Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
f t
fi.
"SINTAXIS. LATINA
PE D. JUAN DE IRIARTE
CON ALGUNAS PARA USO NOTAS
CON
LICENCIA
A '
O F I C I N A D E D . B E N I T O MONFOPvT AO
1799-
,. ' '
PROLOGO.
D E L A DEFINICIN Y DIVISIN
D E L A SINTAXIS. 1. Sintaxis es Construccin,
Ya Propria, ya Figurada,
Que ordena en forma adequada Las Partes de la Oracin, 2. Divdese en Concordancia y Rgimen , de tal modo Que lo perfecciona todo De ambas cosas la observancia. i. Sintaxis , v o z Griega que significa ConstrucL a Pra~
pria es la natural y conforme las reglas comunes; l a Figurada , la que usa de figuras modos de h a blar irregulares , aunque autorizados con el uso de buenos Escritores, -a. Una y otra se dividen en
Concordancia y Rgimen* Concordancia es la cor-
respondencia que tiene una Parte de la oracin con otra , concordando con ella en alguna circunstancia, como G n e r o , Nmero , Caso , Persona, & c . Rgimen es la propiedad que tiene una Parte de la Oracin de regir llevar otra despus de s puesta en cierto C a s o , mediante algn N o m b r e , V e r b o , P r e ,poslcion , &c. de determinar algn M o d o , y Tiem,-* $ o , mediante algn A d v e r b i o , Conjuncin, & c . A 2 SIN-
SINTAXIS PROPRIA.
C A P I T U L O I. D e las Concordancias del N o m b r e .
R.EG. I. D e
Substantivos continuados Quando en la Oracin se ofrecen, - Si d ua cosa pertenecen, En Caso van concertados.
Y esto aunque sean diferentes en Gnero, c o mo Urbs Tolctum, la Cirdad de Toledo ; en N u mero , eonao Urhs Athenx , la Ciudad de Atenas} en uno y otro, como Reos delicias fopuli, el R e i delicias del pueblo.
R E G . I I . D e la Concordancia del Adjetivo con el Substantivo. l.Todo vocablo Adjetivo Concuerda en Gnero , Casa IT Nmero al mismo paso Con el Nombre Substantivo, a. Mas Qui no sigue d este Nombre En Caso perpetuamente, Como se ver patente Quando se hable del Pronombre.
1. Todo adjetivo, sea Nombre, Pronombre, Participio, concuerda en Gneio , Nmero y Caso coa
e'ft el Substantivo quien se refiere: Nombre, co"mo Paterverur, el padre verdadero; Pronombre, como Mdter nostra, nuestra madre ; Participio, c o mo Mmcipitrn notum, el esclavo conocido, a. Pero el Pronombre Qui,qu!, qttod no concuerda s i e m pre en Caso con el Substantivo, ssgun se ver en
la Rg!-a III. de la Concordancia de este Pronombre.
De no menor elegancia,
Hgase
la Concordancia
boni, el Seor, la Seora y el Esclavo buenos, Pero yor nobleza, . En las inanimadas, por dudarse tambin de e l l a , y para evitar qualquier dada , se a p l i car los Substantivo? un Adptivo Neutro de P i V a l j v. g. fer et Autunnus formosa, la primavera y el otoo hermosos ; Domus , Hortus et Pratum
tambin se puede mui bien concertar el Adjetivo? en Gnero y Nmero con el Substantivo mas c e r c a n o , y decirse: Ver et Autumnus formosus , en l u gar del Neutro formosa : Domus , Hortus tum amplum, en lugar del Neutro ampia. et Pra-
R E G . I V . D e la Concordancia del Adjetivo entre dos Substantivos, J5/ Adjetivo entre dos Varios Substantivos puesto, Segn el uso comn, Concierta con el primero.
f
V. g.
Semramis eredita
est puer ,
Semramis
R E G . V . D su Concordancia con Substantivos de Singular, unidos por Conjuncin. Substantivos Singulares, Unidos por Conjuncin, Quieren Plural la diccin Que con ellos concertares.
Como Dux et Miles strenui, el General y el Sol^
R E G . V I . B e su Concordancia con el Pronombre Personal. El Adjetivo conviene En Gnero con el Nombre Substantivo que el Pronombre Personal callado tiene. Los 'Pronombres Personales no tienen Gneio d e terminado : y as el Adjetivo concertar en Gnero con el Substantivo que en cada uno de ellos se c a llare : v. g. si en Ego se callare Ddtninus , pondrse
bonus; si Domina , bona 5 si Muttcipium , bonum.
CAP.
II.
D e la
Concordancia d e l P r o nombre.
REG-1.
De
la Concordancia y Orden
de
Los Pronombres
E g o , T u , Is , y otros tales, Por su clase dignidad. Eso se colocar primero que Tu , y Tu primero <me Is , lile, y todas las terceras Personas : v. g .
Ego, Tu et lile ambu .amm, y o , tu y l paseamos.
}
Y conforme esta regla , en los ttu los de cartas el que escribe se nombra el primero, v . g . Cicero C<ssari Imperatori salutem, Cicern Cesar E m p e rador, salud. L o contrario sucede en la lengua Castellana y otitas, en que el yo se pone por cortesa en el ltimo l u g a r , v . g. Vm., l, y yo fuimos d
pasear.
REG.
REG.. I I . D e la Concordancia de los Posesivos , y de los Primitivos Personales con los Nombres Substantivos. X. Al El Substantivo se aplica Posesivo Pronombre
Como M e u s , quando el Nombre Alguna accin significa. a. Mas si denota pasin Se le juntan Genitivos De Ego, T u , Sui Primitivos Para mas declaracin. i . L o s Pronombres Posesivos se juntan comn- mente al Substantivo, quando significan accin- v.
}
y tenemos otro. Dcese comunmente, porque Vulnus meum, Injuria nostra significan veces no solo la herida , injuria que hacemos, sino i que r e cibimos. 2. Pero quando el Substantivo denota pasin, se le junjan los Genitivos de Ego, Tu, Sui en
Singular y Plural* v . g. Amor mei , el amor que
me tienen ; M moria nostri , la memoria que tienen de nosotros; Oblivio sui, el olvido que tienen de l^ menos que en el sui se ofrezca duda , por haber mas de una persona quien pueda refarirse. B-EG. I I I . De la Concordancia antecedente. | . Q u i quando se halla pospuesto, XJsar del Genero debs del Pro-
P' del Numer que lleve , El Substantivo antepuesto. a. Pero quando va delante. Sea como Relativo, 0 como Interrogativo, Lleva Caso semejante.
> i . Gwi ponindose despus" del Substantivo> c6hfeuerda con l en Gnero y N m e r o , v. g.~Epstola
quam accspi, grata mihi fuit, la carta que recib,
me fu agradable i. Pero quando se antepone al mismo, concuerda tambin en C a s o , y a sea Relativo , ya Interrogativo. Relativo, como (uam e pi-stolttm accepi, grata mihi fuit: ( i ) Interrogativo.,
como Quem librum legisti ? qu libro has leido? (i) E l Relativo Qui, qucs , qud se debe considerar regularmente como entre dos casos de tin mismo substantivo expreso sobreentendido. Y entonces concierta con el antecedente en gnero y en n mero , y con el siguiente en caso como con su substantivo , v . gr. Bellum tantum , quo bello bmnss premebantur Pompejus tonfecii. C i c . Pompeyo puso fin
esta guerra por la qual tod's las naciones estaban oprimidas. Esto que los Autores usan solo en a l g u nas ocasiones , se debe imitar siempre que hubiere motivo de ambigedad. Lebdamantem Cleophili di~ scipulum , qui Cieophilus , Appul. sino hubiese repetido qui Cleopbilus, el qui tambin se podra referir Leodamante. A s fuera de este caso de ordi^ jsario se suprime el caso siguiente, como : Cognosces ex litteris, quas Liberto to dedi. Cic. esto e s , ex litteris, quas litteras cet. A l contrario muchas
veces se sobreentiende l antecedente ( y este es el caso de que habla la legla n. i.) v. gr. Quam epistolam tccepi, grata mihi fuit, juam epistolam accepi cet. esto es : Mpistola, RE?,
lo R E G . I V . D e la Concordancia d e l Relativo entre dos Substantivos diferentes, El Relativo entre dos Substantivos diferentes, Concertar de todos modos Con el segundo bien puede.
V . g. Pompejus, quod Impert Reman ornamentan ille...quce
fuit.
R E G . V . D e la Concordancia de los Relativos Talis , Tantus, &c. Como al Nombre antecedente Siguen T a l i s , T a n t u s , Totus; As Qualis, Q u a n t u s , Quotus Concuerdan con el siguiente.
V . g. Talis est odor, olor , qual es el vino. quale est vinum, Tanta sunt tue tal es el Virtutes
t
quantos, sale el Adverbio quoties , quantas veces , quien corresponden los Adverbios numerales: Semel
bis, ter, cet. una v e z , dos, cet. A Quotus preguntando se le pospone con elegancia Quisque, como'.Quotur quisque intelligit Ciceronisrationesl
es decir,,
RE-
II R E G . V I . D e la Concordancia de los Recprocos con las terceras Personas. 1. Quando aquello de que hablamos Pertenece como quiera L una Persona tercera. De 2. Y A Recprocos usamos; aun quando dos intervienen; la primera el sentido.
Terceras , si es dirigido Los Recprocos convienen. 3. Si segunda se dirige, Convendrn los Relativos. 4. Si de duda no hai motivos, Lo que quisieres elige. 1, Quando el asunto de. que hablamos se refiere na tercera Persona, se usa de los Recprocos Sui,
Suus, v . g . Hostis te orat ut sibi parcas , el e n e -
migo te ruega que le perdones ; Amicus optat ut librum suum legas, el amigo desea que leas su libro. Y aunque la persona quien se refiere el asunto e s t pospuesta, se usar de los mismos Recprocos, v.
g . Huno sui Cives Civitate ejecerunt, ( Cic. ) sus
Ciudadanos le echaron de la Ciudad : Trahit sua quemque moluptas, ( Virg.) S cada uno le arrastra su deleite, 2. Interviniendo dos terceras Personas , si el sentido se dirigiere la primera, convendr tambin usar de los mismos Recprocos, v . g . Petrut
putavit Joannem cxnaturum apud se , Pedro crey
que Juan cenaria en su casa ; Petrus vidit Joannem cum fratre suo, Pedro vio Juan con su hermano, (esto es, silacasa y el hermano fueren de P e -
12
d'ro.) 3. M s si s hiciere'relacin la segundaPersona., entonces se usar de los Relativos Is, li-
de J u a n ) : y as se dir : apuieum, illum, vel ipsum, y cum ejus, iliius, vel ipsius fratre. 4. Quando no
s?. ofreciere duda alguna , se usarn los Recprocos, los Relativos, segn se quisiere , como en los e xemplos siguientes: Antonias rogavit fratrem , uf se, vel eum, illum , vel ipsum inviseret, Antonio
comedit
ipsius,
C A P . I I I . D la Concordancia de? V e r b o . R.EG. I. D e la Concordancia del Verbo Personal con el Nominativo antepuesto. I .Todo Verbo Pesonal "Nominativo antepuesto Quiere llevar por Supuesto, O Persona principal, Con quien expreso callado, Segn el uso lo abona, En Nmero y en Persona Ir siempre concertado. 2. Y quando el Verbo se advierta De Participio compuesto, En Gnero , y mas d esto, En caso tambin concierte.
1 . Expreso, como Migister docet, el Maestro e n saa; callado, como Amo, y o amo, Amas, tu amas' don-
donde se callan Esro y Tu. Estos y otros Pronombre^ sg omiten c D m u n m e n t e , menos q u e se quiera, denotar alguna oposicin , como E?o stttdeq; Tu luds , y o estudio 5 td juegas 5 e x p r e s a r algo con nfasis, como Tu andes ista loqni\ t te atreves decir tales cosas! 2 Quando el Vero est c o m puesto d e Participio , y del yerbo Sum , concertar tambin en Gnero y Caso con su Nomigativo, V , g . Pater mortuus est , mi padre, muri. .-
2.
vivit
fe'ix
ars la Gramtica so llama arte ; HfC: futttfur neGissaria esta se cree necesaria, ,
RE-
*4 R E G . i n . D e su Concordancia con Substantivos de Singular unidos por Conjuncin. Tras de Nombres singulares Que Conjuncin eslabona, Pondrdse en Plural Persona El Verbo que les juntares.
V . g. Maletudo et firma pereunt , la salud y la
R E G . I V . D e su Concordancia con la Persona mas noble. Quando la Oracin se viere Con dos Personas , mas, El Verbo concertars Con la que: mas noble fuere. De todas es la primera La mas noble sin disputa'. La segunda se reputa Mas noble que la tercera.
Y as se dir Ego , Tu et Antonius vilemur, yo,
t y Antonio estamos bqenos , concertando VaU-. mus con t'go , que es la Persona primera y la mas noble de t o d a s ; y asimismo Tu et Antonius ambu' latis, t y Antonio os paseis , concertando am~ iulatis con Tu, que es la segunda y mas noble que la tercera.
RE-
R E G . V . D e su Concordancia entre dos Substantivos continuados. 1. En las cosas animadas, Si continuados se observan Dos Substantivos ; el Verbo Con el primero concuerda; 2. Pero en las que alma no tienen. Aunque lo mismo suceda, El V e r b o , por lo contrario, Con el segundo concierta.
i. E n l a s cosas animadas, v. g. Tulla, delicite
tiostrte , tuum munsculum flagitat , ( Cic.) mi que-
rida Tulia pide con ansia tu regalito , concertando flagitat con Tulla, que es el primer Substantivo. i. En las cosas inanimadas , v. g . Carioli oppidum captum est, ( L i v . ) la Ciudad de Carilos fu t o m a d a , concertando captum est con oppidum, que es el segundo Substantivo.
R E G . V I . D e su Concordancia entr dos Substantivos. Quando entre dos Nombres viene, Segn regla general, Con aquel que es principal En el Nmero conviene.
Como Omnia Casar er<*t, ( L u c , ) Csar lo era lodo: Songuis erant lachryma , (Le.) las lgrimas eran sangre.
REG. V I I .
Una frase , oracin Supuestos del Verbo son, A modo de Substantivo. Un Infinitivo, como Mentiri non est mcym, (Tet\ Heaut. A c t . I I I . Se. a.) el mentir no es mi costumbre : una frase, como Ingenuas Uidicisse fideliter ar~
tes enioHit mores , ( O v i d . E x P o n t o , lib. I I . epist, g.) aprender exactamente las artes liberales suaviza las costumbres: una oracin entera , como Nosce te
ipstmi, descendit Ccelo , ( Juv. Sat. X I . ) aquella
a. El ,mismo admite pospuesto Otro Acusativo, el qual Corresponde al principal Que ya tiene por Supuesto. i. U n Acusativo antes de s , expreso , como Seis virtutem testimari, s que la virtud se estima: pos expresar, como Vol laudari , quiero ser alabado, callndose me antes de laudari. a. Y tambin otro Acusativo despus de s , quese refiere al antecedente: expreso, como Credo bo~ minem esse mortalem, creo que el hombre es m o r *
t a l : por expresar , como Cupio esse
i
clementem,s-
RE-
17 R E G . I X . De su Concordancia con un N o minativo antes y otro despus, j . Despus de s tambin puede Llevar un Nominativo . Que sea correlativo Al del Verbo que precede; 2. Y mas si el Verbo es de intento, De deseo, de empezar;. O bien Pasivo de hablar, IT de obra de entendimiento, i. E n lugar dedos Acusativos puede tambin l l e var dos Nominativos, de los quales el segundo corresponda al primero que el Cerdo tiene por su puesto , como Simius gaudet incedere. rectus , el mono
pifio empieza ser estudioso : los Pasivos de leny entendimiento , como Rex ptimas appe'.latur f u 'ater, el buen R e i es llamado P a d r e , Senectus cem
REG. X. De
la Concordancia
de las Pre-
guntas y Respuestas. La Pregunta y la Respuesta Suelen concertar en C&so; Menos que intervenga acaso Alguna
V . c, Quis
razn opuesta.
es aquel ? Antoniui^ 9 ' ' -
i'8 ' eroriem, Cicern. Meiis en algunas ocasiones en que hai razn para lo contrario, v . g. quando se responde con Nombres Pronombres Posesivos. C o n
Nomhre, cmo Cujus heec imago ? Cesrea , de
quin es esta imagen ? D e Cesar : con Pronombre, como Cujus hac domus ? Mea , de quin es esta casa ? M i a \ y quando se pregunta con el Genitivo (uanti, y se responde con Ablativo , como Quanti
emisti lihrum ? Tribus denariis , en qunto compraste
el libro? en tres dineros. Y finalmente en otras ocasiones semejantes, en que se callan algunas voces.-
Regi:
Si-
bi sapit. Algunas veces hai dos Dativos : Do tibi fignori, cet. 3- E l Acusativo denota el sugeto donde pasa la accin del Verbo : Amat Patrem: RE-
.19
Al Substantivo siguiente,
terarum el amor de las letras. Y el Nombre que; se ha de poner en Genitivo en Latin , lleva c o munmente en Castellano la Preposicin De. (4)
KCoeoocD:secwo5Csecoocof o e c K o o o e o e o c o o c o s c secaos
concierta con un infinitivo 5 es regido de alguna preposicin expresa sobreentendida : como despus de los verbos de ensear, de movimiento , en los nombres de tiempo , de medida y otros. N o hai Acusativo que no dependa de una de estas tres c o sas. 4. E l Ablativo se podia mejor llamar el caso de la preposicin ; porque siempre es regido de una preposicin expresa sobreentendida ; como se podr ver en los nombres de l u g a r , en los comparativos, en los verbos pasivos y o t r o s ; y t a m bin en los ablativos que llaman absolutos. . Al Vocativo nada le rige , y solo seala la persona con quien se hablaEsta breve explicacin bien considerada basta para dar una idea general de toda la Sintaxis; siendo al mismo tiempo general todas las lenguas; y en todas las reglas de la Sintaxis se debe seguir en quanto sea posible el orden de estos principios. (4) A esta breve regla reduce el Autor lo que Otros explican separadamente como el que los nombres que significan alabanza y vituperio rigen g e nitivo; v.g.puermcgm ineenih y este genitivo se puede tambin poner en a b l a t i v o , c o m o : hamo prisStanti prttentia. que es ablativo de calidad.
t
2.0, R E G . I I . D e l Rgimen de Opus y Usus. 1, Opus y Usus por Necesse, De la Persona Dativo, y -de la cosa Ablativo Piden con terceras de Esse; 3 . Mas dexando el Caso sesto, Opus puede, en su lugar, El primer caso llevar, Que le sirva de Supuesto. i. Opta y Usus significando Necesse, necesidad, y juntndose con terceras Personas de singular del verbo Esse , rigen Dativo de Persona, y Ablativo de cosa ; v- g- Opus est mihi Praeccptore, necesito de Maestro ; Usus est nobis libris, necesitamos de libros, i. Mas Opus puede, en v e z de Ablativo de cosa , llevar Nominativo ; de modo qye este sirv a de Supuesto de la Oracin, y con l concierte* las terceras Personas de Sum. Y as en lugar de Opus est mihi Praceptare, se puede mui bien d e ,cir Preceptor mihi opus est, R E G . I I I . D e l Rgimen y Concordancia de Mille. j . Mille , siempre que se advierta. Tomado por Substantivo, Debe regir Genitivo'. 2. Siendo Adjetivo , concierta. i. Mille , tomado por Substantivo , es de^singul a r , y N e u t r o ; y corresponde al Castellano un millar, Entfinees rige G e n i t i v o , v . g. Mille bominum versabaiur, ( CQ - p Milone ) habia un millar de . bom-
21
hombres ; Mille nummum expensum , ( I d , Philipp.a.)
un millar de monedas gastado- a Pero siendo adjetivo, concuerda en Caso y Nmero con su Subst a n t i v o , como Mille dibam nummos , ( JWart. 1 10 Epig. 75.) y o d a b a mil monedas , aunque tambin puede como 'Partitivo regir Genitivo , v. g Mille paisuum erant, ( L i v . D . 3. 1 . 3 . ) habia mil pasos. En su plural tambin quiere G e n i t i v o , como Do
tmllu bominum.
R E G . I V . D e l Rgimen de los Substantivos verbales. Correspondiendo d su origen Substantivos hai verbales En De TO , que como tales,
o
V . g. Obtemperatib legibus,
l e y e s ; Curatio rem , la accin de cuidar de alguna cosa; Spectaiio Indos , la vista de los juegos. R E G . V . D e l Rgimen del Adjetivo N e u t r o puesto modo A de Substantivo. x Tambin rige d cada paso, modo de Substantivo, es Neutro , el Adjetivo Quando
El mismo segundo casoLos Adjetivos Neutros , que comunmente rigen Genitivo modo de Substantivos , son Multum
Plu?, Mmus , Mnimum, Tantim , Quantum, v . g. Multum laboris, mucho t r a b a j o ; Minus
>
&C. ope-
rar un, manos obreros Por lo que mira Mis Adjetivos Neutros Plurales que piden el mismo caso,
vase la Sintaxis Figurada.
;CAP.
11
Los Adjetivos siguientes rigen G e n i t i v o : Docto , como Doctas , Callidus, Certus, Conscius , Gnarus , Mentor , Peritas , Preagus , Prcescius , Prudens , Solers, &c, Doceus Grammaticce, doet o en ia Gramtica Ignorante, como Ignaras, Imtnemor , Incertus , Indoctas, lnscius , Nescius, Ruis , & c . v. g . Ignaras legis,.ignorante de la l e i . Ansioso, Deseoso, como Avidus, Aoarus, (Jupidus , Studiosus , &c. v ,g. Avidus pecunice , ansioso de dinero. Participante , como Comps , Consors, Particeps, Potens , Reus, &c. v . g. Consors laboris, compaero en el trabajo ; y sus contrarios Exprs, Exors, Impos, Impotens , Innocens , Insons, &c. v. g. Expers ingenii , falto de ingenio , & c . Algunos que dicen Cuidado , como Curiosas , Diligenr, & c . v. g. Curiosas antiquitatis , Curioso de la antigedad; y sus contrarios Incuriosas, IndiUgens. Otros que dicen Miedo , como Timidus, Pndut, Trpidas, & c . v. g. Timidus lucis, temeroso de la luz ; y sus contrarios Impvidus , S^curus, & c . Y en fin , no pocos verbales acabados en NS, que de Participios se volvieron Nombres , como Amans,
Amans,
Abstimns,
Appetens, Mettws,
Paiiens,&c\
v.'g. Amans virtutis, amante de la v i r t u d ; (S) y otros acabados en AX, tambin verbales, como Capax , Edax , Ferax, Fugax, Rapaz , Sagax , Tenaz,
v e l patri,
vel virtuti,
contrario la virtud.
(g) Aqui se debe advertir la diferencia q u e h a i entre el nombre verbal y el Participio: ste s i e m pre significa algn tiempo, pero no el nombre v e r b a l ; y as amins virtutem significa el que a c t u a l mente ama la v i r t u d , y amis virtutis , el que e s amador de la virtud, esto es , el que lo tiene de costumbre; y aqui amins es lo mismo qae amator. D e que se infiere quan impropia es la prctica de algunos Gramticos que ensean variar g e n e r a l mente las oraciones de tiempo determinado por verbal en ,or; pues aunque amalor virtutis sea lo
mismo que amans virtutis , pero no que amans viriutem.
RE-
24
semejante al padre-
D i g n u s , Indignus se notan',
2. Y muchos que ya denotan
-
Lo Abundante , ya lo Escaso.
i . Dignus Prncipis, vel Principe, digno de u Prncipe ; Indignus mmris , vel muere , indigno del e m p l e o ; aunque el Ablativo es mas usado, a. Muchos que denotan la Abundancia, la Escasez: la Abundancia, cmo Abudans, Cbpio:us , Dives, Fnilis , Fcecundus , Largas , Mactus , (6) Opa- ' lentus, Plenas , Refirtus , Onustas , Satur , v. g . Abunans lactis , vel lacte , abundante de leche: la Escasez , como Cassus , Inanis , Indigens, Inops, Nudus, Orbus, Parcas, t^icuus,l iduus, v.g.Cas- ' sus lminis, ve lmine , falto de luz.
r
(6) Mactus , a, um acrecentado., lleno, se usa . ion elegancia en vocativo en la significacin de congratular , aplaudir exortar , v. g. Macte nova virote , pusr , V i r g , Macti virtute , Milites Romani,., estofe, L i v . RE-
3R.EG. V . D e los que rigen Dativo. Dativo, los 'de Obediencia, F e , Gasto , Gracia, Favor;. Los de Provecho y Honor, Facilidad y Evidencia;
2$
Los que d estos mismos se oponen] Verbales que Bilis tienen; Cinco que de V i a vienen;; Los que de C u m se componen.
D e Obediencia, como Morigeras , Obseqtiens, Sup pJex , v , g. Morigeras amico , complaciente con el a m i g o ; y sus contrarios Advrsus, Rebellis , & c . D e Fe , como Fidelis , Fidus , Crdulas, v . g. Fi-* delis Domino, fiel al Seor; y sus contrarios Infidelis , Infidus , Incrdulus. De gusto, - como Qra!us Juundas, Suavis, v. g. Grtitus populo , agradable al Pueblo ; y sus contrarios Ingratus , Injucundus, Molestus. D e Gracia , Favor, como Amicus, Benficus , Bsnignus , Carus , Clemens, Gratiosus, Propitius , v. g. Amicus pac , amigo de la paz ; y sus contrarios Inimlcus , Infensus , Infestus , Invisus, Malfieus , Odiosus. D e Provecho, como Cmmodus, Ncessarius , Saintaris, tiles, v. g.Commodus reipublicte, til la repblica'; y sus contrarios Damnosus , ExitiaHs , Funestus , Incommodus , lnutilis, Nxius , Perniciosas. D e Honor , como Decorus, Gloriosas, Honorficas, v . g. Decorus Civi, decoroso al ciudadano , y sus contrarios , Indecorus, Ingloris , Turpis. D e facilidad, como Facilis , Levis, Planus, v . g . Facilis tironi , fcil para el aprendiz ; y sus contrarios Arduus , Difflcilis, Gravis, Laboriosus. D e Evidencia, como Apertus, Claras , Manifestus, Motus, Perspicuas, v. g . Aper*
y
'
tus
26
tus lectori, patente al l e c t o r ; y sus contrarios Obscuras, Occultus , Ignotas. Muchos verbales a c a bados en Bilis , como AffSbilis, Ambilis , Credbilis, Mirbilis, v. g. Affabilis hosti, afable con e l enemigo. Cinco compuestos de Fia, que son Invius , Obvias , Prvius , Impervias , Pravius, v, g . Invia virtuti nulla est via , ningn camino es inaccesible la virtud. Y en fin muchos compuestos de-la Preposicin Citm, tales son Cncolor , Conftnis, Congruas, Consentaneus, v.g. Concolor auro del mismo color que el oro.
digno de la accin; Terra frugibus fist-a, la tierra llena de f r u t o s ; Contentus sua sorte , contento con su suerte; Ingenio praditus, dotado de ingenio; u-* xilio fretus, confiado en e socorro.
27
E l ausente , como Absens, Extorris, Exui, Fugitivas, Prfugus, v . g . Absens a patria, ausente de la patria. El Distante, v. g. Distans , Remotas ab urbe, distante, remoto de la ciudad. ElDifrente, como Abhorrens, Absonus, Alius, Alienas, Alter, Dissors, Diversas, v . g . Abhorrens vero, ageno de la verdad. El Seguro , como Incolumis, Liber, Salvus , Securus, Sospes , Tutus , v. g. Incolumis calamitate, libre de calamidad. Y el Ordinal, c o mo Primus , Secundus, Tertius ; v , g. Prmus Rege, el primero despus del R e i . Pero advirtase que Abhorrens, Absonus y Diversus rigen tamb i n . D a t i v o ; y que Alienus, Immunis , Liber y Securus tienen otros regmenes que ensear el uso,
de sus Ver-
que n o se en cuen tran sin o con Dativo y Acusativo. R E G . X . D e l Rgimen del Compa ra tivo. 1. El Compa ra tivo grado
ablativo Qum
requiere,
2. O Ma gis qua m , si.estuviere En Positivo mudado. 3. JT llevando Acusativo Con n t e r , Pra ster, vel Ante, Suele correr semejante Al Nombre S u p e r l a t i v o , i . E l Comparativo rige Ablativo , se con struye
pon Qum, da en como Dulcior melle, quam mel, mas
Ablativo,
3. Y veces sin
co n Acusativo
cruz mas alta que las dems: Ante olios immaiiior mmaes , mas cruel que todos los otros.
R E G . X I . D e l Rgimen del Superla tivo. 1. El grado Superla tivo Debe Genitivo usar jDe Plural y Singular; '
:
En algunas ocasiones Con. estas Preposiciones: nter , Super, 6 bien Ante. 2. Y en jin, lleva , siempre qm Se resuelve en Positivo, Con Mxime Genitivo, 0 el Ablativo. con E. i. E l Superlativo debe regir Genitivo de Nom-.
bre P l u r a l , Colectivo de Singular , como Justissimus Judicwn, el mas justo de los Jueces: Orna tissimus nostrce civitutis , el roas condecorado de
nuestra ciudad. O Ex con Ablativo de Plural, como, fuloquentissimus ex Oratoribas, el mas cloqua-
te de los Oradores.
de estas Preposiciones: nter, Supir, Ante , - v . g . Honestissimus inter suos , ( Cic. ) el mas honrada, entre los s u y a s ; Ccena super costeras famosissima,
de todas
Ante
a.'ios pulclkrrmus omnes , ( V i r g . ) et mas hermoso de todos. 2. Finalmente , resolvindose en Positivo , y aadindosele el Adverbio Mxime , rig&
g. Mxime
(7)
quisque ; y no esEos solamente como han querido algunos , sino tambin los comparativos y positivos \ exeroplos: Recentisnma quasque sunt correcta et emenda a mxime , C i c . Qaiique gr aviar homo atque hanesthr, d e m , Inmlidus quisque , T a c .
Rfi-
3 R E G . X I I . D e l caso del Positivo que rigen los Comparativos y Superlativos Fuera de su privativa Rgimen, entrambos grados Rueden ir acompaados Del Caso del Positivo.
L o s Comparativos y Superlativos^ ademas del C a -
amiciar Attico
us
> Y Juris
Peritus*
R E G . X I I I . D e l Rgimen del Partitivo y Numeral. I . Partitivo y Numeral Llevan Plural Genitivo, O con E x , vel. D e Ablativo Igualmente de Plural; a. -F~ asimismo pueden todos Con el Colectivo usar En Nmero Singular El Rgimen de ambos modos.
i. E l Partitivo , v. g. Qudam amicorum , ex v e
ex , vel de sociis,
vel di omni-
bus
31 bus j 1 primero de todos, a. Y todos pueden usar los mismos Regmenes con qualquiera Nombre Colectivo , v . g . Unus plebis , ex, vel de plebe, uno <le la plebe ; Plerique civitatis, ex , v e l de civitate, los mas de la ciudad.
1. Los Grados , los Numerales, IT asimismo Partitivos Regirn los Genitivos Nostrum y Vestrm Plurales* 2. Mas en todas ocasiones Si arreglado al uso vas, Nostri y Vestri juntars Con las restantes dicciones.
i. E l Comparativo y Superlativo , los Numerales y Partitivos rigen los Genitivos Plurales Nostrum y Vestrm , v, g . Major nostrum, el mayor de n o sotros ; Minimus vestrm , el menor de vosotrosj Primus nostrum, el primero de nosotros ; Pauci ve-
strm , pocos de vosotros. 1. Pero los Genitivos Plurales Nostri y Vestri se juntaran con las dems voces , y a Nombres , y a Verhos , y a Participios Gerundios , que pidan Genitivo , v . g . Studiosus nostri , afecto nosotros ; Recordar vestri , me acuerdo de vosotros 5 Ob/ltus nostri , olvidado d e nosotros; Carendum erit vestri, ser preciso carecer de vosotros. C A P . VI. D e l Rgimen del Pronombre*. RE.
1, D e qualquiera N o m b r e , como Lber metes Magistri, el libro perteneciente m , que soi el M a estro ; Noster Discipulorum labor , el trabajo da nosotros que somos los Discpulos. D e Participio, como Tua cura legentis , el cuidado de t, queleesj Tua multum celebrati carmina , los versos de t , que has sido mili celebrado, a. O el Genitivo de N o m bre , Participio se resuelve en el Relativo Qui con Verbo f en esta forma : Lber mey,s , qui sum Magister ; Noster, qui Discipuli sumus , labor; Cura iua qui legis; Tua carmina, qui multum a lebratus es. (8)
t
(8) E l pronombre sms rige menudo el g e n i tivo cujusqiee ; v. g. Sua cujusque animanti* natura est, Clc. Num ista societas talis est ut nihil suum eujusque f?'i, Idem, RE
R E G . I I . D e l Rgimen de Id,
1. Con Genitivo se ven
Hoc,&c.
Ya Neutros, ya Deponentes, ,
Requieren Acusativo. 3. Hay varios Neutros que rigen
Como L u d o , Dormio , V i v o ,
Tambin un Acusativo De igual sentida, origen.
1. Todo Verbo Activo pide Acusativo" de Persona, como A'-.o Patrem, y o amo al Padre : de C o s a , c o mo Cirtutem cqlo, y o reverencio la Virtud, a. Y C asi-
asimismo algunos Neutros , como Pallere pontum, temer el mar, Exire muros , salir de las murallas; y Deponentes, como Mirari'victorem, admirar al vencedor; Exemplum sequi, seguir el exemplo. 3. Y aun varios Neutros admiten un Acusativo semejante ellos en la significacin, en el origen, especialmente si se le aade algn Adjetivo , v. g . Dormio longum somnum, duermo un sueo largo ; Ludum insolent emitido, juego un juego inmoderado.(g)
(9) L a razn porque estos verbos que llaman neutros rigen acusativo , es porque hablando .on propriedad son activos ; y excepcin de los dos verbos substantivos \swn, yfio; todos los otros son precisamente aetivjos pasivos. Y as solo el a c u sativo es el rgimen propio de todo v e r b o , y aunque muchas, veces n se exprese > pero siempre se debe suponer despus de l.
Y
i.
especialmente en el estilo forense , Acusativo de Persona y Genitivo de Delito y P e n a , v. g. Accuso Petrum furti , acus Pedro de hurto ; y asi
Appello , Arcesso, Arguo , Insimulo, Postu'o, &c. v . g. Absolvo Joannem praditionis , absuelvo Juan de traicin ; Damno , condemno civem capitis , vel
exilii, condeno al ciudadano muerte , destierro, i. Los mismos usan tambin Ablativo de D e lito con de , como Accuso illum de venefics, a c u sle de envenenamientos; Absolvo de prtevaricatione-y Damno de repetundis. 3 . Pero de se calla en algun o s , como Absolutus est regni suspicione , fu ab-
suelto de la sospecha de haber pretendido el reino. E n Damno y Condemno s e usa tambin sin Preposicin el Ablativo de pena, como capite , exilio , decem millibus nummis; y finalmente en todos se entiende la voz eneral crimine sin Preposicin alguna. 4. Damno y ondemno se juntan igualmente los Genitivos de Multa, Tanti, Pluris, &c. y tambin estos, Dupli, drupli Octupli,&c. v. g: Damnatus est tanti , fu Quacon-
R E G . I I I . D e l Acusativo con Dativo. 1. D o i y N i e g o , D e b o , Quito, Igualo", J u n t o , Comparo, Prometo , Escribo , Declaro, Encargo, Mando y Remito, L l e v o , Pospongo , Prefiero,
2. Muchos Compuestos en fin,
De A d , O b , A n t e , Prae, S u b , In,
Rigen quarto con tercero. G;2 3-
. A , vel Ab
A Quito
tambin sealo
A J u n t o , Comparo, Igualo,
i . Los Verbos Latinos correspondientes los Castellanos contenidos en estos cinco primeros versos, ademas del A c u s a t i v o , rigen Dativo , uno y otro y a de persona, ,ya de cosa,. v.g. Do tibi librum, te doi el libro ; Neg tibi debitum, te niego la deuda;
Debeo pecuniam amico , debo dinero al amigo : Alfero calamum condiscpulo; Equo urbem solo ^Jungo pietatem studio ; Comparo Ctesarem Alexandro; Promitto annulum sorori ; Scribo epistolam fratri; Declaro sociis arcanum ; Commendo salutem medico; Impero famulis concordiam ; Mitto \cibum pauperi; Fero minerval Prcecepteri ; Postpono divitias virtuti; Prafero laborem otio. i. Y varios compuestos de Ad , Ob, Ante , Pros Sub , In, como Addo, Objicio , Antepono, Prceficio , Subduco , Immit}[
Ad ; y Cum
Remito , Escribo,
con Ablativo,
to , & c . ' 3. Los Latinos que corresponden los Castellanos expresados en la I I I , C o p l a , admiten fuera del D a t i v o , las Preposiciones y Casos s i guientes : Aufero ab boste arma , quito l a s ' armas
al enemigo ; Scribo et mitto epistolam ad patrem, escribo y remito la carta mi padre; /quo, Jungo, comparo ista cum aliis, i g u a l o , junto y c o m paro estas cosas con otras.
R E G , I V . D e l Acusativo, con dos Dativos. D o , Mitto, Relinquo, Adscribo; D u c o , .Puto, Tribuo y Verto
Dos Dativos con acierto Juntan al Acusativo.
Estos V e r b o s ,
Cosa,
llevan dos D a t i v o s , uno de la Persona quien se dirige la C o s a , y etro del- fin que esta se refiere : v. g . Do tibi numisma arrahoni, te doi una medalla en arras; Mitto Sorori colttm muneri , en-
vi, de regalo una rueca mi hermana ; Relinque tibi librum pignori , te dexo tin libro en prenda;
Vitium tibi htud adscribs , ducis , putas , tribus,
R E G . V . de dos Acusativos.
1. Dos Acusativos tienen
pido perdn al Rei. 2. En Pasiva retienen el A c u * sativo de Cosa, mudndose el de Persoga en N o minativo , como , Celor bunc nuntium, se me o c u l ta esta noticia; Doceor Grammaticam, se me ensea la Gramtica ; Rex poscitur , rogatur veniam, se
Vis-
Dis-
J7
D i s t i n g o , Compro y Recibo A, vel A b con Ablativo Aaden al Caso quarto. 2. Oigo , Pregunto y Aprendo A , vel Ex , admitirn. 3. Con Ex comunmente van < ' Saco , Recojo y Entiendo. 1. L o s Verbos Latinos cerrespondientes los Castellanos de la I. Copla aaden al Acusativo A v e l
Ab coa A b l a t i v o , v . g . Peto veniam Deo , pido perdn Dios ; Consequor licentiam Rege , consigo licencia del Rei ; Spero , vel Expecto pramium Buce ; Arceo , Removeo ictum capite ; Distingue , Secerno falsa veris ; Emo pannum mercatore; Accipio legem Princip:. 1. Los que corv
noticia al correo; Quiero te , v e l ex te rem , te pregunto una casa; Morem bmc , v e l ex patre di-
dici, aprend de mi padre esta costumbre. 3 / L o s que se refieren al fin de dicha I I . Copla llevan c o munmente Ex, E con el mismo A b l a t i v o , v, g .
Haurio aquarn puteo, saco agua del p o z o ; CoHi-
go sententias libris,
tiendo la llegada por las cartas. C A P . V I I I . D e l Rgimen del V e r b o Pasivo. R E G . I . D e quando rige Ablativo con vel Ab, sin ella. Ad~ 1. Qualquiera Verbo Pasivo A,
4 Admite generalmente De todo animado Agente. Con A , vel Ab Ablativo, i. Mas ,-porlo comn, si se halla Al mismo Verbo aplicado ' Un Agente inanimado, La Preposicin se calla.
i . Qualquiera Verbo Pasivo lleva la Preposicin A, vel Ab con Ablativo de Agente animado, v.e> Filius amatar paire, el hijo> es amado del padre;
JDominus timetur cine, el amo es temido del p e r -
la razn.
el clamor fu
oido por m. Y este caso se usa siempre con el V e r significando parecer , como Hcec res vide-
41 a. Siendo el Agente animado, puede tambin llevar A c u sativo con per, aunque rara v e z ; como Cnsules crea* ti sunt per Pratorem, los Cnsules fuertm creados
por el Pretor. R E G . III., D e otros varios Regmenes. Todo- Verbo , en Jin , Pasivo, Fuer-a del particular Rgimen , puede llevar Qualquiera otro del Activo.
G e n i t i v o , como Petrus accusatr furti socio,
Pedro es acusado de hurto por su compaero; D a tivo , como Dolor additur vu'neri cbirurgo : A c u -
fortitudine;
judice;
CAP.
I X . D e l R g i m e n del V e r b o y de los N e u t r o s .
Sum,
R E G . I, D e l Rgimen del Verbo 5?. 1. S u m , con Genitivo, explica Pertenecer y Tocar. Meum , T u u m debe usar, Quando tocar significa. 2. El mismo rige un Dativo, Significando Tenet'; Y
re, m me toca mandar , y t obedecer: advirtiendo que en estas Oraciones de Tocar se callan los Nombres officium munus'. 2. Lleva un Dativo, quando significa Tener , como Mihi domus est, tengo una casa : dos D a t i v o s , quando denota Ser causa motivo de alguna c o s a , como Studium est nobis voluptati, el estudio nos causa gusto. (13)
R E G . II. D e algunos Neutros que piden Genitivo , y con este otros Casos.
1. Stago caso segundo; 2. Memini quarto tambin; 3 . 'Segundo , sexto usan bien
muer(12) Asimismo se dice : Est veri Christiani contemsisse divitias, es propio de un Cristiano menospreciar las riquezas ; y tambin : Sum ejus opinionis, y o soi de esta opinin : Nullius sum consilii, no s qu consejo tomar , &c. (13) Parece ser mas general el rgimen de D a t i vo en el verbo Sum , como lo muestran estos exemplos : E x e m p ' o est Rgulus, Cic. Ea res qucestioni diu fuit, d e m : Est mihi iter in Lemnum, T e r . Causafuit pater bis, Hor.
muerte-
43
R E G . I I I . D e los que rigen Dativo solo. 1. Dativo los de Obediencia, Auxilio , Favor y Gusto, Provecho , Dao , Disgusto, Repugnancia y Resistencia. 2. Los de Suceso Acaso, De Certeza y Claridad
Menos Possum, los de Sum: 4. Muchos con Ad , nter, C u m , Ob , Pra;, Pro , Sub , Super , In.
1. D e Obediencia, la l e i ; y as Ausculto como Obedib legi , obedezco , Obtempero , Pareo, Servio,
y sus compuestos.
D e Auxilio
, como
Subvenio,
Suc-
(14)
mis pendemus, dem , estoi dudoso , estamos dudosos , suspensos. Desipio: Desipere ments; Plaut. Desipere animo , desatinar , y as es mas usado. Fallo : Fall animi , Lucr. Fall animo (mas usado ) e n -
gaarse.
Succurro pauperi, socorro al pobre. De Favor, como Faveo amicis , favorezco los amigos. Tales son Annuo , Ignosco, Indulgeo , Obsecundo, Parco, Studeo. De Gusto , como Placeo muttis, agrado muchos ; y as Complaceo, Arrideo. De Provecho, como Beneficio mnibus, hago bien todos; y asimismo Sat infici, Commodo , Convenit , xpedit. D e Dao, como Noceo quibusdam, perjudico algunos ; y tambin Incommado , Maleficio, Ofjcio. D e Disgusto, como Displiceo invidis , desagrado los envidiosos , y este tenor Sordeo. D e Repugnancia y.. Resistencia , como Repugno menitis , re-
44
Innotesco , Liquio.,
3.
To-
dos los compuestos de Sum admiten finalmente Dat i v o ; como Adsum pnri, asisto mi padre; Prcesum exercitui , mando el exrcito; annque ' algunos de ellos suelen usar tambin otros casos , como lntersmn consiliis , in consiliis, asisto los conse-
j o s . 4. Y asimismo muchos Verbos compuestos de las Preposiciones arriba expresadas , como Assideo fratri, estoi sentado junto mi hermano; y este
tenor Intervenio , Consetitio, Occwro, Prcesideo, Provideo, Subscribo , Supersto, Insideo.
Al
Antonio se aventaja F a b i o ,
y as los siguientes:
Antecedo, Anteeo, Antesto, Antevenio, Anteverte , Pracedo, Pr acurro., Praeo, Prahtcep , P ra sto
R E G . V . D e los que rigen A, vel Ab como los Pasivos. Llevar A tmeV A b desean Occido, Vapul", Pereo, V e n e o , F i o , S a l v e o , Intereo, Aunque Pasivos no sean.
V . g . Servus vapulat ab hero, el esclavo es c a s tigado por el-amo ; Lber venit bibliopola , el l i bro se vende por el librero; Domus fit ab archite-
cto , la casa se hace por el arquitecto ; y asi Calefio , y dems compuestos ; Hctor occidit , periit, inteit ab Achille ; Hactor muri manos de Aquil e s , Salvebis Cicerone, recibirs memorias de C i -
del
Deponente.
R E G . I . i. El Comn, quando es Activo, Acusativo -requiere; i. Mas quando Pasivo fuere, Con A llevar Ablativo. i. A c t i v o , como Hortor amicos , exhorto los amigos, i: P a s i v o , como Hortor ab atnicisi soi e x hortado por los amigos, ' v RE-
Genitivo,
Acusativo.
Son los Verbos Deponentes : Varios Piden en su construccin; J F conforme su acepcin, casos diferentes.
1. Segundo quiere Misereor; 2. Segundo y quarto Obliviscor, Recordor y Reminiscor, Acompaados de V e r e o r . i. Misereor pauperis, me apiado del pobre. 7.0bliviscor injuria, vlinjuriam, olvido la injuria; Recordor, Reminiscor amicitia, v e l amicitiam, me acuerdo de la amistad; Vereor senis, v e l senem , temo al a n c i a n o ; aunq-ue el Acusativo es mas corriente. R E G . I I I . D e los que rigen D a t i v o . Varios que Socorro explican, Cura , Favor , Sumisin, Lisonja y Oposicin. Al Dativo se dedican. Socorro, como A.ixihor, Opitu'or miseris , s o Corro los desdichados. Cura , como Medeor , Medicar morbo , curo la enfermedad. Favor , "como Gratificar hospiti , sirvo al husped ; y as Patrocinor, Suffragor , Velificor. Sumisin, como Familiar domino, sirvo al amo ; y este modo An cillor , Morigerar, Obsequor. Lisonja , como Nulli Adulor , Assentor, Blandior , Palpor , nadie a d u l o , lisonjeo. Oposicin, como Adversar bosti, so i contrario al e n e m i g o ; y amular, Insideor , Irascor, Refragor. R-
Interpretar,-porexemplo, Grtulor , Imprecor , Minor, Mnitor , Polliceor , Largior, Partior con Impertior su hijo Foeneror , Furor y Loquor, Fateor, Confteor, Inficior..
2 > Pero tambin usa Furor Con A , vel Ab Ablativo.
terpreto el libro, i. L o s exemplos de los Verbos expresados en la I I I . Copla, son los siguientes: Sermus furatus est vestsm socio, el esclavo hurt el
vestido a su compaero ; Grtulor Principi de victoria , doi al Principe el parabin de la victoria; Loquor tibi dfiGrammatica, te hablo 4e la Gramtica. RE"*
4-8
El
Rgimen de Ablativo,
alabo al ven-
Precor , Dprecor y Scitor, Auspicor, Consequor, Mutuor, Percontor , Scscitor , Mercor, Nndinor, Tueor , Tutor.
Como Precor , Deprecar gratiam Dto , pido
te pido
49
1 . Glorior , Lastor , Vescor, Potior, Fungor , Defungor, Perfungor, Fruor, Delector, Oblecfor,
Utor , y el Compuesto Abutor; 2. Mas Glorior y Lastor llevan A. veces D e ; y Utor, Fungor,
de nuntio ; y los otros Verbos aqu expresados r i gen tambin veces Acusativo. ( i )
G A P . X I . D e l Rgimen del Impersonal. R E G . I. D e los que rigen Genitivo , y '. veces Ablativo.
Interest y Refert siempre
Con Genitivo , se juntan; Mas concurriendo Pronombres, Este Rgimen escusan;
(ig) Potior tambin se halla muchas veces en g e rerum, iirbis , regni; si bie
r
Tu,
importa recompensar los suyos; Populorum refer Regi obtemperare, los pueblos importa obedecer al R e i . Excepto quando intervienen Pronombres; pues entonces en lugar de los Genitivos Mei , Tui, Sui , & c . Substantivos , llevan en Ablativo los A d jetivos Mea, Tu, Nostra, destra , Sua , Cuja, v. g . Me, Tua , Nosir , destra , interest, vel refer rede facer , m , t , nosotros, y v o -
sotros importa obrar bien ; lile cuj , interest, aquel quien importa ; y en estos Adjetivos se callan los Substantivos Causa, Gratin. Pero mas usado es el Genitivo Cujus , que el Ablativo Cuj, v . g . Homo cujus interest, el hombre quien importa; mejor que Cuj E n el plural se ha de usar de
Quorum, y no de Cuj.
V . g . Mibi libet,
me es lcito estudiar; Tac ere pr test at Philosopbis, quam loqui (Cic.) mejor es para los Filsofos callar qu hablar; Fratri vacat scribere, mi hermano tiene tiempo para escribir; Nobis sedet , v e l stat ab ir, estamos resueltos partir. RE-
R E G . I I I . D e los 'que rigen Acusativo. 1. Acusativo usan Decet, Juvt, A Delectat , y Latee, que se juntan Incessit,
Praterit, F u g i t y Fallit. 2. Mas Incessit, Latet, Decet, En su Rgimen variables, Aunque usan Acusativo, A veces Dativo aaden. 3 . Pertinet, pertenecer, Con A d quarto caso trae: Lo mismo Attinet y Spectat, Que i? Pertinet equivalen. 1 . L o s contenidos en la I . Copla usan A c u s a t i vo , v. g. Mtgistrum decet docere, al Maestro est
Con-
dcet, Dedecet. Me juvat, v e l delectat discere, me agrada aprender;- fudicem ncn latuit doltts, el e n -
gao no se ocult al Juez ; Multas timoT incessit'; muchos acometi el temor ; Me prteteriit , v e l fugit ser ib ere, se me olvid escribir; Non pdrem fallit te Otiiiri, no se oculta tu padre que ests
ocioso,
decet,
Mibi
s
pertinet
attinet,
spectat,
Acusativo
Pee-
Foenitet, P u d e t , Tsedere,
Y En de Cosa Genitivo; vez de este Genitivo, de una Oracin.
1
2. O con"usada expresin, Admiten Infinitivo, O parte En 3. Pero algunos de los tales, lugar de Acusativo, Usan de Nominativo A modo de personales. i. L o s Verbos arriba expresados , y sus D e r i v a dos y Compuestos, como Miserescit, Depudet, Distadet, y Suppoenitet tienen ei Rgimen que en estos exemplos : Miserct me pauperis , me apiado del pobre ; Pigrum laboris piget, al perezoso le pesa
del trabajo; Pcenitet reum cu'pce , el reo se arre-
piente de la culpa , & c . i. O en lugar de G e n i tivo , admiten un Infinitivo, parte de alguna o r a cin , v.g.Pxnitet me peccasse ;"me arrepiento de h a ber pecado ; Pudet quod prius non pditum est,
(Plaut.) me avergenzo de no haberme avergonzado antes. 3. Pero algunos toman un Nominativo, con el qual conciertan manera de Verbos Personales, como Non bcec te pudent ? ( T e r . ) no te avergenzas de estas cosas? Atbenienses primi pcenitere cas-
perttnt, ( Curt. lib. 2.) los Atenienses empezaron los primeros arrepentirse, en vez de d e c i r , Atbenienses primos pcenitere ccepit.
55
Que sealan temporales'. i. Solo Pluit
r
sexto admite.
i Oportet, es necesario , no rige Ca'so, ni tampoco los Verbos Impersonales que significan algn temporal. Tales son Lucet , es de dia : Nbilat, est nublado ; Rorat , cae roci ; Ge/at, hiela;
Ningit, nieva ; Grandinat , graniza; Fulget, v e l Fulgurat, relampaguea; Tonat , truena; Fu'minat,
necesita de la proteccin de los amigos; y asimismo pueden llevar otros Regmenes , mediante P r e posiciones. RE-
54 , K E G . V I L D e l Rgimen vario de muchos Verbos. 1. Rgimen diversifican Muchos, 2. Yotros, mudando acepcin', sin esta razn,
A varios Casos se aplican. i. Muchos mudan de Rgimen quando mudan de acepcin , como Renuntiare Consulem, declarar C n sul ; Renuntiare muneri , renunciar el empleo. (i<5) p., Y otros sin mudarla, como Illudere alicui , aliquem , in aliquem, in aliquo , burlarse de alguno.
CAP.
Jos V e r b o s , y otras Partes de la O r a c i n . R E G . I. D e l Dativo Comn. El Verbo y tal qual diccin Como el Nombre y Participio, Toman por comn principio Dativo de Adquisicin. E l Verbo , como Tihi peto, pido para t ; Non mnibus dormio, no duermo para todos ; el Nombre, co1
(16) Studere lectioni , estudiar la leccin : Studere eloquentite , entregarse al estudio de la eloqiiencia , pero quando significa desear rige acusativo, como Studere aliquid, desear alguna cosa; Consulere anima sute , mirar por el bien de su alma; Consnlere probos, tomar consejo ^consultar con los buenos; Recipere aiiquid , recibir algo ; Recip ere' alicui, prometer alguno, &c.
como Piger
alus
impiger sibi ,
perezoso
para,
otros, diligente para s ; el Participio , como Laboran! Reipublicee , trabajando para la Republica. Dativo de Adquisicin significa de Provecho Dao; y es Caso comn las referidas dicciones, y aun al Adverbio , y mui diferente del Dativo particular que rige cada una segn su significado.
R E G . I I . D e l Acusativo Gomuu.
i." Al Verbo y otras dicciones Acusativo C o m n Se suele juntar, i. segn Calladas Preposiciones, Y ste solemos hallar Tomado de varios Nombres, 3. IT en especial de Pronombres Neutros y de Singular. i. A l Verbo y otras dicciones se suele juntar un Acusativo Comn , regido de a gimas Preposiciones
calladas, quales son Circa, Propter , Secundum,
permitid que consigamos de vosotros una cosa , donde se suple Circa; Utrumque lestor, ( C i c . ) me alegro de ambas cosas , donde se calla Propter; Multa egeo , ( P l a u t ) necesito de muchas cosas; Catera leetus , ( Hor. ) alegre en lo dems ; y en ambos l u gares se suple Secundiim, Quoad. 3. Y especialmente de los Pronombres N e u t r o s , y del Numero
Singular , como Hoc, Jd, dem, Istud, Illud, Quod y Quid, y sus compuestos . v . g. Hoc studet unum,
5<5
ca ; eque babeo quod te accusem, ( C i c . ) Bi t e n -
R E G . I I I . D e l Ablativo Absoluto.
1. Con todo V e r b o se pone Por general estatuto
Carlos. I I . Ignaro judice , estando el juez ignorante. I I I Volente Deo , queriendo Dios ; Victis bostibus , vencidos los enemigos ; Ccesare venturo,
biendo sido vosotros oidos. V I I . Incerto illutn ve~ ire , siendo incierto que l venia. V I I I . Incerto qiiid pararet, siendo incierto qu dispona hacer.
I X . Audito nuntium adventare, habindose oido que llegaba el correo. X . Qutesito an Casar . vicisset,
habindose preguntado si Cesar.habia vencido, a . Su rgimen pende siempre de alguna Preposicin aliada , como A, vel Ab, Cum , Sub, v . g. en
Victis hostibus, se s u p l e n , puesta en lugar de Post,
des-
despus; en
se
suple
Cum
j en
Caro-
C A P . X I I I . D e los Verbos que determinan diferentes modos de otros Verbos. R E G . I . D e los que determinan el Infinitivo.
2, Los de Costumbre, Poder, Prisa, Determinacin, Conato , Continuacin, Principio , Empresa y Deber.
L o s V e r b o s siguientes determinan el Infinitivo, gua, como generalmente de
r.
Los
que explican
efectos
lenDi-
Decir,
Referir, Publicar,
&c. v.g.
co
(17) E s c i e r t o q u e e l a b l a t i v o a b s o l u t o es c a s o regido siempre de preposicin , c o m o lo hemos d i c h o en o t r o l u g a r ; por c o n s i g u i e n t e e n l a s o r a c i o n e s q u e l l a m a n d e Gerundio Espaol, se p o n d r b i e n e l a b l a t i v o a b s o l u t o e n qualquifer t i e m p o q u e e s t n los V e r b o s , pues solo d e p e n d e y es r e g i d o de a l g u n a p r e p o s i c i n . A s se v e u s a d o e n t r e los A n t i -
guos : Nobis vigilantibus , et multum in posterum providentibus, Pop. Romano consentiente erimus prefecto liberi, brevi tempore , C i c . Se audiente locnples auctor scribit, Tbucydides, d e m . Proiente se, auctor est M. Farro , P l i n . Quibus oceultatis Sido~ na devecti sunt, C u r t . Te volente misisti, Q u i n t .
58
Refero, Narro , Nuntio , y otros ; d e los s e g u n d o s , Credo , Scio , Intelligo , Memini , Obliviscor, & c , i. L o s q u e d e n o t a n Costumbre , c o m o Soleo, Consuesco, v . g . ' Soleo scribere, suelo e s c r i b i r ; Poder, c o m o Possum , Valeo , Queo, v . g . Possum laborare, p u e d o t r a b a j a r ; Prisa , c o m o Propero , Festino, Maturo , v . g . Abire propero , m e a p r e s u r o en p a r t i r ; Determinacin, c o m o Decerno , Statuo , v . g . Absolvere decrevi, h e d e t e r m i n a d o a c a b a r ; Conato, c o m o Conor , Nitor , Laboro , v . g . Conor discere, p r o c u r o aprender ; Continuacin, c o m o Pergo ,Persevero , Persisto , v . g . Pergo legere , c o n t i n u o e n l e e r ; Principio, c o m o Cfepi , Incipio, Ordior , v . g . Incipio canere , e m p i e z o c a n t a r ; Empresa, c o m o Aggredior , Aorior, v. g . Aggredior edificare, e m p r e n d o e d i f i c a r ; Deber, c o m o Debemus fateri, d e b e m o s confesar ; y a s i m i s m o l o s c o n t r a r i o s d e a l g u n o s d e l o s d i c h o s V e r b o s , c o m Nequeo, n o p u e d o ; Desino, d e x o ; Omitto} o m i t o ; Moror, t a r d o , & c .
miracin , Gozo , Dolor, Pesar, Vergenza', Ira, y otras pasiones , v . g . Miror fratrem convaluis'se, v e l quod frater convdluerit, m e a d m i r o d e q u e m i h e r m a n o h a y a c o n v a l e c i d o ; Gaudeo te venisse, v e l quod
veneris , m e a l e g r o d e q u e h a y a s l l e g a d o ; Boleo patrem agrotare , v e l quod paer cegrotet, s i e n t o q u e m i p a d r e e s t e n f e r m o ; Nos pasnitet peccasse, v e l quod peccaverimus , n o s arrepentimos d e h a b e r p e c a d o ; Te pudet vinci, v e l quod victus sis , t e a v e r g e n z a s d e s e r v e n c i d o ; Irascor, Indignor servum non obedire , v e l quod servus non obediat, m e
e n o j o , i n d i g n o de que el esclavo no o b e d e z c a , & c .
R E G . I I I . D e los que determinan Infinitivo' Subjuntivo con Ut. Los que dicen Voluntad, Mando , Logro , Permisin, Consejo y Exhortacin, Cuidado y Actividad; Los que declaran .Decencia, Justicia , Necesidad, Importancia, Utilidad, y Suceso , Contingencia, Comunmente .determinan La Oracin d Infinitivo; Pero mas d Subjuntivo, Junto con U t , la encaminan.
Voluntad: Vol, Cupio, Opto te venire, v e l ut venias , q u i e r o y d e s e o q u e v e n g a s . Mando : Jubeo, Impero , Pracipio te abire , v e l ut abeas, m a n d o que t e v a y a s . Logro : Obtinuit se coronari , v e l ut coro* tiaretur , l o g r ser c o r o n a d o . Permisin, 6 Licen cia: Permiti , Sino , pueros ludere , v e l ut pueri
luiant , p e r m i t o y d e x o q u e l o s n i o s j u e g u e n ; Li-
jo:
-6o
jo:
que
v e l ut legat, e x h o r t o
Cuidado: Curabo id fieri, v e l ut fiat, c u i d a r d e q u e e s t o se h a g a . Actividad, Esfuerzo: Conor, Enitor ascender, v e l ut ascendam, p r o c u r o s u b i r . Decencia : Decet te sedere, v e l ut sedeas , es d e c e n t e q u e t e s i e n t e s . Justicia: Par est, JEquum est nos tacere, v e l ut taceamus, es justo q u e c a l l e m o s . Necesidad: Oportet, Opus est, Necesse est homines se invicem amare, v e l ut se invicem ament, e s
menester , es n e c e s a r i o q u e l o s h o m b r e s se a m e n
m u t u a m e n t e . Importancia: 3Ta%ni interest Rempublicam juvari , v e l ut Respublica juvetur, i m p o r t a m u c h o a y u d a r la R e p b l i c a . Utilidad: Expedit, Convenit pacem iniri, v e l ut pax ineatur,
es t i l , c o n v i e n e q u e se h a g a l a p a z . Sucese j Ac-
RG.
I V . D e los que aaden Gerundio con AdFuera de esta variedad, Los de Exhortar y Mover Suelen la frase volver Por el Gerundio con A d .
T a l e s son Hortor, Adhortar , Compello , Impeli , Adduco, Induco , Cogo , & c . v. g . Hortor juvsnem currere, v e l ut currat, v e l ad currendum, exhorto al joven correr.
R E G . V . D e los que aaden Participio en RUS, y Supin en UM. Los Verbos de movimicato,
Con
61
R E G . V I . D e los que usan de Infinitivo, de Ut, de Participio de Pretrito^ Infinitivo , bien Ut, O bien del tiempo pasado Participio usan Oportet, Cupio , V o l , N o l o y Malo.
"V. g, Oportuit injuriara tolerari , v e l ut injuria toleraretur, v e l injuriar toleratam, fu m e n e s t e r q u e se sufriese l a i n j u r i a ; Cupio prcemium tibi dari, v e l ut detur, v e l datum, deseo q u e se t e d
el premio.
R E G . V I I . D e algunos que usan mejor del Participio en DUS. Aggredior, Curo , Suscipio, Statuo , y otros d este modo Admiten , mejor que todo, Pasivo en D U S Participio
Estos
Verbos,
&c.
otros,
como
cerno ,
usan m e j o r d e l P a r t i c i p i o en q u e d e Ut
Constituo , DeDUS , q u e
del Infinitivo ,
con Subjuntivo : v . g .
6a
Aggredior legere, v e l ut legam , y q u e Uurabo edificare , v e l ut csdificem,
c a s a , con mas elegancia que
R E G . V I I I . D e los que casi siempre llevan Ut. Consequens, Reliquum est Sequitur , Superest, Restat A. Subjuntivo con Ut El Verbo siguiente llevan.
V. g . Conseqmns est ut de c aters agamus , es
c o n s i g u i e n t e q u e t r a t e m o s d e l a s d e m s cosas : Re-
R E G . I X . D e los Verbos y Nombres de Duda. 1 . Verbo , Nombre de Dudar, Mejor que el Infinitivo Quiere con el Subjuntivo A n , N e , N u m , Utrum tomar. 2. Pero siempre que la Duda Precediere negacin, La expresada Construccin Se omite, y en Qin se muda.
i . L o s Verbos Nombres d e Duda usan d e I n
u n i t i v o ; p e r o m e j o r d e a l g u n o s d e los referidos A d
se
mejor,
, vel
Duxne venerit, d u d o q u e h a y a l l e g a d o e l C a p i t n ;
Jncertus, Dubius partan esse victoriam , v e l an, num, utrum parta esset victoria , partane esset vi-
6
victoria,
incierto y dudoso d e q u e se hubiese g a nado la victoria. 2. P e r o p r e c e d i e n d o n e g a c i n l a Iluda, s e u s a r d e Quin c o n e l m i s m o S u b j u n t i v o , v . g . Non dubito , mn ambiga quin voleas, n o d u d o q u e e s t e s b u e n o ; Non dubiwi est quin scri-* pseris , HO h a i d u d a q u e h a b r s e s c r i t o .
R E G . X . D e los Verbos de Temer, Impedir y Prohibir. 1. De Infinitivo Oraciones T e m o , Impido , bien Prohibo Admiten, y Subjuntivo; Notando estas distinciones. 2. Con Subjuntivo uso N e , Si temo lo que no anhelo; 3. Si anhelo lo que recelo, N e non , vel Ut usar. 4. Los que Impedimento , enjtn, Dicen , Prohibicin, Llevan N e , sin negacin; 5. Si la hai , Quominus, o Quin.
1. T o d o s finitivo, hermano mejor Ne estos Verbos a d m i t e n O r a c i o n e s de I n que m i que salv. g .
g a s ; Veto te ludere, p r o h i b o t e
usan d e Subjuntivo
que j u e g u e s ;
y
pero
dis-
t i n c i o n e s siguientes,
desea , v . g. mi hermano.
c o n Subjuntivo , quando
3. P e r o q n a n d o se t e m e ,
q u e s e d e s e a , r e q u i e r e n Ne mismo Subjuntivo, v . g . ,
non, b i e n Ut c o n e l , vel
Timeo ne non
ut im-
64
petnm, m e t e m o ( esto es, e s p e r o ) q u e l o h e d e conseguir. 4. L o s ' d e Impedir y Prohibir, q u a n d o n o p r e c e d e n e g a c i n , l l e v a n Ne c o n e l m i s m o S u b j u n t i v o , v . g . Impeda ne exeas , i m p i d o q u e s a l g a s ; Veto , prehibeo ne ludas , p r o h i b o q n e j u e g u e s , g . P e r o q u a n d o p r e c e d e n e g a c i n , p i d e n ueminus ,
Quin ., v . g . on impedio queminus , quin ambules, n o i m p i d o q u e t e p a s e e s ; Non probibeo qominus, quin ludas, n o p r o h i b o q u e j u e g u e s .
C A P . X I V . D e l Rgimen del Participio. R E G . I. Del Rgimen del Participio Activo, que tiene significacin Activa. Tiene el Participio Activo, Lleve, no Preposiciones, Los Casos y Construcciones De su Verbo Primitivo.
C o n Preposiciones, como ctoria , e l q u e d a al toria; el e n e m i g o .
C a p i t n el parabin de la v i c -
Prceliatus cumboste.,
l o q u e -abunda
ctis,
el
que ha.amenazado q u e ha c u m p l i d o
que h a d e i m i t a r su p a d r e ;
c o n su o b l i g a c i n .
R E G . II. D e l Rgimen del Participio Pasivo. I . Dativo, admite el Pasivo De Pretrito , 6 Futuro; Aunque siempre es mas seguro A , vel A b con Ablativo.
a.
Futuro
sejo
significan
el D a t i v o , c o m o
q u e se d e b e , t o m a r p o r m ,
R E G . I H . D e l Rgimen del'Participi ,. convertido en Nombre. Si se llegan d mudar En Nombres el de Presente JT Pretrito igualmente Suelen Genitivo usar.
E l d e Presente, c o m o . Amatit patria , a m a n t
de la patria ; ria : e l d e rimentado
en la guerra.
C A P , . X V - D e la Construccin de los Gerundios., R E G . I . D e l Rgimen general del Gerundio, j . El Gerundio , si es Activo, El mismo Rgimen tiene Que el VerbQ. de donde vkw\ E % .
66,
2. Mas ninguno , si es Pasivo. i . Si es Activo, c o m o Obliviscendum est injuria, o n v i e n e o l v i d a r l a i n j u r i a ; Tempus petendi pacem,
el tiempo d e pedir la paz ; y asimismo lleva el
t i v o d e P e r s o n a c o n A,
v e l Ab,
v . g . Mihilegent
El
*7
v.
g.
Istorum nominimeli copia, la f a c u l t a d d e n o m b r a r estos , en l u g a r d e istos ;Nostri tuendi cura, el c u i d a d o d e d e f e n d e r n o s , e n vez d e nos.
R E G . I V . D e los Nombres de que se rige. 1. Este mismo en D I se rige ITa de Nombre Substantivo, 2. O ya tambin de Adjetiv, Que Genitivos exige.
H De N o m b r e Substantivo, cmo son Amor,Cau' sa , Copia , Cura, Tempus , & c . v . g , Amor eden~
di, l a g a n a de comer, G e n i t i vo,como Cupidus i. D e A d j e t i v o que rige de aprender.
discendi deseoso
R E G . V . D e las Preposiciones de que se rige el Gerundio en DUMen Acusativo. 1. D U M , puesto en el quarto Caso, Con A d tiene uso abtmdante; 2. Mas con Inter, Propter, Ante, Ob y Circa , mu escaso.
i.
Usase mucho con
Ad ,
como
Ad currendum,
para c o r r e r , q u e se c e n a ;
a. P e r o n o t a n t o
c o n nter, y d e m s
v . g - nter cmnandum, e n t r e t a n t o Propter castigandum , p o r c a s t i g a r Ante domandum , a n t e s d e d o m a r ; Ob ldendum, p o r j u g a r ; Giren movendum , a c e r c a de m o v e r . Et RE-. Preposiciones,
68 R E G . V I . D e los Nombres y Verbos de que se rige el Gerundio en DO en dativo. El Gerundio , quando fuereDativo que en. D O acabare, De Nombre Verbo que usare Dativo , regirse quiere.
De Nombre, como p a r a r e i r ; de V e r b o , corno t a para escribir,
R E G . V I L D e las Preposiciones de que se rige el Gerundio en DO en Ablativo. I. D O en Ablativo no escusa Ab, Ex, D e , Curn, In y Pro; 3 . Mas si explica el modo, no; Pues todas ellas rehusa.
i. El
Gerundio
en
DO
en A b l a t i v o ,
usa
d e las
P r e p o s i c i o n e s e x p r e s a d a s , v- g.
Abhorreod seriben* d, a b o r r e z c o el escrihir ; JEgroio ex sedendo, e s t o i e n f e r m o d e estar s e n t a d o ; Contentio da accusando , c o n t i e n d a sobre a c u s a r ; Pro vapulando , p o r s e r c a s t i g a d o ; S( ribendi ratio conjuncta eum loquend
de escribir est u n i d o c o n en f a b r i c a r , el el hablar;
est , el m o d o
Jn edificando, dissimulare
a. P e r o o m i t e las P r e -
p o s i c i o n e s , q u a n d o significa , disimular
modo,
g.
Tacenda
callando.
R E G . V I I I . D e la Construccin del Gsruad i o , quando rige Acusativo. " I . Quando el Gerundio ha tomad Quarto Caso, es elegante Voi-
Volver la Oracin, mediante D U S Pasivo concertado. 2. Pero contra esta observancia, Si D I llegares d ver Con Pronombre de muger, Omite la Concordancia,
. Q u a t i d o el
Gerundio
rige
A c u s a t i v o , la por e l
c i o n se v u e l v e c o n m a s e l e g a n c i a pasivo en DUS
Participio
Pe-
ra>-
c o n c e r t a d o , y as s e d i r mejor
tenda es't pax , s e h a d e p e d i r l a p a z , q u e no petendum eft pacem ; Spes recuperando urbis , l a e s - , p e r a n z a d e r e c o b r a r l a c i u d a d , q u e no rrcuperandi
urbsm; y l o m i s m o sos d e l e n DI s e e x e c u t a r e n l o s d e m s ca-r el Gnero 2. P e r o y Nmero de Gerundio si e l
Gerundio
, segn
los N o m b r e s
que rigiere.
l l e v a r e a l g u n P r o n o m b r e q u e s e refiera m u -
C A P . X V I . D e la Construccin d e l o s Supinos. REG.I. D e l Rgimen del Supino en UJ\ 1. El Supino en U M se aplica A. Verbos de movimiento, 2. Y otros varios: j el Intento O F i n de la accin indica. 3. Por .lo comn es Activo, Y eh mismo Caso pretende Que
7
1.
el
Los &c.
V. g . Dedifiliamnuptum , d i m i hija
3. C o m u n m e n t e es Activo , voi
en casamienmismo Eo
c a s o q u e tiene e l V e r b o d e q u e s% f o r m a , v . g ,
spectatum pompam,
se halla
v e r la p o m p a ;
Tib suppli-
4. R a r a v e z
R E G . H . D e la forma en que se junta al Verbo Eo Activo , y Pasivo. El Supino, sin contar Ire Iii Infinitivos, Otros tiempos de E o Activos y Pasivos suele usar.
A / l e m a s d e j u n t a r s e e n el F u t u r o d e I n f i n i t i v o c o n Ire, Tri, se j u n t a t a m b i n c o n los t i e m p o s d e Eo e n A c t i v a , y en P a s i v a ; y u n i d o l a s p e r s o n a s d e ellos , significa l o m i s m o q u e e l V e r b o d e q u e s e f o r m a , v . g . Tu tib laudem is quasitum, t i l buscas p a r a t l a g l o r i a ; Contumelia qua mibi factum itur , l a c o n t u m e l i a q u e se m e h a c e ; e n c u y o s e x e m p l o s Is quasitum e q u i v a l e jQuaris , y Fa-
g u i e n t e s : Eo traditurus epistolam , ad tradendum b tradendim epistolam, tradendi epistolam o epiJola tradenite grati, v e l cm-; ut epistolam tradama
O t r o s modos hai j p e r o son menos usados-
R E G . I V . D e la Construccin del Supino en U. 1. El Supino en U acabado, Generalmente es Pasivo, y rara vez como Activo Se llega d encontrar ufado. 2. De Rgimen est esento; 3. y segn aqu se explica, A muchos Nombres se aplica, 4. Y d Verbos de movimiento.
1. E s g e n e r a l m e n t e P a s i v o . , c o m o .Dignus auditu, d i g n o d e ser o i d o : rara v e z A c t i v o , C o m a Primar
mero. 1. C a r e c e d e Rgimen ; y a s n o s e p u e d e d e c i r Dignu- auditu ab aliis , d i g n o d e s e r o i d o p o r otros. 3. A p l i c a s e m a c h o s N o m b r e s Adjetivos, e s p e c i a l m e n t e l o s q u e significan Agrado Des-
cbitu surgit ( C a t . ) l e v n t e s e d e l a c a m a
el p r i -
agrado ., Al'niracion, Horror, Dificultad , & c . v_g. J-ucundum cognitu , a g r a d a b l e por l a n o t i c i a ; Mirabila As , a d m i r a b l e l a v i s t a ; D/fficile lectu, d i f i c u l t o s o d e l e e r ; N fis dictu, i m p o s i b l e d e d e j
cir.
re~
72
rediturus (Statt) que, ha
de. volver de cazar J Pr
REG. V . D e su Resolucin. Con frecuente variacin, JEwUt, .en Qu Relativo, O Infinitivo Pasivo Tiene su Resolucin.
V . g i E s t a e x p r e s i n Dignus lectu, d i g n o d e s e t
lidjSe resuelve en las tres formas s i g u i e n t e s : Di*
C A P . X V I L D e la Construccin de Adverbio.
, R E G . I- D e los Adverbios que rigenNominativo , Acusativo, . Regir deben Ecce y En El primero , o quarto Casot a, Y aun se junta d cada pas Ecce con Tibi tambin, ti cce y En r i g e n N o m i n a t i v o A c U S a t i v j
}
V. g . Ecce nova vests , m i r a e l v e s t i d o n u e v o ; Ecmira l o s m a n j a r e s ; En causa , v e d h a i l a En quatuor aras, v e d h a i q u a t r o a l t a r e s . a. cce, p a r a m a y o r v i v e z a d e l a e x p r e s i n , l l e v a f r e q e n t e m e n t e e l D a t i v o Tibi, v. g . Dum btec scriberem , ecce tibi Sevosus ( C i c . ) m i e n t r a s yo causa; escriba e s t o , hete que llega Seboso.
ce
cieos ,
R E G . II. D e los que rigen Genitivo i . Instar y Ergo en admitir Genitivos son iguales, a.
2. K otros varios que denotan Quantidad , Tiempo, y Lugares. Quantidad como son estos: Affatim , Abund/Satis, Multm, Amplis, Parum, Paulum> Largiter, Nimis y Partim. T i e m p o , qual Pridie/, Posjrridie, Aunque Acusativo aaden; Intere, que va con loei, Y Tune , que Temporis traite. Lugar, como U b i , Unde , Q u , Long y Usqtiam , que elegantes, De Gens , Terra y Locs usan Los Genitivos plurales, . H u c , E , Q u , denotando Los grados de Qualidades, Llevan tambin Genitivo De Nombres de varias clases.
1. Instar y Itrgo, c o n i o Instar moritis equUs, C a b a l l o s e m e j a n z a d e un m o n t e ; Virtutis ergo, ( pospuesto s i e m p r e e s t e Adverbio ) c a u s a d e l v a lor. 1. Y o t r o s v a r i o s q u e significan Quantidad,
73
Tiempo y Lugar. Quantidad, c o m o Affatim, Abund divitiarum , m u c h a s r i q u e z a s ; Satis eloquentite, sapientia pnrum , b a s t a n t e e l o q e n c i a , p o c o j u i c i o . Tiempo , c m o Pridie y Postridie Calendarum , v e l Calendas, el d i a antes , y el d i a d e s p u s d e l a s C a l e n d a s ; Intere temporis , v e l loci , entretantos, Tune temporis , en a q u e l t i e m p o . Lugar, v . g . Ubi gen-
74
gentium illum queram% en qu nacin le buscar? Ubi terrarum sit nescio, ignoro en qu tierra est; Ubicumque locorum, en qualquier lugar; Unde gen. tium , de qu nacin; Qub terrarum, qu tierra; Long gentium, en nacin remota ; Usquim gentium, en alguna nacin. Y asi sus Compuestos Ubifi'im, Ubivis , jQuoqub , Quovis , Aiqub , Nusquam, &c. Tambin Tmim y Quando se juntan con Gentium. 3. Hite, E y Qn4, significando los grados de las Quahddss , rigen Genitivo' de varios Nombres, v.' g. Huc arrogantiee devenit , lleg tal arrogancia; E<S deliciarum processimus , nos hemos adelantado 3 tales delicadezas; Qiw damentise progressus es? qu locura has llegado?
R E G . I H . D e los que rigen Acusativo y Ablativo sin Preposicin, con ella. 1 . Abhinc pide quarto , 6 sesto. 2. Quarto, suelen llevar Usque, -Prope , Girciter , Adusque, Y Verss, siem re pospuesto. 3. Prope , Usque y Versis no escusan Tambin Ad y Acusativo; 4. Y tal vez, Ab y Ablativo Estos dos primeros usan.
1. Abbinc rige Acusativo , Ablativo, como Abhinc decem annas, vel anus , de diez aos 'est parte, i. Los otros cinco expresados en la I. Copla rigen comunmente solo Acusativo , v. g. Usque y Aiusqui montem , hasta el monte ; Prop? urbem, cerca de la ciudad; y asimismo sus derivados Propriut y Proxime; Circiter merid'em , cerca del medioda ; Orientem veriles, h a c i a el oriente. 3- Pero Pre-
como.
de la
ciudad; veces
Ad urbem
los d o s p r i como
4.
c o n Ab
y Ablativo,
Prope ab urbe ,
tia, desde
cerca de l a ciudad ;
Usque ab infun-
l a infancia.
1. Long, y Procul dh arce , lejos d e l c a s t i l l o ; Seorsum ab altis, s e p a r a d a m e n t e d e los d e m s . Procul se usa t a m b i n s i n Ab , c o m o Procul patri; lejos d e l a p a t r i a , a. Una, Pariter, y Simul crn fratre, j u n t a m e n t e c o n e l h e r m a n o .
R E G . I V . D e los que llevan Ab y Cum con Ablativo. 1. L o n g , Procul, y Seorsum Rigen el sesto con A b : 2. U n a , Pariter y Simul El mismo Cum juntarn-
R E G . V . D e l Rgimen del Adverbio Derivado. Adverbio que se deriva De otra parte de Oracin, Imita la Construccin De su diccin primitiva.
U n o s r i g e n D a t i v o , c o m o Congruenter, Convenienter rationi, c o n f o r m e razn ; otros t a m b i n A c u s a t i v o c o n Ad, c o m o Apposit , Accommodat ad salutem , p r o p s i t o p a r a l a salud ; otros A b l a -
separadac o n Cum,
76
p o r q u e Jos tienen los N o m b r e s d s q u e se d e r i v a n ; y a s i m i s m o l o s c o n s e r v a n e n sus g r a d o s d e c o m p a racin.
REG. V I . D e l Rgimen del Compa ra tivo. El Adverbio , quando asciende A grado Compa ra tivo, Al siguiente Substantivo Dar Ablativo pretende; O este mismo substituye Q u m , y otro Caso adequado, O e Positivo trocado, Con Ma gis qum se construye.
se c o n s t r u y e en las de
Adverbio Comparativo
este g r a d o ; y
u s i n a s formas r e g u l a r e s que q u a l q u i e r a N o m b r e
a s i se, dir : Petras currit ve/ocias Antonio , qum Antonius , 6 m igir vehciter qum Antonias, P e d r o c o r r e m a s v e l o z m e n t e q u e A n t o n i o .
R E G . V I I . D e l Rgimen del Superla tivo. 1. El mismo en Superlativo Lleva por lo general Genitivo de Plural,. 2. O bien Ex con Ablativo.
i. G e n i t i v o d e P l u r a l , c o m o Primum omnium , l o
t o d o ; Oratorum omnium latin loquitur ( C e . d e C i a r . O r a t . ) hab 1 e n l a t i n m a s e l e g a n t e m e n t e q u e t o d o s los O r a d o r e s . . O bien Ex con A b l a t i v o tambin de P l u r a l , como Huno dilexit ex mnibus plurimum, q u i s o m a s este que todos. primero de
elegantissim
RE
77
E . E G . V I I I . D e los Adverbios que se juntara con los Nombres de los grados de. Comparacin. 1. Juntanse con Positivos Muchos Adverbios en UM. 2. Los en O , por lo comn, Con Nombres Comparativos. 3. Tambin se hallan aplicados, Como igualmente expresivo?, Facil d Superlativos, Long los postreros grados.
i. Muchos Adverbios en UM, como Mltum, Pa~ rum, Nimium, Aliquantum , &c. se juntan con Nombres positivos , v. g. Multum loquax , mui hablador; Parum studiosus , poco estudioso, i. Otros muchos en O , como' Mulib , Paul , Tanto , Quanto , Aiquanto , Nimio , &c. se juntan comunmente con os Comparativos, v.g. Multo doctior , mucho mas docto ; Paulo ingeniosior , un poco mas ingenioso, aunque Multo , Tanto y Quanto se usan tambin eon los Superlativos , v. g. Multo jucundissimus , mui agradahle ; Tanto pessimus omnium Poeta , quanto'tu ptimas omnium Patronus ( Catul.) tan mal Poeta, como tu buen Abogado. 3. Facil se aplica freqiientemente los Superlativos , como Onnium fa* cit doctissimus; el mas docto de todos sin dispu^ ta ; y i.ong los Comparativos y Superlativos, v. g. Long felicior ambobus , mucho mas feliz (jue entrambos ; Omnium longpelicissimus j mucho mas. feliz que todos,
RJ5-
7$
V , g. Numquam non coronam gestavit ( Suet.) sieripre llev corona ; Nibil non potest Deus, todo lo puede Dios ; Nemo nescit, todos saben,
R E G . I X . D e las dos Negaciones que afirman. Qualquier Adverbio , 6 diccin Negativa, si se llega A otra voz que tambin niega Equivale Afirmacin.
R E G . X- D e los Modos que algunos Adverbios determinan. 1 . Quominus y Utinam siempre Con Subjuntivo se juntan; 2. Coniste, Indicativo, Antequam, como Priusquam.
i . V . g. Quominur id fit , para que esto no se haga; Utinam vivas! oxal Vivas! a. Antequam, Priusquam surgo, vel surgam , antes que yo me levante.
R E G X I . D e los Modos que algunos varan segn su varia significacin. 1 . Quando , por Quoniam, el Modo ' Determina Indicativo; 2. Yal contrario , Subjuntivo Quum por Qaoniam,Dum ^7or Mod\ 3 . Ut solamente requiere ' Construccin delndicativo, Si
i.
que,
Quando
Quoniam,
v . g,
pues
que,
ya
ita
determina
Indicativo,
Quando Ubi
placet, pues q u e as t e .gusta. i.Quum en l u g a r d e Quoniam , p o r q u a n t o p i d e S u b j u n t i v o , v . g . Quum bcec te delectcnt , por q d a n t o e s t a s cosas t e a a r a d a n : y l o m i s m o Dum p u e s t o p o r Modo, q u e s i g n i f i c a c o n t a l q u e , v . g. Dum ('dores , fies doctas , c o n t a l q u e t r a b a j e s , sers d o c t o . 3. Ut r e q u i e r e I n d i c a t i v o , q u a n d o e q u i v a l e Quomodn , c o m o Adverbio a d m i r a t i v o , v . g . Ut fatsus est] c o m o s e e n g a ! b i e n Postqmm, despus q u e , l u e g o q u e , v . g. Ut veni, l u e g o q u e v i n e .
R E G . X I I . D e los que admiten N segn su significacin, escritura. 1. N e , si prohibe, bien usa Subjuntivo , Imperativo; 2. Si asegura, Indicativo, O Subjuntivo no escusa.
i.Ne, quando denota prohibicin, admite Sub-
I . Quondam^ Olirti igualmente Todos los tres. Tiempos fi iem a. Ja mdudum, Ja mdm, Ja mpridem, El Preterito y Presente,
x. Quondam y Olir,
j;en tires T i e m p o s : v. g . s e g n sus s i g n i f i c a c i o n e s , r l Preterito y Futuro, alguna Presente, ,
Quondam ludo
vici,
en o t t o t i e m p o g a n ;
g u n d i a m e enriquecer ; t;
pin
Olim donabor;
piden , algun tiempo
siguientes
Presente y
lego
ptidem veni, m u c h o
C A P , X V I I I . D e la Construccin de la Preposicin. R E Q . I . D e las Preposiciones que solo rigen Acusativo, Las varias Preposiciones Que solamente se juntan Con Acusativo, jorman De veinte y siete la suma'. A d , Adverss, A p u d , Ante, Erga , Extra , Infra , Juxta , Oh, Inter, Intra , C i s , Citra , Circa , Circum, Contra , Supra , P e r , Prseter, Propter , Post, Pens* Pone, y en jn j>ara justa
Em*
8i
Enumeracin de todas, Secs, Secundm, T r a n s , Ultra. R E G . II. D e las que rigen comunmente, Ablativo. I . Doce Ablativo usaran: Ab, (18) Absque, Coram, G u m , D , E , vel E x , Palam , Pro , Pa;, Con Sin , Tens y Clam. A. Aunque Clam tal vez consiente,/ Y Tenus, Acusativo: 3. Y sta, tambin Genitivo; Mas de Plural solamente. ..."
i i L a s incluidas te A b l a t i v o . en-la I. C o p l a , usan c o m u n m e n piden alguna escondidas del
v
2.
Pero
v e z A c u s a t i v o , como
Cruruni tenus,
h a s t a las
piernas.
Quie-
diferencia',
blio, miseria; y ab
de consonante cuya
abs
delante no
pronunciacin
spera,
Quieren por lo general, Con movimiento loeal; a. Mas con quietud, Ablativo. 3. Subter y Super admiten, Como quiera, Acusativo; 4. Aunque d veces Ablativo, Diciendo quietud, permiten, 5 . In , Sub , Super, segn sean Diversas en su acepcin, Diferente mutacin En su Rgimen desean.
T. In y Sub, significando movimiento d e u n l u g a r otro , p i d e n generalmente Acusativo , como
Mo in bortum , v o i a l jaidin ; Sub antrum fugio, h u y o la cueva. 2. P e r o s i g n i f i c a n d o quietud, p i den Ablativo , como
Espaa;
Vivo
in Hispania, v i v o e n
bra.
r i g e n c o m u n m e n t e A c u s a t i v o : c o n movimiento, v.g.
ta en
l u g a r d e delante, quiere A c u s a t i v o , corno Sub ipsos postes , d e l a n t e d e l a m i s m a p u e r t a ; p u e s t a e n l u g a r de con, A b l a t i v o , c o m o Sub conditione, c o n l a c o n d i c i n . Super por mas ali , -pide Acuv
R E G . I V . D e la Preposicin Compuesta. 1. La Preposicin Compuesta, Segn de Exante se infiere, De su Simple el Caso quiere, 2. Si por Adverbio no es puesta.
i . V . g . Exante diem Nonas Junios , el d i a a n t e s l a s N o n a s d e J u n i o ; Insuper bis , a d e m a s d e e s t a s cosas ; porque. Ante r i g e A c u s a t i v o , y Super veces Ablativo, a . Y e s t o se e n t i e n d e , quando l a Preposicin Compuesta n o s c o n v i e r t e e n A d v e r b i o , c o m o Incoram.
de
R E G . V . D e los Verbos compuestos de Preposicin. Verbos de Preposicin Compuestos , el Caso admiten De ella misma , la repiten Para mayor expresin.
mi hermano; la ciudad.
R E G . V I . D e las Preposiciones expresas, tcitas , con que se explica el Lugar i . El Lugar dnde se est
F i
PL
Pide eon In Ablativo', 2. In , vel Ad , y Acusativo> Aquel adonde se va. 3 - / P a r a g e , ademas de esto, Acia donde se camina Al mismo Caso se inclina, Llevando Verss pospuesto. 4. Aquel de donde se viene Con Ex , D e , vel A b usamos; 5, V'aquel por donde pasamos, Usarle con Per conviene.
r
foro,
e s t o f e n la p l a z a ;
Vivo in Hispania ,
lleva
vivo
e n E s p a a ; Hbito in Toleto , h a b i t o en T o l e d o ,
a. E l del
Lugar adonde se v ,
In, 6 Ad con
Proficiscor in, v e l ad Bceticam , p a r t o pai a A n d a In, ad Hispalim, S e v i l l a . 3. A q u e l acia donde se camina , r i g e e l m i s m o C a s o , l l e v a n d o Verss a l fin, v . g . Templum v;rss contend), c a m i n o a c i a el t e m p l o ; Aragoniam verss, Caesaraulucia ;
Aragn ,
acia Z a r a g o z a .
4. A q u e l de donde se viene, p i d e Ex , De, v e l Ab, con A b l a t i v o , v . g . Venio ex, de, v e l villa, v e n g o d e l a .casa d e c a m p o ; Ex, de, v e l G-allia, d e F r a n c i a ; Ex, de, v e l Parisiis, de P a r i s . g. A q u e l por donde se pasa , usa Per con A c u s a t i v o , v . g . Transeo per viam , paso por. l a c a l l e ; Per Italiam, p o r I t a l i a ; Per Romam , p o r R o m a . P e r o e s t a r e g l a , aunque general , . guientes. EXpadece las excepciones si-
EXCEPCIONES. I. Pero en todas ocasiones, Si la pureza deseas. Ciudades, Villas y Aldeas Pondrs sin Preposiciones. (19)
8*
E0
da
I I . 1. Las que en M, en I tuvieren , Genitivo, si explicamos El Lugar en donde estamos, Aquel Genitivo quieren. 1 . Mas con este no concierta Jamas 01ro Genitivo, Siendo el usar de Ablativo Con , sin In , regla cierta,
1. P e r o los N o m b r e s d e e s t a s , que fueren d e la pri-
(19) N o p a r e c e fuera d e l c-aso a d v e r t i r aqu , q u e asi jsii C i c e r n c o m o e n o t r o s A u t o r e s de' p u r a l a t i n i d a d se hallan m u c h a s v e c e s los casos c o n q u e e x p l i c a n e l l u g a r en los n o m b r e s p r o p r i o s d e C i u d a d e s , V i l l a s y pequeos L u g a r e s c o n las p r e p o s i c i o n e s e x p r e s a s ; y al c o n t r a r i o l o s d e R e y n o s , y g r a n d e s P r o v i n c i a s sin e x p r e s a r l a s - P o r e v i t a r . p r o l i x i d a d o m i t i m o s los e x e m p l o s . S o l a m e n t e se h a di-t^ c h o esto , p o r q u e n o se t e n g a n p o r r e g l a s p r e c i s a s ' y g e n e r a l e s las q u e a s en e s t e c o m o e n o t r o s p u n t o s d a n m u c h o s G r a m t i c o s , q u i e n e s no d e b e m o s t e n e r por M a e s t r o s d e l a l e n g u a , s i n o l o s A u t o r e s del s i g l o de o r o . .
p r i m e r a , segunda D e c l i n a c i n de N u m e r o
Singu
Il.
Quando denotan por donde, De Ablativo Construccin, En qualquier Declinado^ Y Nmero corresponde. _
Gadi
Y
I V . I . Como Ciuda d que' dprimera, .O segunda pertenece, Domus Casos apetece: R u s , como que es de tercera. %.' As Militia usars, B e l l u m j Humus: H u m i , en tierra; Belli y Mi'liria ?, en la guerra: .' D o m i , jams. 3. D o mi con los Posesivos , , Sua j, Aliente. Nostra: y Vestra s bien conviene, Y con otros Genitivos.
1. "Domus,
l a casa , se c o l o c a e n l o s m i s m o s c a / sos
sos q u e l o s n o m b r e s d e Ciudades y Villas d e l a p r i m e r a , s e g u n d a D e c l i n a c i n , v . g . Sum domi, e s t o i e n c a s a ; Eo domum, v o i c a s a ; Pergo domum versus, c a m i n o a c i a c a s a ; Venio domo, v e n g o d e c a s a ; Transeo domo, p a s o p o r c a s a . Rus se u s a e n l o s m i s m o s casos q u e l a s d e m s Ciudades q u e n o son d e l a p r i m e r a n i s e g u n d a D e c l i n a c i n , c o m o Vivo rure , v e l ruri, v i v o e n e l c a m p o ; Eo rus, v o i a l c a m p o ; Rus ver sus , a c i a e l c a m p o ; Venia rure , v e n g o d e l c a m p o ; Transeo rure , paso p o r e l campo. 2. T a m b i n s e usan , c o m o e n l o s n o m b r e s
R E G . V I I . D e los Casos con que se expresa el Peso, Medida, Distancia y Tiempo, mediante Preposicin, sin ella. 1. Quiere el Peso Acusativo. a. La Medida y la Distancia Van con mayor elegancia En quarto que en Ablativo. 3. El Tiempo, si d Quandiu toca, Un Caso y otro requiere; 4. Mas si d Quando se refiere, En el sexto se coloca.
1.
El
Peso
se pone en A c u s a t i v o , como
Catinus
ss
a. La
Mediday
la
Distancia
se u s a n
mejor
Acusativo
a l t o d e seis p i e s , mejor q u e pedibus ; Abest tres lencas , dista tres l e g u a s , mejor q u e leucis. 3. E l Tiempo, si corresponde Quandiu , q u a n t o t i e m p o , s e usa e n a m b o s C a s o s , e o m o Quandiu legisti ; q u a n t o t i e m p o h a s l e i d o ? Leai tres horas , vel tribus horis , he l e d o tres horas 4. S i c o r r e s p o n d e Quando, q u a n d o , s e u s a s o l o e n A b l a t i v o , c o m o Quando veniti qu ando l l e g a s t e ? Tertio die , a l t e r
q u e e n el A c u s a t i v o
d e l Peso
R E G . V I H . D e l Abla tivo de Causa , Ins trumento , Exceso, &c. sin Preposicin. La Ca usa /Instrumento, Exceso, Igualdad , Desigua lda d, ? Parte , Modo y Ca lida d, Con Ablativos expreso.
L a Causa, c o m o Ardere febri, arderse d e c a
l e n t u r a * l Instrumento , ' c o m o Inteficere gladio, m a t a r /con e s p a d a . E l Exceso , c o m o A'itecrflere virtute, a v e n t a j a r s e e n v i r t u d . L a Igualdad y Des igualdad, c o m o Par ttate, i g i i a l e n e d a d ; Impar
viribus', d e s i g u a l e n fuerzas.
L a Parte , c o m o
nimo el corprtre agrotare , estar e n f e r m o d e a n i m o y c u e r p o . E l Modo, c o m o Ire passa lenta , c a m i n a r paso l e n t o . L a Calidad , c o m o Puer magno
ingenio, n i o de grande ingenio. Calanse en la
:8o
dad, In; e n . l a Parte A, v e l Ab; e n e l Modo y lai Calidad, Cum : las q u a l e s P r e p o s i c i o n e s s e e x presan algunas veces. P e r o el uso del A b l a t i v o no q u i t a q u e estas c i r c u n s t a n c i a s se h a l l e n e x p l i c a d a s c o n o t r o s G a s o s y otras P r e p o s i c i o n e s , s e g n l o ensea l a v a r i a l e c c i n d e los A u t o r e s .
REG. I X . D e los modos con que se expresa la Materia. 1. La Materia en Genitivo Se pone ; 6 con Ex , vel D e En Ablativo se ve; 2. O resuelta en Adjetivo.
i . V . g . Vas aari, ex auro, v e l de auro, un r a so d o r o . 2. O se r e s u e l v e en e l A d j e t i v o m a d o d e l S u b s t a n t i v o q u e significa l a m i s m a forMa-
R E G . X. D e los modos con que se explican el Asunto y el Acompaamiento.. i . Al Asunto , Argumento Siempre D e , Snper se aada. ' i. C u m , a veces no expresada, Pide el Acompaamiento.
i . E l Asunto d e q u e se h a b l a , e s c r i b e : v. g.
Tixi de sorore, h a b l d e mi h e r m a n a : Hac super re scribam , e s c r i b i r s o b r e e s t o . i . E l Acompaamiento : v . g . Ludo cum sociis , j u e g o con l o s c o m p a e r o s ; y v e c e s se c a l l a Cum y . g . Antonius mnibus copiis pervenit , A n t o n i o l l e g c o n
}
t o d a s las
tropas. RE-
1. Todo Precio en que se vende La cosa 6 es estimada, Regido de Pro callada. El Ablativo pretende. 2."Tase usa con Ablativos Mximo , Plurimo, Magno, Parvo , Mnimo, Permagno; 3. Ya con varios Genitivos, Como estos que aqu vers'. M g n i , M u l t i , Parvi, Tanti, Plurimi, Minoris, Quanti, Pluris, y otros que hallars.
y
libro e n d o s m o n e d a s ; Victoria multo sanguine stetit, l a v i c t o r i a c o s t m u c h a sangre. 1. A v e c e s e l Precio i n d e t e r m i n a d o s e e x p l i c a c o n l o s A b l a t i v o s de N o m b r e s A d j e t i v o s arriba sealados , y o t r o s m u c h o s , v . g . Vivere parvo , v i v i r p o c a c o s t a j Edificare magno , fabricar c o n m u c h o g a s t o . 3. O t r a s v e c e s c o n l o s G e n i t i v o s arriba d i c h o s , v . g . IMSagni facer, estimar en m u c h o ; Tanti emere , c o m p r a r e n t a n t o 5 y otros m a s , c o m o Plurimi, Mi nimi. E n l o s A b l a t i v o s se c a l l a el S u b s t a n t i v o Pre-
vender
R E G . X I I . D e las Preposiciones convertidas en Adverbios. Quando las Preposiciones Faltas de Casos se advierten, En Adverbios se convierten Con diversas Constru dones.
V . . g . Rem profer palam ; d i p b l i c a m e n t e l a c o I prce , v e d e l a n t e ; y a d m i t e n v a s i a s C o n s t r u c c i o n e s . , c o m o Multo ante venit , v i n o m u c h o a n t e s j Extra quam , m e n o s q u e .
sa,;
R E G . X I I I . D e las Pospuestas, Interpuestas. 1. El Poeta las -pospone A Nombres freqentemente', 2. Ytodo Autor igualmente Con primor las interpone.
i. L o s P o e t a s a c o s t u m b r a n c o n f r e q e n c i a p o n e r l a s despus d e N o m b r e s , c o m o Tela omnia contra, ( V i r g . ) c o n t r a todas l a s flechas, a. Y qnalquier A u t o r las p o n e c o n e l e g a n c i a e n t r e d o s , c o m o Mu"
tis
de causis , p o r m u c h a s causas
C A P . X I X . . D e la Construccin de Conjuncin.
R E G . I. D e los Casos y Modos que une la Conjuncin. Bien une la Conjuncin Los mismos Casos y Modos, Quando se refieren todos A una misma Construccin. L o s m i s m o s C a s o s , c o m o Regem et Patriam amo, '
amo al R e y la P a t r i a ; ya sea
tnals,
perdono
los b u e n o s ,
g. guamdla.' AumisOraRo-
aunque me ames y
di,
et disces , o y e , y
que la
aprenders.
Advirtase que
no une los
Conjuncin
in urbe,
R E G . II. D e las Conjunciones que piden mas un Modo que otro. 1. Indicativo prefieren Quando, Quandoquidem, Quippe; . 2. J T al contrario , Subjuntivo Etiamsi, Quainvis y Licet.
i. V . g . Quando , v e l Qumdoquidem ita sents,
y a q u e l o sientes a s ; Qtippi hoc d$sideras, p o r que
<jue lo d e s e a s .
2.
V ' . g.
Etiamsi, Quamvis ,
Licet
nolis , a u n q u e no q u i e r a s .
R E G . I I I . D e los Modos que pide Ut. 1. Ut comunmente se ve > Determinar Subjuntivo: 2. Solo lleva Indicativo Por como , y por despus que.
1 . Ut defermina c o m u n m e n t e el S u b j u n t i v o , v.
g. Ut ludas , para que j u e g u e s ; Ut desint vires, a u n q u e f a l t e n las f u e r z a s ; Jubeout id facas, temand o q u e Jo h a g a s ; Adeo, ita, sic ut mnibus placeas , d e t a l s u e r t e q u e a g r a d e s t o d o s . - 2. S o l o p^de I n d i c a t i v o q u a n d o s e t o m a p o r como, c o n C o m p a r a c i n , P r e g u n t a , A d m i r a c i n , v . g. Ut seres,
pater
R E G . I V . D e los Modos que piden An, Anne, Num y Ne. 1. A n , Anne , N u m y N e admiten Al principio Indicativo; 2, Mas en medio , d Subjuntivo Juntamente se remiten.
1 . A p r i n c i p i o , v . g . An , Anne , Num frater tuus valet, b i e n Frdterne tms vlete e s t buen
tu hermano ? s si has 2. En medio de la Oracin, v. g.
94
R E G . V . D e los que piden Ne. 1. N e quiere , si mando ruego, Subjuntivo, 6 Imperativo; 2. Pero si miedo concibo, A Subjuntivo la agrego.
ne cadas, m i r a n o c a i g a s ,
R E G . V I . D e los que admiten Etsi, ' Quamquamy Tmetsi Indicativo pide Etsi, J^Quamquam mas comunmente Que Subjuntivo. Igualmente Sigue esta regla Tametsi.
V . g,
Epsi vereor, a u n q u e
temo
;,Etsi timebam,
a u n q u e t e m i ; b i e n q u t a m b i n se usa el S u b j u n t i v o .
R E G . V I I . D e los que otras Conjunciones requieren. En donde quiera que estn S i , N i s i , Siquidern, Si ve, Como Q u o d , Quoniam y Quia, Entrambos modos admitenit
si v i n i e r e s : que te
Siqui-
ha
gustado. RE-
95
R E G . V i l i . D e las mudanzas de las Conjunciones y Adverbios. Mudarne las Conjunciones En Adverbios, y al contrario^ Si se atiende al uso vario De sus significaciones.
juncin; Tum, q u a n d o s i g n i f i c a y tambin, es Conp e r o q u a n d o significa entonces, se v u e l v e A d v e r b i o . A l c o n t r a r i o Modo , q u a n d o d e n o t a abara , es A d v e r b i o ; y q u a n d o v a l e con tal qae, se v u e l v e Conjuncin.
V . g.
C A P . X X . D e la Construccin de la Interjeccin.
i
R E G . I. D e l Rgimen de las Interjecciones. 1. Ah, O, Proh y Hem rigen Casos O quarto, 6 quinto, -primero; 2. Mas Hem lleva veces Tibi, Para mas viveza expreso. 3. ~Vah primero, quarto, quinto; 4. H e i , Va; toman el tercero: 5. Eheu con el quarto Caso Solamente usada vemos. 6. Las siguientes: Hus , l o , Eja, E u g e , Ohe / Eho
El
d o n c e l l a ! O , l o s m i s m o s tres c a s o s : O vir jortis atque rnicas! v a r n esforzado y a m i g o ! O faustum diem ! d i c h o s o dia ! O Attics mi! t i c o m i ! Prob, l o s propios : Prob- dolorl d o l o r ! Proh Deum atque Hominumfidem!s e a i s m e t e s t i g o s , D i o s e s y H o m b r e s ! Prob snete jupiterl 6 J p i t e r s a n t o ! Hem, l o s m i s m o s : Hem Simo\ h e a q u S i m n ! Hem astutiasl q u a s t u c i a s ! Hem mea Sostrata , S o s t r a t a m i a . 2. P e r o a l g u n a s v e c e s s e j u n t a p a r a m a y o r e x p r e s i n con Tibi , a l m o -
(Cic.) condicin de es6. L a s . s i g u i e n t e s solo q u i e r e n V o c a t i v o : Heus Syre! o y e s S i r ! lo triumpbe\ triunfo! Eja tu, veni,ea., v e n t ; Eug G-eta , b u e n a n i m o , G e t a ; Ohe jam satis est, abe libelle , basta , l i b r i t o , b a s t a ; Eho inepta ! nescis quid sit actum, t o n t a , no s a bes l o q u e h a pasado. 7. Heu a d m t e l o s casos d e t o d a s l a s d e m s , v . g , Heu pietasl Heu prisca fijes ! p i e d a d ! ' a n t i g u a fe ! Heu misero mibi \ a i d e s d i c h a d o d e - m ! Heu stirpm invisaml , l i n a g e a b o r r e c i d o ! Heu miserande puer I n i o d i g n o d e compasin.
RE-
R E G . I I . D e la Interjeccin sin Caso, y del Caso sin ella. 1. Hallase la Interjeccin Sin Caso mu comunmente; 2. Yantes del Caso es frequente No hallarse de O la expresin.
i.
tantopere,
ah ! n o te e m b r a v e z c a s t a n t o ; Heu\ periti a i ! q u e estoi p e r d i d o ! i. E l C a s o sin p r e c e d e r l Interjeccin, c o m o Deus bone ! D i o s b u e n o ! Stretuum hominem ! v a r o n d i l i g e n t e ! o m i t i n d o s e e a a m b o s e x e m p l o s la Iterjeccion 0.
R E G . I I I . D e algunas voces usadas corno Interjecciones. A veces van interpuestas, A modo de Interjecciones, Otras diversas dicciones, Como las que aqu ves puestas. "
Ests son y a nombres , como
-Navibus ( infanMise-
dum ) omissis ,
K
habindose
p e r d i d o ( c; so i n e x p l i c a -
b l e ) l a s n a v e s ; y este m o d o
Miserabile ,
rum Indignimi, y o t r o s :
cern , que te lo
ya Verbos,
c o m o Cura,
, cuida de nuestro C i -
Y de estos la mayor parte Treinta y un dias ofrece. Treinta solo trahe Abril, Junio , Septiembre y Noviembre; Febrero en Comn veinte y ocho, T en Bisiesto veinte y nueve. R E G . I I . D e la Divisin de los Meses. En Calendas, N o n a s , Idus Repartido el Mes se advierte; Y el primer dia del Mes Calendas se llama siempre. Todos los Meses del Ao Sealan generalmente Las Nonas el dia cinco, Los Idus el dia trece. Marzo, Mayo , Julio, Octubre De esta cuenta solo exceden; Pues siempre d siete las NonajB, A quince los Idus tienen. Todos los restantes dias Que d los Idus se siguieren, ' Se aplican d las Calendas Del Mes prximo siguiente. En Febrero de Bisiesto Sexto Calendas dos veces Re-
Repetir el veinte y quatro, JT veinte y cinco se debe, Al ajusfar las Calendas, N o n a s , Idus igualmente, Se cuenta inclusive el dia En que se empieza , y fenece. R E G . I I I . D e l modo de reducir la cuenta del Calendario Latino la del Castellano. Del Calendario Latino Si arreglar la cuenta quieres Segn la del Castellano, Practicars lo siguiente. Del Nmero de las Nonas Y los Idus restar debes El del dia que encontrares, Aadiendo uno sobre ste; ~Y del numero de dias, Que time el Mes precedente, Restar el de las Calendas, Dos aadiendo su serie. R E G . I V . D e l modo de reducir la cuenta del Calendario Castellano la. del Latino." Quando , al contrario, la cuenta Castellana pretsndieres G 2 Re-
IOG
Reducir la Latina, Proceders de esta suerte, i el da que te has propuesta -En N o n a s , Idus cupiere, Resta sti nmero de ambos, Aadiendo uno igualmente; Mas si toca las Calendas De aquel Mes que le sucede^ Restarle del Mes que eliges, Y aadirle dos conviene. R E G . V . D e los Casos en que se han de poner las Calendas , Nonas Idus. Hecho Ordinal y Ablativo El Nmero que saliere, Las Acusativos Nonas, I d u s , y Calendas lleve, Aplicndoles los nombres Substantivos de sus Meses, 0 Adjetivos , qual Calendas Septembris, bien Septembres. Mas para expresar los dias En que estas caer vienen, Usars los Ablativos Nonis , Idjbus , Calendis. RE-
lor
REG. V I . De. los das que llevan Pridie y Postridie. El que inmediato Calendas Nonas ,, Idus antecede, Eleva Pridie; el que los sigue, Admitir Postridie suele: Con Acusativo entrambos, Que es el uso mas freqente; , Aunque bien pueden usar Genitivo algunas veces. Y', en fin , el Acusativo En todas partes- se entiende Regido de A n t e , de Pust, Quando Postridie precede. T A B L A , del Calendario Latino con la correspondencia del Castellano.
A N T J A R I U S . ENERO.
P r i d i e iNonas.
.
.
. .
.
4
. T 9
V I I .
Idus.
. .
* .
. *
. . .
. ii
Pri-
102
P r i d e Idus. . . . . . . Idibus. . . . . . . . XIX. Calendas. X V I I . Calendas. XVII. XVI. XV. XIV. XIII. XII. XI. X. IX. VIII. VIL VI. V. IV. III. Pridie Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. . . . 13
ai
n
v'
28 16
FEBRUARIUS. Communis Calendis. IV. Nonas. III. Nonas. Pridie Nonas Nonis. . . VIII. Idus. VII. Tdus. V T . Idus. . V . Idus. . I V . idus. . I I I . Idus. . Pridie Idus. Idibus. . . X V I . Calendas,
FEBRERO. Comn. 1 2
3
4
5
o
l
9 10 11 12 14
*3
XV
XV. XIV. XIII. XII. XI. X. IX. VIII. VIL VI. V. IV. III. Pridie
Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas.
. . . . . . . . . . , . . .
. . , . . . . . . , . , . .
. ,
. . , .
>
18 19 20 21 22
a
i?
>Martk".
24
*5"
. .
2 *7 2Sj
FEBRERO, de Ao Bisiesto.
. . . . , . 24^ ag 16 >MartiL 27 28 29 J dei Febrero del
V. IV.
III. Pridie E n lo
no s d i f e r e n c i a -ao C o m u n
(
MARZO. . 1 . 2
3
4 . S . 6 ; 7 . 8
9
i,9
4
V.' IV. . .
1a
III. . Pridie Idus. I d i bus. Calendas XVII. Calendas, XVI. Calendas. XV.
k
4
<
, .
4
. . . . .
. . , , .
g I 17 18 i 20
1
" . ,
;
Calendas. Calendas Calendas. Calendas. Calendas, Calendas Calendas. Calendas Calendas. Calendas. Calendas Calendas Calendas
. . , . . . . . . .
. . . . . .
. . , . .
v.
IV. III. Pridie
P R I L I S . Calendis. > I V . Nonas. . I I I . Nonas. . Pridie Nonas. Nnis. . , VIII. Idus. V I L Idus. V I . Idus. . V. Idus. I V . Idus. I I I . Idus. Pridie Idus. Idibus. * . . . ,
ABR&
1 1
3 4
i
7 3
9 10
11
ia
i3
XVfll.
105
XVIII. XVII. X V I . XV. X I V . X I I I . XII. XI. X. IX. V i l i . Calendas. Calendas Calendas. Calendas; Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. . . . . . , . . . . . , . . . . . . . . . -. . . . . . . 14^ 1g 10 17 18 19 ao ai 22 > M a i i . 33 24 *g 16 27 18 29 30
. . . . . . . . . . . , . . . . . , . ./ -
vii.
VI. V. IV. III. Pridie
, . . . . . . . < . .
s.
MATO.
1
a
3 4
III. Nonas. Pridie Nonas. Nonis. VIII. IdusV i I . Idus VI. IdusV. Idus. . I V . Idus. I I I . Idus. Pridie Idus. Idibus. XVII, Calendas X V L Calendas XV. Calendas,
6 7 8 10
n ia *3 *4
S i6y
X
171
18
1
XIV.
I0 ;6
XIV. XII/. XII. XI. X. IX. VIII. VII. VI. V. IV. III. Pridie Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. . Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas.
*9l
11
20
a a
a
3 l
24 > J u n i i .
26 27 28 29 30 3
1
J N I S . . C a l e n d i s . -. IV. Nonas. III. Nonas Pridie Nonas Nonis. . . VIH. Idus. VII. Idus. VI. Idus. V. Idus. . IV Idus III Idus Pridie Idus. Idibus X V I I I . Calendas XVII Calendas, XVI. XV. Calendas. Calendas Calendas Calendas. Calendas Calendas, Calendas,
UNI.
1
2 3 4 7
8 9 JO
11 12 '3
H 16 I 18I
20 >J1.
XIV. Xni. Xl
XI.'
i?
X.
21 22
. . . . , . .
. . . . . .
3|
241 S >julir;
16 27 28
o
--
3 i
J U L I U S . Caleadis, V I . Nonas. V. Nonas. IV. Nonas. I I I . Nonas. Pridie Nonas; Nonis. V I I I . Idus. VII. VI. V. Idus. Idus. Idus. .
JULIO. 1
2
3 4 S 6 7 8 9 10 11
ia
13 14
\.
XV.
XIV.
XIII.
XII. XI.
X.
IX. VIII, Vil, VI.
Calendas Calendas Calendas Calendas, Calendas Calendas, Calendas Calendas Calendas. Calendas, Calendas.
3
20 22 I
4
24 .26 27
>AugustU
.
.
4 8
3
>August.
A U G U S T U S , Calendis. . V. Nonas. I H . Nonas. Pridie Nonas, Nonis. V I H . Idus. V I I . Idus. VI. Idus. V . Idus. . IV. Idus. III. Idus. Pridie Idus. Id'ibus, XIX. Calendas X V I I I . Calendas XV1LCalendas XVI. XV. XIV. XIII. XII. XI. X. IX. VIII. VIL VI. V. IV. III. Pridie Calendas, Calendas Calendas Calendas Calendas Calendas Calendas Calendas, Calendas Calendas Calendas, Calendas Calendas Calendas. Calendas,
AGOSTO. 1 %
3 4 S
7
i 8
i> 10
11
13 *3
17 18 20
21
23
10
21 ,
vSeptembris.
24 2( 2
?
29 30
3<J
109
SEPTSMBER. Calendis. . IV. Nonas, III. Nonas. Pridie Nonas. Nonis. VIII. Idus. VII. Idus. VI. Idus. V. Idus. IV. Idus. III. Idus. P r i d i e Idus. Idibus. X V I I I . CalendasXVII. Calendas XVI. Calendas, XV. XIV. XIII. XII. XI. X. IX. VIIT. VII. VI. V. IV. Calendas, Calendas Calendas, Calendas, Calendas, Calendas Calendas Calendas. Calendas, Calendas, Calendas, Calendas, Calendas Calendas,
SE PTIEMBRE.
. *
3
4 i '
l
9
IO> II xa
;\ 11
J8
r
20
21
22
2
-'Octobrs.
24
2
III.
Pridie
OCTUBRE.
1 2 3
3j
2* 27 28 20-
JII.
IIO
I I I . Nonas, Pridie Nonas Nonis. V I I I , Idus. V I I . Idus. V I . Idus. V. Idus. . IV, Idus. III. Idus. Pridie Idus. Idibus XVII Calendas XVI, XV. XIV. C tiendas Calendas Calendas Calendas. Calendas, Calendas Calendas Calendas Calendas Calendas Calendas Calendas Calendas Calendas Calendas
6
7 8
IA II
12 13 14
II
18 19 20 21 22
^.Novembrs
XIII.
XII. XI. X.
IX
VIII. VII. VI. V. IV. III. Pridie
i-
26 27 28 29 30
3U
NOVEMBER. Calendis. . I V . Nonas. I I I , Nonas. Pridie Nonas; Nonis. V I I I . Idus. VII. Idus. VI. Idus.
NQVIh 1 2
3 4
MBRE
l.
III
V Idus; IV. Idus. III. Idus. Pridie Idibus. XVIII. XVII. XVI. XV.XIV. XIII. XII. XI. X. IX. VIII. VII. VI. V. IV. III, Pridie Idus.
f. ;
. .
. .
.
. .
.
p 10
II
,
,
12 " 14
1$ I 1
3
Calendas, Calendas. Calendas. CalendasCalendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas.
.
.
t6
.
.
.
.
17
l8
. .
.
. .
.
19 20
21 ^ecembris.
. . .
22 24 26 28 29
. .
. .
*T
DICIEMBRE.
I
III.
Nonas.
3 4
" 7 8
VII. Idus. VI. Idus. 'V. Idus. . I V . Idus. . I I I . Idus. . ' Pridie Idus. Idibus.
9
10
11
15
13
XIX.
H A XIX. XVIII. XVII. XVI. XV. XIV. X I I [. XII. XI. X. IX. VIII. VII. V L V. IV. III. Pridie Calendas. Calendas. Calendas. Calendas. Calendas Calendas Calendas Calendas Calendas. Calendas, Calendas. Calendas. Calendas, Calendas Calendas. Calendas Calendas, Calendas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . . . . . . ; . . . . . . . . , . . 14Y iT if\ 17 it 10 I ao | 21 22 \ a >J 24
T 3
:
a n u a n i
ag ao" 27 aH ao I 30 [ 31 j
SINTAXIS FIGURADA.
L a s p r i n c i p a l e s Figuras d e que e s t a se c o m p o n e . son seis : Elipsis, Pleonasmo , Silepsis , Hiprbaton , ircbaismo y Helenismo , t o d a s v o c e s Griegas. DE LA ELIPSIS. q u e significa D-fecto Futa, se u s a q u a n d o en la O r a c i n se o m i t e a l g u n a p a r t e d e e l l a . E s d e das m a n e r a s . "La p r i m e r a . l l a m a d a p r o p i a m e n t e Elipsis , se o b s e r v a quatido lo q u e f a l t a e n l a O r a c i n se s u p l e d e lo que e s t fuera de e l l a . L a s e g u n d a l l a m a d a Zeugma, q u e v a l e Conexin, s e a d v i e r t e q u a n d o lo q u e f a l t a en l a O r a c i n s e s u p l e d e lo e x p r e s a d o en e l l a . U s a s e la p r i m e r a q u a n d o a l A d j e t i v o l e f a l t a un S u b s t a n t i v o , a l
Elipsis ,
Subs-
S u b s t a n t i v o o t t o q u e l e rija ; e l A n t e c e d e n t e al R e l a t i v o ; el S u p u e s t o y R g i m e n a l V e r b o , o t r o V e r b o que determine e s t e ; quando los C a s o s les f a l t a n P r e p o s i c i o n e s ; y f i n a l m e n t e q u a n d o se o m i ten A d v e r b i o s , Conjunciones, Interjecciones. N o tase l a segunda , I . Quando en l a Oracin se s u p l e u n a v o z s i n v a r i a c i n a l g u n a , c o m o Vicit pu-i
lavi t,
DEL PLEONASMO. s i g n i f i c a Redundancia, y s e a d v i e r t e q a a n d o se e u c u e n t r a a l g u n a v o z q u e , o m i t i d a , n o h a c e f a l t a , v.g.Magis majores nagas agere ( P l a u t . ) D e e s t a Figura usan v e c e s los A u t o r e s p a r a d a r m a s fuerza, claridad l a O r a c i n .
Pleonasmo
D E
L A SILEPSIS.
cru.
crucem acti,
ii4
nter alia prodigia, >et carne pluit , quem imbrem ingens avium numerus rapuisse fertur- ( L i v . ) en d o n d e l a s v o c e s quem imbrem se refieren l a O r a c i n q u e p r e c e d e , c o m o su A n t e c e d e n t e . L a Compuesta , finalmente , es la q u e se c o m p o n e d e Zeug-
ma, d e Elipsis. D e Zeugma , c o m o q u a n d o e l N o m b r e A d j e t i v o , 6 e l P r o n o m b r e R e l a t i v o se r e fieren al S u b s t a n t i v o m a s r e m o t o , v . g . Coslum ac trra arder visum. ( J u ' . O b s e q . ) D e Elipsis , c o m o quando el A d j e t i v o concierta en G n e r o con un Substantivo de o t r o G n e r o , c a l l a d o , s u p u e s t o , v . g . Eunucbus Terentiana, Centauras magna, en q u e s e suple Fbula y Navis.
D E L HIPRBATON. q u e significa Transgresin , es l a mezcla y confusin e n e l o r d e n de las p a l a b r a s . S u s e s p e c i e s son cinco. I . Anastrophe, y Transposicin , que se c o m e t e q u a n d o se i n v i e r t e n las v o c e s , v . g . His accensa super ( V i r g . ) b o r super bis ; Quam
Hiprbaton ,
Siptem subjecta trioni ( V i r g . ) por subjecta Septemtrioni; Per mihi gratum ( C i c . ) en v e z de pergratum mihi. I I I . Parentbesis, esto es , Interposicin,
q u e se u s a q u a n d o se i n t e r r u m p e Oracin c o n otra interpuesta , v . el sentido de la g . Tytire, dum redeo ( brevis est va) pasee capillas. ( V i r g . ) IV. Syncbisis , q u e v a l e Confusin , y se a d v i e r t e q u a n d o en l a O r a c i n se confunde n o t a b l e m e n t e el o r d e n n a t u r a l d e sus P a r t e s , c o m o en e s t a : Saxa tocant Itali mediis qute in fluctibus aras ( V i r g . ) qua
quese
Itali vocant aras suxa quce fluctibus. V . Anacoluthon , esto es , Inconsiguiente , que se
debe ordenar as : ( s u n t ) in mediis
}
"5
Nam omnes nos , quibus est alicunde aliqui 'oj^ ctus labor , quod est intcrca tempus , pntisq:m id rescitum est, lucro est, e n d o n d e p a r e c e se d e b i e
r a leer nobis mnibus , en v e z d e omnes no* , para
q u e c o n c o r d a s e n bien las p a l a b r a s lucro est ; b i i b s tituir alguna v o z , 0 expresin que rigiese ; d e t e r m i n a s e e l A c u s a t i v o omnes nos. C o n t o d o e s t a Figura p a r e c e n o ser m a s q u e un trmino e s p e c i o so de q u e se h a n v a l i d o l o s G r a m t i c o s p a r a d i s c u l p a r a l g u n o s d e f e c t o s e n q u e h a n incurrido l o s A u t o r e s p o r i n a d v e r t e n c i a , q u e , p o r mejor d e c i r , introduxo e n sus obras l a v i c i o s a leccin d e los M a n u s c r i t o s . DEL ARCHA I SMO.
Arcbuismo , que significa Antigedad , es un m o d o d e h a b l a r a n t i g u o y d e s u s a d o , c o m o Absent no bis ( T e r . ) p o r absentibus nobis ; Nacer bominem ( P l a u t . ) p o r homini.
D E L H E L E NI S M O . _ es Grecismo , l o c u c i n G r i e g a , m u usada d e los P o e t a s , v . g . Os bumerosque Dea similis, ( V i r g . ) y otras m u c h a s , d e q u e s e d a r n e x e m
Helenismo
plos e n l a s Observaciones.
D E L A ENLAGE d e las Y ANT I PTOS I S.
Figuras
n6
ero , c o m o ! Mammee putres , equina qules ubera ( H o r . ) por qualia, & c . y a s i m i s m o q u a n d o se s u b s t i t u y e el P r i m i t i v o por e l D e r i v a d o , el V e r b o s i m p l e por el C o m p u e s t o , en fin , una v o z p o r o t r a e n q u a l q u i e r a f o r m a . Antiptosis es Substitucin d e u n C a s o por o t r o , v . g . del N o m i n a t i v o por el V o c a t i v o , c o m o Adsis Icetitiie Bacchus dator ( V i r g . ) en l u g a r d e Baccbe. F u e r a d e e s t a s c i t a n a l g u n o s o t r a s p a r t i c u l a r e s d e c i e r t a s v o c e s , c o m o Polisnde-
ton , A b u n d a n c i a d e Conjunciones
y Asndeton,
D e f e c t o d e C o n j u n c i n , d e q u e s e referirn e x e m -
y aun e n
las v o c e s .
D i f e r e n c i a s e d e la que l l a m a n Barbar olexis; p u e s e s t a c o n s i s t e en el uso d e a l g u n a v o z a g e n a del I d i o m a L a t i n o , a u n q u e a d m i t i d a en l , c o m o s e v e r i fica en a l g u n a s palabras P n i c a s , P e r s i a n a s , E s p a o l a s , G l i c a s , y o t r a s , v . g . Mipa/ia, Gaza, Can-
tbus, Rbeda, & c . E l Solecismo e s una C o n s t r u c c i n v i c i o s a ' d e las partes d e l a O r a c i n . L l a m s e a s d e Sol, C i u d a d d e C U i c i a , en d o n d e se h a b l a b a m a l el G r i e g o . S u c e d e en t a n t a s m a n e r a s c o m o son a q u e l l a s en q u e se q u e b r a n t a n l a s R e g l a s c e ) a Sintaxis , d i c i e n d o v . g . Pater bma, p o r bonus;
hace dudoso
el sentido
sule Romam \
Observaciones sobre la Concordancia de los Nombres Substantivos. " I. Quando doble Substantivo A una cosa pertenece, A veces puesto se ofrece El segundo en Genitivo.
V . g . Oppidum Antiocbite ( C i c . ) en v e z d e Op~ pidum Antiocbia , la c i u d a d d e A n t i o q u i a ; Ardor fici ( C i c . ) en v e z d e Arbor ficus , e l r b o l h i g u e r a ; Flamen Galesi ( H o r a t . ) en v e z d e Flumen Galesus,
el rio Glaso.
II. " Igualmente, quando se hallan Continuados Substantivos, Los Nombres correlativos Con elegancia se callan.
V . g . Sophia Septimii ( C i c ) suple filia) S o f a h i j a d e S e p t i m i o ; Hectoris Andromacbe , V i r g - ( s u p l e uxor ) A n d i m a c a m u g e r d e H c t o r ; Palynurus Pbtedromi, P l a u t . ( s u p l e servas ) P a l i n u r o , e s clavo de Phedromo. Ob-
u8
Observaciones sobre la Concordancia de los Adjetivos con los Substantivos. I. i. Con Nombre d veces callado ' El Adjetivo concierta; 2.JTsi este es Neutro , se advierta Con Negotium concertado.
i. E l Adjetivo c o n c i e r t a a l g u n a s v e c e s c o n u n Substantivo c a l l a d o , v . g . Elepbas grvida , l a h e m bra del E l e f a n t e p r e a d a , d o n d e se c a l l a /cernina. 2. S i el Adjetivo es N e u t r o , se e n t i e n d e c o n c e r t a d o c o n l a v o z g e n e r a l Negotium , q u e significa l o m i s m o q u e R's , v . g . Triste lupus stabulis !( V i r g . )
el lobo es cosa perjudicial para los apriscos; Va-
rium et mutabile semper fcemina ( V i r g . ) l a mugen e s c o s a v a r i a y m u d a b l e s i e m p r e ; Dulce satis humor ( V i r g . ) el a g u a es cosa g r a t a los s e m b r a d o s .
II.
Asimismo el Adjetivo, Por Silepsis alterado. Se advierte no concertado Con su propio Substantivo.
E n G n e r o , c o m o Pars arduus altis pulverulentus equis ( V i r g . ) en l u g a r d e Pars ardua altis pulverulenta equis. E n N m e r o , c o m o A/terum in alterius mactatos sanguine cemam(V\.rg.) e n v e z d e mactatum. E n G n e r o y N m e r o j u n t a m e n t e , c o m o Pars in carcerem acti, pars bestiis objecti ( S a l . ) en v e z d e acia, y obj:cta.. .
III.
IV.
Qualquiera voz Adjetira Concierta del mismo modo En Gnero con el Nombre Substantivo mas remoto.
V . g . Mi puer Ascanius , capitisque injuria cari , Qiem regno Hesperia frauo. ( V i r g . ) Quem, e n l u g a r d e Quod, c o n c e r t a n d o con Ascanius, y n o c o n capitis,
V.
i. Tal vez siguen al mas noble Las cosas inanimadas; 2. y al Neutro, por lo contrario, Aquellas que tienen alma.
embargo Reg. mas de lo advertido en Ja
i.
Sin
Sintaxis
cosas
III.
se h a c e
la C o n c o r d a n c i a noble,
Adjetivo
siguiente.
S i concurren l o s t r e s G n e r o s , se h a c e c o n el M a s -
l i n o , v . g . Sniores supradictis narcissus et lilium: ( P l i n , lib. X X I . c a p . I I . ) Pisoes et Virginis.astrum adversi volitant ( M a n . A s t r o n . l i b . I I . v e r s , 414.) S i
el Femenino y N e u t r o , con el F e m e n i n o , v . g. se p o n e v e c e s en Le~ Gene-
ges
et plebiscita coacta ( m e a n . )
i. A l c o n t r a r i o ,
e n las a n i m a d a s e l A d j e t i v o
jao
ero N e u t r o ; como e x e m p l o s : Polypus en l a s i n a n i m a d a s , s e g n estos
et Camalen glabra sunt. ( S o l i n . ) Sic anima atque animas , .quamvis integra , recens in corpas eunt: ( L u c r . ) Gens cui natura corpora , animosqite magis magna quamfirmadedit.
NOTA. D u d a n los G r a m t i c o s si el F e m e n i n o s e ha d e preferir a l N e u t r o en l a s a n i m a d a s . E l P . ylvarez j u z g a p o r m a s s e g u r o usar d e c i r c u n l o q u i o , q u e d e c i r , por e x e m p l o : Lucretia, et ejus mancipium fuerunt casta. A la v e r d a d no h e e n c o n t r a d o t e s t i m o n i o t e r m i n a n t e p a r a desatar l a ' d u d a ; p e r o m e p a r e c e q u e s e g n e s t e d e L i v i o : Latium, Ca puaque agro mulctati, se p u d i e r a d e c i r Lucretia, et ejus mancipium fuetunt casti; p o r q u e as c o m o e n a q u e l l a O r a c i n se c a l l a Populi, en e s t a se e n t i e n d e Homnes. T a m b i n se p u e d e e x p r e s a r su C o n c o r d a n c i a en las maneras s i g u i e n t e s , m u i usadas : c o n c e r t a n d o el Alptivo c o n el Substantivo m a s c e r c a n o , y a sea a l p r i n c i p i o , y a a l fin d e l a O r a c i n ,
v . g . Casta fuit Lucretia, et ejus mancipium ; Lucretia, et ejus mancipium fuit castum , b i e n u s a n do de la P r e p o s i c i n Cum, v . g . Lucretia cum ejus mancipio casta fuit. Y c o n e s t o se e v i t a r a el l a r g u s i m o c i r c u n l o q u i o s u b s t i t u i d o p o r Alvarez, esa s a b e r : Lucretia castissima fuit, qua virtute etiam ejus mancipium floruit.
VI.
Quando
dos
Substantivas
Preposicin Nombre
de N m e r o Cum, , la
Singular Parte de en
E l P a r t i c i p i o , v . g . Ilia cum Lauso, de Numitorg sati ( O v i d . ) E l V e r b o , v . g . Remo eum fratre Quirinus Jura dahunt ( V i r g . ) L o s H i s t o r i a d o r e s , y
principalmente dancia. los Poetas , usan d e esta Concor-
I2r
Observaciones sobre la Concordancia de los Pronombres. I. Seal de Silepsis cierta Es que d veces el Pronombre En Gnero con el Nombre Antepuesto no concierta.
II.
Otras veces , antepuesto Al Pronombre Relativo, Suele hallarse el Substantiv En un mismo Caso puesto.
V . g . Urbem , qwam statuo , vastra est, ( V i r g . ) l a c i u d a d q u e fundo es v u e s t r a . Istum, quem quteris, e'go sum , ( P l a u t . ) e s e q u e buscas , s o i y o .
El
J22
III.
El Rela tivo tambin, Segn lo comprueba el uso, Puesto entre dos Substa ntivos, Concuerda con el segundo.
V . g Animal providum et sagax, quem vocamus hominem ( C i c . ) Est locus in carcere , quod Tullia appellatur ( S a l i . ) Hominum ccetus, quee civi tates appellantur ( C i c . ) E n el p r i m e r e s e m p l o Quem est puesto por Quod ; e n e l s e g u n d o Quod por Qui; y e n el t e r c e r o Quce por Qui. E s t a es C o n c o r d a n
c i a d e H e l e n i s m o mui e l e g a n t e , a u n q u e m e n o s u s a d a que l a o t r a en q u e e l Relativo c o n c i e r t a c o n e'. p r i m e r Substantivo.
IV.
Notase f requentemente, De la Elipsis por motivo, El Pronombre Rela tivo Falto de su Antecedente.
V . g . Est qui spernit ( . ) Sunt quos cur ricula pulverem olympicum collegisse juvat ( H o r . ) A l l se c a l l a Homo, y a q u Homines.
Observaciones sobre la Concorda ncia Verbo. I. El V e r b o , despus de algunos Substantivos Singulares, Suele en ciertas ocasiones No usar Personas Plurales.
del
et populus Romtnus bellum ndico, facloque indicimus , facimusqe. E s t o s u c e d e por S i l e p s i s . Mens, et ratio', et consilium in senibus est ( C i c . ) e n l u g a r d e sunt. En
( L i v . ) en l u g a r d e
4
V.g.Ego
123
II.
Conveniunt vicinia ruit, convenit, p e r s o n a s s i n g u l a r e s . Pars in juveniles lustts versi , pars vescentes sub untbra ( L i v . ) e n v e z d e versa, y veV. g. (Virg.) de
En el mismo es mui usual Dar su Nominativo, , Siendo Nombre Colectivo, La Persona de Plural.
Turba ruunt
en v e z
supplex,
( Ovid,)
scens. E s t a
es t a m b i n
Silepsis.
III.
V . g. (Ovid.) vez de
A veces tambin el Verbo, Quando entre dos Nombres media, Con el que no es principal, En el Nmero concuerda. Quas geritis vestes , srdida lana fuit
en
IV.
i. Faltos de Nominativo 'Hai varios Verbos de Lengua, 2. Como tambin los que llaman Verbos de Naturaleza.
i. Verbos d e Lengua, c o m o Ajunt, F'erunt, Perbibent, & c . d i c e n , r e f i e r e n , c u e n t a n , & c . en q u e se c a l l a el N o m i n a t i v o Homims, Qudam, i. Verbos^ de Naturaleza , q u ^ significan diversos Tem&c. Hueve, se -calla Na-
porales
Tonat ,.Fulgurat,
& c . en donde
tura , 6 Ccelum.
V.
124
Verbos en los p r o v e r b i o s y s e n t e n c i a s , v . g.
For-
tuna fortes
esforzados ensea M i n e r v a ,
VI.
V . g.
Scit latin
( callase
cogito,
C i c . ( callase
ir,
mi Pompeyano.
12$
cet, Vacit, Contingit , & c - y c o n l o s I n f i n i t i v o s Esse , Evadere , y otros , -v. g . Quieto tibi licet esse , ( P l a n c u s a p u d C i c . ) t e es l i c i t o e s t a r quietoj
IX.
Algunas veces sucede Ver un Caso no regido, S solamente atrahido Por otro que le precede.
cosa d e las q u e has acostumbrado. en v e z d e Quce, y atraOceorum , q u e se c a l l a . almas t a l e s , mas candidas.
les
est
gimen de tecedente
X.
Tambin se halla con no poca Estraeza en la Oracin Un Caso por Atraccin De otro Verbo a quien no toca.
Hiec
V . g. l v i v a .
cosas h a c e n
los Acusativos
126
Observaciones sobre el Rgimen de los Nombres, y Pronombres. I. Segn Griega propriedad, Muchos Nombres Adjetivos Expresan con Genitivos Parte , Causa Calidad.
L a Parte, como Truncus pedum , por pedibus, Sanus ments , por mente. L a Causa , como Floridas evi, por evo. L a Calidad, c o m o Egregius animi , por animo. D e mente los P o e t a s . este R g i m e n usan particular-
II.
La El T~ En
Parte tambin pretende Helenismo seguir, Acusativo regir, que Secundum se entiende.
Os , bumerosque Deo similis ( V i r g . ) Trunoatur membra bipenni ( S i l . I t a l . ) Pueri maximam partem... Jacte vivunt, (Caes.) E s H e l e n i s m o t a m b i n m u i u s a d o p o r los P o e t a s ; y en estos A c u s a t i v o s se calla
Secundum, Quoad.
III.
V . g . Ardua montium , los m o n t e s altos ; Angusta viarum, las c a l l e s angostas ; y e s t e m o d o Abdttar>rum , Amara curarum Prima virorum , er v e z d e Primi viri. A q u p a r e c e q u e los Adjetivos se ponen en v e z d e Substantivos; y este R g i m e n e s m u i u s a d o d e los H i s t o r i a d o r e s y Poetas.
Los Adjetivos Neutrales Que Plural Nmero indican, A Genitivo se aplican De Substantivos Plurales.
No
IV.
2vo siempre dem , el mismo, Quiere construccin Latina; Pues veces determina Dativo por Helenismo.
127
occidens.
Observacin sobre la Construccin del Comparativo y Superlativo." Magis al Comparativo Por Pleonasmo se allega; Y por l tambin se agrega Mxime al Superlativo.
rece , es mui
mala.
Observaciones sobre el Rgimen de los Verbos. . I. I . Hai Verbos que Genitivo, Segn el Griego se aplican: %. Muchos que Contienda explican, Y Diferencia , Dativo.
V a r i o s Verbos l l e v a n G e n i t i v o la Griega,
i.
como
Contienda y Diferencia, r i g e n D a t i v o : Contienda, Certo,Pugno, Contendo,.Concurro tibi, en lugar tecum en A b l a t i v o : Difrencia , c o m o Differo, Discrepo, Disto patri, en l u g a r d e patre en A b l a -
de
t i v o . E s t e R g i m e n es m u i u s a d o d e l o s P o e t a s ,
II.
El Pasivo llevar Junto con Persona agente Dativo frecuentemente Por Abativo con A.
( O v i d . ) en v e z d e no soi e n t e n d i d o d e n a d i e . E s t e R g i m e n u s a d o e n t r e los P o e t a s .
V . g. s m u i
ab ullo ,
III.
Nombres , c o m o Tempus est acceder , ( C i c . ) por accedmdi , es t i e m p o d e l l e g a r ; Timidus p?rire, ( H o r . ) por pereundi ; Responi re paruti ; ( V i r g . ) e n v e z de ad respondnium; Fcelix poner vits, ( H o r . ) en v e z d e ponendis vitibut, f e l i z en p l a n t a r v i d e s : Verbos , c o m o Eamus visere, ( T e r . ) e n v e z d e ad visenum.
Nombres y Verbos siguiendo De Griegos el comn uso, Admitir Infinitivo Suelen, en vez de Gerundio.
Observaciones sobre la Construccin de los Adverbios. I. En el Potico idioma, El Adjetivo Neutral De Singular 6 Plural Oficio de Adverbio toma. Y. g . Horrendum ( V i g . ) e n vez d e borrende,
or
129
terriblemente ;
Transversa ,
( Virg.)
en
vez
de
transverse,
atravesadamente.
II.
Ut , en tez, de Subjuntivo, A tener d veces llega, Conforme la frase Griega, Construccin de Infinitivo.
Ut melius qttitlquid erit pati, ( H o r . ) en l u ut melius patiaris , p a r a q u e sufras m e j o r
V . g. gar todo de
lo que sucediere.
Observaciones sobre l Rgimen de las. Preposiciones. I. Tal vez la Preposicin E x , en lugar de Ablativo^ Quiere admitir Genitivo, Segn Griega locucin.
(Vitruv.)
II.
Despus de Preposiciones Siguindose Genitivos, Se han de- suplir Substantivos Que llenen las Construcciones.
Ex Apellodori ,
I
( suplo Ob-
'bromis) d e l a s C r n i c a s d e p o l o d o r o ,
13
Observaciones sobre la Construccin de las Conjunciones. I. Q u e se muda con freqiiencia \A mui distante lugar; Pero esto se ha de graduar De Potica licencia.
Poetas acostumbran poner la Conjuncin pertenece, m u c h a d i s t a n c i a d e l l u g a r que la
Los Que
II.
I . La Conjuncin repetida No focas veces se advierta 2. JT, trocndose la suerte, Muchas tambin omitida.
Hoc et ratio do tis , et ne~
i. - R e p e t i d a , v . g .
cessitas barbaris, et mos gentibm , et frit natura ipsa prascripsit. ( C i c . 1 Una Eurusque Notusque ruunt, creberque, procellis fricas , ( V i r g . ) s i e n d o la r e p e t i c i n d e como la d e Que Et t a n u s a d a por los O r a d o r e s , i. Omitida, copor los P o e t a s ,
m o Huic bella intestina , cades , rapia , discordia civilis grata fuere. ( S a l l u s t . ) Melius,pejus, pmsit, obsit, nibil vident , nisi quod lubet. ( T e r . ) E n e l
p r i m e r e x e m p l o s e c a l l a Et, y en e l s e g u n d o Aut
t
Sive.
III.
Tal qual vez encontrars Negativas Conjunciones Que con otras Negaciones
1
Jun-
V . g . eque tu bau dicas tibi non pradictum , eque y H iud; Negabunt id nisi sapienti non pos se conced , ( C i c . ) d i rn q u e e s t o n o se p u e d e c o n c e d e r s i n o a l sabio. ( T e r . ) n i d i g a s q u e no t e lo d o n d e las dos N e g a t i v a s son han dicho antes; en
ORTOGRAFA.
C A P . I. D e las Letras y Silabas.
i. L a Letra es l a p a r t e m e n o r d e l a V o z , P a labra ; y siendo simplicsima indivisible , sirve p a r a l a c o m p o s i c i n d e las S l a b a s , y p o r c o n s i g u i e n t e d e las P a l a b r a s . L a s Letras d e l a L e n g u a L a t i n a se r e d u c e n v e i n t e y t r e s , c u y a s figuras y nombres son los s i g u i e n t e s :
A , B , C , D , P , E , Q , F , R , G S , , H , T , I V , , K X , , L,
A,
M ,
Be,
Ge,
Hv, I, Te,
Ra,
El,
Y ,
N , 0 ,
Er, Es, Z.
V, Ix,
T-
E n t r e e l l a s h a i seis Vocales, q u e son A , E , I , O , V , Y , llamadas a s , porque la v o z humana las p r o n u n c i a por s solas. D e e s t a s se f o r m a n los o c h o
Diptongos A E , A V , E V , E l , A I , O E , 0 1 , Y I , q u e se v e n e n e s t a s v o c e s : Ais, Aurum , Eurus, Queis , Mata , Pcena , Trota , Harpyia. L o s qua tro m a s c o m u n e s son A E , A V , E V , OE , y los quatro menos comunes , A I , E l , 0 1 , YI. Los Diptongos A E , y O E se suelen e s c r i b i r p a r a m a y o r b r e v e d a d c o n e s t a s letras l i g a d a s JE , E . Diptongo e s la j u n t a d e dos Vocales q u e se p r o n u n c i a n d e u n a v e z ; pero d e t a l s u e r t e que se p e r c i b a el s o n i d o d e a m h a s ; a u n q u e v e c e s m a s e l d e l a una q u a l a el
e l d e la o t r a . L a s d i e z y s i e t e L e t r a s
B,
C,D,F,
Consonantes s o n G, H , K, L , M, N, P,(,R,
S ,T, X, Z, l a s q o a l e s t i e n e n e s t e n o m b r e , p o r q u e no suenan por s s o l a s , sino j u n t a s con a l g u n a Vocal a n t e p u e s t a , c o m o F , Ef, pospuesta , c o m o B , Be. L a s Vocales I , V se h a c e n Consonantes s i e m p r e q u e hieren o t r a Vocal, v . g . e n I V S T V S , V I V V S . Y para denotar e s t a d i f e r e n c i a , l a I y l a V , q u a n d o son Vocales , s e s u e l e n e s c r i b i r d e e s t e m o d o : I , V j y q u a n d o Consonantes e n esta f o r m a :
J, v.
i. tra S i l a b a es l a j u n t a d e u n a v o c a l con una m a s consonantes , como
Ca-put.
A u n q u e tambin
toda l e -
Vocal
p o r s sola p u e d e ser S l a b a , c o m o se v e
en estas v o c e s :
v . g . Be,Ce,kc.
O B S E R V A C I N II.
E n t r e las das: L, se y M,
Semivocales
N, R, y
ae c u e n t a n q u a t r o
Lqui-
se l l a m a n d e e s t a
manera,
c o m o se v e en Flagellum y Gravis ; y l a ? y l a
N s e usan Cycns.
en l a s Griegas , eomo
Tecmessa
OBSERVACIN
Dobles,
III.
E n t r e las m s r m s Consonantes se e n c u e n t r a n d o s q u e son J y Z. r .lmanse as p o r q u e e q u i v a l e n dos L e t r a s . L a X e q u i v a l e CS, como en Dux , que se pronuncia . ; GrS como en Rex, q u e se pronuncia R?gs. L a Z c o r r e s p o n d e .DO', c o m o en Zpbyrus , q u e se pronuncia Dse'pby~ ru( : y la mism-i se m u d a en dos SS , c o m o en
}
C A P . II. D e la afinidad , correspondencia de unas Letras con otras. O B S E R V . I. D e la afinidad de las Vocales.
H a i Vocales q u e t i e n e n afinidad c o n o t r a s , e s p e c i a l m e n t e las s i g u i e n t e s : E c o n / , p o r lo q u a l s e v e n t a n t o s A b l a t i v o s d e S i n g u l a r en E, e n / , y Omnis P l u r a l , usado p o r Omnes. I c o n V, c o m o Mximas,
Mtixumus ; Optimus, Optumus. O c o n V; y as se d i c e Servas y Servom p o r Servas y Servum; Volt por Vult. T c o n V, c o m o Sylla y W / .
cius
134
nicius. D c o n T, c o m o Haut por Haud; Set p o r Sed. G c o n C, c o m o Gaius por Caius; y e n l o a n t i g u o a l c o n t r a r i o , v.g.Lecioaes por Legiones. K c o n C , c o m o Rarus por 7jrf , Kalendce p o r C a lendce. JQ c o n ( 7 , c o m o se v e e n Loquus y Locus^ loquutus y Locutus, R c o n S', c o m o c o n s t a e n Labor y Lobos ; Honor y Honos.
Hymntts.
REGLA I I . A n t e s d e B y P nunca s e usa poner
JV,
sino M; y as s e e s c r i b e
I I I . Despus
Imbuo , y n o lnbuo\
U,
Pompa, y n o Ponpa.
REGLA d e Q se pone siempre
n o se d u -
Consonante
Voca-
les , sa p r o n u n c i a j u n t a m e n t e c o n l a Vocal s e g u n d a ,
c o m o e n A-mo y Le-por.
REG. V I . S i una
Consonante
s e r e p i t e dos v e c e s la p r i -
consecutivamsnte, m a r a Vocal,
l a primera
se aplicar
y la segunda
en e l principio d e una p a l a b r a ,
tam-
aplicar la s e -
Consonantes
,
Bd , H e - b d o m a s .
Bdellium,
Ct.
Ct. Gn. Mn. Ps. Pt. Sc. Sm. Sp. Sq. St. 27.
Do-ctus. A-gnus. O-mnis. Seri- psi. A ptus. Pi-scisCo-sinus. A-sper, Te-squa. Pa-stor. A-tlas.
Pbth. N a - p h t h a .
Ctesiphon. Gnarus. Mnemosyne. Phthisis. Ps it focus. Ptoemteus. Scio. Sinaragdus. Spes. S quamma. Sto. Tlepolemus.
!3S
mus, Hebenus, Hircus, Homo, Humus, Hymnus, y se pospone las Consonantes C, P, R, T, v . g . e n Cbaritas , Pbilosophus , Rbetor , Tbronus , n o f o r m a n d o m a s d e u n a S l a b a c o n l a Vocal, Consonante i n m e d i a t a s
R E Q . X I I - L a K, L e t r a G r i e g a , se u s a s o l o a l g u n a v e z e n t a l q u a l vq? L a t i n a , c o m o e n i<?
CAP. IV.
D e la Puntuacin.
Punca-
tuaciones ,
da palabra. d a una , una breve
aunque en
c o n un
P u n t o solo
a l fin d e
I . P o n a n l e en y
la p a r t e i n f e r i o r d e c a entender solo
cjmo II en
Ma-ynus. d a n d o al fin en
pausa;
este- l l a m a b a n dando
Coma
Sub
ma-
distincin.
bra , como yor te
Ponanle
pausa ; y
tincin.
Legit
mitad d e la p a l a
entender a l g u n a
este llamaban
Colon ,
al la en
fin
s u p e r i o r de Ja p a l a b r a , c o m o e n t e n d e r el s e n t i d o p e r f e c t o d a llamaban
Multum'
este
clausula;
Ambitus.
Circuitus.
REG.
Puntuacin
Nos numerus surnus, et fruges consumere nati. A l g u n a s , para separar el Relativo del Antecedente,
para
pus : quando legimus, animum: quando nihil agimtis, et corporis et animi expertes videmur. E l P u n t o so lo sirve para expresar que el sentido d e qualquier,
i 8
3
Etsi veritas per >e ipsa elucet; tamen verbis illustranda est; y l a e n u m e r a c i n d e las P a r t e s , c o m o Alii doctrina pnestiterunt; alii virtutibus enituerunt i aliiflorueruntopibus,
R E G . I V . D e la Interrogacin.
emisti libros?
E s t a se d e n o t a con esta seal (?) v. g.
Quot
R E G . V . D e la Admiracin y Exclamacin.
Ambas se e x p l i c a n con esta seal ( ! ) La Ad-
R E G . V I . D e l Parntesis.
Q u a n d o e n e l Periodo i n t e r v i e n e a l g u n a b r e v e sentencia , P a r t e de la O r a c i n , que aunque se q u i t e , no h a c e f a l t a p a r a su c o n s t r u c c i n , s e n t i d o , se d e n o t a c o n a l g u n a de e s t a s s e a l e s ( ) [" j q u e l l a m a n Parntesis, c o m o e n e s t o s v e r s o s :
Tityre , dum rcdeo (brevis est via) pasee cqpellas. Convertunt clamore viam f _ mirapile visu.l j
q u e ia Maysculas ;
pero-habindose
introducido
d e s p u s l a s Minsculas , i m o o r t a s a b e r e n d o n d e se d e b e usar d e a q u e l l a s Maysculas , p u e s , d e b e n s e r l a s p r i m e r a s L e t r a s d e las p a l a b r a s s i g u i e n t e s : S u b s t a n t i v o s p r o p i o s d e Hombres , c o m o Homerus$ d e Lugares, c o m o Roma ; y a u n l o s A d j e t i v o s , v. g . Homericus, Romanus ; N o m b r e s d e Artes y
Ciencias , c o m o Rbetorica, Philosophia; d e Dignidades , c o m o Rex, Dux; d e Fiestas , c o m o Pascba; y e n s u m a , t o d o s a q u e l l o s q u e s e p r e t e n d e sefialar c o m o n o t a b l e s , l a s p a l a b r a s c o n q u e e m p i e z a qualquier P e r i o d o , y todos los principios d e los versos.
R E G . I I . D e las Abreviaturas.
E n t r e los R o m a n o s l a s A b r e v i a t u r a s eran m u i freqentes. L o s N o m b r e s Propios se significaban c o n
u n a L e t r a , c o n m a s , c o m o Attlus c o n A, Cnceus
c o n CN; y Manlius c o n MAN: l o s A p e l a t i v o s , v . g . Filins c o n F; Paires conscripti c o n P . C; Senatus Populusquc Romanus c o n S. P. JQ. R: a l -
g u n a l o c u c i n , c o m o Ante diem c o n A.
Oracin e n t e r a ,
D, u n a
v.
g.
con
P. S.F.
por
140
por hallarse tambin escrito Autores. a s en los antiguos Mrmoles y buenos
C A P . V I I . D e la Pronunciacin.
O B S E R V A C I N L U n o de los principales e r rores q u e se han i n t r o d u c i d o e n la Pronunciacin d e l I d i o m a L a t i n o ha s i d o h a b e r a l t e r a d o l a de l a s L e t r a s L\ y G . L a C s e p r o n u n c i a b a s i e m p r e e n t r e los L a t i n o s c o m o K ; y a s d e c a n KIKERO d o n d e nosotros Cicero , Zicro : y l a G , s i e m p r e c o n l a f u e r z a q u e t i e n e e n Gula. P e r o h e m o s a l t e r a d o la Pronunciacin d e e s t a s d o s L e t r a s antes d e E y d e I , d e m a n e r a q u e e n v e z d e KB y KI p r o n u n c i a m o s CE y Cl la. C a s t e l l a n a , v . g .
los
OBSERV.
I I . Quando
ocurren
las p a l a b r a s
ter-
m i n a d a s en TIUS,
TA , TIUM,
c o m o Propi-
y los S u b s t a n t i v o s v e r b a Actio, n o d e b i e r a p r o n u n c i a r s e
Wicium , Accio ,
voces
las
Disnut , Magnas , y n o c o m o
los I t a -
la
en
Musa
solo
Muse,
141
J3
.
d e x a m o s d e pronunciar l a Maal c o n l a Vocal a n t e c e d e n t e , d e b i n d o l a s o m i t i r a m b a s , para q u e c o n s t e la medida del verso. O f t S E R V . V I I . L a U d e s p u s d e Q y G se l i q u i d a , esto es , se p r o n u n c i a l i g e r a m e n t e ; tero n o s e pierde d e l t o d o , c o m o se a c o s t u m b r a e n l a p r o n u n c i a c i n d e a l g u n a s v o c e s , v . g . Aliquis , y Que , q u e p r o f e r i m o s c o m b si fuera Alikis , y Re, e s c r i t o s con"O B S R R V . V I I I . E n Castilla ( no en la Corona d e A r a g n ) se p a d e c e e l d e f e c t o d e p r o n u n c i a r a l fin de las p a l a b r a s l a M c o m o N , v . g . Dominan nostrun , Misericordian tuan ; y a s i m i s m o e s c o m n e q u i v o c a r la Vy l a B ; p e r o e s t e l t i m o e r ror es m a s a n t i g u o d e l o q u e s e p i e n s a , y n o p a r ticular los Espaoles -pues se p r o p a g a u n e n t r e l o s m i s m o s L a t i n o s , c o m o c o n s t a d e los a n t i g u o s M r m o l e s y C d i c e s , e s c i i b i e u d o s e Vase p o r
O B S E R V . I X . L a X se h a d e p r o n u n c i a r s i e m pre c o m o s e p r o n u n c i a q u a n d o se h a l l a al fin d e l a v o z C a s t e l l a n a Dux , y j a m a s c o m o l a Jota p r o n u n c i a d a la E s p a o l a . O B S E R V . X . i g n o r a m o s , finalmente , e l m o d o d e p r o n u n c i a r los v a r i o s Acentos y jQuantidad d e las s l a b a s , por haberse p e r d i d o , j u n t a m e n t e c o n e l u s c o m n d e l L a t n , su v e r d a d e r a Pronunciacin, y n o p o d e r s e recobrar s i n o c o n l a v i v a , v o z d e
?4
de
aquellos
tiempos
en
que
floreca
Lengua.
Reimprmase.
Llamas,
1001191035