traitt, duquel ie ne ratoutes les affembles,
:
&
i5
pource que vous la fauez affez mais que neantmoins lors qu'on examinoit toutes les chofes que ces fauteurs de Votius difoient de moy, on trouuoit qu'elles fe rapportoient deux points. L'vn eftoit que i'eftois difciple des Iefuites 3
conte point icy
;
l'hiftoire,
20
a.
Voet revient, en
p.
effet,
notamment dans
le
Belgium noftrum, nova? philofophi ovum lub praefumt libertatis an licentix umbr exclufurus, ante complures annos advcnit, & varia ejus loca infedit. (Prface, non pagine, p. 11.) Renatus des Cartes, quamvis theologus non fit, fed mathematicus aut
philofophus, hc inter
ceftimatores
<
teftes Pontificios
.
locum
forte mereretur. in
metaphyfic ac thologie, tum fcholaftic tum feripturari, minus exercitato, Ren. des Cartes, qui ex Galliis & Jefuitarum difeiplin in Belgium noftrum advenit, ibique complures annos tranfegit... (Ibid., p.
11 58.)
h-i5.
221
que c'eftoit pour les fauorifer que i'auois crit contre ce grand deffenfeur de la Religion Reforme, G. Votius, & peut-eftre mefme que i'auois eft enuoy par eux pour mettre des troubles en ce pais. L'autre point eftoit, que ie n'auois iamais eft offenf par Votius, & qu'il neftoit aucunement auteur du liure crit contre moy, mais Schoock feul, qui, fe trouuant
aufli
charg,
10
&
blme; de faon que i'auois eu trs-grand tort d'en accufer Votius comme i'auois fait, pour auoir prtexte d'crire contre luy,
fcandale
voftre Religion.
Ce
i5
20
que voftre fentence auoit auffi eft fonde fur ces deux points; & il femble qu'on auoit raifon, s'il eft vray qu'elle foit telle qu'on l'a imprime dans le libelle fans nom, intitul Aengevangen proeduren &c. a dont Schoock affaire que le ieune Votius eft autheur. Apres que i'eu appris toutes ces chofes, ie penfay que ie deuois rechercher les moyens de me juftifier,
,
&
le
ma
premier point,
;
ie
excufer
5
&
de la Religion dont
la
ie
fuis,
il
ennemis de
France qui
|
me
puif-
amy ou de
rechercher
muniquer
choififlant
3o
Iefuites
a.
pour ConfefTeurs or chacun fait que les de France ont cet honneur, & mefme que le
le
Imprim
t.
IV, p. 23.
222
Lettre apologetiqve
i5.
Reuerend Pre Dinet (qui eft le feul auquel on me reproche d'auoir crit) fut choifi pour Confefleur du Roy, peu de temps aprs que i'eu publi la lettre que
ie
luy addrefbis. Et
fi
fi,
il
y a
5
des gens
partiaux,
&
communication auec
ceux qui font profeflion de l'impugner, ils doiuent trouuer cela plus mauuais en Votius, qui voulant
eftre Ecclejiarum
laifie eft
Belgicarum decus
&
ornamentum*, ne
b
,
dont la rgle
10
&
de les ap-
pour tafcher d'acqurir leurs bonnes grces, que non pas en vn Frande
la
mefme
Religion
5
que fon Roy. Mais outre cela, pour vous faire voir combien Votius fe plaift tromper le monde, & perfuader ceux qui le croyent, des chofes qu'il ne croit pas luy-mefme, fi vous prenez la peine de lire le petit liure intitul Septim objeliones, &c. qui c contient la Lettre fur laquelle il s'eft fond pour m'objefter l'amiti des Iefuites, & dont il a obtenu de vous la condamnation, ce qu'on dit; ou bien, s'il vous
,
20
plaift
l'ait
leu,
de quoy
vous faurez que tout ce liure eftcompof contre vn Iefuite, duquel toutesfois d ie fais gloire d'eftre maintenant amy & ie veux bien que l'on fache que mes Maiftres ne m'ont point ap,
25
a.
Voir
t.
IV, p. 3oo,
1.
5-6.
b.
Le P. Mersenne,
Minimes de
la
congrgation
P. Bourdin.
de Saint-Paul. Voir ci-avant, p. 2o5, note a. c Voir t. VII, p. 449 et p. 563. Le jsuite en question est
.
le
d.
Tome
i5-i6.
22}
auffi
Vous faurez
que
i'y
de ce Iefuite, que
Votius, duquel
5
ie n'auois fait
au defauantage de
ie
&
fans
le
nommer en
;
vous auez condamn ce liure, il femble s'ellre le procureur des Iefuites, & auoir obtenu de vous, en
leur faueur, plus qu'ils n'ont tafch
nir
io
que rendu
qu'ils
plus de pouuoir. Et
il
a pris
|
prtexte,
fur quelques
liure,
mots de
ciuilit
que
i'auois
mis en ce
pour
faire croire
gence auec
i5
les Iefuites.
quelqu'vn m'accufoit,
cufations
fi
20
vn pais o linquifition feroit fort feuere, d'auoir grande amiti auec Votius, & qu'il le prouuall, parce que ie le nomme Celeberrimum Virum, en l'infcription d'vne longue lettre que ie luy ay addrelTe 3 car ie m'affure que ceux qui fauroient ce que contient cette lettre, verroient bien que celuy qui m'auroit ainfi acfriuoles feroient mprifes, mais en
;
&
fe feroit
mocqu
i'eufle
de ceux aufquels
25
il
Pour ce qui
afTez
ell
de tmoins pour
ie
ie les euffe
voulu
nommer,
pouuois
3o
penfay que
de m'addreffer Schoock, afin qu'il pull lire puny en la place de Votius, s'il vouloit fe charger de fon crime, ou bien que, s'il n'elloit
tenir, elloit
a.
Voir ci-avant,
p.
p. 194.
224
Lettre apologetiqve
i6-i 7
&
qu'il
vou-
il
fuft oblig
la vrit.
La prudence,
l'intgrit
&
la generofit
gouuernent en la Prouince o il eft% me fit elperer qu'ils ne me refuferoient pas juftice, lors qu'elle leur feroit demande, nonobftant que ie n'eufle iamais eu l'honneur de parler aucuns d'eux auant ce temps-l, & que Schoock les euft tous pour amis, & mefme qu'il b lors que ie formay fuit le Redeur de leur Vniuerfit ma plainte contre luy. Car comme il n'y a rien que la
,
10
Iuftice,
c'eft
&
les
Empires; que
pour l'amour
que
les
premiers
hommes
ont
;
&
les forells
que
qui donne
&
qui maintient la
li-
i5
bert;
comme, au
coupables,
&
remarque de tous
les
poie
*o
Republiques,
ne doutois point que des Magiftrats tres-prudens, qui dfirent le bien de leur Eftat, & font jaloux de leur authorit, n'enflent grand foin de rendre la juftice, lors que ie la leur aurois demande.
Vous auez fceu depuis ce qui en eft reffi, & comment Meffieurs les Profelfeurs de l'Vniuerfit de Grningue, que Schoock a defir auoir pour fes luges, ayant vf enuers luy d'autant de douceur qu'il en pou
a.
logique
Province de Groningue, Schoock tant depuis 1640 professeur de et de physique l'Universit de cette ville. {Oratio inauguralis,
14 avril 1641.)
b.
Du
t.
7-
22
me donner
que
ie
toute la fatisfa-
dion que
prtendre
5
i'attendois,
a
.
&
pouuois lgitimement
Car
aucun
droit de
demander
ennemis
;
le fang,
c'eft
ou l'honneur, ou
:
les biens
de leurs
aflez
d'intereft,
aux luges le refte ne les touche point, mais feulement le public. Or le principal intereft que i'auois en cette affaire, eftoit que la faufautant qu'il
efl poffible
10
ft des accufations
moy
en
pourquoy
ils
ne pou-
me
i5
que Schoock leur auoit mis entre les mains pour s'excufer. Mais ces aftes font tels, & font voir fi clairement le crime de Gisbert Votius & de fon collgue Dematius, ainfi que ie diray cy-apres b que lors que ie les eu receus, ie me perfuaday que ces deux hommes n'auroient pas manqu de s'en eftre
cet
eftet,
,
&
Groningue. C'eft
acr.es,
pourquoy
ie
me
demande pour
ie
ce qui
me
re-
ny ne veux point encore, me eux, & que ie penfay que vous aimeriez peut-eftre mieux faire juftice, de voftre propre mouuement, en
vne caufe
fi
publique
&
fi
manifefte, que
fi
vous y
eftiez
t.
b.
uvres.
III.
73
26
Lettre apologetiqve
ie
17-18.
Mais
n'ay encore
pu remarquer que
les auerti-
femens, que i'eus l'honneur alors de vous enuoyer, ayent produit aucun effet. Seulement, quelques iours
aprs,
on me donna copie de
cet ate
De
verbiedt\wel fcherpelyck de Boeckdruckers ende Boeckvercopers binnen defe jiadt ende de vrijheijt van dien,
te
drucken oft
te
te
vercopen oft
<
te
> doen
oft contra
Defcartes,
11 Iunij 1645*.
C. de Ridder.
De
la Iujlice
&
deffend
&
vendeurs de Hures
&
C. de Ridder.
Cela m'euft donn occafion de iuger que vous vouliez entirement affoupir l'affaire, finon que i'appris
20
en mefme temps que Votius auoit vn liuret contre moy fous la preffe, fauoir vne lettre, au nom de
Schoock, dont
il
faifoit
le
Clers., faute).
vercopers().
7ende]en(irf.).
11
(id.).
et
:
2]
11
(id.).
a.
Lire 2 juin,
t.
IV, p. 226.
18.
227
& de publier
fon
5
On
de
nom
moy
(bien qu'ils
ayent
aufli eft
contre d'autres);
&
ie
m'affure que
vous ne le nierez pas, puifque vous auez condamn vn liure, comme eftant contre Votius, bien qu'il n'y euft contre luy que deux ou trois priodes, & que le
refte fuft contre
10
vn
Iefuite c
Mais
ie
que
crits
contre moy,
en ayent aucunement
eft
en
peine.
Outre
i5
cela,
Votius
crainte de la Iuftice,
&
qu'au lieu de
ils
que
ie m'eftois
perfuad,
ont
comme s'il
en
la
& qu'il
20
en a
a.
eft requis,
&
qu'il
ne pouuoit uiter
les peines
son opuscule,
"
Cette lettre ne fut pas publie. Desmarets en donne un fragment dans Bon fidei facrum (1646), p. 38, avec cette note Excev
:
ptum ex epijlol Schoockii ad Cartefium, Ultrajei edi cpt & pojlea fuPP reff<*, p. i3. Amplius dico Voetium neque <ru|i.ou-XsuTixbv a-tiov, aut moralem cauffam fcriptionis effe proprio inftinctu tuas Philofophiae
:
non tam me, antiquas Philofophiae Profefforem pu blicum, graviffim laeferas, qum eam Academiam, in qu per fpecia lem ejus legem eandem doceo. Voir ci-aprs, p. 228, note a, un mot de G. Voet sur cette lettre de Schoock Descartes. Voir aussi p. 271,
bellum
indixi, quia
1.
6-7.
b.
c.
Voir ci-avant,
Epijlol
p. 21 3, note a.
t.
ad P. Dinet. Voir
IV, p. 20 et p. 65o.
d.
Tome
IV, p. 199.
228
Lettre apologetiqve
18-19.
que mritent les calomniateurs, finon en la dclarant. Mais ce procez, ayant eft au commencement debatu
de part
&
coup
qu'il
ne fe pourfuit plus
a
.
note
G. Voet.dansla Prface de gros volume ci-dessus mentionn (p. 204, Difputationum Selearum Pars Prima, prface date d'Utrecht Eid.Novemb. CID 13 CXLVII , rapporte ainsi les choses Et certe in graviffim ill criminatione de crimine falfi, quam folius fere Schoocki 1
a.
a),
praetenfo teftimonio
toties intonat,
&
Lingu Abortivd,
p. 58)
pro qu tantopere laboravit, non tantm juramento me purgare paratus fum, fi legitimo judici ita vifum fuerit, fed & ipfe D. Schoockius, unicus D. Marefii praefumtus teftis, jam fatis teftimonio illi fe fubduxit, cm religione juramenti interpofit coram Nobil. & amplifl*. judicii Ultraj. delegatis declaravit, fe hoc de me & de Rev. colleg meo, Carolo de Maets, non dicere (quod feil. ata Groningana prae fe
&
& D. Marefius, eadema 61a interpretatus, aperte ac publie nobis imponit), nec unquam alibi aut etiam coram Acad. Groninganas
ferre videntur,
dixiffe.
Idem D. Schoockius, ante proceffum Carme literis, etiam menfe uno atque altero
tit. Epijolce ad Ren. des Cartes (voir non fine juramento proteftatus erat, feriptam fe, & quidem proprio motu, Admirandam Methodum, atque un mendacii arguebat Cartefium, qui mihi librum illum adfcriberet. Idem prasftiterat in teftimonio fe feripto & fubfignato, in quo un ad juramentum
fe offerebat.
Et
licet
D. Schoockius
fuis teftimoniis,
&
jurat declara-
tione
coram
judicio Ultrajettino,
me
criminatione ill
non
liberaffet,
&
innocentiam fubvertere.
Meum
juramentum,
"
biliff.
&
bus jun&um,
favente
Ter enim comparui coram judicio feu judicii delegatis, & fub juramento refpondi ad omnia illa quas ad proceffum hune pertinentia Schoockius cum advocatis fuis, more & modo hc ufitato, mihi proponi voluerunt. Comparuit ibidem, & ad propofita interrogata refpondit, Rver, collega meus Carolus de Maets
veritatis
juftitiae
Deo
&
vindice, parata
qui ejufdem
falfi
teftimonii D. Schoockio
extorti juxta
mecum
reus
409, 412, 417, cum Bonfld., p. 6, 22, tamen D. Schoockius interpofito juramento in judicio fatis fuperque crimine illo purgavit quamvis inficiatio D. collega; & jura-
pera&us
3o).
Quem
ig.
229
Ce qui
fion
a
,
eft
que
i'ay
receus
ie
pourrois d'oref-
mentum cuivis aequo cognitori ad purgationem fufficere deberet. Comparuerunt ibidem telles illi, qui fa&orum, dequibus dubium effe poffet, optim confcii erant. Ut nihil dicam de rationibus, quibus teftem illum Marefianum circa raeum fa&um, & Rver, collega circa ipus faftum ad contradi&iones & abfurdum fatis ada&um puto. De quo videri poteft Procejfus, & Trib. Iniq. Sed haec aliaque ata, terminato proceffu, aut etiam non terminato, opus fit, pluribus aliquando & figillatim cum
omnibus circumftantiis detegentur.
Quod
ad faftum
&
pridem
ipfe difflavit
intentatum crimen D. collge noftri, illud jam brevi aliqu apologi, quam filius meus, confenfu
:
{Prface,
non pagine,
p. 34-36.)
a. Descartes dclare ici qu'il attend. Mais Gisbert Voet attendait aussi de son ct, et aussi Dematius, et aussi Paul Voet. Le texte de G. Voet, cit dans la note prcdente, continue ainsi Nihil aliud nunc reftat, qum ut D. Marefius.qui toties pacem obtulit
:
& commendavit,
cunt trs
abortiva), pacis
libri ejus
quamvis interea nunquam mihi pepercerit (quod evinfupra indicati Ultima patientia, Bonafides, Lingua
:
negotium reipfa & feri promoveat, inque eum finem opportune importun apud Nobiliff. & ampliff. Acad. fuae Curatores inftet, ut conventus ille Groningae, quo per literas Nobiliff. & ampliff. DD. Curatorum ad inclytum hujus urbis Senatum, invitatus fum, quam primum haberi poffit. Illic probationem omnium in me fcriptorum, quorum fumma quaedam capita jam excerpfi, & contra quae proteftatus fum, fi juxta promiffa fua & triumphalem conclufionem {Ling.
abort., p. 59, 62, 94,
96; Bon.fid.,
confeffionem,
& debitam
fatisfa&ionem.
probando defecerit, debitam fatisfaftionem & reftitutionem ex aequo & bono non detretet. Si ver nec illud nec iftud feri agat, prudentioribus judicandum relinquo, quomodo ad pacem & ad probationem tt tantorumque criminum de me promulgatorum fefe haftenus obtulerit. Avide jam integrum ferm annum exfpe&o, & porro exfpe&abo, oblatam collationem, confifus poft Deum pacificis confiliis, ftudiis, & promiffionibus nobiliff. & ampliff. DD. Curatorum. Exfpeclat mecum collega meus D. Carolus de Maets cujus brevis apologi, D.
Quod
fi
ipfe in
Marefio proculdubio lefta, fi nondum fatisfaciat, etiamnum ultr fe offert, ficuti antehac fe obtulit, ad fraternam fuper nota hac infamiae fibi immerentiinuft collationem Groningae cum D. Marefio habendam. Exfpe&at etiam nobifcum filius meus. . {Prface, non pagine, p. 36.)
.
2jo
Lettre apologetiqve
eftre appelle defertor cauf,
ie differois
19-
nauant
afin
que, comparant les vnes auec les autres, vous puifez remarquer s'il vous oblige ou non, en criuant de
telles chofes,
&
incite
me donner
la
10
fatisfacrion
que
pretens.
pour fon pre, pendant fon procez contre Schoock, dont ie ne fay pas le nombre, il y en a vn intitul Pietas in parenlem, dans lequel, depuis la quatrime page de la feuille premire iufques' la deuxime de
la feuille
il
i5
K (les pages
vous auez donne contre mes liures, & y dit, entr'autres chofes, que toute l'affaire a eft commife des
dputez, ex ordine Senatorio
20
&
Collegio
DD.
Profejjo-
rum, ou,
feuille
comme
il
&
Aca25
demicos peracla
dputez,
d'eux
a
.
ie
Il
n'ay encore pu
dit aufi qu'ils
apprendre
ont fond
ce qu'en
a.
les
la
noms d'aucun
ils
b
queftion dont
ma
Rponfe
:
Ils
taient quatre
et
Leeuwen,
et
t.
deux chevins, Franois van de Pol et Peter van deux professeurs, Dematius et Matthoeus. Voir t. III, p. 696,
t.
b.
ig-o.
2ji
zime Iuin, ie vous ay pri que, puifque vous faifiez Votius criminel, & que vous auiez deffein d'examiner fa vie, il vous pluft, entr' autres chofes, vous enqurir
s'il
5
n'eftoit
le liure crit
le
nom
|Enfuite de
quoy
quoy
que
ie
n'ay expref-
io
fement affur autre chofe, finon qu'il en eftoit refponfable, ayant eft fait pour luy & de fon confentement
;
& &
ainfi, qu'ils
m'ont
fait l'accufateur
Gisbert Votius
le
mefme
ils
i'auois tres-
expreffement dclar
ne voulois point me rendre partie contre Votius, ny l'appeller en juftice deuant vous, & que vous n'auiez point de jurifdiction
que
ie
20
moy, & mefme que ie proteftois d'injures, en cas que vous en vouluffiez vfurper aucune a . De plus, il aflure que fon pre n'a iamais eft oy en cette affaire, & mefme qu'il ne l'a aucunement follicite ou procure. Nunquam (dit-il) amplijfimus Sena fur
tus
illi
parentem fuper hoc negotio interrogauit, nec parens quicquam refpondit, nec vnquam judicium Senats de
libellis follicitauit,
;
25
famofis Cartejij
aut procurauit. Et
il
change entirement la queftion car en voftre publication du treizime Iuin, vous auez dclar que, fi les chofes que i'auois crites de Votius eftoient
vrayes,
il
eftoit
3o
Ville,
a.
& mefme
IV, p. 9,
1.
eftoit
1.
grandement
1.
nuifible,
Tome
16-17, et p. 11,
3o, p. 12,
3.
2j2
Lettre apologetiqve
ao-n.
& que, pour ce fujet, vous vouliez prendre l'affaire cur & en rechercher la vrit . Ce qui ne fouffre
3
vous enqurir fi, entre les chofes que i'auois crites de luy, celles que vous iugiez le rendre indigne de
fes charges,
&
que le ieune Votius dit que ces dputez ont examine ( fauoir, fi fon pre eftoit autheur du Hure qui porte le nom de Schoock), n'eft point de ce nombre car vous n'auez aucunement confider ce Hure comme vn crime au regard de celuy ou de ceux qui l'ont compof ainfi qu'il paroift de ce que Schoock s'en declaroit ouuertement l'autheur, lors qu'il eftoit en voftre Ville, & s'en chargeoit pour en defcharger Votius, fans que vous ou vos dputez l'en ayez repris & mefme encore prefent, en tous les crits que publie le
eftoient
vrayes.
Mais
la
feule chofe
10
i5
ieune Votius,
il
loue
& deffend,
au
nom
de fon pre,
20
tout ce qu'il y a de plus mauuais en ce liure, fans toutesfois en eftre puny. De faon, qu'au lieu que
vous auiez auparauant dclar, que vous vouliez vous enqurir fi Votius eftoit coupable des crimes que ie luy auois impofez, il affure que ces dputez fe font
feulement enquis d'vne chofe, que ny luy ny eux n'ont
point tenue pour vn crime
;
&
ainfi qu'ils
m'ont con-
25
damn, pource
qu'ils
en euft eft conuaincu; bien qu'il foit tres-vray qu'il en eft coupable, & trs-faux que ie l'en eufle accuf. Car i'auois dclar que ie ne
qu'il
a.
condamn, encore
3o
Tome
III, p. 696, et
t.
IV, p. 646.
*'-
2jj
;
voulois point
me
&
dans
mes
efcrits, i'affure
elle fait
io
pour luy, & luy le fachant, ce qu'il ne defauoe en aucune faon. Outre cela, toutes les preuues qu'il dit qu'on a cherches, ne font autres, finon qu'on a examin les raifonsque i'auois mifes en mon liure, pourprouuer que fon pre eftoit autheur de celuy qui porte le nom de Schoock, & qu'on ne les a pas trouues fuffifantes. Mais il n adjote pas que ie n'auois point aflur que fon pre en fuit l'autheur, & au contraire, que i'auois mis exprefTement, en la page 261 de l'dition latine de ce liure, que ie ne le voulois point perfuader aux le&eurs, mais feulement qu'il auoit elle fait pour
luy, luy le fachant
i5
&
&
3 qui font des y confentant qu'il dit que fon pre n'a iamais
;
ne diray pas que i'eltois oblig de prouuer autre chofe que ce que i'auois crit; mais, ce qui efl encore plus eftrange, fuppofer que i'auois elle oblig de mettre
dans
mon
liure allez
ie n'aliirois
chofe que
Il n' adjote
pas
auffi
ma
rponfe a vollre
il
25
que
fement,
crits,
que
s'il
dans mes
3o
que
ie
dont on iugeall n'eulfe pas donn allez de preuues, ie m'ofqui fufl d'importance,
&
frois d'en
a.
i'en fulfe
Ci-avant, p. 182,
26-27.
uvres.
III.
74
J4
requis 8
.
Lettre apologetiqve
D'o
il
fuit, qu'ils
ne pouuoient Methodo
il
me
comme
dit qu'ils
fi
ont
voulu
faire,
finon en
me demandant
ie
n'auois
que fon pre, ad abundantiorem cautelam, & fans qu'il en fufl befoin, auoit donn l'vn des dputez les dclarations ou tmoignages de cinq personnes. A fauoir, celuy de Schoock, auquel on a veu depuis combien il falloitadjoterde foy, ayant dclar deuant fes luges Groningue b qu'il a eft follicit par Votius, Dematius & Waeterlaet, de donner ce tEnfin,
il
dit
io
moignage,
refponfurus
les
&
c
,
qu'il auoit
fouuent fouhaitt,
vt in
forma
illis
formes de
de pouuoir defcharger fa
d
,
i5
qui
eft affid
aux
Votius,
&
pour l'amour d'eux, ce que ie ne puis dire, caufe que ie n'ay pas veu fon tmoignage, il eft aif croire qu'il n'a auffi rien dclar que ce qu'il leur a pieu, & qu'il a t lerefte puifquece font eux, & non les luges, qui luy ont fait crire ce tmoignage. Le troifime eft celuy de Waeterlaet, que Schoock afTure auoir eft employ par Votius & Dematius pour aider le corrom:
20
25
En marge: Page
premire.
IV, p. 12,
6 de
la feuille 1, ligne 9.
5 En marge
P. 7,
feuille
a.
Tome
1.
13-17, et p. 648.
5-6.
b. Ibid., p.
198 et 199.
1.
c. Ibid., p. 198, n 6,
d.
22-13.
255
corrompu; outre que c'eft vn fi reuerend perfonnage, que bien qu'il foit Intim admijfwnis apud Votium*, neantmoins Schoock s'eftime trop bon, pour auoir quelque chofe dmler auec luy. Le quatrime tmoignage eft de celuy qui fe dit autheur d'vn ie ne fay quel liure intitul Retorjo calumnarum, &c. b mais cet homme ne peut auoir dclar autre chofe, finon que c'eft luy qui
pre,
ainfi qu'il n'a
&
pas eu befoin
d'eftre
eft
autheur de ce
l'ay
|
liure,
&
ie
10
ne
dit
j'ay
feulement
quand ie luy aurois attribu, cela ne me pourroit eftre imput crime, pource qu'il ne croit aucunement que ce foit vn crime de l'auoir fait, & qu'il le loue & le deffend
fouponnoient
;
que plufieurs
&
i5
encore prefent
ie
le
eft
d'vn
auffi
auoir
pas
Acadmie en
;
fa faueur,
en fa
ou du moins
permis
25
Outre que des vers de telle forte font fi peu criminels, au iugement des Votius, que le fils en a encore depuis peu fait imprimer d'autres, en des Thefes qui font de ce mefme Eftudiant, & autant injurieux que les precedens mefme il y fait cet honneur voftre Acadmie, que de dire de quelqu'vn, qu'on fait eftre du nombre de vos
eftre ni.
;
a.
Tome
b.
c.
2j6
Lettre apologetiqve
3-h-
mon Jinge,
termes
ipfe.
eft aif
que Votius puft dire que la fentence n'a pas feulement eft fonde fur ce que ie luy ay attribu vn liure qu'il n'a point fait, mais fur ce que ie luy en ay attribu plufieurs & ainfi, que ceux qui fauroient la juftice de ma caufe, touchant chacun de ces liures, peuffent penler que ie l'ay peut-eftre encore
nombre,
afin
;
&
10
que luy
& fon
ils
fils
&
que
i5
toutesfois
Dolus
fondez,
comme
ils
ilsdifent,
que fur
ma
rponfe voftre
pu s'enqurir que du liure qui porte le nom de Schoock, pource que ie n'y ay parl que de celuy-l & il eft certain que ie n'ay point allure que G. Votius fuft autheur ny de celuy-l, ny d'aucun autre, auquel il n'ait point mis fon nom, & que ie ne l'ay fouponn d'aucun, qu'il n'ait rendu lien en le louant & le deffendant, ainfi que parle fon
publication,
n'ont
;
|
20
fils
en
page
14, ligne 9.
25
quoy iene le veux nullement croire, ficen'eft que vous m'y obligiez), elle a eft compofe par des dputez
Non
la ligne
(dit. Clers.).
Mme
remarque.
marge
1
En
26
(dit. Clers.).
a4.
237
;
qui n'ont oy aucune des parties, ny aucuns tmoins qui ont fait accufateur celuy qu'ils ont condamn,
nonobftant
jurifdicrion
ne
fe vouloit
point
rendre partie,
5
;
mefme
fe fuft offert
auoit crites,
10
on luy en demandoit; qui ont chang la queftion fur laquelle vous auiez fond voftre premiere publication, & n'ont examin qu'vne chofe qu'ils ont fuppof que l'accufateur auoit crite, bien qu'il
ne
l'euft
pas crite
;
qu'ils
ont dclar
eftre faulfe,
bien
comme
i5
vn crime au regard de celuy qui l'auoit faite, mais feulement au regard de celuy qu'ils fuppofoient l'en
auoir accuf;
&
enfin, qui
ne
fe "font
pas contentez
on l'auoit accuf eftoit faux, mais outre cela ont condamn celuy qu'ils auoient rendu accufateur.
d'ab foudre le criminel, en iugeant que ce dont
20
vous prie icy de remarquer, qu'il ne s'enfuit point d'aucunes loix,que de ce que le criminel
Et toutesfois ie
eft
abfous
condamn
fi
ce
n'eft
a entrepris l'accufation
animo calumniandi,
25
&
qu'il difoit.
En
que
Votius
fuft
liure, ce qui
neantmoins eftoit vray & bien que ie l'en eufle accuf, ce que ie n'auois pas fait; & qu'ils euflent iug que l'autheur de ces calomnies eftoit puniflable, ce qu'ils n'ont
aucunement
fait paroiftre
&
que
leur jurifdicrion,
&
enfin qu'ils
238
euflent
|
Lettre apologetiqve
4-^.
deux parties & les tmoins, & obferu toutes les formes d'vn procez lgitime ils n'auroient eu pour cela aucun fujet de me condamner; pource que les prefomptions, qui font tres-notoires vn chacun, eftoient fuffifantes pour prouuer que ie ne I'auois point accuf animo calumniandi, & que i'auois eu iufte
oy
les
raifon de le faire.
On
pour
condamn
o
mais pource
lef-
que
on
s'eftoit feule-
ment enquis
s'il
moy,afin que,
cela eftoit,
ils
s'il
en euft
eft l'autheur,
i5
mes
efcrits,
par lequel
;
injuri,
afin que,
ie
core aflez
vrifi, ie pufle
Or
&
ie
deux
que vous auez condamnez, ne contiennent aucune chofe, non feulement qui ne foit tres-vraye, mais mefme qui fuft aflez d'importance pour fonder vn procez d'injures, fi elle auoit eft faufle, except vne, qui eft que ie l'ay nomm calomniateur & menteur 8 Mais ie l'ay fi clairement prouu, au lieu mefme o ie l'ay crit, qu'il ne luy auroit pas eft auantageux de s'en plaindre. Et fi on m'en euft dequ'on
dit
.
25
26
En marge En
:
la
36
[dit.
Clers.).
a.
Ci-avant, p. 97-98.
2 5-a6.
2^9
mais iufques treize entirement irrprochables, tous de voftre Religion, & des plus qualifiez de la ville de
Boifleduc, qui afurent qu'il les a calomniez
5
;
&
ils
le faifant
im-
primer
a
.
bien que les Votius ayent publi plufieurs libelles depuis mon fcond efcrit, inle puis affurer aufli que,
titul Epijola
o
quels
ils
ad celeberrmum virum, &c, dans leftafchent de le rfuter, ils n'y ont toutesfois
ils
prtendent que
i5
que i'ay dit que G. Votius eftoit coupable du Hure de Schoock & que, pour perfuader ceux qui ne le liroient qu'en Fla|mend, qu'il y a beaucoup d'injures dans le Latin, qui ont elle obmifes par l'interprte, ils ont remarqu que
aye
fait tort, finon
;
fchimpwoorden
20
ils fe
Mais, outre que c'a eft la faute de l'Imprimeur, qui a mis poetifche au lieu de poctjghe,
.
pltoft
que de
18
fchimpwoorden]
(ibid.), faute.
fchimpuordens
date de 1643 (en rponse au pamphlet de Gif. Voet, Spcimen affertionum etc.), a t rimprime dans le volume Ultima patientia, du mme auteur, p. 88-118. Voir les treize noms (p. 114) ci-avant, p. 66, note c.
b. En marge : Aengerangen proced. p. 1. [dit. Clers.) Il faut lire Aengevangen Procedueren. P. i3. Le titre complet est Aengevangen Procedueren Tt Wttrecht, tegens Renatus Des Cartes, ter oorfaecke
:
:
\
van twee fijne Diffamatoire ghefchriften of fameufe libellen. Vergadert ende uytgegeven door een liefhebber der Waerheydt. Tt Utrecht. Ghedruckt by Willem Strick woonende inde Korte Dieu Straet. (Date, 2 7 feptember 1643, in-4 .) Voir ci-avant, p. 221, 1. 17.
|
240
Lettre apologetiqve
a6.
vous pouuez voir qu'ils fe vantent d'auoir obtenu de vous la condamnation d'vn efcrit, dans lequel ils ne peuuent remarquer eux-mefmes aucun fujet de fe plaindre. Et afin que vous fachiez
Ainfi, Meffieurs,
l'a
point
eft
oy par
&
ce n'eft
10
pas pour vous faire honneur, ny pour perfuader leur innocence ou mon crime ceux qui liront leurs efcrits (car
on
fait
bien que,
vous,
aflez
fi
i'auois le
moindre
tort,
&
i5
que G. Votius
fa caufe, auriez
&
eu
extraordinaires);
mais que,
qu'ils
c'eft pltoit
pour
faire gloire
du pouuoir
20
&
pour
fe
rendre formi-
de vouloir confiderer que, ieune Votius crit de vous toutes ces chofes,
fait
&
en25
core dans vn autre intitul Tribunal iniquum, qu'il a depuis tout exprs, pour calomnier Meflieurs de
Groningue, caufe de la iuftice qu'ils m'ont rendue, il leur reproche impudemment, & fans aucune raifon, les mefmes chofes qu'il dclare que vous auez faites, & prend de l fujet de les injurier & blmer, auec toutes
les plus odieufes
3o
inuediues
qu'il
puhTe inuenter.
a6-2 7
241
mettray feulement icy deux ou trois exemples, tirez de ce Tribunal iniquum. Le premier eft en l'Epil'en
ftre, p.
9,
il
Licebit protejlari
contra iniquam
5
nihil ej judicij,
imper itijfimis
imo
quo
funt judicis incomptent ia, allegationum faljitates, neglel citationes partium, litis contejatio, & plura alia, qu
in libro
10
meo
il
appelle cela
vne fentence inique, & vn iugement qu'on a fait fans iugement, pource qu'il fuppofe que le luge a et incomptent, les allgations
ties nglige,
& o
En
la
i5
quinzime page du liure, il prononce contre eux ces fentences Quicunque nocentem jujiificat, ac innocentem
:
& fuppliciis
,
ille
di-
cm debuerit
pages
20
chacun des luges en d'eux tout le pis qu'il peut, pour tafcher de les rendre fufpec.s. le ne croy pas qu'aucun de vous, ou de Mefdcrit
fieurs vos dputez, fuft bien-aife d'eftre dcrit de la
forte;
ftois
&
jj , il particulier, en feignant
j 1
j 2
&
nomme
&
25
Mais
il
Tome
IV,
p.
196-199.
p. 261.
b. Cf.
Voir ci-aprs,
7b
uvres.
242
qu'il leur
Lettre apologetiqve
reproche, elle
eft
27-28.
car
ma
& recommande
ie
par
Monfieur TAmbafTadeur
eft
me
plaignois,
5
&
elle a eft
&
comme
ProfefTeurs,
mais
eft
comme
Magiftrats
reueu, examin,
la
&
10
Curateurs de
de
la
mefme Acadmie,
Prouince.
vn liure contre ce iugement, auec vn titre fi odieux que de le nommer Tribunal iniquum, & fe fie tant en voftre protection, qu'il ne craint pas
crire tout
|
i5
d'offenfer par ce
moyen
Prouince.
Il
iugement de voftre Acadmie b Mais il n'y a aucune comparaifon de l'vn l'autre car en ce iugement prtendu de vos ProfefTeurs, il n'eftoit queftion ny du ciuil ny du criminel (dequoy auffi vos ProfefTeurs n'ont aucun pouuoir de iuger), mais feulement de la Philofophie, touchant laquelle ie m'afTure que plufieurs eftiment que iefuis juge auffi competant, pour le moins, que toute voftre Acadmie. Et il y a autant de diffrence entre le iugement qu'impugne le ieune Votius, & celuy que i'ay cy-deuant impugn, qu'il y
;
20
25
Tome
b.
Epijlola
p. 217,
1.
5.
J8-9-
245.
l'on eft
tres,
&
les
ou bien les difputes qu'on fait contre des Thefes en voftre Acadmie, fans aucune effufion de fang, & mefme fans aucunement fe fafcher, quand ceux qui fe difputent font gens d'honneur. Iamais on n'a veu que des Magiftrats fe foient mlez des difputes qui
arriuent ainfi entre les gens de Lettres, touchant des
matires de Philofophie
comme, au
contraire, ie n'ay
&
des
fait
par des
&
confederez de ceux
eft fujet,
puny.
i5
eune Votius ne peut eftre excuf des reproches qu'il fait Meffieurs de Groningue, fur ce que fon pre n'eft pas de leur jurifdidion, & qu'on ne l'a
le
;
Or
20
ny debatu la caufe auec luy. Car fon pre n'a elle ny demandeur ny deffendeur en cette affaire, & on n'a rien du tout iug contre luy on a receu feupas
cit,
;
lement
les depofitions
de Schoock,
comme on
fait
en
25
peuuent feruir pour excufer le crime de celuy qui eft accuf. Par exemple, fi on fe plaint de quelqu'vn, pour auoir receu de luy vn payement en fauffe monnoye, & que cettuy-cy, pour s'excufer, die qu'il n'a cette monnoye fuft faulTe, & que ce point fceu que n'eft pas luy qui l'a faite, mais qu'elle luy a eft donne par vn autre, fi cet autre n'eft pas de mefme
|
3o
mais
ils
244
refufer
Lettre apologetiqve
29.
de receuoir
font faites
contre luy, ny
mefme
fi
doifi
uent iuger. Et
claires
elles
que cela
pardonner,
ils
doi-
monnoye
a elle
donne en payement,
afin qu'il
l'a
puiffe
fa-
brique.
Les injures
&
le
Hure de
10
compares cette fauffe monnoye. Et pource que, lors que ie me fuis plaint de luy l'occafion de ces injures, il a voulu s'excufer fur ce que ce n'eft pas luy, mais G. Votius, qui les a fabriques, & que, ne me connoiffant pas,
il
i5
obligez de confiderer
difoit vray,
;
auant que de
le
condamner ou de l'abfoudre
en leurs mains,
juftice
qu'ils
&
il
que
ie
20
enuoyant.
Le ieune Votius n'a point
de
fe plaindre,
de ce que
ie
le
Aduocat
25
ny Procureur, & enfin, qu'on n'a pas vf de toutes les formalitez que la chicane a inuentes pour rendre les procez immortels. Car ces formalitez ne peuuent & eftre requifes, que lors que le droit eft douteux c'eft l'ordinaire en toutes les Cours de Iuftice, que lors qu'vne des parties a fi mauuais droit qu'on voit,
;
3o
a9-3o.
24$
on ne prend pas
l'autre.
de
on a bien donn Schoock autant de loifir qu'il en a dlir, pour confulter fon affaire & pour la deffendre il ne fe plaint point qu'on luy ait & il ne peut dire auffi que fait aucun tort en cela l'loquence de mes Aduocats, ou la fubtilit de mes Procureurs, ait furpris fes luges il n'y a eu que jl'euidence de mon bon droit qui ait plaid pour moy
Ainfi
:
mais
10
fi
les luges
ont eft
fi
quitables,
& ma
demande
modre
&
fi
iufte, qu'ils
me
l'ont
entirement ac-
corde.
contient vn
i5
mot ou deux
manus*,
pas
de fon pre. Car, pour les mots qu'il trouue rudes, ce font les plus doux dont pouuoient vfer des
amy
luges vertueux
20
&
exprimer
le
crime dont
efloit queftion.
Outre que
comme
des depofitions de
Schoock, qui apparemment en auoit dit beaucoup d'autres plus odieux au regard de G. Votius, pour
fe
25
defcharger en l'accufant. Et pour exprimer l'iniquit de ceux qui auoient infr dans fon liure, fans qu'il
en fceuftrien, des calomnies affez criminelles pour le mettre en peine, que pouuoit-il moins que de dire, fans nommer perfonne, que ces calomnies auoient
a.
Tome
b. c.
Samuel Desmarets.
246
Lettre apologetiqve
30-3 1.
manu?
Ainfi, puifque G.
tius
prend cela pour foy, c'eft qui l'offenfe, & non pas ceux qui l'ont nomm. Que peut-on dire auffi de plus doux, que de comparer vne comdie, non point voftre iugement (comme Votius tafche de vous perfuader, afin de
vous engager en fes querelles, en vous animant contre Meilleurs de Groningue, ainfi qu'il vous a voulu cydeuant animer contre moy), mais les intrigues dont
il
s'eft
10
comme
?
il
fait,
qu'il
Pour ce qui
auec
l'vn
eft
de l'amiti
il
qu'il
prtend que
i'ay
i5
me fait tort de penfer en ait qu'vn qui me foit amy car ie m'afTure font tous, comme auffi, de mon coft, il n'y
des luges,
;
qu'il n'y
qu'ils le
a aucun
d'eux que
que ie n'honore. Mais l'amiti qui eft entre eux & moy, neft pas de mefme efpece que celle que G. Votius a contracr.ee auec Schoock, Dematius, Waeterlaet, & femblables, qu'il engage peu peu en fes querelles, & oblige fa deffenfe, en les
ie
n'eftime
&
20
&
les
pourfuiuant outrance,
25
comme
comme
il
a paru en l'exem-
\ Et aprs
s'eftre
rciproquement menacez
qu'ils
ralliez.
3o
Voir ci-avant,
p.
228, note a.
3i.
247
Il
feiTeurs de
n'eft
Groningue & moy; leur bien-veillance fonde fur aucun intereft, ny mefme fur aucune
:
conuerfation
5
celuy dont
il
me reproche particulirement
l'amiti,
&
ie
affaire,
pource
10
tmoign ne vouloir pas s'en mler \ La haine auffi que le ieune Votius dit que le mefme porte fon pre efl fi iufte, & G. Votius l'a fi bien mrite, que ie ne la faurois nier. Toutesfois celuy
qu'il auoit
i5
20
pour fon ennemy, a tafch tant de fois de fe reconcilier auec luy, qu'il a monflr n'auoir point de haine pour la perfonne de Votius, mais feulement pour fes vices. Et ie croy que cette mefme haine a eft auffi en tous les autres, & qu'il n'y en a aucun qui n'ait eu de l'horreur & de l'auerfion pour le crime de G. Votius, lors qu'ils ont veu les acr.es que Schoock a produits car ces acr.es font tels que, par le propre tmoignage du fils, pluieurs ont creu, lors qu'ils les ont veus, que ny luy ny Dematius ne
qu'il
prend
ainfi
&
cette
le zle
de
la juftice,
&
qu'elles ont
rendu
tant
ma
&
celle
de Votius
iugement.
mieux prouuent-elles
qu'il
:
l'quit de leur
Quoy
19
en
foit,
En marge
Tribunal iniquum
a. Voir ci-aprs sur les relations de Descartes cissement II, la suite de Querela Apologetica.
de Desmarets, clair-
248
la
Lettre apologetiqve
s--
haine des luges qui ont rendu G. Votius & Dece font les act.es crits de leur matius criminels;
|
main, lefquels ils n'ont point iufques icy defauoez % qui les rendent manifeftement coupables d'auoir tafch de corrompre Schoock, & mefme de l'auoir
corrompu, pour donner vn faux tmoignage contre moy. Car, premirement, pour connoiftre ce que Votius a voulu que Schoock affuraft en juftice, dans le principal il faut feulement confiderer que, de ces acr.es, qui eft vne forme de tmoignage crite de la main de Votius, & qu'il a enuoye Schoock pour la fuiure, il veut expreffement qu'il affure que
c'eft
10
motu proprio
qu'il
& fponte fu b
de fon propre
uement,
ningue
moumoy; &
i5
qu'il a fait
:
&
partie Groquif-
Et quidemfolwn,
nec
D. Votius nec
quam
adjiylum c
que Votius luy ait fourny aucune matire. A quoy on peut adjoter vne lettre du mefme Votius, crite Schoock, en datte du
:
&
20
21 Ianuier
imprimer, dans
le
:
Summa
a.
hue
redit.
Te
&
25
b.
p. 228,
note a.
c. Ibid.,
10-1
3.
exceptione majora, veritatis cauf Schoockio-Voetian, neenon ejufdemferia 6 chrijliana travof<iort adC. V. D. Gisb. Voetfuper libello quem haud ita pi Pietatis nomine nuper infcripfit. (Groningue, J. Nicolai, 1646,
d.
&
in-8.)
3-33.
249
moy), teque opus illud quod ad materiam, formam, methodum, Jtylum, inchoajfe, ab( fauoir d'crire contre
foluijje
;
chartas
& fchedas
matam, quant
qu'en
in
io
Schoock a crit contre moy de fon propre mouuement & fans que Votius l'y ait exhort; l'autre, qu'il ne luy a point du tout fourny de matire pour crire) font tres-fauffes, il fuffit de voir vne autre lettre du mefme Votius Schoock, qui eft auii dans le Bon fidei facrum, page 28, en datte du 2 ou j nonas Iunij 1642 a Car, d'abord, on y trouue ces mots Nonpige.
:
i5
bit
denu
te
pergas,
quidem quant primm, fequeftratis tantifper reliquis tuis meditationibus Erit hc pulcherrima occajio
.
&
furioft
&
obflruere
20
Appendix
illa
in
primis
te
ad operis huius
tt furiojis
illa
&
contradicentibus mendaciis ac calumniis in hanc AcadeDesmarets assure la mme chose, Ultima patientia etc., p. 410: D. Voetium fuo Magiftratui falf & parum decor impofuiffe, dum ut fe oftenderet nullius culpje confcium in Cartefium, il li perfuafit, fe nec authorem nec fautoretn nec correorem nec cooperatorem fuifle (funt
a.
>
verba Senats-Confulti Ultrajeftini, fadi i3 Vllbris 1643) illius fciipti, quod occafionem prxbuit Carteo contra ipfum fcribendi. Nam ex varijs litteris D. Voetij manufcriptis, quae funt pnes nos, ac declaratione public ipus C. D. Schoockij, contrarium luce meridian claris liquet.
Sufficiat multis,
hc verba
b.
Ad
quod habetur epiftol fcript 3 Nonas Junij 1642 in Suit le mme abundantem cautelam, non pigebit.
. .
texte
1.
2.
p. 563, Epiftol
ad P.
Dinet.
76
uvrbs.
III.
2$o
Lettre apologetiqve
nojlram,
33.
miam
vt ferream
Voil
comme
il
au double.
Et cecy
5
vfe
hortari
fois,
&
exjlimulare ;
il
&
te
qu'il l'y
car
dit
denuo
hortari;
de ce
qu'il
nomme
eft
3
.
&
Philofophi , qui
liure de
contre lequel
eft fait le
10
Schoock
le fay
qu'il l'exhortoit,
par cette
lettre,
continuer d'crire
opinions
que Schoock a fait depuis contre moy, n'eftant pas encore alors inuent, il ne pouuoit plus expreffement l'exhortera l'crire, qu'en l'exhortant m'impugner Et bien qu'il donnait alors le nom de thefes, ou de difputes, ce qu'il
dans ces thefes
;
mais
le titre
moy,
&
dont
il
a luy-mefme
20
que dclare Schoock, ce ne lahToit pas d'eftre, en effet, le mefme liure, pource qu'il n'eft aucunement queftion du nom, mais de la chofe, fauoir, des calomnies dont ie m'eftois plaint. Et afin que ie puiffe mieux claircir cecy, ie vous
depuis inuent
le titre, ainfi
prie de vouloir
remarquer que trois diuers efcrits ont fauoir, eft publiez en cette occafionpour Votius le liure intitul dmiranda methodus, ou bien Philofo:
25
a.
1.
Admiranda Methodus
Voir ci-avant, p.
5,
ou Philofophia Carteftana
cite ci-aprs,
28-29.
b.
note a.
33-3 4 .
251
mes
opinions
puis la Prface de ce
mefme
;
liure,
auec fes
&
le troifime, la
Narration hi/orique
b
,
qui a paru au
nom
de voftre Aca-
dmie, o
il
eft traitt
Or on
voit clairement,
10
du troifime Iuin 1642, que Votius auoit deilors defTein de m impugner en ces trois faons. Car, outre la premire, laquelle il exhorte Schoock par les paroles que i'ay dfia cites, voici comme il parle des deux autres c De iis qu Academiam nojlram tangunt, videbunt DD. Profejfores, nec patientur eum conqueri nos effe ipfi debitores. De iis qu in me immerentcm congerit
:
i5
maledilis reundendis,
litemus,
etiamnum deliberamus
Vt Jilentio
nemo ex
Collegis,
quod fciam,
te
confulit ;
fed per
dejignant : fed de
qu ad
nent,
buntur. Ainfi,
DD.
ce qui
eft
il
tient la Prface
25
du
liure de
Schoock,
il
eftoit
dit
Vt Jilentio litemus,
fi
nemo
confulit.
Mais
il
eftoit
encore incertain,
criroit,
a.
ou
Voir ci-avant,
note, jusque
p. i63, et ci-aprs, p.
255, note a.
Ce passage
texte,
1.
fait suite
Le
1,
19 est
1.
2.
mme
p. 252,
3.
2f2
Lettre apologetiqve
fils,
h-ss.
ou pluftoft fous celuy de Schoock. Et il dit luy-me(me,fed de hoc ampliamus ce qui eft proprement dire, que les autres luy confeillent d'crire luy-mefme, ou de faire crire fon fils, mais que fon defir luy eft que ce foit Schoock qui criue. Et aprs cela, il a voulu que Schoock dclarait en juftice, que c'eftoit motu proprio, & fans y
:
eftre incit
On voit
de
par la
mefme
lettre, qu'il
luy a fourny
10
3
la matire,
il
Oper y parle ainfi de mes opinions pretium feceris,Ji omnia i/tius farin paradoxa excerpfepeu aprs,
& cum antiquorum fcepticis aliifque hreticis [apud Auguji. & Epiphanum de hrefibus & Gennadium) teraris,
i5
dum,
& hominem
in
contradiclionem adigentibus ;
phorum, Scholajlicorum,
Philofophorum,
|
&
recentium Theologorum, ac
20
fcilicet
Reformatorum, Lutheranorum,
vbique notan-
dum, nihil noui eum producere, Jiue quid fani, fiue quid b Ce font de ces belles matires que infani ojentet, &c
a.
la lettre
de Voet contient
la
phrase sui1
Gloriaturfe, in libro Gallico ante hac edito, & fufius in fuis his Meditationibus prim Philofophi, aperuijfe fundamenta nov fuce Philofophi, quant aliquando ad Kalendas Grcas daturus efl ; uti fatis colligimus ex pagina penultimd fub finem. Inter Pfeudo-axiomata
12-21
aut pofulata ejus, eft illud de fenfibus,quod tu foeliciter jam (Ultima patientia p. 41 1.)
refutafti.
b.
ainsi
.oftentet
35
25}
le liure
compof. Et on
le
peut encore
voir,
que le
5
de Schoock
.
eftoit
car on y
&
injiiuti.
Tu mode
remitte nobis
Ma &
chartas quas
tecum hinc abjlulifli. Lacuna fi qucejt in generalifciographi huius methodi, nos dabimus oprant vt hc fupplea'o
mus,
nifi
A quoy rpond
Quidergo ? mera conuicia. Ainfi, Ton voit que le deffein de tout le liure n'a pas dpendu de la volont de Schoock, qui euft
ingenieufement Monfieur Defmarais
:
d'impugner mes opinions en particulier, & cela auroit eft plus honnefle; mais de celle de Votius, qui a feulement voulu qu'on parlait de moyen gnedefir
rai,
&
communs
d'in-
uecT.iues,
20
pour tafcher de me rendre odieux; & que, par confequent, il en elt l'autheur principal. Si ces preuues, qui ne confiftent qu'en des ates crits de la main de Votius, & qu'il ne defauoe point, ne font pas fuffifantes pour le conuaincre, mille
1
2-1 3
En marge
&
(Ultima
patientia, p. 412.)
commence, en effet, ainsi Sudat p-lo, tanto magis quod coaretur undique nobifcum, neftiens quid refponfurusjit typographo focias chartas pofcenti, qnas corporefuo divul/as Groeningam avolaffe conqueritur. Vtinam, vtinam
Cette nouvelle lettre de Voet
:
libellus tuusfttb
nunquam
tibi illasrejlituijj'et
D. Waterlaet.
(Ultima patientia,
p. 41 3.)
254
Lettre apologetiqve
35-36.
tmoins n'y fuffiroient pas. Mais, outre cela, Schoock a dclar 8 qu'il garde encore tout le modle de la Prface, crit de la main de Votius & c'eft vne Prface
;
b
,
&
qui eftlaplus
le
a dclar
mefme
:
de
comparaifon auec Vaninus qui eft le feul fondement qu'ils prennent pour m'accufer d'Atheifme fauoir, que i'ay crit contre les Athes, & que Vanila
,
nus auoit feint d'crire contre eux, bien qu'il fuft Athe en effet d'o ils concluent que i'enfeigne fecrettement l'Atheifme. Et il a expreffement dclar que les
;
Atheifmi venenum
aliis affrco
main que de
dont
manu,
i5
i'ay parl
ie
cy-defus
c
;
&
c'eft
principalement de
qu'ils contien-
me
fuis plaint,
pource
& la plus puniffable calomnie qu'on imaginer, & que, flon les loix, il faut deter-
a. Desmarets dit de mme, Ultima patientia: Habeo pnes me Cartefiano-Voetian Cauf brevem deduionem, C. D. Schoockij manu confignatam, qu afferit & probat, evidentibus documentis, D. Voetium fe
exjlimulaffe
Iefuiticas quivocatio-
/e.Item, (ibifuggeffiffe confilium monjlraffeque viam, quomodo Cartefto refpondendumfit. Item, omniajuggeffiffequfpeant Cartefij atheifmum ac comparationem cum Vanino. Item, contexuiffe totam prfationem
libri,
operi. Item,
effet in
quae praefertim plus habet acerbitatis. Item, varia addidiffe toti paratum fuile unacum Waterlaet, cm Schoockius tardior
Item, ex
(Pages 409-410.)
(non pagine) compte, en effet, 64 pages en tte de VAdmiranda Methodus. Elle se trouve reproduite presque entirement dans les notes, de la p. 137, ci-avant la p. i63.
b. Cette Prcefatio
c.
d.
e.
1.
1.
27, etc.
3-4.
Page 245,
1.
i5.
36.
25c
jufti-
pouuoir plaindre en
in incertum,
comme
fait
Votius,
ie l'ay
que toutesfois
5
ait
mot, en quoy
ie
luy aye
Dplus, les Paralipomenes adjotez la Prface 3 dont la dernire priode feule contient autant d'aigreur & autant d'amertume que tout le refte du liure, ont
efl,
10
ds
le
&
ne
ie
tes les
preuues qui monftrent que le tmoignage, fugger ou prefcrit par luy, efl faux. Mais ie vous prie de
relles,
&ne dependentpointdelarelationdeSchoock;
le
car pour
qu'il dit
modelle de
n'eftoit
la Prface,
&
&
imprimez,
bien que
20 le
pas vray
on
fait
procez de Votius contre luy n'auroit pas manqu d'eflre pourfuiuy. Ce qui monflre combien efl
a.
Paralipomena ad prfationem : De Magia. De Atheo aut Beftia. De De Chorbo. De duobus Libellis. En tout sept pages (non numrotes), la suite de la Prface de YAdmiranda Methodus. Voici la dernire priode, dont se plaint Descartes
Elias Veniet.
:
arridere ufquequaque prudentioribus, ut peregrinus quis tenebrio, profeffione extern Pontificius, & fenfuScepticifmi
fi
Ecclefialtica
non Atheifmi candidatus, perptu proteftetur fe Theologica atque non attingere, intrim in unos Theologos, prtextu philo-
molem
convertat, Medicis
&
Philofophis prajteritis,
atque
&
facra Theologiae
&
prturbationem moliatur unde aliqoando nihil aliud qum Reipublicae concuffionem, & Optimatum ac Procerum quorundam collifionem, exfpeftandam nrunt illi, quibus eft genius inEcclefiarum
& Academiarum
256
Lettre apologetiqve
la
ss-*;-
calomnie du ieune Votius, lors qu'il reproche Meflieurs de Groningue, qu'ils ont iug fur la depofition d'vn feul tmoin, qui eft ce qu'il car quand ils n'auroient eu leur reproche le plus a
impudente
ils
ont eu affez
euident que
eft
pen-
10
nom.
n'eftoit
il
n'auoit
ne
fuft
pas vray;
il
le
i5
vn amy,
tirer
pour
fuft
le
pouuoir
:
dcouuerte
au lieu qu' Groningue, il a depof ce qu'il auoit honte qu'on fceuft, & qui deuoit grandement dplaire fes plus intimes amis & il ne l'a pas depof en fecret, mais c'a eft en la prefence des luges. Et ainfi, on peut s'affurer qu'il n'y a eu que la reuerence de la juftice,
;
20
&
a
s'il
mentoit,
l'a
&
s'il
fe
char-
geoit
dit.
du crime d'vn
autre, qui
les
Mefme il a dclar qu'il euft confeff ds Vtrech mefmes chofes, s'il euft eft ferieufement interrog
&
il
examine vn criminel, ou vn tmoin, qui a quelque intereft celer la vrit de ce qu'on luy demande, que la depofition qu'il fait en iugement, eft contraire ce
a.
3o
37-38-
257
qu'il
laiffe
10
pour cela de la croire. Mais ce n'eft pas aflez d'auoir prouu que le tmoignage que Votius a prefcrit Schoock eftoit faux il ne croira pas eftre conuaincu, fi on ne prouue qu'il l'a follicit & importun donner vn tel tmoignage. C'eft pourquoy ie vous prie de confiderer qu'il ne l'en a pas feulement pri, mais qu'il a fait pis, & qu'il luy a expreffement command car il a mis ces mots au bas du tmoignage Stylum facis tuum, vbi opusfuerit, intrim tejlimonij xpipea feruat vbique, quantum per
;
;
:
i5
que ce fufl la voix de Iacob&les mains d'Efa le ftyle de Schoock & les menteries de Votius. 11 luy commandoitde changer le ftyle, mais de retenir
Ainfi ilvouloit
a
,
exactement
le fens
de tout ce
qu'il
luy prefcriuoit,
il
&
il
en auoit
tir
au deffous de
.
i'ay ci-deffus
rapportez b
Ceux qui
eft
importune, principa|
eftre inf-
25
Schoock; & on en a veu depuis l'exprience, en ce qu'il l'a pourfuiuy en juftice, caufe qu'il n'auoit pas perfift maintenir ce
tmoignage.
Puis, outre cela, n'eft-ce pas a Votius qu'on doit
&
b.
77
258
Lettre apologetiqve
38.
peu former fon tmoignage, fuiuant le modelle qu'il luy auoit prefcrit ? Car ces deux n'y auoient aucun
intereft,
que comme eftant amis de Votius. Et neantmoins Schoock affaire que Waeterlaet eft all plufieurs fois le trouuer pour ce fujet, & qu'il luy a enuoy Groningue le modelle du tmoignage que Votius defiroit; mais que, fa confcience ne luy permettant pas de donner vn tel tmoignage, il leur en auoit enuoy vn autre plus conforme la vrit. En effet, on peut connoiftre, par ce qui a efl fait depuis, que, dans le tmoignage que Schoock auoit enuoy Votius, il auoit omis les mots qui contenoient la principale faufEt quidem folum, ita vt nec D. Votius, fet, fauoir
:
10
&
qu'il
i5
&
refte,
il
vn equiuoque, en mettant par tout Methodum, o Votius auoit mis Librum, afin de ne fignifier, par Methodum, que l'ordre des chapitres & le ftyle, dont il vouloit bien eftre autheur, & ne rien affurer des injures & de la matire, ainfi qu'il a dclar depuis. Et Votius ne fe mettoit pas en peine de cet equiuoque car, le liure eftant intitul Admiranda Methodus, il ne doutoit point que tous ceux qui verroient ce tmoignage, ne priffent Methodum pour tout le liure. Mais il femble que les autres chofes, en quoy Schoock n'auoit pas fuiuy fon modelle, ne le contentoient pas affez, & particulirement l'omiiion du mot Et quidem folum, &c. Car il garda ce tmoignage plufieurs femaines, fans s'en feruir, iufques ce que, Schoock eftant all Vtrech,
:
*o
25
3o
38-3 9 .
2$o
commodit pour le faire induire le reformer. A quoy derechef on employa Waeterlaet, qui |luy apporta ce billet crit de la main de Dematius
il
euft plus de
Reuer e
5
qupiam mutari;
qunam autem
Line 21
fcripta,
paucis accipe.
&
:
22
Line 3o
poteram,
ex amicis quaefiuiffe
10
&
didiciffe.
neceffum
erit, vt
puto,
nomen fuum
diclurus.
Vale
a
.
i5
Et le
mot meque
ou bien illam
eft
methodum) folum
tres-remarquable.
Car il contient ce folum, pour exclure Votius: qui le fondement de toute leur fourbe. L'autre mot:
effe
vix
poteram, ex amicis
fi
&c, ne
20
Dematius luy-mefme ne Tauoit expliqu, par vn efcrit o il tafche de fe deffendre, qui eft infr dans le Tribunal iniquum, depuis la page 1 17 iufques la page \iG h Mais l il nous apprend, page 1 20 & i2i, que Schoock auoit mis en fon tmoignage,
cilement entendu,
.
25
de Votius
&
partie de fes
Non
Voir
la ligne
(dit. Clers.).
23 nous] vous
a, fin.
(dit. Clers.).
a. b.
t.
IV, p. 199.
260
Lettre apolggetiqve
s'eftoit pat
39-40.
touchant ce qui
que luy, Dematius, ne croyant pas que Schoock euft aucun autre amy Vtrech, que Votius, duquel il euft rien appris de ces
auoit eft prefcrit par Votius
chofes, auoit iug qu'il ne deuoit pas mettre partim
5
&
D.
Votio,
partim ab
aliis amicis,
mais effacer
le
nom de
il
Votius,
&
fe
deffend plaifamment
(dit-il) ,
Si quid hc
me peccatum
qud
effet
peccatum
in eo Jatuendum effet,
colleg mei,
innocenti,
1
mihi charifjimi
quibus
dum ejfejudicaui.
Ainfi ce faint
de
du
feul Votius,
&
par ce
le
moyen
faire
condamner vn
& mefme
20
en auoit eu
que ce Dematius, qui auoit en cela plus de foin que Votius mefme pour tromper les luges, ne fauoit point que Schoock euft eft induit crire car puis qu'il fauoit que c'eftoit de Votius feul qu'il auoit appris ce qui s'eftoit pafl Vtrech, il ne pouuoit ignorer le refte, ny luy perfuader de mettre en fon tmoignage meque illumfolum abfoluiffe, qu'il ne fceuft bien que ces mots contenoient vne fauflet. Outre que, par la depofition de Schoock, qui eft dans le Bon fidei facrum, page 4, on apprend que c'a eft dans vn feftin, en la prefence de Dematius, que le premier deffein de ce liure a eft pris. En voicy les mots Nimirum cm,
;
:
25
3o
40-41.
261
Domino
om-
ClariJJimo
D. Dematio
aliifque injeam
mentionem
Votius,
Dominus
Vo'tio,
Prceptor
eius,
vtprofe,
Prceptorefuo, calamum
in
Cartejium Jlringeret.
publiquement, en des
feftins,
fieurs
cience
1
ne
foit
Schoock
crire contre
20
moy
25
que cela ait eft choifi par luy, pour eftre ni deuant des luges, & pour feruir de fondement vne fentence par laquelle il auoit deffein de me perdre ? Et on n'a aucun fujet de douter de la vrit de cette depofition faite par Schoock deuant fes luges car elle n'a pas mefme eft contredite par fes aduermirable
|
& furprenante,
faires,
ils
ont fourr
&
de moindre ims'ils
feftin.
;
262
il
Lettre apologetiqve
4.
folli-
cit
Schoock fuiure
le billet qu'il
efl de' dire
:
Comme
il
importuner vn homme, aprs qu'vn autre luy a prefcrit vn tmoignage qu'il n'a pas entirement voulu fuiure,
nonobftant que cet autre euft beaucoup d'authorit fur
luy, de luy
enuoyer vn
billet
in
te/imonio tuo
qudam
10
billet
vray, ceux qui l'ont enuoy ne laifleroient pas de mriter d'en eftre repris. Mais, outre cela,
luy-mefme qu'il n'auoit aucune familiarit auec Schoock & toutesfois il confeTe qu'aprs luy auoir enuoy ce billet,
il
;
i5
il
l'alla
follicita-
Vn homme g
il
a
,
Profefeur en
ieune b
auec lequel
n'a
aucune
il
familiarit,
pour
le
20
comme
il
le
amy,
n'a
& mefme
de laquelle cet
amy a dj eftrefuf. On
que ce ne
foit
affaire,
deflein
25
bon efeient,
&
&
fes inftances
enuoy.
b.
Dematius tait n Leyde, le 25 janvier 1597. Martin Schoock tait n Utrecht, le 1* avril 614.
1
41-42.
26}
bien qu'en faifant crire Schoock contre moy, imiter le finge qui fe feruoit de la patte du chat pour
auffi
tirer les
5
marons du
fait,
feu.
Ou bien
il
peut-eftre qu'aprs
qu'il auoit pu,
auoir dfia
&
10
& qu'il falloit que Votius que celles d'vn feul & Dematius, deux vieillards de rputation, & qui, comme ie croy, compofoient alors toute la facult Theologique de voftre Acadmie, pource que le troifime mourut en ce temps-l a joignirent enfemble
,
leurs artifices,
pour corrompre
la chaftet de cette
Sufane
i5
b
.
Mais s'il vous femble que toutes les preuues que vous pouuez auoir contre ces deux hommes, dont ie n'ay pu crire icy qu'vne partie, ne foient pas fuffi,
que
20
celles
vieillards,
du ieune Daniel contre ces deux autres de trs-grande authorit & les luges du
comme
de faux tmoignages, que l'innocent fuft condamn, eftoient bien moindres. Car Daniel ne donna point
d'autres preuues contr'eux, linon qu'ils ne s'eftoient
25
le
nom de
eft
a.
b.
c.
manquent dans
texte latin.
1.
29,
264
Lettre apologetiqve
42-43.
noms des
les
ou chofes femblables, qui auoient beaucoup plus d'apparence qu'aucune de celles que Votius & Dematius
ont allgues en la deffenfe de leurcaufe
ils
;
&toutesfois
ne laiflerent pas
d'eflre
condamnez.
10
prefomptions font contraires aux preuues, on a fujet d'vfer de beaucoup de circonfpedion, auant que de rien dterminer. Mais icy les
fait
En vn
les
preuues font
efcrits
fi
claires
&
fi
de
la
&
defauoez par eux), qu'on feroit oblig de les croire, encore que les prefomptions fuflent contraires. Outre
cela, les
elles;
&
prefomptions s'accordent entirement auec enfin ces prefomptions fontfi fortes, que|fui-
uant
iugement du plus fage de tous les Rois, elles fufiroient pour faire condamner Votius, encore qu'on
le
Car Salomon, ayant iuger laquelle de deux femmes eftoit la vraye mre d'vn enfant, pour lequel elles eftoient en difpute, ne fit aucune difficult de le donner celle qui luy tmoignoit le plus d'affecT.ion, encore qu'il n'euft rien du tout pour
prouuer qu'elle en
jecr.ure
a
.
20
Il
eft
25
vray pre du
Admiranda Methodus ou bien Philofophia Cartejana (car ce liure a deux noms, caufe qu'il femble auoir eu deux pres). Or Schoock le defauoe
a.
3o
Vtus Testamentum,
Regum
Lib. III,
c. ni, v.
16-28.
43-44.
26 c
& le
mefme
:
dclar qu'il ne
fa vie,
adions de
illi
que de
ce qu'il
s'eft
employ
l'crire
Ex omnibus
aclionibus
fuis nihil
5
negotiofe immif-
10
vnquam pajfusjit. Mais Votius, au contraire, continue toufiours constamment louer & deffendre ce liure, ou le faire deffendre par fon fils, & particulirement ce qu'il contient de plus criminel, fauoir, leur calomnie touchant l'Atheifme. Car le fils dit expreffment, dans fon liure Pietas in parentem, feuille H, page 11: Nec puderet parentem, J(yti non feit)fcriptionis partem ipfe prformajfet ; imprimis etiam illam, qu
cere
vertiginofi fcepticifmi,
&
&
en plufieurs autres
il
eu foin de faire fauoir aux ledeurs, que fon pre approuue & deffend ce liure. Et neantmoins il fe vante
20
que vous m'auez condamn, pource que ie l'en auois comme fi 'auoit eft vne grande calomnie, accuf d'auoir dit qu'il a fait vne chofe, laquelle il eftime
;
bonne,
&
il
de honte d'auoir
faite.
Mefme
neveux point continuer mettre icy des exemples de la Bible, bien que celle du Roy AfTuerus, qui eflant auerty qu'Aman auoit abuf de fa faueur, luy fit fouffrirle fupplice qu'il auoit prpar Mardoche 3 feroit
le
|
Au
a.
refle, afin
de conclure ce difcours,
ie
ne veux
78
266
Lettre apologetiqve
44-
clbre que la
mmoire en
vous auiez expreffment dclar que vous vouliez vous enqurir des murs de Votius, pource que, fi elles eftoient telles que ie les
durera plusieurs
fiecles,
vous le iugeriez tres-nuifible voftre Ville , & que maintenant elles fe trouuent pires que ie n'auois dit en forte que vous elles obligez de tenir en cela voftre parole. le ne veux point vous animer
auois dcrites,
:
s'eft
mocqu de
la juftice,
10
& me
&.
feindre que
fait
vnechofe
i5
qu'il eftime
&
ie
enfin
me
faire
condamner
les
n'ay iamais
pu fauoir
noms
fois criminel
de
mocquer. le ne veux point aufi vous animer contre fon fils, en difant que lors qu'il publie toutes ces chofes, il fe rend pour le moins auffi coupable que Monfieur Regius, qu'on dit auoir cft au hazard de perdre fa profefiion, pource qu'il eftoit fouponn de m'auoir auerty de ce qui s'eftoit pafle en voftre Acadmie bien que i'eufle intereft de le fauoir, & que ce ne fuflent
, ;
20
25
comme
Votius
que la couftume de pcher fans sftre punis, les a rendus fi effrontez, que non feulement ils fe mocquent de la juftice, mais aulii de leurs crimes. Et
&
3o
44-45.
267
comme
de la main de Votius
&
Schoock
5
les
dpofer en juftice
& tromper
le
les luges,
peu d'importance,
|
ieune Vo-
que Meffieurs de l'Vniuerfit de Groningue m'ont enuoyes. Et il ne fe contente pas de faire vn faint Paul de fonpere, en difant que nullius efl Jibi confcius, nonobflant que ces crimes foient connus par plufieurs
jo
milliers de perfonnes,
&
qu'il
i5
que des injures & des impertinences pour les excufer mais mefme il va iufques l'impudence de le comparer Iefus-Chrift, en difant de Monfieur Defmareftz & de moy, que Herodes & Pilatus amicifai <ejfent>, vt innoxi fam, ac per Dei gratiam illibat (huius fcilicet Chriji) maculam afpergerent. Enfin ie ne veux point vous
demander juftice contre ces calomniateurs & ces fauffaires c'eftvous iuger s'il vous eft honnefte ou vtile que leurs crimes demeurent impunis; ie n'y ay point
:
20
d'intereft. le
ne croy pas
qu'il
ait
d'orefnauant per-
qu'ils diront
ou criront
les enfans
mefme
s'en
mocqueront, pour-
ne foient point fortifiez par voftre protection. Car leurs vices font maintenant afTez connus ou bien s'ils ne le font pas encore aflez, i'ay intereft de les faire fauoir tous ceux qui pourront our leurs menteries en ce fiecle icy ou aux fuiuans, afin qu'elles ne me nuifent pas & ie tafeheray de n'omettre rien de
qu'ils
; ;
3o
ce qui fera de
16
mon
deuoir.
H, page
10 [dit. Clers.).
En marge:
Pietas, feuille
268
Lettre apologetiqve
+s- 4 6.
Mais ie vous prie de trouuer bon, qu'auec tout l'honneur & le refpecr. que ie dois & que ie veux rendre aux
Magiftrats d'vne Ville
comme
la voftre, ie
me
plaigne
mes ennemis fe vantent d'auoir obtenue de vous contre moy, vous auez donn
dures,
&
par
la
fentence que
autant d'authorit
&
pourquoy
10
c'eft
de vous feuls
que ie me dois plaindre. Ce n'eft pas que ie prtende pour cela vous donner aucun blafme des chofes que vous auez faites ie fay que les meilleurs luges du monde peuuent eftre trompez par de fauffes depofitions de tmoins & ie ne fay point toutes les intrigues & toutes les rufes dont G. Votius s'eft feruy pour obtenir les chofes qu'il a obtenues ie ne fay pas mefme certainement, s'il les a obtenues ie fay feulement qu'vn homme de fon humeur, & qui a le crdit qu'il a en voftre Ville, y peut obtenir beaucoup de chofes. Mais pource que la raifon veut, & que la juftice demande, qu'on ddommage, & qu'on mette
:
i5
20
le
lement ceux qu'on a offenfez volontairement, mais auffi ceux qui on a fait quelque tort fans le fauoir,
ou mefme auec intention de bien faire & pource que c'eft l'ordinaire des hommes vertueux, qui font jaloux de leur rputation & de leur honneur, d'auoir beaucoup de foin de reparer les torts qu'ils ont
;
25
perfuade qu'ils
3o
faifant;
comme, au
que
les
amcs
46-47.
269
baffes, lafches
&
du mal
peut-eftre eft fans y penfer, continuent aprs de luy nuire le plus qu'ils peuuent,
10
pour cela feul qu'ils croyent auoir mrit d'en eftre has; ou bien que, s'eftant vne fois mpris, ils ont honte de ne pas maintenir ce qu'ils ont fait, bien qu'en eux-mefmes ils le defaprouuent enfin, pource que ie vous eftime tres-genereux, tres-vertueux, & tres-prudens, ie ne doute point que, maintenant que les faufftez de mes ennemis font dcouuertes, & que vous ne
;
i5
pouuez plus ignorer, vous ne foyez bien-aifes d'auoir occallon de me donner la fatisfadion que ie vous demande. C'eft pourquoy, ie vous prie de confiderer le tort & premirement, par le prjudice que vous m'auez fait a en me citant au fon voftre publication du 1 j Iuin 643
les
:
de la cloche,
&
mefmes en-
20
uoyes auec foin de tous coflez en ces Prouinces, comme i'euffe eft vn vagabond, ou vn fugitif, qui auroit commis le plus grand & le plus odieux de tous les crimes. Car, encore qu'on n'en fpecifiaft point
d'autre, finon
fois,
que i'auois crit contre Votius, toutes caufe que c'eft vne chofe entirement inoue &
|
fi
&
que
le
que
i'auois
commis en
cela vn
fi
grand
auffi
t.
Voir
t.
III, p. 696, et
IV, p. 646.
270
ie
Lettre apologetiqve
47-
moins mrite car, au fonds, ie n'auoisfait autre chofe, finon que ie m'eftois deffendu, auec beaucoup plus de modration que ie n'auois efl oblig d'en obferuer,
contre les plus outrageufes calomnies qui puiffent
lire
toit
5
auoitvn deffein form de longue-main, pour perfuader que i'eftois Athe, i'ay iufte raifon de penfer qu'il m'en vouloit mefme accufer en juftice, & tafcher de
10
m'opprimer par de faux tmoignages pource que ce n'eft point luy faire tort, que de dire qu'il eft capable de corrompre des tmoins, & que Schoock aflure que, lors que ce Votius luy recommandoit de m'objeder principalement l'Atheifme en fon liure, il luy promettoit, taies tejes aliquando prodituros ( fauoir, pour me conuaincre de ce crime), qui pojfent reuer ajfidui Jiue clajjici tejes haberi ; mais, depuis qu'il aveu que ie veillois pour me defFendre, il n'en a fceu produire aucun. La fconde chofe par laquelle vous m'auez grandement prejudici, eft la fentence qu'on dit que vous auez rendue a en laquelle condamnant mes efcrits, vous donniez expreiement action contre moy voftre
; ,
i5
20
officier
de
Iuftice,
25
&
les biens,
autant
la
eftoit
I'adjote,
pour
19 Necefiaria
&
modefta defenfio,
p.
48
(dit. Clers.).
a. Le i3 sept. 1643. Voir t. IV, p. 20-23 et p. 65o-652 et ci-aprs, Theologia naturalis reformata, p. 258-2O. (Eclaircissement, la suite de Querela Apologetica.)
;
47-48.
a
,
271
11 Iuin 1645
10
au mefme temps que ie receus le iugement de Meffieurs de Groningue, en datte du 10 Auril de la mefme anne b lequel feruoit me juftifier.. & pendant que Votius faifoit imprimer vne lettre de Schoock, pour confirmer fes calomnies contre moy c mais auffi, toute la protection que vous auez donne depuis quatre ans d aux injures de Votius, & de tous les autres qu'il a fufcitez pour me nuire. Iufques-l qu'il a elle vn temps qu'aucun amy que i'eufle en voflre
,
|
& en ma faueur,
ville, n'ofoit,
nom
i5
6
,
mement, fans que i'en fufe auerty; & que, pendant que Schoock obenToit aux paffions de Votius, en criuant, pour luy complaire, toutes les plus criminelles
il
eftoit le
bien venu
20
tmoignage qu'on auoit tir de luy contre moy, y eftoit receu pour bon en juftice, bien qu'il fuft remply de contradictions & d'equiuoques,
en voflre
ville;
le
&
ainfi qu'il
dclare luy-mefme,
le deuft
&
que fon
liure, fait
au-
mon
a.
auantage
:
on luy a
fait
vn procez d'injures
Lire
b.
Voir
IV, p. 196.
note
e.
b.
Ci-avant, p. 216,
1.
22-24.
272
;
Lettre apologetiqve
48-49.
pour ce fujet & bien qu'il les ait prouues fi euidemment, que Mefieurs de Groningue ne les ont aucunement mifes en doute, il n'a pu toutesfois encore chez vous en lire abfous. En forte qu'il femble que vous ayez fait, depuis quatre ans 3 tout voftre poffible pour me lier les mains, & empefcher que ie ne me deffendiffe, pendant que mon ennemy me bat,
toit,
&
qu'il
&
toute fa
Mais ie mettray auffi, s'il vous plaift, entre les raifons pour lefquelles i'attens de vous vne iufte & entire fatisfacrion, que ie n'ay point voulu rompre ces
liens
facile
10
dont vous
;
me reteniez,
&
que
i'ay fouffert
patiemment toutes
que
veu que vous le couuriez tellement de voftre Corps, que ie ne pouuois pas aifment le frapper fans vous toucher, & que ie ne voulois pas vous offenfer. Aufquelles chofes ie vous fupplie de vouloir auoir gard, afin que ie puiffe receuoir de vous la
i'ay
20
fatisfacTion
que ie pretens. Et fi ie n'en puis obtenir m'o&royer, ce d'autre, qu'il vous plaife au moins qu'on n'a pas couftume de refufer aux plus criminels, & de trouuer bon que ie fache quelle eft la fentence b qu'on dit auoir elle donne contre moy, par quels luges elle a elle donne, fur quoy ils fe font fondez, & quelles font toutes les charges ou les preuues qu'ils ont eues pour me condamner. Sur quoy ie prie Dieu
|
25
a.
Voir ci-avant,
b. Id., p.
49-
2jj
qu'il
fa gloire,
louez
afin
&
&
que
de
me
dire,
Meffieurs,
Voftre tres-humble
&
tres-oblig
feruiteur,
Descartes.
uyres
III.
79
CLAIRCISSEMENT
Aux Archives d'Utrecht, on conserve, en un cahier MS. de 90 pages et demie, une traduction flamande de cette mme lettre. L'criture est d'un copiste, mais Descartes l'a relue, en y mettant et l quelques annotations de sa main. C'est ainsi qu'il a corrig Dinet (p. 222, 1. 1), le copiste ayant crit dient (sic) ; quelques lignes plus bas, il a ajout le mot regulen (ibid., 1. 10), laiss en blanc. Il a ajout, en marge, Pietas in parentem (p. 23o, 1. i5), omis dans la traduction ; et de mme pour d'autres titres Tribunal iniquum (p. 234,1. 17-18, et p. 240, 1. 25), Retorfio calumniarum
:
(p.
235,
1.
7),
Admiranda Methodus
(p.
258,
1.
24). Il a
aussi ajout
un
propre oubli, Dematius (p. 234, 1. 11), ainsi que Is deux citations, galement omises, fcelerata manits et Jcen fervire (p. 245, 1. i5). Enfin il a rajout le mot Methodum, que le copiste avait pass dans la citation du
nom
Bonce fidei Sacrum (p. 249, 1. 2), et il a rtabli ce mot Methodus, qui avait t traduit en flamand de ordre (p. 258, 1. 18, 19, etc.). Mais ce qui importe le plus, c'est que Descartes a sign lui-mme cette traduction, ajoutant ces mots, de sa main, la dernire page
:
Mijne Heeren
V. E.
Seer ootmoedigen
ende verplichten
dienaer
DESCARTES.
Gefchreven tt Egmond, den 2 Februarii
1
1648.
Eclaircissement.
Et sur
la
27
il
mme page,
:
dans
le
peu d'espace
rest libre,
a ajout cette
note manuscrite
en Flamend mais pource que c'eft vne langue que i'entens fort peu, ie prie ceux qui le liront, d'auoir principalement gard au FranI'ay fait traduire cet efcrit
;
ois,
duquel feul
ie
puis refpondre.
le
note
a),
combien comprenaient
langue?
Il est
mme
mande.
RENATI DESCARTES
QUERELA APOLOGETICA
AD AMPLISSIMUM MAGISTRATUM VLTRAJECTINUM
Qu
techn, calumni, mendacia, falforum
&
AD LECTOREM
Ut ex Afric femper aliquid novi, ita quotidie aliquid monjlri prodit ex officin Voetian : adeo pertinax eji illud Theologicum Gisberti Voetii odium, ut videatur JEtn ac Vefuvii perennes jlam~ mas Juperare. Iatndiu nqfter Hros ad plures in Suecia abierat,
Schoockio- Voetian
inter Voetium
lis
per annos
ali-
& Marefium,
ceu
fuerant,
cm
Theologia natvralis Reformata', partim ineptiis ineptijfimis referta, partim ver calumniis & conviciis atrocijjimis in Marefium, Schoockium, ac zov iraw Cartesivm, Philo/ophorum Decus & Coryphum, tota confuta, ut rvera, pro Theologia naturali reformata, meram diabologiam moralem deformatijfimam Juo Leori exhibeat".
prudentioribus omnibus, fuitque, ut audimus, cenfur notatus quibufdam Synodis in Belgio ;fed cm hcjudicia intra privatos parietes maneant, aliquid illi reponi
Difplicuit equidem
ille
liber injicetus
&
pun triumphet,
fibi de fu maledicenti tanto magis gratuletur, quanto grandius honorarium dicitur Magijlratu Vltrajeino ex c illius dedicatione retuliffe. Quid fecerint aut fauri fint Gronin-
&
Iuris in AcademidVltrajein Antecejforis, Theologia a. PauliVoet, naturalis reformata. Cui fubjed Brevis De} Anima Separata DifEx Officin Johannis Waesberge, Biblioquifitio. (Trajeftiad Rhenum, pol. CID ID C LVI, in-4", pp. 614, plus deux Indices non pagins,
|
|
34 pages.)
b.
Non
Mme
remarque pour
jusque Plura potuijfent etc. (Pag. 281, fin.) c. L'ouvrage est, en effet, ddi NobiliJJimis & Ampliffimis Viris DD. Confulibus & Senatoribus Inclyt Reipublic VltrajetHn, Academi Curatoribus. Cette ddicace est suivie de douze distiques, en grec d'abord, puis en latin, adresss Paul Voet, et signs Ant. Mmilius.
280
genfes, nobis
QjJERELA
nondum confit, nifi qubd fando accepimus Marefium pro Je Jcripfijfe, per modum Appendicis ad alium aliquem traatum Theologicum; quod num fit verum, & an Schoockiusfit
aliquid
taciturns, dies docebit.
quant feipfo: profeclurus in Sueciam, hanc Apologiam quant tibi dantus, Gallic Je conjcriptam, Latine verjam ab Antico, reliquerat
in his oris,
cum
aninto
eam evulgandi,
Ji
quod dejiinaverat perficere, Adverjariorum cogimur nunc eam in lucem Juorum importunitate emittere, ut quam maledicendo homini mortuo ceperunt voluptatem, vera dejeipfis audiendo ab ipjomet amittant, ac in pojlerum definant imbelles lepufculi leonis mortui barbam vellicare. Si contuleris qu hcfummus ille Vir clar, judicioj & nervoj, ut Jolet omnia, ad fui Defenfionem conjcripfit, cum Us qu habet Theologia naturalis reformata (Jed Reformationis Voetian) pag. 253 ad 264 induftv % videbis hc omnia Cartefiano fulmine ita protrita & in pulverem redada, ut nihil aliud refiet Voetiis qum ad hujus Galli inexpelatum cantum, fi quam adhuc retinent conjcientiam , Jeri oris illoti amarulentiam in amaras lachrymas pnirefipijcere, & tenti commutare. PotuiJJemus huic Cartefian Apologi, alla non nulla haenus
Quoniam
qu Jufficerent pleniffim retundendis veteribus calumquas Theologia naturalis reformata recoquit. Sed nec opus fuit ifia veteramenta huic nov purpur nojlri Cartefii ajfuere, cmjatis per Je Jubfijlat, & poterunt illa Jeorfim recudi ac in unum fafciculum rerum expetendarum ad caujam Cartefianam compingi, fi eb nos
vija adjicere,
niis
adigant Voetii & Voetiani. Admitte interea indicem nonnullorum opujculorum hue potiffimum fpeantium, qu tibi commendatijjima fecundm hanc Apologiam ejfe velimus :
Bfxli sacri triumphus, five Sententia lata 3i maii 1649 NoAmpliffimo Magiftratu Ultraje&ino, inter DD. Gisber-
biliffimo
&
tum Voetium
S. Theologia
arreftantem
&
ejufdem Facultatis ProfefTores in Academi Ultraje&in, ab un parte, & D. Martinum Schoockium L. A. M. ac Profefforem Philofophiae in Academi Groningan,
a. Ces douze pages, qui forment une sorte de parenthse dans l'ouvrage Theologia etc., ont motiv, elles seules, la publication de la Querela Apologetica en i656. Nous les donnerons donc en Addition, aprs le texte de la Querela.
Do&ores
&
Apologetica.
arreftatum
mofae,
281
fa-
&
ad decifionem aftionis
nutes. Cum variis variorum fuper edem fententi reflexionibus, clam Groning perfcriptis ad Celeberrimum virum D. Gisbertum Voetium ab occulto quodam ipus difcipulo,& nunc in curioforum gratiam in lucem protra&is Paulo Philalethe Cofmopolitano. Virix caufa dits placuit, fed vicia Catoni.
Anno
1649.
Belgic,
Gravamina Schoockii contra eandem fententiam, dita Groning?, eodem anno, apud Iohannem Nicolai.
Theologiae
Allocutio sria et Christiana ad D. Gisbertum Voetium, S. S. Do&orem & Profeflbrem, itemque Miniftrum verbi Divini, quod verbum veritatis, in Ecclefi Ultraje&in, pro Martino Schoockio, Philofophiae Profeffore ordinario in Academi Groningae
&
Ommelandiae
inftitut occafione
monftrofa prasfationis
illo
lumniis, qu mendaciis, gravatur. (Groningae, typis Henrici Luffinck Typographi in plate cygne, anno i652.)
Auctarium primum Bibliothecas Theologicae D. Gisberti Voetii, nuper recufas cum viru|lent prasfatione, continens I. Summariam deduftionem litis decennalis qu ipfi cum Samuele Marefio, licet pacem & amneftiam femper deprecante & offerente, hadenus interceffit. II. Vindicias Conditionum Amneftiaa & Reconciliationis partibus oblatarum R. R. Deputatis Synodi Groning. Omlandica, ab hoc admiffarum, & ab illo reje&arum. III. Conditiones iniquiffimas & impra&icabiles ab ipfo D. Voetio pro imperio praefcriptas.
:
Ad
toti
ejus pertinax
Belgio
t>j
odium & animum invincibiliter irreconciliabilem dmon ftrandum to9i uvowv tw emSUta <jov ^zyi ^i tou
: y
dh
$>
(j.iz
avro.
Nicolai,
anno i652.)
Plura potuijfent addi ; fed in hujus quadrig indicio nunc fubfijiimus, monemufque Voetium, ut Jiquando voluminofas fuas The/es de Falfo (eodem tempore ditas cum Theologi naturali Reformata, ut Amplijf. Viro D. Berckio per homines fu faionis prejjfo infultaret,
contra Marefium
circa
ludicrum
Antiplacitum
80
III.
282
QUERELA
Leodicenfe orbi literato in nova hac patina fuf'e reponeret) fecundis curis Jludebit illujlrare, hoc problema Je omijfum traet accuratc : An ille pro falfario nequijjimo non fit habendas, qui formulas falfi
tejlimonii ,
fu manu
fcriptas,
mittit alteri,
fuam caufam promoveat apud judices, & iniquam viri znnocentis condemnationem procuret? Sed quamdiu manet obfirmatus infuo crimine, &,fretus Tribuniti polejlate quam exercet Vltrajei, putat Jibi omnia & in omnes licere : Deum rogamus ut, dete tandem ejus hfpocrifi & impietate, illi reddat fecundum fua opra. Sed tibi, Bnvole Leor, omnia faufta & flicia vovemus ac comprecamur. Vrifladii, x. Augujli i656.
QUERELA APOLOGETICA
Nobiliff.
&
Ampliff. Domini,
Qui norunt continuas quas per quadricnnium Voetiis fuftinui injurias, mirantur qud hue ufque eas vindicare conatus non fuerim non qud eorum vel fermones vel libri digni cenfeantur quos
:
morer,
nifi
veftr
abuterentur authoritate ad
me
lasdendum; fed
quoniam omnes
Vobis
in
fuas in
me calumnias
inaedificant fententi
quam
me
&
nominis defenfio;
Idem quoque & ego fentio fed diffetum negotium quod mihi cum Schoockio, tum illud quod huic cum Gisberto Voetio interceffit. Interea pertuli omnes infultationes horum Voetiorum, qui me tanquam dejertorem caufx
nem
injuriofe traducunt,
ill
fibi
&
in veftram
aqu
&
Quin
fint
&
fe
:
adionem
me
fervarc,
quam
adeo ut me, etfi nollem, ad me defenfionem cogant. Sed, ut ordine procedam, & reliquo faltem orbi (fi non etiam Vobis) fatisfaciam, & palamfaciam omnibus, me nihil unquam omififfe, non folum officii fed etiam comitatis, quo mererer plane alio modo Vobis haberi qum habitus fum hic fummatim vobis exponam caufae me juftttiam & iniquitatem adverfariorum meorum, ut, fi pote eft, per Vos ipfos eorum ulcifcar injurias aut fi iftud con* fequi non dabitur, dignemini faltem me edocere de ordine litis
,
:
contra
me
in
veftr
Urbe
inftttutae,
qui in
ill
federint judices,
&
quibus motivis innixi fuerint. Necdum enim quicquam de eo refeivi, nifi per feripta iftorum Voetiorum, aut per rumores in eorum favorem fparfos, quibus cert credere non poffum. Anno 1639, mente Martio, D. jEmylius, in veftro Lyceo Procomplet de l'dition de 656 se trouva reproduit ci-avant, Le tome III des Lettres de escartes en latin, publi seulement en i683, chez Blaeu, Amsterdam, donnait le titre suivant: Epijola I. \Continens querelam Apologeticam ai Amplijfimwn Magiflratum. UltraLes numros, jeinum adverfus Dominos Voetios Patrem& Filium. en haut des pages, renvoient la pagination du texte franais, p. 201-273
a.
L'en-tte
p. 277.
ci-avant.
284
feffor
QjJERELA
jo3-jo5.
D. Renerio, qui etiam veftram Academiam plurimum ornaverat ; ac inter multa ad ejus honorem fpe&antia, maximam orationis fuae partem infumpfit in eo laudando ab amiciti quam mecum coluerat ;
finit.
me collatis maximis elogiis, qu referre verecundia mea non Hc folm apponam titulum & conclufionem Elegiae, quam orationi illi, cm excuderetur, adjunxit. Titulus hic erat Ad mnes
iis
in
defuni, qui
Atlante
cum
& Archimede
:
ita
defuncTum
Et nova qu
Ut merito
docuit, tibinunc
comperta patefcunt,
illius arti,
Omniaque
dubites,
utrum magis
An nunc
qud eas
indigetijint
mage
clara
tibi.
fieri
per
Acadmie
veftrae
Typographum
meis
expedire vifum
Nec
cm
&
fcriptis
me
Nec eas ipfe expetiveram nam contrario, cm quaedam eodem fpe&antia carmina, ab ipfo condita & ad me miffa ut illa perluftrarem, poftea repeterentur, qud eorum exemplar nullum haberet, illa tamen praelo vellet committere, honefte me ab il lis reftituendis excufavi. Non qud mihi tanto viro laudari volupe non effet fed qud, cum fcirem vix quem poffe fummis efferri laudibus laudatiffimis viris, citra eorum offenfam qui taies volunt
noffet.
;
fatis mihi erat noffe quid de me fentiret, nec id ab ipfo vulgari cupiebam. Paulo poft, nempe menfe Junio ejufdem anni, G.Voetius prolixas
Et quamvis
diferte in
illis
non nomi-
tamen me norunt, fatis poffunt percipere jafta ibi ab eo fundamenta pertinacis illius calumniae, in qu femper deinceps perfeveravit. Immifcuit enim illic Atheifmi notis omnia quae ex rumore publico mihi tribui noverat, etfi ex illis nihil nifi bonum & laude dignum* fuerit. Et quod notatu eft digniffimum, me quoque ex fama demum & fcriptis noverat; adeo ut ex illis ipfis dotibus,
narer, qui
fuiffe
|
Et laude dignum
1.
4.
2o5-*> 7 .
POLOGETICA.
285
Non dicam quot honeftiorum teftimonio ab eo tempore compertum habuerim, conari ipfum omnibus perfuadere me Atheum
effe,
id
eft
enim
& quomodoundique per has Provincias hoc virus difpergeret vellet fibi probari, & quamdiu e pollebit poteftate, nemo
teftis effe.
anno
Cnobia, unum ex ferRomanae propugnatoribus, quocum in me confpiraret, tanquam in generis humani hoftem publicum. Repetam hc quaedam ex e quam ad ipfum perfcripfit epiftol, cujus ad orv-ryparoi/, quod eft pnes me, exaftum apographum ha&enus vofequenti, ivit perquifitum, per ipfa Gallise
ventiffimis Religionis
Renati des Cartes Philofophemata qudatn Gallice in 4? dita vidijti proculdubio. Molitur ille vir, Jed fera nimis, ut opinor, feam novatn, nunquam ante hac in rerum
bis mifi. Haec funt ipfius verba
:
\
; & funt qui illum admirantur atque adotanquam novum Deum de clo lapfum. Et paulo poft Judicio ac cenfur tu copiera ipjius fubjici debebant : nullo Phyfico aut
Metaphyjico felicius dejicerentur, qum te ; quippe qui e in parte Philofophi excellis, in qu ille plurimum pojfe creditur, in Geometrifcil. & Optic. Certe dignus hiclabor eruditione & Jubtilitate tu.
te ajferta haenus, & in conciliatione Theologi ac Phyjic Metaphyfic cum Mathefi oftenfa, te requirit vindicem, &c. Ubi notari velim, qud licet nefas non fit amicitiam colre cum hominibus alterius religionis & ad illos perfcribere (alias reatu grandi propter fcedus cum noftro Rege vos ipfi implicaremini), tamen in fandto hoc Reformato, qui me plerumque Jefuitaftrum vocitat, nulloque frequentiori ad me apud vos traducendum utitur argumento, qum eo quod me defumit Religione, id indicio eft certiffimo non fervare illum rgulas quas aliis folet praefcribere ; nec
Veritas
&
fi
emanaturum ad
:
ple-
bem, quin
eumque
ajferta
unius noftris Religiofis ambire benevolentiam, pro veritatis affertore agnofcere, dicendo Veritas te
poffit
& in
conciliatione
Theologi
oftenfa,
&c,
fi
modo
per ipfum
mihi ullo
modo
obeffe queat.
eum, non qud aliquid putaret reprehendendum meis opinionibus (quas nequidem, utpote captum ejus fuperantes, aifequi poteft), fed ex mer malignitate conatum fuiffe me publie traducere tanquam novae cujufdam hasrefeos authorem, dicendo Molitur ille vir novam feclam, &c. Et funt qui illum adorant tanquam Deum, &c. referam quid ipfi prudens ille & eruditus reliconftet
effe in
|
Et quo
giofus refponderit
libenter contra meas opiniones fcripturum, fi rationes ullas haberet ad eas impugnandas ; rogare igitur
:
Se videlicet
286
Voetium,
QuERELA
207-209.
vellet fuas fecum communicare, aut quas amicifuggejfiffent quoque fu parte in Mas inquifititrum. Sed nullam unquam Je tranfmifit Voetius, licet mihi nominati fuerint, quibus earum perquifitionem commiferat. Satis habuit fuam cum Vanino compara
tionem, quae primas tenet inter ejus calumnias, perfcripfiffe, famam fparfiffe illum Monachum contra me fcripturum*.
&
rias fententia;
non me metuere, fi mes quoad res litteraimpugnentur, nec ullo modo id trahere in offenfam, modo calumniis contra meos mores abftineatur hc addam fapientem illum religiofum, fuum refponfum apertum mihi mififfe, ac meo arbitrio illud permififfe, meque ipfum id fideliter G. Voetio reddendum curafle, poftquam legiffem & obfignafTem. In quo nihil fuberat
Adhc,
ut liqueat
ille
enim
illi
religiofus
animo
deftinabat facere
quod promittebat
verfo popello,
potuiffet,
ac
fi
Voetius
cum
vel
minimam
contra
me
eam proculdubio
:
illeviffet
charta;,
quod
jgratiffimum
qud
mandant,
quas ego ipfe edi curavi fub titulo Secundarum Obje&ionum adverfus Meditationes meas. Taceo quas illo biennio evenerunt quoad D. Regium, qui putabatur meas opiniones philofophicas docere, & periculum adiit primi
propter
prafixit,
licet poftea viderim, in libro cui nomen fuum hac in parte innocentiorem fuiffe qum putaveram. Nihil enim eo in libro pofuit, eorum refpedu quai ad Theologiam poffunt referri, quod meo fenfui ex diametro non adverfetur. Teneor tamen dicere qud, occafione unius in thefibus fuis vocula, qua: nullius erat momenti, nec quo fenfu eam interpretabatur cum reccpt pugnabat fententi, contrarias thefes Voetius emiferit quai per triduum fuerunt agitatai; in qu difputatione & ego fui
illas
martyrii
eum
nominatus, ne dubitari poffet me illi eife authorem opinionum earum, quibus id fuis in thefibus dabat elogii, Atheos vel beftias effe qui cas admitterent ; & quafi novai alicujus fela hreticorum ap^r,-/; fuiffem, aut me venditaffem pro Prophet, de me, ridendi cauf, dicebat Elias veniet. Im parum abfuit quin D. Regium haiquod Facultatis fu Theologicae nomine refeos nota inureret, Vir impediviffet; ac eum fafturus erat, nifi primarius Vcftri ordinis tandem emiil'um fuit, Academia; veftrai nomine, judicium quo mea
|
titulo
noiw
<L'-
preefumptoe Philojophv.
p. 207,
1.
i5
e'criuoit.
Lire peut-tre
criroit.
209-2M.
Apologetica.
ei reftabat,
287
Theolo
qum
abuti Facultate fu
ad me traducendum apud Magiftratum, ceu authoremdoclrina adeo perniciofae, ut unum ex veftris Profefforibus tabe hseretic infeciffet. Poftquam haecomnia mihi innotuiffent, fummae fuiffet imprudentiae, me iftius hominis machinationibus non opponere nec potuiffem honeftiorem ad id, juftiorem, aut molliorem 1 viam infiftere, & de
gic, quae tota, uti poftea patuit, in ipfius erat arbitrio,
;
qu minus poffet queri, e quam inftiti. Satis enim habui, occafione fcripti quod tum mihi fudabat fub praslo, enarrare paucis injurias quas ab ipfo acceperam, nonalio animo qum ejus cuniculos detegendi,
&
maledicentiee ipfius
impetum
infringendi, fignificando
iis
effe citra
probationem admittendas, e
me
concionibus
manu exaratas epiftolas (quarum autographa affervo), in quarum un me confert cum Vanino, cui comparationi atrociffima &
ftidiffima obtreclationum
fuarum
innititur
tem diverfa
priuf-
quam
eum. Nempe
formis fubjlantialibus ;
&
J udicium Academix Ultrajeclin. Non qud velim quicquam demptum parti ei quam ipfius Collega; fibi in hoc ultimo vendicant; fed cm ipforum tune effet Rector, non ibunt infkias potiorem illi deberi. Dicetur fortaffe,
me
nec ipfe in meo feripto nomiim nec veftra vel Academia vel Urbs adeo ut id folum diferiminis, qud vera cm effent qu de ipfo feripferam, multo
:
magis eum offendebant, qum me quas de me feripferat, utpote qu omni, non folum veritate, fed etiam veriiimilitudine carerent. Rvera ita ipfum pupugit ha;c mea feriptio, ut paulo poft refeiverim, agitare
eum
confilia
&
me componere
quo
fie
ut vellet
eodem tempore me
verberare
laffet.
&
in jus trahere,
a.
Aut molliorem
1.
14.
288
Q.UERELA
2 ii-ai 3.
Et fane variis ex locis prmonebar ipfum contra me fcripturire etiam adeo res erat vulgata, ex Galli id ad me fcribebatur. Referebantur quoque ex ipfius in me fcriptis nonnulla fingularia, quas nunc proftant partim in Prfatione libri qui Schoockio tribuitur, par:
tim in Hijioric narratione, qu veftr Academi nomen prasfixum habet. Etiam edocebar ipfum deliberare de iis qui, ipfo inftigante, in me effent fcripturi, id eft qui fub fuis nominibus compofitiones ejus evulgarent, jlylum faciendo fuum & addendo de fuo quod poffent ;
atque in multorum hominum confortio quendam dixiffe, eas partes effe filio ipfius committendas, fed interceffite matrem, ac refpondiffe filium fuum juniorem effe qum ut fuae fama3 periculum hoc
fubire deberet;
fi
quenquam
;
fcri-
Necdum
mentio
&
plures
nomine.
poft
ifta
Quod
obfervo ut expendatis,
qum parum
|
probabiliter
qui idem quod ego noverant, fe futurum extra noxam librorum qui in me' ad fu defenfionem ederentur; ac limul videatis, juftam mihi fuppetiiffe caufam, ubi accepi fex priora folia talis libri, cui nullius dum authoris nomen erat prfcriptum, Voetio infcri-
hominum
bendi refponfum quod illi adornabam. Sed, quod me maxime movit ad illam refponfionem confcribendam, non fuit atrocitas injuriarum quas illis in foliis reperiebam
:
ita
contemptu qum
rationes
offenf
verm e me
quies harum impulerunt. Harum prima fuit publica utilitas procurarunt Galli mei maProvinciarum, quam femper optarunt quamvis enim nullius crimijori cum cura qum plures indigenae vellem, putavi utilem me huic Reip. fcribere Voetio nis dicam veritates fimplicioribus eas retegendo quas de operam navaturum,
&
&
compertas habebam, eodem prorfus modo, at longe meliori ac ipfe plura de me fpargebat mendacia, fingendo id fe facere jure ad prmonitionem Jludiof juventutis. Altra mea ratio fuit, qud fpeciatim noffem me rem gratam fa&urum pluribus civibus veftris
ipfo
, :
non
I
iis
equidem qui
aliis
fie
per-
effe,
qui
illa
eum
non
contemnat, ut optet
a.
illi
omnes
1.
fieri
qui
tuentur ac
In
me
b.
c.
Et
ira
Eodem...
1.
18
pour,
le
recom-
penser.
ai3-si5.
Apologetica.
280
maxime zelotis honeftioribus ex iis qui ea profitentur, etiam ex veftris Miniftris; quibus id laudis debeo, qud licet nihil non fecerit ut eos partibus fuis implicaret, libelfeclantur)', fed plurimis
&
&
lum fupplicem ad id cuidam Synodo obtulerit (ut filii fui fcripta me docent), nihil tamen ab illis in meum prasjudicium confequi potuerit. Im quod Synedrio teftimonium retulit, oftendit id eos denegaffe nam, tranfcripto verbo ad verbum libello fupplici quem obtulerat & in quo nominor, fimplex illi perhibent teftimonium morum, quale honefte nequilfent ulli collegae fuo denegare, quamdiu
:
nondum
judicii publici
cenfuram
incurrit,
nec
eum
accufare vo-
me
fpeftantis, faciunt
mentionem
poftulatum
quin dclarant id ei concedi teftimonium ad veftrum op het verfoeck van de achtbaere Heeren Magijraet der
Stadt Utrecht,
&c,
forte
non
fi,
concefluri illud,
fi
folus petiiflet.
Et
remotis ex eorum numro iis qui ejus effe creaturae vel difcipuli nofcuntur, cceteri rogentur quid fentiant de falfo teftimonio quod Schoockio adverfus me prjefcripfit, fint de
vix dubito quin
etiamnum
& candide pronunciaturi. Tertia mea ratio fuit, qud Voetius vellet mihi fcribere injuriarum aftionem ad ea profummarie priori meo fcripto fueram complexus, banda quae obiter putavi fingula effe diftinctis explicanda & ita dilucide altero fcripto
re tot fincere
cm
&
illa
&
ipfi
Sic
tueri,
demerem voluntatem me ad id juridice cogendi. ergo, alter omeo fcripto adornato, ut & ipfum femet
fufficienter
&
prius
quoque defendere
exemplaribus
quibufdam ad DD. binos veftros Confules p. t., qu illis oblata fuere honeftiffime meo nomine per duos primariis & honeftioribus civibus veftris: non leviter me perculit qud, aliquot poftea feptimanis, veftrum recepi Edidum, promulgatum i3 Junii 1643. Non qud impendio non lastarer de eo quod continebat refpeftu Voetii ejus enim ibi manifeftam condemnationem legebam, eo qud ipfum pronunciabatis inutilem, im valde noxium veftr Urbi, fi quae de
:
illo
fcripferam vera forent; de illorum etenim veritate certus eram. Sed mirabar me Vobis citatum fuiffe ad ea comprobanda, quafi ulla Vobis jurifdidio in me competiiffet mirabar quoque hanc citationem tanto cum ftrepitu faclam fuiffe, & ad campanae fonum, ac fi reus fuiffem; & tandem mirabar qud ad id fuppofuiffetis nefcire vos domicilium meum, cm DD. veftri Confules de illo potuiffent edoceri (nifi jam non illud nefciebant),rogatis iis qu' librum
;
a.
Ac fe&antur
uvres.
1.
2.
III.
81
2 O
QjJERELA
ipfis offerre
15-217.
meo nomine dignati fuerant. Quoniam tamen modus varias poffet interpretationes admittere, & me, non odium, fed amorem veftrum commeruiffe putarem,credidi vobis animum effe non mihi nocendi, fed folm rem totam divulhic procedendi
meum
obnoxius, poffet
cum
Ideo quoque meam ad veftrum Ediftum refponfionem typis mandavi, qu poft gratias aclas qud dignaremini examen fufcipere morum hominis quo lfus eram, rogabam etiam ut e occafione
velletis inquirere,
num
confcius
Schoockii
(erte
editi,
quo
afBrmarem eum
hc
complicem
fed
carentur, jufta fuberat caufa vos enixe rogandi ut quaeftionem hac de re haberetis. Etiam exprefliffime declarabam nolle me A&oris
fi ullam in forte viderentur quae tandem, fi me jurifdictionem arriperetis. Ac Vobis non fatis dilucide probata in meis fcriptis, me fufficientes eorum probationes Vobis fubminiftraturum pollicebar, quoties illas
&
proteftabar de injuria,
'
me
petere placuiffet.
Poft taie refponfum, impoffibile putabam ullam vobis fore intentioncm me divexandi, cm praefertim ex variis locis nunciaretur
librum
meum
diligentiffime
plurimis
le&itatum
im harum Provinciarum
fuiffe,
quenquam eorum in illo obfervobis me vituperandi, juftam aut de me, querendi Voetio quod valfe, tam univerfaliter probabacaufa mea polfet.Adeoque anfam prbere
tur, ut qui
de
ill
aliquot
hominum
affeverarent duos
&
hi
tantm repertos effe qui me culpare anniterentur duo palam agnofcebantur tanquam Voetian faclionis proxeemijfarii, ut loquitur
net ejufque
taies ei elfe
;
quod Schoockio optime perfpectum effe dbet. Nihilominus mirabar, nullum amplis nuncium Ultraje&o,
;
menfes elapfi funt, priuffolebam antea, me accipere & quam refcirem quid ifthic ageretur, quibus finitis duas fucceflve accepi epiftolas, mans mihi ignot, quibus monebar Praetorem veftrum me tanquam reum citaffe perfonaliter, neque etiam fecurum futurum hac in provinci, eo qud, per concordata quaedam,
trs integri
etiam in hac mandentur executioni. Jocari epiftolarum fcriptorem initio rebar, nec id me commovebat; Hagam tamen excurri, de re tot accuratis inquifiturus; & cm ita fe cam habere comperilfem, adii Excell. D. Legatum de La
fcntentia;
qu
in veftr feruntur,
217-218.
Apologetica.
promptiffimum
in
291
fe praeftitit,
Thuillerie, qui
me
juvando
ut
& ge-
neratim reliqui omnes quos compellavi ; atque fie facillime obtinui quod volebam. Sed nihil aliud petieram, qum fufflaminari impetum extraordinariae a&ionis, in cujus primordiis credebam adhuc vos verfari, plane nefeius fententiae quam aiunt Vos jam anteain me tuliffe. Nihil iftius inaudivi, nifi poft aliquot feptimanas, cm cafu delapfus in confortium
nobilium quorundam & generoforum illorum animorum, qui ftujuftitise ducuntur, quamvis nullam familiaritatem contraxerint cum iis quos lsefos putant, ab illis audivi promulgatam fuiffe contra me Veftro nomine fententiam, qu duo illa feripta, in quibus de Voetio loquutus eram tanquam libelli famofi damnabantur. Et quoniam vix poteram id mihi perfuadere, eo qud haberem in veftr Urbe amicos, qui id mihi non renunciarent, licet antea in tempore monuiffent de Edifto veftro promulgato i3 Junii, refponfum fuit, illam promulgationem i3 Junii faclam fuiffe longe celebriori ritu qum alias folet, majori cum populi convocatione, fuifleque ediftum
dio
,
|
affixum,
&
agendi"
fuiffe
ne refeiretur id quod contra me moliebantur, ac fi confilium fuiffet clancularium b de hoftili qudam urbe intercipiend voluifle tamen eos quafdam formalitates, uti loquuntur obfervari, eque de cauf fententiam quam Vobis erant confecuti, Curi recitatam fuiffe, fed hor folit, & poft alia feripta, & cm judicabatur id nemine eorum quibus prsemoneri potuiffem animadverfum iri. Verm non ita follicitos fuiffe refpe&u citationum veftri Prastoris quas erant fequutur; utpote cm reputarent me, licet prmonitum, null ratione illi malo medicam manum adhibere poffe, eo qud, libris meis jam damnatis, & me perfonaliter citato, fequutura effet fententia ob vadimonium non obitum, qua; nihil fonaret mollis, qum exilio me gravique re muldandum, & libros meos flammis ultricibus d abfumendos. Quin affirmant nonnulli (Ult.pat., pag. 407)' Voetium jam in anteceffum tranfegijfe cum carnifice, ac Jlipulatum
: ,
a.
b.
c.
Et ordinem agendi addition. Voir Clancularium idem. Mme page, Uti loquuntur id., 1. 14.
Ultricibus
id., 1.
p. 218,
1.
1.
10.
12.
d.
e.
29.
p.
219,
1.
1.
22
QjJERELA
ignem
\eos
ai8-ui.
comburendo, ut Jlamma
longinquo confpici poffet. Addebatur confilium eorum poft ifta fuifle, typis committere fub Academiae veftras nomine prolixam narrationem eorum omnium quae facta effent eique plura adjicere tum teftimonia tum carmina,
;
laudem G. Voetii qum in contumeliam meam, eorumque exemplaria fedulo per totum terrarum orbem tranfmittere, ut nullum in locum ire poffem, quem mei nominis infami deturpatum non reperirem, & ad quem gloria triumphi Voetiani non fe
tam
in
extenderet.
iftius
proceffs
impetum quadantenus fufflamintum, adhuc dita fuiffet, nomine Academiae veftr, narratio eorum quae contigerant ante primum meum fcriptum, cum aliquot ex illis teftimoniis in favorem Voetii corrafis'; & has fuifle pulveris fui pyrii reliquias, quas confumere voluerat, cm fpes jam decolaflet illis melius utendi. Quaerebam quo fundamento, quove praetextu, eo ordine contra me
|
Solm dicebatur qud " tempore prime veftree publicationis, omnes emiffarii & affeclae Voetii perptua fu maledicenti occupaverant omnes circulos & omnia confortia, in quibus poterant reperire qui patulas aures fibi praeberent; quarteficplebemconcitaverant, ut nemo eorum quibus
ac~tum fuiffet; fed nihil certi refpondebatur.
de veritate conftabat, & qui ad illorum calumnias exhorrefcebant, quicquam auderet pro me mutire; preecipue ex quo videbant quomodo cum D. Regio alum fuiffet; cujus hc non refero hiftoriam, cum vobis fit notiflima. Sed tamen, cm expenderentur omnia quas emiffarii de me dicebant, ad duo potiffimum ifti Voetii affeclae capita fpe&are videbantur. Unum, me effe Jefuitarum difcipulum,
&
in
quorum favorem
Propugnatorem fortifflmum,Gisbertum Voetium; im forte ab ipfs clam fubmiffum me fuifle ad ferendas diffenfiones in his oris. Alterum, nullam mihi Voetio unquam illatam fuiffe injuriam, nec illum ullo modo authorem extitiffe libri contra me fcripti, fed unicum Schoockium; qui cm tune quoque in veftr Urbe forte fuiffet, ipfum hac in parte plene liberabar, & fibi foli vel honorem vel probrum illius fcripti deberi volebat; adeoque injuria me Voetium ideo aceufaffe, ut haberem praetextum adverfus
Atlantem
c
&
a.
Corrafis
1.
1.
b.
c.
& affeclae les fauteurs. Page 2. Atlantem & addition. Voir p. 221,
Emiffarii
1.
220,
1.
8.
ji-m3.
Apologetica.
295
illum fcribendi, atque fie Religionem veftram publie traducendi. Atque hinc faftum ut putaretur, veftram fententiam duplici illi
capiti
innixam
fuiffe
fi
talis
ea fuerit, qualis
edito, fub
nomine
Voetio prodiiffe
Ubi
candi,
haec
omnia
refeivi,
putavi
meum
effe
rationes inire
me
juftifi-
aequitatem meae caufae apud eosomnes propalandi, qui forte fecius de ill opinarentur. Sed quoad primum caput, null labo-
&
rabam difficultate in me exeufando cm enim fim e oriundus qu fum regione, ejufque religionis quam profiteor, foli Galliae hoftes
:
cum
iis
Reges cogitationum fuarum penetralia referare, eos in Confeffarios fuos eligendo. Taies autem funt in Galli Jefuitas; & fpeciatim R. P. Dinetus, cui uni quod feripferim probro mihi vertitur, in
|
Rgis Confeffarium eleftus fuit, paulo poft editam epiftolam quam illi inferipferam. Et fi, hac non obftante ratione, fuperfint adhuc
homines
ita partiales
&
ut graviter ferant
qui illam
fe
impugnare profitentur,
qui
feribit
Ecclefiarum Belgicarutn decus & ornamentum, nihilominus ad Monachos quorum rgula eft Jefuitic aufterior, eofque vocat Defenfores Veritatis, ut fe eorum favori infinuet, qum in homine Gallo qui eadem facra cum fuo Rege palam
velit effe
colit.
cm
quantopere Voetius ftudeat credant aliis ea perfuadere, qua; ne ipfe quidem crdit fi dignemlni lgre libellum qui inferibitur Sep timee Objeiones &c, qui continet illam epiftolam cujus occafione mihi
imponere,
:
Sed
&
iis
qui
fibi
Jefuitarum amicitia objicitur, & cujus, ut aiunt, condemnationem vobis Voetius obtinuit, aut fi faltem vobis placuerit ab aliquo qui ipfum legerit percontari qu de re agat deprehendetis totum eum librum feriptum effe contra aliquem Jefuitam, cujus tamen nunc amieum me effe glorior, nec me docuerunt Magiftri me irreconciliabilem effe. Scietis infuper me vicies plura in illum Jefuitam tune fcripfiffe qum in Voetium, de quo nonnifi obiter, diffimulato quoque ejus nomine, loquutus fueram. Adeo ut, cm vobis author
:
|
condemnandi, videatur
fe
procuratorem Jefuitarum
conftituiffe,
&
24
tatis
QjJERELA
verba*, quae eo in libro pofueram, rapuit obtorto collo
iis
b
,
i23-5.
perfua-
furus
qui
illa
folummodo
cum
Jefuitis; perinde ac
fi
magnam quis me
non
arftam
me cum
qu feveriffima Inquitio obtineret, Voetio colre amicitiam, idque inde probaret, qud
eum nominem Celeberrimum Virum in titulo prolixae Epiftolae quam illi publie infcripfi. Non dubito palam iis fore, qui hanc legiffent Epiftolam, mendacio eum fuiffe deleclatum, qui me fie aceufaffet,
eofque nafo fufpendiffe adunco, quibus
talia
aufus
effet
proponere.
Quoad fecundum
teftes,
fi
caput, quamvis
illi
qum
recla
Schoockium
crimen
charitatis,
locum Voetii plecteretur, fi ejus fe vellet derivare; aut fi non tam eximiae in ipfum effet malletque aliquam exeufationem mereri, totius rei veri|
Remp.
qu
degit,
mihi perfuaferunt
neutiquam denegaturos, quamvis nunquam antea quenquam ex illis compellare datum fuiffet, eofque omnes Schoockius amicos haberet, effetque Reftor Univerfitatis ipforum, cm querelam meam adverfus ipfum detuli. Sola enim juflitia Refp. & imperia tuetur illius grati, primi mortalium fylvas & fpeluncas reliquere ad Urbes
;
extruendas; ea fola
eft quse confert libertatem, ut contrario ex reoimpunitate condemnatione innocentium nafeitur licentia, quas, juxta Politicorum obfervationem, femper fuit exitio Rebufpu-
rum
&
blicis
bonum
adeoque vix dubitabam prudentiflimos Magiftratus, qui Reip. optant, & authoritatis fuae tuend funt ftudiofi, follicite proevenerit, poftea refeiviftis,
Quid inde
&
quomodo DD.
Profeffores
quos Schoockius in judices fuos expetiit, e omni erga ipfum ufi fint manfuctudine quam exoptare poterat, |& nihilominus, prudentia fingulari, omnem quam expeclabam, & lgitime defiderare poteram, fatisfactionem mihi dederint. Privatis enim non licet fanguinem, famam vel bona petere adverfariorum fuorum; fufficit fi eorum profpiciatur indemnitati, quantum judicis pote eft reliqua ipfos non fpectant, fed publicum. Quod autem potiffimum me intererat in hoc negotio, erat ut retegeretur falfitas
Univerfitatis Groninganae,
:
a.
Honeftatis ac comitaus
b.
il
10.
S25-228.
Apologetica.
2
:
accufationum adverius
poterant jure mini
illa
me
in veftr
Urbe inftitutarum
Schoockius
funt
fe
Afta
talia
&
tam
&
fum di&urus, ut crediderim, cm ea recepi, hos duos pedes conjefturos fugam ex veftr Urbe arrepturos quamprimum illis quid Groninga; faftum erat innotuiffet fuiffe Satifque habui ea Afta vobis mittere, null petitione per me fpeciatim fad, quoniam nec volebam, nec dum volo, Aftorem me
matii, uti poftea
protinus
,
fe in
&
turos, in cauf
adverfus ipfos conftituere; reputabamque vos forte antiquius habitam public, ex proprio motu nobili officio* jus
&
adminiftrare,
quae
tum
vobis fubmifi
folm paucis poft diebus exemplar mihi datum fuit hujufce decreti De Vroet/chap der Stadt Utrecht interdiceert ende verbiedt welfcherpelijck de Boeck-druckers ende Boeckverkopers binnen defe Stadt ende vryheit van dieu te drucken ofte te doen drucken, mitfgaders te verkopen ofdoen verkopen, eenige boeckskens ofgefchriften pro ofte contra Des Cartes, op arbitrale correctie. A&um den 1 1 Junii 1645. Et fubfcriptum erat C. De Ridder. Inde judicaffem velle vos plane fopire hoc negotium, nifi eodem tempore percepiffem Voetium habere fub praelo libellum contra me,
cujus abfque authoris confenfu editionem abfolvi curabat, illi nociturus fi poffet, novas in me calumnias publicaturus. Etiam poftea multi libri funt editi, nomine filii fui, qui omnes adverfus me, licet quoque contra alios, fuerunt. Neque id proculdubio ibitis inficias, quandoquidemcondemnaftis librum, ceu in Voetium editum, cujus duaj tantum vel trs periodi
|
&
ipfum fpeftabant,
erat adornata.
illos in
&
reliqua fcriptio
tota in
quendam Jefuitam
Non
me
libros excuderunt
&
incurriffe.
PraatereaVoetius&Dematius ita juftiti fecuri fuerunt, ob crimen cujus propriis fuis manibus funt convifti, ut loco fug quam eos ftatim arrepturos credideram, adionem injuriarum intentarint
Schoockio, quafi eos calumniatus effet, eo qud noluit perfeverare e in maliti quam ipfum docuerant ; ac aufus fuerat veritatem enunciare coram legitimis fuis judicibus, cm de e in judicio poftudbitas calumniatoribus pnas vitare, nifi eam laretur, nec poffet
j
a.
Et nobiti
officio addition.
Voir p. 225,
1.
26.
296
retegendo. Sed
teftata
Q.UERLA
a8-3i.
cm
ifta lis
ab initio
fatis fervide
atque agitata
fieri.
fuiffet,
derepente
cm jamjam
ferenda
nihil
ulterius in e
IQuapropter ego, qui ejus prseftolabar decifionem, fperans multum infervituram propalandis injuriis quas pertuli, poffem dein|ceps
vocari Defertor cauf, prout
riam canentes',
falutant,
fi
me jam Voetii, triumphum ante viftoomni ope non conarer tandem aliquando
quomodo
junior Voetius
juflitiam confequi.
Quem
ait, in veftr urbe contra me, & de eo qui fervatus fuit Groningae contra Schoockium ut comparatione inftitut inter utrumque poffitis obfervare, num vobis honorifica fint necne quas fcribit, & ita incitari ad eam mihi fatis:
quam
expeto.
Inter varios libros quos junior Voetius pro fuo ptre emifit, penlite,
fcio,
unus
eft
qui
K (non
afferit Vos pronuninter meos, ait, caetera, totum negotium fuifle ciaffe contra libros & commiffum Deputatis ex ordine Seitatorio & Collegio DD. Profejforum, aut, prout loquitur pag. i3 philyrae 4, rem omnem per Deputatos Politicos & Academicos pera&am effe. Sed quanquam
quam
ftudiofe inquifiverim
quinam
il li
illis
nomen adhuc
voluerunt in eo fundaffe, qud in me ad veftrum ediftum promulgatum i3 Junii refponfione.l vos rogaverim, quandoquidem Voetium
conftituebatis in reatu,
&
num
confcius
effet
calumniarum quae extant in libro nomine Schoockii edito contra me unde vult credi ipfos fuppofuiffe qud affirmaffem Voetium effe authorem illius libri; licet certifflmum fit nihil me aliud expreffe
;
dixiffe,
qum
& ipfo
A&oris
&
licet
edem
in
refponfione
eorum
a
xpivifjicvbv
innitebatur, ut
ait,
expreffiffime declaraverim,
a.
1.
Triumphum
Rei
addition.
1.
Voir
p.
23o,
1-2.
b.
le
criminel ou
deffendeur. Page 23 1,
12.
3i-33.
APOLOGETICA.
207
nolle me A&orem in judicio effe contra Voetium, nec ipium in jus coram vobis vocare, nullamque vobis jurifdi&ionem in me competere, im me de injuria proteftari, fi ullam velletis ufurpare. Affirmt prseterea patrem fuum nunquam auditum fuifle in eo negotio, nec illud unquam follicitafle vel procuraffe. Nunquam, inquit, AmpliJJmus Senatus parentem fuper hoc negotio interrogavit, nec parens illi quicquam refpondit, nec unquam judicium Senats de famojis Cartejii libellis follicitavit aut procuravit. Et quaeftionem plane immutat nam in veftr promulgatione i3 Junii declaraftis, fi vera effent quas de Voetio fcripferam, ipfum fore plane indignum munerum quas fuftinet in veftr Urbe, im illi fummopere noxium, ideoque vos velle rem habere cordi, & in veritatem inquirere; quod non aliam admittit interpretationem, nifi velle vos
:
|
num illa quas, inter castera de illo fcripta, vobis videbanreddere indignum muneribus fuis, ac illi in crimen imputanda, vera effent. Sed iftius generis non eft res illa quam unicam junior Voetius dicit, pag. 6 quaternionis I", fuos Deputatos examiinquirere,
tur
eum
naffe, fert;
effet
author
libri
eum librum
fe illius
eorum
qud
Urbe,
cm Schoockius palam
cauf,
authorem,
in fe
dum effet
in veftr
& etiamnum junior Voetius in omnibus fuis fcriptis impune laudat & dfendit, nomine patris fui, peffima quaeque illius libri adeo ut
:
Voetius reus effet criminum quas illi impofueram, afferit fuos Deputatos de eo folm inquifiviffe quod nec ipfe nec illi crimini ducunt, ita eos me condemnaffe, qud fuppofuerint accufatum me Voetium ejus
qud,
cm
num
&
author fuiffet, condemnandus non ipfum ei culpas affinem fuifle, & falfiffimum me unquam eum illius accufaffe; nam declaraveram nolle me A&oris partes contra ipfum fufcipere, nec aliud in meis fcriptis afferueram, qum eum librum pro eo fa&um fuiffe ipfo confcio, quod
rei,
etfi
propter quam,
licet
illius
fit
veniebat;
veriffimum
nullatenus negat.
perquifitas afferit probationes, aliae non examinatas fuerint rationes, quas in meo libro pofueram, probaturus fuum patrem authorem effe fcripti illius quod
Praeterea
omnes quas
funt,
qum qud
nomen
prafert
fint.
Sed non
Pag. 6 quaternionis
1.
8.
uvres.
III.
82
28
addit,
QUERELA
me non
affirmaffe
233-35.
patrem fuum
illius Iibri
&
contrario, expreffe dixifle, pag. 261 editionis latin id leftoribus perfuadere; fed
nolleme
tantm pro
&
Quod
&
ipfe agnofcit,
&
Per quam.ergo regulam non folm vult perfuadere me obligatum ad aliud probandum qum quod fcripferam; fed quod magis mirum eft, fupponere me fuiffe obligatum fat rationum in meo libro ponere, ad id probandum quod non affirmabam verum effe ? Non addit quoque, refponfo meo ad promulgationem veftram i3 Junii (quod ait fuis Deputatis fuiffe in cynofuram judicii ab ipfis inftituendi), expreffe fignificatum fuiffe, qud fi quid in meis
fuiffe
fcriptis alicujus
momenti
effet,
fatis
probatum
videretur, offerrem id
omne
dilucidis probare
rogarer.
Unde
ut ait
me
rogando
num
alias
pro-
bationes mihi fuppeterent, praster eas quas dederam. Tandem ait patrem fuum, ad abundantiorem cautelam
&cm opus
non foret, uni ex Deputatis dediffe quinque hominum declarationes five teftimonia. Nempe primum Schoocki, cui quantum deberetur
fidei, conftitit poftea,
declaravit
latio,
quomodo
Dematio
& Water-
faepius exoptarit, ut in ad illud teftimonium perhibendum, de Mis rejinterrogaretur, juxta confcientiam de fpecialibus forma nec Voetiis addi&iffimus, eft ponfurus. Alterum Typographi, qui ita pridem adhuc eorum Tribunal iniquum impreffit; adeo ut, fi in
&
ipforum gratiam nihil fal depofuit, quod nequeo dicere, cm ejus teftimonium non viderim, faltem credibile eft nihil eum declaraffe
ipfis placuit, & caetera reticuiffe; quandoquidem ipfi judices, qui hoc teftimonium ab eo confcribi curarunt. non fuere, Tertium Waterlatii, quem Schoockius affirmt Voetio & Dematio adhibitum ad fe corrumpendum, ut fie in ipfo corrumpendo allaborandum non fuerit ut taceam hominem effe tam reverendum, ut licet fit intima: admijfionis apud Voetium, Schoockius tamen fe honeftiorem putat, qum ut velit quicquam fibi cum illo effe negotii. Quartum eft illius qui fe profitetur authorem nefeio cujus libelli qui inferibitur Retorfio Calumniarum &c. Sed is nihil aliud potuitdeclarare, nifi fe authorem effe illius libri, non Voetium, cui nec eum expreffe attribui ; folum monui plures effe qui id fufpicarentur; nec
qum quod
a.
Propofitae.
Page 234,
1.
Prwfcriptd.
35-j3 7
APOLOGETICA.
2O
mihi crimini verti poffet, qud eum librum ipfi attribuiffem, quandoquidem nec ipfe crdit ullum crimen admiffum fuifle ab ejus fcriptore, eumque in hune ufque diem laudat & tuetur, quantum
poteft.
Ultimum
eft
quorundam Carminum famoforum, in veftr Academi diftributorum in ipfius favorem & ipfo praefente, dum quaedam difputationes haberentur. Sed nunquam eum aceufavi qud malus effet Po'ta folm dixi eum procuraffe aut faltem permififfeut illa carmina firent, quod negari non poteft.
tuit teftari,
:
qum fe authorem
Ad
haec
tam parum
ut filius
eft
pridem alia curarit in fuis thefibus edenda, ejufdem ftudiofi, ejufdem commatis*, & aeque injuriofa ac prascedentia. Quin eo honore veftram aficit Academiam, ut de quodam, quem ex numro veftrorum Profefforum effe confit, me fimiam effe dicat, quod his verbis expreffit
ejufmodi,
|
non
Simia mendacis
Galli,
mendacior
ipfe.
Et palam eft, hc duo ultima teftimonia tribus praecedentibus, numeri potius qum ponderis grati, addita fuiffe, & que poffet Voetius dicere fententiam non ideo tantm in me latam fuiffe, qud ei tribuerim librum quem non fecit, fed qud plures taies illi tribuere voluerim ut fie, qui noffent caufae meaa juftitiam quoad unumquemque ex his libris, portent exiftimare me adhuc alios ipfi imputaffe, in quo peccaverim, juxta regulam quam ipfe &
;
obfervare, licet
p. 126, DoIofus
verfatur in generalibus.
me,
ut aiunt, refponfioni ad veftram promulgationem innixi funt, de folo demum libro qui Schoockii nomen praefert potuerunt qu-
me non
affirmaffe
ac certum
illius libri,
quam
id fufpicatum
nomen fuum non praefcripferit; nec de quofuiffe, quem rvera fuum non reddiderit, eum
filius in
laudando
&
fu Pietate in
qui actorem
<t
b.
Ejufdem commads addition. Page 235, Dolofus. Page 236,1. 14: dolus.
1.
27.
JOO
reddiderunt
QUERELA
eum quem condemnarunt,
conftituere, nec alis veftras jurifdiftioni
a3 7 -a3 9 .
obnoxius effet; qui id fecerunt, eo non prasmonito, &cm nequidem ab ipfo fciri voluerint quinam effent, licet fe obtuliffet ad alias dandas probationes qum qua fcriptas fuerant, fi fe peterentur; qui mutarunt ftatum quaeftionis fuper qu fundabatur prima veftra promulgatio, & rem tantm unam examinarunt, quam fuppofuerunt ab accufatore fcriptam, licet eam non fcripferit, quam declararunt effe falfam, licet vera fit;quamque inftar criminis non confiderarunt ejus refpetu quem accufatumillius fuiffe fupponebant; qui tandem, non contenti abfolviffe reum, judicando accufationem falfam fuiffe, condemnarunt infuper eum quem ipfi accufatorem fecerant. Attamen id vobis velim hc abfervari, ex nullis fequi legibus
rem
condemnandum
bari poffit
accufatorem, eo qud reus abfolvatur, nifi procm accufationem fufceptam fuiffe anitno calumniandi,
effe
&
quod dicebat. Adeo ut, quamvis falfum fuiffet Voetium extitiffe authorem prcipuarum calumniarum illius libri, quod tamen verum erat; & eum iftius rei accufaffem, quod non feceram & judicaffent illarum calumniarum authorem effe pn dignum,quod non prseftiterunt ; & obnoxius fuiffem ipforum jurifdi&ioni, & tandem utramque partem & teftes audiviffent, ac omnes formas legitimi proceffs obfervaffent non tamen juftam ideo habuiffent caufam me condemnandi, eo qud prasfumptiones, cuilibet notiffima, fufficerent ad probandum qud eum non accunulla fubeffet ratio credendi
;
|
& jufta
mihi
Dicetur forte, me non fuiffe condemnatum qud ipfum accufaverim hujus libri, fed qud plura alia de ipfo fcripferim merit pledenda fi vera fuiffent, quas cm pro falfis habita fint, id folum inquifitum, num feciffet librum contra meeditum, ut fi author illius extitiffet, potuiffem excufari recriminatione, utpote prior ab ipfo petitus injuriis. At fi id foret, debuiffent ergo enotare quafdam faltem voculas ex meis fcriptis, quibus fe lfum putaret, & me praemonere, ut fi necdum fufficienter omnia probaveram, alias probationes adducere poffem. Id autem fadum non fuit; & poffum amrmare, duo illa fcripta quas vobis damnata dicuntur, nihil continere, non folm quod non fit veriffimum, fed etiam quod, fi falfum effet, adioni injuriarum inftituenda queat fufficere; uno tantm, in epiftol ad Cel. Vir. p. 36, excepto, qud eum calumniatorem & mendacem appellavi. Sed id tam luculenter probavi, illo ipfo in locoubi fcriptum eft, ut querelam de eo inftituere non valde illi utile fuerit. Et fi
1
|
teftes
dandi
fuiffent,
fuppetebant ad
23 9 -34'-
APOLOGETICA.
^OI
ufque ad tredecim, omnes veftra Religionis & ex primoribus Urbis Sylvaeducenfis, qui teftantur fe ab ipfo calumniis difciffos fuiffe, fuumque teftimonium publicum fecerunt, curando illud typis exfcribi. Mar. Epift. Apol., pag. 45, & in Ult. pat., pag. 11S'. Id quoque poffem affirmare, qud licet Voetii plures emiferint libellos polt alterum meum fcriptum, quod infcribitur Epijlola ad Celeberrimum Virum &c, quibus illud conantur refutare, nihil tamen
potuerint diftin&e referre in quo fe laefos pertendant, nifi qud dixerim Gisbertum Voetium reum effe libri Schoockiani & qud, quo perfuadeant iis qui Belgice tantum illud effent lecturi, multas in
;
non bene reddita fuiffe quod eft mendum typotheeo queruntur fe potius non
nimis vapulaffe. Ampliffimi Domini, poteftis animadvertere illos gloriari qud vobis obtinuerint condemnationem ejufmodi fcripti, in quo nequidem ipfi ullam jufta querelae caufam poffunt obfervare. Et ut fciatis,
fatis
|Ita,
qum
qud cm defcribunt iftius condemnationis circumftantias, dicendo G. Voetium earn nec follicitaffe nec procuraffe, eum veftris Deputatis nunquam auditum fuiffe, ipfummet uni ex illis teftium fuorum,
qui nec
generis
ipfi
:
&
plura iftius
id
non
innocentiam vel meum crimen iis qui fua fcripta legent (confit enim me conveniendum fuiffe coram judicibus meis legitimis, vel in lefi
defuturam vobis omnibus authoritatem ad juftitiam ab ipfis confequendam, fi caufam ipfius fufcipere voluiffetis, miffotam extraordinario agendi modo), fed potius ut glorientur de poteftate qu pollent apud Vcs, & fe tam formidabiles reddant veftris fubditis, qum norunt fe inpofterum contemptibiles refiduo orbi futures, poftquam fua crimina innotuerunt. Id quoque dignemini obfervare, qud in eodem libro in quo junior Voetius haec omnia fcribit de vobis, & adhuc in alio infcripto Tribunal iniquutn quem poftea emifit, non alio fine qum calumniandi DD. Groninganos ob jus mihi adminiftratum, impudenter & abfque ull ratione
viffim culp fuiflem, nec
eadem
ipfis
fuiffe,
&
inde occa-
&
|Duo vel
a.
s
tria
proferam exempla, ex
pat.,
illo
Et in Ult.
pag.
n3
1.
02
QyERELA
241-242.
extat in epiftol pag. 9, ubi dicit: Licebit protejari contra iniquamillorum' fententiam ac judicium, in quo nihil ejl judicii ; imb
Primum
in
quo tt fre nulhtates, quot ab itnperitijjhnis rerum juridicarum committi poffunt : qualesfuut judicis incompetentia, allegationum falfitates, negleQce citationes partium , litis contejlatio, & plura alia qu judicium fine in meo Ubro reperiuntur. Ita ei eft fententia iniqua allegationes incompetentem, judicem fuiffe fupponat judicio, qud
&
falfas,
omiffam litis conteftationem. negle&as citationes partium, Qua? tamen omnia ab ipfo veftrae quoque in me fententia; tribui, paulo ante oftendi". Et libri pag. iE>, has fententias contra eos proQuicunque nocentem jujlificat, ac innocentem condemnat, nunciat
:
&
Deo abominatio; & fuppliciis Me dignus, dicare oppreJJ'um, opprimere reperitur. Et pag.
uterque
qui
cm
3r, 32
&
illis
peflima
quaeque fingendo, vel recitando folius Schoockii fide (qui pravas falfas de Collegis fuis innocentibus fufpiciones ab ipfius iftas ut eos fufpedos ptre jam diu ante inftillatas fibi fuiffe profitetur) Deputatorum veftrum aut credo cuiquam Non conetur. reddere vobis effem, fi forte taediofus veftrorum gratum fore ita defcribi, & pluribus hc infifterem, oftenfurus qum vos offendat, haec omnia
&
fcribendo.
iniquitate
|
Sed teneor vobis indicare, quantopere DD. Groninganos offendat calumniarum fuarum. Acprimum, quoad incompctentiam
probabilitatis deftituitur.
quam illis exprobrat, omni fpecie nim caufa dire&a & commendata
bus
illius
Mea
ete-
fuitab Excell. D. Legato OrdiniProvinciae in qu Schoockius, de quo querebar, agit Prodecifa fuit cteris Profefforibus qui, juxta
fefiorem,
&
Academi
&
in eo
qu Magiftratus. Adha-c eorum judicium revifum, examinatum & confirmatum fuit DD. Curatoribus ejufdem Academiae, qui funt ex Ordinibus Provinci. Et tamen junior Voctius integrum librum audet contra hoc judicium fcribere, etiam
qu
Profeffores, fed
fub titulo
ita
odiofo, ut
eum
non metuat.
Dicet forte etiam
me aufum
fuiffe fcribere
demiae
veftrae.
Sed nulla
.
utrumque
a. b.
Illorum
Page 241,1.4
illam.
1.
Qux.
oftendi
i3.
1.
c.
20.
24S-344-
Apologetica.
Acadmie
veftrae,
joj
nec de
civili
nam
nec de
qu confido plures
me effe judicem que competentem, ne magis dicam, ac univerfam veftram Academiam. Et tantum eft difcriminis inter judicium quod impugnat junior Voetius & illud quod impugnavi, quantum eft inter vera praelia qu fiunt in bello, & in quibus|fubeft vitae periculum, & thtrales pugnas, aut difputationes theticas, qu fiunt in veftr Academi, in quibus nulla fit effufio fanguinis, & citra omnern iracundiam, fi qui difputant honefti probi fuerint.
&
Inauditum
eft
Magiftratus
fe
im-
& calumniis
intolerandis, judi-
cium fa&um judicibus legitimis, qui amici fuerint & fderati eorum quibus eft obnoxius, quin ex rigore juris exemplum in eum
ftatutum fuerit.
Nequit autem junior Voetius excufari contumeliis quibus DD. Groninganos profcindit, eo qud pater fuus eorum jurifdi&ioni non
Etenim pater ipfius nec Ator nec rcus fuit in eo negotio; omnino contra illum judicatum fuit; folm admiffae funt depofitiones Schoockii, ut fit in omnibus proceffibus criminalibus,
fubeft".
nihilque
cm
tur,
taies depofitiones
fi
qud nummos
fuiffe, fed
&
nummos
fi
elTe
adulterinos, nec
fecufos
ab
alter ille
non
fuerit
jurifdidionis,
non
;
eft in
judicum poteftate
|
eum
citare
&
ejufdem procelum
ejus inftituere
fiunt
fed
contraeum,
illi
quantum
ita
infervit
liberando, de
judicare debent;
proferret ipfius
&
falfi
fi
probationes
dilucidas continent
litteras
(v. g.,
monetarii
&
manu nummo-
rum quos
conqueri pqffet fe effe ei debitorem)', ut teneantur ipfum abfolvere, erunt quoque illi communicandae qui adulterinos nummos recepit,
a. Parenthse omise (dequoy aujft vos Profejfeitrs n'ont aucun pouuoir de iuger). Voir p. 242, 1. 22-23. b. Page 243, 1. 8-9 ie n'ay iamais veu, ny oiiy dire. c. Et licenter addition. Voir p. 243, 1. 10. d. Omis & qu'on ne l'a.. . avec luy. Page 243, 1. 17-18. e. Parenthse (v. g., debitorem) ajoute. Voir p. 244, 1. 5. fi.
: :
J04
ut recurfum
jure confras convicia
QUERELA
fuum habeat contra fabrum eorum.
Falfae
illi
J44-J46.
monetae
;
&
in Iibro
Schoockii
&
quoniam de ipfo queftus fum propter illa convicia, fe excufaturus dixit, fe eorum fabrum non extitiffe, fed G. Voetium, nec fciviffe, cm me non noffet, qud falfa effent. Debuerunt ver judices ipfius
expendere, priufquam
vere loqueretur ;
eum
vel
condemnarent,
id confignavit
vel abfolverent,
num
a&a, ut nequirent jus, quod petieram, mihi adminiftrare, nifi illa ad me mittendo. Nec poteft etiam queri junior Voetius, litem non diu conteftatam fuiffe, me uno duntaxat epiftolio caufam meam egiffe, abfque Procuratore & Advocato, nec omnes eos ritus obfervatos fuiffe quos vitilitigatio excogitavit ad lites confecrandas immortalitati. Hae enimformalitates non requiruntur, nifi ubi jus in dubio verfatur; & moris eft in omnibus Curiis, ut cm partium altra tam malam habet caufam,
ad
ut id ex ipfius ore patefcat,
de piano judicetur, alterius replicis non auditis. Ita Schoockio indultum eft quantum fpatii & otii petiit ad confulendum de fuo negotio & fe defendendum de null hac in
|
fuorum reliadvocatorum meorum eloquenti, fola juris mei evidentia caufam meam vel fubtilitate procuratorum egit; fed judices tam aequi fuere, meaque petitio tam moderata & jufta, ut eam totam mihi concefferint. Nec plus juftae caufae fubeft juniori Voetio querendi de hoc judicio, eo qud unam aut alteram voculam qua minus fapit ipfius palato contineat, nempe fcelerata manus & fcen fervire ; aut qud unus ex judicibus mihi fit amicus, non fuo patri. Nam, quoad vocabula quae dura ipfi videntur, molliora adhibere non poterant probi Judices, & qui vitia deteftantur, ad crimen de quo agebatur exprimendum praterea qud ha voces non aliter ponuntur, qum ad
parte injuria queritur; nec etiam poteft dicere judicum
gionem praoccupatam
fuiffe vel
:
eft,
multis
liberaret
eum
taxando.
Et fane eorum iniquitati exprimendae, qui fe infcio taies infarferant fuo libro calumnias, ex quibus periculofum reatum poffet fubire, quid mollius potuiffet dicere, nemine nominato, qum eas fuo fcripto
quandoquidem id ad fe rapit G. Voetius, folo fuo crimine offenditur, non ver ab iis qui fcapham fcapham dixere*. Quid etiam mollius, qum comcediae conb non quidem veftrum judicium, ut ferre per vocu\as fcence fervire
|infertas fuiffe jcelerat
manu?
Sic ergo,
a.
b.
l'ont
nomm. Voir
Voir
p.
246,
1.
1.
3.
addition.
p. 246,
5.
246-H8.
Apologetica.
m
illam nec follicitaffe nec
conatur fuadere Voetius, vos fuis rixis impliciturus, & contra Groninganos utquondam contra me inftigaturus, fed malas artes quibus ufus eft ad falfa fabricanda teftimonia, & omnia peragenda quae egiffe debuit, ad eam veftram extorquendam fententiam quam obtinuiffe dicitur,
fie
fe
procuraffe?
qud putet
eorum
non
eft
viceverfa
cum uno ex judicibus inunum tantm ex illis loco habeo, prout nemo
amicitia noftra
Voetius contraxit cum Schoockio, Dematio, Waterlatio fimilibus, quos pedetentim fuis rixis implicat obligat ad fu defenfionem, eos complices fuorum criminum
ei eft fimilis
quam G.
&
&
faciendo, ac
tanquam
fe
peenitudine
duci teftentur
quem
interminati fuerant
dum metuunt utrinque ne haec difpalefcant myfteria, in gratiam fimul rediiffe. Talia inter me & DD. PP. Groninganos, nulla fubfunt fecreta; horum benevolentia nullo nititur intereffe, null etiam converfatione nonnifi enim bis eum fum alloquutus, cujus fpeciatim amicitia mihi exprobratur; neque ad eum fcripfi durante hoc negotio, qud fignificaflet diu ante" nolle fe 11 i immifeere. Odium etiam quo junior Voetius dicit eum ferri in fuum parentem, ita juftum eft, & G. Voetius fie illud commeruit, ut id negare nolim. Is tamen quem ita pro adverfario fumit, tam faepe optavit redire cum ipfo in gratiam, ut fatis oftenderit, non fe perfonam, fed vitia Voetii odiffe. Ac credo eodem flagraffe odio cteros omnes,
fecretorum fuorum revelationem, videntur,
|
neminemque eorum
crimen Voetii, ubi
fuiffe
&
averfatus
:
produxit Schoockius
ejuf-
modi enim
illa
filio
(Tribunalis iniqui
poffe amplius, vel
iis vifis,
non
ipfum vel Dematium honeftorum & proborum virorum cenfu venire. Sed cm is favoridque odium ex folo zelo juftiti pependerit, quo majores fuerunt & caufam meam favorabiliorem, Voetianam magis odiofam, reddiderunt iis quibus innoture, eo amplius judicii fui aequitatem comprobant. Ut ut fit, nec amor nec odium judicum, G. Voetium & Dematium reos fecere, fed a&a iplorum propri manu feripta, & qu
|
a.
Diu ante
uvres.
1.
7.
III.
83
jo6
Q.UERELA
248-2 5o.
haftenus non denegarunt, eos palam convincunt, qud ftuduerint de fado corruperint, ad falfum tefticorrumpere Schoockium Nam, primo, ut conftet quid perhibendum. monium contra me
,
&
voluerit Voetius
tere,
qud
in illorum
Schoockium in Actorum
teftimonii,
manu
fu fcriptam,
& quam
hune
mifit ad
eam
afferere, fe
fpotite Ju contra me fcripfifle, fuumque librum peregifle, partim Ultrajedi, partim Groningas, & quidem folum, ita ut nec Dom. Voetius nec quifquam alius ejus author, five in totum, Jive ex parte
fuerit, aut
quod ad materiam, aut quod ad difpofitionem, aut quod adjtflum, adeoque negare ullam ad id materiam Voetium fibi fuppeditaffe. Cui addi poffet ejufdem Voetii epiftola ad Schoockium, feripta 21 Jan. 1645, quae Groningae dita fuit* in Bon Jidei Sacro, pag. 35, cujus haec funt verba;
j
lium cpijfe &JtatuiJfe quoad materiam, formant, methodum, Jl/lum, inchoajfe, abjolvijfe; chartas &fchedasme tibi tiullasfuppeditatas autfubmiffas,nec ullam vel minimam pagellam prformatam, quam in de/cribendo tuam
feceris,
&c.
:
primum
Schoockium contra me fcripfifle proprio fuo motu nec incitatum Voetio alterum, nullam ad id Schoockio fuppeditaffe materiam) effe falfiffima, fufficit videre aliam Voetii epiftolam, qu etiam extat in Bon Jidei Sacro, p. 28, fcriptam 3 Nonas Junii 1642. Nam
limine hase habet
:
Non
pigebit denu
te
hortari
ut, in difputatio-
nibus contra Scepticos pergas, & quidem qtim primum, fequejiratis tantifper reliquis tuis meditationibus. Erit hc pulcherrima occafio
furiofi & ventofi iftius promifforis R. Dejcartes hiatum objtruere. Appendix illa ad Meditationes prim Philofophi, dita Amjlelredami, imprimis te ad operis hujus delineationem exjlimulare dbet. EJl illa totfuriofis & contradicentibus mendaciis ac calumniis in hanc Acade\miam nojlram meamque imprimis Pro/effionem delibuta, utfrream yuorumvis leorum patientiam vincat. Ita feilicet loquitur de innocentiflimo feripto, in quo nihil de ipfo dixeram, quod, im duplo majus, meritus non fuiffet. Et hoc evidenter demonftrat Voetium exftimulafle Schoockium, ut contra me feriberet utitur enim etiam
:
verbis hortari
exjlimulare ;
&
incitaffe
dicit
Laquelle Mejfieurs du Snat Acadmique de Groningue ont a. Omis fait imprimer. Voir p. 248, 1. 24.
:
s5o-j53.
Apologetica.
te
307
ad Me-
enim denuo
ditationes
hortari ;
&
id
feciffe
occafione Appendicis
prim
fuit.
Philofophi,
oppofitus
Scio equidem
kium hac
meafque
ventus
epiftol hortari ad
illis
in
opiniones impugnandas
fed
cm nondum
adin-
non Schoockium ad eum feribendum adhortari, qum illum extimulando ut me impugnaret & quamvis tune Thefium aut Difputationutn nomen imponeret ei fcripto quod in me volebat
effet titulus libri
quem
poftea Schoockius in
me
edidit,
potuiffet expreffis
adornari, cujus poftea titulum ipfe excogitavit, ut dclart Schoockius, rvera tamen idem futuruserat liber; nec enim quaeftio eft de nomine, fed de re, feil. de calumniis de quibus queror. Et quo haec dilucidis explicem, obfervetis, quaefo tria diverfa feripta hac occafione emiffa fuiffe pro Voetio nempe librum qui in:
&
feribitur
Admiranda Methodus
five
aliud
eft
qum
niones impugnandi
libri
eum
fuis
Para-
iis
refpondere qua; de
Voetio feripferam & tandem Narrationem Hijloricam, quae prodiit Academiae veftr nomine, in qua agitur de iis quas refpectu D. Regii
contigerunt. Clare autem apparet ex Epiftol 2 Junii* 1642, confifuiffe me tribus his modis impugnandi. Nam, prter primum, ad quem hortatur Schoockium verbis quse modo citavi, en ut loquitur de duobus aliis De iis qu Academiam noftram tangunt, videbunt DD. Profeffores, nec patientur eum conqueri nos effe ipfi debitores. De iis qu in me immerentem congerit maledidis retundendis, etiamnum deliberamus : utfilentio litemus, nemo ex Colle-
lium Voetio
gis,
quodfciam, confulit ;Jed per quem, aut qu ratione, rejpondendum %uo. Sunt qui me,funt qui filium,funt qui te defignant;
fed de hoc ampliamus. Intrim qu ad veritatem hiftori pertinent confignabuntur ; etiam, ubi opus, tejimoniis confirmabuntur Ita jam
.
partes fuos
id
DD.
Et
ipfum
feilicet
non
Sed adhuc
:
flucTua-
bat, num quae feripturus erat ipfe, aut ab aliis procuraturus ad hanc rem, emittenda forent fuo, an filii, an Schoockii nomine Sed de hoc, ait, ampliamus. Quod proprie eft dicere, alios quidem fuadere, ut vel ipfe, vel filius feriberet, fed fe magis cupere id fieri Schooc|
a.
Texte franais
1, 1.
8.
jo8
kio.
Q.UERELA
5j-s54-
Et poft haec voluit Schoockium in judicio declarare, qud motu proprio nec Voetio incitatus Etiam ex edem epiftol patet, ei Voetium tantum materiae fuppeditaffe quantum potuit. Nam paulo poft fie de meis opinionibus loquitur Oper pretium feceris, <Ji > omnia ijiius farin paradoxa excerpferis, & cum antiquorum feepticis aliifque hreticis (apud Augujlinum & Epiphanium de hrefibus & Gennadium) teratologiis comparata, refutaris, i. facris literis, 2. rationibus, tum diredis tum ducentibus ad abfurdum & hominem in contradiionem adigentibus, 3. confenfu Patrum, 4. confenfu antiquorum Philofophorum, Scholajlicorum, & recentium Theologorum ac Philofophorum', ut appareat effe communem cau/am Chriftianifmi, & omnium Scholarum. Hoc autem ubique notandum,nihil novi eum producere five quidfani, Jive quid infani ojentet, &c. Atque Schoockii liber ex bellulis hifee
fcripfiffet
!
materiis conflatus
|Id ipfum
eft.
feript
infuper intelligi ex ali Voetii epiftol quinto poft Menfe, nempe 25 Nov. 1642. cm Schoockii Particulares opi~ liber effet fub praelo, in qu hsec verba extant
dixi, poteft
:
quod
ejl
operis
&
injtituti.
illa
Tu modo
re-
&
chartas quas
Lacuna Ji qu fit in generali feiographi hujus methodi, nos dabimus operam ut hc fuppleamus, nifi tu fuppleveris Et hc abunde fufficient hac vice Particulares difputationes non curamus. Quid ergo? ut ingeniofe loquitur D. Marefius Ult. pat. p. 41 3. Mera convicia. Et fie confit totius libri edendi confilium ex voluntate Schoockii non pependiffe, qui optaffet meas opiniones particulatim impugnare, quod longe honeftius fuiffet fed ex arbitecum hinc
abjlulijli.
.
folm voluit generatim in me feribi, & omnes locos communes fuarum invedivarum explicari ad me traducendum; adeoque Voetium authorem ejus primarium mrit haberi.
trio Voetii, qui
manu Voetii
feriptis
|
& qua
convincendo nondum fufficiant, nec mille teftes ad id fufEcerent. Sed prseterea declaravit Schoockius, fe adhuc affervare Ideam praefationis, feriptam manu Voetii & prfatio illa continet ultra 60 paginas, eftque totius libri portio maxime injuriofa. Idem declaravit de comparatione cum Vanino, quae ipfis unicum eft fundamentum me Atheifmi infimulandi nempe, qud feripferim contra Atheos, & qud Vaninus contra eofdem feribere finxiffet,
non denegat,
illi
a.
Omis
1.
feilicet
p. 252,
20-22.
54-5.
APOLOGETICA.
ipfe licet;
JO
clanculum Atheifmum doverba affirmantia qubd fubdole atque admodum occulte Atheifmi venenum aliis affrico, efle ab ali manu qum fu, id eft, fcelerat ill manu, de qu fupra loquutus eft". At praecipue queftus fum de illis verbis, quod atrociffimam & omni fupplicio dignam contineant calumniam, & juxta leges certum crimen fit determinandum ei qui queritur in judicio, non ver debeat vagari in incertum, ut fit Voetio, cm ait fe calumniis meis impetitum fuifle, etfi necdum minimam oftenderit voculam, qu eum praeter jus & fas laferim. Praeterea Paralipomena praefationi addita, & quorum ultima pericopa fola plus habet fere acerbitatis & veneni qum refiduum opus, ab initio Schoockius reprobavit, Voetius nunquam. In immenfum excrefceret mea oratio, fi deberem hue congerere omnia argumenta, quae evincunt falfum efle teftimonium quod fug-
Atheus
cere.
unde condudunt
me
Quin
efle illa
;
om-
nam
non ditas quas dicit efle pnes fe, nifi rvera eas haberet, fervidius fuam litem contra ipfum Voetius fuiflet profecutus. Quod oftendit qum impudens
quoad
praefationis
ideam
&
alias fchedas
fit
junioris Voetii
calumnia,
dum
exprobrat
DD. Groninganis
urget)
:
judicafle (quod
maxime
licet
enim ad Schoockii verba non attendiflent, fat' praeterea probationum habure. Et tamen evidens eft, declarationem ipfius Groningae fadtam, longe plus fidei mereri e
trajefti.
quam
ipfi
Nam
in Ultrajeftin, praeterea
qud
nihil aliud
deponebat
authorem efle libri ram judicibus, nec metuebat reprehendi, licet non foret verum quod declarabat eamque duntaxat feriptam exhibebat amico fuo, quem fatis potentem arbitrabatur ad fe extricandum, etfi falfitas illius difpalefceret. At Groning id depofuit quod refeiri ipfum pu;
qum quod putabat re fu efle, videlicet fe cui nomen fuum jam praefcripferat, nec erat co-
debat,
&
fummopere difpliciturum
erat
fummis
",
fuis amicis;
nec
;
cum
atque
retur
fie ftatui
onus in
fi
eft.
Quin
declaravit confeffurum fe
eadem
a.
ferio
& in
1.
Lire
i5.
1.
b.
Cum... tsdio
Voir p. a 56,
ai.
JIL
fuiffet.
Q.UERELA
Et
fere
256-J58.
jus ullo
modo
quam
in
iis quas extrajudicialiter dixit, nec tamen ideo quifquam poteft ndem ei derogare. Sed neque fatis eft probaffe falfum fuiffe teftimonium quod Voetius praefcripfit Schoockio non fe credet conviclum, ni probetur infuper, qud eum ad taie teftimonium peihibendum importune admodum follicitaverit. Quare vos expendere velim, non folm id eumpetiiffe Schoockio, fed rvera, quod pejus eft, expreffiffime illi
judicio adverfetur
praecepiffe
nam hc verba pofuit ad calcem formula; quam prfcnbebat: Stylum facis luum, ubi opusfuerit; intrim teftimonii y.piSet'a fervat ubique, quantum per Latinitatem fieri poterit, imprimis ubijubvirgulavi. Acque fie volebat effe vocem Jacobi manus Efavi, ftylum Schoockii mendacia Voetii. Stylum mutari praecipiebat,
;
&
&
fed
omnium
quai praeferibebat
praefertim
earum vocum fub quibus lineas duxerat ; atqui fubvirgulata erant omnia illa quas fuperius retuli. Qui norunt Voetium, non nefciunt,
ille
Schooctraxit in
Hoc
ipfa
eum
quoniam non perfeveravit in illo teftimonio. Adhc, nonne Voetio tribui debent omnes Waterlatii itiones ac negotiationes, & quicquid Dematio fatum fuit, ut paulatim Schoockius induceretut ad concipiendumfuum teftimonium e formula qu ipfi prfcripta fuerat Res enim illos duos non fpeftabat, nifi quatenus erant amici Voetio. Et tamen affirmt Schoockius faepius ad fe ventitaffe Waterlatium e de cauf, & fibi mififfe Groningam formulam teftimonii quod Voetius expetebat; fed aliud fe
|
fubmififfe
magis conforme
veritati,
eum
illi
per confcienHam
fubfcri-
bere non poffet. Rvera, ex iis qua: poftea funt fequuta, cognofci poteft in teftimonio Schoockio fubmiffo, omiffa fuiffe verba, qua:
ita ut
eo
fuiffe.
fuiffe
quoad materiam; & alia quaedam in eorum locum repofitaab Et quoad r motu proprio & fere reliqua omnia, conatum elabi per aequivocationem, reponendo Methodum ubicunque
fie
ut per
Methodum
nihil
aliud
vellet
& ftylum,
&
cm enim
*58-26o.
APOLOGETICA.
hoc teftimonium, per Methodum totura librum
lefturi effent
effe in-
tellecturos.
inftiterat,
Sed reliqua, in quibus Schoockius formulae ipfius non non videntur ei plene fatisfeciffe, ac fpeciatim omiffionem
per plures feptimanas iftud donec, Schoockio Ultrajectum na&us fuit mmodiorem occafionem eum inducendi ad
eft,
vocabuli
preffit
Nam
veniente,
illud
reformandum. Cui rei iterum adhibitus fuit Waterlatius, qui ad ipfumhanc fcedulam, manu Dematii fcriptam, attulit Rev. Vir, velim in tejlimonio tuo qupiam mu tari ; qunam autetn
:
Line 21
batur
&
22, deleantur
omni quibus
linea fubfcripta
ejl,
& fcri-
Meque
3o,
Line
effe
poteram, ex amicis
Alterius
aperiet:
qufiviffe ac didiciffe.
Ab
alina
manu
effe,
& fcribatur,
nomen fuum
erit,
ut puto,
Raliones quare
rus. Vale.
ita
faciendum
cenfeo,
Methodum) folum
abfolviffe.
elt
Illud
enim folum
continet,
fundamentum. Altra vox tantm hc retineantur, vix effe poteram &c, non tam facile percipi poffet, nifi eam explicaffet ipfe Dematius fcripto quo fe voluit defendere, inferto Tribunali Jniquo, pag. 17 ufque ad 126. At ibi nos docet Schoockium in fuo teftimonio po1
fuiffe fe
aliis
amicis, particularia
illa re-
fed
fe,
prter Voetium quo talia refciviffet, judicaffe non ponendum effe partim D. Voetio, partim ab aliis amicis, fed indufto nomine Voetii, ponendum tantm ab amicis; quod ut lgitime fatum Dematius
feftive dfendit.
Si quid hc
eo flatuendum
effet,
me peccatum effet, inquit, peccatum in quod Colleg mei mihi chariffimi & cui Ecclejia
Dei % plurimum dbet innocentix, cautel forte fuperabundante, nemini tamen noxi, imb aliquibus utili (ut qu occafionem peccandi tolleret) cavendum effe judicavi. Ita fanftus ifte vir vocat cautelam nemini noxiam, teftes fubornare, qui judices decipiant, imaginando
alios
quam
1.
a.
Dei
10.
12
Q.UERELA
a6o-6a.
bonis, atque fie procurare condemnationem innocentis, ut honore im etiam vit, fi potis fuiffet, mulftaretur ; nec dici poteft hune Dematium, qui in eo Voetii curam fuperabat ad judices decipiendos,
nefeiviffe
&
Schoockium induftum fuiffe ad feribendum ; quandoquidem enim feiebat qud ex folo Voetio didiciffet quae Ultraje&i conti-
gerant, reliquum nequivit ignorare; ut nec illi perfuadere ut in fuo teflimonio poneret, meque illum Jolum abfolviffe, quin feiret hc
verba falfiflimum mendacium continere. Im ex depofitione Schoockii, quae refertur in Bon fidei Sacro, pag. 4, confit primum de coram illo libro confilium cceptum fuiffe in epulo folemni cum
&
anno 1642, ipfo Dematio. Ita habent illius verba Nimirum quum Ultrajeum ad vifenCaniculares more fuo (Schoockius) perferias dos amicos excurriffet, D. Voetio un cum Cl. ejus Acadmies
:
\
omnino convivio fuiffe exceptum. In eo, menfis jamfublatis, Cl. D. Dematio aliifque injeam mentionem Epiflol Cartefi ad Dinetum, in qu D. Voetius prceptor ejus graviter omnino vapularet; rogatum fe atque inflanti hortatu invitatum D. Voetio, utprofe, prceptorejuo, calamum in Cartefium flringeret. Nunquid prodigiofum eft, ut quod tam publie fadtum fuit in epulis, coram pluribus hominibus qui curam habere debent fuas confeientiae & fui honoris (nolim enim credere fimiles Voetio fieri omnes qui ipfum frquentant), & quod infuper ex fe ita probabile
eft,
verum
effe
nempe Voetium inftigaffe Schoockium ad feribendum me; an non, inquam, portentofum, hoc ipfum ab eo ele&um fuiffe quod negaret apud Judices, quo fundamenti loco fubfterneretur fententiae, qu me perdere deftinabat ? Nec poteft in dubium revocari illa Schoockii narratio facta coram fuis judicibus; nam illi ejus adverfarii non contradixerunt in fu lite contra ipfum, cui infperferunt tam multa alina & minoris momenti, ut hanc omiffuri non fuiffent, nifi metuiffent convinci poffe eorum teftimoniis, qui
non
contra
tune una convivas fuerant. Sed neque hoc fufficit convincendo Dematio; vult fibi probari qud importune follicitarit Schoockium ad infiftendum fchedulae
|
quam
erga
praefcripferat;
omnis enim
importunitatis
poftquam alter illi praefcripfit teftimonium quod noluitper omnia admittere, etfi alter ille plurimum poffet in ipfum, ad eum infuper fchedulam mittere cum his verbis Velim in teflimonio tuo qndam mutari, &c; quod tam evidenter eft contra bonos
aliquem,
:
s6a-a66.
APOLOGETICA.
} I }
leges, ut licet illa fcheda nihil nifi verum contineret, remores prehendi tamen mereretur qui eam mififfet. Sed praeterea ipfemet tamen dicit nullam fibi interceffiffe familiaritatem cum Schoockio; fateturqud, poft hanc fchedulam miffam,venerit poftridie ad ipfum inter 6 7 matutinam; quod, meo judicio, importunam admodum follicitationem indicat.Vir aetate jam gravis, ac Theologias Profeffor,
&
&
&
fummo mane
colit familiaritatem, ut
non
aliter per-
qum
bonum
&
de qu etiam
folet
ille
Nemo
quenquam
modo, cum eo de
animo eum
rationibus
feri precandi, & fuas inftantias & rationes & inftantiis amici quo mittitur.
adjungendi
ipfe non ibat ad Schoockium, procurand Schoockii fcriptione contra me, fimiam imitari, qua? pede catelli utebatur ad caftaneas ex foco educendas. Aut forte, poftquam fecerat ipfe fu parte quicquid potuerat, fperabat perfuafionem & authoritatem plurium efficaciores futuras, qum unius; & oportebat ut Voetius & Dematius, tanquam duo fenes celeberrimi, & qui, uti credo, tune totam Facultatem Theologicam veltras Academiae conftituebant, quoniam tertius circa illa tempora diem fuum obierat, artificia fua conjungerent, ad caftitatem iftius Sufannas expugnandam".
Sed fateor
me
nifi
qud
vellet in eo, ut in
Cseterum, ut concludam, nolo vobis commemorare, qud promulgatione veftr i3 Jun. 1643, qua adeo celebris fuit, ut illius memoria fitduratura multos in annos, expreffe declaraveritis, velle
|
vos quasftionem inftituere de moribus Voetii, quoniam fi taies eflent quales deferipferam, eum nocentiffimum veftra Urbi arbitraremini; at cm illi nunc longe pejores reperiantur qum dixeram, fane promifiis veftris ftare teneremini.
tare,
Nolo quoque vos adverfs ipfum irrihabuit ludibrio, dum voluit perfonam
rei fuftinere,
nunquam
interrogatus,
&
fe
tandem condemnationem nomina nunquam feire Deputatos quorum per procurare meam ita femel & feri reum meretur, qum minus potui; quod nihil conftitui, ut non fit qud fubfannet. Nolo quoque vos contra ejus
a. Un long passage du texte franais ne se trouve point traduit Voir ci-avant, p. 263, note c.
ici.
calumniatus effem,
rem
&
uvrks.
III.
84
14
Q.UERELA
S 66-a68.
dum
quem
effutit hase
omnia, non
eft in
qum
D. Regius,
qud
mecum comlicet
Academi,
nec arcana Reip. fuiffent, ut aliis perfuafum voebat Voetius. Nolo odiofos aliis hos Voetios reddere, dicendo, fie illos in malo effe induratos, & impune peccandi confuetudinem ita eos impudentes reddidiffe, ut non folm juftitiam ipfam, fed fua quoque crimina rideant; quafi teftimonia aperte falfa, feripta manu Voetii & Dematii, ad Schoockium inducendum ut ea in judiintereffet ea noffe,
me
&
judices falleret, res effent parvi momenti, junior cio deponeret Voetius ea vocat amuleta, quafi Tizootr.-x nullius efficacia, mihi mifla ab Univerfitate Groningenfi. Nec fatis habet ex fuo Ptre S. Paulum fabricari, qui nullius eft Jibi conjcius, licet multis hominum myriadibus ejus crimina innotuerint, nihilque prter convicia & abfurditates illis diluendis proferre queat; fed eoufque procedit vaefania, ut eum confrt cum Jefu Chrifto, dicendo de D. Marelio
&
&
atnici
me, Piet. in par., quatern. H, p. 10 qud Herodes & Pilatus fai effent, ut innoxi famee ac per Dei gratiam illibat (hujus
:
feilicet
novi
Tandem
&
num
vobis honeftum
fit
&
utile,
eorum crimina
debitae
puto deinceps quenquam futurum, qui fidem adhibeat iis qu in medicturi aut icripturi funt omnes ipforummachinationes erunt ridiculae & abfque frudtu,
peenae fe fubducere; id
refert.
:
me non
Non
nondum re
lavantur,
modo non
fatis
corrobo-
nam
feelera
ipforum nunc
intereft ut ea
nota funt,
nondum
fatis
innotuerunt,
me
propalem apud
illos
omnes
qui
eorum mendacia
&
fequu-
turis,
officii.
|
ne mihi noceant;
quod
eft
erit
mei
honore
&
cultu,
veftra
quem debeo
eft,
modo,
tinuiffe,
&
juft
eft
Non
quae
apud vos querar de vobis ipfis, eo qud veltro agendi hoftes mei ja&ant fe vobis contra me obtantm authoritatis & favoris conciliants eorum calumniis, de cauf poffim dicere, qud de vobis folis queri debeam. qud velim ideo ull vituperii macula vos afpergere ob ea
Scio vel optimos quofque judices pofle decipi
addition. Voir p. 268,
falfis
feciftis.
a.
Novi
1.
16.
268-70.
APOLOGETICA.
omnes technas
) I $
& fraudes
qui-
bus G. Voetius ufus efl ad ea obtinenda qua; confecutus eft; im an illa obtinuerit, nec cert fcio; id unum fcio, hominem ejus quo eft ingenio, & qui e pollet authoritate quam habuit in veftr Urbe, multapoffe confequi. Sed quoniam ratio vult &juspoftulatut, quoad fieri poteft, reftituamus in integrum eos quos laeferimus, vel nefcientes, vel etiam animo non tam lasdendi, qum bene faciendi ; quoniam etiam id habent in more homines probi, qui fuse famse faoque honori confulunt, uti par eft % ut follicite reparent damna qu nefciendo aliis intulerint, ne credantur data oper & malo animo ea intuliffe; prout contrario ftupidiorum eft, & animarum vilium &
|
infimae fortis
hominum, qui
malum
illi
alicui
animum
qud
iaedendi, velle
fe ipfius
amplius
nocere,
eumque
fimilium quoque
fpectare, etiam
ubi femel
lapfi
quod maie
bent
qu
in re
dum
primunt, eo qud beftia; femper faciant quod fibi videtur optimum, nec tam cati & prudentes dentur unqum homines quibus quandoque falli non contingat b ; quoniam denique vos reputo generofitate, probitate, prudenti nemini fecundos, nec dubito, poftquam c funt rete& fraudes & falfitates adverfariorum meorum, fie ut eas ignorare nequeatis, quin libenter fuis occafionem captaturi mihi fatisfaciendi in iis quae petiero Ideo velim vos expendere quot me
:
facl
3 Junii 1643,
ad lonum campanas, & per ea programmata, qua tant tudine undique per has Provincias miffa fuere, ac fi erro vel profugus aliquis ac nefarii & atrociffimi cujufdam criminis reus pera&us fuiuem. Licet enim aliud non commemorabatur, nifi qud fcripfiffem in Voetium, attamen, quia hadenus fuit inauditum nulloque comprobatum exemplo, aliquem tam extraordinario ritu citari, qud in alium hominem privatum feripferit, nefciantque plebeji ac genera-
tim homines illiterati, quoufque fe extendat peccatum quod in librorum feriptione confiftit ipfis dabatis occafionem reputandi me grande in eo admififfe peccatum & crimen, quod etiam exemplo eo grandior, qud eam minus deftitueretur. Eratque hsec injuria
:
|
a.
Uti par
elt
.
.
1.
27.
1.
b.
Qu
in re.
non contingat
7.
c.
Fraudes
&
9-10.
16
:
QjJERELA
a 7 o-27*.
eram commeritus
nam
qum me
defen-
&
moderatis
qum
poflit, & ad quas cun&ari, opponere, fummse imprudentiae fuiffet. Nam praeterea qud fupra demonftravi, Voetium conlium mufle longo tempore omnibus perfuadendi me Atheum efle, juftam habeo caufam exiftimandi qud etiam me vellet Atheifmi in Judicio infimulare, atque, quantum in fe foret, innocentem falfis teftimoniis obruere ac opprimere. Nec enim injuria ei fiet, fi dicatur aptus teftibus corrumpendis; & Schoockius aflerit qud, cm nihil magis
nec
illis
me
tempeftiv
teftes
clajjici leftes
pag. 48. Sed ex quo vidit me meae defenfioni invigilare, nullum producere potuit. Alterum gravaminum, quibus me oneraftis, caput
eft illa fententia,
tum
in vobis erat
me
|
mulctandi honore
&
bonis.
non folm
Junii 1645, quo prohibebatis Typographis Bibliopolis edere aut vendere fcripta quae pro me forent, quo tem1 1
A&um
&
pore accepi Judicium DD. Groninganorum, datum 10 Aprilis ejufdem anni, quod mea? juftificationi inferviebat, dum Voetius curabat excudi epiftolam Schoockii ad fuas in me ftatuminandas calumnias, fed etiam omnem illam proteclionem, quam quadriennio indulfiftis injuriis iftius Voetii & caeterorum quos in me concitavit; adeo ut aliquamdiu nemo amicorum meorum in veftr urbe aufus fuerit, nifi diffimulatis manu nomine, ad me ea perfcribere quae ifthc in meum praejudicium fiebant, licet nequirent lgitime, me non praemonito, fieri. Et dum Schoockius affeclibus Voetii indul-
&
gebat, in
me
;
fcribendo, ut
ipfi
placeret, atrociffimas
&
teterrimas
hofpes erat
&
in veftr
Urbe
teftimonium, quod ab ipfo extortum fuerat, in judicio ceu bonum validum admittebatur, licet contradi&ionibus fcatens aequivocationibus refertum, uti poftea explicuit; debuifletque ipfius liber, in me ante editus, ipfum recufabilem & fufpeftum reddidiffe. Sed, poftquam quafdam pro me veritates confeffus eft, aftio injuriarum ideo ipfi fuit intentata, & quamvis eas tam evidenter comprobarit, ut de illis DD. Groningani duacceptiflimus
&
&
&
bitare nequiverint,
nondum tamen
ne
Adeo
omni ope
in id incubuifle ut
mihi manicas
me
defenderem,
dum vapulabam
adver-
*7-73-
Apologetica.
317
meo, & is omnem fuam rabiem & furorem in me effundebat. Sed & inter rationes propter quas vobis fatisfadtionem expe&o, & hanc, fi placet, reponam, nempe noluiffe me illa vincula quibus me continebatis abrumpere, licet facillimum fuiffet & patienter pertuliffe omnes injurias quas ab illo tempore retuli Voetiis, nihi! moliendo ad me vindicias, eo qud viderem vos toto veftro corfario
;
pore
peto,
fie
feriri
me
nequirent;
Qud
:
fi
quod
gravifllmorum criminum
eft
reis
dein
non
folet
nempe
fententia
quam
me
quam
habuerint caufam
fundamentalem eam ferendi, & quas fuerint tum aceufationum tum probationum capita ex quibus me condemnarunt. Super his Deum veneror, velit vobis ea infpirare confilia, quas gloriae fuse promovendae magis conducent, &ex quibus majorem laudem & celebritatem referais apud eos omnes quibus virtus eft in pretio, juftamque rationem
|
ipfe
habeam me
profitendi,
Nobiliff.
&
Ampliff.
DD M
Des Cartes.
Vobis addi&iffimum
CLAIRCISSEMENTS
a.
publication
in hodiernum diem, multi ex Belgis, prfertim Batavis, novinimis avidi, Libertinifmo (sic) nimis patienter & ftolide admirantur, fanaticos quofque hc ortos & mergentes, aut aliunde ob libertatem feu licentiam fctarum hue confluentes Libertinos, neutrales, atheos
Vfque
tatis
bnigne ferunt, cumque iis familiariter converfantur, eos pro folit imprimis in exteros & peregrinos humanitate in deliciis habent. Obleclantur
civilitate,
aut urbanitate
&
dexteritate in falibus
&
jocis, aut
aliqu
eorum
aliqu arte
&
five eloquenti five loquenti, aut facultate potic, aut thaumaturgiis atque inventis mathematicis & mechanicis,
&
&
pietati,
qux
delicatulis
&
verfatilibus
homi-
&
Hinc fertilis atheorum, libertinorum, Lucianorum, neutralium, apud nos proventus, furor, infolentia. Lipfius epifl. cit. dicit fe plurimos noviffe
qui
Deum
:
negarent;
&
ibidem
illi
res erat
cum Berchemii
viro literato
fuit
amico, nuper
is quod qu incautas & voluptuarias mulierculas, aliofque infanos quofdam homines, in profeffionem Epicuream (ad quam propendebant) traheret atque un
indoclus
&
&
arte pilor
penicillo exfpetare
non
argento emungeret, ita ut nonnulli foro cefferint. Summa Atheifmi ejus videbatur effe infernum effe hc mifere vivere ; ccelum ver hc bene vivere, & bonarum rcrum effe. Senatus Harlemenfis, conquifitis teftimoniis, ex conlilio feptem praeftantiff. ICC. quasftioncm de illo habuit; fed
:
Eclaircissements.
519
cm non
confiteretur, viginti
annorum
Inde paucis annis poft dimiffus, in Angli ad tempus aliquod publico ftipendio honoratus vixit unde bello civili exorto, ftipendio deftitutus, in Hollandiam cm rediiffet anno 1644, Amfteldami obiit &fepultus eft. De cauf & geftis ejus, in archivis & fcriniis urbis Harlemenfis (fi cui hc tanti fint) plura conquiri poffunt. Fuit & alius quidam idiota Alcmarianus, nomine Nachtegaelius, qui anno 1614 aut 161 5 (fi bene memini), ob atheas blafphemias de tribus impoftoribus Hagae - Comitis effutitas, ab ordinariis deputatis Ordd. Hollandiae in exilium pulfus eft. Plura ejufmodi monftra recenferi poffent, fi hiftoria fcribenda effet & non potius aeternis tenebris fepelienda illa nomina, quse public judicum fententi, aut propriis fcriptis, orbi non innotuerunt. Saltem conftat, Bataviam noftam tanquam hserefeom, Libertinifmorum, & Atheifmorum,fentinam ubivis fuiffe habitam ac propterea haereticos ac fanaticos,
: ;
alibi dilapfos
fibi
afylum
quaefiviffe.
(Pages 223-224.)
IT
a.
de Descartes et de Desmarets, voici le tmoignage de dans son ouvrage Ultima patientia tandem expugnata etc. (Groningue, 1644), dont le dernier chapitre a prcisment pour titre Quo expenduntur ea qu ad Nob. D. De/cartes /pdant, p. 397-423
celui-ci
: :
Supereft ut id diluam, quod ambitiofe quoque mihi obje&um fuit me Nobilem virum D. Renatum Defcartes ad fcribendum contra D. Voetium impuliffe; ipfi Articulos Synodi Hagienfis communicaffe, ut eos in Prasfatione fuae Epiftolas ad Virum Celeberrimum commode explicaret (voir ci-avant, p. 7 p. 11); ac tandem feduxiffe Cl. D. Schoockium, ut in jus citatus Cartefio Myfteria ea revelaret, quae minus honorifica D. Voetio fuiffe videntur. Nec fagaciores plerique dubitant, non alio cuneo Narrationis famofae fcriptorem adaftum fuiffe, qum ut laboranti D. Voetij famae, ex ijsquae in Senatu noftro Academico tranfada fuerant, fubveniret elevat fi poffet Acorum fide, per ea qua; in meam exiftimationem emittebat. Et ipfe D. Voetius fibi eft confcius fuas querelas
: |
de Cl. D. Schoockio per me feduto fe hinc inde difperfiffe quae caufa quoque fuit, cur ego Sceleftus fimplex, ille ver duplex, ipfi diceremur. Et quo major invidia hc mihi creetur, id exaggeratur vehementer, qud Cartefius fit homo Pontificius & Jefuitarum difcipulus, quem armaverim & cujus patrocinium fufceperim contra Theologum Reformatum. ..
;
(Pages 397-398.)
jio
Eclaircissements.
ut
Ad Cartefium quod attinet, s fan talis eft & gnre & ab eruditione, me non pudeat amicitiae ipfius quam fcio multos alios meae condi;
tionis
homines
in
Belgio, D. Voetio
:
non
inferiores,
ritas
& coluiffe & colre qum artta cum ipfo intercdent familiaReverendo & Dofliffimo Viro, ut alios mittam adhuc viventes,
toti
D. Ludovico de Dieu,
fubacliffimi ingenij
communione, videat D. Voetius annon fit quadantenus in cauf, dum ipfum acerbitate nimi fugat, & fcandalum illi multiplex objicit, moribus & modis agendi nimis alienis fu profeffione. (Pages 398-399.) Interea tamen,qum falf mihi imputetur, qud ipfum impulerim ad fcribendum in D. Voetium, aut evulganda ea quae Hagae facla fuerant, non alijs oftendam nunc verbis, qum quibus olim ufus fum ad Clariff. & Celeberrimum D. Rivetum, in e quam ad illum dedi Epiftol XXII Juli 1643. Ex litteris tuis, inquiebam, intelligo qum liberaliter & gratis ijlhc mentiantur : quod enim fpargitur nonnullis me authorem fwjfe D. De/cartes fcribendi contra D. Voetium, & fugillandi nuperam
. .
&
eft mendacium ; cui dum te, Vir ClariJJime, debitum Veritati & Innocenti patrocinium prcebuifli. Deum enim omnium tejlem & iudicem tejior, me iilius Scriptionis confilium D. De/cartes, homini, antequam illud cepijfet, mihi folm de nomine nec indire fuggejfiffe ; nullamque mater iam vel me noto, nec dired diat vel immdiate ad illam ipfi contulijfe, aut eam mihi vi/am antequam excuderetur. Et qui potuerim ego Aa Synodica nupera illi communicaffe, ut ea traheret in remfuam, cm nec mihi ipfi ea vifafint niji diu pofiquam hue veni? unde nonnifi femel ad eum fcripfi ', gratias aurus pro librifui exemplari ad me tranfmijfo ; & tum fane primm mirari fubijt, qud etiam illum non latuijfent qu in Synodo tranfaa fuerant : adeo (ex confeienti loquor) me infeio hc illi innotuerunt & ab eo proQuin vifus eft mihi in Prfatione non offendiffe prmulgata funt \teritam Synodum, fed complanaffe viam proxim, ad eam Aorum fuorum juftam interpretationem, per quam omnem ex illisortam offenfionem,fud etiam authoritate falvd, facillim abftergat. Si ver is ali-
quid acerbis fcripjit in D. Voetium, id omne hic Jibi imputt, & iilius meminerit tituli in Pandeis : Quod quifque juris in alterum ftatuerit, ut ipfe eodem jure utatur b Nihil tam acerbe illc dium deprehendes, quod non fit lenius ijs qu habet in fuo Specimine c contra me : itafolet,
.
omnia fibi in omnes licere putant, ut alijs ceperant voluptatem, mal de fe audiendo mal dicendo de quam amittant... (Pages 399-401.) Haec malui referre, ijfdem verbis quibus antea fcripfi, quo conftet ipfi
a.
Lettre perdue.
tit. 11.
b. Lib. II,
c.
Voir ci-avant, p.
6,
note a.
Eclaircissements.
21
D. Voetio,
tiones,
fi
me non
recurfurum
:
fuiffe
ad tergiverfationes
&
aequivocavoluiffet
quod
mihi fieri Cl. D. Schoockio Ecquis Cartejto Synodi Hagienfis Aa communicaffet? Nec puduiffet negare, fi feciffem, cm potuerim fine culp feciffe quippe qui ejus Synodi membrum effe defieram, nec illius (Page 401.) Afta fub figillo confeffionis acceperim. Qud ver dicor Cl. D. Magiftrum Schoockium feduxiffe ut D. Voetij
:
. .
certum
Myfteria Eleufina retegeret in judicio, tantundem habet veritatis fit, & ex Aftis publicis liqueat, C. D. Schoockium, proprio
cm
&
claraffe.
ex confcientiae officio, in jus citatum Nob. Cartefio, ifta Qum ver ab hac Camarin movend procul fuerim, inde
Primo, qud cm ipfe D. Cartefius me rogaffet" ut quaedam exemplaria Epiftol fu contra D. Voetium, oppofuae Admirandce Methodo Philofophi Cartefian, vellem fuo nomine offerre Nobilifl". p. t. Academiae noftras Curatoribus id nolui facere, ne turbas quaerere viderer, fed illi Bibliopolae ad quem miffa fuerant peragendum reliqui.
liquet.
:
b 7 Nov. 1643 Nob. Cartefius ad me fcripfiffet fibi in animo effe C. D. Schoockium in jus trahere & feri contra illum agere, nifi ultro declararet fe Voetio inftigatore & authore fcripfiffe, vel-
Secundo, qud
cm
hoc pofterius tentare cujus jam Specimina aliunde haberem hc aggredi deberet, ego ipfum dehortatus fum ab omni litigio c Indicavi non videri mihi verofimile, C. D. Schoockium, qui dicebatur feipfum ultr oneraffe ut ali|um fublevaret, aliquid contra fafturum confului ut vel contemptu generofo fe de Ultrajedinis ulcifceretur, vel proprijs armis, fcripto nempe aliquo,
lem itaque
ret, vel
vel
fi quid moliri decreviffet, pateretur me effe alium quaereret cujus oper uteretur effe enim D. Schoockium caput Academiae noftras (erat tune Reftor Magnificus), & pacem inter collges vigere, quam turbatam nollem me quidem mihi gratulari, qud caufam eam quam defenderam, idoneam judicaffet fuae promovendae, fed diverfa cm fuerint confilia noftra, abfque invidi non futurum, fi fuorum particeps fierem. Quibus fie acquievit Nobiliffimus d ille Vir, litteris feriptis 12 Dec. 1643 laudato etiam meo candore, ut declararet noluiffe rem ita tranfatam uti primo petierat alia fe nunc confequutum majoris momenti, ali quoque via inftituturum manfurum tamen mihi amicum, etfi abrupto inter nos omni litterarum commercio prout rvera ab illo tempore, nec ego ad eum fcripfi, nec is ad
fe
tueretur
rogavi ut,
&
me &
;
(Pages 402-403.)
6-7.
Ce qui
suit la
En
a.
Lettre perdue.
c.
Lettre perdue.
b.
Idem.
d.
III.
Idem.
85
uvres.
3 2
Eclaircissements.
Forte negotium alto manfiffet fepultum filentio, nifi ipfe D. Voeti) Lief-hebber der Waerheyt, anno fuperiori, libello fao infcripto Aengevangen Proceduyren tt Utrecht, &c. , ignem gladio fodicaffet, &
retuliffet
quomodo ad
111.
&
fuiffet
D. Legato
necdum mihi
;
vifa fuerat,
cm
ifte
ipfius Excell. Legati perfon facras epiftolam & interceffionem fcoptic traduxiffet totam culpam Phi\lofophi Carteftan & convitiorum atrocium quae affatim in ill continebantur, in unicum D. Schoockium tranftuliffet palam affirmaffet, Voetio nihil commune cum Schoockij libro, de quo etiam contra ipfum Schoockium Cartefius jam Groningae afleruiffet denique Schoockium, cujus ftilus fatis in eo expoftularet
; ;
libro
fuum defendendum. Nam, quaefo, quid hoc erat, nifi amicos D. Cartefij ad negotium urgendum vel refumendum incitare? 111. ac PP. noftros Ordines fuggilapparebat, fe paratum profiteri ad illum tanquam
nobili, quafi detrelaflent juftitiam adminiftrare homini erudito Chriftianiffimiintercedebat,ejufque pro quo tamexprefle Legatus Rgis ipfum Cl. D. Schooclitteras inter chartas rejeftaneas fepofuiffent;
lare,
&
&
kium ad invidiam hanc femel amoliendam, tum honoris tum confcientias cauf, adigere ? Quid mirum ergo, fi Nob. Cartefius, ex Galli
redux", per fe & amicos fuos apud Proceres noftros fubinde Hagam excurrentes c inftiterit, expoftulaverit, & de neglecl Legati commendatione queftus fuerit ? Quid mirum, fi Senatum Academicum, cujus foro
quem petebat, adierit ? Quid mirum, fi Cl. D. Schoockius hanc arripuerit lubens occafionem, confcientiam fuam liberandi, & querelam contra fe apud 111. & PP. DD. Ordines depofitam, utpote fibi admodum invidiofam & gravem, eluendi ? (Pages 403-404.) Sed de me, id ver profiteor nefciviffe, ut parum femper curiofus fui rerum, ad me non fpedantium, antequam Litterae Nob. D. Cartefii ad Senatum noftrum Academicum redditae fuiffent d quid agitaretur in eu re; quomodo Cl. D. Schoockius fuis literis querelarum plenisdenun ciaret D. Voetio, fore ut hc omnia cum ipfius infami tandem renudaret quomodo quasftiones, quae fibi poffent fieri, fi res in judicium veniret,
fuberat reus
,
|
D. Voetio, proponeret; quomodo hic eas eludendas, per vitilitigationes & aequivocationes pudendas fuggereret quomodo D. Schoockio perfuadere conaretur, Cartefium non aufurum quicquam hc movere contra ipfum; quomodo fpargeret fe hue venturum, ut Cartefium in vincula conijci curaret, quo hic fu aftione contra D. Schoockium inftituend deterreretur; quomodo haftas amentatas Schoockio fubminiftraret, quibus duriora quque Philofophice Carteftan defenderet, aliquando non
;
a.
b.
c.
Ci-avant p. 239, note b. Voir t. IV, p. io5, p. 123 et p. i55. Ibid., p. 99, p. 179 et p. 196.
d. Ibid., p. 177.
Eclaircissements
}2j
fine fpecie Blafphemi qualis haec nominatim, potuiffe Cartefium metaphoric & citra contumeliam vocari Canum vagum, quia etiam Deus, inquiebat, comparatur in Scriptur leoni, lupo, furi &c. Habemus hc Hueras ipfius D. Voetii plurimas, ex quibus eorum quae dico Veritas, non mihi modo, fed meis RR. & Clariff. DD. Collegis, plen innotuit. (Pages 404-405.) Cm ergo horum omnium effem nefcius, priufquam Nob. Cartefius fuam aionem contra Cl. D. Schoockium inftituiffet, res ea long magis mihi ex improvifo accidit, qum vel ipfi reo, vel D. Voetio, qui nunc faltem comperit, fummam effe aftutiam carere aftuti, & nihil tutius, nullam expeditiorem effe viam, qum fincer agere. Occultae techna;, virtuti & veritati contrarias, prodeunt tandem in lucem, & fuos (Page 405.) authores pudore fuffundunt.
. .
Cette citation nous rvle l'existence, et nous donne le rsum d'une correspondance particulire, entre Descartes et Desmarets, qui avait chapp nos investigations. Cinq lettres nouvelles doivent tre intercales, dans la correspondance gnrale, aux dates suivantes
:
1.
2. 3.
4.
5.
moins deux
605-607.
rieures
CCXCI,
t.
III, p.
:
dater
Descartes y parle, en effet, des trois premires feuilles, (t. III, p. 606, 1. 6), qu'il a reues du livre de Voetius contre Desmarets; or nous savons, par Desmarets lui-mme, que ces trois
cette dernire plus
exactement
Jam premires feuilles furent connues sur la fin de septembre 1642 fubfinem Septembris anni 1642 vifa fuerant quibufdam tria prima folia Speciminis fui (n. Voetii) , (Ultima patientia etc., p. 3i8), et Descartes les avait entre les mains depuis quelque temps dj (t. III, p. 606, 1. i2-i3).
:
De
que l'ouvrage
aura
2i,soit5u pages
nous apprend
qu'elle est
en a exactement un peu plus de 29); Donc la publication est proche, et Desmarets du commencement de mars 1643 fub Martij
(1.
(il
annum
etiam n.uffr)pi(o8), prodijt Spcimen. (Ultima patientia, p. 3s6.) de Descartes serait donc, non pas de janvier 1643,' mais plutt de fvrier, et sans doute de la mme date, 18 ou 19 fvrier, que la lettre CCXCV, o elle s'est trouve insre (t. III, p. 617).
fuit
La
D'autre part, la correspondance ayant cess partir du 12 dc. 1643, au dire de Desmarets lui-mme, Descartes pouvait donc dclarer qu'il
224
ne
(t.
Eclaircissements.
point durant toute
l'affaire
lui crivit
engage, en
effet,
que
1644
IV, p. 84).
III
a.
(p. 253-264) forment une parenthse, d'un caractre ouvrage, d'ailleurs entirement dogmatique, de gros historique, dans reformata. Les voici in extenso : naturalis Theologia Paul Voet,
.Culpandi veniunt triumviri (utinam hase divulgandi neceffitate non Marefius, Schoockius. Qui communem hue !), Cartefius, operam contulerunt, ut infontem Parentem (Gisbertum Voetium) infamem, heterodoxum, univerfo orbi proponerent. Quid ille contra?
. .
conftringerer
illi
libr ac liberaliter
&
non probant, nec unquam id tentarunt, in filentio ac patienti animam poffidere decreverit. Ne tamen illi impun in pofterum graffarentur, aliquid hc illis fine odio & affeclu reponendum putavi, quo faltem eorum fpicula in parentem emiffa obtunderentur. Quod antequam agam, paucis odii in Parentem concepti occafionem impun
in illum jaciunt,
enarrabo.
Cartefium inftigavit ejufdem Philofophia in Academi Ultrajectin judicio Profefforum, approbante faclum hoc Nob. & Ampl. Sen. urbico, condemnata & proferipta. Quod quia faftum tum temporis, cm Rver. Parens magnificum Reftorem ageret, ac fi ideo procurante faftum effet,
virulentiffimum Cartefius edidit libellum, cui inferiptio Epiftola ad Dinetum, ut & alterum, Epiftola ad celeberrimum Virum. D. Marefium mal habuit (alia hue non revocabo, ut qui inculpatam feribam defenfionem),qud in controverfi Marianae Fraternitatis, quam cum Parente
Facultatum Theologicarum, omnium in Belgio AcaScholarum, excepta Groningan, in qu tum temporis ipfe docebat, nec non fententi fummi Theologi Andreae Riveti, condemnatus, fuccubuerit. D. Schoockio amiciti Paternae renunciandi occafionem ddit, qud Rev. Parente (quo nomine fe fpretum, verm mal, opinabatur) ad Theologicam Profeffionem Trajeclinam nunquam fuiffet commendatus. Quafi id, folo accurante Parente, fieri potuiffet, & non Senats Urbici juffu, cujus au&oritati omnia commiffa
inftituerat, judicio
demiarum, ut
& illuftrium
funt.
Cum
Cartefio mihi
fuperftitibus
primm agendum
in iis ut
qui
cm mortuus
nocuerit
libellis
1
& reeufis,
mortuus
dendus. Et licet defunflo nocere nec poffim, nec velim, Parenti tmen mederi potero, cui vivo nocitum eft. Non ver maledifta malediflis, aut
Eclaircissements.
convitia convitiis
Ultraje&inae, Sy-
dotrin teftimo-
Subjungam Nobiliffimi & Ampliffimi Magiftrats Urbis Trajeftinae decretum, quo libelli Cartefii in Parentem emiffi (poftquam Cartefius
effet citatus,
& Nobil.
fium
nant.
Teftimonia, de verbo ad verbum hue tranflata, fie foTeftimonium etc. sont en tte de l'opuscule intitul : Teftimonium Academiae Vltraie&inae Et Narratio RhenoHiftorica qua defene, qua exterminatae novae Philofophiae.
inftituat.
Trajei,
il
typographi Wilhelmi Strickii Anno CIDIDCXLIII, dont a t question, notamment, t. III, p. 568-56 g, et t. IV, p. 34-35.)
Ex
RECTOR ET PROFESSORES
Acad. Ultraje.
LECTORI CANDWO
S.
Rev. & Clar. vir D. Gisbertus Voetius, Collega nofter auore Epijlol ad Dinetum infamatus fit, non te latet, bnvole Lefior. Decreveramus jam lumfamam viri optimi tefiimonio publico ajferere ; fed certis de caufis res in hune ufque diem dilata efi. Cm ver neque finem neque modum prdius auorfibi fecerit,fed ad prio-
Quemadmodum
amicijjimus, ab
mamajorem exifiimationis jauram apud omnes Collega nofter faceret, haut diutis cunandum rati, ex manrem
epifiolam, aliam mult acerbiorem adjecerit, eaque ab hominibus
levolis in
vernaculum
tranfiatafit, ut e
data atque auoritate Ampliftimi Senats Urbani, prjens Teftimonium, \un cum Narratione hiftorica eorum, qu apud nos aa & geftafunt, ut vtus Philofophia in pojfejjione retineretur, vulgandum cenfuimus : non ut
famam aut exiftimationem lderemus, fed ut innocentia viri optim de Univerfitate noftr meriti omnibus magis magifque innotefeeret.
cujufquam
Vale.
IV
Kal. 03ob.
CIDIDC XLIIL
TESTIMONIUM
Acadmies Ultrajeina?.
Quanquam
non
indigent,
ea tamen interdum
hominum
}2
ftudia fua ita
Eclaircissements.
:
qui
cm
vitam, mores,
omnibus approbent, ut fingulis exemplo, Academiae univerfae ornamento fint tamen in epiftol Renati Cartefii ad Dinetum, conviciis & contumeliis indignum in modum profciffi funt. Ac licet non timucrint, ne per praedictam epiftolam exiftimatio fua apud viros bonos, & rerum Academiae noftrae gnaros, periclitaretur quia tamen animadverterunt, quendam heterodoxum nuper calumnias nonnullas ex e epiftol in libellum fuum tranftuliffe ne idem imperiti alii lacrent, neve mal creduli
: ; ;
qu mendaciis
& calumniis
oppleta funt:
tefti-
monio Academico innocentiam fuam tutandam libi exiftimarunt. Nos itaque, aequiffimae eorum poftulationi dfrentes, teftamur, falfum effe quod autor epiftolae fcribit (page 175), quofdam ex collegis, Medicum fibi
prferri advertentes, manifejl eidem invidijfe, ac perfp Magijiratu contendijfe, ut nova docendi ratio prohiberetur. Praeterquam enim qud invidi caufa nulla effet, etiam primx apud Magiftratum in poftulando
non illorum fuerunt, fed aliorum, qui communi Academix periculo movebantur quippe cm res ipfa clamaret, non poffe non veterem philofophandi rationem magno cum Academiae detrimento mutari. Ac ne hi quidem perfp, fed femel duntaxat Magiftratu id poftularunt: non
partes
:
& delegatione
Senats Academici.
Tantm
per totum triennium, ut Medico nova Philofophia interdiceretur; aut novam provinciam, quafi pro prmio ben navatae operae, Magiftratu Medico datant: ut intra triennium, profeffionem problematicam, commendatione praecipu ejus Theologi cujus latus calumni petit, obtinuerit nec ante mota ei controverfia fit, qum difputatio ejus de circulatione fanguinis
veritate abhorret, aut laboraffe eos, qui invidiffe dicuntur,
|
autem
emanaffet.
Improba porr
divinatio
eft,
qu autor
nefcimus quibus, impingere velle videtur neque enim ulla haftenus, in quavis facultatc, difputatio paul fervidior fuit, in qu non immodeftiam difputantium auditores ftrepit & fupplofcholafticae juventutis Collegis,
fione
pedum
caftigaverint.
fit,
Qud autem un difputatione praeter morem cm alis folis opponentibus, aut defendcnfatum fatemur
;
nobis
fed
eft,
judicandi
fibi
neque in poteftate noftr fuit, id malum Proefide avertere, neque dolo cujufquam noftrm, aut confilio, factum eft. Illa praeterea manifefta calumni elt, qu autor epiftolae (pag. 187) decretum Senats Academici, de retinend in docendo vetere Philofophia, Joli Reori attribuere conatur; dum alios guident diffentientes numro fuffragiorum vios fcribit, alios autem, viros pacificos, Reori Juo, quem
noviffent, contradicere noluijfe ringit. Nam & omnes confendecretum, libellus Ampliffimo Senatui Vrbano exhibitus, & ab univerfis fubfcriptus, abund arguit & falfum eft, quenquam noftrm mordacitate viri mitifiimi coactum, ut aliter diccret, aliter fentiret. Unus
mordacem
fiffe
in
Eclaircissements.
duntaxat ex Collegis
fuit,
327
Academiae infcribendum, qum typis evulgandum cenfuit. Adhaec potentiam Theologi, quam dil epiftol (pag. 177 & i85) invidiof exaggerat, nullam agnofcimus, in eo collegio, in quo libertas cenfendi & diffentiendi omnibus qua nifi forte, pro magnis in Academiam & Ecclefiam meritis, aliqua exiftimatio atque autoritas potentia eft. Eun:
dem
praeterea
officii effet,
videre ne quid
Theologum, cm Reftoris munere fungeretur, ipfiufque Academia detrimenti caperet, & convocaffe Sefatemur; in fuo dolore
:
natum,
id ver
|
&
retuliffe
&
accufatorem
&
judicem
fuiffe,
pernegamus quippe qui palam ediceret, fuas injurias fibi curas fore, ad Senatum non nifi publicam totius Academiae caufam fe referre. Poftrem, qud autor cpiftolae Theologum praedi&um turbulentum &
feditiofum
fieri
Reorem
ei
toto
anno quo Reloris munere defunftus eft, ut contrario ipfius praecipu vigilanti atque dexteritati imputemus, fopitis turbis, quietem priftinam Academiae poftlimini reftitutam effe. Quae omnia, uti planis atque apertis intelligantur, Narrationem hiftoricam earum rerum, quae apud nos geftae funt, exhibemus le&orem rogantes, ut, autoris epiftolae diffimilis, publico potius Academia; teftimonio fidem habere, qum occultis fufurronum mendaciis aures prabere velit. Dab. Trajeai ad Rhenum, Kal. Mart. Anno CID IDCXLIII. {Ces deux pices sont suivies, dans l'opuscule mentionn ci-avant, de la Narratio hiftorica, qui en occupe la plus grande partie.)
:
EX
A Domino
Prfide prolata funt qudam aa, qua? Reverendum fpearent Synedrium, quce de verbo ad verbum fie fonant : Qud, quandoquidem D. Voetius variis calumniis, injuriis aut diffamationibus gravatur, idque per publica feripta fub nomine Renati des Cartes dita, opus effe exiftumavit, ut prdium Rev. Synedrium teftimonium det, quoad conciones, vitam & converfationem D. Voetii, & an non ille fit
idolola-
&
gnantes, idque fecundum exigentiam fui muneris. Quibus ais leis, & eorum contento perpenfo, taie quid Jlaluit fuper Us Rev. Synedrium, ad Ampliffimos Dominos taie feriptum miftt decre-
& converfatione : Rev. Synedrium Ecclefi Reformate Ultrajecli nullas invenit rationes, cur non tali petitioni omni modo
28
Eclaircissements.
annueret, prcefertim cm veritati dare teftimonium quis objlringatur, imprimisfi ad hoc fit rogatus. Tejamur itaque, certificamus & declaramus, fecundm finceram veritatem, coram omnibus & fingulis quibus hc exhibebuntur, prdium
D. Gisbertum Voetium, Euangelii minijlrum Ultrajei, purum & fanum ejfe in dorin, qu efil fecundm pietatem, apprim vigilantem in ecclefiajiic fu funione, indies dificantibus concionibus magnos & fperatos profrent em fru us, fie ut Ecclefi Dei & nobis omnibus fit fumm gratus, feipfum indies ofiendendo magnum & clarum ver & reformatai religionis Chrifiian antecefforem, & \elotem, omnis idololatri fuperflitionis, fearum, & opinionum Verbo Dei repugnantium, adverfarium ; adeoque femetipfum, fecundm fu vocationis exigentiam, fidelem gerendo, idque
\
&
&
qud
honeftus, virtute prditus, probusfit, & femetipfum ofienderit in converfatione modefium & pacis amantem, tam inter Collegas, qum apud Ecclefiam univerfam : fie ut omnes nos & finguli ex corde optemus, etiam Deo petamus, ut liceat nobis in Ecclefi Ultrajein ejus minifierio frui diu~
tis,
Aum
Ultraj. in
Decreto
Ecclefiafiici
Et erat fubfcriptum
ANDREAS SUAVE,
Ecclefi Trajein Pafior.
Sequitur Extra&um decreti Nobil. atque Ampliff. Senats UrbisTraje&in, pro curi publicarum Ultrajefti, poft campanae pulfum, i3 Sept. 1643 (Ce qui suit est la traduction latine de la pice dont nous avons donn le texte flamand, t. IV, p. 20-23, et une traduction franaise, t. IV,
p.
65o-652.)
Cm
placuiffet Urbis
in
hac
in
Academiam
erigere, ut,
quantum
generis viris eruditis, & digniffimis, fepofito affeu, taies ad Prqfefiionem vocandos curarunt, qui eruditione, pietate ac vit honefiate eminerent; & confilio deliberato ac magnd cum circumfpeione taies invenerunt, etiam elegerunt, qui omnes (excepto qud quidam, in negotio Renati des Cartes
ulteris
fit
progreffus,
qum
Eclaircissements.
20
quidem optaffemus) fu eruditione, pietate, & diligenti, Academi fupra tnodum utiles fuerunt, 6 etiatnnum funt, idque non fine plenari fatisfaione Magijirats, omniumque proborum ; inter quos D. Gisbertus Voetius SS. Theologi DoorS ProfeJJbr, necnon Ecclefi pajlor, non eft inter poflremos numerandus, utpote in docendo folidus, in concionibus dogmaticus, fubtilis in difputationibus, detejiabundus ac expugnabundus A theif|
opiniones quafque hreticas S. Script, adverfas, multos aberrantes ad veram religionem dorin & exemplo vit pi ducendo, fuperftitionem peoribus idiotarum eradicando :fic ut, in Theo& Doore, nihil amplis optari aut defiderari pojfit. Et quemadmodum omnes ijl dotes eum apud omnes probos pio/que gratum
logi Profejfore
& acceptum
reddunt : ita edem apud veritatis inimicos acerbum odium & invidiam excitant, quemadmodum multis partibus hoc apparuit, prfertim
ex duabus epijiolis nomine prdii Cartefii in lucem emiffis, quarum una ad Jefuitam nomine Dinet ejl miffa, altra infignita titulo : Epiftola Renati des Cartes ad Celeberrimum virum &c. In qu ille Cartefius prdium D. Voetium multorum fcelerum, impie tatum ac vitiorum incufat, qud fcil. concionibus abuteretur, ad mendacia, convitia Jcurrilia, ftudium contentionum, feditionum, infamationum diverforum, & inordinatam potentium virorum reprehenfionem, contemnendo fuperiores potejlates, hypocrita, contumax, iracundus, imperium in collegas ufurpans, idemque affeans in omnes homines ; qud feditiofus fuerit Reor Academi, & in Republic etiamnumfit, & qufunthujus generis alia, ideoque commonefaciens (fcil. Cartefius) urbis hujus redores, ut ad illa attenderent, & eum (fcil. Voetium) eo nomine punirent, quamvis & ipfe Cartes (sic) eofdem redores cenfur notet, feu taxet, qud in ipforum urbe divendi prohibuerint de/enfionem Regiifuper Thefibus quibufdam, cm tamen eam defenfionem modejlam & quam efj'e, toti mundo innotuiffet. Qu omnia pofiquam innotuiffent Dominis Senatoribus, ipfi i3 Jun. novifiimi (quamvis innocentia D. Voetii, fingulis, qui illum probe noviffent, nota effet) publicatione poft campan pulfum fa, prnominato Cartefio infinuaverant, ei permiffum fore, ut fe fiftat in hac urbe, intra fpatium trium proximarum feptimanarum, gavifuro immunitate accedendi & recedendi, quo contenta duabus Epijiolis prnominatis ita confirmaret, ut ipfe judicaret fu intentioni hoc ejfe utile. Super qu publicatione fp nominatus Cartefius fu Epifiol data 6 Jul. fubfequente, ftyl. nov., ad prnominatos Dominos Senatores fcripferat (voir cette lettre, t. IV, p. 8-i3), inter alia, qud noviffim
dita epiftola, cujus infcriptio erat
:
berrimum virum &c. taliter effet confcripta, ut probationes, qu ad verificationes omnium eorum, qu de iflo homine fcripfiffet, ubique addit reperirentur, in quantum edem eum ratione ab eo exigi pofjint, & qud
hominis aiones infpecie omiferit, fibi notas, ne producere teneretur; inter alia etiam, edem ill epiftola, dicens, Senatum,fi ea infpiciat, qu e fpeantia fcripfiffet, animadverfurum, fe prter fui honoris juftam defenfionem potiffimum id
ideo etiam multas
ifitius
\
ad earum probationem
tefies
uvres.
III.
86
JJ
operam
dedijfe, ut
Eclaircissements.
commodo
Reipubl.
6 Urbis prdi, ut & Academi Quam Epijlolam prdiam cmperleexijiimationi utrimque confuleret. Senatores, eandem ut & duas prnominati Domini & gijfent examinaffent
altras in prcenominat publicatione memoratas, prfati Senator{es) per fuos Commijfarios, aliofque extra Judium par tium conflitutos, ut id oportuit, vifitari & examinari curarunt, & ex eorum relatione intellexerunt, prnominatum Cartefium injuria conqueri, qud D. Voetiofupra modum fit ljus, cm ne minimam quidem probationem e adducat, veritm Jolum-
confequentias trahat ex falfis prjuppofitis, incertis conjeuris, & malis prfumptionibus nixus, ex quibus D. Voetio affingat, qud fit autor, fautor, correor, aut coartifex variorum libellorum, quibus toties prnominatus Cartefiusje injuriatum putat, & qud prterea prfatis Senato-
mod
Adeo D. Voetii bonam famam ac exiftimationem fie enormiter lderet; verm qud hoc potis faperet genium Jefuitarum, quorum Je difeipulum fuijfe, quojque in omni vitje magni fecijfe profitetur ; & qud nullam aliam Juarum amaribus confiiterit omnia illafalj confia a fuijfe,
veritati contraria.
&
criminationum, probatiohominum mendacijjimorum, hofiium reipublic hujujce & Academi, ut & Religionis Reformater. Et quoniam de innocentid D. Voetii iterumque nominati Jatis confit pr-
&
nem
adducat,
relationibus
dio Senatui, etiam (quamvis non necejfum fuerit) eadem innocentia tefiimoniis tam quorundam privatorum, qum plurimorum Jpeabilium collegiorum manifefiata efi : Senatus eapropter dclart prnominatas duas epifiolas ejfejcripta diffamatoria, famojojque libellos, quibus non tantm prnominati D. Voetii bonafama & exifiimatio enormiter lditur, verm & Academi interejfe, ut & ProfeJJorum infpecie bonafama & Urbis hujus regimen vilipenditur. Prcipit eapropter omnibus &fingulis, ne prdias Epifiolas, in qudcunque fuerit lingu, intra hanc Urbem ejujve jurijdiionem, imprimere, injerre, divendere, difiribuere, dire aut indire, clam aut palam prjumant, idque Jub pn arbitrid, pro re nat, Jervato Domino Prtori hujus Urbis, contra prdium Cartefium, prdiorum nomine, jure aionis.
Et fubfcriptum
erat
Accordt me prjente
C. D.
RIDDER.
Ad D. Samuelem Marefium me confero, qui cm pleraque in Rev. Parentcm ex Cartefii feriptis fit mutuatus, illo refutato, & fe refutatum fentiet, fuaque in illis proferipta. Quia tamen in nonnullis ad ala Senaala Gronints Academici Groningani recurrit, hoec tantm regeram gana pauciflimis ProfeiToribus, tribus aut quatuor, non ultra, caeteris
|
&
Eclaircissements.
3 3
Matio praejudicare non poffe. (Voir t. IV, p. ig6-igg.) Non judicium: neque enim vocatus, neque citatus, neque auditus eft Parens aut de Matius refque inter Cartefiura & Schoockium ala, alteri prjudicium non parit. Non fi teflimonium : quia fidem Schoockius, teftis fingularis, non merebatur, alterum fufpicionibus onerando, ut femet expediret. Ne dicam ex fententi Scabinorum Ultrajeftinorum fatis apparere, qud Schoockianum teflimonium veritate aberret.' Praeterquam qud multis nullitatibus Groninganum five judicium, five aa, five tejiimonium, five fententi, laboret. Id ex profeflo probavi (neque quicquam repofuerunt illi, ad quos ea res pertinet) in iractatu meo, cui titul. Pietas in Parentem, & altero, cui infcriptio Tribunal iniquum. Verm, ne videar hc in propri cauf mihi applaufifte, fubjungam Facultatis Juridicas Acad. Lugdun. fuper aftis Groninganis judicium:
Clar. de
fi
;
Omnibus, qu litteris, jujfu ampliffimi Senats Academici Groningani, Nobiliff. ac Celeberrimum D. Renalum des Cartes 16 Cal. 164S datis April. eodem anno, continentur, quceque aa funt in eodem Senatu 1 iifdemque annexa reperiuntur, vijis ac rite examinatis : Nos qui fubfcripjimus, Profejfores Juridic Facultatis in Academi Lugduno-Batavd, rogati de jure & effeu aorum, re/pondemus, nobis videri fententiam prdido Senatu latam, nullam ejjfe, ob varias defeus, & caufas, nomenque definitiv non mereri; ac per eam nec jus, nec famam ac exijlimationem Reverendi D. Gisberti Voetii aliorumque ldi ac imminui pojfe,
ad
oportere ac debere.
Ita,
Lugduni 16
Jul.
1647.
:
Et erat fubfcriptum
B. A.
SCHOTANUS.
VINNIUS.
JACOB US MESTERTIUS.
|
condemnatus
eft
Schoockius (& in
illo
Parentem ut falfarium,
fententiae haec funt
:
multorum nomine, praefertim qud Rev. apud a&a Senats Groningani, detulifl'et. Verba
Gisbertum Voetium Arrejlantem & Carolum Dematium Adjunum, Doores Theologi & Profejfores hujus Academi?, ab und parte, & Martinum Schoockium L. A. ". 9 Profefforem Philofophi in Academi
p
qud
Eclaircissements.
Groningan Arreftatum,
tari,
&
fultorum praicorum : condemnat Arreftatum, utcoram Prtore & duobus Scabinis hc in graphejo, ad propiorem elucidationem & Juppletionem
eorum,
qu
in fuis fcripturis
&
ftante
: qud formula atteftationis, ab Arread illum miffa, in eum finem ut ipfe Arreftatus talem daret, & correio per Adjunum, in chartul qud propofit, de quibus duobus prolixe in ipfo proceffu fit mentio, falfa non effet: & qud ejus intentio nunquam fuerit coram Senatu Academico Groningano declarare, qud Arreftans aut Adjunus ipfum Arreftatum follicitaverint, aut follicitari curaverint, utfalft quid deponeret, aut teftarelur, aut qud taie quid illi per importunitatem fuerit extortum, & quod Arreftanti & Adjuno nullam falfitatem aut improbitatem attribut, aut de Us taie quid prcefumat. Velit infuper, ut quicquid ipfe Arreftatus, \elo fui honoris, & ut omnem infamiam evitaret, paul durius aut dixeril aut feripferit, quod forte in aliumfenfum accipi ac trahi pofftt, fie accipiatur, & fi neceffum fit, corrigatur, ut omnis falfitas & improbitas ab Arreftante & Adjuno femota fit ; & ut talis fu declarationis Arreftanti & Adjuno relinquat inftrumentum informa. Et judicat judicium, Arreftatum ulteris non teneri, neque prnominat declaratione ejus honorem & exiftumationem lfam, aut diminutam, denegans Arreftanti & Adjuno fuam petitionem & concluftonem alium in finem ad honorabilem & utilem emendationem inftitutam ac faam, penfando fumptus proceffs propter rationes. Itafaum & pronunciatum Ultrajei, 3i May 164g.
Me &
alibi dixit
& fcripfit,
declaret
Et ne
forte
fatis affecutus
fuiffe
&
fctj
geinftrueert tuffdjen
bocdjbe,
alffier ter
eenre, / enbe
^tjilofopljiae
/ ter
inbe
onbete
falutair, / baet
mebe ben
etyfdj
t gemunieert,
boenbe
redfjt
tifeerbe SRedjtjgeteerben,
/ conbemneert ben
Schout
enbe
enbe hoee
Schcpenen
bh.
ban
't
geene
fijne cfjrifturen
barr alrebe
/ /
geferjt of
gefdjreben t
berefaren
ht)
bt
|et
b>m
enbe
6i)
't
ten fine
Worben
ben proceffe
Wiitlopia) bermelt, niet en w<t bt / enbe bot pin intentie not en toa geroeep ooor
Eclaircissements.
ben enaet inbe SIcabemie tt roeningen
Cent gearreft* gebergt
/
jj
te
of geboegbe
t?et
of
bat ty batfdjetiicf
foube
jijn geejtorqueert,
gne
t)b
om
/ 't
atte
gefdjreben
/
mogen
toorben,
enbe
ift
noot gecorrigeert,
/ bat aHe
oatfljetjt
enbe onbroomljet banben arreftant enbe geboedjbe toerbe geerdubeert enbe ugtgef
loten
;
te laten
bolgen
acte in
gearreft** baer
mebe madj
enbe
conclure in
/
enbe
om
rebenen.
Op den
|
xxxjft*
Atque ita me abund fatisfeciffe calumniis triumvirorum, quibus Rev. Parentem petiverunt, & tamen fine calumni, illi judicabunt, qui fine grati & odio caufas aeftimare confueverunt. Veniam dabit aequus
Letor,
qud
hase in tranfitu
meo
libro inferuerim.
Me enim
id inte-
rerat
illi,
pietatis
officia.
Trajefli ad
NOT^
IN
cum hoc
Titulo
EXPLICATIO
Mentis human, Jve
nalis,
Anim
ratio-
LECTORI*
Ex quo tempore lucem adfpexit Philofophia Nob. Viri Renati des Cartes, multis quidem,fed non uno excepta ejl modo : verm diverfam ea experta ejt fortunam, prout in tnanus diverforum incidit ac genios. Sunt qui ferias in eam inftituerunt Obje&iones, quibus ferib
refponfum, tum Latine, tum Gallice. Alii, cm aliud arrodere tatnen eam & admordere voluerunt : quibus, pojfent, ut ipfe in Praefatione Mdit. Metaph. vatem egit Philofophus, ratio-
ab Hero
illo eji
non
num feriem & nexum comprehendere non curantibus, in fingulas tantm claufulas argutari fuit ftudium qui id[circo, quamvis cavillandi occafionem in multis invenerint, nihil tamen quod urgeat, aut refponfione dignum fit, objecerunt*. Hujus farin ejt, Tenebrio quidam ac Lucifuga, qui nunc Theophilum, nunc Mercurium, Cofmopolitam fe vocat, in gemino libello, ante aliquot annos edilo & nuperus Theologus in/ud Methodi Cartefianae Theologic Confide; ' ;
a. Cette Prface n'est pas de Descartes, qui mme ne l'a pas approuve, voir t. V, p. 114, 1. 8. L'dition princeps, que nous suivons ici, ne donne l'indication des pages qu' partir de la pice de vers Renato des Cartes etc., p. io. Elle a donc tenu compte cependant de la prface, p. 3-9. Nous
la
prsente dition.
Voir t. VII, p. 9, 1. 29, p. 10, 1. 5. In primant Philofophiam Cartefianam c. L'un d'eux portait ce titre Nota', auore Theophilo Co/mopolita. Libelle imprim in XVI durant l't de cette anne {1643), fans nom d'imprimeur, fur une copie qu'on feignoit avoir t imprime d'abord la Haye. L'impofture & la calomnie y rgnoient, depuis le titre jufqu' la conclufion du libelle. L'extravagance du ftile & la groffieret des injures dont il toit rempli, refifembloit fi fort celles que M. Regius attribuoit Voetius dans fa claffe & fes converfations, qu'on peut raifonnablement prfumer que, de tout ce qui pouvoit appartenir Voetius, il n'y avoit que fon nom de cach dans tout ce libelle, & que fon efprit s'y produifoit partout. (En marge : Leur. Mff. 23, 24, de Regius Defcartes.) Voetius n'en ufoit prefque plus autrement dans les crits diffamatoires qu'il avoit foin de faire rpandre contre M. Defcartes, fouvent fous un nom emprunt & quelquefois fous un nom poftiche. (A. Baillet, La Vie de Monfieur Des
:
Cartes,
t.
II, p. 204-205.)
III.
uvres.
87
J}8
ratione
",
NOTjE
in
(4-8)
Nominis Aflertori, Veritatis Promultorum cum Jlupore non erubuit. Quafi teftori, facras facere, criminationibus & calumniis certare, idem fit, ac Caufam, Nomen,
Forti, Zelotoe, Caufae fuae Vindici,
Veritatem T)e\,vindicare, afferre, protger e l An non hoceji illud, quod Propheta ait Malachias, c. i, 8 Deo offerre animalia casca, clauda, aegrota, qu Ducibus fuis ac Curatoribus offerre, facerdotem iflum puduijfet ? Et, fi attentus Confiderator attentais confideraffet hcec Methodi verba {pag. 3 : Ne quis igitur putet, me hc traditurum aliquam Methodum, quam unufquifque fequi debeat ad re& regendam ratione m ; illam enim tantm, quam ipfe fecutus fum, exponere decrevi\ Et pag. 1 3 : Quamvis, quia opus meum mihi fatis placet, ejus exemplar hc vobis proponam, non ideo cuiquam Author efle velim, ut fimile quid aggrediatur) c ,/aa7a illfu Confideratione abfiinuijjet, ex qu nominis maculant potis qum laudem apud quos rerum jlimatores reportavit : ut non dicam, rroXvrpay|
notam eum incurrijfe, dum falcem Theologicam immifit in mejfem Philofophicam ; quod vere efi, pzmzwtiv tU klo yvo,. Alii in Philofophiam Cartefianam infurrexerunt thefibus ad difputandum proponifolitis, Lutetia, Ultrajefti, Groning, Franekerse, Lugduni:
poaim,
Marte
ejus
Authorem/uw*
.
Neotericorum Philofophorum
titulo atenter in
Ipecimen nuperrim contigit, in Antiquiffim & Novijfim Belgicae Fderatas Acadcmi. In Lugdunenfi quidem, Philofophus primaCartefius judicat, non malus, ac fimplex potis rius*, Vir, ut D.
|
qum prudens,
affelit,
quibufdam
;
ut feipfum fecerit ludibrium multis jocumque ac rifum, multis commijerationem. Et quamvis in difputandi au quadrifyllabum hoc no-
tamcn fe
multis
Et quid
opus ? Thefes
ipfce
\
hoc abund
indous, dij-
a.
t.
V, p. 126.
(8^)
In
Programma.
J}9
putalionem quandam confcripfit, de Cachexie Leucophlegmatic, cui Corollaria nonnulla fubjunxit, ad convellendas Mdit. Metaph. Carfolio, per : qu, cm dijputatio effet fufflaminata, patenti varias Hollandia Vrbes funt miffa, infignum vel triumphi, vel provocations, ac certaminis in eas infiituendi. Licet verb Generofiffimus D. des Cartes ijlos Thefium & Confiderationum ajfultus atque
tef. inflituta
allatrationes
magno animo
contemferit, nihilque
ijli
unquam reponere
voluerir
Corollariorum Pro-
grammai Refponfum aliquod repofuerit. Quod Amico, cui mijit & potejlatem ejus fecit, non indignum fuit vifum luce public" quo mentent reducatur Programmais Author, fortaffis ad meliorem & quia nonnullis forte videatur in e contineri aliquid vindice dig:
\
num
deefi,
fuam
neque enim unquam exiftimationi aut partibus fuis defuit, vel D. Cartefius in refpondendo, fi quid adverfus Philofophiam refponftone dignutn fuerit produum At verb calumnias ac
.
nullam ex fuis fententiis aut refponfionibus feriunt, fed qu aut in objeiones tantm, vel fe excogitatas, vel ab aliis ad inventionem veritatis prolatas, incurrunt, aut hinc ind particulam ex fuis fcriptis vellicant, infuper habet. Scilicet, Aquila non captt mufcas c Sed Prfationum fatis ; atque ipfum Programmais examen & Notas lgre atque expendere, opra? fuerit pretium.
futiles nugas,
.
& qu
avoit pour titre Explication de l'Efprit .L'autre crit latin. humain ou de l'Ame raifonnable, o l'on montre ce qu'elle ejl & ce qu'elle peut tre. Il fut imprim Utrecht, premirement en forme de petit feuille livre fous le nom de M. Regius, fon ancien difciple, & enfuite en
a.
. .
.
tendue par manire de programme ou placart pour tre affich dans les places & les rues, fans nom d'Auteur ni d'Imprimeur. M. Defcartes par le l'ayant reu de cette fconde forme, reconnut auffi-tt l'Auteur DesVie de Monfieur La Baillet, (A. commun. ftile & par le bruit de Cartes, t. II, p. 334-335.) Corrigeons ici une erreur du prulgomne V, (Tome pus flamand. il s'agit d'un placard latin, et non la lettre
. .
DU
p. 109.)
Voir t. V, p. 109. De Desiderii Erasmi Adagia. Chilias III. Centuria il. Prov. lxv. mme la comparaison, rapporte ci-avant, p. 44, 1. 9-1 1, se trouve aussi dans Erasme, dition grco-latine du Nouveau Testament, prface de l'b.
c.
RENATO
des
CARTES
Philofophiae Reftauratori,
Seculi ornamento.
Nullius addi&us jurare in verba Magiftri, Dum verum ex veri fonte, Renate, bibis,
jura,
Quam nimiam
Atque ex non
omnia
certa legis.
:
Affenfum cohibens, vincitur arte fu. Nilque obftare poteft jam, Mente Deoque reperto, Materia ingenio fubditur, ecce, tuo.
Qu Motu
in varias diffiff
& mille
figuras,
Orbis tam vafti nobile furgit opus. Hinc Cli, Terrque, Marifque, atque Aeris almi Fufa per hoc magnum femina inane fluunt. Quae natura Ignis, rutilum fplendefcere Solem Quid faciat? Mixtis additus unde Color Unde tremor Terris, qu vi Maria alba tumefcant, Cur fexangula Nix, gutta rotunda, cadat? Cur Magnctem ineat Ferrum, vis fcire? Renati Hic unus labor eft, quem via nulla latet, Cujus & Ingenio affurgunt Prifcique Novique, Nec vidiffe ajunt fecula cuntta parem. Invidus huic quifquis renuit fubmittere fafces,
Naturam violans, Matris adulter erit. Et fragili dentem qurens illidere, foldo
Offendet. Melius, non
tetigiffe, fuit.
Cui
fie
De
Dans une
du
nom
de l'auteur par
tard
un annotateur de
lettres, les
seulement. (Voir t. V, p. 114, 1. 14.) l'exemplaire de l'Institut, acceptant ces trois pre-
complta ainsi Hey(danus). Mais peut-tre fallait-il lire le nom serait Huy(gens). C'est l'opinion de Baillet c'elt plutt M. Huyghens. [La Vie de Monfteur DesCartes, t. II, p. 335, en marge.) S'agirait il encore de Constantin Huygens, fils an de l'ami de Descartes? (Cf. t. V, p. 321-322.)
mires
NOTJE
In
Programma quoddam,
fub finem Anni 1647
in Belgio editum,
human, five
ubi explicatur
effepojfit.
Anim
rationalis,
quid/it,
&
quid
10
Accepi paucis diebus duos libellos, in quorum 3 in altero te&e & uno aperte & dire&e impugnor oblique duntaxat. Et quidem priorem nihil moror
,
:
im habeo
i5
cm
nihil ni
futiles cavillationes,
calumnias, imfit,
probo labore
collegerit,
teftatus
fe nihil
invenire potuiffe in meis fcrijptis, quod 'merito reprehenderet, ficque ipforum veritatem, melis qum
fi
20
ea laudaffet, confirmant, idque cum difpendio fuse fame. Alius autem libellus magis me movet quamvis enim nihil in eo aperte de me habeatur, prodeatque
:
a.
a.
J42
fine
N0TiE
u-14.
nomine Authoris
quas
eft
tinet opiniones
tufque
forma Programmatis, quod vel templorum valvis affigi, & quibuflibet legendum obtrudi polfit, dicitur autem jam antea typis mandatus fuiffe fub ali forma cum adjun&o nomine cujufdam, tanquam Authoris 8
,
quem
qum meas
opi-
cogor detegere ejus errores, ne mihi forte imputentur ab illis, qui cafu incident in obvias
niones docere
iftas chartas,
non legerunt.
vice
10
Sequitur
lucem
EXPLICATIO
Mentis Human, Jive
Anim
>
&
quid
effe pojjit.
Mens humana
eji,
//.
pore modus ;
buta,
a.
&
qu
certis fubjantiis ,
tanquam fubjeis,
infunt,
Henry de Roy
4-> s.
In
Programma.
j^j
cm
cum
unum
in alterius
concipere, id poteji
ejfe.
concipi poteji ;
nem. Ergo ea
Errant
'
humanam mentem
clare
&
dijine,
realiter dijlin-
lam, concipere.
IV.
Quodautem mens
'5
rvera nihil
aliud Jit
qum Jubjlan-
&
alu,
ab eo
in
Jeparabile,
&
quibujdam
ejfe poteji,
per
divinam
ejl
indubitatum.
20
quod de corpore dubitare, de mente vero dubitare nequaquam, pojfimus. Hoc enim illud tantm probat, quod, quamdiu de corpore dubitamus, illam ejus
objlat,
Nec
modum
25
corpore realiter
b.
ratnus.
S-
cognitionem quce-
?44
difiinla,
\
NoTiE
in
5-17.
efi
in
corpore,
efi
VIL
Cm hc fit
natur, corpore,
:
ea ej incorruptibilis.
VIII.
Cmque ea
in fingulis
&
10
IX.
Cm mens qu
queat, hinc
a
affici
per
naturam dubium
an ulla corpora
dubium
efi,
tollit
i5
Deum
continentur, creajfe,
efi
unumquodque manet
in eo
20
quo
efi,
XL
Cmfitfubfiantia,
&
in
a.
renti.
Non moraliter, fed exquifitam & accuratam rerum veritatem qu(Mme remarque que ci-avant, p. 3^3, notes a et b.)
17-19-
In
Programma.
in generatione,
34$
produci
\XII.
Mens non
innatis
:
ad aiones
XIV.
Imo
ipfa Idea Dei,
menti
ex divin rve-
rerum obfervatione.
XV.
Conceptus nojler de Deo, five idea Dei,
i5
in
mente noflr
exijlens,
cm non omnia exijlant, quorum conceptus in nobis obfervantur ; atque hc idea, utpote nobis concepta, idque imperfele, non magis quam cujufvis alius
Dei probandam
rei conceptus, vires noflras cogitandi proprias fuperet
20
XVI.
Cogitatio mentis
eft
duplex
intellelus
&
voluntas.
XVII.
Intellelus ejl perceptio
9 traditione
faute).
(sic, dit.
& judicium.
lut.,
de 1668,
88
uvres.
III.
346
NotjE
19-ao.
XVIII.
Perceptio ejlfenfus, reminifcentia,
&
imaginaiio.
XIX.
Omnis fenfus ej perceptio alicujus motus corporel, qu nullas fpecies intentionales dejderat : if\que fit, non
in externis fenforiis,
XX.
Voluntas eji libra,
differens
:
&
ad
XXI.
10
Hcfe
qum
&
Hypocritee 3
SEQUITUR
.5
EXAMEN PROGRAMMATIS.
Ad titulum
Adverto
in titulo
h
,
not.
affertiones de
:
non nudas
anima
ade ut cre-
Voir ci-avant,
fin
t.
2,
1.
reproduite la
p.
du placard de Regius,
1.
364,1.4-10.)
b. Ci-avant, p. 342,
i3.
o-ai.
In
Programma.
547
dere debeamus,
omnes
quas author habuit, ad ea, quae propofuit, non tantm probanda, fed etiam explijcanda, in hoc programmate
contineri; nullafque alias ab ipfo effe expetandas.
5
rationalem
nomine
mentis
huma-
n* appellet, laudo fie enim vitat aequivocationem, quae eft in voce animes, atque me hac in re imitatur.
Adjingulos articulos not.
In articulo primo h , \ietur velle illam
10
:
animam
ratio-
nalem definire, fed imperfete genus enim omittit, qud nempe fit fubftantia, vel modus, vel quid aliud folamque exponit differentiam, quam me mutuatus nemo enim ante me, quod feiam, illam in fol eft
;
:
humana
modus.
10
Quae
aflertio
fi
rem, qum
cum
valle.
Quippe
diftin-
guendum
tari,
25
ali-
quis
mutantur, qualia funt omnia quae ad alicujus rei effentiam pertinent, ut apud Philofophos eft in confeffo.
a.
b. Ibid.,
c. Ibid.,
17.
2t.
J4^
Et
NotjE
3J-4-
quidem non dubium eft, quin de contingentibus dici poffit, rerum naturam pati, ut illa vel uno, vel alio modo fe habeant exempli cauf, ut jam fcribam, vel non fcribam. Sed cm agitur de alicujus rei eflenti, plan ineptum eft & contradictorium, dicere, rerum naturam pati ut fe habeat aliquo alio modo qum rvera fe habet. Atque non magis pertinet ad naturam montis ut non fit fine valle, qum ad naturam mentis humanae ut fit id quod eft nempe ut fit fubftantia, fi eft fubftantia, vel certe ut fit rei corporese modus, fi quidem eft talis modus. Quod hc nojier conatur perfuadere, atque ad iftud probandum fubjungit haec
:
|
10
verba: vel fi nonnullos alios philofophantes fequamur*, &c, ubi per alios philofophantes me aperte defignat
;
praeci-
>5
puum attributum fubftantiae incorporeae, & extenfionem tanquam praecipuum corporeae, confideravi. Sed
non
dixi, attributa illa iis
:
fe diverfis
cavendumque
hc aliud intelligamus
qum
20
fit
modus
unum
dem
eft,
qud per
qui-
modos
nam
modus, fi corpus iftud fitfphaericum, alius, fi fit quadratum verm ipfa extenfio, quae eft modorum illorum fubjedum, in fe fpetata, non eft fubftantiae cor;
3o
a.
Page 342,
1.
24-25.
, 4 -j6.
In
Programm
349
modus, fed attributum, quod ejus effentiam naturamque conflituit. Sic denique cogitationis modi
poreae
varii funt
:
nam
modus
verm ipfa cogitatio, ut eft internum principium, ex quo modi ifti exurnon concipitur ut modus, fed gunt, & cui infunt, ut attributum, quod conflituit naturam alicujus fub-
qum
negare,
&
de
ejeteris
ftantiae, quse
an
fit
quaeritur.
10
Addit,
ifla
Quibus
cm enim
agitur de attributis aliquarum fubftantiarum effentiam conftituentibus, nulla major inter illa oppofitio
effe poteft,
i5
qum quod
;
fint diverfa
& cm
fatetur,
ao
diceret, hoc effe diverfum ab illo, idem eft ac hoc non effe illud effe autem & non effe contraria nihil funt. Cm, inquit, non fint oppofita, fed diverfa, attributum quoddam eiobfiat quo minus mens pojfit effe demfubjeo cum extenfione conveniens, quamvis unum in b Quibus in verbis, alterius conceptu non comprehendatur manifeftus eft paralogifmus concludit enim de quibuflibet at|tributis, id, quod non nifi de modis proprie didis verum effe poteft; & tamen nullibi probat, men.
:
<>
tem
a5
internum principium effe talem modum fed contra, non effe, ex ipfifmet ejus verbis c De aliis autem in articulo 5 potis, mox oftendam
five cogitationis
;
.
attributis, quse
dici
non
20 comprehendatur] reprehendatur
a.
de
1668 faute).
Page 343,
1.
1.
I.
b. Ibid.,
1-4.
50
NoTiE
a6-i8.
alterius
conceptu
;
convenire
idem enim eft, ac fi diceretur, unum & idem fubjedum duas habere diverfas naturas quod
quaeftio
errores incidiflet.
\Primum
non pof:
modum
a
,
modus
ut in
explicui, atque in
hoc
i5
omnes Philofophi
attendiffe ad
:
confentiunt. Nqflrum
autem non
hanc regulam, ex ejus articulo quinto fit manifeftum ibi enim fatetur, nos pqfle de corporis exiJenti dubitare, cm intrim de mentis exi/enti non dubitamus h unde fequitur, mentem pofle nobis fine corpore intelligi, ac proinde non effe ejus modum.
:
20
eft,
differentia inter
illud
compofitum
quo reperiuntur duo vel plura attributa, quorum utrumque fine alio poteft diftinde intelligi ex hoc enim, quod unum fine alio fie intelligatur, cognofeitur non effe ejus modus, fed res vel attributum rei, quae poteft abfque illo fubfiftere ens autem fimplex illud eft, in quo talia attributa non inveniuntur.
in
:
|
25
a.
p. 29,
1.
16.
b.
20-21.
s8-3o.
In
Programma.
j^i
Unde patet, illud fubje&um, in quo folam extenfionem cum variis extenfionis modis intelligiraus, effe
ens fimplex
:
tationem
5
Illud
&
:
cogitationem fimul
hominem fcilicet, conftantem anima & corpore, quem videtur author nojer pro folo corpore, cujus mens fit modus, hc
conlideramus
effe
compofitum
fumpfiffe.
10
Deniquehc notandum, in fubje&is, ex pluribus fubftantiis compofitis, feepe unam effe praecipuam, quse nobis ita confideratur, ut, quod ei ex reliquis adjungimus,
ni|hil
aliud
fit
qum modus
fie
homo
veftitus
compofitum ex homine & veftibus fed veftitum effe, refpedu hominis, eft tantm modus, quamvis veftimenta fint fubftantiae. Eodemque modo, potuit author nojier in homine, qui ex anima
confiderari poteft, ut quid
;
&
20
corpore
eft
quam praecipuum
25
Conatur autem, quse dixit, confirmare hoc Syllogifmo Quicquid pojfumus concipere, id potejl effe : Atqui ut mens aliquid horum fit (nempe fubftantia, vel
:
modus
corporeae fubftantiae), concipi poteft : natn nullum horum implicat contradiclionem : Ergo &c. \ Ubi
eft,
notandum
3o
a.
pre, id poteft
Page 343,
1.
hanc regulam, quicquid pofiumus con\cieffe, quamvis mea fit, & vera, quoties
4-7.
2j2
agitur de claro
fibilitas
NOTiE
3o-3i.
&
continetur, quia
Deus
men temere ufurpandam, quia facile fit, ut quis putet fe aliquam rem rede intelligere, quam tamen prsejudicio aliquo excaecatus non intelligit. Atque hoc contingit huic authori,
cm negat
implicare contradidio-
nem, utuna
modus.
Si
& eadem
duabus
10
nempe, ut
fit
fubftantia, vel
tantm dixiffet, nullas fe percipere rations, propter quas mens humana credi debeat fubftantia incorporea potis
qum
fubftantiae corporeae
;
modus,
fet,
fi
ver dixif-
nullas ab
humano
potis
|
quibus
tia
unum
qum
J
quidem
effet
didio in ejus
tia loquitur,
w.\
cm autem
dicit,
rerum naturam
omnino pugnan20
&
abfurditatem ingenii
b
,
fui oftendit.
fuum de me judicium profert. Ego enim fum, qui fcripfi mentem humanam ,clare
In articulo tertio
&
corpore diverfam
nofler
aliis nitatur
rationibus
qum
me
2 5
continent
a.
b.
c.
10, et note a.
31-33.
In
Programma.
j^j
in articulo quarto* de
de alterius religione inquirendi. Sed dicam tantm, tria gnera quaeftionum efle hc diftinguenda quae:
dam enim
& fimilibus;
alise
ver,
10
quamvis ad fidem pertineant, ratione tamen naturali quaeri etiam poflunt, inter quas Dei exiftentia & humanae animse corpore diftin&io folent ab Orthodoxis Theologis recenferi ac denique aliae funt, quse nullo modo ad fidem, fed ad folum ratiocinium humanum fpedant, ut de quadratur circuli, de auro arte Chymic faciendo, & fimilibus. Atqueut illi Sacrae Scripturae verbis abutuntur, qui ex iis maie explicatis has
;
i5
ultimas elicere
fe
putant
ita
ao
demonftrandas fuflcipiunt fed tamen omnes Theologi contendunt, effe oftendendum, ipfas lumini naturali nonadverfari, atque in hoc praecipuum fuum ftudium ponunt. Mdias autem, non modo lumini napetitis
;
turali
non
demonflrent.
beat
nifi vellet
indirecte
oftendere, fe Scripturae
Cm
enim pris nati fimus homines qum fadi Chriftiani, non credibile eft, aliquem ampledi feri eas opiniones, quas redae rationi, quae
3o
2^4
adhsereat.
NOTiE
33-35.
Sed forte etiam author nojier hoc non dicit verba enim ejus funt, per naturam dubium quibuf\dam effe poffe, quod per divinam in Sacris revelationem nobis
:
jam
eft
nem
invenio
rei effentiam,
primam in eo, qud unius & ejufdem quam rpugnt non eandem femper
fieri,
hoc ipfo erit alia res, & alio nomine indigitanda), fupponat effe, per naturam dubiam ac proinde mutabilem aliam in
manere
io
non
eft
in eo agit author de
fit
fub-
i5
poffe,
folvere
objetionem ex meis
fcripfi,
fcriptis
defumptam. Quippe
20
nos non poffe dubitare, quin mens noftra exiftat, quia, ex hoc ipfo qud dubitemus, fequitur, illam exiftere fed intrim nos poffe dubitare, an ulla cor; ; ,
pora exiftant unde collegi & demonflravi illam nobis clare percipi, ut rem exiftentem, five, ut fubftantiam, quamvis nullum plane corpus concipiamus, ac
negemus ulla corpora exiftere, ac proinde mentis conceptum non involvere in fe ullum conceptum corporis. Quod argumentum putat fe difflare,
etiam
25
cm
ait, illud
modum
Page 343,
Ibid.,
1.
1.
19.
b.
21-23.
35-3 7 .
In
Programma.
fit
j^
quod Phinatura
confiftit
Ubi
in eo
enim
poffit intelligi,
quin concep-
tum rei, cujus eft modus, in conceptu fuo in|volvat, ut jam fupra explicui 3 No/ier autem fatetur mentem pofle aliquando intelligi fine corpore, quando fcilicet
.
10
unde fequitur, illam tune faltem dici non pofle ejus raodum. Atque, quod aliquando verum eft de alicujus rei eflenti vel natur, femper eft verum; fed nihilominus affirmt, rerum naturampati, ut mens fit tantm corporis modus b quae duo
de corpore dubitatur
;
:
Inarticulofexto% quid
fibi velit,
non
capio.
Memini
ante
quidem
i5
ris
nunquam
Atque ideo ab authore nojro veniam peto, ut, quia nihil hc certi habeo quod feribam, meas conjeduras, non tanquam rem veram, fed tanquam conjeduras duntaxat, exponam. Duo inter fe
hanc diem
20
quorum unum
eft,
qud mens humana fit fubftantia realiter corpore diftinda; hocque aperte quidem dicit Author, fed rationibus, quantum poteft, difuadet, foliufque Sacrse
Scripturae authoritate probari pofle contendit; aliud
25
eft,
eandem
illam
mentem humanam
five
in
omnibus
,
fuis
efle
organicam
inftrumentalem
quse
b.
c.
Jf6
poreis modis
;
NoTjE
3 7 -3g.
atque
ita,
non quidem
expreffis verbis,
ejfe
qum corporis modum, ut etiam ad hoc unum probandum omnium rationum fuarum aciem inftruxit. Quae duo tam manifefte contraria funt, ut non putem, Authorem velle utrumque fimul letoribus credi, fed ea de infed re ipf affirmt, mentem nihil aliud
duftri
fie
|
dem fuifque Theologis Scripturae authoritate aliquo modo fatisfaciat; fed intrim nafutiores agnofeant, illum, cm ait, mentem ejfe corpore dijlinam, ironi
uti,
10
atque omnino in e
elfe
fit
qum modus.
In feptimo etiam
&
oavo articulo
videtur tantm
ironi uti.
in
Atque retinet idem Socraticum fchema pojeriore parte articuli noni b Sed in priori ratio.
i5
nem
agere,
credendum
effe videtur.
na-
turam dubium
percipiantur ;
effe,
rvera
rationemque
eft,
affici poteji
Quae
ratio ut vera
10
fupponendum
poffe uti,
nos nullo intelledu proprie dido fed e tantm facultate, quae fenfus commu:
in
qu
feilicet
qum imaginariarum fpecies recipiuntur, ut mentem afficiant, & quam ipfis brutis Philofophi vulgo concedunt. Sed fane, qui habent intelledum
funt
,
nec fa&i
folis reiis,
tanquam equus
&
etiam ab
Page 344,
1. 1.
1.
et
1.
7.
b. Ibid.,
14-17.
c. Ibid.,
12-14.
3g-4-
In
Programma.
aliis
j^y
quse in
eorum cerebro
mine
fit,
5
qu
tam accurate
in
capax, Scep-
&
Atque
anima credatur
:
10
diculum eft & ineptum, dicere vinculum, quo ipfa manet cum corpore on\juna, ejfe legem immutabilitatis natur, qu unumquodque manet in eo ftatu in quo eji b ;Eque enim, quse disjun&a funt, ac conjun&a, manent
}
.
i5
20
eodem ftatu, quamdiu nihil eorum ftatum mutt; quod hc non quaeritur, fed quomodo fit, ut mens fit corpori conjunda, non autem ab eo disjunta. Si autem anima fupponatur effe modus corporis, rete dicitur, non aliud quaerendum effe vinculum, quo ei jungatur, qum quod maneat in eo ftatu in quo eft, quia nullus alius eft modorum ftatus, qum qud infint rbus quorum funt modi. In articulo 12 e non videtur nifi folis verbis me
in
,
diffentire.
Cm
enim
ait,
ideis,
&
intrim eifacul-
quod ego, fed verbo negat. Non enim unquam fcripfi vel judicavi, mentem indigere ideis innatis, quae fint aliquid diverfum
tam), re afiirmat plane idem,
|
fed
cm
adverterem,
Page 344,
1.
1.
18 et
1.
22.
b. Ibid.,
c.
19-21.
1.
Page 345,
3.
Voir
t.
VII, p. 37,
1.
29, p. 38,
1.
10.
Jj8
NOT\E
in
4'-43.
quafdam
me
non ab
objectis
me
eft,
num formae,
illas innatas
ab
aliis adventitiis
vocavi.
Eodem
fenfu,
quofdam morbos, ut podagram, vel calculum non qud ideo iftarum familiarum infantes morbis iftis in utero matris laborent, fed qud nafcantur cm qu:
10
ad illos contrahendos. |Egregiam ver confequentiam, in articulo i3 a ex praecedenti deducit. Ideo, inquit,(qud mens, fcilicet,
five facultate
y
dam difpofitione
non indigeat
ei fufficiat)
omnes communes
tanquam,
ftare,
fi
nihilque
unquam
nifi
quod
20
accipit
rerum obfervatione vel traditione, hoc eft, fenfibus. Quod ade falfum eft, ut contra, quifquis rede advertit, quoufque fenfus noftri fe extendant, & quidnam fit praecife, quod ab illis ad noftram cogi-
exhiberi.
five
Ade
ut nihil
fit
in noftris ideis,
25
quod menti,
tum,
|
ad expe-
qud nempe judicemus, has vel illas ideas, quas nunc habemus cogitationi noftrae praefentes, ad res quafdam extra nos pofitas referri
rientiam fpedant
:
3o
a.
Page 345,
1.
7.
43-45.
In
iftae
Programma.
o,
non quia
fenfuum immiferunt, fed quia tamen aliquid immiferunt, quod ei ddit occafionem ad ipfas, per innatam fibi facultatem, hoc tempore potis qum alio, efformandas. Quippe nihil ab objedis externis ad mentem noftram per organa fenfuum accedit, praeter motus quofdam corporeos, ut ipfemet author nojer, in a art. ig ex meis principiis affirmt fed ne quidem
,
;
ip*
io
motus, nec
b
.
figurae
ex
iis ortae,
nobis concipiun-
fenfuum
fiunt, ut fufe in
Diop-
Unde
fequitur, ipfas
effe
innatas.
&
mens
quorundam
motuum corporeorum, fibi eas exhibere nullam enim fimilitudinem cum motibus corporeis habent. Quid autem magis abfurdum fingi poteft, qum qud omnes communes notiones, quae menti noftrae infunt, ab
iftis
motibus oriantur,
&
non
poflint
20
Vellem, nojer
me
doceret, quifnam
ille fit
corporeus
motus, qui poteft in mente noftr formare aliquam communem notionem, exempli cauf, quod, queadem funt uni tertio, Jint eadem inter fe, vel quamvis aliam
:
i5
motus funt particulares, notiones ver illse, univerfales, & nullam cum motibus affinitatem, nullam ve ad ipfos relationem, habentes.
ifti
omnes enim
a.
b.
dition, p. 109,
Et premire partie de ce
t.
VIII,
p. 3i9-323.
c.
Page 345,
1.
10.
6o
eft,
NotjE
45-47.
facultate,
rerum obfervatione,
cilis
errorem fa5
agnofcemus,
efe, vel
ex alio
&
non
poteft
remota & accidentaria duntaxat, quae nempe dat occafionem primariae, producendi fuum effe&um uno tempore potis qum alio. Sic artifices omnes funt operum fuorum caufae primariae & proximae qui ver
;
10
jubent, vel
faciant, funt
nifi juffi
caufae accidentariae
&
non
vel
facerent.
quin traditio
rerum obfervatio
tans, ut ad ideam,
de Deo,
1$
attendamus, illamque cogitationi noftrae praefentem exhibeamus. Qud autem fit caufa proxima iftius ideae effeftrix, nemine dici poteft, nifi ab eo, qui putat nihil nobis de Deo unquam intelligi, nifi quale fit
hoc nomen, Deus, vel qualis fit figura corporea quae nobis ad repraefentandum Deum pitoribus exhibetur.
20
Quippe obfervatio,
fi
fit
piduras ex fol
&
fi
a5
perauditum,
nihil praeter
verba
&
voces;
fi
ver per
habetur quod
referri poflit
ad
Deum.
Et fane,
qud
47-48.
In Programma.
fignificata,
j6i
nobis repraefententur per ideas non aliunde advenientes qum noftr cogitandi facultate, ac proinde
eft,
5
quam earum
cum
ill
effe
enim
in
aliqu facultate,
taxat, quia
non
eft, effe
qum
potentiam defignat.
Qud
ver de
Deo
nihil praeter
nomen vel effigiem corpoream poffimus cognofcere, nemo poteft affirmare, nifi qui fe aperte atheum, at10
i5
que etiam omni intelle&u deftitutum, fateatur. Poftquam A uthor nofler iftam fuam de Deo opinionem expofuit, rfutt in art. i5* argumenta omnia, quibus Dei exiftentiam demonftravi. Ubi fane mirari fubit hominis confidentiam, qud tam facile, tam |paucis verbis, putet fe omnia poffe evertere, quae ego long & attenta meditatione compofui, libroque integro explicui. Sed nempe omnes rationes, quas ad hoc attuli, ad duas referuntur Prima eft, qud oftenderim, nos habere Dei notitiam, five ideam, quae talis
:
20
eft, ut,
cm ad eam fatis
b
,
explicui
tione cognofcamus,
exiftat,
quoniam
tingens,
25
exiftentia,
non
quemadmodum
omnino
in aliarum
omnium rerum
con-
ideis, fed
neceffaria
&
alualis, in ejus
quam pro
&
evidenti demonftratione,
alii
non ego
folus habeo,
plures, iique
dodrin
&
ingenio
Page 345,1.
uvres.
i3.
t.
b.
Mdit. V. Voir
III.
VII, p. 65-67.
90
J2
NOTJE
|
48-5o.
runt:
tt.
fie
rfu-
in
mente
validum argumentum, ad
exijiant,
5
exiflentiam
quorum conceptus
oftendit, fe
Quibus verbis
mea quidem
modo
vis
non enim
in gnre fumpt,
quam ha10
bemus de Deo, evidentiflima eft, atque in nullis aliarum rerum conceptibus poteilreperiri nempe ab exiftenti'ae neceffitate, quae requiritur ad cumulum perfedionum, fine quo Deum intelligere non poffumus. Aliud argumentum, quo demonftravi Deum effe, exeodefumpfi, qud evidenter probaverim, nos non habituros fuiffe faculjtatem, ad omnes eas perfediones quas in Deo cognofeimus, intelligendas, nifi verum effet, Deum
:
i5
b
.
Quod
putat
Nojer
fe
abunde
quam ha20
Quibus
eum, quemde Deo conceptum fine gratiae fupernaturalis auxilio habemus, non minus effe naturalem qum fint reliqui omnes quos
tantm
intelligit,
,
habemus de
contra
aliis
rbus,
mecum
Si
25
me
colligi poteft.
ver exiftimat, in
conceptu non plures perfetiones objedivas involvi qum in omnibus aliis fimul fumptis, aperte errt; ego
a.
Page 345,
Page 345,
1.
14-17.
t.
Lire obfervantur.
VII, p. 5i-52.
b.
c.
17-19.
5o-5j.
In
Programma.
exceffu,
}6j
autem ab hoc
defumpfi.
folo
perfedionum
quo nofter
meum
ni qud,
confufe
Quippe ego dixi b eas omnes referri ad duas praecipuas,quarum una eft perceptio intelleds, alia ver
determinatio voluntatis, quas Nofter vocat intelleclum
10
quod vocavit intelleclum, dividit in perceptionem &judicium d qu in re me diffentit. Ego enim, cm viderem, praeter perceptionem, quae praerequiritur ut judicemus, opus effe
vnluntatem
.
&
Ac deinde
illud,
formam
judicii confti-
tuendam, nobifque
judicandi, qui
faepe effe
liberum ut cohibeamus
:
affenfionem, etiamfi
rem percipiamus
hoc
ipfum
adum
non
nifi in affenfu,
eft,
in affirma-
non
retuli
ad percep-
non enumee
:
rat,
fenfum, reminifcentiam,
&
imagint ionem
unde colligi poteft, eum nullam intelledionempuram, hoc eft, intelle&ionem quae circa nullas imagines
corporeas verfetur, admittere
*5
;
tire,
nullam de Deo, nec de mente human, vel aliis incorporeis rbus, cognitionem haberi cujus rei non
:
qum qud
xxxn.
eae,
quas
b.
c.
Page 345, 1. 20, p. 346, 1. 12. Premire partie de ce t. VIII, p. Page 345, 1. 21.
17, art.
d. Ibid.,\. 23.
e.
Page 346,
1.
2.
564
habet de
ut nullam
illis
NOTiE
5*-54-
meo
aliquo
pietatis
.
defumpta
Nulli facilius ad
magnam
Hypocrites Qui-
bus quid fignijficare velit, non video nifi forte rfrt ad hypocrifim, qud ufus fit ironi multis in locis fed non puto, illum ift via poffe ad magnam pietatis
;
famam
pervenire.
10
Cseterum, cogor hc
fateri,
me pudore
fuffundi,
perfpicaciffimi
me non
nollem pro meis agnofcere b . Sed nempe, quando ifta feribebam, nullum adhuc videram ejus fpecimen, in quo fidus exferiptor non fuifTet, nifi tantm femel
in verbulo
uno c quod
,
rarem nihil taie bam, ipfum in reliquis magno cum affedu opiniones ampledi, quas veriffimas arbitrabar, id ejus ingenio & perfpicacitati tribuebam. Nunc autem mul|tiplex experientia cogit me, ut exiftimem, non tam amore veritatis eum teneri, qum novitatis. Atque quoniam omnia, quae ab aliis didicit, pro antiquis & obfoletis habet, nihilque fatis novum ei videtur, nifi quod ex proprio cerebro extundit eft autem ade infelix in
;
20
25
a.
Page 346,
1.
13-14.
1
b.
c.
Voir ci-avant, Epift. ad Voetium, p. 63, 1. n-12. Hominem ejfe ens per accidens. Voir t. III, p. 460,
etc.
5 4-56.
In
Programma.
j6
nullum unquam verbum in ejus fcriptis notaverim (quod ex aliis non exfcripfiffet), in quo non aliquem errorem contineri judicarem monere debeo illos omnes, qui meas opiniones ab eo defendi bi perfuadent, nullas effe, non modo in Metaphyfuis inventis, ut
:
Jicis,
Phyjicis,
mea
pertratet, atque
qum qud
fumm cum acerbitate ipfa impugnent. Quippe neminem ex acerbis iftis adhuc vidi, qui
tribueret opiniones meis toto clo di-
non mihi
i5
verfas, atque
ade abfurdas
ne ullis cordatis viris poffit eo ipfo tempore, quo haec fcribo, mihi adhuc afferuntur duo novi libelli ab aliquo hujus generis adverfario confcripti a in quorum priore habetur Effe Neote,
:
&
omnem fidem
negare,
fenfibus abro-
gant,
&
de ejus exijen
human menti de Deo notifias auales, fpecies, & ideas, admittunt. Dicitur autem in altero Neotericos ijlos au:
dacler pronunclare,
25
Deum
|
& po-
fitive,
Atque in utroque libello nihil aliud agitur, qum quod argumenta multa congerantur ad probandum primo, nos nullam
fut caufam efficientem dici debere.
:
Dei cognitionem acluaem in utero matris habuiffe, ac proinde nullam de Deo alualem fpeciem & ideam menti
3o
Deum
t.
negare,
V, p. 126-128.
}66
atque
illos effe
NOTiE
atheos
56-58.
gari; tertio
& legbus puniendos qui eum nedenique, Deum non effe caufam efficienme
5
non
fcribi,
quia
nulla
nomen meum
efl
in
ifiis
libellis
iis
habetur,
&
opinionum, quse in
non impu-
gnantur,
quam non
plane abfurdam
&
falfam putem.
Sed tamen, quia non diffimiles funt iis quse jam faepe ab aliis ejufdem ordinis hominibUs mihi per calumniam fuerunt imputatae, nullique alii agnofcuntur
quibus
eae tribui poffint
;
10
ille fim,
contra
quem
ifti
libelli
monebo
hc, ex occafione,
earum auintellei5
thorem
me
nihil
unquam
quod ipfemet, in pag. 6 fui pofterioris liverum effe expreffis verbis affirmt, nempe nobis
Deum
cognofcere pojfumus
quod autem
iflae
quod
fint
fpe-
nec
20
unquam fcripfiffe nec cogitafle im etiam me magis qum quenquam alium ab ift fupervacu entitatum
fcholafticarum fupelleftile elle alienum, ade ut
rifu abftinere
non potuerim, cm vidi magnam illam catervam, quam Vir, fortaffe minime malus, laboriofe collegit ad probandum, infantes non habere notiiiam
matris,
2 5
tamquam
fi
me
nunquam etiam
docuiie,
Deum
effe
3c
14 Mme remarque.
28 Idem.
58-5 9
In
Programma.
367
ejje
velfomnum
calumniatoribus imperitis aliquando mihi objeda funt fed omnia ifta expreffiffimis verbis rejeciffe, va;
lidiffimifque
argumentis, im etiam
aum
addere,
validioribus
refutafle.
ifta
omnia
tanquam dubia,
10
quae
qum
quas eo
tius,
fse
i5
fine
tantm
qum
;
opiniones proponuntur
& nondum
refutantur,
eas doceri
Atheum temporarium? Quid magis purile, qum dicere, fi moriatur intrim priufquam fperatam fuam dmonftrationem fcripferit vel invenerit, eum Atheum moriturum, ipfumque in anteceffum pergumenta,
ejje
20
niciofam dotrinam
iftas falfas
docuifife,
non autem
ejje
facienda
&
talia.
me
fed
tanquam meas. Verm quid hoc refert? quandoquidem in eodem libro, in quo ipfas retuli, omnes re;
25
futavi
iis
atque ex ipfo
efife
libri titulo
potuit intelligi,
me ab
.
credendis
dmonjrationes de exiflenti Dei promittuntur h Eflne aliquis ade flolidus, ut exiftimet, eum, qui talem librum componit, ignorare, dum primas ejus paginas
a.
Tome
VII, p. 17-23.
j68
exa|rat,
NOTiE
5^.
rit?
hoc exigebat
cum quibus
nulla
humana
fcripta funt
comparanda, quando vident in iis nonnulla, quse non poflunt rede intelligi, nifi fupponantur tanquam ab impiis, vel faltem ab aliis qum Spiritu Sando vel Prophetis dida efle. Qualia funt, Eccl. cap. 2, haec verba Nonne melius eft comedere & bibere, & ojendere animfu bona de laboribusfuis, & hoc de manu Deiej.
:
10
Quis
ita
devorabit
:
&
fequenti
Dixi
in
&
&
jumentorum,
&
qua
utrifque
&
illa
moriantur ; fimi-
homo jumento amplius, &c. An credunt ibi Spiritum Sandum nos docere, ventri efle indulgendum, & affluendum deliciis, animafque noftras non magis efle immortales qum jumentorum? Non puto eos ufque ade efle furiofos. Sed neque debent etiam calumniari, qud iis inter fcrinihil habet
&
20
bendum non
nunquam ab
ullis
25
aliis fcriptoribus
dem
rem,
fed
Spiritu
Sando.
Tertio denique,
moneo
me nunquam
fcripfifle,
Deum
& pojtive,
valde inconfiderate
affir-
3o
mea
fcripta
nihil
un-
6j-63.
In
Programma.
j6
quam fimile in illis reperiet, fed omnino contrarium. Me ver talibus opinionum portentis qum maxime
omnibus, qui vel fcripta mea legerunt, vel aliquam me notitiam habent, vel faltem omnino fatuum effe non putant. Atque idcirco admodum miror, quis fit fcopus iftorum Calumniatorum nam fi volunt perfuadere hominibus, ea me fcripfiffe, quorum plane contrarium in meis fcriptis reperitur, deberent pris curare, ut omnia, quse in lucem edidi, fupprimantur, nec non etiam, ut ex eorum, qui jam ea legerunt, memori deleantur: quamdiu enim hoc non faciunt,plus fibi nocent qum mihi. Miror etiam, qud contra me, qui eos nunquam
effe
eft iis
:
remotum, notiffimum
io
laceffivi,
i5
fi
me
|
irrita-
rint,
cum
acerbitate ac
tanto
eorum dodrinam
*o
Andabatas a deriferunt. Nolo tamen hc quicquam addere, quo revocem illos ab inilituto libellis me fuis impugnandi video
:
&
libenter
me
tanti fieri
ab
ipfis
fed
iis
intrim precor
fanitatem.
in
FINIS.
a.
Centuria
Voir ci-avant, p. 168, note b. Voir Erasme, Adagia Andabat. ni. Prov. 33
:
Chilias II.
uvre.
III.
91
CLAIRCISSEMENT
Regius ne se
tint
placard de 1647. Il revint la charge, deux reprises, en 1648 et en 1657 i" Explicatio Mentis humance 6c. contra Cartefium. (Ultraj., 1648,
in-4.)
Brevis explicatio Mentis human. five Anim rationalis, antea puexamini propojita, 6 deinde oper H. Regii Ultraj. nonnihil dilucidata, 6 notis Cartejii vindicata. Editio pojtrema... (Traj. ad Rhen., typis Th. ab Ackersdijck et G. Zijll, anno 1657, in-4, 36 pp.) Entre temps, un ami de Descartes, Tobie d'Andr [Tobias Andra), avait publi, en i653, une rponse Regius Brevis Replicatio repofita Brevi Explicationi Mentis human, five Ania
blico
:
m rationalis,
Cartejii in
notis
Programma ejufdem argumenti firmandis, veritatique magis illujirand. A Tobia Andr*, A. L. M. Hijl. 6 L. Gr. Profejf. Ord. in
almd Groning Omlandique Academid. (Amftelodami, typis Ludovici Elzevirii, i653. Marque la Minerve. Pet. in-12, 6 ff. limin., 3opp., 1 f.
:
d'errata,
f.
blanc.)
:
Methodi Cartefian confideune rponse, en faveur de Descartes, aprs la mort du philosophe Joh. Claubergii, in publico Teutoburgenft ad Rhenum Atheno profejjoris, Defenjio Cartefiana, adverfus Iacobum Revium theologum Leidenfem, 6 Cyriacum Lentulum, prqfejforem Herbornenfem : pars prior exoterica, in qu Renati Cartejii differtatio de Methodo vindicatur, fimul illujria
D'autre part, Revius venait de publier
ratio theologica. (Lugd. Bat., 1648, in-12.) Cet ouvrage suscita
:
Cartefian logic
apud Ludovicum Elzevirium, i652, pet. in-12, 6 ff. limin., 63 pp.) Enfin Cyriacus Lentulus, professeur Herborn, avait publi contre Descartes Nova Ren. Des Cartes fapientia, faciliori qum antehac methodo detea.
:
Avertissement
Frontispices
m
iv
Kpistola ad G. Voetlnm
Argdmentum
Voetio Des Cartes
Pars Prima.
s.
3 d
i3
De
14
Secunda.
De fais
Voetii
27
Tertia.
De
35
Quarta.
De
ufu librorum
& dorin
Voetii
39
Quinta.
De
>
55
Sezta.
De
libro Confrat.
Mar
64
Septima.
De
meritis G. Voetii
.(
107
Oftava.
De Prfatione
Philos. Cart.
& feionc
3"
36
Nona.
De
Eclaircissement
4* feione
169
195
(Brederodius)
II (Colvius,
Heereboord, Elifabelh)
....
196
}ji
....
199
Aux
Magistrats d'Utrecht
201
Eclaircissement
274
277 279
QuERELA APOLOGEHCA
Ad Leorem
Nob.
& Ampl.
Domini, etc
I
283
3i8
Eclaircissement
(G. Voetius)
II (Descartes et
Desmarets)
319
324
335 337
...
340
341
Not*
etc
Eclaircissement
....
370
INDEX
DES
NOMS PROPRES
PREMIERE PARTIE
Adam
Bi.au
et
Eve
:
Aristote
:
GRAsio(Horatius;
178.
Mintrva
4.
XVIII.
:
Musa
4.
:
Charits
4.
Pontanu
:
Copernicus : 85, 86, 98, 337. Democritus 325, 348. Elisabeth a (Princeps) 1. Elzevier xy-xviii. Fredericus (Rei Bohemi.-e) 1. Gilbert 300.
:
Sarsius (Lothrius)
voir Grassius.
I.)
95.
Tycho-Brahe
DEUXIME PARTIE
Adam Stuart
:
338.
:
Adolphus Venator
141.
JEmuus
(Ant.)
Archiuedes 177-8, 203, 284. Aristoteles 19, 26-7, 197. Arminius 87.
:
:
Agrippa (Henricus-Cornelius)
23.
Arondel (Comte
Atlas
;
1
d')
198.
Alexander: 219. Auan 265. Andabat : 168, 369. Anselmus Parmensis 22. Apelles 219. Apmon 22.
: :
Archilochus
140.
Batelier (Jacob)
63, 171.
a. Les chiffres gras indiquent les pages o les noms propres se trouvent dans le texte mme de Descartes; les autres chiffres renvoient seulement aux notes, avertissements et claircissements. Le nom de Voet (pre et fils), figurant, ou peu s'en faut, toutes les pages, n'a pas t mentionn
sur cette
liste.
574
Bbrgaign (H.) Beza io5. Bileam 97. Blaku 83. Bolsecus 171. Boordin (Lt P.)
: : :
Index.
66, 72.
196.
i5a.
222.
:
Fimbria
66, 72, 100,
Focanus (Jacobus)
:
69, 127.
:
9 5.
de)
:
Bruyn (Gualterus
204.
Franciscus Davidis 22. Franckius (Seb.) 172. Frdric-Henri (Prince) Fresnes (A. de) 66, 100.
:
66, 174.
Gans
(J.)
66, 100.
:
Casteren
:
(J.
van)
66.
2 55.
:
172.
Claubergius
(Joh.)
:
370.
106.
Gorlcus
Clment VIII
Cloppenburch
:
176.
(Joh.)
:
Colvius (Andras)
196-8.
196-7.
Coppes (Otto) 6, 66, too. Corvinus (J.-A.) 87. Cyriacus Lentulus 370.
:
Daniel 263. Dematius (Carolus) 106, 225, 227, 228-23o, 234, 246-8, 257, 269261, 262, 263-4, 267, 274, 295,
:
:
Henricus Nicolai 172. Herbert (of Cherburv) : 197. Herodes 267. Herostratus 136, 180. Herwyck (Abraham ab) 63.
:
:
ab)
197.
:
der)
3o,
209,
298,305,310-4,331-2.
Diest (Henricus ) 106. Dieu (Ludovicus de) 320. Digeste : 117. Dinet (Le P.) 4, 17, 20-1, 22, 30, 32, 34, 38, 55, 59, 109, 139, 142, 143, 162, i63, 1(33, 209, 222, 242, 261, 274, 293, 326, 329.
: : :
214.
Huygens (Constantin)
78, 102.
junior : 340.
Iudas (S"-) 37. Jacob 257, 310. Jacobus (S "*) 123. 124. Jeresiias
:
Doccum
(J. )
:
74.
Dodon.eus
:
16.
Kuysten (Henrick)
66.
Elias 208, 255, 286. Elisabeth (Princesse) 197-8. Elzevier 35, 37, 39, 143, i65, 208,
:
:
Leew (Van
Lfmann
78-9, 81,
der)
(Cornelis)
76,
3 7 o.
42.
3i8.
:
Episcopius
:
63.
Essenius
191.
Louis XIII 222, 224-5. Louis XIV 206. Loyola 28. Lucianus 22,
: :
:
Noms
Lullistve
:
propres.
Ramus 26-7, Ravensberg
:
)7S
196.
:
27.
:
66.
1S7.
:
141.
Mahomet
:
22.
:
Regius (Henricus) 15-6, 19-20, 2734, 59, 62, 75, 138-9, 150, i5i, 154-7, 159, 160, 161-4, 168, 183, 195-7, 208, 220, 251. 266, 286 > 292, 314, 329, 337-9, 342, 346,
370.
Marca (Erard
Marcion
:
de)
66.
22. 265. Maresius (Samuel) 6, 8, 10, 67, 70, 73, 74, 75-6, 79, 80, 81, 82-5, 88, 89-90, 92, g3, 95, 96-9, 100,
Revius
Mardochee
Rhkita
Ribbius (Hermann)
:
63.
101-2, 106, 111, 126, 128-130, 135, 192, 212, 219, 227-9, 239 245, 247-9, 253, 2.S4, 267, 279-282, 301, 314, 319, 32i, 323-4, 33o-i.
-
Ridder (C. de) 226, 295. Rivet (Andr) 204, 320. Rose Crucis (Fratres) 27, Ruysch (F.) 2 14.
:
142.
(J.)
66.
14,
132, s8i.
:
144.
5,
56, 63,
171,
109,
i85,
Melanchton
Mercurius
:
io5.
137,
145-7,
56-7,
161,
3?.
P.)
:
Mersenne (Le
:
10 *.
202, 210, 214, 216, 221, 223, 227, 228, 230-6, 239, 242, 244-258, 260-4, 267, 270-1, 279-281, 283, 288-290, 292, 293-299, 301-314, 316, 319,
187,
189-190,
321-4, 33 1-2.
70.
Scripturte
27.
(Meynardus) 106, 263. : 62, 64, 257, 263, 265.281, 343, 353,368.
s
:
Sacra
Paulus
103, 112, 267. Periers (Bonaventure de) 42. Peripatetici : 15, 53, 59.
(S")
:
7', 76,
22.
Pieck (G.-W.) 66. Pilatus 267. PlNDARUS 140. Plato 26, 167.
: : : :
Sisyphus : 179. Socinus 22, 141. 167, 356. Socrates Spanhemius (Frid.) 106.
:
:
Ploos
(A.)
66.
:
23o.
:
106.
:
Suerius
8, 9, 77-9.
102.
Princesse de Nassau
144.
Suzanne
263, 313.
:
Taurellus Tayanobus
26,
150, i5i.
22.
}7 6
Tblesius
Tertullus
:
Index.
26.
176.
22, 142, 160, 207. 210, 254.
Valle
(G. de)
22.
:
Theophilus
337.
Vaninus
(J.-C.)
5,
Thersites
171.
286-7, 308.
:
Thienen
:
66, 72.
:
Vinnius Virgile
(A.)
:
33
1.
31.
:
Vorstius
196.
(Joh. van)
6, 56, i36,
217, 242,
Waesberge
204, 234.
5,
Waterlaet (Lambert
3 18.
van)
70, 161,
234, 246,
2 53-4,
Triglandius
:
106.
310-311.
Weede
83.
(Joh. van)
io5.
:
Zonst
(L. van)
66.
CORRECTIONS
PREMIERE PARTIE
Page
j
,
ligne 4
aprs Imperli
1.8,
virgule,
lire
2, var. col. 2
9,l.i5:
59,1. 16:
undique
ut
:
< >
fi
fpatium
p. lire
: 1.
7,
undiquaque
ut fpatium
:
169, note a
aprs
p. 108,
ajouter
Voir aussi
IV,
463-464.
in fidere
173,1. 12
178, var. 187,
fig.
1.
:
infidere
penult.rt. 4
g
lire
:
I.4
premiers globules
et
7,
286, note a
clvi
inter
dum
clxvi
interdum
3 14, var.
1.
lire
: 1.
4,
DEUXIEME PARTIE
Page
8,
note a,
1.
1.
">
ci-aprs.
lire
ci-aprs,
76, note,
19
guillemets
134,1.7
141, note
a,
I.
10
1.
1.
26
ut
omnes
(ital.)
162,
24
phrenefim
:
phrenefin
197, note a
aprs 1642
virgule ajouter
9
uvres.
III.
J/8
Page 210, note b : 21 3, a:
Corrections.
402
lire
:
Angevangen
Narratia
lettre d'appel
3
:
1.
204 Aengevangen
Narratio
222,
19
226, var.,
1.
Boeck-vercopers
:
228, note a,
1.
12
252,1. 3
eadema ta ampliamus ce
:
qui
note a,\. 18
1.
patientia p. 41
ce qui
patientia, p. 41
254, 284,
3
b,
1.
aprs 137,
:
virgule effacer
lire
:
(remontant)
\id.)
:
fam
fam
quaefo,
3o5,l. 8
1
quaefo
5.
1. 1.
3 18,
dern.
322, 326,
1.
1.
24
ideo
virgule ajouter
lire
:
effacer
ftrepit
dit. lat.
i5 (id.)
:
ftrepit
dit. lat.,
349, var.
de 1668
de 1668.
Achev d'imprimer
par
LOPOLD CERF
22 dcembre igo5
University of
Connecticut
Libraries