Sunteți pe pagina 1din 167

I Wasim, Masinisa, Masiba, Dihya d yemma-tsen. I akk wid zizen fell-ane$ d wid i$ef nekkni zizit.

I wid akk yesselmaden d wid ilemmden tutlayt tamazi$t.

Tazwart
I wakken ad nernu asurif nniven $er zdat, assa, ad nessenked amahil d amaynut. Adlis-a, d yiwen wallal i d-nga ger ifassen n yal win yeb$an ad yesnerni aswir-is, di tutlayt. D anelmad, d aselmad ne$ d wayev, nessaram kan ad t-afen d tagnit i usilqey n tmusniwin-nsen. Si tazwara, tu$ neb$a-t ad yili d ummid daymi ara tafev deg-s, a gma ne$ a weltma, aas yixfawen i igebren tibuda, ilugan d isegziyen s imedyaten d waas tfelwiyin. S waya, nerev ad as-nefk yiwen wudem atrar i umahil i d-nessewjed. Ma tella kra n tuccva tafessast ara d-ibanen deg-s, ad a$-tili kan d tamsirt i uzekka. I usihrew n tegzi d usemres, nefka-d azal n yal awal amazi$ s tutlayt tafransist. Si tama, nesfallat akken ad yefk waya, ugar ufud i waas n yemdanen; si tama nniven, neb$a ad yili d aseb$es i wiyev, i tu$alin $er tutlayt-nsen ne$ i usekfel n Tmazi$t. Neqqar, nekkni s Leqbayel Ad temlil tasa d wi ay turew. Asirem-nne$ d akken ad yaf wedlis-nne$ amviqis, ama deg u$erbaz, di twacult, di tmarit ne$ di yal tamkarvit

Tt@ Xvx x y|? tx wtttzx? wx tt? xx tx wy|? t t xt| wx vx x tzx x x xx t|A i | vvx wx x |xt? x t |z||x? x x txt? xx|zt |xx |x t t tzx wx [x |ux? x {t| x wxtx wx wx wxxx x ux w|A T vx xyyx? tyw|xx wx vt|tvx? vx |x x x x |wtA ct v| w tzx y|? t xv tzx w Ytt|A Wx x|vt| x wx |tx wx xxt w x|x ztt|vt w? wt vxx tzxA at|? wx xyy vxt|x? wx x t? t|x t xxx w|yy|v? x tyt|x t||t| wx z|x t|| x wx xx | ttt|x xtA _x vw wx yt| ut wx tv|x x wx zx |xx tt|z{xA

Prsentation :

Cet ouvrage se veut un manuel gnral et pratique de langue amazighe. On y trouve des dfinitions et des rgles soutenues par des exemples clairs et diversifis ainsi que des tableaux explicatifs pour une meilleure assimilation de lusager. Le mot y est prsent dans ses diffrentes classes et formes. Les types de phrases, les noncs et les propositions y sont tudis. Avec ce travail, la morphologie et la syntaxe de la langue du regrett Mouloud Mammeri ne sera un secret pour personne. Il renferme les diffrentes mthodes danalyses : grammaticale, logique et littraire. Cette tude de Tamazi$t est faite en Tamazi$t, avec une terminologie en Franais pour un meilleur profit. Elle comporte onze (11) parties : Le nom et ladjectif qualificatif. Le verbe et sa conjugaison. La drivation. Les pronoms. Les prpositions, les conjonctions et les adverbes. Les nombres et leurs drivs. La ponctuation.

Les fonctions nominales. Les temps verbaux La phrase et la proposition. Lanalyse.

Etant enseignant de Tamazi$t, lauteur compte investir son exprience acquise sur le terrain pour ventuellement tenter de rpondre aux besoins et exigences du domaine. Pour donner un lan notre langue ancestrale, des tudes de ce genre son indispensables. Nous voulons la propulser dans le concert des langues vivantes modernes et personne ne le fera notre place. Un espace gographique vaste et trs important existe : TAMAZGHA. Des communauts amazighes trs importantes vivent en Europe et en Amrique, avec parfois un statut des plus respectables. Ne pourront-elles pas contribuer la ralisation du rve de millions dHommes Libres ? Et ne pourra-t-on pas profiter des moyens modernes de la technologie, comme linformatique et lInternet ? Le proverbe ne dit-il pas qu Il ny a pas meilleur messager que soi .

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ISEM D YEGLEM

LE NOM ET LADJECTIF QUALIFICATIF

IXEF I : ISEM D YEGLEM

ISEM
LE NOM

Isem d awal ameskil yemmalen amdan, a$ersiw ne$ ta$awsa. Isem n t$awsa yezmer ad yili d akmam ne$ d amadwan. Isem akmam d win yerzan ayen iwumi nettulfu: i nerr, i nettaaf, i izemren ad yers $ef tfekka-nne$ (avu). Si ama nniven, isem amadwan d ayen i d-izerrin deg walla$, ur nezmir ad t-ner ne$ ad t-neef Imedyaten Amdan A$ersiw Ta$awsa
AKMAM AMADWAN

Taqcict Yuba Kahina


Isem amatu:
Le nom commun

Uccen Aruy Izinzer

Adlis Tagut Akal

Tilelli Tameddit Axemmem

Isem amatu d isem i izemren ad imel aas t$awsiwin ne$ tgemsin i yettemcabin. Md:: agellid, acennay, taselmadt (d tigemsin). Adrar, taftist, adfel ( d ti$awsiwin). Isem uzzig:
Le nom propre

Isem uzzig d isem yerzan yiwet tegmest, yiwet t$awsa ne$ aas; ma sant yiwet tmagit i ur nettbeddil ara. Md : Masensen, Iflisen, Baya (d ismawen uzzigen mmalen tigemsin).

13

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ISEM D YEGLEM

Aheggar,Tici, Mizrana (d ismawen uzzigen mmalen


ti$awsiwin). Tamawt: Ismawen uzzigen ttarun akk s usekkil ameqqran, di tazwara. Ismawen uddisen:
Les noms composs

Llan yismawen uddisen yedduklen, d yiwen wawal (amagraman), wiyev qqimen deg-sen iferdisen akken llan (tislit n waman). Gar-asen, ad naf ismawen uddisen i yettwassnen di tutlayt n yalass. Md:: Ibiw n yilef d im$i. Aksum n wuglan d ta$awsa. Tinejdemt n liv d a$ersiw. Si tama nniven, llan yismawen i d-yekkan si tutlayt talatinit d yismawen ussnanen imaynuten. Md: :Adikaliter mraw ilitren.

Akilumiter Tasnakta Tasnilsit

agim imitren. tussna + tikti. tussna + iles (tutlayt).

Tuddsa s bu: Bu terurt (amalay) : M terurt (unti). Burekku (bu + rekku); tabuzewwa$t ( bu + azewwa$ di taggara n wunti). Tuddsa s Ayt, At (iderman):

At ebbas, Ayt Yeya Musa, At Zmenzer

14

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ISEM D YEGLEM

Ismawen n Trakalt:
Les noms de gographie

Ismawen n trakalt d ismawen uzzigen yerzan timura, tuddar, timdinin, idurar, isaffen Md:Tizi Wezzu, Tizi ennif, Tawrirt n Musa, I$il (n) li Tafelwit n yismawen uddisen:
Tableau de noms composes

Iferdisen n tuddsa Isem + isem

Im$an

Ti$awsiwin

I$ersiwen

Isem + iglem Amyag + isem

Iles ufunas Ibiw n yilef Ameu$ n yilef Tu$mest n tem$art Aberquq n ta$avt Abelluv urumi Taduvt n wulli Tivt n tejqa Asennan n we$yul Arir n yigran Fudel$em Ajanjal aberrani A$anim arab Amagraman idelmum

Aman n tasa

A$yul n lexla Tinejdemt n liv

Amergu amezda$ Aqelqul azegzaw Amcic aqerun Amager isaffen Cuff mejjir

15

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ISEM D YEGLEM

Ismawen n timmarewt:
Les noms de parent

Ismawen n timmarewt rzan imeslaven n twacult ne$ imdanen yettemyilin. Aas yismawen n timmarewt ur sin ara ti$ri tamezwarut: Baba, yemma, gma, weltma, dadda, nanna. Ismawen emmi, emmti, xali, xalti, jeddi, jida; kkan-d si tutlayt tarabt. Tafelwit n yismawen n timmarewt:
Tableau des noms de parent

AMALAY Asuf asget


jeddi baba gma dada mmi, memmi mmi-s n gma ayyaw mmi-s n weltma mmi-s n mmi mmi-s n yelli emmi xali ijedditen ibabaten ayetma, atmaten, ayetmaten idaddaten arraw arraw n gma ayyawen arraw n weltma arraw n mmi arraw n yelli mumi xwali

UNTI asuf
jida, setti yemma weltma nanna yelli yelli-s n gma tayyawt yelli-s n weltma yelli-s n mmi yelli-s n yelli emmti xalti

Asget
tijidatin, tisettitin tiyemmatin yessetma, tiyessetmatin tinannatin yessi yessi-s n gma Tayyawin yessi-s n weltma yessi-s n mmi yessi-s n yelli mumati Xwalati

16

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


mmi-s n emmi mmi-s n xali argaz n emmti argaz n xalti argaz n yemma am$ar argaz alwes aslif arbib mmi-s n welwes mmi-s n telwest mmi-s n takna avewwal arraw n emmi arraw n xali irgazen n mumati irgazen n xwalati ? im$aren irgazen ilewsan islifen irbiben arraw n welwes arraw n telwest yelli-s n emmi yelli-s n xali tameut n emmi tameut n xali tameut n baba tam$art tameut talwest taslift tarbibt yelli-s n welwes yelli-s n telwest takna arraw n takna ivewlan yelli-s n takna tavewwalt

ISEM D YEGLEM
yessi-s n emmi yessi-s n xali tilawin n mumi tilawin n xwali tilawin n baba tim$arin tilawin tilewsatin tislifin tirbibin yessi-s n welwes yessi-s n telwest takniwin yessi-s n takna tivewlatin

TALIWIN N YISEM:
Les formes du nom

S umata, isem $ur-s snat tewsatin, sin yemvanen d sin waddaden: Snat tewsatin:
Deux genres

-Amalay::Aqcic, awtul, axxam. -Unti: Taqcict, tawtult, taxxamt.

17

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ISEM D YEGLEM

Sin yemvanen:
Deux nombres

-Asuf: Anelmad, tamurt, afus. -Asget: Inelmaden, timura, ifassen. Sin waddaden:
Deux tats

-Addad ilelli: Anelmad yura. -Addad amaruz: Yura unelmad. 1. Tawsit:


Le genre

Amalay izewwir s te$ri: iles, udem, amger; maca llant tsuraf anida izewwir s tergalt: dadda, bururu. Llan kra yismawen san kan yiwet tewsit: a- d amalay kan : imi, adlis. b- d unti kan: tawla, tunt. Asile$ n wunti:
Formation du fminin

S umata, yettili usile$ n wunti, s t di tazwara d taggara t-----t, md: ilef / tileft. Si tama nniven llant tal$iwin tiyev i usile$ n wunti: t di tazwara, wt di taggara, md: ameksa / tameksawt. t di tazwara, yt di taggara, md: a$erda / ta$erdayt. t di tazwara, ct di taggara, md: avad / tavadect. t di tazwara, ti$ri a di taggara, md: agaref / tagarfa. t di tazwara, ti$ri i di taggara, md: asusem / tasusmi.

18

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ISEM D YEGLEM

Tamawt: Di kra yismawen, unti izewwir s usekkil nniven: ulli (yezwar s te$ri u), lmut ( yezwar s tergalt nniven). Inumak n wunti:
Les sens du fminin

Unti yessenfalay asimey (asemi), tawtemt ne$ tayant. a- Asimey (asemi): b- Tawtemt:

Aqejjir / taqejjirt, aqemmuc / taqemmuct. Aselway / taselwayt, aydi / taydit, itbir / titbirt.

c- Tayant (yiwet seg waas):

Ifires / tifirest, azemmur / tazemmurt.


Tamawt: Llan yismawen ideg mgaraden wunti d umalay, deg uar. Imedyaten: azger tafunast (zgr fns) iiqel tasekkurt (ql skr) 2. -Amvan:
Le nombre

a-asuf: deg-s yiwen wemdan, u$ersiw ne$ yiwet t$awsa. b-asget::deg-s aas (ugar n yiwen) yemdanen, i$ersiwen ne$ t$awsiwin. Asuf Asget Amdan Argaz Irgazen A$ersiw Awtul Iwtal Ta$awsa Adrar Idurar

19

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ISEM D YEGLEM

Tamawt: Llan yismawen i yesan kan yiwen wemvan: a - d asuf kan: temlel, talwit. b - d asget kan: aman, imetman, tuccanin (im$i). Asile$ n wesget:
Formation du pluriel

Xas yettili ubeddel n te$ri tamezwarut, annect-a ur igeddez ara i usile$ n wesget. Asile$ n wesget yettili: 1- S tehrayt:

Ilef / ilfan, tileft / tilfatin.

2- S temlellit:: Amcic / imcac, tamcict / timcac. 3- S temlellit d tehrayt:: Izimer / izamaren, tizimert / tizamarin. 4- D amalay:(yeffe$ $ef ulugen)gen): Ass / ussan, timmi / tammiwin.
Tamawt: Ismawen ijenaven i d-yusan si tutlayt tarabt yeqqimen di tal$a-nsen tamezwarut, tt$iman di tal$a-nsen n wesget taqburt ne$ ttbeddilen am wacemma: lhemm lehmum ddwa ddwawi loar loiran lbir lebyur

20

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ISEM D YEGLEM

Ti$ri tamezwarut:
La voyelle initiale

Ti$ri tamezwarut, ger wasuf d wesget, tettili akka:


Ti$ri ta1ut ai ii a a a u i a i u Tahrayt Tamlellit Tamlellit d tehrayt Amalay

axxam/ixxamen iger/igran addad/addaden

afrux/ifrax tiddest/tiddas

abrid/iberdan ibiw/ibawen
tarda/tardiwin

ass/ussan
iccer/accaren

iv/uvan

Tal$iwin tigejdanin n wesget:


Formes principales du pluriel

Tal$iwin usile$ n wesget ggtent, llant 04 tal$iwin tigejdanin qqnent-d $ur-sent aas n tiyev:

21

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ISEM D YEGLEM

Asget s tehrayt:
Pluriel avec dsinence

Amalay Unti an atin

alwes / ilewsan, talwest / tilewsatin ilef / ilfan, tileft / tilfatin ugel / uglan, tulmut / tulmatin aselmad/iselmaden, taselmadt/tiselmadin igellil / igellilen, tigellilt / tigellilin uday / udayen, tudayt / tudayin ilem / ilmawen, tilemt / tilmawin udem / udmawen afer / afriwen, ti$irdemt / ti$iredmiwin ameksa/imeksawen, tamusni/timusniwin ifiri / ifiriwen, tidi / tidiwin igi / igiten adda / addaten acenwi / icenwiyen, tacenwit / ticenwiyin unti / untiyen, tuntit / tuntiyin azara / izaran avar / ivarren

Imedyaten

en

in

awen iwen wen ten yen

awin iwin win tin yin n

n,en+tussda

22

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ISEM D YEGLEM

Asget s temlellit:
Pluriel avec alternance

Tamlellit a / i-a a / iwa e / u-a i / a(y) i / (y)a i / (w)a ---a ---w a-a / u-a a-e / i-a a-e / u-a

Amedya

tamart / timira tala / tiliwa

tagest / tigusa targit / tirga tasirt / tisyar tigi / tiegwa taluft / tilufa targa / tiregwa asalas / isulas asakwen / isikwan amayeg / imuyag

a-i / i-a tamazirt / timizar a-i / u-a(y) tacacit / ticucay a-u / u-a

asaru / isura

i-e / i-(w)a idikel / idikwal i-e / u-a igider / igudar i-a / u-a azital / izutal u-e / u-a

asumer / isumar

23

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


-a / u-a

ISEM D YEGLEM

adrar / idurar

Tussda / w tasevva / tisevwa Asget s temlellit d tehrayt:


Pluriel avec alternance et dsinence

Tamlellit a / iwin a / win a / u-an a / en, in i / an, atin i /a-en i / awen, awin i / an, atin i / aS-en, a-tin u / an, atin u / awen u / an, atin u / in u / aS-en i-e/ a-a-en,a-a-in Sa / -San Si / -Swan Su /-Sen, - Sin S / -Swan

Amedya

tabarda / tibardiwin tamilla / timillwin aar / iuran aekkaz / iekkzen, taekkazt / tiekkzin isli / islan, tislit / tislatin ibiw / ibawen inebgi / inebgawen, tinebgit / tinebgawin azniq / izenqan, tazniqt / tizenqatin i$il / i$allen, ti$ilt / ti$altin aulfu / iulfan, tulmut / tulmatin usu / usawen amzur / imezran, tamzurt / timezratin ta$rudt / ti$erdin afus / ifassen izimer / izamaren, tizimert / tizamarin avewwal / ivewlan, tavewwalt / tivewlatin igenni / igenwan awevvuf / iwevfen, tawevvuft / tiwevfin aekka / iekwan

Tamawt: S d asekkil ussid.

24

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ISEM D YEGLEM

-S d tukksa n tussda.
3- Addad:
Ltat

Addaden d tal$iwin i yezmer ad yesu yisem ne$ awal nniven ilmend n wadeg-is (n wemkan-is), di tefyirt d wawalen i t-isuman. a. Addad ilelli:
Ltat libre

Addad ilelli d tal$a tamagnut n yisem ideg ur yuriz ara $er kra n wawal nniven s ususru. Md : Tagrest tekfa. b. Addad amaruz: Ltat li (annexion) Addad amaruz d tal$a n yisem yurzen s ususru $er wawal i yevfer. S umata, yettili ubeddel di te$ri tamezwarut, maca, tikwal, ur d-yettili ara ubeddel. Addad ilelli Addad amaruz

Tagrest tekfa. Ass yuli. Tafsut ad d-tas.


Ti$ri tamezwarut:
La voyelle initiale

Tekfa tegrest Yuli wass. Ad d-tas tefsut.

Yettili-d wemgired ger sin waddaden, akka: a Tal$a wa we u i yi ye i Amalay

asif / wasif abrid / webrid afus / ufus iles / yiles iqcer / yeqcer igenni / igenni

Tal$a ta ta te t ti ti te t

Unti

taga / taga tamsirt / temsirt tamurt / tmurt tileft / tileft tiqcert / teqcert tilelli / tlelli

25

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


u tu

ISEM D YEGLEM
tu te tu te

ulmu / wulmu

tulmut / tulmut temlel / temlel

Tamawt: -Amalay ibeddun s u, yettu$al wu , di tazwara-s, deg waddad amaruz. -Unti ibeddun s tu ne$ s te, ur yettbeddil ara deg waddad amaruz. Ismawen irmeskilen n waddad:
Noms tat invariable

Tuget n yismawen irmeskilen n waddad d ijenaven, kkan-d si tutlayin nniven, ur ttumaz$en ara. Aas gar-asen zewwiren s te$ri maca ur llin ara d imalayen. Daymi ur zmiren ara ad beddlen. Neqqar-asen: Ismawen irmeskilen n waddad. Imedyaten: a / a: Albanya / Albanya, Amestirdam / Amestirdam. i / i: Iran / Iran, Izmir / Izmir. u / u: Usetralya / Usetralya, Urugway / Urugway. Targalt: Maser / Maser, Kanada / Kanada. Melmi yettili waddad amaruz?
Cas dexistence de ltat dannexion

Yettili wawal deg waddad amaruz mi ara yesu yiwet si twuriwin-a: 1. Asemmad arusrid-------Tura tabrat i tselmadt. 2. Asemmad anez$an: n wadeg-----------Yegzem webrid, di Delles. n wakud-----------Ixeddem Yuba, deg yiv. n t$ara-------------Zegren abrid, s tazzla. n yeswi------------U$en-d azger i tmecrevt.

26

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ISEM D YEGLEM

n tmentilt----------Yekkaw si fad.

3. Asemmad asegzay amaruz: umeggay------------Ugment tullas aman. n wubdir-------------Yegzem webrid di Delles. n wuddid n wemyag usrid---Tura-tt, tebrat-nni. n wuddid n wemyag arusrid-Yefka-as uselmad adlis,

unelmad.

n wuddid n tenze$t-Tga deg-s aman, tecmuxt. n yisem--------------D Masil, umenzu. n yeglem------------D tiberkanin, wallen-is. n wemqim----------D wa, unemhal. n wuddid n wesnekdan-Ha-t, webrid. n wuddid usestan--Anida-tt, tsarut?

4. Asemmad agucclan: n yisem---------------Neswa aman n tala. umernu---------------Ufgen aas izivav. n yeglem-------------Qasi d unciw uqerru. n wemqim-----------D wid n tala i neswa. n wemvan------------D iger n sin watmaten. Tamawt: Tinza$ ar, war (bla), s (n tnila) d s$ur , sselkament addad ilelli. Melmi yettili waddad ilelli?
Cas dexistence de ltat libre

Yettili wawal deg waddad ilelli ma ur yelli waruz deg ususru gar-as d wawal nniven i t-yezwaren. Tiwuriwin n waddad ilelli d ti:

27

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ISEM D YEGLEM

1- Asemmad usrid:-----------Yeswa wemcic aman. 2- Asemmad war tanze$t: n wadeg----------------Qqim, dinna. n wakud----------------Ad d-asen, tameddit. n t$ara------------------La yettugir, timendeffirt. n tesmekta-------------Tewzen tfeqqust-a

akilugram.

uzegzi------------------Ixeddem axeddim igerrzen.

3- Asemmad asegzay ilelli: umeggay---------------Tullas ugment aman. n wubdir---------------Amakar yettwaef. n wuddid n wemyag usrid--Tabrat-nni, tura-tt. n wuddid n wemyag arusrid-Anelmad, yefka-as

uselmad adlis.

n wuddid n tenze$t----Tacmuxt, tga deg-s aman. n yisem-----------------Amenzu d Masil. n yeglem---------------Allen-is d tiberkanin. n wemqim-------------Anemhal d wa. n wuddid n wesnekdan-Abrid ha-t. n wuddid usestan-----Tasarut anida-tt?

4- Asemmad ilelli usiwel:----Aksil, gma, yeqqar di Bumerdas. ----Kker, Linda, ad teev imensi. 5- Isemmaden inez$anen i sselkament tenza$ ar, war, s (n tnila): --Azzel ar aseklu-inna.

28

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ISEM D YEGLEM

--As-d s axxam. --Itett war tiflewt. I G L E M (ARBIB):


Ladjectif qualificatif

Iglem d awal ameskil i yemmalen ta$ara n yisem ne$ amek iga. Iglem yevvafar uglim deg wemvan d tewsit, md:

Am$ar afermac. uglim iglem

asuf amalayasuf amalay

Im$aren ifermacen. uglim iglem

asget amalayasget amalay

Tim$arin tifermacin. uglim iglem


asget unti asget unti

TALIWIN N YEGLEM:
Formes de ladj. qualificatif

Iglem am yisem, yezmer ad yesu snat tewsatin, sin yemvanen d sin waddaden:
a) -Snat tewsatin -Amalay: Amcic amellal. -Unti: Tamcict tamellalt. b) -Sin yemvanen: -Asuf: Amcic amellal. -Asget::Imcac imellalen. c) -Sin waddaden: -Addad ilelli: Aqerru aberkan. -Addad amaruz: Aqerru uberkan. Unti n yeglem:
Le fminin de ladj. qualificatif

Unti n yeglem yettili s tmerna n t n wunti di tazwara d taggara:

amellal / tamellalt, uzyin / tuzyint, imseggem / timseggemt.

29

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ISEM D YEGLEM

Asget n yeglem:
Le pluriel de ladj. qualificatif

Yettili usile$ n wesget n yeglem s tehrayt ne$ s temlellit . Imedyaten: a-S tehrayt:

Afessas / ifessasen, tafessast / tifessasin.

b-S temlellit:

Aneggaru / ineggura, taneggarut / tineggura.

Addad amaruz n yeglem:


Ltat dannexion de ladj. qualificatif

S umata, yettili waddad amaruz n yeglem am waddad amaruz deg yisem: Tal$a
awe au iye ii uwu

Amalay aqbur / weqbur amezwaru/umezwaru iqburen / yeqburen imezwura / imezwura ubrin / wubrin :

Tal$a
tate tat tite tit tutu

Unti taqburt / teqburt tamezwarut/tmezwarut tiqburin / teqburin timezwura / tmezwura tubrint / tubrint

Tamu$li $ef waddaden:


A propos des tats

Ma nessiked $er tal$iwin n wawalen ad tent-naf skant (bnant) akk $ef ilugan (d amyag, d isem). Deg wayen yerzan tal$iwin n yisem, nettaf d akken d isekkilen i isuman ti$ri tamezwarut, deg waddad ilelli, i yemmalen amek ara tili tal$a n waddad amaruz. Ma ad yili ubeddel ne$ ala, si tama, ma yella ubeddel amek ara d-yili, si tama nniven. er tafelwit-a yerzan tal$iwin n sin waddaden:

30

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ISEM D YEGLEM

Ti$ri tamezwarut au awe awa ii

Tirgalin ivefren ti$ri tamezwarut

Tisawalin

Imedyaten

yiwet snat yiwet yiwet snat yiwet targalt tussidt

3 ne$ ugar snat ne$ ugar 2 ne$ ugar 3 ne$ ugar snat ne$ ugar yiwet ne$ ugar

a$erbazu$erbaz Adrarwedrar addalwaddal inelmadeninelmaden Iwtalyewtal ilesyiles Icceryiccer Udemwudem

i ye i yi

uwu

D tidet, llant kra tal$iwin n waddad amaruz deg-sent tisuraf. Annect-a yesra anadi i tukksa n wuguren: Yessefk ad mmuggen wumu$en n tsuraf akk i yellan i yal tal$a. Imusnawen ara dyessuff$en imawalen, deg yimal, ilaq-asen ad fken azal i waya. Amawal Taqbaylit-Tafransist n J.M Dallet d amedya igerrzen. Tussna yessefk-as ad taf amkan-is i wesnefli d usetrer n tutlayt-nne$, maca ur ilaq ara ad nbeddel udem i tmeslayt n yal ass i ssnen yemdanen, i ttmeslayen. D ayen ibanen, mai d asnulfu ara dnesnulfu tutlayt, imi tella $er wegdud. S waya aql-a$ ur neddi ara deg yiwen webrid d kra n watmatennne$ i d-igan kra isumar anida ttwakksent snat tal$iwin s wazal-nsent ideg i d-tkeccem te$ri e deg waddad amaruz d tayev ideg ur tettbeddil ara te$ri i [awe, iye, ii]. Segmi neb$a ad nerez tutlayt-nne$, tamezwarut n tmezwura, ilaq ad nezwir seg weraz n tgejda i$ef tbedd seg wacal igiman iseggasen aya. Gar-asent:

31

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ISEM D YEGLEM

Tamsertit d waddad amaruz. Amside$ ger tal$iwin umalay d wunti, di sin waddaden, ilelli d umaruz. Amside$ ger tal$iwin n yisem d tid n wemyag: isekkilen n tazwara n yisem yellan deg waddad amaruz am imataren udmawanen n tazwara deg wemyag yeftin. er imedyaten di tfelwit-a tasrewsant: AMALAY isekkilen isekkilen isem amyag n tazwara n tazwara amaruz yeftin ye ye$zer yegzem te yi yiger ad yili ti i imensi ibedd t -a wasif ad yaf ta -u wudem yu$al tu UNTI isem amaruz

amyag yeftin

te$zert tidet tnelmadt tamurt tussna

tegzem ad tili tbedd ad taf tu$al

Alugen: Mi ara neb$u ad naru isem (ne$ awal nniven) deg waddad-is amaruz, ad t-nerr d asemmad anez$an s $er: Aselway $er uselway Adrar $er wedrar Asif $er wasif Igenni $er igenni Itran $er yetran $er yiij Iij Uffal $er wuffal Tame$ra $er tme$ra Tamdint $er temdint Tala $er tala Tizi $er tizi

32

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


Tirget

ISEM D YEGLEM

$er terget

LE VERBE

IXEF II: AMYAG:

Amyag d awal ameskil ifettin. Nettaf deg-s sin yericen: 1-Afeggag: yegber aar (tirgalin) + ti$ra: -Aar yemmal anamek. -Ti$ra mmalent timeri. 2- Imataren: -Yella umatar udmawan (azwir, adfir): yemmal udem wi$er yefti wemyag. -Imataren nniven: mmalen timeri tussidt (amatar n wussid tt, tussda n tergalt). Tamawt: -Deg yemyagen isuddimen rennun-d imataren nniven: n weswa$ (s), n wettwa$ (ttwa, ttu), n wemya$ (my). Imedyaten: (Ad) yaru: y : d amatar udmawan. aru: d afeggag (r d aar), (a-u d ti$ra mmalent urmir). Nettemyaru: ne: d amatar udmawan. tte: d amatar n wussid (amyag yefti $er wurmir ussid). my: d amatar n wemya$. aru: d amyag.

33

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

Tal$a taerfit:
La forme simple (linfinitif)

muqel, ini, sel

Tal$a taerfit d tal$a n wemyag send ad yefti. D nettat i d tameyant di tal$iwin n wemyag (ulac deg-s imataren), md: aru, del, kcem, Imyagen iluganen d yerluganen:
Les verbes rguliers et irrguliers

Amyag alugan:
Le verbe rgulier

Amyag alugan d amyag ideg tal$a n wurmir temgarad $ef tin n yezri: md: amyag kcem---urmir:: (ad)yekcem, (ad) kecmen izri : yekcem, kecmen Amyag arlugan:
Le verbe irrgulier

Amyag arlugan d amyag ideg tal$a n wurmir temgarad $ef tin n yezri: md: amyag kcem---urmir: (ad) yazzel, (ad) azzlen izri : yuzzel, uzzlen Imyagen n t$ara:
Les verbes de qualit

Amyag n t$ara d amyag arlugan i yemmalen ta$ara n wubdir ne$ addad-is (amek iga). Md: Amyag imlul / Mellul wedfel = D amellal wedfel. Amyag iwzil / Wezzil wass. = D awezzlan wass.

34

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

Tamawt: Akk imyagen n t$ara nezmer ad d-nessuddem seg-sen igelman: Ihriw ahrawan, tahrawant, ihrawanen, tihrawanin. Uzur azuran, tazurant, izuranen, tizuranin Ifsus afessas, tafessast, ifessasen, tifessasin. Zegzew azegzaw, tazegzawt, izegzawen, tizegzawin. Imyagen isenvanen d yersenvanen :
Les verbes transitifs et intransitifs

Amyag asenvan:
Le verbe transitif

Amyag asenvan d amyag i yettawin (i yesan) asemmad usrid:: Teswa teqcict aman. md: Amyag sew Amyag ddem Yeddem wergaz agelzim. Amyag arsenvan:
Le verbe intransitif

Amyag arsenvan d amyag ur nettawi ara (ur nesi ara) asemmad usrid: Md: Amyag rwel----Awtul yerwel. Amyag azzel---Aydi yettazzal. Tamawt: Llan yemyagen i izemren ad ilin si tama, d isenvanen, si tama nniven, d irsenvanen: Md: Yegzem webrid Amyag gzem d arsenvan (Amatar udmawan ye d ubdir).

35

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

Yegzem wedfel abrid Amyag gzem d asenvan (Amatar udmawan ye d ameggay). Timera d tal$iwin: Llant smuset tmera:

o Izri: Izri yemmal ayen yezrin ifukk , md: yeffe$, temmut, ne$ra. o Urmir: Urmir yemmal tigawt taerfit, md: ad yeffe$, ad temmet, ad

n$er.

la tettmettat, neqqar. ddu, $remt.

o Urmir ussid: Urmir ussid yemmal tigawt yettalsen ne$ tanumi, md: iteffe$,

o Anav: Anav yemmal asendeh (tasunva) $ef tigawt taerfit, md: ff$et, o Anav ussid: Anav ussid yemmal asendeh $ef tigawt yettalsen ne$ tanumi, md: teff$et, teddu, qqaremt.

Tafelwit n tmera:
Tableau des aspects

Ha-tt-a tfelwit n tmera s imedyaten :


Timera Izri Urmir Urmir ussid Ilaw ibaw ilaw Ama$un ibaw

tlemvev ad tlemvev tlemmvev

ur telmidev ara ur tlemmdev ara

ilemden ara ilemden ilemmden

ur nelmid ara

ur nlemmed ara

36

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


Anav Anav ussid

AMYAG

lmed lemmed ur lemmed ara

Ama$un: Tella yiwet tal$a ur nfetti ara neqqar-as ama$un. Ama$un mai d timeri xas akken tebva $ef 3 yericen ilmend unamek : Ama$un n yezri: yeff$en, yeddan, ye$ran. Ama$un n wurmir: ara yeff$en, ara yeddun, ara ye$ren. Ama$un n wurmir ussid : iteff$en, iteddun, yeqqaren.
Tasemlilt:
Synthse

-Urmir d wanav ur sin ara tal$a tibawt. -Anav d wanav ussid ur sin ara ama$un. -Yal ama$un yevvafar timeri-s. Amatar uma$un:
Laffixe du participe

Amatar uma$un ilaw n yemyagen imugna deg-s sin yericen: y(i) di tazwara, n di taggara. Amatar uma$un ibaw deg-s kan n di tazwara. a. ilaw: i(y)-------------n md: ilulen, yuran Tal$a n wudem 3.sf + n. b. ibaw: ur n------------md: ur nlul, ur nuriTal$a n wudem 1.gt. Amatar uma$un n yemyagen n t$ara, deg yezri d n di taggara n tal$a-s tilawt d tazwara n tal$a-s tibawt: a. ilaw: -------------n

37

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


md: mellulen tal$a n wudem 3.sf.m + en. b. ibaw: ur n ---------md: ur nmellul n + tal$a n wudem 1.gt. Taggayin n yemyagen:
Les groupes des verbes

AMYAG

Nezmer ad nebvu imyagen ilmend n tal$a n wussid-nsen (anav ussid d wurmir ussid). S wakka ad naf smuset taggayin i yerzan ama imyagen iluganen ama irluganen. er tafelwit-a:
IMEDYATEN TAGGAYIN Taggayt ta 1 ut -s tussda n tergalt Taggayt ta 2 ant -s tmerna umatar n wussid Taggayt ta 3 ant -s temlellit Taggayt ta 4 ant -s temlellit d tussda n tergalt Taggayt ta 5 ant -s temlellit d tmerna umatar n wussid Tasureft: -Tasureft tettili s tussda n tergalt d tmerna umatar n wussid eg/tegg. Tasureft deg-s kan yiwen wemyag (eg), ur yessefk ara ad d-nini d taggayt s timmad-is.
IMYAGEN ILUGANEN IMYAGEN IRLUGANEN

sni / senni if / ttif

rnu / rennu all / ttall

ssekcem/ssekcam sserwu/sserway gen / ggan mel / mmal

susem / ttsusum seggem/ttseggim

38

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

UDMAWEN:
LES PERSONNES

Llan krav (3) wudmawen, yal wa ila amqim-is udmawan: 1.Win yettmeslayen : Nekk, nekkni, nekkenti. 2. Win iwumi ttmeslayen: Ke, kemm, kunwi, kunemti. 3. Win i$ef ttmeslayen (yettwabdaren): Netta, nettat, nitni,

nitenti.

Tamawt: Udem d ameskil seg mi yezmer ad yesu: asuf, asget, amalay d wunti. er wudmawen-a, ad d-rnun sin wudmawen uddisen. Udem uddis ur yesi ara amqim udmawan ilelli i t-yemmalen maca zdin deg-s sin wudmawen: Uddis amalay Azal-is: Nekkni ne$ nekkenti d kunwi. Uddis unti Azal-is: Nekkni ne$ nekkenti d kunemti. Imataren udmawanen: Les affixes personnels Amatar udmawan d isekkilen i d-irennun, di tseftit, di tazwara d taggara n wemyag; yemmal-d anwa udem wi$er yefti wemyag. md: yufeg y = netta 3.sf. m ufant nt = nitenti 3. gt. Nt Tamawt: Amatar udmawan n wudem uddis yegber sin imataren zdin: Nessnet (n-----------) d (-----------t) 1gt+2gt.m

39

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


Nessnemt (n-----------) d (---------mt) 1gt+2gt.nt

AMYAG

Tafelwit n wudmawen : UDMAWEN IMQIMEN 1.sf 2.sf 2.gt.nt 3.sf.m 3.sf.nt 1.gt.m 1.gt.nt 2.gt.m 2.gt.nt 3.gt.m 3.gt.nt ds.m ds.nt nekk ke kemm netta nettat nekkni nekkenti kunwi kunemti nitni nitenti
IMATAREN UDMAWANEN
IZRI+URMIR+URMIR USSID

------------------------$ t-----------------------v i, y--------------------t-----------------------n----------------------t----------------------m t---------------------mt ----------------------n ---------------------nt n----------------------t n--------------------mt

Timawin: 1-Amatar udmawan 3.sf.m, yettili : i : zdat yiwet tergalt, md: ibedd, itett, imuqel. ye: zdat snat tergalin ne$ zdat tergalt tussidt, md: yensa, yeddem. y: zdat te$ri, md: yuli, (ad) yaf, (ad) yini. 2- Nrennu ti$rie: a- I umatar udmawan n tazwara, ma yebda ufeggag s snat tergalin: kcem / t.kcem, n.kcem ------tekcem, nekcem. b- I umatar udmawan n taggara, ma yekfa ufeggag s tergalt: kcem / kecme$, tkecmem, tkecmemt, nkecmet, nkecmemt.

40

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

lal / lulen, lulent, tlulem, tlulemt. 3- Di kra tmeslayin, deg wanav d wanav ussid, amatar udmawan 2.gt.m (kunwi), yettili di tal$a nniven (--------m), md: arum - ttarum, lemdem - lemmdem, azzlem - ttazzalem. Izri n yemyagen n t$ara:
Prtrit des verbes de qualit:

Di tseftit $er yezri, imataren udmawanen n yemyagen n t$ara mgaraden $ef wid n yemyagen imugna. Ha-ten-aya: 1.gt: -------------it 1. sf : --------------$ 2.gt.m: ------------it 2. sf : --------------v 2.gt.nt: ------------it 3. sf.m: -----------3.gt.m: ------------it 3. sf.nt : ------------t 3.gt.nt: ------------it ds.m: -----------it ds.nt:------------it Tasemlilt:
Synthse

Deg yezri n yemyagen n t$ara, imataren udmawanen ttilin kan di taggara. Udem a3an asuf amalay ur yesi ara amatar udmawan. Tettili kan yiwet tal$a n wesget, amatar-is udmawan d it. Timawin: 1- Di kra tmeslayin, ulac amgired ger tseftit n wemyag n t$ara d tin n wemyag amagnu. 2- Llan yemyagen n t$ara i ilan taseftit am tin n yemyagen imugna: lhu, cbe. Kra n tseftay:
Quelques conjugaisons

IBRIK

IFSUS

IHRIW

UZUR

IWSIR

IWRI

41

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

berrike$ berrikev berrik berriket Berrikit

Fessuse$ fessusev fessus fessuset Fessusit

hrawe$ hrawev hraw hrawet hrawit

zure$ zurev zur zuret zurit

wessre$ wessrev wesser wessret wessrit

werra$e$ werra$ev werra$ werra$et werra$it

Udmawen uddisen:
Les personnes composes

Di tmeslayt n yal ass, sseqdacen aas Imazi$en (lad$a Leqbayel), snat tal$iwin: azal n yal yiwet deg-sent d sin wudmawen n wesget 1.gt + 2.gt.m + nt: a-Udem uddis amalay: 1.gt + 2. gt.m b-Udem uddis unti: 1.gt + 2.gt.nt

-Ad nkecmet = Ad nekcem (nekkni) + ad tkecmem (kunwi). -Ad nkecmet = Ad nekcem (nekkni ne$ nekkenti) + Ad tkecmemt (kunemti).
TALA TIBAWT:
LA FORME NEGATIVE

Tettili tal$a tibawt s tmerna umernu n tibawt i wemyag. Imedyaten: Tal$a tilawt
Yura unelmad taseddart. Yessen wegdud amezruy-is. an swan.

Tal$a tibawt Ur yuri ara unelmad taseddart. Ur yessin ara wegdud amezruy-is. Ur in ur swin.

Timawin: 1-Urmir d wanav ulac $ur-sen tal$a tibawt. 2-Deg wanav ussid d wurmir ussid, tal$a tibawt am tal$a tilawt.

42

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

Ttagmet -------------Ur ttagmet ara Tettaggmem----------Ur tettagmem ara

Amgired ger yezri ilaw d yezri ibaw:


Irrgularit entre le prtrit positif et le prtrit ngatif

Deg waas yemyagen, yettili wemgired ger snat tal$iwin n yezri, tilawt d tibawt. Yettili deg wudmawen akk ne$ deg wudmawen n wesget d wudem a3an asuf amalay d wunti. Amgired deg wudmawen akk:
Irrgularit toutes les personnes

Tal$iwin nniven Amedya n tseftit: 1.sf:bedre$ (ur) bdire$ bder / bder bdir 2.sf:tbedrev (ur) tebdirev kker / kker kkir 3.sf.m:yebder (ur) yebdir mseglu/mseglumsegla 3.sf.nt:tebder (ur) tebdir adef / adef udif 1.gt:nebder (ur) nebdir idir / idir ddir 3.gt.m: 2.gt.nt:tbedrem (ur) tebdirem tbedremt (ur)tebdiremt 2.gt.m:bedren (ur) bdiren 3.gt.nt:bedrent (ur) bdirent ds.m:nbedret (ur) nebdiret ds.nt:nbedremt (ur) nebdiremt b-Amgired deg wudmawen akk, anagar deg wudmawen 1.2.sf: Amedya ntseftit: 2.gt.nt: tebramt (ur) tebrimt 3.gt.m: bran (ur) brin 1.sf: bri$ (ur) bri$ 2.sf: tebriv (ur) tebriv 3.gt.nt: brant (ur) brint 3.sf.m: yebra (ur) yebri ds.m: nebrat (ur) nebrit 3.sf.nt: tebra (ur) tebri ds.nt: nebramt (ur) nebrimt Tal$iwin nniven: 1.gt: nebra (ur) nebri 2.gt.m: tebram (ur) tebrim bru / bra bri

43

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

sel / sla sli zzu / zza zzi ekk / kka kki ri / ra ri azu / uza uzi

af / ufa ufi ili / ila ili mel / mla mli els / lsa lsi eg / ga gi

Tamawt: Deg yemyagen iswa$en d yettwa$en, d yemyagen n t$ara, izri ibaw am yezri ilaw. Sselmed nesselmed = (ur) nesselmed. Ttubeddel yettubeddel = (ur) yettubeddel. Imsus messus = (ur) messus. Tizel$iwin n tnila:
Les particules de direction

D d n d tizel$iwin n tnila, mmalent ani$er terra tigawt. Di snat yid-sent teqqnent s tjerrivt n tuqqna:: -d: $er win yettmeslayen. -n: $er win iwumi ttmeslayen ne$ $er wemkan i d-yettwabedren ne$ $er din. Tettili tzel$a n tnila zdat wemyag ne$ deffir-s: 1-Zdat wemyag:
Devant le verbe

Tettili tzel$a n tnila zdat wemyag ma tella tzel$a n yimal ne$ umiran ne$ ma yella umernu n tibawt ne$ amqim amassa$ :: Anav ussid: Ur d-ttaru ara tibratin. Izri: Ur d-yuri ara tibratin. Urmir: Ad d-yaru tabrat.

44

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


Urmir ussid: La d-yettaru tibratin. Ama$un: D netta i d-yuran tabrat.

AMYAG

2-Deffir wemyag:
Derrire le verbe

Tettili tzel$a n tnila deffir wemyag ma ulac tizel$iwin, amernu n tibawt d wemqim amassa$ :: Anav: Aru-d tibratin. Anav ussid: Ttaru-d tibratin. Izri: Yura-d tibratin. Urmir: Awev kan, taruv-d tabrat. Urmir ussid: Yettaru-d tibratin. Timawin: 1-Imyagen n t$ara ur seun ara tazel$a n tnila: Yella: izwi$- isliw- im$ur. Maca ulac: izwi$-d, isliw-d, im$ur-d. 2-S umata, deffir wuddiden n wemyag, tizel$iwin n tnila d, n ttu$alent d: id, in. md: Ddem-as-t-id. Awi-as-t-in. 3- Llant tzel$iwin n tnila nniven, teqqnent $er wesnekdan : er asnekdan.

45

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

KRA IZUMAL N TSEFTIT:


QUELQUES MODELES DE CONJUGAISON

SEL
IMQIMEN Nekk Ke Netta Nettat Nekkni Kunwi Kunemti Nitni Nitenti Ds.m Ds.nt AMAUN ANAV

Amyag arlugan. Ussid-is: s tussda n tergalt.

IZRI ILAW

IZRI IBAW

URMIR

URMIR USSID

sli$ tesliv yesla tesla nesla teslam teslamt slan slant neslat neslamt yeslan sel slet

ur sli$ ur tesliv ur yesli ur tesli ur nesli ur teslim ur teslimt ur slin ur slint ur neslit ur neslimt ur nesli slemt

ad sle$ ad teslev ad isel ad tsel ad nsel ad teslem ad teslemt ad slen ad slent ad neslet ad neslemt ara yeslen

selle$ tsellev isell tsell nsell tsellem tsellemt sellen sellent nsellet nsellemt isellen (ur nsel)

46

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


ANAV USSID

AMYAG

sell

sellet sellemt

AF

Amyag arlugan. Ussid-is: s tmerna umatar n wussid.

IMQIMEN Nekk Ke Netta Nettat Nekkni Kunwi Kunemti Nitni Nitenti Ds.m Ds.nt AMAUN ANAV ANAV USSID

IZRI ILAW

IZRI IBAW

URMIR

URMIR USSID

ufi$ tufiv yufa tufa nufa tufam tufamt ufan ufant nufat nufamt Yufan af ttaf afet ttafet

ur ufi$ ur tufiv ur yufi ur tufi ur nufi ur tufim ur tufimt ur ufin ur ufint ur nufit ur nufimt ur nufi ttafet ttafemt

ad afe$ ad tafev ad yaf ad taf ad naf ad tafem ad tafemt ad afen ad afent ad nafet ad nafemt ara yafen

ttafe$ tettafev yettaf tettaf nettaf tettafem tettafemt ttafen ttafent nettafet nettafemt yettafen (ur nettaf)

47

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

SNI
IMQIMEN Nekk Ke Netta Nettat Nekkni Kunwi Kunemti Nitni Nitenti Ds.m Ds.nt AMAUN ANAV ANAV USSID

Amyag alugan. Ussid-is: s tussda n tergalt.

IZRI ILAW IZRI IBAW

URMIR

URMIR USSID

sni$ tesniv yesni tesni nesni tesnim tesnimt snin snint nesnit nesnimt yesnin sni snit Senni sennit

ur sni$ ur tesniv ur yesni ur tesni ur nesni ur tesnim ur tesnimt ur snin ur snint ur nesnit ur nesnimt ur nesni snimt sennimt

ad sni$ ad tesniv ad yesni ad tesni ad nesni ad tesnim ad tesnimt ad snin ad snint ad nesnit ad nesnimt ara yesnin

senni$ tsenniv isenni tsenni nsenni tsennim tsennimt sennin sennint nsennit nsennimt isennin
(ur nsenni)

48

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

IF

Amyag alugan. Ussid-is: s tmerna umatar n wussid.

IMQIMEN Nekk Ke Netta Nettat Nekkni Kunwi Kunemti Nitni Nitenti AMAUN ANAV ANAV USSID

IZRI ILAW IZRI IBAW

URMIR

URMIR USSID

ife$ tifev yif tif nif tifem tifemt ifen ifent Yifen if ttif ifet ttifet

ur ife$ ur tifev ur yif ur tif ur nif ur tifem ur tifemt ur ifen ur ifent ur nif ifemt ttifemt

ad ife$ ad tifev ad yif ad tif ad nif ad tifem ad tifemt ad ifen ad ifent ara yifen

ttife$ tettifev yettif tettif nettif tettifem tettifemt ttifen ttifent yettifen (ur nettif)

49

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

SSIWEL
IMQIMEN

Amyag arlugan. Ussid-is: s temlellit.

IZRI ILAW

IZRI IBAW

URMIR

URMIR USSID

Nekk Ke Netta Nettat Nekkni Kunwi Kunemti Nitni Nitenti Ds.m Ds.nt
AMAUN

ssawle$ tessawlev yessawel tessawel nessawel tessawlem tessawlemt ssawlen ssawlent nessawlet nessawlemt Yessawlen

ur ssawle$ ur tessawlev ur yessawel ur tessawel ur nessawel ur tessawlem ur tessawlemt ur ssawlen ur ssawlent ur nessawlet
ur nessawlemt

ad ssiwle$ ad tessiwlev ad yessiwel ad tessiwel ad nessiwel ad tessiwlem ad tessiwlemt ad ssiwlen ad ssiwlent ad nessiwlet
ad nessiwlemt

ssawale$ tessawalev yessawal tessawal nessawal tessawalem


tessawalemt

ssawalen ssawalent nessawalet

nessawalemt
(ur nessawal)

ur nessawel

ara yessiwlen

yessawalen

ANAV ANAV USSID

ssiwel ssiwlet ssiwlemt ssawal ssawalet ssawalemt

50

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

DEL
IMQIMEN Nekk Ke Netta Nettat Nekkni Kunwi Kunemti Nitni Nitenti Ds.m Ds.nt AMAUN ANAV ANAV USSID

Amyag arlugan. Ussid-is: s temlellit d tussda n tergalt.

IZRI ILAW

IZRI IBAW

URMIR

URMIR USSID

dli$ tedliv yedla tedla nedla tedlam tedlamt dlan dlant nedlat nedlamt yedlan del ddal

ur dli$ ur tedliv ur yedli ur tedli ur nedli ur tedlim ur tedlimt ur dlin ur dlint ur nedlit ur nedlimt ur nedli

ad dle$ ad tedlev ad idel ad tdel ad ndel ad tedlem ad tedlemt ad dlen ad dlent ad nedlet ad nedlemt ara yedlen

ddale$ teddalev yeddal teddal neddal teddalem teddalemt ddalen ddalent neddalet neddalemt
(ur neddal)

yeddalen

dlet dlemt ddalet ddalemt

51

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

SSEKCEM
IZRI ILAW

Amyag alugan. Ussid-is: s temlellit.

IZRI IBAW

URMIR

URMIR USSID

sskecme$ tesskecmev yessekcem tessekcem nessekcem tesskecmem tesskecmemt sskecmen sskecment nesskecmet nesskecmemt Yesskecmen

ur sskecme$ ur tesskecmev ur yessekcem ur tessekcem ur nessekcem ur tesskecmem ur tesskecmemt ur sskecmen ur sskecment ur nesskecmet ur nesskecmemt ur nessekcem

ad sskecme$ ad tesskecmev ad yessekcem ad tessekcem ad nessekcem ad tesskecmem ad tesskecmemt ad sskecmen ad sskecment ad nesskecmet ad neskecmemt ara yesskecmen

ssekcame$ tessekcamev yessekcam tessekcam nessekcam tessekcamem tessekcamemt ssekcamen ssekcament nessekcamet nessekcamemt yessekcamen (ur nessekcam)

ssekcem sskecmet sskecmemt ssekcam ssekcamet ssekcamemt

52

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

GEN
IMQIMEN

Amyag alugan.

Ussid-is: s temlellit d tussda n tergalt.

IZRI ILAW

IZRI IBAW

URMIR

URMIR USSID

Nekk Ke Netta Nettat Nekkni Kunwi Kunemti Nitni Nitenti Ds.m Ds.nt AMAUN ANAV ANAV USSID

gne$ tegnev igen tgen ngen tegnem tegnemt gnen gnent negnet negnemt yegnen

ur gne$ ur tegnev ur igen ur tgen ur ngen ur tegnem ur tegnemt ur gnen ur gnent ur negnet ur negnemt ur ngen

ad gne$ ad tegnev ad igen ad tgen ad ngen ad tegnem ad tegnemt ad gnen ad gnent ad negnet ad negnemt ara yegnen

ggane$ tegganev yeggan teggan neggan tegganem tegganemt gganen gganent negganet negganemt yegganen
(ur neggan)

gen gnet gnemt ggan gganet gganemt

53

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

GGALL
IMQIMEN Nekk Ke Netta Nettat Nekkni Kunwi Kunemti Nitni Nitenti Ds.m Ds.nt AMAUN ANAV ANAV USSID

Amyag arlugan. Ussid-is: s temlellit d tmerna umatar n wussid.


IZRI ILAW
ggulle$ teggullev yeggull teggull neggull teggullem teggullemt ggullen ggullent neggullet neggullemt yeggullen

IZRI IBAW
ur ggulle$ ur teggullev ur yeggull ur teggull ur neggull ur teggullem ur ggullen ur ggullent ur neggullet ur neggull
ur teggullemt

URMIR
ad ggalle$ ad teggallev ad yeggall ad teggall ad neggall

URMIR USSID
ttgalla$ tettgallav yettgalla tettgalla nettgalla tettgallam tettgallamt ttgallan ttgallant nettgallat nettgallamt yettgallan
(ur nettgalla)

ur neggullemt

ad ggalen ad ggallent ad neggallet


ad neggallemt

ad teggallem ad teggallemt

ara yeggallen

ggall ggallet ggallemt ttgalla ttgallat ttgallamt

54

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

BUDD
IMQIMEN

Amyag alugan. Ussid-is : s temlellit d tmerna umatar n wussid.

IZRI ILAW
budde$ tbuddev ibudd tbudd nbudd tbuddem tbuddemt budden buddent nbuddet nbuddemt Ibudden

IZRI IBAW
ur budde$ ur tbuddev ur ibudd ur tbudd ur nbudd ur tbuddem ur tbuddemt ur budden ur buddent ur nbuddet ur nbuddemt ur nbudd

URMIR
ad budde$ ad tbuddev ad ibudd ad tbudd ad nbudd ad tbuddem ad tbuddemt ad budden ad buddent ad nbuddet ad nbuddemt ara ibudden

URMIR USSID
ttbuddu$ tettbudduv yettbuddu tettbuddu nettbuddu tettbuddum tettbuddumt ttbuddun ttbuddunt nettbuddut nettbuddumt
(ur nettbuddu)

Nekk Ke Netta Nettat Nekkni Kunwi Kunemti Nitni Nitenti Ds.m Ds.nt AMAUN ANAV ANAV USSID

yettbuddun

budd buddet buddemt


ttbuddu ttbuddut ttbuddumt

55

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

EG

Amyag arlugan. Ussid-is: s tussda n tergalt d tmerna umatar n wussid.


IZRI ILAW IZRI IBAW URMIR URMIR USSID

IMQIMEN Nekk Ke Netta Nettat Nekkni Kunwi Kunemti Nitni Nitenti Ds.m Ds.nt AMAUN ANAV ANAV USSID

gi$ tgiv iga tga nga tgam tgamt gan gant ngat ngamt Igan

ur gi$ ur tgiv ur igi ur tgi ur ngi ur tgim ur tgimt ur gin ur gint ur ngit ur ngimt ur ngi

ad ge$ ad tgev ad yeg ad teg ad neg ad tgem ad tgemt ad gen ad gent ad nget ad ngemt ara igen

tegge$ tetteggev itegg tettegg ntegg tetteggem tetteggemt teggen teggent ntegget nteggemt iteggen (ur ntegg)

eg get gemt tegg tegget teggemt

56

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

Ilugan n tseftit: Rgles de conjugaison

1-Tettili te$ri e di tazwara n wemyag, ma ur telli deg-s te$ri nniven. Nettaf aya anagar di tal$a taerfit ne$ deg wudem wis 2 n wasuf, deg wanav.. Imedyaten: eks, eg, ekk, ens, enz, err, ers. 2-Weroin ad tili te$ri e di taggara n wemyag ne$ n wawal nniven. 3-Trennu te$ri e $er umatar udmawan n tazwara, ma yebda ufeggag s snat n tergalin . Imedyaten: bder / yebder, tebder, nebder. -Trennu te$ri e $er umatar udmawan n taggara ma yekfa ufeggag n wemyag s tergalt. Imedyaten: bder/ bedre$, tbedrev, tbedrem, tbedremt.

57

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

4-Trennu te$ri e $er umatar uma$un n tazwara ma yebda ufeggag n wemyag s snat tergalin (er alugen3). Imedyaten: yerwan, (ara) yerwun, yettazzalen, yelsan. -Trennu $er umatar uma$un n taggara ma yekfa ufeggag s tergalt (er alugen 3). Imedyaten: ikecmen, yettanfen, yettazzalen, imuqlen. 5-Amatar n wussid d: tt, tte, te: -Yettili d tt, zdat te$ri ne$ yiwet tergalt : md: af / ttaf, herri /ttherri, bedd / ttbedda. -Yettili d tte, zdat snat tergalin: md: fruri / ttefruri, zmumeg / ttezmumug. -Yettili d te, zdat tergalt tussidt : md: ddu / teddu, kker / tekker, eg / tegg. 6-Amatar n wussid te, mi ara yemlil d umatar udmawan n tazwara t, yettu$al d tte. Imedyaten: 2.sf: (ad) tekkrev / tettekkrev, (ad) tedduv / tettedduv, (ad) tekkev / tettekkev, (ad) tgev / tetteggev. 3.sf.nt: (ad) tekker / tettekker, (ad) teddu / tetteddu,

58

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

(ad) tekk / tettekk, (ad) teg / tettegg. 2.gt.m: (ad) tekkrem / tettekkrem, (ad) teddum / tetteddum, (ad) tekkem / tettekkem, (ad) tgem / tetteggem. 2.gtnt: (ad) tekkremt / tettekkremt, (ad) teddumt/ tetteddumt, (ad) tekkemt / tettekkemt, (ad) tgemt / tetteggemt.
7-Ma irennu umatar n wussid zdat tergalt tussidt tettekkes tussda. Imedyaten: ggall / ttgalla, nnerni / ttnerni, mmekti-d / ttmekti-d.

8-Deg wemgired ger yezri ilaw d yezri ibaw, tettili-d temlellit n te$ri n taggara s te$ri n tibawt i. Ti$ri i d ti$ri n tibawt. Imedyaten: yeddem ----------------ur yeddim yufeg ------------------ur yufig yerna ------------------ur yerni 9-Ussid n yemyagen iswa$en d yettwa$en s ttu, ttw (a), yettili kan s temlellit. Imedyaten: ssifeg / ssafag, sgen / sgan, sselhu / sselhay.

59

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AMYAG

ttucemmet / ttucemmat, ttwakkes / ttwakkas, ttwawi / ttwaway.


10-Anav d wurmir ne$ anav ussid d wurmir ussid, ttemgaraden kan deg umatar udmawan. ANAV URMIR ANAV USSID URMIR USSID

Aru Arut Arumt

taruv tarum tarumt

ttaru ttarut ttarumt

tettaruv tettarum tettarumt

11-Di tal$a tussidt i d-yettilin s tussda n tergalt, d targalt ta2ant i itessden, yalass. Imedyaten: bder / bedder, rnu / rennu, zwi / zewwi. 12-Di tal$a tussidt i d-yettilin s temlellit d tussda n tergalt, d targalt tamezwarut i itessden, yalass. Imedyaten: gen / ggan, del / ddal, mel / mmal.

60

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ASUDDEM

LA DERIVATION

IXEF III: A S U D D E M:

Asuddem d asuffe$ n wawal seg wawal nniven, awal i dyettusuddmen d awal asuddim, yettili d isem, d iglem, d amyag... Si zik ar assa, simmal ttlalen-d wawalen imaynuten, rennun-d $er umawal n tutlayt. Tarrayt tagejdant deg wesnelfu-nsen d asuddem. Seg wemyag, nessudum-d: -Ismawen: -Igelman:

tazzla (si azzel), ameksa (si eks).

amellal (si imlul), asellaw (si isliw). ssekcem, ttwakcem, myekcam (si kcem).
ISMAWEN ISUDDIMEN (IZELMAN) :
LES NOMS DERIVES

-Imyagen:

Ismawen isuddimen bvan $ef 03 yericen: ismawen n tigawt, ismawen umeggay, ismawen n wallal. 1. Isem n tigawt:
Le nom daction

Isem n tigawt yemmal ayen iverrun. Tal$iwin-is tigejdanin d ti: a. Asuf amalay:

61

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


Masculin singulier

ASUDDEM

aRRaR

azdar si zder azway si zwi afa si fe affug alluy


si afeg si ali

aRRuR a----------a----------i a---------u aneRRuR i----------i u----------i u----------u uRuR

amured si mured aselmed si sselmed asemlili si ssemlil a$illi si $ill abuddu si budd anekcum si kcem i$imi ibeddi ui uzu u$ud urar inig fad
si qqim si bedd si e si zzu si qqed si urar si inig si ffad (da, tekkes tussda).

------------

b. Asget amalay:
Masculin pluriel

62

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


i----------an

ASUDDEM

iraran

si err-d

c. Asuf unti:
Fminin singulier

taRuRi ta-------i ta-------it ta-----awt ta-------a tane------a ta-------t te-------ti--------t ti--------it ti---------i tim(e)-----iwt tuRRRa tu-------t tuRut d. asget unti:
Fminin pluriel

taguni ta$uri tasusmi taduli talalit tagallit tazedmawt tazzla tarda tanekkra taayt tatut tewzel tizegzewt tifit tizelgi timesliwt tuddza tuzzya tudert tuzert tuut

si gen si $er si ssusem si del si lal si ggall si zdem si azzel si irid si kker si aay si ttu si iwzil si zegzew si if si zleg si sel si ddez si zzi si idir si uzur si u

ti--------in

63

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t tu-------in

ASUDDEM

tifin tigin tu$alin


2. Isem umeggay :

si af si eg si u$al

Le nom dagent

Isem umeggay yemmal win yessevran tigawt.Tal$iwin-is tigejdanin d ti: ameRRaR aneRRaR amaRRaR aReRRaR aReRRaR aRaRaR amuRiR am--------am--------a am--------u an(e)-----u im----------

amekraz anelmad amakkas aselmad asemmad amaway amuvin amsuter ameksa amallu aneqqamu iminig

si krez si lmed si kkes si sselmed si smed si awi si aven si ssuter si eks si all si qqim si inig

3. Isem n wallal:
Le nom dinstrument

Isem n wallal yemmal ta$awsa s wayes tevra tigawt. aReRRaR aReRRuR as---------im(e)-----iRReR ise--------isi----------

areqqas akemmus asagem

si rqes si kmes si agem

64

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ASUDDEM

imelwi si lwi

imcev,timcevt si mcev isegni, tisegnit si gnu tisiqqest si qqes

IMYAGEN ISUDDIMEN:
LES VERBES DERIVES

Amyag asuddim yettili d aswa$, d amya$ ne$ d attwa$. Iverru-d usuddem n yemyagen ilmend isekkilen s wayes yebda wemyag amenzu. Amyag ansi d-yekka usuddem d amyag amenzu. Imedyaten TALA Aswa$ Amya$ Attwa$ Aswa$:
Le factitif

AMYAG ASUDDIM

AMYAG AMENZU

s s e lm e d myaf ttwaqqes

lmed af qqes

Yettili usile$ n weswa$ s tmerna n yiwen seg yezwiren-a: s, ss, sse, ssu i wemyag amenzu. S wezwir ss, tezmer ad d-tili temlellit n te$ri n tazwara ne$ n taggara.
AZWIR

s sse

ISEKKILEN S WAYES YEBDA WEMYAG AMENZU R RR RR

AMYAG AMENZU

AMYAG ASWA$

TAMAWT

bedd nnerni rwel

sbedd snerni sserwel

-Tekkes tussda.

65

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


Rru ssu ss Rre $R

ASUDDEM
sseddu ssuffe$ ssers ssifeg ssimlel ssilqeq
-Amyag amenzu deg-s kan yiwet tergalt tussidt. -Tella temlellit di tazwara. -Tella temlellit di taggara.

ddu ffe$ ers afeg imlul ilqiq

Amya$:
Le rciproque

Yettili usile$ n wemya$ s tmerna n wezwir: my, mye, myu, m.


AZWIR
ISEKKILEN S WAYES YEBDA WEMYAG AMENZU AMYAG AMENZU

AMYAG ASWA

TAMAWT

my

$R

mye my m

RR RR $RR R

aru if err asem kcem zzem issin nadi gaber

myaru myif myerr myasam myekcam myuzzam

-Tella temlellit.
-Tella temlellit. -Tella temlellit. -Tella temlellit. -Tella temlellit.

myussan mnadi mgabar

Attwa$:
Le passif

Yettili usuddem n wettwa$ slid seg yemyagen isenvanen, s tmerna n wezwir: ttu, ttwa, ttw, mm.

66

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ASUDDEM

AZWIR

ISEKKILEN S WAYES YEBDA WEMYAG AMENZU

AMYAG AMENZU

AMYAG
ASWA

TAMAWT

ttu ttwa ttw mm

R RR RR $R eR RR eRR

beddel dawi mudd lmed ddem awi azen els zlu e

ttubeddel ttudawi ttumudd ttwalmed ttwaddem ttwawi ttwazen mmels mmzel mme

-Tella temlellit.

G-M : R d targalt ; RR d targalt tussidt; $ d ti$ri. Tal$iwin tuddisin:


Les formes composes

Llant kradet tal$iwin tuddisin: -Aswa$ n wemya$: ssemyehdar myehdar hder -Amya$ n weswa$: mselmad sselmed lmed -Attwa$ n weswa$: ttuselmed sselmed lmed

67

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ASUDDEM

Asile$ n tal$iwin tuddisin:


Formation des formes composes

Asile$ n tal$iwin-a tuddisin, iverru-d akken i d-iverru usile$ n tal$iwin tisuddimin tierfiyin.
AZWIR UDDIS AMYAG AMENZU
TALA TASUDDIMT TA ERFIT TALA TASUDDIMT TUDDIST

Aswa$ n wemya$ Amya$ n weswa$ Attwa$ n weswa$

Ssem ssemy($) my($)s Ms($) ttus($) Ttwas

wali hder bedd nger lmed bedd

mwali myehdar sbedd ssenger sselmed sbedd

ssemwali ssemyehdar myesbedd msengar ttuselmed ttwasbedd

Tamawt: Attwa$ ur d-nesuddum ara seg-s tal$a tuddist. Asekkil ($) yemmal ti$ri. Tarrayt usile$ n yemyagen isuddimen:
Procd de formation des verbes drivs

Akken i d-nezwar awal, s umata, asile$ n yemyagen isuddimen yevvafar isekkilen imezwura si tama, si tama nniven yezmer ad yili wassa$ d wemvan n tsawalin i ila wemyag amenzu ne$ amyag ansi ara d-yili usuddem:

68

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ASUDDEM

Asuddem n weswa$: -Zdat yiwet tergalt, yiwet tsawalt [gen-sgen] s -Zdat yiwet tergalt iwumi tekkes tussda, aas tsawalin [dder$el-sder$el] sse ssu ssi ss -Zdat snat tergalin [msed-ssemsed] -Zdat tergalt tussidt, yiwen imesli [ttu-ssettu] -Zdat tergalt tussidt, yiwet tsawalt, sin imesla

[ev-ssuev]

-Zdat te$ri a n wemyag amagnu, tamlellit s te$ri i [afeg-ssifeg] -Zdat te$ri i, tamlellit n te$ri ta2ant deg wemyag n t$ara [imlul-ssimlel] -Zdat te$ri e [els-ssel

Asuddem n wemya$: m myu mye -Zdat yiwet tergalt [nadi-mnadi] mm my -Zdat snat tergalin, ugar n yiwet tsawalt, tamlellit [kcem-myekcam] -Zdat tergalt tussidt [ttu-myettu]

69

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ASUDDEM

-Zdat te$ri e, yiwet tsawalt

u$al-myu$al]

-Zdat te$ri a, i, u [awi-myawi, ini-myini,

[en$-mmen$]

-Zdat te$ri yezwaren targalt tussidt, tamlellit [issin-myussan]

Asuddem n wettwa$: ttu ttwa ttw -Zdat yiwet tergalt [beddel-ttubeddel] -Zdat snat tergalin [zde$-ttwazde$] -Zdat tergalt tussidt [ddem-ttwaddem] -Zdat te$ri [a$-ttwa$]

ASUDDEM IGELMAN:
LA DERIVATION DADJ. QUALIFICATIFS

S wudem amatu, yettili-d usuddem igelman seg yemyagen. Si tama nniven nettulfu d akken yessefk ad yettunefk wazal i usuddem-nsen seg yismawen. Tal$iwin tigejdanin:
Les formes principales

1-Asuddem seg wemyag:


La drivation verbale

a------------an

uRRiR ame--------u

uRRiR

aneRRaRu

70

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t aReRRiR aReRRaR aRRaRaR aReRRaR aRRaR im---------aRiRan-------- aivan aRuRan------- azuran aReRRRan---- aRRaRan------ ahrawan ------------------ ubrin ------------------ uddiz ameRRu------- amerku ameRReRRu-- ameqqersu ameRRaRu---- amezwaru ameRRaRu---- amellau ------------------ aneqqaru ------------------ aderwic ------------------ azegzaw ------------------ aftatas ------------------ asellaw ------------------ awra$ ------------------ imseggem

ASUDDEM

ameqqran
aReRRan----- azedgan
La drivation nominale

2-Asuddem seg yisem: a------------an ams(e)-------aRuRRiR ------------------ adelsan ------------------ amsedrar ------------------ a$urbiz

Awal $ef usuddem seg yisem:


A propos de la drivation nominale

Akken nwala deg ufella, yettili usuddem ula seg yismawen. Xas ur teggit ara tarrayt-a, tezmer ad tili, deg yimal, d yiwen wallal s wazal-is, i wesnelfi d wesnerni n tutlayt-nne$ am di tutlayin nniven n umaval. Abrid yenjer i waya mi ara ner imedyaten-a: a-Asuddem seg yisem amatu: Drivation du nom commun iglem: a$urbiz a$erbaz, agdudan agdud.

71

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t amyag: ssiwel awal b-Asuddem seg yisem uzzig: Drivation du nom propre isem : Atunsi Tunes, Afransis Fransa. iglem : Agdud Atunsi Tunes. amyag: Ttumaze$ Tamazi$t.

ASUDDEM

IXEF IV: IMQIMEN

72

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


LES PRONOMS

IMQIMEN

S wudem amatu, amqim yettili deg wadeg n yisem.Yezmer ad yesu akk tal$iwin-is (amvan, tawsit, addad) d twuriwin-is (d asemmad: usrid, arusrid, agucclan, anez$an.). Llant smuset (05) taggayin n yemqimen: Imqimen udmawanen:
Les pronoms personnels

Imqimen udmawanen ttilin d ilelliyen (nekk, netta.) ne$ d uddiden iwsilen (fkan-as-ten). Uddiden teqqnen s tjerrivt n tuqqna, $er wemyag, $er yisem, $er tenze$t, $er usestan, ne$ $er wesnekdan. Imqimen imeskanen:
Les pronoms dmonstratifs

Imqimen imeskanen skanen-d kra (amdan, ta$awsa ne$ a$ersiw). Ttilin d ilelliyen ne$ d uddiden. Imqimen irbuda:
Les proroms indfinis

Llan yemqimen irbuda i yesan amvan d tewsit: d imeskilen (wayev, tayev), wiyev ur sin ara: d irmeskilen (kra). Imqimen isestanen (imattaren):
Les pronoms interrogatifs

Imqimen isestanen, tbeddu yis-sen tsestant tamurant:

Anta i imeslen tabuqalt-a?


Imqimen imassa$en:
Les pronoms relatifs

73

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

IMQIMEN

Imqimen imassa$en, yis-sen i yettili usile$ isumar imsental imassa$en. er aric n tseddast. Imqimen udmawanen:
Les pronoms personnels

a- Imqimen udmawanen ilelliyen:


Pronoms personnels libres (autonomes)

UDEM 1.sf 2.sf 2.sf.nt 3.sf.m 3.sf.nt

AMQIM nekk ke kemm netta nettat

UDEM 1.gt.m 1.gt.nt 2.gt.m 2.gt.nt 3.gt.m 3.gt.nt

AMQIM nekkni nekkenti kunwi kunemti nitni nitenti

Timawin: 1-Udmawen 1.sf, 2.sf.m + nt, $ur-sen snat tal$iwin: -Tal$a tawezzlant: nekk, ke, kem. -Tal$a ta$ezzfant: nekkini, keini, kemmini. 2-Imqimen n wesget, nezmer ad ten-naf $ef tal$a-a: kenwi, kennemti, nutni, nutenti.

b- Imqimen udmawanen uddiden (iwsilen):

74

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


Pronoms personnels affixes

IMQIMEN

b1-Uddiden (iwsilen) n yisem: Affixes du nom


UDEM
DEFFIR TERI DEFFIR TERI D DEFFIR TERGALT

DEFFIR TERGALT

UDDIDEN N YISEM N TIMMAREWT

1.sf 2.sf.m 2.sf.nt 3.sf.m 3.sf.nt 1.gt.m 1.gt.nt 2.gt.m 2.gt.nt 3.gt.m 3.gt.nt

-w -k -m -s -s

-inu -nnek -nnem -nnes -nnes -nne$ -nte$ -nwen -nwent -nsen -nsent

-iw -ik -im -is -is

--k -m -s -s -tne$ -tente$ -twen -went -tsen -tsen

Timawin: 1- Tikwal, uddiden n yisem ttilin d unsiren di tefyirt, ma ur qqinen ara $er wawal i ttgucculen: Nne$ tmurt-a. Nnes wemam-nni. 2- Uddiden n yisem: nnek, nnem, nnes, nne$ yegget usemres-nsen di tuget n tmeslayin, di Tcawit, di Tmahe$t, di Teqbaylit, di Temabt.

b2-Uddiden (iwsilen) n wemyag:


Affixes du verbe

75

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


USRID deffir te$ri deffir tergalt -iyi -yi -ik -k -ikem -kem -it -t -itt -tt -ane$, a$ -ante$ -ken -kent -ten -tent -ane$, a$ -ante$ -iken -ikent -iten -itent

IMQIMEN

UDEM 1.sf 2.sf.m 2.sf.nt 3.sf.m 3.sf.nt 1.gt.m 1.gt.nt 2.gt.m 2.gt.nt 3.gt.m 3.gt.nt

ARUSRID -iyi, yi -ak -am -as -as -ane$, ne$ -ante$ -awen -awent -asen -asent

Tamawt: Zdat wemyag, uddid n wemyag (1- gt.m) yettili d a$ ne$ yettu$al d a$en, maca weroin d ane$: Yemla-ane$ Ad a$en-imel. Ad a$-imel. Ad ane$ imel.

UDEM

A 76

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t 1.sf -i 2.sf.m -k -m 2.sf.nt -s 3.sf.m -s 3.sf.nt 1.gt.m -ne$ 1.gt.nt -nte$ 2.gt.m -wen 2.gt.nt -went 3.gt.m -sen 3.gt.nt -sent b3-Uddiden (iwsilen) n tenze$t:
Affixes de prposition

IMQIMEN -i -ak -am -as -as -a$,-ane$ -ante$ -awen -awent -asen -asent -i -ak -am -as -as -atne$ -ante$ -atwen -atwent -atsen -atsent

Tamawt: A: D uddiden yerzan tinza$: deg, seg, $ur, yid, nnig, zdat, yis, deffir, s nnig, s deffir, s zdat. B: d uddiden yerzan tinza$: fell, gar. D: d uddiden yerzan tinza$: ddaw, s ddaw.

77

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t b4- Uddiden usestan:


Affixes dinterrogatifs

IMQIMEN

UDEM 1.sf. 2.sf.m 2.sf.nt. 3.sf.m. 3.sf.nt. 1.gt.m. 1.gt.nt 2.gt.m 2.gt.nt 3.gt.m 3.gt.nt ds.m+nt

USRIDEN DEFFIR DEFFIR TERI TERGALT

IRUSRIDEN

Acu-i? Acu-k? Acu-kem? Acu-t? Acu-tt? Acu-ane$(a$)? Acu-ante$? Acu-ken? Acu-kent? Acu-ten? Acu-tent? Acu-ane$(a$)?

Annect-iyi? Annect-ik? Annect-ikem? Annect-it? Annect-itt? Annect-ane$(a$)? Annect-ante$? Annect-iken? Annect-ikent? Annect-iten? Annect-itent? Annect-ane$(a$)?

Acu-iyi-t? Acu-ak-t? Acu-am-t? Acu-as-t? Acu-as-t? Acu-ane$(a$)-t? Acu-ante$-t? Acu-awen-t? Acu-awent-t? Acu-asen-t ? Acu-asent-t? Acu-ane$(a$)-t?

Tamawt: Uddiden usestan am wuddiden n wemyag, ama di tal$a ama di twuri: llan wusriden, llan irusriden. IMQIMEN IRBUDA, IMESKANEN D ISESTANEN: Imqimen irbuda:
Les pronoms indfinis

Irbuda imeskilen seun aas tal$iwin: wayev, tayev, wiyev, tiyev, yiwen, yiwet, winnat, tinnat. Kra n yerbuda d irmeskilen seun kan yiwet tal$a: kra, yal, akk, acemma.

78

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t Imqimen imeskanen:


Les pronoms dmonstratifs

IMQIMEN

Imqimen imeskanen bvan ilmend unamek n tallunt: tama, agugu, abdar (tibawt). Llant ddeqs tal$iwin. Uddiden imeskanen d irmeskilen. Llant kradet tal$iwin kan: a yemmal tama anelmad-a, tanelmadt-a,

inelmaden-a inna yemmal agugu adrar-inna, idurar-inna nni yemmal abdar amcic-nni, imcac-nni, timcacnni
IRBUDA wayev tayev wiyev wiyiv wiyav tiyev tiyiv tiyav N TAMA wa, waki wayi, wagi ta, taki tayi, tagi wi, wiki wiyi, wigi ti, tiki tiyi, tigi IMESKANEN N TUGUGT winna Wihin tinna Tihin wigad-inna widak-inna wikad-inna tigad-inna tidak-inna tikad-inna
N WEBDAR

ISESTANEN

Anwa Anta Anwi

win tin wid-wigad


wikad-widak

Anti

wigad-nni wikad-nni tid-tigad tikad-tidak tigad-nni tidak-nni

79

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TINZA, TISUNIN, IMERNA

IXEF V : TINZA, TISUNIN, IMERNA.


PREPOSITIONS, CONJONCTIONS, ADVERBES.

TINZA :
LES PREPOSITIONS

Tanze$t d awal armeskil iteqqnen asemmad $er wawal i isemmed. Tanze$t tettili srid zdat usemmad. Tinza$ d ti: n, am, i, ar, ddaw, s ddaw, nnig, s nnig, zdat, deffir, s deffir, deg (di), seg (si), ger (gar), $ef(fell), d (yid), akked, s (n wallal), s (n tnila), war (=bla). S umata, tinza$ sselkament addad amaruz, maca tinza$ ar, war, s ( n tnila), sselkament addad ilelli. Tanze$t n: Tanze$t n temmal ayla, tettili zdat usemmad agucclan i ibeddun s tergalt d yismawen irmeskilen n waddad. Xas yella wanida i tt-ssemrasen zdat usemmad agucclan yebdan s te$ri, yifit ma nekkes-itt anida ur twulem ara. Nettaru Mmi-s n wedrar.

Mmi-s wedrar. Tamurt n Leqbayel. Tamurt Leqbayel. Ta$erma n Iran. Ta$erma Iran.

Ur nettaru ara

Tamurt Imazi$en.

Asirem ufella.

Tamurt n Imazi$en. Asirem n ufella.

Tanze$t s n tnila:

80

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TINZA, TISUNIN, IMERNA

Tanze$t s n tnila, anamek-is: ani$er, nezmer ad nerr deg wadeg-is tanze$t $er. Tanze$t-a, weroin tettili zdat yisem yebdan s tergalt ne$ zdat yisem armeskil n waddad: a- Neqqar: Kcem s axxam. Neqqar:Kcem $er texxamt. Maca ur neqqar ara: Kcem s taxxamt. b- Neqqar: Yunag $er Irlanda. Maca ur neqqar ara: Yunag s Irlanda. Irlanda d isem armeskil n waddad, I (i$ri) mai d ti$ri tamezwarut yemmalen isem amalay, acku isem-a yusa-d si tutlayt nniven, mai d amazi$. Tanze$t s n wallal: Tanze$t s n wallal, anamek-is: s wayes.Temmal ta$awsa s wayes tevra tigawt. -S wayes i yezwi azemmur?

-Yezwi azemmur s umextaf.

TAMSERTIT: LASSIMILATION Tamsertit d abeddel ususru i yettilin mi ara mlilen sin imesla (sin isekkilen). Tamsertit tezmer ad tili s tenze$t i yevfer yisem (ne$ wemqim) ne$ s wemqim amassa$ d wemyag i yebdan s usekkil i ne$ y. Di temsertit, ilaq ad nqader ilugan n tjerrumt, ma dayen yerzan ta$uri ur yelli wugur ma nevfer tamsertit, ne$ tajerrumt.

1-Tanze$t d yisem:

81

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


Prposition et nom

TINZA, TISUNIN, IMERNA

TAMSERTIT n + t tt n+w bbw n + y gg g + u ggw g + w ggw g + y gg g + i gg f + u ff f + w ff m + w mm d + t tt

TIRA

ASUSRU

n tefsut n weqcic n yexxamen deg ufus deg webrid deg yexxamen deg iberdan $ef uvar $ef wedrar am wergaz teqqim d tselmadt

ttefsut bbweqcic ggexxamen deggwfus deggwebrid deggexxamen deggberdan $effvar $effedrar ammergaz teqqim ttselmadt

Timawin: 1-Deg yismawen irmeskilen n waddad ur tettili ara temsertit, md: -Yezde$ Wilyam di Irlanda. Yusa-d Wilyam si tmurt n Irlanda. 2-Tinza$ seg, deg teggent tamsertit maca mi ara u$alent $ef tal$a di, si ur teggent ara tamsertit: TELLA TEMSERTIT ULAC TAMSERTIT Afus deg ufusseg ufus Yeqqim di taddertYekka-d si taddert Deg igenniseg igenni Yeqqim di IslandaYekka-d si Islanda. Deg yilesseg yiles Yeqqim di lexlaYekka-d si lexla. Deg wawalseg wawal Yeqqim di WehranYekka-d si Wehran. 2-Amassa$ d wemyag:

82

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


Relatif et verbe

TINZA, TISUNIN, IMERNA

i + i igg i + yigg

D Yuba i ibedden D Yuba iggbedden. D argaz-a i yettbeddan D argaz-a iggettbeddan.

3-Tas$unt mi d wemyag:
Conjonction mi et verbe

mi + i igg ri$ Yuba mi ibedd ri$ Yuba miggbedd. mi + y migg erre$-t mi yettbedda erre$-t miggettbedda. 4-Timsertiyin nniven : Autres assimilations Zemrent ad d-ilint temsertiyin nniven, akka: a-Tamsertit s tenze$t d yismawen yebdan s tergalin-a: l, m, f, r,b.

-Aman n leber -Aekka n Masensen -Axxam n Fu$al -Awal n Rebbi -Tamurt n baba

Aman lleber Aekka Mmasensen. Axxam Ffu$al. Awal Rrebbi. Tamurt bbaba.

b-Tettili temsertit ula deg yiwen wawal ne$ ger sin wawalen s: v + t : -Tacvavt Tacva Tabla -Tablavt -Tufiv-ten? Tufien? c- Tamsertit s tzel$a n yimal ad d umatar udmawan:

83

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t ad + ttt , ad+nn -Ad tawim Attawim -Ad nawi Annawi TANA S IMESLI Y:

TINZA, TISUNIN, IMERNA

Tana s imesli y tettili mi ara mlilent snat te$ra: taneggarut n wawal d tmezwarut n wawal nniven i yeqqnen ne$ ur neqqin ara $ur-s s tjerrivt n tuqqna. Imesli y yettili kan deg ususru, ur yessefk ara ad t-naru. Ha-tent-aya tegnatin ideg tettili tana s imesli y :
TAGNIT N TANA
Amyag d wuddidis Amyag d ara umernu n tibawt Isem d wuddid-is Isem d wuddid ameskan Isem d wuddid-is ameskan Asestan d wuddidis Tazel$a usiwel d usemmad ilelli usiwel Tazel$a n yimal ara d wemyag

TIRA

ASUSRU

Nenna-as. Ur as-nenni ara. Asefru-ik igerrez. Asefru-a ad igerrez Tala-aki teqqur. Acu-ak-t, Mend? Kker, a Amazi$. Mi ara awve$, ad dssiwle$.

Nenna-y-as. Ur as-nenni-y-ara. Asefru-y-ik igerrez. Asefru-y-a ad igerrez. Tala-y-aki teqqur. Acu-y-ak-t, Mend? Kker, a y Amazi$. Mi ara y awve$, ad dssiwle$.

Tazel$a n tilawt d:

84

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TINZA, TISUNIN, IMERNA

Yalass, tzewwir isem ne$ awal i yefen amkan-is, i yellan deg waddad ilelli. Deg ususru, tazel$a n tilawt d tazenza$t maca weroin tesselkam addad amaruz. Tazel$a n tilawt temgarad $ef tenze$t, yis-s i nessili$ asumer aramyagan. d + isem: D ageffur. Anamek-is: Yella ugeffur. D anelmad. Anamek-is: D acu-t. d + amqim:

D winna. D netta.

Anamek-is: D anwa-t. Anamek-is: D anwa-t. Anamek-is: Amek iga.

d + iglem: D aberkan .

d + aggay n wawalen: D tamurt Imazi$en.Anamek-is: D acu-tt. TISUNIN :


LES CONJONCTIONS

Tas$unt d awal armeskil iteqqnen ger sin wawalen, sin waggayen n wawalen, ne$ sin isumar. Tis$unin n tuqqna teqqnent ger sin wawalen (ne$ aggayen n wawalen) i ilan yiwen ugama d yiwet twuri. Imedyaten:-Qqim ne$ kker.

-Yexdem iv d wass.

Tis$unin usentel teqqnent ger sin isumar.

Yettna$ wegdud akken ad yawi tilelli-s.

85

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t asumer agejdan tas$unt usentel asumer imsentel as$unan

TINZA, TISUNIN, IMERNA

Tamawt: Mi teqqnent ger sin isumar, tis$unin n tuqqna ur ssentalent ara asumer $er wayev. Isumar i teqqnent ttilin d ilelliyen ulac gar-asen agejdan., ulac win isemmden wayev. -Ad tedduv $er Dra Lmizan ne$ ad teqqimev deg wexxam.

Nezmer ad d-nefk tafyirt-a, $ef tal$a nniven war ma ibeddel kra deg unamek-is: - Ad teqqimev deg wexxam ne$ ad tedduv $er Dra Lmizan.
asumer ilelli asumer ilelli

Tis$unin n tuqqna:
Les conjonctions de coordination

Tis$unin n tuqqna d ti: Abeda, ahat, ammar, da$en, d$a, ihi, ini, la-la, lad$a, lamena, maca, meqqar, mena, ne$, ni$, nniqal, wamag, wannag, waqila, yerna, zi$, zi$en, zuni. Tamawt: Tikwal, d tettili d tas$unt n tuqqna, ur-sen tazert d uzemmur ; maca mi ara teqqen ger wemyag d wawal nniven, tettili d tanze$t, Ddant d Dihya.

86

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t Tis$unin usentel:


Les conjonctions de subordination

TINZA, TISUNIN, IMERNA

Tis$unin usentel d ti: Acku, akken, alamma, alarmi, armi, ala, ma, asmi, ar, ar asmi, ar d, bac akken, belli, d akken, amzun, imi, i wakken, aca ma, lemmer, limer, ma, mi, mi akken, ma drus, ma ulac, segmi, seg wakken, seg wasmi, send, skud, ulama, ulamma, xas, xas ma, xas akken, $as, $as ma. IMERNA:
LES ADVERBES

Amernu d awal armeskil i d-irennun di tefyirt akken ad yesmed anamek n wawal nniven (ne$ n taggayt n wawalen), s wakka yettbeddil kra deg unamek n tefyirt. Itett drus. Amernu drus isemmed anamek n wemyag e. ri$ drus inelmaden. Amernu drus isemmed anamek n yisem

inelmaden. D ameqqran aas.Amernu aas isemmed anamek n yeglem ameqqran.

Deg waddad amaruz yezmer ad yili ubeddel di te$ri tamezwarut umernu. Imedyaten: Aas waas uzekka Azekka Ivelli yivelli Tameddit tmeddit Llan aas waggayen imerna ( n wadeg, n wakud, n t$ara, n tesmekta, n tilawt, n tibawt, usurdu, usesten).

87

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t Imerna n wadeg:


Les adverbes de lieu

TINZA, TISUNIN, IMERNA

Imerna n wadeg mmalen adeg (amkan): Da, daki, dayi, dagi, din, dinna, dihin, sya, syaki, syayi, syagi, syin, syinna, syihin, daxel, berra, deffir, zdat, akkin, akkina, s wadda, d akessar, d asawen, i ukessar, i usawen, yeffus, zelmev, yeffes Imerna n wakud:
Les adverbes de temps

Imerna n wakud mmalen akud (lweqt): Assa, assaki, assayi, assagi, azekka, sellazekka, iva, iv azeryan, azekkayen, azekka-nni, zik, tura, qabel, wabel, tikkelt, tikwal, yal ass, yalass, imira, imiren, imir-nni, ilindi, ccaw, akk ass, tameddit, tazwara, taggara, llina, seg llina, si llina, akkamira, aseggasa, aseggas nni Imerna n t$ara:
Les adverbes de qualit

Imerna n t$ara mmalen ta$ara, ne$ amek tverru tigawt: Akka, akken, akkagi, akkayi, akken, mezleg, mli, timendeffirt, ti$endist, tabelhuccent, tinegnit, tidist Imerna n tesmekta:
Les adverbes de quantit

Imerna n tesmekta mmalen tasmekta ne$ azal (acal): Aas, acemma, drus, ddeqs, cwi, cie, ciu, nezzeh, ugar

88

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t Imerna n tilawt:


Les adverbes daffirmation

TINZA, TISUNIN, IMERNA

Imerna n tilawt ur ggiten ara: ih, s tidet Imerna n tibawt:


Les adverbes de ngation

Imerna n tibawt mmalen tal$a tibawt: Ala, ur-ara, weroin, ur, werad, ur-ur Imerna usurdu:
Les adverbes de doute

Imerna usurdu mmalen asurdu (ccekk): Ahat, wissen. Imerna isestanen:


Les adverbes interrogatifs

Imerna isestanen (imattaren) nesseqdac-iten i usesten (i westeqsi), yal wa d acu yemmal adeg, akud, tasmekta, ta$ara Ha-ten-aya imerna isestanen: Anida, anda, anisi, ansi, ani$er, aniwer, melmi, ar melmi, acal, acal aya, amek, annect Timawin: 1-Aas imerna san tal$win n yismawen: Tikkelt, tikwal, tazwara, taggara, tameddit, timendeffirt, tinegnit, ti$endist, tidist, tabelhuccent. 2-Tikwal, izeddi uferdis kan d wayev akken ad ssil$en amernu uddis: - Imerna n tesmekta: ddeqs kan, cwi kan, cie kan. - Imerna nt$ara: akka kan, tinegnit kan, akken kan. - Imerna n wadeg: daki kan, zdat kan, deffir kan. - Imerna n wakud: tameddit kan, tura kan, azekka kan. - Imerna usurdu: wissen kan, ahat kan.

89

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN

LES NOMBRES ET LEURS DERIVES

IXEF VI: IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN

Di tutlayt Tamazi$t, llan yemvanen maca yettili kra n wemgired gar-asen, si tmeslayt $er tayev. Amgired-a yerza ama tal$a ama aar: aas seg-sen, kkan-d si tutlayt tarabt. Aas tmeslayin n watmaten-nne$ Imazi$en sseqdacent amalay d wunti ilmend usemmad n wemvan. D$a d asemmad n wemvan i yemmalen tawsit iwatan i wemvan. Deg umedya, imi argaz d amalay yessefk ad d-nini sin yergazen, maca neqqar snat tem$arin imi tawsit usemmad n wemvan d unti. Neb$a ad nerev ad neg asurif $er zdat, deg webrid usetrer n tutlayt-nne$. Di teqbaylit, amvan d armeskil slid yiwen d sin (yiwet, snat: deg wunti), maca akken i d-nezwar awal, imvanen ur llin ara d aylanne$. Xas yettban-d wannect-a d ayen igerrzen, ara yessifessen tutlayt, yessefk ad nesmenyaf tikci n wazal i tmeslayin timazi$in nniven, am Tmahe$t ideg sseqdacen kan imvanen n Tmazi$t. Ahat ur a$-terri ara tmara akken ad d-nervel ta$awsa ma nesa-tt. Ma yella yiwen wemvan i ur nettaf ara di tantaliwin timazi$in d izider ne$ 0. Azal-is d war tilas deg wakuden-a itraren ideg simmal tetteddu tussna $er zdat. Ur telli yiwet n ta$ult ideg ur nserr ara i izider (d amvan ne$ d azwil). Ma nera tasenselkimt, tussnakt, tiraf, addalen wissen ma nezmer ad neg kra deg-sen s tutlayt-nne$ tamazi$t war ma nesseqdec aferdis-a!? D ayen ibanen: ulamek, d awez$i. D tidet amvan yella mai ur yelli ara maca amek i as-neqqar, amek i t-nessusruy? Ddeqs n watmaten d tyessetmatin-nne$ i iulfan i wugur-a, nudan ad as-d-afen tifrat. Llan wid i as-yefkan isem ilem ma d wiyev rran-t d ulac. Ma nessaked $er inumak n sin wawalen-a, ad naf:

90

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN

a-Ilem (ilmawen, tilemt, tilmawin), yettili d iglem ne$ d isem. Iglem ilem anamek-is ulac deg-s kra, yefre$: Abuqal d ilem, tarbut d tilemt. Ma d isem ilem , deg waas temnavin, anamek-is d yiwet t$awsa yevan s u$anim fessren deg-s ibuben akken ad qqaren. b-Ulac d yiwen wawal uddis i d-yusan seg usumer ur yelli c (=ur yelli ara), ur-c d amernu n tibawt i yellan di Tcawit ar assa, azal-is d ur-ara n Teqbaylit. Segmi tutlayt teqqim kan akken tezga, atmaten-nne$ imusnawen, ar ass-a ur d-muqlen ara $er taluft-a; nekkni nesmenyaf yal tikkelt ad nferres abrid i d-nu$ ma nufa deg-s isennanen. Aql-ane$ ad d-neg asumer izider yebna $ef snat t$awsiwin: aar amazi$ d tal$a tamazi$t. Aar deg-s sin yericen z + dr (zzi + ader): di tal$a, 0 d imezzi ; azal-is yuder $ef yemvanen nniven ugaren-t akk. Si tama nniven deg-s aar zdr (zder), ayen izedren d ayen yersen alamma d akessar (Yezder weru deg waman). Tal$a n wawal izider (asget: izudar) d iRiReR, d yiwet n tal$a tamazi$t ara naf deg waas yismawen: idifer,

idikel, igider, iiqel, ijifer, iziker... G-M: Asekkil R yemmal targalt.

Si tama nniven, imira, ur nettaf ara igelman isuslanen di tantaliwin timazi$in, ayen ara tser tutlayt tamazi$t deg wakuden-a itraren. Amedya, di Teqbaylit tella kan yiwet tal$a wis d wunti-s tis, maca tal$iwin n wesget, ulac. Amek ara teddu tutlayt $er zdat s waya, ma ur ngi tamu$li $er tutlayin nniven. Ma nezzi $er yismawen n tunin ad naf ala yiwen i yellan: azgen. Ar melmi, ad teqqim tutlayt n Masensen deg waddad ideg tella? D asteqsi-a i a$-ideggren ad d-nnadi meqqar tazwara n tifrat imi tagnit tella. War ma nesnulfad yal ta$awsa, ad nerev ad nebnu $ef terselt yellan.

Imvanen:

91

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


les nombres

IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN

0-izider 10- mraw 20- snat tmerwin 1-yiwen, yan (yiwet) 11- mraw yan 30- kradet tmerwin 2-sin, sen (snat) 12- mraw sin 40- ukkuet tmerwin 3-krad (kradet) 13- mraw krad 50-smuset tmerwin 4-ukku (ukkuet) 14- mraw ukku 51- smuset tmerwin d yan 5-smus,semmus(smuset) 15- mraw smus 52- smuset tmerwin d sin 6-svis (sviset) 16- mraw svis 100-timivi 7-sa (sat) 17- mraw sa 200-snat tmav 8-am (amet) 18- mraw am 203-snat tmav krad 9-ta (tat) 19- mraw ta 309-kradet tmav ta 1000- agim 2000- sin igiman 3000- krad igiman 65009- svis tmerwin semmus igiman d ta 100000- amelyun 2000000- sin imelyunen (imelyan) 1000000000- amelyar 7400532- sa imelyunen d ukkuet tmav igiman d smuset tmav kradet tmerwin sin 17800000000-mraw sa imelyaren d amet timav imelyunen
Timawin: 1-Ilmend usemmad n wemvan unti, nrennu t n wunti di taggara n yemvanen : si 11 ar 19, si 21 ar 29, si 31 ar 39, si 121, ar 129, si 131 ar 139 Imedyaten: 11: mraw yan inelmaden mraw yiwet tnelmadin. 39: mraw ta yetbiren mraw tat tetbirin. 45: ukkuet tmerwin smus yexxamen ukkuet tmerwin smuset texxamin. 1346: agim kradet tmav d ukkuet tmerwin svis iyuzav. agim kradet tmav d ukkuet tmerwin sviset tyuzav. 2-Zdat igiman, imelyunen, imelyaren, nettaru sin, krad, ukku

92

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN

Md: Sin igiman, krad imelyunen, smus imelyaren. 3-Zdat tmerwin, tmav, nettaru snat, kradet, ukkuet Md: Snat tmerwin, kradet timav, ukkuet timav.

Ismawen n tunin:
Les noms de fractions

anesvis, ansa, anam, aneta, anemraw - Amraw yanan, imraw yananen, amraw sinan, imraw sinanen, akrad sinan Si 11 d
asawen san tal$iwin igelman isuslanen.

Ismawen n tunin d isuddimen n yemvanen, yal wa yemmal kan aric si tayant: Anekrad deg-s yiwen umur si t$awsa yebvan $ef krad imuren. Ismawen n tunin $ur-sen tal$iwin n wasuf d wesget maca ur sin ara tal$a n wunti: Azgen, anekrad, anku, anesmus,

Anekrad 1/3

Sin inekraden 2/3

Krad inekraden 3/3

Ha-ten-aya yismawen n tunin: asuf azgen anekrad anku 1 /5 anesmus 1 /6 anesvis 1 /7 ansa anam 1 /9 aneta 1 /10 anemraw 1 /100 amivan 1 /1000 agiman 1 /10000 amraw giman 1 /100000 amelyunan

asget izegnan inekraden inkuen inesmusen inesvisen insan inamen inetan inemrawen imivanen igimanen imraw gimanen imelyunanen

93

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN

Tamawt: Si 1/11 d akessar, ismawen n tunin am igelman isuslanen, maca ur sin ara tal$a n wunti. 1 /11 amraw yanan, 1/12 amraw sinan, 1/13 amraw kradan, 1/14 amraw kuan Igelman isuslanen:
Les adjectifs numraux ordinaux

Igelman isuslanen d isuddimen n yemvanen, mmalen amyezwar gar-asen. Igelman isuslanen san sin yemvanen, snat tewsatin d sin waddaden, am igelman imugna. Asile$ n yeglem asuslan yettili (anagar amezwaru) di tal$a-a: a + amvan + adfir an. Md: a k r a d a n a + krad + an [ a 3 an ] a s a n a + sa + an [ a 7 an ](da, segmi tella tana, te$li yiwet te$ri a)
A w w a v Amezwaru


Asinan


Akradan


Akuan

Ha-ten-a igelman isuslanen:


AMALAY ASUF ASGET UNTI ASUF ASGET

1 Amezwaru 2 Asinan 3 Akradan 4 Akuan 5 Asmusan 6 Asvisan

Imezwura Isinanen Ikradanen Ikuanen Ismusanen Isvisanen

Tamezwarut Timezwura Tasinant Tisinanin Takradant Tikradanin Takuant Tikuanin Tasmusant Tismusanin Tasvisant Tisvisanin

93

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN

7 Asan Isanen Tasant Tisanin 8 Aaman Iamanen Taamant Tiamanin 9 Atan Itanen Tatant Titanin 10 Amrawan Imrawanen Tamrawant Timrawanin 11 amraw yanan imraw yananen tamraw yanant timraw yananin 12 amraw sinan imraw sinanen tamraw sinant timraw sinanin 13 amraw kradanimraw kradanentamraw kradanttimraw kradanin 14 amraw kuanimraw kuanentamraw kuanttimraw kuanin 15amraw smusanimraw smusanentamraw smusanttimraw smusanin 16 amraw svisanimraw svisanentamraw svisanttimraw svisanin 17 amraw san imraw sanen tamraw sant timraw sanin 18 amraw aman imraw amanen tamraw amant timraw amanin 19 amraw tan imraw tanen tamraw tant timraw tanin 20 asin mrawan isin mrawanen tasin mrawant tisin mrawanin 30 akrad mrawanikrad mrawanentakrad mrawanttikrad mrawanin 40 aku mrawaniku mrawanentaku mrawanttiku mrawanin 50asmus mrawanismus mrawanentasmus mrawanttismus mrawanin 60 asvis mrawanisvis mrawanentasvis mrawanttisvis mrawanin 70 asa mrawan isa mrawanen tasa mrawant tisa mrawanin 80 aam mrawaniam mrawanentaam mrawanttiam mrawanin 90 ata mrawan-ita mrawanentata mrawanttita mrawanin 100 amivan imivanen tamivant timivanin 101 amiv yanan imiv yananen tamiv yanant timiv yananin 200 asin mivan isin mivanen tasin mivant tisin mivanin 300 akrad mivan ikrad mivanen takrad mivant tikrad mivanin 400 aku mivaniku mivanen taku mivanttiku mivannin 1 000 agiman igimanen tagimant tigimanin 2 000 asin giman isin gimanen tasin gimant tisin gimanin 3 000 akrad giman ikrad gimanen takrad gimant tikrad gimanin 1 006 agim d svisanigim d svisanentagim d svisanttigim d svisanin

94

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN

100 000 amiv giman imiv gimanen tamiv gimanttimiv gimanin 200 000 asin miv giman isin miv gimanen tasin miv gimant tisin miv
gimanin 300 000 akrad miv giman ikrad miv gimanen takrad miv gimant tikrad miv gimanin

1 000 000 amelyunan imelyunanen tamelynant timelyunanin 2 000 000 asin melyunan isin melyunanen tasin melyunant tisin 3 000 007 akrad melyun d san ikrad melyun d sanen takrad melyun d sant tikrad melyun d sanin 10 000 000 amraw melyunan imraw melyunanen tamraw melyunant timraw melyunanin 50 000 000 asmus melyunan ismus melyunanen tasmus melyunant tismus melyunanin 1 000 000 000 amelyaran imelyaranen tamelyarant timelyaranin 210 asin miv mrawan isin miv mrawanen tasin miv mrawant tisin miv mrawanin 230 asin miv krad mrawan isin miv krad mrawanen asin miv krad mrawant tisin miv krad mrawanin 4 015 aku gim d mraw smusan iku gim d mraw smusan taku gim d mraw smusant tiku igiman d mraw smusanin
melyunanin

4 839 aku gim d am timav kradet tmerwin tan iku gim d am timav kradet tmerwin tanen taku gim d am timav kradet tmerwin tant tiku gim d am timav kradet tmerwin tanin 10 000 amraw giman imraw gimanen tamraw gimant timraw gimanin 20 000 asin mraw giman isin mraw gimanen tasin mraw gimant tisin mraw gimanin

95

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN

30 000 akrad mraw giman ikrad mraw gimanen takrad mraw gimant tikrad mraw gimanin 43 046 aku mraw krad igiman d ku tmerwin svisan iku mraw krad igiman d ku tmerwin svisanen taku mraw krad igiman d ku tmerwin svisant tiku mraw krad igiman d ku tmerwin svidanin 43 247 aku mraw krad igiman d snat timav ku tmerwin san iku mraw krad igiman d snat timav ku tmerwin sanen taku mraw krad igiman d snat timav ku tmerwin sant tiku mraw krad igiman d snat timav ku tmerwin sanin 391 742 akrad miv tat tmerwin yan igiman d sat timav ukkuet tmerwin sinan ikrad miv tat tmerwin yan igiman d sat timav ukkuet tmerwin sinanen takrad miv tat tmerwin yan igiman d sat timav ukkuet tmerwin sinant tikrad miv tat tmerwin yan igiman d sat timav ukkuet tmerwin sinanin 1 001 003 amelyun d wagim d kradan imelyun d wagim d kradanen tamelyun d wagim d kradan timelyun d wagim d kradanin 6 033 429 asvis imelyunen d kradet tmerwin krad igiman d ukkuet timav snat tmerwin tan isvis imelyunen d kradet tmerwin krad igiman d ukkuet timav snat tmerwin tanen tasvis imelyunen d kradet tmerwin krad igiman d ukkuet timav snat tmerwin tant tisvis imelyunen d kradet tmerwin krad igiman d ukkuet timav snat tmerwin tanin

96

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


Ta$uri d tira igelman isuslanen:

IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN

Lecture et criture des adjectifs numraux ordinaux

timav kradan/ aku imelyunen d kradet timav igiman d sviset timav kradan

1-/a- Di tazwara d taggara n yeglem asuslan, ur neqqar ara tmerwin, timav, igiman, imelyunen (imelyan) ne$ imelyaren: a 20 an asin mrawan asnat tmerwinan a 300an akrad mivan akradet timav a 25 an asin mraw smusan asnat tmerwin smusan akrad mid tan akradet timav smusan a 305 an a 5008 an asmus gim d aman / asmus igiman d aman a 1 005 000an amelyun d smus giman/ amelyun s smus igiman a 4 300 603an aku melyun d kradet timav igiman d sviset

b-Di tlemmast n yeglem asuslan, neqqar tmerwin, timav, igiman, imelyunen (imelyan), am deg wemvan: Imedyaten a 352 an akrad miv smuset tmerwin sinan agim d kradet timav smuset tmerwin sinan a 1 352 an a 35 008 an akrad mraw smus igiman d aman a 1 005 008 an amelyun d smus igiman d aman a 1 002 003 009 anamelyar d sin imelyunen d krad igiman d

tan

2-/a-Zdat tmerwin, timav, neqqar: snat, kradet, ukkuet, smuset, sviset, sat, amet, tat. Imedyaten a 1 250 an agim d snat timav smusan a 1 305 an agim d kradet timav smusan

97

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN

b-Zdat mraw, mrawan, miv, mivan, gim, giman, melyun, melyunan, melyar, melyaran, neqqar: sin, krad, ku, smus(semmus), svis, sa, am, ta. Imedyaten amiv kradet tmerwin kuan asin miv sin mrawan a 1 230 an agim d sin miv krad mrawan a 6 000 000 an asvis melyunan a 6 000 005 an asvis melyun d smusan a 7 000 000 000 an asa melyaran a 7 000 000 001 an asa melyar d yanan Timawin: 1-Tettili tes$unt d ger tserkemt d tayev : Iferdisen igiman imelyunen imelyaren. er imedyaten deg ufella. 2-Iglem asuslan yezmer ad yesu aas tal$iwin, am yeglem (amagnu).
ADDAD ILELLI ADDAD AMARUZ

a 133 an a 220 an

asuf amalay asget amalay asuf unti asget unti

a------------------an i---------------anen ta---------------ant ti--------------anin

u------------------an we----------------an i----------------anen ye--------------anen t-----------------ant te----------------ant t---------------anin te--------------anin

98

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN

Tizegzilin igelman isuslanen:


Abrviations des adj. numraux ordinaux

Tizegzilin igelman isuslanen ttilint akk, akka: Amalay ASUF a1 u a 2 an a 3 an a 4 an a 5 an a 6 an a 7 an a 8 an a 9 an a 10 an a 11 an a 12 an a 13 an a 14 an a 15 an a 16 an a 17 an a 18 an a 19 an


a 100 an a 1000 an a 10000 an a 1000000 an

Unti ASUF ta 1ut ta 2ant ta 3 ant ta 4 ant ta 5 ant ta 6 ant ta 7 ant ta 8 ant ta 9 ant ta 10 ant ta 11 ant ta 12 ant ta 13 ant ta 14 ant ta 15 ant ta 16 ant ta 17 ant ta 18 ant ta 19 ant
ta 100 ant ta 1000 ant ta 10000 ant ta 1000000 ant

ASGET i1a i 2anen i 3 anen i 4 anen i 5 anen i 6 anen i7 anen i 8 anen i 9 anen i 10 anen i 11 anen i 12 anen i 13 anen i 14 anen i 15 anen i 16 anen i 17 anen i 18 anen i 19 anen
i 100 anen i 1000 anen i 10000 anen i 1000000 anen

ASGET ti 1a ti 2anin ti 3 anin ti 4 anin ti 5 anin ti 6 anin ti 7 anin ti 8 anin ti 9 anin ti 10 anin ti 11 anin ti 12 anin ti 13 anin ti 14 anin ti 15 anin ti 16 anin ti 17 anin ti 18 anin ti 19 anin
ti 100 anin ti 1000 anin ti 10000 anin ti1000000 anin

99

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ASENQEV

LA PONCTUATION

IXEF VII : ASENQEV

Mi ara yettmeslay wemdan, ta$ect-is tettali tettader. Tikwal, nettulfu i wawal yebes ne$ yennegzam, yu$al irennu. S wakka i d-ttbinint tlisa ger tefyar ne$ ger waggayen n wawalen. Yiwen umussnaw yesserwes tifyar $er iberdan, ma d asenqev $er usezmel. Tigudamin usenqev d ti: Ticcert :
La virgule

Ticcert . Taneqqivt. Ticcert tunqivt..... Snat tneqqivin...... Taneqqivt usesten (n tuttra)..... Taneqqivt n webhat..... Tineqqivin n wegzam.. Tacciwin.. Tajerrivt... Tusligin........ Asekkil ameqqran Tannuft

, . ; : ? ! () A

-Azwaw isell i tezlatin n Takfarinas, Akli D, Farid Ferragi d Lunis Ayt Mangellat. -Yefsex yiij, yu$al wass d iv.

Ticcert tettili, lad$a, ger sin wawalen deg wesmiwer, di tsamit, d ger sin isumar ilelliyen.

100

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ASENQEV

-Di Tefsut Taberkant n 2001, mmuten aas yelmeyen, di Tmurt n Leqbayel.


Taneqqivt:
Le point

Taneqqivt temmal taggara n tefyirt. Ad tader ta$ect, ad d-tevfer tsusmi send ad tu$al ad tali ta$ect akken ad tebdu tefyirt nniven. Nettaf-itt, da$en, di taggara n tseddart

-Kfi$ ta$uri n wedlis-nni n Taher Oawut. -Nerza $er Maser akken ad ner tizamugin. -Amwiwel n tmurt n 21 Mayu 2003, yegla s waas yemdanen d tmezdu$in.
Ticcert tunqivt:
Le point virgule

-Aksil d amdan iemmlen aas tamurt-is.Ye$ra amezruy-is; yessen idles d t$erma n wegdud-is; Yettmeslay tutlayt-is; Yerza akk $er temnavin-is.
Taneqqivt usesten:
Le point dinterrogation

S umata, ticcert tunqivt tettili ger sin isumar. Tettader ta$ect ugar mi ara tili ticcert, war ma yegzem wawal ger sin isumar.

Taneqqivt usesten tkeffu yis-s tsestant tusridt. Ur tt-nesseqdac ara i tefyirt tasestant tarusridt. (er imedyaten n tsestanin tusridin.)

-Anida ara teseddim imuras unebdu-a? -Ad tefev deg wawal-nnek?

101

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

ASENQEV

-Anwa i ye$zan ires-a alqayan?


Taneqqivt n webhat:
Le point dexclamation

Taneqqivt n webhat tettili di taggara n tefyirt tabehtant. Tettili, da$en, di taggara n t$uyit.

-Ay tecbe tjeooigt-a ! -Ah, aqerru-inu ! -Acal d asemmiv, assa !


Tineqqivin n wegzam:
Les points de suspension

Tineqqivin n wegzam zdint di kradet, ttilint ma tegzem tefyirt war ma ifukk wawal.

-Di tmazirt-is, tea tem$art ticcert, aalim, tajilbant -Tu$-d Lidya amendil, til$atin, tafenda d -Efk-iyi agim idinaren akken ad d-a$e$...
Tacciwin:
Les parenthses

S umata, tacciwin tezzint i isalli ne$ i usegzi di tefyirt. Tamezwarut tleddi, tayev tmeddel.

-Tesa-d Jeooiga taqrurt (d tamezwarut), tga-as isem amazi$, Tilelli. -Nnegrawent tmura n Yill Agrakal (Lezzayer, Fransa, Lubnan, Lmerruk, Grik), mtawant $ef t$ellist n temnavt-a.

102

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t Tajerrivt:


Le tiret

ASENQEV

Tettili tjerrivt di tazwara n tefyirt, mi ara ibeddel win yettmeslayen, deg udiwenni. Di tlemmast n tefyirt, nettara ger snat tjerrivin asumer i d-ikecmen, deg-s. Tamawt: Llan imedyazen i yesseqdacen tajerrivt deg wefyir anida i tezmer ad tesu tsusmi azal n imesli. Tusligin:
Les guillemets

Tusligin teddunt snat snat, timezwura leddint (d tineldayin), ma d tineggura meddlent (d tinemdalin). Merrsent: - Mi ad yezri umaru seg yinaw arusrid $er yinaw usrid: Yenna-as: Mi ara awve$ $er Berlin, ad ak-d-ceyye$ izen.

yawev $er Berlin ad as-d-iceyye izen.

- Deg yinaw arusrid, war snat tneqqivin: Yenna-as belli mi ara

- Tezzint i tenfalit i yeb$a umaru ad d-imel belli ur telli d ayla-s (Ad tt-yeoo akken i tt-yenna bab-is). Tamawt: Deg udiwenni tezzint tusligin i umeslay i d-yenna win yeddmen ameslay. Ger tusligin asenqev yettili akken iwata: Ma tella tneqqivt usesten ne$ n webhat, ntegg-itt send tusligin tinemdalin. Asekkil ameqqran:

103

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


La majuscule

ASENQEV

Asekkil ameqqran ila azal usenqev imi tbeddu yis-s tefyirt. Yevvafar taneqqivt acku tekfa tefyirt ad tebdu tayev. Maca ur yettili ara deffir tneqqivt usesten ne$ n webhat d tneqqivin n wegzam. Da, nessemras asekkil ameyan, ma d tafyirt tugzimt i irennun. Di tmedyazt beddun yefyar s usekkil ameqqran.

-Anta-tt tmane$t ugellid Masensen? -D Sirta (ne$ Qsenina) i d tamane$t ugellid Masensen. -Ay cebit idurar n mi ten-yeddal wedfel!

Tamawt: Nettaru da$en asekkil ameqqran di tazwara n yal isem uzzig. Imedyaten: Tadmayt, Awras, Tafna, Nijer. Fellag, Dilem, Sliman Ben isa. Tannuft:
Le retrait (lalina)

Tettili tannuft di tazwara n tseddart: d yiwen yilem i nettaooa akken ad yemmal ansi tebda tseddart. Tamawt: Di taggara-a, tella-d tekti, tennerna aas, d akken ur d-tettili ara tannuft-a. Ahat, tetteddu ad tettwakkes mavi.

IXEF VIII: TIWURIWIN N YISEM

104

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


FONCTIONS NOMINALES

TIWURIWIN N YISEM

Tawuri n yisem ne$ n wawal nniven d ayen itegg di tefyirt. Llant twuriwin rzant amyag, ma d tiyev rzant isem.

Tiwuriwin yerzan amyag d ti: Asemmad usrid Asemmad arusrid Isemmaden inez$anen Isemmaden war tanze$t Tiwuriwin yerzan isem d ti:: Isemmaden isegzayen imuraz Isemmaden isegzayen ilelliyen Isemmaden igucclanen Asemmad ilelli Asemmad ilelli usiwel ASEMMAD USRID:
C.O.D

Asemmad usrid yemmal tagmest ne$ ta$awsa i$ef tevra tigawt n wemyag asenvan i yevvafar. Assa$ gar-asen d tigawt imi tettili di tuget n yemyagen. Adeg-is di tefyirt, deffir wemyag, deffir usemmad asegzay umeggay (ne$ n wubdir) ne$ deffir wuddid n wemyag arusrid:

-Tura tabrat i gma-s. deffir wemyag -Tura teqcict tabrat i gma-s. deffir usemmad asegzay -Tura-as tabrat i gma-s. deffir wuddid n wemyag arusrid

105

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TIWURIWIN N YISEM

Asemmad usrid yettili d isem, d aggay isman, d iglem, d amqim, d amernu, d uddid n wemyag ne$ d asumer.

-Nlemmed amezruy. -Nlemmed amezruy n Tmaz$a. -Yeddem amellal, yeooa aberkan. -Ddem wa, teooev winna. -Yura aas. -Yura-t. -Yeb$a ad d-ya$ aselkim.

d isem d aggay isman d iglem d amqim d amernu d uddid n wemyag d asumer

Timawin: 1-Asemmad usrid, addad-is d ilelli, ur iteqqen ara s tenze$t. Yettak-d tiririt i isestan (tuttriwin): Acu? Anwa? ( Anta? Anwi? Anti?) 2-Di tefyirt $ur-s aydi, wergaz-inna. Aydi d asemmad usrid. Anamek n tefyirt Yesa aydi, wergaz-inna. ASEMMAD ARUSRID:
C.O.I

Asemmad arusrid yemmal tagmest ne$ ta$awsa i terza tigawt n wemyag. Iteqqen s tenze$t i. S umata, adeg-is di tefyirt, yettili: deffir usemmad usrid, deffir wemyag ne$ deffir usemmad asegzay amaruz. deffir usemmad usrid -Tuzen takarva i tselmadt. -Tuzen i tselmadt takarva. deffir wemyag -Tuzen Masilya i tselmadt, takarva. deffir usemmad asegzay

106

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TIWURIWIN N YISEM

Timawin: 1-Asemmad arusrid, addad-is d amaruz. Yettak-d tiririt i usesten iwumi, imumi, iwimi? Iwumi tuzen Masilya takarva? i tselmadt. 2-Mi ara yilin sin wuddiden n wemyag, yalass d arusrid i izewwiren usrid. Tura - as - tt. Ad - as - tt - taru.
amyag + uddid arusrid + uddid usrid uddid arusrid + usrid + amyag

ISEMMADEN INEZANEN:
Complments prpositionnels

Asemmad anez$an yessegzay-d tagnit ideg tverru tigawt n wemyag, iteqqen s tenze$t. Isemmaden inez$anen ggten, ad nwali wid yettuseqdacen s waas: 1. Asemmad anez$an n wadeg: [Anida? Ansi?...]
Yensa Masil, di Tegzirt. Yu$al-d weqcic, si teftist.
Complment prpositionnel de lieu

2. Asemmad anez$an n wakud: [ Melmi?]


Yettili usemmiv, di tegrest. Yewwet ugeffur, deg yiv.
Complment prpositionnel de temps

3. Asemmad anez$an n t$ara: [ Amek ?]


Yezger abrid, s tazzla. Nesedda ussan, di tumert (lfer).
Complment prpositionnel de manire

4. Asemmad anez$an n wallal: [ S wayes?]


Complment prpositionnel de moyen

107

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


Yettidir igellil, s usirem. Yegzem aksum, s ujenwi.

TIWURIWIN N YISEM

5. Asemmad anez$an n tdukli: [Wukkud?]


Complment prpositionnel daccompagnement

Ksan izamaren, d wuccen. Tru $er Yemma Guraya, d baba-s.

6. Asemmad anez$an n yeswi: [ Ay$er? I wacu?]


Complment prpositionnel de but

Yeqqar aas , i wesnerni n weswir-is. U$en-d aejmi, i tmecrevt.


Complment prpositionnel de cause

7. Asemmad anez$an n tmentilt: [Ay$er? Seg wacu?]


Yemmut wefrux, si fad. La yettergigi, seg usemmiv.

8. Asemmad anez$an userwes: [Am wacu? Am wanwa? Amek?]


Complment prpositionnel de comparaison

Dihya tecbe, am wayyur. Tettaru tnelmadt-a, am uselmad-is.

Tamawt: Asemmad anez$an, addad-is d amaruz slid ma yedded s yiwet si tenza$-a: ar, war (bla) d s n tnila. ISEMMADEN WAR TANZET:
COMPLEMENTS CIRCONSTANCIELS

Am isemmaden inez$anen, isemmaden war tanze$t ssegzayen-d tagnit ideg tverru tigawt n wemyag maca ur teqqnen ara s tenze$t:

108

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TIWURIWIN N YISEM

1. Asemmad war tanze$t n wadeg: [Anida ?] -Ad nebnu axxam, daki. -Nufa is$aren, dinna. 2. Asemmad war tanze$t n wakud: [Melmi ?]
C.C. de temps C.C. de lieu

-Ad nesserwet irden, azekka. -Yemger ufella timin, ivelli.

3. Asemmad war tanze$t n t$ara: [Amek ?]


C.C.de manire

-Tgen teqcict, tinegnit. -Tenna tyemmat i mmi-s: E, akka.

4. Asemmad war tanze$t n tesmekta: [Acal ? Annect ?]


C.C.de qualit

Asemmad war tanze$t n tesmekta yemmal ayen nezmer ad t-nesket ne$ ad t-nessiven: adrim, akud, taayt, tajumma -Itett, aas. -Teswa tsegnit, adinar. -Yewzen wergaz, aqentar. -Nessedda ayyur, di Tubiret. -Te$ra smus iseggasen, di tesdawit. -Nedda mraw ikilumitren, $ef uvar. 5. Asemmad war tanze$t usegzi: C.C.dexplication (C.C. interne) -Tettaru tira uselmad. -Tettaru tira igerrzen. -Yettaru yir tira.

109

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TIWURIWIN N YISEM

Tamawt: Asemmad war tanze$t, addad-is d ilelli. ISEMMADEN ISEGZAYEN:


COMPLEMENTS EXPLICATIFS

Asemmad asegzay yessegzay-d tamagit n wawal i isemmed (anwa? acu?). Ma yella zdat-s, ad yili waddad-is d ilelli. Ma yella deffir-s, ad yili waddad-is d amaruz. -Afrux yufeg.------------------- d ilelli. -Yufeg wefrux.----------------- d amaruz. Isemmaden isegzayen d wi: 1-asegzay umeggay
C.E de sujet actif

2-asegzay n wubdir
C.E. de sujet inactif(C.E de lvoqu)

3- asegzay n wuddid n wemyag usrid


C.E. daffixe du verbe direct

4- asegzay n wuddid n wemyag arusrid


C.E daffixe du verbe indirect

5- asegzay n tenze$t
C.E. de prposition

6- asegzay n yeglem
C.E. dadjectif qualificatif

7- asegzay n yisem
C.E. de nom

8- asegzay n wemqim
C.E.de pronom

9- asegzay n wuddid n wesnekdan


C.E.daffixe de prsentatif

10- asegzay n wuddid n usestan


C.E. daffice dinterrogatif

110

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t Tafelwit isemmaden isegzayen:


Tableau des complment explicatifs:

TIWURIWIN N YISEM

ASEMMAD
ASEGZAY

ILELLI
THEMATISATION

AMARUZ
COMP. REFERENCIELS

umeggay n wubdir n wuddid n wemyag usrid n wuddid n wemyag arusrid n wuddid n tenze$t n yeglem n yisem n wemqim n wuddid n wesnekdan n wuddid usestan

Amedyaz yura asefru. Aqcic yettwet. Tabrat-nni, tura-tt. Anelmad-a, fkan-as arraz. Tacmuxt, tga deg-s, aman. Aqendur-is d amerku. Winna, d anemhal. Anaddal, d wa. Aselway, ha-t. Tasarut, anida-tt?

Yura umedyaz asefru. Yettwet weqcic. Tura-tt, tebrat-nni. Fkan-as arraz, unelmada. Tga deg-s aman, tecmuxt. D amerku uqendur-is. D anemhal, winna. D wa, unaddal. Ha-t, uselway. Anida-tt, tsarut?

Timawin: 1-Asemmad asegzay yettili d isem, d iglem ne$ d amqim udmawan ilelli, ameskan, asestan ne$ arbadu. 2-Asemmad asegzay umeggay yemmal win ixedmen tigawt: Amedya: Amedyaz yura asefru. Anamek-is: Amedyaz yemmal win igan tigawt n tira. Asemmad asegzay n wubdir ibedder (yemmal) win i$ef tevra tigawt. Imedyaten: Aqcic yettwet. Anamek-is: Aqcic tevra fell-as tigawt n tyita = Aqcic yu$ tiyita. Yegzem webrid.

111

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TIWURIWIN N YISEM

Anamek-is: Yegzem ahat seg wedfel ne$ d imdanen i t-igezmen maca, abrid yebder-d win i$ef tevra tigawt n wegzam. ISEMMADEN IGUCCLANEN:
COMPLEMENTS DETRMINATIFS

Asemmad agucclan yettguccul isem (amqim, iglem, amernu) wi$er yurez s tenze$t n ne$ srid, ma d amaruz yebdan s te$ri u ne$ i. Tamurt_Umazi$ Tamurt_Imazi$en Tamurt n Masensen Isemmaden igucclanen d wi: 1. Asemmad n yisem:
Complment de nom

Tamurt d ayla Umazi$ Tamurt d ayla Imazi$en Tamurt d ayla n Masensen

-Awal n Rebbi, $ri$-t. -Tamurt Umazi$, meqqret.


2. Asemmad umernu:
Complment dadverbe

-Drus n wedrim i yellan. -Aas yegvav i ila Sifaks.


3. Asemmad n yeglem:
Complment dadj. qualificatif

-Qasi d ahrawan uqadum. -Yuba d amezwaru n tne$rit.


4. Asemmad n wemqim:
Complment de pronom

-D win n wexxam i itett.

112

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TIWURIWIN N YISEM

-Ile$man-a d wid Uheggar.


5. Asemmad n wemvan:
Complment de nombre

-Snat tnelmadin, ur d-usint ara. -ri$ krad yedlisen n Mulud At Memmer.


Timawin: 1-Asemmad agucclan, addad-is d amaruz. 2-Asemmad aguccclan, yettili: d isem: Azal n tegmat meqqer. d aggay isman: Ta d tamurt n wegdud amazi$. d amernu: Timlilit n yivelli tgerrez. d iglem: Taferka umeyan, d asuki. d amqim: Taferka n wa, tekrez. d amvan: Taferka n yiwen, tekrez. d uddid n yisem: Tamurt-is, iga-as azal. d uddid n wemqim: Wid-nsen, erzen-ten. d uddid umeskan: Akal-a, n wegdud amazi$. ASEMMAD ILELLI:
LAPPOSITION

Asemmad ilelli yemmal isem (ne$ awal) i isemmed. S umata, tettili gar-asen ticcert ne$ snat tneqqivin.

yeqqar di Bumerdas). -Yessaram uder$al yiwet t$awsa: tafat.

-Aksil, gma-s, yeqqar di Bumerdas. (Aksil, gma-s

113

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TIWURIWIN N YISEM

Tamawt: Asemmad ilelli yettili deffir wawal i isemmed (yevvafar-it srid).


ASEMMAD ILELLI USIWEL: LAPOSTROPHE: Asemmad ilelli usiwel yettili, iman-is kan ne$ tettili zdat-s tzel$a usiwel a . -Masil, kker ad truev s a$erbaz. -Kker, a Masil, ad truev s a$erbaz. -Kker, a argaz ad d-tesskeflev izerfan-ik. Timawin: 1-Asemmad usiwel yezmer ad yili di tazwara, di tlemmast ne$ di taggara n tefyirt. 2-Zdat te$ri, xas nessusruy ay argaz , nettaru a argaz .er tana s imesli y . TAUYIT TAZELA N N WEBHAT :
LINTERJECTION

iw !

Ta$uyit d yiwen wawal ur nkeccem ara deg usumer. Tikwal, tettili d imesli ne$ d asu$u n wemdan: Ay ! Uk ! A ! Uf ! Ccett ! Mi ara tili t$uyit di tefyirt, ntegg deffir-s ticcert, nrennu taneqqivt n webhat di taggara n tefyirt ideg tella. -A, la tgezzem tebbuvt-

Ta$uyit temmal tumert, anemrat, abhat, tandemmit, awelleh Tumert Uk, wwi$-d akayad n Bak, a yemma! Anemrat A, la tgezzem tebbuvt-iw! Abhat Ay, ay $ezzif wergaz-inna!

114

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TIWURIWIN N YISEM

TEMPS VERBAUX

IXEF IX : AKUDEN IMYAGANEN:

ad $ellten warraw-iw! Awelleh Ccett, $ur-k ad d-tessikiv gma-k!

Tandemmit Ah, lemmer xedme$ tamurt-iw, assa

Akud yebva $ef kradet tallitin tigejdanin: izri, amiran d yimal. Tigawt tezmer ad tevru di yiwet seg-sent. a. izri (= zik): -Tewwi Lezzayer azarug-is, di 1962. b. Amiran (= tura):

-La yettna$ wegdud $ef tugdut.


c. Imal (= akud ara d-yasen):

-Ad nesfugel amulli-nnes, azekka.


Azenzi$ 1:
Schma 1

Ivelli Tura Azekka ///////////////// yeksa (izri) la ikess (amiran) ad yeks (imal) Azenzi$ 2: Imu$an
Schma 2: les participes

/////////////////

yeksan

(la) ikessen

ara yeksen

ama$un n yezri ama$un n wurmir ussid

ama$un n wurmir

115

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AKUDEN IMYAGANEN

IZRI :
LE PRETERIT (LE PASSE)

Izri d timeri yemmalen ayen yevran, yezrin, ifukken. Llant tegnatin ideg i d-keccmen imallalen i d-yeskanen akud ne$ amek ttemyezwirent tigawin ne$ tidyanin. Tal$a tilawt:
Forme affirmative

Tal$a tilawt terza tigawt yevran (ne$ yellan). Deg imedyaten-a tevra tigawt n tira: -Uran inelmaden tamsirt. -Mi ara yeffe$ uselmad, inelmaden ad ilin uran tamsirt -Mi yeffe$ uselmad, inelmaden llan uran tamsirt. -Mi yeffe$ uselmad, uran inelmaden tamsirt. Tal$a tibawt:
Forme ngative

Tal$a tibawt terza tigawt ur nevri, ur nverru, ne$ ayen ur nelli ur nettili. Deg imedyaten-a ur tevri ara tigawt n tira: : -Ur urin ara inelmaden tamsirt. -Mi ara yeffe$ uselmad, ad ilin inelmaden ur urin ara

tamsirt. -Mi yeffe$ uselmad, llan inelmaden ur urin ara tamsirt. -Mi yeffe$ uselmad, ur urin ara inelmaden tamsirt.

116

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AKUDEN IMYAGANEN

URMIR:
LAORISTE

Urmir d timeri yemmalen tigawt taerfit. Akud ideg tverru temmal-it tegzi n tefyirt ideg yella wemyag. Amyag yezmer ad yili s tzel$a ne$ war tazel$a. 1-Urmir s tzel$a n yimal ad:
Aoriste avec participe du futur ad

Urmir s tzel$a n yimal ad yemmal: imal, asirem, asfillet. a-Imal:


Futur

-Ad d-yas Masil, sellazekka.


b-Asfillet:
Optatif

-Ad awen-yefk Rebbi ayen teb$am!


c-Asfillet ibaw:
Optatif ngatif

-Awer tafem talwit.


Tamawt: Awer temmal asfillet ibaw.Awer d tazel$a n wesfillet ibaw.[Awer = ad + ur] d-Inaw asnegman:
Discours didactique

117

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AKUDEN IMYAGANEN

-Ad tazen mmi-s $er yiger, ad d-yekkes tajilbant, ad d-yernu tife$wa. e-Asumer imsentel asaman:
Proposition subordonne juxtapose

-Teb$a ad teddu Silya $er Tunes.


2-Urmir s tzel$a n yimal ara:
Aoriste avec particule du futur ara

S umata, aseqdec n tzel$a n yimal ara , yegget d uma$un. a-Ama$un n wurmir:


Participe de laoriste

-D nettat ara yezden abernus.


b-Ama$un n wurmir, deg usumer amassa$:

Participe de laoriste,dans une proposition relative

-Tin ara yeden abernus d Kahina. c-Amyag yeftin, deg usumer amassa$: -Abernus ara ted Kahina d amellal. 3-Urmir war tazel$a:
Aoriste sans particule Verbe conjugu, dans une proposition relative

a-Asunvan uvfir:
Injonctif enchan

-Ssired ivarren-ik, tkecmev usu. -Megret irden, tessrewtem. -Kerzet iger, teum-t d afeqqus. b-Asfillet uvfir:

118

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


Optatif enchan

AKUDEN IMYAGANEN

-Ad awen-yefk Rebbi talwit, yefk-ane$-tt. -Ad ak-yefk Rebbi tumert, yefk-iyi-tt.
c- Urmir uvfir: (deg wullis ne$ di tmacahut)
Aoriste enchan

...Nufa aas yergazen d tsednan, di tili n temsunin, niwev tama-nsen, ini zulen-ane$-d, inin-ane$-d: azul, ansuf yis-wen. Nekkni, nerr-asen: Azul fell-awen, aql-a$ nerza-d $er tmurt-nwen tahuskayt, s tumert tameqqrant. Ini bdun azmumeg, acrah iban $ef wudmawen-nsen..
d-Asunvan:
Injonctif

-Ar d-yas, tessutrev-as ayen teb$iv. -Mi d-yu$al, tiniv-as.


URMIR USSID:
AORISTE INTENSIF

Urmir ussid d timeri yemmalen tigawt yettalsen ne$ inezzgen i iverrun deg yezri, deg umiran ne$ deg yimal. Akud yemmal-it umernu, amallal, tazel$a ne$ tigzi n tefyirt. 1-Urmir ussid war tazel$a:
Aoriste intensif sans particule

-Terrew Baya di tesdawit n Bgayet. -Ur tzerrew ara Baya di tesdawit n Bgayet. -Zik, tzerrew Baya di tesdawit n Bgayet. -Zik, ur tzerrew ara Baya di tesdawit n Bgayet.
b-Izri:

a-Tanumi:

119

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AKUDEN IMYAGANEN

-Tella Baya tzerrew di tesdawit n Bgayet. -Ur telli ara Baya tzerrew di tesdawit n Bgayet.
2-Urmir ussid s tzel$a:
Aoriste avec particule

a-Amiran:
Prsent

-Kahina la tevv abernus. -Kahina ur la tevv ara abernus.


b-Imal :
Futur

Deg unebdu-a, yal ass, ad d-ntekkes tibexsisin. Deg unebdu-a, ur d-ntekkes ara, yal ass, tibexsisin.
IMALLALEN:
Les auxiliaires

Di tutlayt tamazi$t, llan kra n yemyagen merrsen d imallalen n wakud. Nrennu amallal zdat wemyag akken ad d-imel akud ideg tverru tigawt. Xas akken ddeqs imallalen i yellan, sin kan i nessemras s waas ili, a$.

120

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AKUDEN IMYAGANEN

Amallal ili:
Lauxiliaire ili

TIMERA

TALA TILAWT

TALA TIBAWT

IZRI

IZRI URMIR URMIR USSID IZRI URMIR

URMIR

URMIR USSID URMIR USSID


IZRI URMIR

URMIR USSID

Nella ur nugim ara aman. Ur nelli ara nugem aman. Nella ad nagem Nella ur nettagem ara aman. aman. Ur nelli ara ad nagem aman. Nella ur nettagem ara aman. Nella nettagem aman. Ur nelli ara nettagem aman. Ad nili ur nugim ara aman. Ad nili nugem aman. Ur nettili ara nugem aman. Ad nili ad nagem Ad nili ur nettagem ara aman. aman. Ur nettili ara ad nagem aman. Ad nili ur nettagem ara Ad nili nettagem aman. aman. Ur nettili ara nettagem. aman. Nettili nugem aman. Nettilli ur nugim ara aman. Ur nettili ara nugem aman. Nettili ad nagem Nettili ur nettagem ara aman. aman. Ur nettili ara nettagem aman. Nettili nettagem Nettili ur nettagem ara aman. aman. Ur nettili ara nettagem aman.

Nella nugem aman.

121

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AKUDEN IMYAGANEN

Amallal a$ :
Lauxiliaire a$

TIMERA

Tal$a tilawt

Tal$a tibawt

IZRI

IZRI URMIR URMIR USSID IZRI URMIR

Tu$ nugem aman. Tu$ ad nagem aman. Tu$ nettagem aman. Ad ta$ nugem aman. Ad ta$ ad nagem aman. Ad ta$ nettagem aman. Tetta$ nugem aman. Tetta$ ad nagem aman. Tetta$ nettagem aman.

URMIR

URMIR USSID URMIR USSID IZRI URMIR

Tu$ ur nugim ara aman. Ur tu$ ara nugem aman. Tu$ ur nettagem ara aman. Ur tu$ ara ad nagem aman. Ur tu$ ara nettagem aman. Tu$ ur nettagem ara aman. Ur tetta$ ara nugem aman. Ad ta$ ur nugim ara aman. Ur tetta$ ara ad nagem aman. Ad ta$ ur nettagem ara aman. Ur tetta$ ara nettagem aman. Ad ta$ ur nettagem ara aman. Tetta$ ur nugim ara aman. Ur tetta$ ara nugem aman. Tetta$ ur nettagem ara aman. Ur tetta$ ara ad nagem aman. Tetta$ ur nettagem ara aman. Ur tetta$ ara nettagem aman.

URMIR USSID

122

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AKUDEN IMYAGANEN

Tamawt : Tal$a tibawt tettili deg umallal kan ne$ deg wemyag kan:

Tu$ nugem aman. Nella nugem aman.

Tu$ ur nugim ara aman. Ur tu$ ara nugem aman. Nella ur nugim ara aman. Ur nelli ara nugem aman.

Aserwes ger sin imallalen ili, a$:


Comparaison entre les deux auxiliaires ili, a$ :

TIMERA
IZRI IZRI URMIR URMIR USSID IZRI URMIR URMIR USSID IZRI URMIR URMIR USSID

AMALLAL ILI

AMALLAL A WAR S WUDDID UDDID

Llan uran. Llan ad arun. Llan ttarun. Ad ilin uran. Ad ilin ad arun. Ad ilin ttarun. Ttilin uran. Ttilin ad arun. Ttilin ttarun.

Tu$ uran. Tu$ ad arun. Tu$ ttarun. Ad ta$ uran. Ad ta$ ad arun. Ad ta$ ttarun. Tetta$ uran. Tetta$ ad arun. Tetta$ ttarun.

Tu$-iten uran. Tu$-iten ad arun. Tu$-iten ttarun. Ad ten-ta$ uran. Ad ten-ta$ ad arun. Ad ten-ta$ ttarun. Tetta$-iten uran. Tetta$-iten ad arun. Tetta$-iten ttarun.

URMIR

URMIR USSID

Tasemlilt:
Synthse

Amallal ili ifetti d wudem wi$er yefti wemyag.

123

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AKUDEN IMYAGANEN

Amallal a$ ifetti kan $er yiwen wudem: udem akradan n wasuf unti 3.sf.nt. nettat. Amallal a$ yezmer ad yeqqen $ur-s wuddid n wemyag usrid. Uddid n wemyag yevvafar udem wi$er yefti wemyag. Imallalen nniven:
Autres auxillaires

Wi d imallalen i ur nettuseqdac ara aas, mmalen beddu n tigawt, fettin $er wudem wi$er yefti wemyag:

Bdu Yebda la d-yekkat wedfel. Kker Yekker ad iru, bdan imeawen. Wwet Tewwet la tettnadi fell-as, ur tt-tufi ara. Ezg Tezga tettraou tu$alin n mmi-s. Ddu Iteddu ad yeffe$, yessiwel-as gma-s. U$al Yessired ivarren-is, yu$al yevves. ef Teef tessen$el abuqal-nni n yi$i. Qqim Neqqim nettraou-t armi d-ye$li yiv.
ANAV D WANAV USSID:
IMPERATIF ET IMPERATIF INTENSIF

1- Anav:
Limpratif

Anav d timeri yemmalen tasunva ne$ asuter n tigawt. Deg umedya Kcem, zik, s axxam. Amyag kcem yefti $er wanav, tigawt tezmer ad tevru yiwet tikkelt kan, tigawt d taerfit. 2- Anav ussid:
Limpratif intensif

124

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AKUDEN IMYAGANEN

Anav ussid d timeri yemmalen tasunva ne$ asuter n tigawt, maca di tal$a tussidt. Deg umedya Keccem, zik, s axxam. Amyag kcem yefti $er wanav ussid, tigawt unekcum tezmer ad tevru aas tikwal, mai yiwet tikkelt kan. Taseftit-nsen: Am wanav am wanav ussid, fettin kan d wudem a2an : asuf, asget (amalay + unti). Taseftit-nsen, tettili d yemqimen-a: ke (kem), kunwi, kunemti. Tal$a-nsen tibawt: Anav ur yesi ara tal$a tibawt, maca yezmer ad d-yawi (ad dyervel) tal$a tibawt n wanav ussid. Tal$a tilawt: Kcem, zik, s axxam. Tal$a tibawt: Ur keccem ara, zik, s axxam. Di tal$a tibawt n wanav ussid, amyag ur yettbeddil ara. Irennu-d kan $ur-s umernu n tibawt. Tal$a tilawt: Keccem, zik, s axxam. Tal$a tibawt: Ur keccem ara, zik, s axxam.

125

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AKUDEN IMYAGANEN

126

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TAFYIRT D USUMER

PHRASE ET PROPOSITION

IXEF X: TAFYIRT D USUMER:

Tettili teywalt ger yemdanen s wawalen yettemyevfaren i ssemrasen. Yal awal s unamek-is. S wakka i d-yettlal yinaw (ameslay). Yal inaw deg-s yiwet tefyirt ne$ ugar. Tifyar bvant $ef 04 yericen ilmend n yinaw: Tafyirt taselkant (tamse$rut):
La phrase dclarative

Yal ass, ixeddem deg yiger.


Tafyirt tasunvant (tamanavt):
La phrase imprative

U$al-d $er wexxam, zik.


Tafyirt tasestant (tamattart):
La phrase interrogative

Melmi ara d-tili tfaska?


Tafyirt tabehtant:
La phrase exclamative

Ay tecbe tefsut!

Tafyirt d aggay n wawalen i yezdin gar-asen akken ad d-fken kra n tekti. Di tira, tzewwir s usekkil ameqqran tkeffu s tneqqivt, s tneqqivt usesten, n webhat ne$ s tneqqivin n wegzam. Tafyirt i igebren yiwen usumer neqqar-as tafyirt taerfit. Tafyirt i igebren aas isumar, d tafyirt tuddist.

127

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t TAFYIRT TAERFIT:


PHRASE SIMPLE

TAFYIRT D USUMER

Tafyirt taerfit deg-s yiwet tinawt d usemmad ne$ d waas isemmaden. Tin ilan tinawt tamyagant taddayt d tafyirt tamyagant, ma d tin ilan tinawt war amyag taddayt d tafyirt taramyagant. Tafyirt tamyagant:
Phrase verbale

er imedyaten-a:

123456-

Temsel tabuqalt. Temsel teqcict tabuqalt. Temsel-as teqcict tabuqalt. Temsel-as-tt i nanna-s. Temsel-as-tt, ivelli. Temsel teqcict tabuqalt i nanna-s, ivelli.

Tifyar-a akk d timyaganin acku deg-sent tinawt tamyagant d yiwen usemmad ne$ ugar. Ad naf: 1- Tinawt tamyagant taddayt + asemmad usrid. 2- Tinawt tamyagant taddayt + asemmad usrid + asemmad asegzay. 3- Tinawt tamyagant taddayt + uddid arusrid + asemmad asegzay+ asemmad usrid. 4- Tinawt tamyagant taddayt + uddid arusrid + uddid usrid + asemmad arusrid. 5- Tinawt tamyagant taddayt + uddid arusrid + uddid usrid + amernu. 6- Tinawt tamyagant taddayt + asemmad asegzay + asemmad usrid + asemmad arusrid + amernu.

128

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t Tafyirt taramyagant:


Phrase non verbale

TAFYIRT D USUMER

Neqqar-as tafyirt taramyagant acku d tafyirt taerfit ideg ulac amyag. Tegber tinawt war amyag taddayt. Tinawt-a war amyag taddayt tezmer ad tesu aas tal$iwin n sin iferdisen: a- Tazel$a n tilawt d + isem (ne$ awal i t-yemmalen). b- Tanze$t + isem (ne$ awal i t-yemmalen). c- Asnekdan + uddid-is. d- Tinawt tarlugant: (deg-s iferdisen nniven, mgaraden $ef wid n kradet tal$iwin ufella). a-Tazel$a n tilawt d + isem:
Particule daffirmation d + nom

Deg wadeg n yisem nezmer ad naf awal (nniven) i t-yemmalen: D + isem D izem. D + iglem D taberkant. D + amqim ameskan D winna. D + amqim arbadu D wayev. D + aggay isman D tafsut taberkant. Tamawt: Am di tefyirt tamyagant, zemren ad d-rnun isemmaden $er tinawt war amyag taddayt: D taberkant. D taberkant teqcict-a. b- Tanze$t ( am, deg, n, $er) + isem:
Prposition + nom

Tanze$t n + isem:
Prposition n + nom

-N tselmadt wedlis-a.

129

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t Tanze$t n + amqim ameskan:


Prposition n + pronom dmonstratif

TAFYIRT D USUMER

-N taki wedlis-a.
Tanze$t n + iglem:
Prposition n + adjectif

-N tmeqqrant wedlis-a.
Uddid n yisem: n + sen, n + wen, n + sent.
Affixe de nom

-Nsen -Nsent -Nwen wedlis-a.

Asemmad agucclan yezmer ad yessile$ iman-is kan tafyirt taramyagant: Complment dterminatif

-Uselmad wedlis-a (= n uselmad).


Tanze$t + isem:
Prposition + nom ::

-Yezga Wakli deg yiger. -D amellal am wedfel.


Tanze$t + amqim ameskan:
Prposition + pronom dmonstratif

-er, deg waki. -Xedmet, am winna.

Tanze$t + iglem:
Prposition + adjectif

-Deg umeqqran. -Am umeqqran.


Tanze$t + amqim udmawan (uddid ne$ ilelli):
Prposition + pronom personnel (li ou autonome)

-Ires-a deg-s aas waman.

130

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TAFYIRT D USUMER

-Inuda fell-ak gma-k. -Ma tusmev fell-as, wer am netta.


c-Asnekdan + uddid-is:
Prsentatif + son affixe

Awalen aql d ha ur sin ara adeg di tjerrumt. Ur llin d imyagen ur llin d tinza$ ne$ d imerna Ad asen-nsemmi isnekdanen, imi ssenkaden ayen yemmal yisem. Asnekdan iteqqen $ur-s wuddid s tjerrivt n tuqqna, neqqar-as uddid n wesnekdan. Tikwal, trennu-d $ur-s tzel$a n tnila id, in , "a, an ne$ aya. A q l - i k. Aql-ik-id. Aql-ik-in. H a - t e n. Ha-ten-id. Ha-ten-aya. Ha-ten-a. Ha-ten-an. (Asnekdan + uddid) (Asnekdan + uddid + tazel$a n tnila) Tamawt: er waya, zemren ad d-rnun isemmaden:

Ha-ten wakraren deg yiger.


asemmad asegzay + asemmad n wadeg Asemres n wesnekdan:
Emploi du prsentatif

Nessemras asnekdan aql deg wudmawen: a1u d u2an (asuf d wesget, amalay d wunti). Nessemras asnekdan ha deg wudem a3an (asuf d wesget, amalay d wunti). Deg wudem a1u d wudem a2an, nezmer ad nernu tizel$iwin n tnila id d in: Aql-ikem-id / Aql-ikem-in.

131

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TAFYIRT D USUMER

Deg wudem a3an, nezmer ad nernu tazel$a n tnila a, aya. Azal i tla d azal n tzel$a n tnila -d i iteqqnen $er wemyag:

-Ha-tt-a. Ha-tt-aya. Ha-ten-a. Ha-ten-aya. -A-tt-a. A-tt-aya. (Mi ara tili yid-s tzel$a a ne$ aya, asnekdan
ha yezmer ad yesu tal$a a). Asemres n wesnekdan d wuddiden-is s wudmawen:
Emploi du prsentatif et ses affixes personnels

a1u.sf: aql-i, aql-iyi.

aken.

a2an.sf.m: aql-ik, aql-ak.

a1u.gt.m: aql-a$, aql-ane$. a1u.gt.nt: aql-ante$. a2.gt.m: aql-iken, aqla2.gt.nt: aql-ikent, aqla3an.gt.m: ha-ten. a3an.gt.nt: ha-tent.

akent.

a2an.sf.nt: aql-ikem, aql-akem. a3an.sf.m: ha-t. a3an.sf.nt: ha-tt.

d- Tinawt tarlugant:
Enonc irrgulier

-Ddeqs-ik. Akka-t.

-Anwa-t? Acu-tt? Asestan + uddid-is. -Ulac tirugza di tmurt. Awal uddis (=Ur +yelli +c), di Tcawit. -Ulay$er. Awal uddis (=Ur +yelli + ay$er).

Amernu + uddid-is.

TAFYIRT TUDDIST:
PHRASE COMPLEXE

Tafyirt tuddist deg-s sin isumar ne$ ugar, yettili gar-asen wassa$ n tuqqna ne$ usentel: s tes$unt ne$ s tsamit. Isumar i tgebber tefyirt tuddist zemren ad ilin:

132

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TAFYIRT D USUMER

-D isumar uqqinen: Teqqnen gar-asen s tes$unt n tuqqna, ma d isamanen tettili gar-asen ticcert, ticcert tunqivt ne$ snat tneqqivin. Tas$unt n tuqqna tetteqqen da$en ger sin wawalen ne$ sin isumar n yiwet twuri, maca tetteqqen ger sin wawalen ne$ waggayen n wawalen n yiwet twuri, er imedyaten-a:

Ad teswev aman ne$ i$i ? (Asemmad usrid + asemmad usrid) Ixeddem, deg yiv, yeggan, deg uzal.
asumer ilelli 1 asumer ilelli 2 -D asumer imsentel: Asumer imsentel yettili-d usentel-nnes $er usumer agejdan s wawal asental (amqim amassa$, tas$unt usentel, amernu, tane$t, asestan). Asumer imsentel asaman yettili-d usentel-is $er usumer agejdan s tsamit (srid). Asumer imsentel yezmer ad yili d amassa$, d as$unan, d asestan ne$ d asaman. Hatent-a tal$iwin isumar imsental: Asumer imsentel amassa$:
Proposition subordonne relative

-Yelsa wasin abernus i as-teda Ranida.


Asumer imsentel as$unan:
Proposition subordonne conjonctive

-Yessewjed iman-is akken ad yeffe$.

Asumer imsentel asestan:


Proposition subordonne interrogative

-Yemla-as amek ttidiren imezda$en Uheggar.


Asumer imsentel asaman:
Proposition subordonne juxtapose

-B$an warrac ad gnen, zik.

133

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TAFYIRT D USUMER

Tamawt: Asumer imsentel d asumer i ilan, di tefyirt tuddist, tawuri n wawal. Asumer agejdan d asumer wi$er yurez usumer imsentel. Asumer ilelli d asumer ur nelli d agejdan ur nelli d imsentel. TUQQNA :
LA COORDINATION

Di tuqqna, isumar d ilelliyen yettili gar-asen wassa$ usefren, n tenmegla, n tmentilt, n tegrayt, userdes, n tibawt, n wenvan Asefren:
Lalternative

-Ad teswev ikkil ne$ ad teev iselman ? -Ixeddem deg yiger-is, ama ireqq yiij ama iteqqes usemmiv.
Tanmegla:
Lopposition

-Yerec Yuba, maca yif-it Masil. Tamentilt:


La cause

-D ameyan, yerna yessexdam-it.

-Yenfel wasif acku yewwet aas ugeffur. -Yuven Mend acku ur yessizdig ara.
Tagrayt:
La consquense

-Yekcem-d uselmad, d$a bedden inelmaden. -Ur yessizdig ara, daymi yeef avvan.

134

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TAFYIRT D USUMER

Aserdes:
La gradation

-Temsel tabuqalt, yerna terqem-itt.


Tibawt:
La ngation

-Ur itett la afeqqus la ifires. Anvan:


La transition

-Zi$ meqqret, tura, tinna i d-ooi$ tettmurud. -ille$ tegnev, zi$ tukiv.
TASAMIT:
LA JUXTAPOSITION

-Temsel tacmuxt, teqqed-itt. -Yu$-d a$rum, akeffay d tisent. -Ur yemmut ur yeddir. -Ur in ur swin.
ASUMER IMSENTEL:

Di tsamit, isumar teqqnen, gar-asen, s ticcert, s ticcert tunqivt ne$ s snat tneqqivin. Di tal$a tibawt, ulac gar-asen tagudamt usenqev.

LA PROPOSITION SUBORDONNEE

Asumer imsentel d win yesan tawuri n wawal. Iteqqen $er usumer agejdan s wawal asental (tas$unt, amqim amassa$...).

135

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t ASUMER IMSENTEL ASUNAN:


Proposition subordonne conjonctive

TAFYIRT D USUMER

Asumer imsentel as$unan iteqqen $er usumer agejdan, s tes$unt usentel. Isumar is$unanen mmalen akud, tamentilt, iswi, tanmegla, turda, aserwes. Akud:
Le temps

-Nuki-as i ugeffur mi yekkat. -Ur t-nwala ara segmi yunag $er Marikan.
Tamentilt:
La cause

-Seg wakken yelha Mazi$, emmlen-t akk medden. -Segmi semmvit waman, yeswa aas.
Iswi:
Le but

-ef-as afus i wem$ar-a akken ad yezger abrid. -Yeqqar aas i wakken ad yesnerni idles-is amatu.
Tanmegla: -Xas akken d asemmiv, la leqqven azemmur. -Ulamma yerec Yuba, yif-it Masil. Turda:
Lhypothse Lopposition

-Ma temmlev yemma-m, ttall-itt deg umahil. -Lemmer d imawlan n tmurt, ad tili gerrzen-tt.

136

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TAFYIRT D USUMER

Aserwes:

-Muqlet kan akken leqqay yires-a. -Temmel-itt, amzun d yemma-s.


Asumer imsentel asaman:
Proposition subordonne juxtapose

La comparaison

Ger usumer agejdan d usumer asaman ulac ticcert. Tettili ticcert ger isumar imsental isamanen ma llan, ugar n yiwen. Teb$a ad te. Teb$a ad tsew. Teb$a ad te , ad tsew.
asumer agejdan asumer asaman1 asumer asaman2

Timawin: 1-Asumer asaman yezmer ad yu$al d isem. Teb$a ad te. Teb$a ui. 2-Asumer asaman yezmer ad yili d tinawt war amyag. Yu$al yezwar. Yu$al d amezwaru. 3-Asumer agejdan yezmer ad yili s wesnekdan d wuddid-is.

Ha-ten ifellaen, la meggren irden.


Asumer imsentel asestan:
Proposition subordone interrogative:

Tasestant tarusridt d tafyirt i igebren asumer agejdan d usumer imsentel asestan: ummid ne$ amuran. -Yettxemmim anida ara yeseddi imuras unebdu.

-Ur yeri ara acu yeb$a.

137

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TAFYIRT D USUMER

Asumer imsentel amassa$:


Proposition subordonne relative

Asumer imsentel amassa$ yettili d asemmad agucclan. Isem (ne$ awal) i yegguccel neqqar-as: uzwir. -Terra-as adlis i as-yefka , ivelli. uzwir amqim asumer amassa$ amassa$ Asumer amassa$ izewwir s wawal amassa$ (amqim, amernu, tanze$t) ne$ yettili war amassa$:: Yezwar s wemqim amassa$:

-Muqel abernus i teva Kahina.


Yezwar s umernu amassa$:

-Taqerbuzt d taddert anida ilul Meqqran.


Yezwar s tenze$t tamassa$t:

-Yemla-asen tasdawit deg yeqqar.


Ulac amassa$:

-Muqel abernus teva Kahina.


D ama$un war amassa$:

-Kahina d taqcict yevan abernus.


Ama$un + amassa$:

-Kahina d taqcict i yevan abernus.

138

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TAFYIRT D USUMER

Tamawt: Amqim amassa$ i yezmer ad yettwakkes si tefyirt war ma ibeddel unamek-

is : Muqel abernus i teva Kahina=Muqel abernus teva Kahina! Kahina d taqcict i yevan abernus=Kahina d taqcict yevan abernus.
Tafelwit imassa$en:
Tableau des relatifs

TINZA i deg $ef seg $er $ur s (n wallal) d s (n tnila)

IMQIMEN i, ay iwumi, imumi ideg, deg i deg way deg i$ef, $ef i, $ef way deg iseg, seg, seg way deg i$er, wi$er u$ur, wu$ur s way s (=s wayes) s wiyes (=s wiyes) s wacu Ukkud,wukkud,wi d

IMERNA

anida anda anisi ansi ani$er (aniwer?)

TIWURIWIN -asemmad asegzay -asemmad usrid -asemmad arusrid -asemmad n wadeg -asemmad n wakud -tettemgarad twuri -asemmad n wadeg -asemmad n wadeg -asemmad n wallal -asemmad n tdukli

sani

-asemmad n wadeg

Tiwuriwin imassa$en:
Les fonctions des relatifs

139

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TAFYIRT D USUMER

Tiwuriwin imassa$en ggtent, ha-ten-aya kra seg-sen: Asemmad asegzay :


Complment explicatif

D Kahina i yevan abernus.


uzwir / amassa$ d asemmad asegzay

Asemmad usrid:
Complment dobjet direct

-Yecbe ubernus i teva Kahina. Asemmad arusrid:


Complment dobjet indirect

uzwir/ amassa$ d asemmad usrid

-D gma-s iwumi teva abernus.


uzwir / amassa$ d asemmad arusrid

Asemmad n wadeg, n wakud, n wallal...


C.c de lieu, de temps, dinstrument

-Tafu$alt d taddert anida yezde$ Masinisa.


uzwir/ amassa$ d asemmad n wadeg

-Ur ntettu ara ass ideg yemmut Lwennas. -Wa, d imru s wayes yettaru.

uzwir/ amassa$ d asemmad n wakud

uzwir/ amassa$ d asemmad n wallal

140

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TAFYIRT D USUMER

LANALYSE

IXEF XI: TASLEVT:

Llant 3 tarrayin n teslevt: 1- Taslevt tajerrumant:


Analyse grammaticale

Taslevt tajerrumant ne$ taslevt n tjerrumt terza awalen n tefyirt. I yal awal, nessegzay-d (nettmuddu-d): - Agama-s: D isem, d amyag, d amernu - Talmest-is: D isem amatu, uzzig, d amernu n wakud, n wadeg - Tal$a-s: Asuf, asget, amalay - Tawuri-s: Asemmad usrid, arusrid 2- Taslevt tameult:
Analyse logique

Taslevt tameult terza tifyar, yettili deg-s: -Bevvu n wevris d tifyar. -Bevvu n tefyar d isumar.

141

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t -Yal asumer ad d-yettunefk ugama-s, tal$a-s d twuri-s. a- Taslevt n tefyirt:
Analyse de la phrase

TASLEVT

Taslevt n tefyirt d tifin isumar d userkem-nsen. Di tefyirt, yezmer ad yili yiwen usumer ne$ ugar. b- Taslevt usumer:
Analyse de la proposition

I yal asumer, nemmal-d 3 t$awsiwin: -Agama:


La nature

d agejdan, d imsentel, d ilelli -Tal$a:


La forme

d amassa$, d as$unan -Tawuri:


La fonction

d asemmad n wuzwir, d asemmad usrid 3- Taslevt taseklant:


Analyse littraire

Taslevt taseklant d tin yerzan avris, ttunefkayen-d deg-s: talmest taseklant, tiskiwt, ider d u$anib. 1-Talmest taseklant:
Genre littraire

142

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t Aglam Amezgun Tamedyazt Ullis Tamacahut La description Le thtre La posie Le rcit Le conte

TASLEVT

2-Tiskiwt:
La structure

3-Ider:
Fond

A$awas Plan Tara n tektiwin Fil conducteur Invanen Transitions


Style

Tiktiwin Afrayen Asugen Amvay

Ides: Sentiments Imagination Got

Amyevfar, amyuqqen, inumak

4-A$anib: Aswir n tutlayt: Niveau [registre de langue]. Ta$ara n tenfalit: Qualit de lexpression Udmawen u$anib yettwamersen: Figures de style utilises

D imgerrez, d amagnu, d unnim.

Aserwes: La comparaison Tarvelnamka: La mtaphore Rvel + anamek = areal unamek.

143

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t Asmiwer: Lnumration Asemden: La personnification S ( n weswa$) + amdan = err d amdan. Asifses umeslay: LEuphmisme Asemgel: Lantithse S (n weswa$) + mgal Tarevledmit: Lallgorie Rvel + tidmi = areal n tedmi. Talsawalt: Lanaphore Ales + awal = allas n wawal. Tasenrenfalit: Lhyperbole Snerni + tanfalit = asnerni n tenfalit. Tasegdezt: La litote S (n weswa$) + gdez. Tamsiswalt Loxymore ou oxymoron Tamsisit n wawalen: Msisi + awal.

TASLEVT

d-Turdiwin i yeb$a umaru ad d-yeoo deg ume$ri: Impressions que lauteur a cherch produire sur le lecteur

144

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TASLEVT

Taratsa n teslevt tajerrumant: Grille danalyse grammaticale


AGAMA NATURE
Tal$a tamyagant (deg-s sin yericen)

TALMEST ESPECE Amyag: -d asenvan -d arsenvan

-Amatar udmawan -Amatar uma$un

TALA FORME Taggayt: 1...5 Timeri: izri,urmir Tal$a(terza kan ama$un): -n yezri -n wurmir -n wurmir ussid. Udem:1,2,3. Amvan: asuf,asget. Tawsit: amalay,unti.

TAWURI FONCTION

-d ameggay -d ubdir

145

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


Isem -Isem amatu -Isem uzzig -Isem n tunt Amvan -asuf -asget Tawsit -amalay -unti Addad -ilelli -amaruz -ameskil -armeskil n addad

TASLEVT
-Asemmad usrid -Asemmad arusrid -Asemmad anez$an (n wadeg, n wakud, n t$ara, n wallal, n tdukli, n yeswi, n tmentilt, userwes) -Asemmad war tanze$t ( n wakud, n wadeg, n tesmekta, usegzi) -Asemmad asegzay ( umeggay, n wubdir, n wuddid n wemyag usrid, n wuddid n wemyag arusrid, n tenze$t, n yisem, n wemqim, n wuddid n wesnekdan, n wuddid usestan) -Asemmad agucclan (n yisem, umernu, n yeglem, n wemqim, n wemvan) -Asemmad ilelli -Asemmad ilelli usiwel -Am twuriwin n yisem

Iglem

- amagnu - asuslan

Amvan -asuf -asget Tawsit -amalay -unti Addad -ilelli -amaruz

Amernu

n wadeg n wakud n t$ara n tibawt n tilawt asestan abehtan - ameskan - arbadu -asestan (amattar)

Am twuriwin n yisem

Amvan Amqim

Am twuriwin n yisem Am twuriwin n yisem Asemmad usrid

146

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


-udmawan ilelli

TASLEVT
-Asemmad usrid. -Asemmad arusrid. -Asemmad anez$an (n wallal, n tdukli, n yeswi, userwes). -Isemmaden isegzayen (akk). -Asemmad ilelli. -Asemmad ilelli usiwel. -n yisem, n tenze$t, n wesnekdan, usestan (usrid, arusrid), n wemyag (usrid, arusrid). -Tetteqqen awal $er wayev. -Tetteqqen awal $er wayev. -Tetteqqen asumer $er wayev. -Tessental $er usumer agejdan.

-udmawan uddid Tanze$t Tas$unt -n tuqqna -usentel s, $er, n, $ef

Tazel$a

-n yimal -umiran -n tilawt -n tnila -usiwel

Asnekdan

ad, ara, awer La D -d, n, id, in, an, a, aya a (ay?) ha, a, aql

Ta$uyit

-Yessenkad asegzay n wuddid-is. -Temmal tumert, anemrat, abhat, tandemmit,awelleh

Taratsa n teslevt tameult:


Grille danalyse logique

AGAMA
NATURE

TALA
FORME

TAWURI
FONCTION

Asumer ilelli Asumer agejdan

147

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


amassa$ as$unan asestan asaman

TASLEVT

Asumer imsentel

asemmad n wuzwir. asemmad n wakud, n tmentilt, n yeswi, n tenmegla, userwes. asemmad usrid. asemmad usrid.

Taratsa n teslevt taseklant:


Grille danalyse littraire
TALMEST TASEKLANT GENRE LITTRAIRE TISKIWT STRUCTURE IDER FOND AANIB STYLE

148

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


Aglam Amezgun Tamedyazt (asefru) Ullis Tamacahut A$awas Tarakti (tara n tektiwin) Invanen Tiktiwin

TASLEVT
- Amyevfer - Amuqqen - Inumak
Afrayen Asugen Amvay - d imgerrez - d amagnu - d unnim Ta$ara n tenfalit Tugniwin u$anib yettwamersen -Aserwes -Tarvelnamka - Asmiwer - Asemden - Asemgel - Asifses umeslay - Tarevledmit - Talsawalt - Tasenrenfalit - Tasegdezt - Tamsiswalt (Tamsisit n wawalen) Turdiwin (timu$liwin i yeb$a umaru ad dyeoo s tira-s deg ume$ri.

Tiwuriwin n wawalen:
Fonctions des mots

Yal awal n tefyirt yezmer ad yesu yiwet si twuriwin-a: Asemmad usrid.

149

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TASLEVT

Asemmad arusrid. Asemmad anez$an: n wadeg, n wakud, n t$ara, n wallal, n tdukli, n yeswi, n tmentilt, userwes. Asemmad war tanze$t: n wadeg, n wakud, n t$ara, n tesmekta, usegzi. Asemmad asegzay: umeggay, n wubdir, n wuddid usrid, n wuddid arusrid, n wuddid n tenze$t, n wuddid usestan, n wesnekdan, n yisem, n yeglem, n wemqim (ameskan, arbadu, udmawan ilelli). Asemmad agucclan: n yisem, umernu, n yeglem, n wemvan, n wemqim (ameskan, arbadu, udmawan ilelli). Asemmad ilelli. Asemmad ilelli usiwel.

Awalen n yiwen uar (n yiwet twacult):


Mots de mme racine (de mme famille)

Awalen n yiwen uar d awalen i kkan-d seg yiwen uar, rzan yiwet tekti. Aar d aric igebren tirgalin ( n lasel) deg wawal. Imedyaten:

150

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TASLEVT

1- lmd d aar i d-yefkan awalen: lmed, almud, anelmad, ulmid, ttwalmed, sselmed, aselmed, aselmad,mselmed. 2-rwl d aar i d-yefkan awalen: rwel, tarewla, amerwal, sserwel, aserwel, mserwal, myerwal.
Timawin: 1-Kra imesla ttbeddilen deg ususru, mi ara tessden: v vv = $ $$ = q w ww = ggw y yy = gg 2-Tikwal, nezmer ad naf amgired d afessas ger yiwen usekkil n wawal d uar-is: Md: tayerza yrz = krz / asekkil y yemgarad $ef usekkil k. 3-Llan wawalen lan iuran ttemcabin di tal$a, maca mgaraden deg unamek: dr (i d-yefkan idir, tudert) dr (i d-yefkan ader, udru). r (i d-yefkan er, iri, timeri) r (i d-yefkan aar).

Tarrayt unadi $ef uar n wawal:


Procd de recherche de la racine du mot

Amyag
Verbe

Isem d yeglem
Nom et adjectif qualificatif

151

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


1-Ad nerr amyag $er tal$a taerfit (ma yefti). 2-Ad nekkes seg-s akk ti$ra. 3-Ad nekkes seg-s azwir, ma d asuddim ne$ ad d-nefk amyag amenzu war ti$ra. 4- Ma d asuddim uddis, ad nekkes seg-s amatar n tal$a tuddist (aswa$ n wemya$, amya$ n weswa$, attwa$ n weswa$). 5-Ma d amyag udmawan, ad nekkes seg-s amatar-is (mmu, nn.).

TASLEVT
1-Ad nerr isem ne$ iglem $er wasuf, deg waddad ilelli. 2-Ad nekkes seg-s akk ti$ra d t n wunti (ma tella). 3-Ad nekkes seg-s azwir d wedfir, ma d asuddim n wemyag amenzu. 4- Ma d asuddim n wemyag asuddim ad nekkes seg-s amatar n weswa$, n wemya$ ne$ n wettwa$.

Timawin: 1- Deg usuffe$ uar n wawal tussda nettaru-tt d asekkil ameqqran. Md: mDn (Medden), zMr (azemmur). 2- Mi ara yili imesli yettwales deg wawal, nettaru-t snat tikwal deg usuffe$ uar. Md: sMm (asemmam).

Kra imedyaten:
Quelques exemples

AMYAG

ISEM

IG L E M

152

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TASLEVT

Yessekcem 1- ssekcem 2- sskcm 3- kcm aar-is: kcm


Deg wawalen nniven:

Tinelmadin 1- tanelmadt 2- nlmd 3- lmd aar-is: lmd

Isellawen 1- asellaw 2- sllw 3- sLw aar-is: sLw

Deg unadi $ef uar n wawalen nniven: S umata, ntekkes t n wunti, seg imerna i yesan tal$a n yisem (ma tella). Ntekkes ti$ra. Nemmal yal aric di tama, di tal$iwin tuddisin. Imqimen udmawanen ilelliyen:
Les pronoms personnels libres

Nekk ---------------- nK Ke------------------ k Kem----------------- km Netta---------------- nT Nettat--------------- nT (t)

Nekkni ------------- nKn Nekkenti ----------- nKn (t) Kunwi ------------- knw Kunemti ----------- knm (t) Nitni --------------- ntn Nitenti ------------- ntn (t)

Tal$a ta$ezzfant ::

Nekkini------------ nK (n) keini------------- k(n)

153

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TASLEVT

Kemmini----------- kM (n).
Uddiden (iwsilen):
Les affixes

inu----------------- n nnek--------------- N/k nnem-------------- N/m nnes--------------- N/s nne$--------------- N/$ nte$---------------- n/t tne$--------------- tn/$ tente$------------- tn(t)$
Isestanen:
Les interrogatifs

twen-------------- twn twent------------- twn(t) tsen--------------- tsn tsent--------------- tsn (t) nsen--------------- n/sn nsent-------------- n/sn (t) nwen-------------- n/wn nwent------------- n/wn(t)

anwa-anwi------- n (w)
Irbuda:
Les indfinis

anta-anti--------- n (t)

wayev-wiyev---- (w) yv

tayev-tiyev------ (t) yv

Imeskanen:
Les dmonstratifs

wa-wi----------- w

waki-wiki------- (w)k

154

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TASLEVT

win-------------- (w)n wihin----------- (w)hn ta-ti-------------- t


Imerna:
Les adverbes

taki-tiki--------- (t)k wid-------------- (w)d tihin------------- (t)hn

azekka--------- zK dagi------------ dg tameddit------- mD


Tinza$:
Les prpositions

sellazekka------ sL/zK seg llina-------- dg/Ln d asawen------ d/swn

n---------------- n i---------------- y ddaw---------- Dw deffir---------- dFr s deffir-------- s/dFr


Tis$unin:
Les conjonctions

ger-------------- gr nnig------------- Ng s nnig----------- s/Ng $ef--------------- $f

ahat----------- ht ammar-------- Mr wamag-------- wmg ini------------- n acku----------- ck


Imvanen:
Les nombres

ma-------------- m ma drus-------- m/drs xas akken------ xs/Kn seg wakken----- sg/Kn

yiwen------- ywn sin----------- sn

mraw----------- mrw

155

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

TASLEVT

Ismawen n tunin:
Les noms de fractions

azgen------- zgn anekrad---- (n)krd


Igelman isuslanen:
Les adjectifs numraux ordinaux

agiman--------- gm

amezwaru-- zwr akradan---- krd

awraw san----- mrw/s

Amawal umris Lexique utilis Abdar vocation Abhat: exclamation, tonnement Addad amaruz: tat li Addad ilelli: tat libre Addad, addaden: tat(s) Adeg: lieu

156

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


Adfir, idfiren: suffixe(s) Aric, iricen: partie(s) Afra, afrayen: sentiment(s) Agama: nature Agbur: contenu, table des matires Aggay, aggayen: groupe(s) Aglam: description Agugu (tuggugt): loignement Akud: temps Akuden imyaganen: temps verbaux Alugan, iluganen: rgulier(s) Alugen, ilugan: rgle(s) Amalay masculin Amallal, imallalen: auxiliaire(s) Ama$un n wurmir ussid: participe de laoriste intensif Ama$un n wurmir: participe de laoriste Ama$un n yezri: participe pass Ama$un, imu$an: participe(s) Amassa$, imassa$en: relatif(s) Amatar n wussid: affixe de lintensif Amatar udmawan: affixe personnel Amatar uma$un: affixe de participe Amattar, imattaren: interrogatif(s) Amaynut, imaynuten: nouveau(x) Amalay particulier Amvan, imvanen: nombre(s) Amvay: got Amedya, imedyaten: exemple(s) Amenzu, imenza: primaire(s) Amernu, imerna: adverbe(s) Ameskan, imeskanen: dmonstratif(s) Amezgun: thtre Amiran: prsent, actuel Amqim, imqimen: pronom(s) Amside$: paralllisme Amya$: rciproque

AMAWAL UMRIS

Amyag, imyagen: verbe(s) Amyagan, imyaganen: verbal(s) Anamek, inumak: sens Anav: impratif Anav ussid: impratif intensif Anemrat: douleur Anvan: transition A$anib: style A$awas: plan Arbadu, irbuda: indfini(s) Arbib, irbiben: adjectif(s) qualificatif(s) Arlugan, irluganen: irrgulier(s) Arsenvan, irsenvanen: intransitif(s) Asefren: alternative Asegzi: explication Asekkil ameqqran: majuscule Asekkil, isekkilen: lettre(s) Asemden: personnification Asemgel: antithse Asemmad agucclan: complment dterminatif Asemmad anez$an: complment prpositionnel Asemmad arusrid: complment dobjet indirect Asemmad asegzay: complment explicatif Asemmad asegzay ilelli: thmatisation Asemmad ilelli: apposition Asemmad ilelli usiwel: apostrophe Asemmad usrid: complment dobjet direct Asemmad war tanze$t: complment circonstanciel Asemmad,isemmaden: complment(s) Asemres: emploi Asenvan, isenvanen: transitif(s) Asenked:: prsentation

157

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


Asenqev: ponctuation Aserwes: comparaison Asestan, isestanen: interrogatif(s) Asfillet optatif Asget pluriel Asifses umeslay: euphmisme Asile$: formation Asmiwer: numration Asnekdan, isnekdanen: prsentatif(s) Asuddem: drivation Asuddim, isuddimen: driv(s) Asuf: singulier Asugen: imagination Asumer agejdan: proposition principale Asumer asaman: proposition juxtapose Asumer ilelli: proposition indpendante Asumer imsentel amassa$: proposition subordonne relative Asumer imsentel as$unan: proposition subordonne conjonctive Asumer imsentel asaman: proposition subordonne juxtapose Asumer imsentel: proposition subordonne Asunvan: injonctif Asurdu: doute Aswa$: factitif Aswir, iswiren: niveau(s) Attwa$: passif Awal asental: mot subordonnant Awelleh: conseil, directive Awfus: manuel Awsil, iwsilen: li(s) Azamul, izumal: modle(s), exemple(s) Azenzi$, izenzi$en: schmas Azwir, izwiren: prfixe(s) Aar, iuran: racine(s) Ibaw, ibawen: positif(s)

AMAWAL UMRIS

Ider: fond Iferdisen: lments Igelman isuslanen: adjectifs numraux ordinaux Iglem, igelman: adjectif(s) qualificatif(s) Ilaw, ilawen: affirmatif(s) Ilelli, ilelliyen: libre(s), autonome(s) Imal: futur Imyagen isuddimen: verbes drivs Imyagen n t$ara: verbes de qualit, dtat Inaw asnegman: discours didactique Inaw, inawen: discours Isem amatu: nom commun Isem n tigawt: nom daction Isem n umeggay: nom dagent Isem n wallal: nom dinstrument Isem uzzig: nom propre Isem, ismawen: nom(s) Ismawen irmeskilen n waddad: noms tat invariable Ismawen isuddimen (izelman): noms drivs Ismawen n tunin: noms de fractions Ismawen n timmarewt: nom de parent Ismawen n trakalt: noms de gographie Ismawen uddisen: noms composs Iswi: but Izider, izudar: zro(s) Izri: pass (prtrit) Snat tneqqivin: deux points Tabehtant: exclamative Tacciwin: parenthses Tadukli: accompagnement Tafelwit, tifelwa: tableau(x) Tafyirt taerfit: phrase simple Tafyirt taramyagant: phrase non verbale

158

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


Tafyirt tuddist: phrase complexe Tafyirt, tifyar: phrase(s) Tagrayt: consquence Tahrayt: dsinence Tajerrivt: tiret Talmest taseklant: genre littraire Tal$a taerfit: infinitif Tal$a tal$iwin: forme(s) Tal$a tamyagant: forme verbale Tal$a tibawt: forme affirmative Tal$iwin tigejdanin: formes principales Tal$iwin tuddisin : formes composes Talsawalt: anaphore Tama: proximit, rapprochement Tamacahut, timucuha: conte(s) Tamawt, timawin: remarque(s) Tamedyazt: posie Tamentilt : cause Tameslayt, timeslayin: parler(s) Tamlellit: alternance Tamsertit, timsertiyin: assimilation Tamsiswalt: oxymore ou oxymoron Tamu$li,timu$liwin: regard(s) Tandemmit: regret Tasestant: interrogative Taslevt tajerrumant: analyse grammaticale Taslevt tameult: analyse logique Taslevt taseklant: analyse littraire Taslevt, tiselvin: analyse Tasmekta: quantit Tas$unt, tis$unin: conjonction(s) Tasunvant: imprative Tasureft, tisuraf: exception(s) Tawacult, tiwaculin: famille(s) Tawsit, tiwsatin::genre(s) Tawsit, tiwsatin: genre(s)

AMAWAL UMRIS

Taneqqidt n webhat: point dexclamation Taneqqidt usesten: point dinterrogation Taneqqivt, tineqqivin: point(s) Tanfalit, tinfaliyin: expression(s) Tanmegla: opposition Tannuft: retrait, alina Tanze$t, tinza$: prposition(s) Tana, taniwin: lision(s) Ta$ara: qualit Ta$uri, ti$uriwin: lecture(s) Ta$uyit: interjection Tarakti: fil conducteur Taratsa, tiratsiwin: grille(s) Tarvelnamka: mtaphone Tarevledmit: allgorie Targalt, tirgalin: consonne(s) Tarrayt, tarrayin: mthode(s), procd(s) Tasamit: juxtaposition Tasawalt, tisawalin: syllabe(s) Tasegdezt: litote Taselkant (tamse$rut): dclarative Tasemlilt, tisemlilin: synthse(s) Tasenrenfalit: hyperbole Tawuri, tiwuriwin: fonction(s) Tazegzilt, tizegzilin: abrviation(s) Tazwart: introduction Tibawt: ngation Ticcert tunqivt: point virgule Ticcert, tuccar: virgule(s) Tigawt, tigawin: action(s) Tikti, tiktiwin ide(s) Tilawt: affirmation Timeri, timera: aspect(s), mode(s) Tinawt taddayt: nonc minimal Tinawt, tinawin: nonc(s)

159

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t


Tineqqivin n wegzam: points de suspension Ti$ri tamezwarut: voyelle initiale Ti$ri, ti$ra: voyelle(s) Tira: criture Tis$unin n tuqqna: conjonctions de coordination Tis$unin usentel: conjonction de subordination Tiskiwt: structure Tizel$iwin n tnila: particule dorientation Tuddsa: composition Tumert: joie Turda, turdiwin: hypothse(s), opinion(s) Tusligin: guillemets Tutlayt, tutlayin: langue(s) Tuzzigt: spcifique

AMAWAL UMRIS

Uddid, uddiden: li(s) Uddiden n wemyag: affixes de prposition Uddiden n wesnekdan: affixes de prsentatif Uddiden n yisem: affixes Uddis amalay: masculin compos Uddis unti: fminin compos Udem, udmawen: personne(s) Udmawen uddisen: personnes composes Uvfir: enchan Uglim, uglimen: dcrit(s) Ullis, ullisen: rcit(s) Unti: fminin Urmir: aoriste Urmir ussid: aoriste intensif Uzwir, uzwiren: antcdent(s)

160

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AGBUR

AGBUR
TAZWART .................................................................................................................. 7 AVANT-PROPOS ..................................................................................................... 9 PRSENTATION ..................................................................................................11 IXEF I : ISEM D YEGLEM .........................................................................................13 Isem ..........................................................................................................................13 Isem amatu .....................................................................................................13 Isem uzzig ......................................................................................................13 Ismawen uddisen ...........................................................................................14 Tuddsa s bu...... ........................................................................................14 Tuddsa s ayt, at (iderman) ......................................................................14 Ismawen n trakalt ..........................................................................................15 Ismawen n timmarewt...................................................................................16 Tal$iwin n yisem .....................................................................................................17 Tawsit .............................................................................................................18 Asile$ n wunti. ........................................................................................18 Inumak n wunti .....................................................................................19 Amvan ............................................................................................................19 Asuf.................. .........................................................................................19 Asget................ ..........................................................................................19 Asile$ n wesget .........................................................................................20 Ti$ri tamezwarut .....................................................................................21 Tal$iwin tigejdanin n wesget ..................................................................21 Asget s tehrayt ..........................................................................................22 Asget s temlellit ........................................................................................23 Asget s temlellit d tehrayt ........................................................................24 Addad .............................................................................................................25 Addad ilelli: ..............................................................................................25 Addad amaruz ..........................................................................................25 Ti$ri tamezwarut ....................................................................................25 Ismawen irmeskilen n waddad..............................................................26 Melmi yettili waddad amaruz? .............................................................26 Iglem (arbib) ............................................................................................................29 Tal$iwin n yeglem .........................................................................................29 Unti n yeglem ................................................................................................29 Asget n yeglem ...............................................................................................30 Addad amaruz n yeglem ...............................................................................30

161

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AGBUR

Alugen.... .........................................................................................................32 IXEF II: AMYAG .......................................................................................................33 Tal$a taerfit............................................................................................................34 Imyagen iluganen d yerluganen ............................................................................34 Amyag alugan ................................................................................................34 Amyag arlugan ..............................................................................................34 Imyagen n t$ara ............................................................................................34 Imyagen isenvanen d yersenvanen ......................................................................35 Amyag asenvan..............................................................................................35 Amyag arsenvan ............................................................................................35 Timera d tal$iwin ..................................................................................................36 Izri...................................................................................................................36 Urmir ..............................................................................................................36 Urmir ussid ....................................................................................................36 Anav ...............................................................................................................36 Anav ussid ......................................................................................................36 Tafelwit n tmera ..........................................................................................36 Aggayen n yemyagen ..............................................................................................38 Udmawen .................................................................................................................39 Imataren udmawanen...................................................................................39 Izri n yemyagen n t$ara ................................................................................41 Udmawen uddisen ........................................................................................42 Tal$a tibawt ...................................................................................................42 Tizel$iwin n tnila...........................................................................................44 Zdat wemyag..........................................................................................44 Deffir wemyag .......................................................................................45 Ilugan n tseftit..........................................................................................................57 IXEF III: ASUDDEM .................................................................................................61 Ismawen isuddimen (izelman) ..............................................................................61 Isem n tigawt .................................................................................................61 Isem umeggay ...............................................................................................64 Isem n wallal ..................................................................................................64 Imyagen isuddimen .................................................................................................65 Aswa$ .............................................................................................................65 Amya$ .............................................................................................................66 Attwa$ ............................................................................................................66 Tal$iwin tuddisin...........................................................................................67 Asile$ n tal$iwin tuddisin .......................................................................................68 Tarrayt usile$ n yemyagen isuddimen ..................................................................68 Asuddem igelman ...................................................................................................70

162

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AGBUR

Tal$iwin tigejdanin .......................................................................................70 Asuddem seg wemyag ........................................................................70 Asuddem seg yisem ............................................................................71 Awal $ef usuddem seg yisem.........71 IXEF IV: IMQIMEN ..................................................................................................72 Imqimen udmawanen .............................................................................................73 Imqimen udmawanen .............................................................................................74 Imqimen udmawanen ilelliyen ...................................................................74 Imqimen udmawanen uddiden (iwsilen) ..................................................74 Uddiden n yisem.....................................................................................................75 Uddiden n wemyag ................................................................................................75 Uddiden n tenze$t ..................................................................................................77 Uddiden usestan.......................................................................................78 Imqimen irbuda, imeskanen d isestanen ...................................................78 Imqimen irbuda .......................................................................................78 Imqimen imeskanen.................................................................................79 IXEF V: TINZA, TISUNIN, IMERNA. ...................................................................80 Tinza$ ......................................................................................................................80 Tanze$t n ....................................................................................................80 Tanze$t s n tnila .........................................................................................80 Tanze$t s n wallal ......................................................................................81 Tamsertit ..................................................................................................................81 Tanze$t d yisem .............................................................................................81 Amassa$ d wemyag .......................................................................................82 Tas$unt mi d wemyag ...............................................................................83 Timsertiyin nniven .......................................................................................83 Tana s imesli y .........................................................................................84 Tazel$a n tilawt d .....................................................................................84 Tis$unin ...................................................................................................................85 Tis$unin n tuqqna .........................................................................................86 Tis$unin usentel ............................................................................................87 Imerna ......................................................................................................................87 Imerna n wadeg.............................................................................................88 Imerna n wakud ............................................................................................88 Imerna n t$ara ...............................................................................................88 Imerna n tesmekta .........................................................................................88 Imerna n tilawt ..............................................................................................89 Imerna n tibawt .............................................................................................89 Imerna usurdu ...............................................................................................89

163

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AGBUR

Imerna isestanen ...........................................................................................89 IXEF VI: IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN ............................................................90 Imvanen ...................................................................................................................91 Ismawen n tunin....................................................................................................93 Igelman isuslanen....................................................................................................93 Ta$uri d tira igelman isuslanen ...................................................................97 Tizegzilin igelman isuslanen ........................................................................99 IXEF VII: ASENQEV........100 Ticcert ................................................................................................................... 100 Taneqqivt .............................................................................................................. 101 Ticcert tunqivt ...................................................................................................... 101 Taneqqivt usesten ................................................................................................. 101 Taneqqivt n webhat ............................................................................................. 102 Tineqqivin n wegzam .......................................................................................... 102 Tacciwin ................................................................................................................ 102 Tajerrivt................................................................................................................. 103 Tusligin .................................................................................................................. 103 Asekkil ameqqran ................................................................................................. 103 Tannuft .................................................................................................................. 104 IXEF VIII: TIWURIWIN N YISEM ........................................................................ 104 Asemmad usrid ..................................................................................................... 105 Asemmad arusrid ................................................................................................. 106 Isemmaden inez$anen ........................................................................................ 107 Asemmad anez$an n wadeg ...................................................................... 107 Asemmad anez$an n wakud...................................................................... 107 Asemmad anez$an n t$ara ........................................................................ 107 Asemmad anez$an n wallal ....................................................................... 107 Asemmad anez$an n tdukli ....................................................................... 108 Asemmad anez$an n yeswi........................................................................ 108 Asemmad anez$an n tmentilt .................................................................... 108 Asemmad anez$an userwes ....................................................................... 108 Isemmaden war tanze$t: ...................................................................................... 108 Asemmad war tanze$t n wadeg ................................................................ 109 Asemmad war tanze$t n wakud................................................................ 109 Asemmad war tanze$t n t$ara................................................................... 109 Asemmad war tanze$t n tesmekta ............................................................ 109

164

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AGBUR

Asemmad war tanze$t usegzi .................................................................... 109 Isemmaden isegzayen ......................................................................................... 110 Isemmaden igucclanen ....................................................................................... 112 Asemmad n yisem....................................................................................... 112 Asemmad umernu ...................................................................................... 112 Asemmad n yeglem .................................................................................... 112 Asemmad n wemqim ................................................................................. 112 Asemmad n wemvan .................................................................................. 113 Asemmad ilelli ............................................................................................ 113 Asemmad ilelli usiwel ............................................................................... 114 Ta$uyit tazel$a n webhat .............................................................................. 114 IXEF IX : AKUDEN IMYAGANEN......................................................................... 115 Izri.......................................................................................................................... 116 Tal$a tilawt ................................................................................................. 116 Tal$a tibawt ................................................................................................ 116 Urmir ..................................................................................................................... 117 Urmir s tzel$a n yimal ad ...................................................................... 117 Urmir s tzel$a n yimal ara ..................................................................... 118 Urmir war tazel$a ...................................................................................... 118 Urmir ussid ........................................................................................................... 119 Urmir ussid war tazel$a ............................................................................ 119 Urmir ussid s tzel$a.................................................................................... 120 Imallalen ............................................................................................................... 120 Amallal ili ................................................................................................ 121 Amallal a$ .............................................................................................. 122 Aserwes ger sin imallalen ili, a$ ............................................................ 123 Imallalen nniven ........................................................................................ 124 Anav d wanav ussid ............................................................................................. 124 Anav ............................................................................................................ 124 Anav ussid ................................................................................................... 124 Taseftit-nsen ................................................................................................ 125 Tal$a-nsen tibawt ....................................................................................... 125 IXEF X: TAFYIRT D USUMER ............................................................................... 127 Tafyirt taerfit .................................................................................................. 127 Tafyirt ta myagant ................................................................................... 128 Tafyirt taramyagant .................................................................................. 129 Tafyirt tuddist ................................................................................................... 132 Tuqqna ....................................................................................................... 134 Asumer imsentel ......................................................................................... 135 Asumer imsentel as$unan .................................................................. 136 Asumer imsentel asaman ................................................................... 137

165

Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t

AGBUR

Asumer imsentel asestan .................................................................... 137 Asumer imsentel amassa$ .................................................................. 138 Tafelwit imassa$en ....................................................................... 139 Tiwuriwin imassa$en ................................................................... 139 IXEF XI: TASLEVT ................................................................................................. 140 Taslevt tajerrumant .............................................................................................. 141 Taslevt tameult .................................................................................................. 141 Taslevt taseklant ................................................................................................... 142 Taratsa n teslevt tajerrumant .................................................................... 145 Taratsa n teslevt tameult ........................................................................ 147 Taratsa n teslevt taseklant.......................................................................... 148 Tiwuriwin n wawalen................................................................................ 149 Awalen n yiwen uar (n yiwet twacult)................................................... 150 Tarrayt unadi $ef uar n wawal ............................................................... 151 Amawal umris......................................................................................................155 Agbur .......159

166

S-ar putea să vă placă și