A'

DAN
Z'
YE

LHAN
B
ERK



S
ELAHATTN

ZPALABIYIKLAR




Kitap-lk dergisinin armaandr
64. Say, Eyll 2003

Yap Kredi Yaynlar
Eser iin,
Yaz beklesin.


Adan z!ye bu metinde ad geen herkese ve her eye teekkrler.
Enis Batura zellikle: Kitaba beni, kitab bana nerdii iin.
Yeim Demirkana da:
Gnei Yakanlarn Selmn okuyabilmemi salad iin.

S..
A
HMET
H
AM


lhan Berki okumaya Ahmet Haimle balamak
gerekiyor: iire girii, ortaokulun son ylnda ak bir
Haim etkisiyle olmutur, dahas btn zamanlarn
airinin (nferno, 1994) etki alanndan hi kmad
sylense yeridir.
Haimin iir konusundaki grlerini Piyalenin
(1928) nsznde dile getirdii bilinir. lhan Berkin
Mallarmnin kaleminden km gibidir. Modern iirin
ok nemli bir rneidir (air ve Okuru, Alper
ekerle sylei, Yasakmeyve, Haziran-Temmuz 2003)
szleriyle niteledii bu nszn yazlmasna Bir Gnn
Sonunda Arzu iirinin vesile olduu da. Abdlhak
inasi Hisar, Haimin bu iir iin En gzel iirim ama,
korkarm ki, yegne gzel iirim. Hakikat budur.
tekiler hep ocukluk, hep sama eyler! iir ne kadar
impondrablea yaklarsa, o kadar gzel ve o kadar iir
oluyor. Ben de, bu itibarla, bir tek bu iiri yazm oldum
dediini aktarr. Haimin btn mrnce duyduu
(temel) kaygnn mahiyetini anlamak iin, emseddin
Sami Beyin Kamus- Fransevisinde impondrablen
karsnda Elektrik, s ve k gibi tartlmas mmkn
olmayan yazl olduunu renmek yetmeli.
Piyale nsznden, Haimin, airin dilinin dzyaz
gibi anlalmak iin deil duyulmak zere var olmu,
mzik ile sz arasnda, szden ok mzie yakn,
ortaklaa bir dil olduunu dndn biliyoruz.
Tanpnardan, daha da ileri gidebileceini reniyoruz:
Ahmet Haimin lmnn hemen ardndan Mlkiye
Mecmuasnda (Haziran 1933) kan Ahmed Haime
Dair yazsn yle bitiriyor Tanpnar:

[Ahmed Haim] ... bana araplarn Celceltiye kasidesine
benzeyen bir manzumenin hakik iir olacan sylemiti.
Malumdur ki, bu kaside hi bir mns olmayan
kelimelerden mrekkep bir nevi tlsmdr. Bereket versin ki,
buna hi teebbs etmedi ve eserinin musik ile olan
mnasebeti, haddizatnda szde mevcut olan baz imknlar
sonuna kadar kullanmaktan ibaret kald.

Sesin Haim iin tad neme Gven Turan da
dikkat ekiyor:

Kanmca Haim, Trk iirinde, Divan iirinden hi
etkilenmeden iir yazmaya balam ilk Trk airidir. (...)
Tm teki Modernistler gibi, Haim de, d halkadaki
Sembolistlerden yola kp, kendi iirini oluturmutur. (...)
Hep eletirilmi, dili yznden ada olmamakla
sulanm Haimin bu dili bilinli olarak kullandna
inanyorum. Amacnn da, ne tarihsellik ne de sanatkrane
dil gsterisi olduu kansndaym. Haim, tpk Eliotun ya
da Poundun ngilizce olmayan dillerden yaptklar alntlar
gibi kullanyor bu kopkoyu Osmanlca tamlamalar:
Disonans yaratmak iin... iir dilini gnlk dilden
kopartmak iin. Dilin byle kullanlmasnda bir ama daha
gryorum: kapallk yaratmak.
(Ahmet Haim: Modernist, Yazyla Yaamak, 1996)

Yanlyor olabilirim ama, Trk iirinde modernin
eyh Galible baladn dnyorum:

Birdenbire bul ak, bu tuhfe bulanndr

msra yer ald mseddesin matla deil de nc
msra olsa bile modern Trk iirinin matla,
doumyeri, olmaldr. Denebilirse, bir poetik prozodi
dersidir sanki: Tpk ilk szc gibi: birdenbire: kksz,
ncesiz. Galibden Haime ekilmesi gereken bir izgi var:
Atan tanklndan da biliyoruz ki Haim Divan iiriyle
pek ili dl deildir, bulduu her eyi, zellikle de yabanc
airleri okumu, sadece bizim airlerimizi okumamtr; bir
yandan da iirlerindeki mum alevinde yanan pervaneler,
alevden kadehler, ateten gl bahesi, erguvan rmaklar
gibi birtakm motiflerin sebkihindi slubunun bu byk
ustasnn Hsn Ak mesnevisi ile benzerlikleri dikkat
ekicidir. (Ahmet Haim maddesi, Tanzimattan Bugne
Edebiyatlar Ansiklopedisi, 2001, 1. Cilt, 24)
Artk, eyh Galibden lhan Berke uzanan izgiyi
ekebiliriz.


A
KRABA ARLER


lhan Berkin gelenek dolaymnda yazdklar, onun
gibi alafranga bir airden beklenemeyecek kadar ok.
Bunlardan biri de 1983 tarihli Akraba airler:

Ben kimi ozanlarn, kimi ozanlarla akraba olduklarna,
yle doduklarna inanrm. (...) (E)ski iirimizdeki saysz
akrabalklar iindeki bir tanesi bizi gnmze de getirdii
iin burda anacam. Bylece ne demek istediim daha bir
anlalacaktr sanrm. Bu da Necat-Neat-eyh Galib
akrabaldr. Ben bu Necat, Neat, eyh Galib genini,
ayr ayr byk ozan olmalarna karn, ayn soydan
ozanlar olarak grmmdr. (...) Bu ozanmza yakndan
bakldnda, Necatnin Neatyi nasl etkiledii, Neatnin
de eyh Galibi nasl etkiledii grlecektir. Bu akrabalk
belki doal karlanacaktr, ayn dnyann insanlar olduu
sylenecektir, bunun iin de alacak bir ey
bulunmayacaktr. Ama ben bunu burda brakmayacam,
Ahmet Haimin de, onlarn dnyasyla bydn,
gelitiini, varolduunu syleyeceim. Buradan da Ahmet
Haimin iirinden ada iirimize uzanacam ki, gelenek
dediim olgunun, (...) nasl alttan alta ilediine parmak
basm olacam. Ben Ahmet Haimi ada iirimizin hep
babas gibi grdm yineledim. (...) Ahmet Haimin
bugnk iirimize olan etkisine gelince, kinci Yeni
dediimiz, kapal dediimiz iirin kozasn o kurmutur.
(airin Topra, 1992)

Kitapta bir sonraki yaz, 1985te Hrriyet Gsterinin
Bizim klasiklerimiz var m? konulu bir dosyasnda kan
yazsdr: Sakl Su: Bir zamanlar defterlerine geirdii,
sonradan Balangcndan Bugne Beyit-Msra
Antolojisine (1960) ve Ak Elisine (1965) kaynaklk
edecek olan iirlerden drt gazelin airi Neat:

ki byk simgeci ozanmz o hazrlamtr diyebilirim:
eyh Galib, Ahmet Haim. Mallarm, Neatyi okuyabilseydi
kadrini en ok o bilirdi sanrm. (...) Geri iirlerine
adalar nazireler yazmlar, ama asl yerini yine de
bulamamtr. lmnden sonraki airlere etkisi de pek yle
parlak olmamtr. Ama eyh Galib, Cezire-i Mesnevi
erhinde onu anmadan edemeyecektir.

Mjdeler rh-i Neatdir diyen Galib sana
Llini yd et dr-i nyb gelsn emine

Yazy, Neat bugn de bir sakl sudur diye
bitirir.
GELENEKten anlad daha ok budur.
Galibden Berke uzanan izgiyi Necat Beden
balatmamz gerekiyor.


A
NLAM DZYAZIYA VERGDR

Nasl anlatmal? Anlam zerine sz ald her
seferinde inatla yanl anlalmtr. Deneyerek anlatmak
denenebilir:

1. Deneme: Daha 1958de unlar yazm:

ykl iire karym. ykl dediim, konusu anlatlan,
bir yerde balayp bir yerde biten iir. Bu bana iirin dnda
bir olay gibi grnyor. yle de: Bir yknz var, onu
yazacaksnz; iiri bu yky yazmak iin kullanyorsunuz.
(...) ben ite bu iire, bu iirin gemiteki onca ustalarna
ramen, iirin kendi serveninin dnda bir olay diye
bakyorum buna. (...)
Bir yks olmayan iir, bir ey demeyen iir demek
deildir. Belki belli bir ey sylemeyen iir bu. iir, aslnda
bir ey sylemez. (...)
Bir yks olmayan iirin anlam yok mudur? Bildiimiz
anlamda, nesirden anladmz anlamda anlam yoktur,
dedim. Aslnda anlam nesre zgdr. (...)
Bence, bugnk iiri, yeni dediim iiri, dnk iirden
(bugnk de denebilir, byle de bir iir var) ayran ilkelerin
banda anlam geliyor. Divan iiri bir yana, iirimiz hep mi
hep nesir ile nesirdeki gibi bir anlam kurmaya almtr.
uraya varyorum: iir bir ey sylemekten ok, duyurur
diyorum. Duyuran iiri seviyorum.
(El Yazlarna Vuruyor Gne, 3. basm, 1997, 49-51)

Haim de Piyale nsznde iirde konu air iin
ancak iir sylemek ve hayal kurmak iin bir nedendir
diyordu.

2. Deneme: 1989da yapt bir konumada (iirin
Gizli Tarihi, airin Topra, 1992)

imdi otuz yla yaklat, Rondo iirimin ne anlattn
anlam deilim hl.

demi, ivi Yazsnn (1960) giriinde yer alan ve Atm
istedim evin g gerindi diye balayan bu iiri okuduktan
sonra da eklemitir:

Ahmet Hamdi Tanpnar bu iiri sevdiini sylemiti,
sanrm ne anladn o da syleyemezdi.

3. Deneme: Dzyaz kitaplarndan Poetikann
(1997) son blm olan Anlam Her ey Deildir
Valrynin Il ny a pas vrai sens dun texte (baka bir
yerde Bir metnin gerek anlam yoktur diye evirmitir
bunu) szyle alr. lhan Berk bu yazda iirde anlam
konusunu yllardr iledii gibi iler; Trk iirinde
stnde pek dnlmemi olan bu konunun ilk kez
derinlemesine Piyalenin nsznde irdelendiini belirtir
ve sz bu nszn yazlmasna vesile olan iire getirir:

Bir Gnn Sonunda Arz gerekten de bir ey anlatmaz.
Ama gene de her ey anlatlm gibidir. iirin son beyiti:

Akam, yine akam, yine akam,
Gllerde bu dem bir kam olsam!

sylenmek isteneni derleyip toplayp sylemitir: Akamdr
konusu. Anlatlan odur.

Ve, sylemek istediini derleyip toplayp syledikten
sonra, yazy yle bitirir:

Artk dm atmann srasdr: iir bir ey anlatmaz
demek, anlam yoktur, anlamszdr demek deildir. Anlamla
yola klmaz demektir.

4. Deneme: ki yl nceki bir syleisinde unlar
sylemitir:

Ben 1953te anlamn stne kusarak kendimi buldum.
Anlam dzyazya vergidir. 1950ye kadarki evremde
anlamn her ey olduunu, iirin anlam zerine kurulmas
gerektiini dnrdm. imdi tersini dnyorum.
Adlandrma bir sre yetmitir bana. imdi ise,
adlandrmak ldrmektir diyorum. Anlam genilii, iirin
tek bir anlama balanmamas bir iiri tekrar tekrar okuma
olanan kaldrr; iir okunduka anlam genilemeli,
oalmal. iire tek bir anlam yklememek gerekir. Ben bir
iiri, benim verdiim anlamdan farkl bir ekilde
yorumlayan, anlamlandran insanlara rastladm. Bu ok
nemli. Nasl oluyor, diye sorulabilir. Bunun cevab
okanlamllkta gizli.
(Herkes Kendini air Sanr Trkiyede,
Uur Aktala sylei, E, Kasm 2001)

Bu yanttaki okanlamllk, eyler Kitabndaki
(2002) Lir iirinin nc blmnde biraz daha alr:

yi bir iirde anlam pek ele gemez.
Ama hep ele gemi gibidir.
Tek anlama snp kalmamtr.
Resullerin szleri gibi sradalar kurmutur.

Bir sonu:

[lhan Berkin] []iirin temsil/tasvir erevesini aratrrken
anlamsz savunmas, o yllarn ideolojik/politik syleminin
st-belirledii tartmalar srasnda yeterince anlalamazd
elbet. Ama, daha sonra Berkin reddettiinin dzyazya zg
bir semantik olduu kavranld. Son iir kitab Dn Dalarda
Dolatm Evde Yoktumdaki metinlerden birinde
Dnrken buldum kayay diyor. Anlamdan hep kuku
duydum diyor. Ama bu, anlam erevesini geniletmekten
baka ne anlama gelebilir? iir, anlam hem nvarsayarak
hem yadsyarak oluur.
(Ahmet Oktay, Bir air, Milliyet, 19 Ocak 1995)

Bir ek-sz: Ece Ayhan, 1987 tarihli Yeni Mzie
Doru yazsnda

On ki Ses Yntemi (kullanana, adamna gre deiiyor:
Kimisi Ses yerine Ton ya da nota der; kimisi de Yntem
yerine Teknik, Dzen, Mzik ya da Dizge)

zerine konuurken unlar syler:

Webern (ve tabii Schnberg de) bu mzie Atonal Mzik
diye ok kt bir ad taklmtr der. Ne yapalm yani? Bir
bakma kinci Yeni de yle deil mi Trkiyede. Galat- mehur
lugat- fasihden yedir derdi eskiler. Beenilsin beenilmesin
Atonallik 1912den (daha dorusu Birinci Dnya Savann
bitiinden) bu yana artk baka baka alanlara da girerek
Bakmszlk, Utalk, Aykrlk... anlamlarna da getiriliyor.
Getirilir. nk insanlarn yeni bir dilbilgisi ve szdizimi
araydr bu.
(iirin Bir Altn a, 1993)

kinci Yeniye de Anlamsz iir diye ok kt bir ad
taklmtr.

Bir ar-yorum: Haimin Piyale nsznde eti iin
ldrlenin (Anlam aratrmak iin iiri demek,
terennm yaz gecelerinin yldzlarn rperten zavall
bir kuu eti iin ldrmekten farkl olmasa gerek.),
alageldiimiz, beklediimiz gibi blbl deil de bir
ku oluu, lhan Berkin Dn Dalarda Dolatm Evde
Yoktumda Husserl fenomenolojisinden ve
Wittgensteindan hareketle varaca Adlandrmak
lmdr iin bir erken-tank gibidir.
Her ey anlatld gibi de, hibir ey anlatlmad
sanki...
Hibir ey anlatlmad gibi ama, her ey anlatld
sanki...


A
POLLNARE
,

G
ULLAUME


Turul Asi Balkar, 1947de kan stanbulun ilk
ileri karakol, ubeyi lhan Berkin sanca diktii ilk tepe
noktas, Trk yaznnda ilk hakiki kent iiri olduunu
dnr. Trk iirinde en ok hakszla uram,
grmezden gelinmi kitaplardan biri olan stanbulun
grlen ya da ne karlan yn ise, bu kitaptaki iirlerin
Walt Whitmanla kurduu teknik dostluk ya da
Apollinairein Zoneuyla syleyi yaknlklar olmutur.
(Dokunduu Her ey iir, Turul Asi Balkarla Sylei,
Cumhuriyet Kitap, 16 ubat 1995)
Bu syleide lhan Berk, daha ok tad WHTMAN
etkisi sz konusu edilen bu kitaptaki asl etkinin
Apollinairein Zone (Blge adyla evirdii bu iir
1996da kan Asl Erosta bulunabilir) iirinden geldiini
vurgular:

Kitabmn Whitmanla ilgisi salt yorgan gibiliinden gelir.
Bir de kalabalklarn birden benim iirimde boy
gstermesinden. Elbet Whitman bana bir pencere at, ama
byk pencere Zonedan geliyor. iirim o gne dein
yazlan iire birden aykr der. Hi unutmam, Taranc ile
ilk tanmamda bana Her msrada bir cigara yaktryorsun
demiti. iirin asl yenilii buydu.
(Dokunduu Her ey iir, Turul Asi Balkarla Sylei,
Cumhuriyet Kitap, 16 ubat 1995)

Baka bir syleide, bu etkiyi gelenek sorunuyla
birlikte ele alacaktr:

Ben kendimi kksz hissediyorum. Bunun nedenlerini de
yazmtm. Dediim gibi illa bir gelenek aranacaksa bu
sadece Ahmet Haim olur.
Apollinairein Blge diye bir iiri var. Apollinaire de
kksz bir airdir. Apollinairei okurken atlamalar dikkatimi
ekti. Atlamalar iirinde ok fazla var. Birinci msra
ikincisiyle, ncsyle sk skya bal deildir; dizeler
birbirlerini reddetmekle kalmaz, aralarn da aar. Ben bu
tr iire 1953lerde baladm ve bunu ondan rendim.
(Herkes Kendini air Sanr Trkiyede,
Uur Aktala sylei, E, Kasm 2001)



B
EN BAKMADAN EDEMEM


Enver Ercanla yapt bir syleide (Varlk, Haziran
1990) unlar syler:

Ben bakmadan edemem. Her eyi baka baka grrm,
anlarm, yaarm. Bu dnyada benim bakmn dnda
hibir ey kalmamtr gibi gelir bana. Bakmak da beni
srekli yaratnn iine atar.

Mehmet H. Doan da dikkat ekecektir: bak
hayli erken bir tarihte ilemeye balamtr:

lhan Berkin bir baka belirgin zellii, stanbuldan beri bir
bak iirini gelitiriyor olmasdr, air dolar, grr,
bakar ve iire geirir. Her ey iire gemek iindir. lhan
Berk iin, dizelere koyabildii srece her ey iirdir. Kendi
ynnden, olaylara bir katlma, insanlarla birlikte olma diye
bir sorunu yoktur; dnyann, olaylarn, insann dnda
dnyaya, olaylara, insanlara bakan bir insandr o: Her ey
yerini alyordu sras geldike / lhan Berk btn bunlar
gryordu.
(Yzyln Trk iiri (1900-2000), 2001, 1. Cilt, 450-451)

Kendisi de Papirsn 1981de kan son saysndaki
lhan Berkin Dedikleri Demedikleri balkl syleide
(iki gn sren bu syleide Cemal Sreya, Ece Ayhan,
Tuncer Uarol, A. Remiz, Doan Yel ve Gner Somtrkn
sorularn yantlamtr), farkl bak biimlerinden
etkilendiini belirtir:

enliknamede ise Francis Pongeun nesnelere bak beni
ok ilgilendirmiti. Pongela ilikim onun yeryzne
baknda nesneleri semesiyle ilgiliydi. Bende nesnelere
bakma tutkusu Ponge ve Sartrela balad. Bunlar gerekten
birer etki olarak grmek isterim. Bu etkiler elbetteki onlarn
dnyaya baklaryla uyandrdklar etkilerdir.
(lhan Berkin Dedikleri Demedikleri, Papirs, 1981, 96)

Ahmet Oktay, lhan Berkin nesnesine stanbulda
flneur, Galata ve Perada ise haritac olarak baktna
iaret eder. Gerekten de, lhan Berkin hem Galata hem
de Pera iin, Joyceun Ulysses iin istediine benzer bir
dilei vardr: ehir ykldnda bu kitaba gre yeniden
kurulabilsin.



B
ODRUM


Bkz. HALKARNASSOS


C
EMAL
S
REYA


lhan Berk iin en k iiri o mu sylemitir:

70.000 ak ve 90.000.000 dize:
nl air lhan Berk burda yatyor!
Nolur yolcu, sevaptr, sakn enme,
Yukardaki sayya bir sfr da sen ekle.

iir, Mezarta ieklerinin ilki olarak Temmuz
1979da Yusufukta kmtr. Besbelli daha eski bir
elyazs versiyonunda 7000 ak ve 7 000 000 dize
geer. Drtln, Aydnlktaki zdmlerin lhan
Berke ayrlm 15 Ocak 1989 tarihlisinin sonundaki
biiminde ise 1 000 000 ak ve 980 000 dize sz
konusudur. Anlalan, Cemal Sreya, (belki artk Berkin
de istemedii iirleri atp dizeleri azaltmtr ama) ak
saysn oaltarak yolcudan dilediini nce kendisi
yerine getirmitir hem de fazlasyla!
Bir de portresini yapmtr lhan Berkin.
Bir de u: Memet Fuat Yan Saklayanlarda (Yeni
Ufuklar, 1 Mart 1960; kinci Yeni Tartmas, 2000) onun
Ben ancak iki yldr iir yazyorum; on be yldr kan
iir antolojilerine beni ozan diye almalarna ise hep
ammdr sz zerine Hep am olduuna
inanmam, ya am grnmek istiyor, ya da imdi,
bugn gerekten ayor. Bu da lhan Berkin iyi bir
eletirmen olmadn gsterir yalnzca diyor. Cemal
Sreyann Uurumda Aandaki Ad lhan Berk Olan
iiri (ki bir dizesinde Memet Fuat altrmandr) lhan
Berk eletirmen diye biter: Bir yant olabilir mi?
lhan Berk de, Papirs syleisinde (kendisini en
ok etkileyen, birlikte yaamaktan keyfald ada
airlerin Oktay Rifat, Ece Ayhan ve Cemal Sreya
olduunu syler. (lhan Berkin Dedikleri Demedikleri,
Papirs, 1981, 83)

EVRLMES GEREKEN YAPIDIR

,

ANLAM DEL


iir evirisine ilgisi ve bu alanda rettikleri
biliniyor: Ezra Pounddan Seme Kantolar (1969), ARTHUR
RMBAUDdan Seme iirler (1962) ve Illuminations
(1971), Dnya iiri Antolojisi (1974) ve (benim
perakende dediim) tek tek kalm iir evirilerini bir
araya getirdii Asl Eros (1996).
Dolaysyla, iir evirisi, kuram zerinde de ok
dnd bir alandr. Uur Aktan kinci Yeninin
Trk iirinde yapt en nemli deiim nedir? sorusuna
yantnda, iir ve zellikle de evirisi konusunda
Illuminationsn ndeyiinde dile getirdii grleri
otuz yl sonra hi deitirmeden yineler:

[kinci Yeninin] iir evirisine getirdii yeni bir anlay var:
kinci Yeniye gelene kadarki evremde grtlama kadar
anlama boulmutum. Sonra ncil ve Tevrat okumaya
baladm ve okurken sanki Trke deilmi, sanki yanl
evrilmi gibi geldi bana. Tevrat ve ncili evirenler elbette
Trkeyi ok iyi biliyorlard. Peki byle dnmeme yol aan
neydi? unu fark ettim ki, nemli olan, evrilen dildeki
yapy bozmadan vermek yoksa orada anlatlan deil.
Bizden nceki iir evirilerinde hep bu n planda
tutulmutur; Trkede nasl gzel sylerim, anlam tam
olarak nasl verebilirim gibi; srf anlam dnlmtr. Ben
byle bir iirden hibir ey alamam. Beni ilgilendiren anlam
deil, yapdr. (...) Her iirin farkl bir dil yaps vardr, eer
bu yap eviriye yanstlamazsa, sadece anlam yanstlrsa
Trk airi hibir ey renemez. Bu iirin aslnda teknik bir
sorun olduunu gsteriyor bize. O iirin yazld dille ilikisi
ne, dizeler nasl kurulmu, eer bunlar eviriden
anlalamyorsa, o iir mesela Trkede yaayamaz,
evrildii dilde yaayamaz, evrildii dilde yaayamad gibi
okurda da yaamaz. Biz iir evirisini bu ekilde dndk
ve byle hareket ettik.
(Herkes Kendini air Sanr Trkiyede,
Uur Aktala sylei, E, Kasm 2001)

OCUKLUUM OLMADI BENM

Mehmet Seydann yazarlarn ocukluk anlarn
derledii ocukluk Yllarnda (TDK, 1980) ksaca anlatr
ocukluunu, sonradan Uzun Bir Adamda (1982) aarak
ileyecektir.
Manisada (kimi kaynakta Derviane yazldr ama
dzeltilmeli:) Derviali Mahallesinde domutur. Tarih
kavram diye bi ey yoktur onda: Rumi 1334 olan doum
tarihini Hicri 1334 sanyor; uzun sre yanlm ve herkesi
de yanltmtr bu yzden. Papirs syleisinin hemen
banda (lhan Berkin Dedikleri Demedikleri, Papirs,
1981, 65), Cemal Sreya (sorunun Rumi tarihle Hicri
tarihi kartrmaktan kaynaklandn bilmese de)
dzeltir doum yln: 1916 deil 1918.
kisi kz alt kardein en k: Uzun Bir Adamda
dedii gibi: tekne kaznts (Ece Ayhan, Papirs
syleisinde Kazandibi! diyecektir). (Uzun yllar beinci
ocuk olduunu sanmtr ya, bir akrabas altnc
olduunu syleyecektir sonradan: Bir aabeyi daha
vardr.)
Babasz bymtr:

Sanki ocuk olmamm ben. (...) ocukluunu yaam
olanlarla benim aramdaki ayrm nedir? yle sanyorum ki
benim ocukluum olmad derken, babam, bir onu
dnyorum da byle diyorum. Aslnda Benim babam
olmad, ben baba nedir bilmiyorum demek yerine,
ocukluum olmad benim diyorum. Nedir ocuklukta
anmsanan hem? Bu dnya deil de nedir? Ama en ok baba
olmal. ocukluk asl babayla balyor.
(Gnaydn Yeryz, Uzun Bir Adam, 3. basm, 1997)

Haimle (Annemle karanlk geceler baz kardk)
kurduu yaknlk ocukluk yllarndan m balamaktadr:

Ben annemle birlikte ktmz geceleri unutamam. Gecede
ve dnyada yalnz ikimiz olmakt bu. Dnyada en ok
istediim eydi bu. Ak gibi bir ey.
(Bir ocukluk, Uzun Bir Adam, 3. basm, 1997)

ocukluunda onu en ok etkileyen yaknlarndan
biri deli ablasdr:

Byk ablam deliydi. Yedi kiilik kk evimizde Huriye
ablam tek bana bir odada kalrd. Her zaman da soyunuk,
plakt; yle de ld. (...) Ablama evde kimse ses karmazd.
Yalnz annem, bir o, ablam avluya ktnda, plak
dolamaya baladnda, mahallenin yksek evlerinden
grnmesinden korktuu, utand iin onu odasna
kapamak iin barrd.
(Ev Halk, Uzun Bir Adam, 3. basm, 1997)

Dman Manisaya girdiinde ablay evde brakp
daa karlar. ehir yanmaktadr. Sonradan, yangn evi
sardnda ablasnn salarndan tutuup yandn
renecektir:

Benim ocuk dnyam da bylece ykld. Ykklk, bana
ondan kalmadr, ya da ben onun lmyle ykkl bu
yeryznde ilk byle rendim.
Bugn, benim deli ablamda sevdiim ey nedir diye
dndmde, ilk plakl geliyor usuma; ben onda
plakl, soyunukluu sevmiim! ocuk dnyamn ykl
dediim de, bu plaklk olacak!
(Ev Halk, Uzun Bir Adam, 3. basm, 1997)

Bir soru: Prof. Dr. Mehmet Kaplann Gnei
Yakanlarn Selmn okuduunu biliyoruz; bu son
satrlar okumu muydu peki?


D
EKENLK DL KULLANIIMDAN
GELMTR
...



Belki en ok konuulan yandr iirini srekli
deitirdii, yeniledii. Hep ularda gezinmitir: Necatigil
onun iin iirimizin u beyi der. Kendi de dorular
bunu:

Bugn Ahmet Haime baktmzda iirini snr d
savalarla kazandn gryoruz. ann iiri neredeyse
ordan bakm, ona en doru kl yle bimitir. Kendi
lkesinde iiri bugn de yalnzlk sava vermektedir. Benim
Ahmet Haimle paylatklarmn banda bu yalnzlk hep
vardr. Vardr nk ben kendime Ahmet Haimi ta batan
rnek bir air diye setim, bu bugn de byle. Ahmet Haimi
bir yana brakrsak, benim kaynam da snrd alanlarda
olmutur. iir, ular grmeden, ularla savaa girmeden
yazlamaz.
(Gelenek mi? Gelenek Benim!, Suna Aknla sylei,
Hrriyet Gsteri, ubat 1994; Kanatl At, 1994)

Bu srekli deikenlie getirdii aklama ilk azda
artc gelebilir:

zn bende batan beri pek deitii kansnda deilim. z
gibi, biim deiikliklerine de uramamtr iirim. Deiik
gibi grnen biimler, zler dilden gelmektedir, dilin kullan
biiminden diye dnyorum. Ben bir dil simyacsym. Tek
gerecim o. Her yerde onu ararm.
(Her Ozan Gibi Ben de in Banda Kendi Kazacam
Yolu Dndm, Doan Hzlanla sylei,
Hrriyet Gsteri, 1981; Kanatl At, 1994)

Orhan Koak anlat doymaz diyecektir onun iin.
O da, 24 Temmuz 1988 gn, defterine unlar yazmtr:

Benim iirime neden: Sanki iirin krk trl yazlacan
gstermek iin gelmitir (Memet Fuat); ya da Deimeyi
iirinin anayasas yapm... (Mehmet Doan) dendiini
dndmde, bunu hep anlat biimlerine, onlardan bir
sre sonra sklma balyorum. Gzel Irmak stne
yazdm bir yazda da syledim bunu: 21 iirden sonra
Gzel Irmakta bulduum biem (deyi) (ki enine boyuna
kullandm onu) beni skverdi. Yinelemeye dmemek iin de
orda braktm. Bu hemen hemen her kitapta bazen de her
iirde olmutur. zn gerei (biimi o belirler nk)
biemler tkanmaya baladnda (yani yinelemelere
dntnde) onu orda brakmak bana hep en doru yol
olarak grnmtr. iiri krk trl anlaym ya da
deimeyi iirin anayasas biliimi byle aklyorum.
Tekdzelikten kurtulmak, yinelemelerden kamak iin
bir tek yol vardr: Yeni anlat biimleri yaratmak. Hem bu,
iirin anayasasnn gereidir.
Bunlar, ben bir anlatm doymazym demek iin
sylyorum.
(nferno, 1994, 31-32)

Gen kaln (kendisine ok iyi baktn biliyoruz
ama) biraz da bu doymazlna borludur.
Ama, deimeyen eyler de vardr. (Necatigil miydi
yi air hep bir ve ayn iiri yazar diyen?)
Gven Turan, lhan Berkin Dnndeki
Bugnnde (Yazyla Yaamak, 1996) etkisi bugn de
sren bir genellemeyi aktarr:
Bugn bir tek kitap gibi okunan Gnaydn Yeryz
(1952), Trkiye arks (1953) ve Krolu (1955) zerine
zellikle kuakdalarnn vard genel kan, bu iirlerin
toplumsal/toplumcu gereki ve daha da nemlisi, daha
sonraki iirlerinin anlamszlna karn, anlaml
olduklar ynndedir.
Ama, bu kitaplar, diyelim Gnaydn Yeryz, yine
Turann lhan Berkin dm ve al noktas olarak
niteledii (kendisi de Varoluu bir kda dnm olan
ben demitir arka kapak yazsnda) Atlas (1976) ile
birlikte okunduunda u grlecektir:

lhan Berk, toplumcu/toplumsal gereki diye adlandrld
dneminde bile, bugnk gibi, evresini dolduran doal
dnyaya otlara, hayvanlara, corafyaya o dnemin
airlerinde grlmeyen bir kiisel mitos-nesnellik bileimiyle
yaklayor. ounlukla hem Berkte hem dnemin iirinde,
sadece bir eretileme olan buday, pamuk, zeytin aac bile
yer yer salt bir bitki olarak, arnm bir imge olarak yer alyor
bu iirde.

(Turann saptamasna gsterdii ilk tanklar,
Gnaydn Yeryzndeki Vatandatan

Ufack yzn grdm kahvenin camnda
nmden el ele vermi ocuklar geiyorlard
Bir krlang havay yarp geti
Gkyz neredeyse decekti

dizeleri ile Atlastaki [bu kitapta en ok geen eylemin
dmek olduunun ve bunu sylemenin bir anlam
olabilir mi?] Torba Koyundan

Uzattm inciri ald. Devedenburnunu gstererek:
Gk ordan sonra der! dedi.
Geni bir kavisle g izdi, bir gen iine ald,
izer gibi bir mutluluu,
Gk ondan sonra dt.

dizeleridir. airin Kannda [1988], bu dn bir
aklamasn [

air bir dil bulmandr.
Brak yukarsn yle, dk gkyzn!

] bulduumuz sylenebilir mi: Beni bu yoruma ynelten,
ilk dizenin anlam ve italik dizilmi olmas.)
Deimeyen bir yan budur ite: Mitolojik bir hayvan
gibi, hep yal olan yan: Yz yandaym demez mi hep,
ya sorulduunda.


D
LDR YURDU ARN


1997de yaymlanan Poetikann ilk blm iirin
Sfr Noktas adn tamaktadr. Maurice Blanchotnun
Dil, d dnyay, gereklii yanstmann arac deildir,
aksine dil, edebiyatn nesnesi olarak, gereklii ykar
cmlesiyle alan yazda lhan Berk, dilin, zellikle iirde,
anlamn olmad yerde de ilevini srdrebildiini syler:

Dil, anlatma arac olduu dein tersini de ierir. Kendi
dnda hibir ey anlatmayabilir. yle de syleyebiliriz
bunu: Anlamn olmad yerde de ilevini srdrr. iirde bu
daha belirgindir. zneyi dlar, bana buyruk srdrr
edimini. Susabilir, susmay yeleyebilir. Sessizlikle
ilerleyebilir. Szsz sese de brnebilir. Konumaz. Szn
stn ize ize yryebilir. Seebilir bunu. Dahas, kimi
durumlarda salt ses olarak da varolabilir. Yetinir onunla.
Yetinir nk kimi yerde ses znenin yerini alr, onu
yklenebilir.
(iirin Sfr Noktas, Poetika, 1997)

Buradaki zne sorunsaln sonraki bir syleisinde
biraz daha aacaktr:

Bir iirde znenin merkez egemenlii, dayanlmaz basks
tedirgin ediyor beni. Her eyi tekeline almas, buyruk altnda
tutmas, zellikle de nesneyi yerinden oynatmamas, hep de
kendi etrafnda dnmesi, iirin yapsn zincirlemesi, soluk
aldrmamas insan bunaltyor. Bylece de yapnn
zgrln ksyor. Arada bir zne kendini brakmal,
babo dolamal, sarho olmal, kendinden gemeli
diyorum. Ksa srelerle de olsa nesne znenin yerini almal:
Tpk fotoraftaki gibi. Ben iirlerimde znenin ok n
planda olmasn istemiyorum; yani znenin merkezde olduu
bir iir yazmak istemiyorum. (...) Anlam iirin iinde
paralarken, anlam zneye ok yakn dursun istemiyorum;
nk znenin iire zarar verdiine inanyorum. (...) eyler
isimli bir kitabm yaynlanacak, bu kitapta daha nce
yaynlanan, Saylar ve Ev kitaplaryla beraber, henz
yaynlanmam Bir ey Olanlarla Bir ey Olmayanlar
kitab bir arada. Bir ey Olanlarla Bir ey Olmayanlarda
bu tr deneyler yapyorum. Bunu yle yaptm zellikle
Sutyen iirinde daha belirgindir bu, hepsi bu dnceyle
yazlmtr ama Sutyen iirinde daha belirgindir dipnotlar
kullandm; stte sylenen eyi dipnotlarla reddettim; ve iir
gittike merkezden koptu. Dipnotlarla soluk aldrdm,
sarstm znenin egemenliini: Paraladm, dattm. Beni
asl ilgilendiren bunu yapmak. Hatta nesnenin, znenin
yerine gemesini istiyorum.
(Herkes Kendini air Sanr Trkiyede,
Uur Aktala sylei, E, Kasm 2001)


D
ZENN SERVEN


Dizeyi her zaman nemsemitir elbette (o yorgan
gibi geni dizeleri yazm olan Trk Walt Whitman o
deil midir? Hem Poetikasnn [1997] Dizenin Serveni
blmne Dize stnde ne denli durulsa azdr diye
balamam mdr? Yahya Kemalin Msra benim
haysiyetimdir szn dilinden drmediini de
biliyoruz); ama, denebilirse, dizeci air deildir; batan
(hi deilse Saint Antoinen Gvercinlerinden) beri,
yeni bir dize anlaynn peindedir: Deil mi ki modern
dnya iirinin kurucularnn iirin yapsnda yaptklar
devrim, dizeyi de yerinden oynatmtr, onun izini
srecei de bu yeni dize olacaktr:

Dize, II. Yeniyle hem yeniden douu hem de asl yapsal
deiimi yaayacaktr. Bu deiim hem iirin gvdesindeki
dolamda, hem de dizenin zgrlnde olacaktr. Dize,
iirin yapsn deitirirken irek (hermesci) ierii de iir
boyunca yayacak, bakmszl (dissymtrie), dzensizliin
dzenini de elden brakmayacaktr. Asl bakaldry da
(imdiye dein dizenin yapsna ters den) dizenin deiim
kaldrac olan ses kakmasnda, anlam aykrlnda,
elikide, elikiler dzleminde yapacaktr. Bu da
yetmeyecek, hem zne, hem yklem boyuna yer deitirerek,
kakarak, kaparak srekli devinimi egemen klacaktr. II.
Yeninin iirin yapsnda, zellikle de dizede yapt bu
ayaklan belki de en nemli yaratc edir. Bunlara unu
da ekleyebiliriz: Her dizede iiri yeniden balatmak; tek
dizeyi iki dizeye bindirerek, anlam datmak; allm
sesi, yapy, dizemi bozmak.
Bunlar II. Yeninin balang ilkeleri olarak kabul
edebiliriz; hi deilse Galile Denizinin ilkeleri olarak.
(Dizenin Serveni, Poetika, 1997)


E
CE
A
YHAN


Bu etiki, tarihi, karan aire gre kinci
Yeni, 1950lerden sonra, Trkede, taradan gelmi ve
ok gen parasz yatllarn oluturduklar hi
beklenmedik, garip bir biimde de zgn, ada, acl
ve nemli bir iir ve bir dnce sramasdr. (Ayaa
Kalkarak kinci Yeni Akm, iirin Bir Altn a,
1993)
Ayn yazda, kinci Yeninin getirdii en nemli
yenilikleri yle aklar:

Biz, kinci Yeni airleri olarak, yeni bir dilbilgisi ve yeni bir
szdizimiyle, yeni bir istifle de kuanmtk.

DZENN SERVENndeki alntda bakmszlk
(dissymtrie) ve dizenin deiim kaldrac olan ses
kakmas szleri geti. imdi oraya dnp Hilmi
Yavuzdan bir alnt yapmak gerekiyor:

[Hseyin] Cntrk, [Muzaffer] Erdostun iirle soyut resim,
ini ya da kilim arasnda iliki kurarak, kinci Yeni iirinin
bir ey sylemediini yani bu iirin anlamsz olduunu
nesrd yllarda, kinci Yeninin anlam asndan neyi
amaladnn anlalabilmesi iin, kilim naklarnn ve
ini desenlerinin, ya da soyut resmin deil atonal mziin
ya da somut mziin rnek alnmas gerektiini
savunmutur.
(Hseyin Cntrk, Umberto Eco, Atonal Mzik ve
kinci Yeni iiri zerine, Kara Gne, 2003)

stelik, Hseyin Cntrkn, atonal mzikle yeni
iir arasndaki bantlar dilegetirdii bu makalesi,
atonal mzikin ak yapt iin bir model olduunu
nesren Umberto Econun yazlar [1958 S..] ile,
hemen hemen ayn tarihlerde yaymlanmtr.
Hilmi Yavuza bu yazy yazdran temel (ve genel
olarak hakl) gereke, kinci Yeni konusunda yazlp
sylenenlerde, Hseyin Cntrke atfta bulunulmam
olunmasdr.
Tuhaf tecelli: Aralarndaki bunca uzakla ramen,
Ece Ayhan da Hilmi Yavuzun yaknd eyden
yaknmtr yllarca! 16 yl nce (1987) yazd Pazar
Postas ve Maherin Drt Atlsnda sorar ve yantlar:

teden beri nedenini merak etmiimdir. Bin yldr temel
nitelii rgtlenmi sorumsuzluk olan bizim Trkiyede ya
da bu airet topluluunda yazn tarihileri, eletirmenler
(buna szlk derleyenleri de katabiliriz) nedense 1956-1959
yllar arasnda Pazar Postasnda geen tartmalara ve
zellikle de Cumhuriyet iiri tarihinde oluan (lhan Berkin
kullanyla iirin Altn a; benim kullanmla da aykr,
U ve Sivil) iirlerin ve ileri srlen grlerin sergisine
bakmazlar!
Bakmayacaklardr da.
Ve Muzaffer Erdostun 1956da, 1957de yazd yazlarn
btnn kinci Yeni akm irdelenirken de okumazlar!
Okumayacaklardr da.
Ve yine ne Cemal Sreyann, ne Sezai Karakoun ve ne
de eletirmen Hseyin Cntrkn 1956, 1957de haftas
haftasna yazdklarna eilmezler!
Eilmeyeceklerdir de.
(iirin Bir Altn a, 1993)

1989da Orhan Khyaolu ile yapt syleide
(Haklln nad, iirinBir Altn a) Cntrkn
ncln tekrar vurgular:

1968de iiri ve mzii (ve ak da) brakan eletirmen
Hseyin Cntrk 1957de modern mzikle modern iirin
karlkl ilikilerini Pazar Postas haftalk gazetesine
yazd kuramsal yazlaryla biraz kurcalamak istemiti. Ne
bu yazlar, ne de kendisinin ann airi (1960) kitabn
nedense kimse okumadan geti.

(Ek bilgi: Ece Ayhann dris Damsarsar ve dris
D. imzalaryla yazd, 1957de Pazar Postasnda km
Pilavdan Dnenin Ka Krlsn ve Yeni
Perspektifler balkl iki yazsndan rendiimize gre,
Cntrkn sz konusu tezini [belki ilk kez] dile getirdii
Yeni iir ve Yeni Mzik, Pazar Postasnn 31 Mart 1957
tarihli saysnda yaymlanm; demek oluyor ki Econun
atonal mzikin ak yapt iin bir model olduunu
nesrd bildirisinden yaklak bir yl nce!)


E
RDOST
,

M
UZAFFER

LHAN


kinci Yeninin isim babas.
Son Havadisin 19 Austos 1956 gnk saysnda
(kardei lhan ldrlmemitir henz) Muzaffer Erdost
imzasyla kinci Yeni balkl bir yazs kmtr. Akisin
edebiyat sayfasnda kan iirimizin Kaderi balkl
imzasz bir yazya karlk niteliindeki bu yaznn
bal, yeni iir hareketine ad olacaktr.
Erdost, kinci Yeni konusundaki yaz ve syleilerini
1997de kinci Yeni Yazlarnda toplamtr.
lhan Berkin kinci Yeniliini ilk selamlayanlardan
biridir: Onun, iiri bir baka trl dn var. (lhan
Berk, Pazar Postas, 29 Temmuz 1956; kinci Yeni
Yazlar, 1997)
vercinka ile (dolaysyla da olsa) ilgili ilk yazy
yazan da odur: Bana gelen mektuplar nereye
koyduumu bilsem, Cemal Sreyann Kasm ayndan
beri yazdklarn teker teker okurdum... Biraz kesik de
olsa bugn kaca ilan edilen vercinkann servenini
size anlatm olurdum. (vercinka ile Gelenler, Pazar
Postas, 16 ubat 1958 [kinci Yeni Yazlar iinde, 1997])


G
ALATA
(1985)

Bkz. STANBUL (1947)


G
ALLE
D
ENZ
(1958)

Bkz. SANT ANTONEIN GVERCNLER


G
ELENEK


Gelenek konusundaki grleri, her ne kadar ok
geni zaman iinde ileri srd baz grlerinde
elikilere, birbiriyle tezat oluturacak duygu ve
dncelere dm olduu (Cevat Akkanat, Gelenek ve
kinci Yeni iiri, 2002, 148) sylense de aslnda batan
beri nettir ve hi deimemitir:

imdilerde gene gelenek stnde duruluyor. neriliyor
da. Kimi airler de bunda ba ekiyor. yi bir ey bu. Ksa
srede gelenekle hibir yere varlamayaca anlalacaktr
nk. Gelenekle biz hep ilgilendik. Nzm (Simavna Kads
eyh Bedreddin Destan), Oktay Rifat (Gzelleme), Anday
(Karacaolan), Necatigil (Divane), Turgut Uyar (Divan),
ben (ben de denedim, kane). (...)
Ya gelenekle uzaktan yakndan hi ilgilenmeyenler? Bata
btn zamanlarn airi: Ahmet Haim. Divandan (ki byk
bir iirimizdir) tek bir dizeyi bile azna almayan Ahmet
Haim. (Yalnz aruzu kulland, kalb.) Dranas da, Taranc
da, Orhan Veli de yz vermediler gelenee. Cemal Sreya,
Cansever, Elolu, Karako, zel heceyi denemediler. (...)
air, eski-yeni, yabanc-yerli btn alarn iirini
okuyarak, onunla gidip gelerek, cebelleerek kendi sesini
bulur. Bunda da yalnzdr. Kimsenin bir yarar olamaz,
kendinden baka.
air, iiri ancak iir okuyarak renir. airin bunun
dnda kimseye ama kimseye gereksinimi yoktur.
retilemez nk iir, renilir.
(nferno, 1994, 114)

Syledii gibi, kanede gelenei denemitir. Ama
bu sadece gazel gibi kimi Divan kalplarn kullanmaktan
ibarettir. Kitapta Bat iirinin geleneksel kalplar,
rnein sonnetler de nemli bir yer tutar. stelik gazel
kalbn bile Bat iir geleneindeki envo (sunu) ile
birlikte kullanmtr.
Kendisi iin arad gelenei asl Ahmet Haimde
bulmutur:

Bir de Ahmet Haim var: Azna Divan iirinden bir
msra bile almaz. Yani adam onu grmyor. Dorudan
doruya yaratlan bir dille, imgesel bir dille yazyor. Yahya
Kemal ise o gelenee dayanarak srdryor iirini. Eer illa
bir gelenekten, kkten bahsedilecekse, ben geleneimi,
kkm Ahmet Haimde bulurum.
(Herkes Kendini air Sanr Trkiyede,
Uur Aktala sylei, E, Kasm 2001)

Kendi geleneini Ahmet Haimde bulmasnn
gerekelerinden biri, belki en nemlisi, onun da kendisi
gibi kksz olmasdr. Nitekim, iirini iyice gvende
hissettiinde, gbeini kendi kesmi, kendi geleneini
oluturmu btn airler gibi kksz,

Gelenek mi? Gelenek benim!
(Gelenek mi? Gelenek Benim!, Suna Aknla sylei,
Hrriyet Gsteri, ubat 1994 [Kanatl At iinde, 1994])

diyecektir!
Aslnda gelenekten asl anlad, AKRABA
ARLERdir.


G
NAYDIN
Y
ERYZ
(1952)

(Hurufiyane bir ayrnt: lk blm Romanceroyu
oluturan iirin balklar yle: Yaadka, Kt
Gnlere Ramen, mit lmez. Anlam airin karnnda
olduuna gre intentio auctorisi bilmem ama, eminim
intentio lectoris ve sanrm intentio operis, bu balklar tek
bir cmle halinde okumak niyetindedir. 1953 ylnda da
birileri intentio auctorisin bu cmle olduunu sanm
olabilir mi?)
Eyll 1952de Yeditepe Yaynlarndan kan kitap
hakknda 1953 balarnda komnizm propagandas
yapt gerekesiyle 142. maddeye muhalefetten dava
alr.
Dava bu kitap iin almtr ama, Trkiyede bu tr
davalarda genellikle olduu gibi, aslnda nceki btn
iirleriyle air yarglanmak zeredir:

Ar Cezaya verdiler beni. Kitap o zaman Yeditepede
yaymlanmt ve ben Krehirde Franszca retmeniydim.
Bu dava yznden kalkp stanbula gittim. Avukatm
Burhan Apaydnd ve dava baladnda gelmemiti. Ben
girdim. Reis ok babacan bir adamd. Bilirkiiden de ikisini
hatrlyorum, birisi Nurullah Kunter, teki Sulhi Dnmezer,
nc ne yazk ki yok aklmda. Bunlar kitabn proletaryay
ayaa kaldrdn syleyen uzun bir rapor hazrlamlard.
Eer bir rastlant olmasa ok ar bir ceza yiyecektim yani.
Rastlant u: bilirkii raporundan sonra reis ne diyorsun
olum (ya da olum deil ama yle yakn bir ey) diye
sormu, ben de o sralar Adana sel felaketinden esinlenerek
yazdm iiri okuyarak: Efendim ben memleketimi
sevmesem byle bir iiri yazar mydm? demitim ki Burhan
Apaydn girdi ieri ve Dava oktan bitmitir, nk
zamanamna uramtr dedi ve kitaptaki tarihi gsterdi.
Meer Yeditepede baslan kitap alt ay sonra basn
masasna gittii iin zamanamna uram bizim dava.
Bylece kurtuldum... imdi tabii laf bir yana o kitap da
Marksist kitaptr, dorusunu sylemek lazm.
(Yazmak Benim Cehennemim...,
Bedirhan Toprakla sylei,
Dn, 1988 [Kanatl At iinde,1994])

Davann ardndan, Yeditepenin 15 Aralk 1953
tarihli saysnda Gzel imiz balkl bir yazs kar:

Dorular, salt dorular sylemek airin en gzel iidir
elbet. (...) Dnyamz ktlklerin srp gittii bir yerse,
umutsuzluk boynumuzu bkyorsa, dorularn yaamas zor
oluyorsa, bunlar hep iyi airlerin azlndandr. Bu gzel
iimize drt elle sarlmaymzdandr. iirin, iirin en byk
silh olduunu unuttuumuzdandr.


G
NE
Y
AKANLARIN
S
ELMI
!

(1935)


lk kitap: 1932de yani 14 yandayken yazd bir
iirin de yer ald bir 17 ya kitab: Rimbaud (lhan
Berkin Papirs syleisinde iirini dzyazsal olduu iin
sevdiini syledii zzet Yasarn Trkesiyle) nsan on
yedisinde ciddi olamaz diye yazmtr; ama, 92 sayfalk bu
kitap ciddi bir airi haber veriyor gibidir: Bu gen air,
nerdeyse yetmi yl sonra bugn Alper ekerle syleisinde
(air ve Okuru, Yasakmeyve, Haziran-Temmuz 2003)
Haim iin syleyecei gibi kendisi de iiri ok iyi bir
yerden yakalamtr.
(Btn kaynaklarda bu kitabn Manisa Halkevi
yayn olarak kt yazldr; ama kitapta buna ilikin
bir bilgi bulunmaz: Halkevinin katks daha ok manevi
olsa gerektir.) Halkevi dergisi Yeni Douun Haziran
1935 tarihli son saysnda kan bir iir de yer aldna
gre, kitabn Temmuzdan yl sonuna kadarki bir tarihte
ktn varsayabiliriz.
Ycele bir nsha gndermitir kitaptan, ubat
1936da derginin Bize Gelen Eserler sayfasnda imzasz,
ksa bir yaz kar:

lhan Berkin kitabnda kalnlk, okluk ve temizlik var, fakat
iir tarafn biraz zayif bulduk. air adet itibarile bukadar
bol verecei yerde kiymet itibarile daha ok verseydi
uphesizki edebiyatmz daha deerli bir eser kazanm
olurdu. airin gzel grleri ince duyular bir ok
luzumsuz msralar arasnda kayboluyor.

1981deki Papirs syleisinde kendisini yaz
yazmaya iten etkenleri sralarken syler: Kitaptaki btn
iirlerde ortaokulun son snfnda k olduu bir kz,
stanbuldan, apadan gelen bir paa kz vardr; ve
Nzm Hikmetin etkisi (kitaba adn veren iir heceyle
yazlm olmakla birlikte hem ad hem de genel
havasyla Gnei enlerin Trksne rtk bir nazire
gibidir).
Bir yandan da Nzm Hikmetle Ahmet Haim
arasnda gidip gelen bir kitaptr bu: Okuyana balkl
sunu iiri, bu iki airin klarnda okunmaldr: iiri
haddeden eken bu sanat leminde, / Btn bunlara ister
dudak bk, ve ister gl! / Bu bir kzllk: fakat ne lledir,
ne de gl...)
Kitapta, Yahya Kemal, Necip Fazl (pek ok kez Necip
Fazln Noktrnlerini Kaldrmlar iirlerinden daha ok
sevdiini sylemitir; bir defterinde 1932de km olan
Ben ve tesini kar kmaz aldn yazar), Cahit Stk,
Faruk Nafiz, mer Bedrettin gibi, o dnemin herhangi bir
gen airinin kaamayaca etkileri de ilk bakta grmek
mmkn. Hatta, Haimle i ie hafif bir Baudelaire esintisi
(Haim O Beldeyi oktan yazm, Cahit Stknn
LInvitation au Voyage evirisi Seyahate Davet 1 Eyll
1933te Varlkta kmtr) bile vardr: Gn kararmada
dallarda, / Gzlerim scak bir karda. / Rya, k, ses ve
tr, / Orada bir fsltdr... / Oras deme neresi? / Ne bir
inleyenin sesi; / Orada hep btn herkes / Yllardan uzak
bir nefes... (...) (Gn Sonu..)
ou ilk kitapta olduu gibi bu kitapta da, gen air,
uymayaca bir program hazrlamtr kendine: Yazann
kacak Bitikleri: Karanlklarn Adam (kk
hikyeler), Sevgim ve Sevgilim (roman), Tecrbe (bir
perdelik komedi).
Programna uymad gibi, daha 1960ta gzden
karr bu ilk kitab (o yl kan ivi Yazsndaki lhan
Berkin br Kitaplar listesinde Gnei Yakanlarn
Selm yoktur). Papirs syleisinde de Onu dlamak
istiyorum. (...) Yaymland gnden beri grmedim o
kitab. Zaten bende de yok diyecektir. (Ama, Belki
bugn baksam sevdiim baz iirler bulurum o kitapta
demeden de edemez.)


H
ALKARNASSOS
(B
ODRUM
)



1970te Ziraat Bankasndan emekli olduunda,
50.000 liralk emekli ikramiyesinin 24.000 lirasyla
Bodrumda ykk bir bodrum evi almtr:

bu kk evi aylklarmzla onardm. Elimden i gelir.
Musluklardan tutun, svaya badanaya kadar her eyi
renerek, iilerle beraber ve ordaki eski evleri gezerek o
evi, bozmakszn kurdum. Birden byle mze gibi gzellie
kavutu. Karm iekleri, doay ok sever; oray, o baheyi
ok gzelletirdi.
(lhan Berkin Dedikleri Demedikleri, Papirs, 1981, 97)

Bodrum, sadece doas, bitkileriyle deil insanlaryla
da etkilemitir onu. lk azda Kldeki Halikarnas
Balks iiri ve zellikle El Yazlarna Vuruyor Gnete
Bodrum ve Bodrumlular zerine yazdklar
anmsanabilir.

KNC
Y
EN BENC ZGDR


kinci Yeninin bir akm olup olmad
tartlagelmitir hep. Asm Bezirci (kinci Yeni Olay,
1974), Attil lhan (kinci Yeni Sava, 1983), Memet
Fuat (kinci Yeni Tartmas, 2000) ve batan beri bu
konuda yazanlarn ou, bir akm olmad kansndadr
bu hareketin. lhan Berk, daha 1957de, Trk-Alman
Kltr Merkezinde yapt kinci Yeninin lkeleri ya
da Salt iir balkl syleide, kinci Yeninin bir akm
olduunu (kendisinin akm anlaynn farklln da
belirterek), ilkeleriyle birlikte, ne srer:

Akm, yazlagelen bir iirin braklmas, baka trl
yazlmaya balanmas, hi deilse, daha nceki gibi artk
yazlmamas, o kadar. Ayrca bu, btn ozanlarn bir
azdan yazmas anlamna da gelmez. Salt, daha ok, yeni
kuaklarn baka trl yazmasdr.
(airin Topra, 1992)

1981deki bir syleisinde daha da aacaktr bunu:

Cumhuriyet iiri, Yahya Kemal, Ahmet Haim, Nzm
Hikmet demektir. Topu topu izgidir yani. Orhan Veli ve
arkadalaryla bir drdnc izgi gndeme girmitir.
yice baklrsa kinci Yeninin bir beinci izgi olduu
grlecektir. (...) iirimizi terih masasna yatrma, onu
havalandrmadr bu. Bugn Nzm Hikmet iiri deiik
biimde de olsa bir alt gelenek olarak vardr. (...) Orhan Veli,
Oktay Rifat, Melih Cevdet iiri byle bir gelenek koymamtr.
Ama bir ara yol olarak aktr. kinci Yeniye gelince, elbet o da
bataki gibi kalmam, deimitir, ama bir izgidir o
iirimizde. Giderek alann daha da geniletmektedir. (...)
Nzm Hikmetin koyduu iirle hesaplaa, arpa, yeni
sularla ykanarak, yeni boyutlar edinerek sryor. kinci
Yeninin bir akm olduunu sylemeye herkes korkuyor. Akm
ne sanlyor? Bir ulusun iirini allak bullak edip, yalnz onun
egemen olmas m? Dnya iir tarihinde byle bir ey yoktur.
Akm, bir ulusun iirinde yeni bir izgi demektir. Baz
ozanlarn bir aa parmak kaldrmasdr. te yandan, kinci
Yeni, bugn balangc dnrsek giderek kendi topran
bulma yolundadr da. Aababasnn Ahmet Haim olduunu
her gn daha bir anlamadadr. Kksz deildir yani.
(Her Ozan Gibi Ben de in Banda Kendi Kazacam
Yolu Dndm, Doan Hzlanla sylei,
Hrriyet Gsteri, 1981 [Kanatl At iinde, 1994])

Muzaffer lhan Erdost, kinci Yeniyi ilk
bulgulayann Yaar Nabi Nayr olduunu syler:

Varlk dergisi, bu yeni iiri, usta ve gelikin bir iir olmakla
birlikte, yaynlamayarak bulgulam gibiydi. rnein Turgut
Uyarn iirlerini, balangta yaynlarken, yalnzca
iirindeki deimeden tr yaynlamaz olmutu. Yeni iirin
kadrosu, birbirlerinden yaltk kabaryor ve Varlk, bu tam
belirginlememi iiri, ayrma yeteneini gstererek,
yaynlamyordu. Bu nedenledir ki, kinci Yeniyi ilk
bulgulayan Sayn Yaar Nabi olmutur; ama o, bu iiri
tanmaktan kanmtr.
(kinci Yeni zerine Muzaffer Erdostla Bir Konuma,
Trk Dili, Haziran 1977 [kinci Yeni Yazlar iinde, 1997])

kinci Yeninin ada iirimizi nasl deitirdii
konusunda en zetleyici saptama Cemal Sreyanndr.
Enver Ercanla bir syleisinde kinci Yeniyle ilikiniz?
sorusuna verdii yantta kinci Yeni benim... demitir,
Tabii, Eceyi, Turgutu, Sezaiyi, Edipi, Can, Tevfiki,
zdemiri, Nihat, Glteni, Hilmiyi, Ergini, Metini,
Dalarcay, Ahmeti, Ahmed Arifi, Arif Damar, Oktay
Rifat, Melih Cevdeti, Behet Necatigili, Mehmed
Kemali, eyh Galibi, Nzm saymazsak... Ylmaz da
var, Attil da, smet zel de, Behramlar da, Berfe!..
(air Bir Tavrdr ve iirinin de stnde Bir Yerdedir,
Enver Ercanla sylei, Yeni Dn, Ocak 1986 [Gvercin
Curnatas iinde, 2. basm, 2002])

(Ek okumalar: Cemal Sreya, nceki Kuakta
kinci Yeni Etkisi, Argos, ubat 1989 [apkam Dolu
iekle: Toplu Yazlar I iinde, 2000]; Papirs, Kasm
1969, zel Say: kinci Yeni Antolojisi);

STANBUL
(1947)


Kimi zaman ilk kitab gzyle bakmtr bu kitaba,
kimi zaman da Gnei Yakanlarn Selm, stanbul,
Gnaydn Yeryz, Trkiye arks (buna Krolunu da
eklemeli) hep birlikte tepilen bir yolun iirleriydi diyerek
reddetmitir. (Bir Klt Kitap, Bir Klt air , Glseli
nalla sylei, Cumhuriyet Kitap, 20 Mays 1999)

lk kitabm stanbuldan beri stanbula sevgi duydum.
stanbul, benim o zamanki gzmle baklm komnist
gzmle bir kitaptr. Birok yaknm, o kitabmn tehlikeli
olduunu sylemilerdir bana. Gerekten, nk burjuvann
nasl stanbulu smrdn, halkn abalarn anlatan bir
kitapt. Kitabn sonunda da stanbulun bu ellerden
kurtulmasn anlattm. Marksizm her sanatya birtakm
ipular veriyor.
(iir Yaadmn Anlamdr, Feridun Andala sylei,
Sz Uar Yaz Kalr 1, 2001, 116)

Kitabn hem lhan Berkin iir izgisine getirdii
deiiklik, hem de Trk iiri iin nemi, artcl,
allm iir anlayna getirdii ykclk, daha ktnda
kimi dikkatlerden kamamtr:

Nzm Hikmeti saymazsak (ilk ykcmz odur) stanbul
kitab yapsyla aykr bir gsterge koyar. Necip Fazl,
Tanpnar, Dranas, Taranc andayzdr. Kouk iir byk
mimari rnekleriyle gndemdedir. Benim yorgan gibi iirler
yazmam nerdeyse anlalr gibi deildir. Ama bu asl da
benim iin anlalr ey deildir. nk ben de Tanpnar,
Dranas, Taranc gibi kouk iirler yazyorum Varlkta. Bir
de daha nce kouk bir kitabm [Gnei Yakanlarn Selm
S..] bile kmtr. (Bugn o kitabn ad var yalnz, bende
bile olmadna gre kimsede de yoktur.) Kitap [stanbul
S..] stne ilk yazy da Nahit Srr yazyor. artc
havasn deiyor. Asl Nzm Hikmet selamlyor ama ben
bunu ancak krk yl sonra reniyorum. Nzm, Attila
lhann Duvar ile anyor stanbulu (Attil, Nzmn
yazsn benim adm kararak Duvarn II. Basksnda
yaymlyor). Krk yl sonra renmem bu yzden (O zaman
iin nemliydi bu elbet). Bugn hibir anlam yok benim iin.
(Dokunduu Her ey iir, Turul Asi Balkarla Sylei,
Cumhuriyet Kitap, 16 ubat 1995)

Mustafa Irgatn yayna hazrlad Kanatl Atta
(Mustafa birka ay sonra ldnde, Beyaz dergisinin
verdii tek yapraklk ekin bir yzne ... yapt
anlatlmazn nerdeyse de olanakszn deneyiydi. Btn iyi
airler gibi bilinmeze olan merakyd bu. Sanki temel
acnn ve de iirin yeni bir anayasas stnde alyordu:
Asl l de buydu ... diye yazacaktr onun iin; bu metin
lhan Berk sz konusu olduu iin tabii ki byk lde
deierek2002de kan eyler Kitabnda Aitsiz Kimlik
Kitab adyla Mustafann tek iir kitabnn ada bir
iire dnecektir) yer alan bir syleisinde (Yazmak
Benim Cehennemim) Bedirhan Topraka demitir ki:

kinci Yeni dnemi iinde anlan iirlerime baktmda,
stanbul kitabndaki iirlerle (ses, dil, imge ve teknik olarak)
byk ilgiler buluyorum. Bu da bana unu dndrmtr
hep: Ben sanki stanbuldan ktm ve sonunda oraya
dndm.

Ahmet Oktay da onaylar bunu:

[Galile Denizi] airin bir anlamda yeniden stanbula
dndr. (...) Daha yakn ekimden almaktadr burada
. Berk: nsanlara, yaplara, nesnelere bakmaktadr. Kentin
kozmopolitlii, bu kozmopolitlik iinde alglad levanten
ge dikkat alanna girmitir: Kiliseler, aznlk insanlar, en
nemlisi: stanbulu, kendisinin nevrozum dedii bu kenti
bir feti-mekn olarak yeniden-kuraca yllar sonraki iki
kitabnn, Galata ile Perann ana gvdesini oluturacak olan
tarih.
(Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyat (1923-1950),
1993, 386-387)

Galata (1985) ve Perada (1990) stanbula yeniden
dnecek, stanbulu yeniden-kuracaktr:

Ben Galatay yazmaya baladmda yazma biimi aradm,
krk defa denedim. (...) Beni en ok etkileyen Paysan de
Paris oldu. (...) Paysan de Parisde bir Opera blm
vardr. Paristeki Opera alan. [Aragon S..] (o) alandan
balayarak Paysan de Parisyi yazar. (...) Kitabn biimsel
bir devrimi vardr. Beni ilgilendiren onu nasl
anlatacamd. Oraya yle girdim. (...) kinci etki Joyceun
bir arkadana yazd bir mektupta Perann bana
aldm Dublinin, bu kentin grnts, bir gn
yeryznden silindiinde bir rehber kitap gibi Ulyssese
bakarak, yeniden eksiksiz bir biimde kurulsun istiyorum,
diyor. Bu beni mthi etkiledi. Tarihi gzyle yazmak
beni ilgilendirmiyor. Benim kendi Galatam ve Peram
yazmam ok doal da. Ama onu ada metnin izgisinde
yakalayabilmek meselesi ok nemliydi. (...) Ece Ayhan
mesela kzgnln bildirmek iin bana, Rehber kitap
oluyor, dedi. Rehber kitap olabilir, ama rehber kitabn bir
yarats, bir biime sokulabilme meselesi. Bir eletirmen,
6-7 Eyll olay eksik, diyor. Ben tarih kitab yazmyorum
ki. Geen konumalarn birinde belirttim. Pera ve
Galatann daha nasl bir kitap olduunun farknda deil
toplum, dedim. (...) Ksacas benim Pera ve Galata kitab,
dzyaz ile yazlm bir kentin blmleri zerine iir
kitaplardr. Diline gelince baka bir dilledir.
(iir Yaadmn Anlamdr, Feridun Andala sylei,
Sz Uar Yaz Kalr 1, 2001, 116)


K
TAP


Dn Dalarda Dolatm Evde Yoktumu (1993)
iirlerin oluturulduu defterlerden rnek sayfalarla
yaymlamtr: Hem bu kitab hem de Kitap nasl
kurduu biraz olsun anlalacaktr bylece.
Dzyaz kitaplarn yeni basklara bir tr kolaj
tekniiyle (ve nerdeyse batan sona yenileyerek)
hazrlar. Ayrca dostlarna kitap imzalarken yaz
yazmakla kalmayp RESM de yapt bilinir.
Zaten imzalad sayfalara da resim gzyle bakmak
gerekir. Deil mi ki imzalayaca sayfaya bir tabak bo,
beyaz kt gzyle bakp yle davranr: thaf ve imza
iin oun bulduu ilk bo ya da en az yazl sayfasn
kullanr kitabn.
Kitaplarndan telif creti olarak ilk kez Klden
(1978) 3.000 lira almtr; bir de ceket yks vardr:
Atlas basan Ada Yaynlar sahibi Ferit Edg telif hakk
olarak Vakkodan bir kadife ceket vermiti. (lhan
Berkin Dedikleri Demedikleri, Papirs, 1981, 106)


M
ANSA
H
ALKEV


Bkz. YK; UYANI (SERVET FNUN)


O
TLAR
,
OTLARIN DNYASI
...

Elini srd her eyi iire dntryordur
madem, bitkileri, zellikle de otlar yazmamas
beklenemezdi: ifal Otlar Kitabyla (1982) yapmtr
bunu. Geri eskiden beri bitkilerle aras iyidir: O deil
midir Kldeki (1978) Berk Szlnn ikinci blmn
Otlara ayran; ebegmeci, ayrkotu, sarmsak, sardunya
ve kerevize birer iir adayan?
1970te Ziraat Bankasndan emekli olunca ei
Edibeyle birlikte Bodruma yerleir. ifal Otlar
Kitabnn serveni byle balar:

Uzun bir sredir Halikarnassosta yayorum, Halikarnassos
bir bitki cennetidir. Bana doaya bakmay buras retti.
Otlarla ilikim byle balad. nce onlar tandm. Bir insana
eilir gibi eildim onlara. Otlar tanmaya balaynca, onlar
szlme yazmak iin, kitaplara, kitaplardaki hayatlarna
uzanmak gereini duydum. Bylece bilgimi pekitirdim. (...)
ounlukla bildiim, sevdiim bitkileri anlattm kitapta,
benim yaamma girmemi olanlar pek yazmadm.
(Doaya Ballm Kendimi Dorulamam indir,
Doan Hzlanla sylei, Sanat Olay, 1982
[Kanatl At iinde, 1994])

ifal Otlar Kitab, her kitabn, giderek her iirin
kendi dilini gereksindiinin aka grld bir metinler
toplamdr:

Bir yldr elli ot stnde altm. On yldr da bu elli otu
nasl anlatabilirim diye dndm. Dili bulunca bir ylda
tamamland bu. Otlarla gide gele, onlarla yata kalka
balayan bu serven; ancak dili bulduumda tamamland.
ifal Otlar Kitabnn yaam da bu dil serveninden baka
bir ey deildir.
(Her Ozan Gibi Ben de in Banda Kendi Kazacam
Yolu Dndm, Doan Hzlanla sylei,
Hrriyet Gsteri, 1981 [Kanatl At iinde, 1994])

Otlarla ilgisi bir de yemekler dolaysyladr:
zellikle Bodruma yerletikten sonra ok iyi ot
yemekleri yaptn biliyoruz.

YK


Hi yk yazmad dnlr hep, yine de birka
yk yazm ama kitaplatrmamtr. Tm yaamm
boyunca sadece bir yk yazdm. O da stanbulda kan
Gndz adl bir dergide yaymland diyecektir 1981deki
Papirs syleisinde. Burada yine onda tarih kavramnn
yokluuna geliyoruz: Bulunabilen ilk yks (ilk
iirlerinin ve bir yazsnn da yaymland) Manisa
Halkevi dergisi Yeni Douun 7. saysnda (1 Mays 1934)
kmtr: Bir Varyo, Bir Geliyo. (Nejdet Bilgi, Yeni
Dou: Manisa Halkevi Dergisi, Atatrk Aratrma
Merkezi Dergisi, Mart 2001)
Manisa Halkevi dergisinin Gediz adn ald ikinci
dneminde, 1937 ve 1938de km olan aralkl sekiz
sayda da bir yks yer alr: ilk drt blmde Kezban,
son drt blmde ise Kezibandr yknn ad (Necla
Trkapar Gnay, Gediz Bibliyografyas).


P
ERA
(1990)

Bkz. STANBUL (1947)


R
ESM


Bir yazsnda sylediine gre, resim yapmaya
iirden bunald iin balamtr. Ama aslnda eskiden
beri resmi sevmi, resim yapmtr:

lkokulda, ortaokulda, retmen okulunda okurken de
yleydim. Resim zerine ok ey okudum. Ama btn bu
okumalar resmi iirin dnda dnmediim zamanlarda
olmutur. Beni buna iten resim yapma, resim sevgim deildi.
Genel olarak amn sanatn anlamak zlemiydi.
(lhan Berkin Dedikleri Demedikleri, Papirs, 1981, 91)

Enis Batura bir mektubunda Resim benim iin
esindir. Esinle yaparm demitir:

Resim yapmak iin oturduumu hi bilmem. Boyalar da.
nmde ne varsa onu kullanrm. Ktlar da yle. Gzel
resim ktlarna oldum bittim bir ey yapamam. (Defterler
de yle: En adi defterleri kullanrm yazarken de, izerken
de.)

KTAPlarnn sayfalarn da kullanr resimleri iin,
bir de kapaklarndan kolajlar yapar.


R
FAT
,

O
KTAY


Memet Fuat, kinci Yenide Buluanlarda (kinci
Yeni Tartmas, 2000) Oktay Rifatn 1980de
sylediklerine (Peremli Sokak 1956da kt. Kitabn
iindeki iirler daha nce dergilere verilmemiti. Ama
herhalde 1956 Ekiminde bir gecede yazlmadlar. En az
bir yl srmt yazlmalar. Peremli Sokakla birlikte
kinci Yeni de kuruldu. Ne var ki kuruculuk savnda
olanlar hareketi daha gerilere ekmek ve beni darda
brakmak istediler.) dayanarak Oktay Rifatn kinci
Yenicilerce dlanmasnn nedeni[nin] bir iir anlay
olmaktan ok, bir nclk ekimesi olduu sonucuna
varr.
Oysa, Mehmet H. Doann Yzyln Trk iiri
(1900-2000)in Giriinde (38-39) aktardna gre,
kinci Yeninin nc airleri iinde yazlaryla akmn
kuramcln stlendi desek yanl olmayacak olan
Cemal Sreya, Mart 1983te Varlkta yaymlanan,
Tomris Uyarn Edip Cansever, Cemal Sreya ve Turgut
Uyara sorular sorduu Ya ve iir stne Sylei
balkl ak oturumda yle yantlayacaktr Oktay
Rifat:

Oktay Rifat kinci Yeniyi ben kurdum diyor. yi de.. bizim
1950den sonra kmaya balyor iirlerimiz, ama kitap
karamyoruz. Oktay Rifat, Peremli Sokak 1956da
kard, kitaptaki iirlerin hemen hibiri nceden
yaymlanmamt. Ve bir nszle akm stlenmeye kalkt.
imdi zdemir nce buna dikkat etmi. Ben yazdm bir
yazda, Bir yl nce diyorum, ama zdemir hesaplam
ay nce oluyor, Yeditepe iir dln aldktan sonra
kendisiyle yaplan bir konumada iir Nedir? sorusunu
yle yantlyor Oktay Rifat: iir halkn sosyal dertlerine
deva bulmaktr. zdemirin hesabna gre bundan ay
sonra da kinci Yeni akmn kurduunu ileri sryor. Bunu
Oktay Rifatn takvim yanllna verelim. Demek o iirleri,
nce dergilerde yaymlanan iirlere, bizimkilere gre yazm.
stelik ok mekanik iirlerdir onlar, tam oturmamtr.
(Akoturumun btn iin bkz. Cemal Sreya,
Gvercin Curnatas, 2. basm, 2002)

kinci Yeninin balangc sz konusu edildiinde
Oktay Rifatn Peremli Sokaktaki (Kasm 1956)
nszn (de) hatrlayanlardan biri de Necatigildir:
Dergh Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisine yazd
kinci Yeni iiri maddesinde (Dzyazlar 1, 1999)
Rifatn Peremli Sokakn nsznde ne srd
dncelerin yer yer kinci Yenicilerin ortak grlerine
ok benzediini (akmn balatcsnn kim
olabileceinden sz etmeden) syler.
(kinci Yeniyi kim balatt tartmalarna kronolojik
bir katk olabilir mi: Peremli Sokaktan iki yl sonra
kan Galile Denizinin ilk iiri, hem Berkin hem de kimi
bakalarnn kinci Yeninin milat olarak grd
Saint Antoinen Gvercinleri, 1954te yaymlanmtr
ilk kez.)
lhan Berkin 1989da Berran Gelgnle yapt
sylei (Ben Aykrym, Kendimle Bir Uzlamam
Yoktur..., Argos, Mart 1989 [Kanatl At, 1994]) yle
biter:

... Srekli ilgimi eken airler iinde Oktay Rifat var,
Necatigil var, birlikte baladmz kinci Yeni airleri var,
yani Turgut var, Edip var, Cemal Sreya var, Ece Ayhan
var. Bunlarla beraber doduumuza inanrm.
Tek bir isim sylemeniz gerekse?
Oktay Rifat derim.

Hem, Oktay Rifatn ld gnn ertesi, defterine
unlar yazmam mdr:

Oktay Rifat ld.
Dnya gzeli bir adamd.
Bugn gibi aklmda, 1956larda Ankarann Karaolan
Cad. avukatlk yazhanesine gittiimde, masann stndeki
o iki kitaptan (Medeni Kanun Ceza kitaplar olmal onlar)
biri, belki de ikisi, Ren Charn kitabyd. O ada herkes il
yavrusu gibi dalm, iyi kt bir iin ucundan tutmak
gerekiyordu. O da avukatlk yapyordu. Neler konutuk?
Usumda Breton ile Rimbaud kalm. Peremli Sokak yeni
kmt, bana onu imzalad. te o zaman; air olunmaz,
doulur! sznn ne denli doru olduuna bir daha inandm.
Bunu yalnz ereti oturduu masa deil, her ey, onda bunu
vurguluyordu. Mallarmnin air, airden baka bir ey
olamaz! sz de onun iin biilmi kaftand sanki.
Yazdklar stne bana benzeyen o halis airlerdendi.
Cumhuriyet ilk klasiklerinden birini, dnya da byk bir
airini yitirdi.
(nferno, 1994, 28)

Dn Dalarda Dolatm Evde Yoktumda da Oktay
Rifat balkl bir iir yer alr.


R
MBAUD
,

A
RTHUR


lhan Berk, kinci Yeni airleri iinde Ece Ayhanla
birlikte Rimbaudyu en ok nemsemi olanlardan biridir.
Rimbaud, AHMET HAM ve Mallarmyle birlikte en gzde
airlerindendir. Rimbauddan Seme iirler (1962)
kitabn hazrlam, Illuminations evirmitir (1971).
zellikle anlam konusunda, ondan ok
etkilenmitir:

Rimbaud: Tm anlamlar srekli bir biimde byk bir
gle ve bilinli olarak altst etmelidir. der. Anlam yasak
blgelere girmeli, kaplar zorlamal, girdii yeri de
bilmemeli, kapatlmal, azn, yzn datmal anlamn.
Tannmamal, sezdirmeli, uzak varl depremeli.
(Dokunduu Her ey iir, Turul Asi Balkarla sylei,
Cumhuriyet Kitap, 16 ubat 1995)

Illuminationsa yazd ndeyite, Rimbaud
evirisinde dil, anlam ve yap gl zerinde durur.


S
ANT
A
NTONE

IN
G
VERCNLER

Galile Denizi (1958) kitabnn ilk iiri. ubat 1954te
Yenilikte yaymlanr.
kinci Yeniyi balatan iir olduu sylenmitir hep.
Bu, besbelli, onun da houna giden bir ey. En
azndan, bu iirin kendisinin ilk kinci Yeni iiri olduunu
sylemitir sk sk:

Aslnda benim o zamana kadar yazdm toplumcu iirleri
onlardan kabul etmiyorlard, beni dlamlard. Ben bu iiri
oraya gnderince, uzun bir aklama ile yaynladlar. Bu,
benim kinci Yeni olayna balama iirim olarak kabul edilir.
Bundan sonra artk o tip iirler yazmaya baladm.
(iir Yaadmn Anlamdr, Feridun Andala sylei,
Sz Uar Yaz Kalr 1, 2001)

Szn ettii aklama, iirin dergide yaymlanan
drt blmlk (Eleninin Elleri, Lambodisin Genlii,
Saint-Antoinen Sevime Vakti ve Saint Antoine
Kapcsnn Bir D) ilk halinin banda yer alan,
derginin sahibi ykc Naim Tirali ile arasnda geen u
diyalogdur:

N. TRAL: Saint Antoinen gvercinleri br iirlerine
pek benzemiyor, ne dersin?
. BERK: Bunlarn baka olmasn ben ok istedim.
Picassonun boyuna deien bir taraf var, ben onu pek
seviyorum. Bir ok kimselerin de sevmesini isterdim. Bu
iirleri yazarken bir yla yakn surralistelerle
harneir oldum. Belki onlarn da etkisi oldu, ama bunu
ben syliyorum, lem ne syler bilmem.
Benim bildiim, bu iirleri yazarken gnlerce Saint
Antoine kilisesine gittiimdir. Kapcsyla, papazyla
konutum durdum. Gvercinlere yem attm. ini, o
gzelim kilisenin iini, adamakll gezdim. Oradaki her
eya iin bir yk kurdum. spermeet mumu yaktm,
sralara oturdum.
Sonra bu iir kt ite. Benim bildiim bu. Bu iiri
kimse anlar m, anlamaz m onu da bilmem bak. Bir
zaman hep byle iirler yazmak istiyorum. Senin
sevdiin, ne senin ne de Melih Cevdetin basmak
istemediiniz Guernica da, bu iirlerden. imdilik bu
tarz iirlerimi seven bir sensin. Yarn ne olaca belli
olmaz.

Son cmle zerine arm-yorum: Bugn
biliyoruz ki, eletirenler bile, eletirdikleri zaman bile,
airliini kabul ediyorlar: Tpk Ylmaz Grudann
Kuyumcular arsnda (1980), kitab yazarken tuttuu
Kuyumcular Gnlnde onu eletirirken (Kim ne derse
desin : air. Ama gene de sorular kafamda: Niye bir pirin
tanesine, dividini Quink mrekkebine banp hatt- slisle
ltince yazar hep? Niye Osmanlya Halikarnasostan bakar,
o minyatrlere yansmayan kan gllerini skalayp? Nerde
eski Berk, ara ok uzun ara sra bir emekinin lm, bir
toplum ars girerse de iirine? Soyut hep. Rokoko...),
lhan Berk iirini

Hangi boluklara msra rse : Ozan.

dizesiyle bitirmesi gibi...

(Ev devi: Hseyin apkana At bulunacak.)


S
AYILAR


Harfleri batan beri yazmtr; sk sk, saylar, bu
usu, ciddi, snf adamlarn da yazmak istediini
sylemitir.
Klt Kitap (1998) zerine konuurken, sz ok
Yaasn Saylara (1998) geldiinde, Glseli nala
balang olan yerde sonsuzluun olmadn, bunu da
saylara eilerek, saylarla gide gele rendiini syler
(Bir Klt Kitap, Bir Klt air , Cumhuriyet Kitap, 20
Mays 1999).
Kk fyi hep kendisine benzettiini sylemiti
Berk Szlnn (Kl, 1978) Nesneler adn tayan
ilk blmndeki Harfler iirinde:

esmer, uzun, zayf ve sabahlar erken kalkan.

Saylardan ise belki 3e benzetecektir kendisini:

deneycidir (benim gibi). Tanrnn hakknn olduunu
bildiinden hibir eyin stne kez gitmeden brakmaz.
Gene benim gibi iine kapank, ikin: Bir Hermesi!
(Dn Dalarda Dolatm Evde Yoktum,
Enver Ercanla sylei, Varlk, Haziran 1994)

S
ES
,

S
ESSZLK


Ahmet Haim, Piyalenin nsznde, iirde her
eyden nemli olann szcn anlam deil, cmledeki
telaffuz deeri olduunu sylemitir. 1928de yaymlanan
Bize Grede ise, Galatasaray Lisesinde okuduu srada
edebiyat retmeni olan Mftolu Ahmet Hikmetin
lm zerine yazd yazda (Ahmet Hikmet) onun bir
szn aktaracaktr. Yaz yaamnn balarnda etkisinde
kald kiilerden biri olan Ahmet Hikmetin bu sz,
Haimin iirde ses konusundaki anlayn byk
lde belirlemitir:

Bir gn bize bilmem neden bahsederken demiti ki:
Fikrin ekilden evvel hazrland hissini veren eserlerde
iir mcizesinin tekevvnne imkn yoktur. Ahenk ve
kafiyenin tesadflerinden domayan fikirler sanata mal
edilemez.
(...) bu zahiren basit fikir, bizde Tevfik Fikret, Fransada
Sully Prudhomme nevinden ahlk, itima ve felsef
airlerin, tadklar koca kanatlara ramen, bir trl
semaya doru havalanamaylarnn sr ve hikmetini bana
daha o zamandan izah etmi oldu.

lhan Berkin de daha ilk iirlerinden balayarak
kendine temel edindii bir yaklamdr uyum ve uyan
rastlamas. Bir yandan da Mallarmnin denediine benzer
sessizlik deneyleri yapacaktr. Poetikadaki (1997) iirin
Sfr Noktasnda iirdeki sessizlii anlatr, Mallarmnin
Zarla Asla Dnmeyecek ans iirini alntlayp, Sessizlik!
Yazlmam gibi grnen, bu yzden de asl byk etki
saan, dev boyuttaki anlam olan sessizlik! der. Bir syleide
bunu yle aacaktr:

Dildedir bu sessizlik, dilin kendisinde. Dilin yaps
kapaldr, bir anahtar gerektirir. Sessizlik dilin yapsyla
ilgilidir ama sadece bununla, bu yapyla da bitmiyor
sessizlik. Sessizliin bir de biimi var; dize, beyit, drtlk,
altlk, sekizlik, on ikilik, onluk, belik... bunlar aslnda
kural deil; zamanla iirin kendi kendine koyduu
kalplardr. Derken bu kalp birden baka bir yere sapar, ite
air iirin sapt bu yeri saptayamazsa onun airliinden
bahsedilemez. yice bakarsak bir iirin nasl bir izgi
izdiini, yava yava nasl daldn, nasl tpk byk,
geni bir rmak gibi atallandn grrz. te bu sessizlii
daha da yayar, daha da geniletir.
Braklan deil, yazlan bir sessizlik vardr. Ben bunu ok
yaptm. Sayfalar atladm baz yerlerde, sayfalar atlayp tek
bir nokta koydum veya tek bir szck yazdm. Bunu
istediim iin yapmadm, byle olmas gerektiini
hissediyordum. iir burada bitmiyor ama nefes almak
istiyor. iirin nefes alma yerleri vardr; oraya geliyor ve
soluklanyor; iirin doasnda olan bir ey bu. Bu tpk
fotorafn arab gibidir, baklrsa grlr ancak. Sessizlik
iirin ok nemli sorunlarndan biridir, nefes alma yerleridir.
Ben bunlar bo sayfalar yazarak gsterdim; John Cagein
mziindeki boluklar mziin kapanmas deil, orada yle
bir sessizliin gerekliliidir ve bu sessizlik yazlm bir
sessizliktir; tpk bunun gibi iirde de yazlm ama
grnmeyen bir sessizlik vardr.
(Herkes Kendini air Sanr Trkiyede,
Uur Aktala sylei, E, Kasm 2001)


S
ZCK


iir szcklerle yazlr elbette, Mallarmnin ok iyi
dncelerim var, ama onlar iirletiremiyorum diyen
Degasya syledii gibi.
Ama bunun ne demek olduu tartlp durmutur.
lhan Berke gelince, o yle amtr bunu:

iirde szcklerin dnceye bir yarar yoktur. Yalnz
iire yararlar. iirlerden istediiniz kadar szckler karp
bir kda yazn, onlarla bir dnce retilmediini
greceksiniz. airler bu yzden szc grr, (romanclar
tmceyi) o gzel ilerine ordan balarlar. Her trl tmce
(deil mi ki bir dnce retiyordur) iir ddr.
(nferno, 1994, 113-114)

(Ahmet Haimin Mftolu Ahmet Hikmetten
aktard iki cmlenin ilki bu gr zl bir ekilde
aklyor: Fikrin ekilden evvel hazrland hissini veren
eserlerde iir mcizesinin tekevvnne imkn yoktur.)
Bir de unu nermitir:

airleri ikiye ayrmal: dnceleri olan airler, dnceleri
olmayan airler diye. Mehmet Akif, Yahya Kemal, Nzm
Hikmet, Necip Fazl, Aragon dnceleri olan airlerdir.
kinciler iin de: Baki, eyh Galib, Ahmet Haim, Nerval,
Mallarm, Verlaine, Octavio Paz (ki airin dncesi
olmasn anlamaz), Dalarca, Dranas, Necatigil
gsterilebilir.
(nferno, 1994, 30)

iir szcklerle yazlr, iirin bir szck
ekonomisi vardr demektir bir de: Kimi zaman tek
szck airin elinden tutar. air o szce iir diye
bakabilir. (Kimi zaman da be on szck olacaktr elinden
tutan.) nk her szck bir imgeler yndr:

te yandan, air szc grr demek imgeyi grr
demektir. airde szck ideadr (yaratlarn ilk rnekleri,
Malebranch). Grnendir.
(nferno, 1994, 113-114)

R
H
ER
Y
ERDEDR

Klt Kitapta (1998) ad bu olan ve kitap boyunca
devam eden blmler vardr. Necatigilin
Bile/Yazdsndakiler gibi iirularndan, onun szyle
sylersek iir artklarndan oluurlar.
Nerdeyse buluntu iire yaklaan bir tavrla her
yerde grr iiri: Aramaz, bulur. (Belki Dnyada bir iir
benden gizli yazlamazm gibi geliyor bana: Grrm onu
deyiini buraya da balamalyz.) Memet Fuatn Elini
srd eyi iire eviriyor dediidir bu.
Onu, air olarak, en ok anlatan szlerden biridir.


U
YANI
(S
ERVET
F
NUN
)



Hemen btn syleilerinde, yazlarnda ilk
iirlerinin yaymland Manisa Halkevi dergisinin adn
Uyan olarak aktarr. Kendisinde tarih kavramnn
yokluunu hep syleyegelmitir: Serveti Fnun yerine
kar siyasa, bilgi ve dzn gazetesi Uyann 1935te
kan kimi saylarnda (Reit mrahorun Unutulmu
iirler Antolojisine [1993] ald) mensur iirleri
yaymlanmtr geri; ama ilk iirlerinin (ve ilk ykleri
ile Koca Sinan yazsnn) yaymland Manisa Halkevi
dergisinin ad Yeni Doutur.


W
HTMAN
,

W
ALT


stanbul (1947) kitabndaki Whitman etkisi zerinde
(belki de) gerektiinden fazla durulmu, bu arada
kitaptaki asl etkinin APOLLNAREin Zone iirinden
geldii gzden karlmtr.
Bu kitabn ardndan gelen ve bugn bir tek kitap
gibi okunan (Gven Turan, lhan Berkin Dnndeki
Bugn, Yazyla Yaamak, 1996) Gnaydn Yeryz
(1952), Trkiye arks (1953) ve Krolundan (1955)
sonra, Galile Deniziyle yeni bir yola girer ama, bu kitapta
yer alan Gkyznn Ard, Te Deum, Sakarya Soka
Balad ve Galile Denizi iirlerinde, Whitman etkisinden
kmam olduunu ya da o etkiye geri dndn de
grrz: Hem yorgan gibi geni dizelerle kurmutur bu
iirleri, hem de Whitman iin Borgesin Kaplanlarn
Altnna nszde (Altn ve Glge iinde, ev. S.., 1992)
syledii gibi dikkatli sayp dkmeleri ham bir
listelemenin zerine kmaz her zaman.


Y
EN
D
OU

(M
ANSA
H
ALKEV
D
ERGS
)

Bkz. UYANI (SERVET FNUN)


Z
RAAT
B
ANKASI


1956dan 1969a kadar Ziraat Bankas Yayn
Brosunda evirmen olarak grev yapan lhan Birsen,
14 Ocak-13 Austos 1964 tarihleri arasnda Fransada
Bankaclk Teknikleri staj grm, baaryla bitirdii
bu staj sonunda 20 Austos 1964 gn sertifikasn
almtr.
Bu eitimin SAYILARla ilikisine katks olup
olmadn ise, bilmiyoruz!