Sunteți pe pagina 1din 14

A Fora Normativa da Constituio: um cotejo entre as idias de Ferdinand Lassale e Konrad Hesse

Flvia Moreira Guimares Pessoa1 Sumrio 1- Introduo. 2 A Concepo de Ferdinand Lassale Sobre a Constituio 3 -Konrad Hesse e a Fora or!ati"a da Constituio 3.1 - Conceito# $strutura e Funo da Constituio se%undo o &ensa!ento Konrad Hesse 3.2 -Konrad Hesse e a Her!en'utica constitucional Concreti(adora )- Hesse * Lassale+ &osi,es Antin-!icas. / Considera,es Finais 0 1e2er'ncias 3iblio%r42icas Resumo 5 arti%o analisa o e!bate entre os pensa!entos de Konrad Hesse e Ferdinand Lassale sobre o conceito e a i!port6ncia da constituio. Analisa as obras dos dois autores# procurando estabelecer seus pontos di"er%entes e con"er%entes. Abstract 78e article anal9(es t8e s8oc: bet;een t8e t8ou%8ts o2 Konrad Hesse and Ferdinand Lassale on t8e concept and t8e i!portance o2 t8e constitution. It anal9(es t8e t8ou%8ts o2 t8e t;o aut8ors# loo:in% 2or to establis8 t8e di"er%ent and con"er%ent points o2 "ie; o2 bot8.

alavras c!ave+ Ferdinad Lassale. Konrad Hesse. Concepo sociol<%ica de Constituio. Fora or!ati"a da Constituio.

Ke" #ords: Ferdinad Lassale. Konrad Hesse .Sociolo%ical conception o2 Constitution. or!ati"e 2orce o2 t8e Constitution

=u>(a do 7rabal8o ?717 2@A 1e%ioB# Coordenadora e &ro2essora da &<s-Craduao e! Direito do 7rabal8o ?717 2@A 1e%ioEFFSB# $specialista e! Direito &rocessual pela FFSC# Gestre e! Direito# $stado e Cidadania pela FCF# Doutora e! Direito &Hblico pela FF3A.

$% &N'R()*+,( 5 presente trabal8o te! por obIeti"o analisar o e!bate dos racioc>nios Iur>dicos de Lassale e Konrad Hesse. &ara a elaborao do estudo# to!ou-se co!o base a an4lise do trabal8os dos autores analisados# ao te!po e! Jue utili(ou-se a obra de autores Jue co!enta! os estudos de Hesse e Lassale# tudo co! o obIeti"o de !el8or 2iKar a correlao entre os pensa!entos dos dois autores citados. - . A C(NC/ +,( )/ F/R)&NAN) LASSAL/ S(0R/ A C(NS'&'*&+,( ascido e! 3reslau# e! 1L2/# Lassale 2oi u! precursor da social-de!ocracia ale!. $ntre suas obras# pode! ser destacadas duas particular!ente rele"antes. F!a - Mber die Ner2assun% A ess'ncia da Constituio - O a contribuio ao pensa!ento Iur>dico cl4ssico Jue o consa%rou nos do!>nios do Direito Constitucional. A outra O o Arbeiter &ro%ra! &ro%ra!a dos 5per4rios . Se%undo AurOlio Pander 3astos ?2@@1# p. KiiB# Lassale O precursor da sociolo%ia Iur>dica# enJuanto teoria cr>tica da orde! Iur>dica e a sua obra a essncia da constituio QO u! dos Hnicos trabal8os constitucionais ou sobre a sociolo%ia das constitui,es de alcance acad'!ico e popular# Jue estuda os 2unda!entos# no 2or!ais# !as co!o ele deno!ina# essenciais sociais e pol>ticos de u!a ConstituioR. Ganoel =or%e e Sil"a eto ?2@@0# p. 20B# por seu turno# alO! de re2erir Jue

Ferdinand Lassale se tornou o !aior eKpoente do Qsociolo%is!oR no ca!po constitucional# destaca# ainda# Jue o pensa!ento de Lassale O essencialista# Qtendo e! "ista a seJuiosa busca pela ess'ncia da constituioR.

A obra Mber die Ner2assun% ?A ess'ncia da ConstituioB retrata a concepo sociol<%ica da constituio. Lassale 2or!ula# lo%o no in>cio da obra# o Juestiona!ento sobre o Jue O u!a Constituio e Jual a "erdadeira ess'ncia da !es!a. A2ir!a ento Lassale ?2@@1# p. /B Jue as respostas Iur>dicas no eKplica! cabal!ente as per%untas.

&er%unta Lassale Jual a di2erena entre e lei e Constituio e a2ir!a Jue a!bas t'! u!a ess'ncia %enOrica co!u!. F!a Constituio te! ta!bO! Jue ser lei# !as u!a A2ir!a Lassale ?2@@1# p. SB Jue a Constituio O u!a lei b4sica# Jue constitui o "erdadeiro 2unda!ento de outras leis e Jue eKiste! porJue necessaria!ente de"e! eKistir. Constituio seria u!a 2ora ati"a Jue 2a(# por u!a eKi%'ncia de necessidade# Jue todas as outras leis e institui,es Iur>dicas "i%entes no pa>s seIa! o Jue real!ente so# !as per%unta se eKistiria e! al%u! pa>s al%u!a 2ora ati"a Jue possa in2luir de tal 2or!a e! toda as leis do !es!o Jue as obri%ue a ser necessaria!ente# atO certo ponto# o Jue so e co!o so# se! podere! ser de outro !odo. 5s 2atores reais do poder Jue atua! no seio de cada sociedade so para Lassale ?2@@1# p. 1@B essa 2ora ati"a e e2ica( Jue in2or!a todas as leis e institui,es Iur>dicas "i%entes# deter!inando Jue no possa! ser# e! subst6ncia# a no ser tal co!o elas so. &ara Lassale ?2@@1# p. 12-1TB a !onarJuia# a aristocracia# a %rande bur%uesia# os banJueiros# e# nos casos eKtre!os ta!bO! o po"o so u!a parte inte%rante da Constituio. Se%undo Lassale ?2@@1# p. 1TB a ess'ncia da Constituio de u! pa>s O a so!a dos 2atores reais do poder Jue re%e! u!a nao. &er%unta ento Jual a relao Jue eKiste entre essa Constituio real e a Iur>dica. 1esponde Jue se Iunta! os 2atores reais de poder# os escre"e!os e eles adJuire! eKpresso escrita# trans2or!ando-se e! institui,es Iur>dicas. Co!o l>der sindical# Lassale ?2@@1# p. 22B eKorta a populao U or%ani(ao. A2ir!a Jue o instru!ento do poder pol>tico do rei# o eKOrcito# est4 or%ani(ado e pode ser utili(ado a JualJuer !o!ento Jue dele se necessite. 5 poder da nao# contudo# e!bora seIa !aior# no est4 or%ani(ado. &or tal !oti"o# as 2ora or%ani(ada pode sustentar-se por anos a 2io e su2ocar u! poder !uito !aior. Lassale ?2@@1# p. 23B indica Jue a Constituio real e e2eti"a O aJuela inte%rali(ada pelos 2atores reais de poder Jue re%e! a sociedade# enJuanto a outra Constituio escrita pode ser deno!inada 2ol8a de papel. 5 autor ?2@@1# p. 2/B !enciona Jue u!a Constituio real e e2eti"a a possu>ra! e possuiro se!pre todos os pa>ses# pois no O poss>"el i!a%inar u!a nao onde no eKista! os 2atores reais de poder# JuaisJuer Jue seIa!. A di2erena dos te!pos !odernos# se%undo o autor# so as Constitui,es escritas nas 2ol8as de papel.

&er%unta de onde pro"O! a aspirao# pr<pria dos te!pos !odernos# de possuir u!a Constituio escrita e responde Jue so!ente pode ter ori%e! no 2ato de Jue se ten8a operado u!a trans2or!ao nos ele!entos reais de poder i!perantes dentro do pa>s. &er%unta# ento# co!o pode! se dar essas trans2or!a,es Jue a2eta! os 2atores reais do poder de u!a sociedade# apontando as !udanas 8ist<ricas nos 2atores reais de poder Jue !uda! o conteHdo da le%islao nacional. Vuando nu! pa>s irro!pe u!a re"oluo# o direito pri"ado continua "alendo# !as o direito pHblico des!orona. &er%unta# ento# Juando a Constituio escrita O boa e duradoura e responde Jue O Juando essa Constituio escrita corresponder U Constituio real e ti"er suas ra>(es nos 2atores reais de poder Jue re%e! o pa>s ?LASSAL$# 2@@1# p. 3LB. Lassale ?2@@1# p. 3SB de2ende Jue onde a Constituio re2lete os 2atores reais de poder# no pode eKistir u! partido pol>tico Jue ten8a por le!a o respeito U Constituio# porJue ela I4 O respeitada# !as Juando tal %rito de de2esa repercute no pa>s O porJue a Constituio escrita no re2lete a real# os 2atores reais de poder. 5 autor conclui a obra a2ir!ando Jue os proble!as constitucionais no so

proble!as de direito# !as de poder. A "erdadeira constituio de u! pa>s so!ente te! por base os 2atores reais de poder Jue naJuele pa>s "i%e! e so!ente so dur4"eis se eKpri!ire! tais 2atores ?LASSAL$# 2@@1# p. )@B. 5 trabal8o de Lassale O atO 8oIe bastante re2erido no 6!bito da 7eoria da Constituio porJue O u! !arco di"isor das posturas te<ricas a respeito da e2ic4cia da constituio. Co! e2eito# consoante ressalta Ganoel =or%e e Sil"a cr>tica U teoria sociol<%ica de Ferdinand Lassale. eto ?2@@0# p. 12)B tudo o Jue se te! dito a respeito de e2ic4cia constitucional busca o 2unda!ento na de2esa ou na esse aspecto# adu( o autor Jue ao eKa!inar!os as di"ersas tend'ncias na ci'ncia da constituio "a!os encontrar dois blocos+ u! representado por aJueles Jue entende! estar a Constituio Iun%ida a 2atores eKtranor!ati"os no Jue se re2ere U produo de e2eitos Jue l8e so pr<prios e o outro %rupo consubstanciado por aJueles Jue de2ende! a idOia de Jue a Constituio retira dela pr<pria os instru!entos conducentes U sua plena e2eti"idade# no de"endo cur"ar-se a condicionantes !eta-Iur>dicas.

esse sentido# o ite! Jue se se%ue busca analisar o trabal8o de u! representante desse se%undo bloco de te<ricos do Direito Constitucional# especi2ica!ente analisar-se-4 a "ida e obra Konrad Hesse# especial!ente no Jue tan%e ao seu pensa!ento sobre a e2ic4cia constitucional eKposta na QFora or!ati"a da ConstituioR. 1 -K(NRA) H/SS/ / A F(R+A N(R2A'&3A )A C(NS'&'*&+,( A obra QA 2ora or!ati"a da ConstituioR de Konrad Hesse situa-se no conteKto

de an4lise do proble!a da Qcrise da constituioR. Co! e2eito# consoante ressalta &edro Cru( Nillalon ?1SS2# p. **IIB# a idOia de crise da constituio no O un>"oca# relacionando-se a di"ersos proble!as Jue so abarcados pela !es!a eKpresso# Juest,es estas e! torno das Juais se relaciona! as an4lises e!preendidas na QFora Konrad Hesse. A obra inicia resu!indo a obra de Lassale# indicando Jue sua concepo continua presente# !as a2ir!a Jue considerada e! suas conseJW'ncias# a concepo da 2ora deter!inante das rela,es 24ticas si%ni2ica Jue a condio de e2ic4cia da constituio Iur>dica# ou seIa# a coincid'ncia entre realidade e eKtre!o. nor!a constitui apenas u! li!ite 8ipotOtico Jue a idOia de u! e2eito deter!inante Genciona assi!# Hesse ?1SS1# p.1@B or!ati"a da ConstituioR de

eKclusi"o da constituio real no si%ni2ica outra coisa seno a pr<pria ne%ao da constituio Iur>dica. Hesse ?1SS1# p. 11B per%unta se eKistira# ao lado do poder deter!inante pelas rela,es 24ticas# ta!bO! u!a 2ora deter!inante do direito constitucional# be! co!o Jual o 2unda!ento e o alcance dessa 2ora do direito constitucional e se no seria essa 2ora u!a 2ico necess4ria para o constitucionalista# Jue tenta criar a suposio de Jue o direito do!ina a "ida do $stado# Juando na realidade# outras 2oras !ostra!-se deter!inantes. Indica Jue o conceito de constituio Iur>dica e a pr<pria de2inio da ci'ncia do direito constitucional enJuanto ci'ncia nor!ati"a depende! da resposta a essas inda%a,es. Hesse ?1SS1# p. 13B indica Jue u!a tentati"a de resposta de"e ter co!o ponto de partida o condiciona!ento rec>proco eKistente entre a constituio Iur>dica e a realidade pol>tico social. De"e!# ainda# ser considerados# nesse conteKto# os li!ites e as possibilidades

de atuao da Constituio =ur>dica e 2inal!ente# 8o se ser in"esti%ados os pressupostos de e2ic4cia da constituio. 5 autor eKplicita Jue o pensa!ento constitucional do passado recente est4 !arcado pelo isola!ento entre nor!a e realidade. 7al separao pode le"ar a u!a con2ir!ao da tese Jue atribui eKclusi"a 2ora deter!inante Us rela,es 24ticas. $ntretanto# 2a(-se !ister encontrar u! ca!in8o entre o abandono da nor!ati"idade e! 2a"or do do!>nio das rela,es 24ticas# de u! lado# e a nor!ati"idade despida de JualJuer ele!ento de realidade# de outro ?H$SS$# 1SS1# p. 1)B. Hesse ?1SS1# p. 1/B eKp,e Jue a constituio O deter!inada pela realidade social e# ao !es!o te!po# deter!inante e! relao a ela# de 2or!a Jue no se pode de2inir co!o 2unda!ental ne! a pura nor!ati"idade ne! a si!ples e2ic4cia das condi,es s<cio-pol>ticas e econ-!icas. A 2ora condicionante da realidade e a nor!ati"idade pode! ser di2erenadas# !as no pode! ser de2initi"a!ente separadas ou con2undidas. Constituio real e Iur>dica# consoante leciona Hesse ?1SS1# p. 1/B# esto e! relao de coordenao# condicionando-se !utua!ente# !as no dependendo pura e si!ples!ente u!a da outra. A constituio adJuire 2ora nor!ati"a na !edida e! Jue lo%ra reali(ar essa pretenso de e2ic4cia. $ssa constatao le"a a inda%ao concernente a Juais so os li!ites e possibilidades de sua reali(ao no conteKto a!plo de interdepend'ncia# no Jual essa pretenso de e2ic4cia encontra-se inserida. Citando Hu!boldt# aponta os li!ites da 2ora nor!ati"a da constituio+ a constituio no de"e procurar construir o estado de 2or!a abstrata e te<rica e no lo%ra produ(ir nada Jue I4 no esteIa assente na nature(a sin%ular do presente. Se as leis culturais# sociais# pol>ticas e econ-!icas so i%noradas pela constituio# a disciplina nor!ati"a da constituio no lo%ra concreti(ar-se. Indica Hesse ?1SS1# p. 1LB Jue a 2ora "ital e a e2ic4cia da Constituio assenta!-se na sua "inculao Us 2oras espont6neas e Us tend'ncias do!inantes do seu te!po# o Jue possibilita o seu desen"ol"i!ento e a sua ordenao obIeti"a. Ad"erte# porO!# Jue a Constituio =ur>dica lo%ra con"erter-se# ela !es!a# e! 2ora ati"a se se 2i(ere! presentes# na consci'ncia %eral e particular!ente na consci'ncia dos principais respons4"eis pela orde! constitucional+ no s< a "ontade do poder# !as ta!bO! a "ontade de constituio.

$ssa "ontade de constituio# se%undo Hesse ?1SS1# p. 1SB ori%ina-se de tr's "ertentes di"ersas+ aB co!preenso da necessidade e do "alor de u!a orde! nor!ati"a inJuebrant4"el# Jue proteIa o $stado contra o arb>trioX bB co!preenso de Jue a orde! constitu>da O !ais do Jue u!a orde! le%iti!ada pelos 2atosX cB consci'ncia de Jue essa orde! no lo%ra ser e2ica( se! o concurso da "ontade 8u!ana. 5s pressupostos Jue per!ite! U constituio desen"ol"er-se de 2or!a <ti!a so assi! indicados por Hesse ?1SS1# p. 21B+ aB Juanto !ais o conteHdo de u!a constituio lo%rar corresponder U nature(a sin%ular do presente# tanto !ais se%ura 84 de ser o desen"ol"i!ento de sua 2ora nor!ati"aX bB u! <ti!o desen"ol"i!ento da 2ora nor!ati"a da constituio depende no apenas do seu conteHdo# !as ta!bO! de sua pr4Kis# ou seIa# todos os part>cipes de"e! partil8ar da "ontade da constituio. A "ontade da constituio te! Jue ser preser"ada a todo custo. Aponta Jue i%ual!ente peri%osa para a 2ora nor!ati"a da constituio O a tend'ncia de 2reJWente re"iso# pois abala a con2iana na sua inJuebrantabilidade# debilitando sua 2ora nor!ati"a. Final!ente# a interpretao te! si%ni2icado decisi"o para a 2ora nor!ati"a da constituio e de"e estar sub!etida ao princ>pio da <ti!a concreti(ao da nor!a. A interpretao adeJuada O aJuela Jue conse%ue concreti(ar de 2or!a eKcelente o sentido da proposio nor!ati"a dentro das condi,es reais do!inantes nu!a deter!inada situao. A Constituio Iur>dica# se%undo de2ende Konrad Hesse# est4 condicionada pela

realidade 8ist<rica# !as no con2i%ura apenas a eKpresso de u!a dada realidade# pois# %raas ao ele!ento nor!ati"o# ela ordena e con2or!a a realidade pol>tica e social# lo%rando despertar Qa 2ora Jue reside na nature(a das coisasR# tornando-a ati"a. $la pr<pria con"ertese e! 2ora ati"a Jue in2lui e deter!ina a realidade pol>tica e social. $ssa 2ora i!p,e-se de 2or!a tanto !ais e2eti"a Juanto !ais a!pla 2or a con"ico sobre a in"iolabilidade da Constituio# Juanto !ais 2orte !ostrar-se essa con"ico entre os principais respons4"eis pela "ida constitucional. A intensidade da 2ora nor!ati"a da constituio apresenta-se# e! pri!eiro plano# co!o u!a Juesto de "ontade da constituio. nor!ati"a da constituio. Vuanto !ais intensa 2or a "ontade da constituio# !enos si%ni2icati"as 8o de ser as restri,es e os li!ites i!postos U 2ora A 2ora nor!ati"a da constituio# porO!# no O capa( de supri!ir os li!ites. &ara Hesse ?1SS1# p.2/B eKiste! pressupostos reali(4"eis a sere! le"ados

e! considerao e! caso de con2ronto da constituio Iur>dica co! a realidade. So!ente Juando esses pressupostos no pudere! ser satis2eitos O Jue constituio Iur>dica sucu!bir4 e! relao U real. Assi!# se%undo Hesse ?1SS1# p. 20B o Direito Constitucional de"e preser"ar a consci'ncia dos seus li!ites# !as de"e al!eIar a concreti(ao da plena 2ora nor!ati"a da constituio# de"endo eKplicitar as condi,es sob as Juais a constituio pode adJuirir a !aior e2ic4cia poss>"el# possibilitando# assi!# o desen"ol"i!ento da do%!4tica e interpretao constitucional. Co!pete# assi!# ao direito constitucional# preser"ar# realar e despertar a "ontade da constituio. Finali(a indicando Jue a resposta U inda%ao sobre se o 2uturo do nosso $stado O u!a Juesto de poder ou u! proble!a Iur>dico depende da preser"ao e do 2ortaleci!ento da 2ora nor!ati"a da constituio# be! co!o de seu pressuposto 2unda!ental# a "ontade da constituio. 4- H/SS/ 5 LASSAL/: (S&+6/S AN'&N72&CAS8 Crande O a pol'!ica suscitada entre o pensa!ento de Ferdinand Lassale e Konrad Hesse. Co! e2eito# o pr<prio 2ato de a obra A 2ora nor!ati"a da Constituio co!ear re2erindo a obra de Lassale I4 de!onstra a clara li%ao entre elas. Inicial!ente# 84 Jue se destacar# Jue as concep,es sobre Constituio so distintas nos autores# u!a "e( Jue Lassale adota u!a concepo sociol<%ica ou essencialista de constituio# enJuanto Hesse O eKpresso ao !encionar Jue a Constituio O a orde! 2unda!ental Iur>dica da coleti"idade. ?H$SS$# 1SSL# p. 3TB. &orO!# a an4lise das obras de Lassale e Hesse per!ite concluir Jue as posi,es dos autores no so co!pleta!ente antin-!icas# representando Hesse u! ponto adiante no pensa!ento de Lassale. N'-se# assi!# a i!port6ncia con2erida por Hesse ao substrato sociol<%ico da constituio. &orO!# e!bora con2ir!e a i!port6ncia do 2ator sociol<%ico# Hesse O claro ao a2ir!ar Jue no seria esse o Hnico ponto i!portante na discusso da Juesto# porJue se assi! se d4 a con"erso dos proble!as constitucionais enJuanto Juest,es Iur>dicas e! Juest,es de poder# caso e! Jue a

2osse# estar-se-ia redu(indo o direito U sociolo%ia+ QA idOia de u! e2eito deter!inante eKclusi"o da Constituio real no si%ni2ica outra coisa seno a pr<pria ne%ao da Constituio Iur>dica. ?...B$ssa ne%ao do direito constitucional i!porta na ne%ao do seu "alor enJuanto ci'ncia Iur>dica ?H$SS$# 1SS1# p. 11B. Hesse a2ir!a Jue essa noo# Jue li!ita a Constituio aos 2atores reais de poder# so!ente se Iusti2ica se a Constituio Iur>dica eKpressa Qu!a !o!ent6nea constelao de poderR ?H$SS$# 1SS1# p. 11B. Ao contr4rio# a2ir!a Hesse Jue Qessa doutrina a2i%ura-se despro"ida de 2unda!ento se se puder ad!itir Jue a Constituio contO!# ainda Jue de 2or!a li!itada# u!a 2ora pr<pria# !oti"adora e ordenadora da "ida do $stadoR ?H$SS$# 1SS1# p. 11B. A perspecti"a de Hesse era# assi!# procurar superar a dicoto!ia entre pri"ile%iar o teKto constitucional ou pri"ile%iar a realidade. De2endia# dessa 2or!a# Jue no se pode deiKar de le"ar e! considerao a nor!ati"idade constitucional e! bene2>cio da realidade. Ao !es!o te!po# reIeita"a a idOia de pri"ile%iar a nor!a e! detri!ento da realidade. A proposta do autor O# assi!# u!a "ia de !eio ter!o# onde se recon8ece Jue toda nor!a constitucional possui u!a pretenso U e2ic4cia e esta# por sua "e(# no pode ser separada das condi,es 8ist<ricas de sua reali(ao. Hesse de2ende Jue a nor!a constitucional no te! eKist'ncia aut-no!a e! 2ace da realidade# de 2or!a Jue a sua ess'ncia reside na sua "i%'ncia# ou seIa# a situao por ela re%ulada pretende ser concreti(ada na realidade. $ssa pretenso de e2ic4cia# se%undo Hesse ?1SS1# p. 1/B pode ser separada das condi,es 8ist<ricas de sua reali(ao. &orO!# ad"erte o autor Jue Qa pretenso de e2ic4cia de u!a nor!a constitucional no se con2unde co! as condi,es de sua reali(aoX a pretenso de e2ic4cia associa-se a essas condi,es co!o ele!ento aut-no!oR ?H$SS$# 1SS1# p. 1/B.

$Kp,e o autor Jue a 2ora nor!ati"a da Constituio no reside# to so!ente# na adaptao da realidade 24tica. Ao contr4rio# Qa Constituio Iur>dica lo%ra con"erter-se# ela !es!a# e! 2ora ati"a# Jue se assenta na nature(a sin%ular do presenteR ?H$SS$# 1SS1# p. 1SB.

1@

Assi!# Hesse procura !aKi!i(ar a 2ora ati"a da constituio# o Jue se 2a(# se%undo o autor# co! a presena dos principais respons4"eis pela orde! constitucional ou seIa# a 2ora de poder e a "ontade da constituio.

Hesse ?1SS2# p. 2TB declina Jue a 2ora nor!ati"a se ac8a condicionada# de u!a parte# pela possibilidade de reali(ao dos conteHdos da constituio e# de outra parte# pela "ontade constante dos i!plicados no processo constitucional de reali(ar o conteHdo da constituio. &ara Hesse ?1SS2# p. 2TB Juanto !aior seIa a coneKo de seus preceitos co! as circunst6ncias da situao 8ist<rica procurando conser"ar e desen"ol"er o Jue se ac8a esboado na disposio indi"idual do presente# tanto !ais seus preceitos tero !aior 2ora nor!ati"a. Assi!# sua 2ora "ital se baseia e! sua capacidade para conectar co! as 2oras espont6neas e as tend'ncias "i"as de cada Opoca# para ser# e! ra(o do seu obIeto# a orde! %lobal espec>2ica das rela,es "itais concretas. &or outro lado# Juanto U "ontade dos intOrpretes da Constituio# Hesse ?1SS2# p. 2LB O claro ao a2ir!ar Jue a 2ora nor!ati"a depende da disposio para considerar co!o "inculantes os conteHdos da Constituio e da resoluo de reali(ar esses conteHdos !es!o 2rente a e"entuais resist'ncias. $! s>ntese# Hesse procura salientar os reJuisitos para Jue a 2ora nor!ati"a da Constituio !ani2este-se na realidade. Assi!# se%undo o autor# o conteHdo da Constituio de"e ser adeJuado Us realidades social# pol>tica# econ-!ica e espiritual do!inantes. &or outro lado# a Constituio de"e dispor de al%uns princ>pios 2unda!entais e! seu teKto# tendo e! "ista Jue eles tende! a se adeJuar !el8or Us !udanas da sociedade# I4 Jue a consa%rao de Qinteresses !o!ent6neos ou particularesR condu( U re"iso constitucional# preIudicando a 2ora nor!ati"a da Constituio. AlO! disso# a Constituio no de"e ter estrutura QunilateralR# ou seIa# no de"e consa%rar princ>pios puros. &ara Hesse# de"e! ser e"itadas as re2or!as constitucionais sob preteKto de adaptao Us circunst6ncias pol>ticas e os part>cipes da "ida constitucional de"e! ter a "ontade da constituio. Final!ente# co!o Hlti!o reJuisito para a !ani2estao da 2ora nor!ati"a da Constituio# Hesse aponta Jue de"e 8a"er u!a interpretao sub!etida ao princ>pio da Q<ti!a concreti(ao da nor!aR. A interpretao das

11

proposi,es nor!ati"as de"e le"ar e! conta a realidadeX co! a !udana da realidade# pode 8a"er !udana de interpretao9 &ode-se di(er Jue o pensa!ento de Hesse no O co!pleta!ente antin-!ico e! relao ao de Lassale# e!bora seIa eKpressa sua cr>tica ao autor# ao !encionar Jue Qa constituio Iur>dica no si%ni2ica si!ples pedao de papel# tal co!o caracteri(ada por LassaleR ?H$SS$# 1SS1# p. 2/B. Co! e2eito# enJuanto Lassale "islu!bra"a a Constituio escrita co!o !ero pedao de papel# Hesse entende Jue Qo e2eito estabili(ador da Constituio O re2orado Juando a Constituio O Constituio escritaR ?H$SS$# 1SSL# p. )3B. Sobre a Constituio escrita# adu( Hesse ?1SS2# p. 22B Jue Juando o conteHdo da Constituio aparece eKposto e! u! docu!ento ele te! o !es!o sentido de JualJuer outro docu!ento e sobre o escrito de"e eKistir clare(a e certe(a Iur>dicas# e!bora !uitas das deter!ina,es escritas possa! dar !ar%e! a distintas possibilidades de interpretao. &orO!# ressalta o autor Jue ao captar o conteHdo da Constituio e! u! teKto Jue de"e ser interpretado co! os !eios de interpretao de teKtos# a Constituio li!ita as possibilidades de entendi!entos di2erentes# dando a atuao e concreti(ao 2ir!es pontos de re2er'ncia# co! os Juais se 2or!a!# no teKto escrito# deter!ina,es Jue ele"a! considera"el!ente o e2eito estabili(ador# racionali(ador e %arantidor da liberdade Jue possui a Constituio. Ainda sobre a Constituio escrita# re2ere Hesse ?1SS2# p. 23B Jue a "inculao a essa no eKclui o direito constitucional no escrito. !anter-se des"inculado da Constituio escrita. Hesse# assi!# partiu da idOia de Lassale e e"oluiu no pensa!ento. Assi!# a idOia de Hesse O u! ponto a !ais no racioc>nio. Ao te!po e! Jue ressalta a i!port6ncia da realidade 8ist<rica# Hesse destaca Jue a Constituio ta!bO! con2or!a a realidade pol>tico social.
?H$SS$# 1SS1# p. 2)B.

&orO!# e! ra(o de sua 2uno

!era!ente co!ple!entadora# Ia!ais o direito constitucional no escrito pode sur%ir ou

$nJuanto o pensa!ento de Lassale indica Jue os 2atos condiciona! a constituio# na concepo de Hesse eKiste u!a retroali!entao# e! Jue a Constituio Iur>dica est4

12

condicionada pela realidade 8ist<rica# !as# ao !es!o te!po# essa !es!a Constituio ta!bO! condiciona a realidade.

: . C(NS&)/RA+6/S F&NA&S Ap<s os estudos e!preendidos# pode!-se eKtrair as se%uintes considera,es 2inais. Ferdinand Lassale 2oi u! precursor da social-de!ocracia ale! e se tornou o !aior eKpoente do Qsociolo%is!oR no ca!po constitucional. Lassale indica Jue a Constituio real e e2eti"a O aJuela inte%rali(ada pelos 2atores reais de poder Jue re%e! a sociedade# enJuanto a outra Constituio escrita pode ser deno!inada 2ol8a de papel. &ara Lassale# os proble!as constitucionais no so proble!as de direito# !as de poder. A "erdadeira constituio de u! pa>s so!ente te! por base os 2atores reais de poder Jue naJuele pa>s "i%e! e so!ente so dur4"eis se eKpri!ire! tais 2atores. Konrad Hesse eKplicita Jue o pensa!ento constitucional do passado recente est4 !arcado pelo isola!ento entre nor!a e realidade. 7al separao pode le"ar a u!a con2ir!ao da tese Jue atribui eKclusi"a 2ora deter!inante Us rela,es 24ticas. $ntretanto# 2a(-se !ister encontrar u! ca!in8o entre o abandono da nor!ati"idade e! 2a"or do do!>nio das rela,es 24ticas# de u! lado# e a nor!ati"idade despida de JualJuer ele!ento de realidade# de outro. Hesse eKp,e Jue a constituio O deter!inada pela realidade social e# ao !es!o te!po# deter!inante e! relao a ela# de 2or!a Jue no se pode de2inir co!o 2unda!ental ne! a pura nor!ati"idade ne! a si!ples e2ic4cia das condi,es s<cio-pol>ticas e econ-!icas. A 2ora condicionante da realidade e a nor!ati"idade pode! ser di2erenadas# !as no pode! ser de2initi"a!ente separadas ou con2undidas. Indica Hesse Jue a 2ora "ital e a e2ic4cia da Constituio assenta!-se na sua "inculao Us 2oras espont6neas e Us tend'ncias do!inantes do seu te!po# o Jue possibilita o seu desen"ol"i!ento e a sua ordenao obIeti"a. Ad"erte# porO!# Jue a Constituio =ur>dica lo%ra con"erter-se# ela !es!a# e! 2ora ati"a caso se 2i(ere! presentes# na consci'ncia %eral

13

e particular!ente na consci'ncia dos principais respons4"eis pela orde! constitucional+ no s< a "ontade do poder# !as ta!bO! a "ontade de constituio. A2ir!a Hesse Jue a resposta U inda%ao sobre se o 2uturo do nosso $stado O u!a Juesto de poder ou u! proble!a Iur>dico depende da preser"ao e do 2ortaleci!ento da 2ora nor!ati"a da constituio# be! co!o de seu pressuposto 2unda!ental# a "ontade da constituio. Crande O a pol'!ica suscitada entre o pensa!ento de Ferdinand Lassale e Konrad Hesse. &orO!# as posi,es dos autores no so co!pleta!ente antin-!icas# representando Hesse u! ponto adiante no pensa!ento de Lassale. 5 ponto e! Jue Hesse e2eti"a!ente se contrap,e a Lassale O aJuele e! Jue este Hlti!o O deter!inista e! relao U i!port6ncia dos 2atores sociais na Constituio# pois para Hesse# tal pensa!ento de Lassale O a pr<pria ne%ao da Constituio escrita e do Direito Constitucional. Ao te!po e! Jue ressalta a i!port6ncia da realidade 8ist<rica# Hesse destaca Jue a Constituio ta!bO! con2or!a a realidade pol>tico social. $nJuanto o pensa!ento de Lassale indica Jue os 2atos condiciona! a constituio# na concepo de Hesse eKiste u!a retroali!entao# e! Jue a Constituio Iur>dica est4 condicionada pela realidade 8ist<rica# !as# ao !es!o te!po# essa !es!a Constituio ta!bO! condiciona a realidade. ; . R/F/R<NC&AS 0&0L&(=R>F&CAS

3AS75S# AurOlio Pander. Prefcio edio brasileira da Essncia da Constituio. 0. ed. 1io de =aneiro+ LH!en =Hris# 2@@1. 3A115S5# Lu>s 1oberto. eoconstitucionalis!o e constitucionali(ao do Direito. 5 triun2o tardio do Direito Constitucional no 3rasil. Jus avi!andi# 7eresina# ano S# n. L/1# 1 no". 2@@/. Dispon>"el e!+ Y8ttp+EEIus2.uol.co!.brEdoutrinaEteKto.asp.idZT/)T[. Acesso e!+ 10 no". 2@@0. 3A115S5# Lu>s 1obertoX 3A1C$L5S# Ana &aula. 5 co!eo da 8ist<ria. A no"a interpretao constitucional e o papel dos princ>pios no direito brasileiro. In+ 3A115S5# Lu>s 1oberto. ?or%B A no"a interpretao constitucional+ ponderao# direitos 2unda!entais e rela,es pri"adas. 1io de =aneiro+ 1eno"ar# 2@@0. CF HA =\ I51# Dirle9 da. Controle Judicial das "miss#es do Poder P$blico. So &aulo+ Sarai"a# 2@@).

1)

FFLL3155K# Gar9. % concise &istor' of !erman. Ca!brid%e+ Ca!brid%e Fni"ersit9 &ress#2@@). H$SS$# Konrad. % fora normativa da constituio. 7raduo Cil!ar Ferreira Gendes. &orto Ale%re+ SOr%io Antonio Fabris# 1SS1. H$SS$# Konrad. Escritos de (ireito Constitucional. 7raduo de &edro Cru( Nillalon. 2. ed. Gadrid+ Centro de $stHdios Constitucionales# 1SS2. H$SS$# Konrad. Elementos de direito constitucional da re)$blica federativa da %leman&a. 7raduo Lu>s A2onso Hec:. 2@. ed. &orto Ale%re+ SAF$# 1SSL. LASSAL$# Ferdinand. % essncia da Constituio. 0. ed. 1io de =aneiro+ Lu!en =uris# 2@@1. GA1*# Karl. Cr*tica ao )ro!rama de Got&a. Coleo 1idendo Casti%at Gores. Dispon>"el e!+ 8ttp+EE;;;."irtualboo:s.co!.br. Acesso e! @/ out. 2@@0. GI1A DA# =or%e. Manual de (ireito Constitucional. 7o!o II. Coi!bra+ Coi!bra $ditora# 1SS0. 517$CA ] CASS$7# =osO. " &omem e a !ente. 7raduo de =osO Carlos Lisboa. 1io de =aneiro+ Li"ro Ibero-A!ericano# 1ST/. &AFLA# AleKandre Struan. A e2ic4cia da Constituio e sua des"alori(ao+ con2ronta!ento do pensa!ento de Ferdinand Lassale e Konrad Hesse. +evista CEJ, 3ras>lia# n. 2L# p. S@-SS# Ian-!ar 2@@/. SILNA $75# Ganoel =or%e e. Curso de (ireito Constitucional. 1io de =aneiro+ LH!en =uris# 2@@0. SILNA $75# Ganoel =or%e e. " )rinc*)io da m-ima efetividade e a inter)retao constitucional. So &aulo+ Ltr# 1SSS. SI C$1# Isidore. C5H$ # GaK. .&e Je/is& Enc'clo)edia.Dispon>"el e!+ 8ttp+EE;;;.Ie;is8enc9clopedia.co!E"ie;.Isp.artidZL0^letterZL. Acesso e! 22.@S.2@@0. NI$I1A# Iac9r de A%uiar. A ess'ncia da Constituio no pensa!ento de Lassalle e de Konrad Hesse. +evista de 0nformao 1e!islativa. 3ras>lia a. 3/ n. 13S Iul.Eset. 1SSL . NILLAL5 # &edro Cru(. 0ntroduccion ao libro Escritos de (erec&o Constitucional. Gadri+ Centro de $studos Constitucionales# 1SS2.

S-ar putea să vă placă și