Sunteți pe pagina 1din 160

Polinizudores

y biodiversidud
observaLorlo
de agenLes pollnlzadores
editan:
colaboran:
observaLorlo
de agenLes pollnlzadores
Polinizudoresy biodiversidud
editun: AsocIucInespuoIu de EnLomoIogiu, JurdinBoLunIcoALIunLIcoyCenLroberoumerIcunode Iu BIodIversIdud
coluborun: unducInBIodIversIdudyAsocIucInenDeIensu de Iu Abeju PrIncIpudode AsLurIus
introduccin:
MunueI ngeI RosudoGordn
JurdinBoLunIcoALIunLIco
uneos:
ConcepcInOrnosu
DepLo. de ZooIogiu yAnLropoIogiu isIcu. ucuILudde BIoIogiu, UnIversIdudCompIuLense de MudrId
cJ. Jos AnLonIoNovuIs, z. z8oqo - MudrId(Espuu). emuII: puddybIo.ucm.es
ilustruciones, diseoy muquetucin: JuunHernuz (www.juunIernuz.com)
IotogruIiusdeportudu: (de IzquIerdu u derecIu, de urrIbu u ubujo)
HeIIoLuurode cueIIorojo(Heliotcurus rujicollis) sobre AmupoIu de CuIIIornIu (Eschscholzic cclijornicc) IoLo: VicLor ngeI Suurez Ivurez
TropInoLu (Tropinotc squclidc) sobre Juru bIuncu (Cistus clbidus) IoLo: Jess MunueI Crespo MurLin
Abejorro (ombus terrestris) sobre GIrusoI (Helicnthus cnnuus) IoLo: MurLu Rumirez Cores
Abeju de unLenus Iurgus (Eucerc lonicornis) sobre Orquideu murIposu (Drchis pcpilionccec) IoLo: runcIsco Rodriguez uque
EsIInge coIIbri (Mccrolossum stellctcrum) sobre uvundu (Lctcndulc sp.) IoLo: DuvId Gmez CoIIudo
Mucuon (Pcpilio mcchcon) sobre ZunuIorIu sIIvesLre (Dcucus ccrotc) IoLo: ngeI MurLin MonLoyu
Moscu cernIdoru (Episrphus bcltectus) sobre Juru bIuncu (Cistus clbidus) IoLo: MunueI ngeI Rosudo Gordn
MosquILerocunurIo(Phlloscopus ccncriensis) sobre IsLuIeru de GrunCunurIu (Scrophulcric ccllicnthc) IoLo: Jos JuunHernundez MurLinez
Abeju domsLIcu (Apis mellijerc) IoLo: DuvId MurLin AIbuIudejo
ndice
1. Introduccin
. Lu polinizucin
z.1 PoIInIzucInpor unImuIes
. Importunciu delospolinizudores
.1 mporLuncIu enecosIsLemus sIIvesLres
.zmporLuncIu puru Ios cuILIvos
.z.1. u ubeju domsLIcu, unpoIInIzudor unIversuI
q. Principulesgruposdepolinizudores
q.1 nsecLos
q.1.1 HImenpLeros
q.1.zDipLeros
q.1.epIdpLeros
q.1.qCoIepLeros
q.zOLros poIInIzudores
g. Iuctores quepuedenuIectur u lusdiversidud y ubundunciu de polinizudores
.1 UsodeI LerrILorIo
.zULIIIzucInde producLos quimIcos
.nLroduccInde especIes exLIcus
.qCumbIogIobuI
6. Conclusionesy perspectivusdeIuturo
,. ReIerenciusbibliogrIicus
Anexo - PrIncIpuIes pubIIcucIones sobre Apis mellijerc . 1;8 enIu PeninsuIu brIcu
Anexo - PrIncIpuIes pubIIcucIones sobre poIInIzudores sIIvesLres IbrIcos
Anexo - PrIncIpuIes especIes IbrIcus de poIInIzudores
AnexoV- EnIuces de InLers
AnexoV- AuLores e InsLILucIones
AnexoV - SILuucIne ImporLuncIu de Iu upIcuILuru LrudIcIonuI enAsLurIus
AnexoV - RunkIngde poIInIzudores
AnexoV - IsLudoprovIsIonuI de InLeruccIones pIunLu-poIInIzudor enEspuu
PARTI I
PARTI II {uneos)
3

1o

1q
16
1q

z
z
zq
z
z6
z;

o
1
z
q

q1

;
q
qq
1o
11
11
1. Introduccin
En ubrII deI uo z.ooz, Iu ConvencIn sobre DIversIdud BIoIgIcu (COP6)udopL Iu DecIsIn
VJ, un PIun de AccIn - nIcIuLIvu nLernucIonuI puru Iu ConservucIn y Uso SosLenIbIe de
Ios PoIInIzudores, prepurudo por Iu OrgunIzucInde Ius NucIones UnIdus puru Iu AgrIcuILuru
y Iu AIImenLucIn (AO) con eI upoyo de cIenLiIIcos especIuIIzudos en esLudIos de
poIInIzucIn. EsLe pIun, que perseguiu promover y coordInur Ius uccIones u nIveI mundIuI,
conLempIubu:
- MonILorIzur eI descenso de poIInIzudores, sus cuusus y su ImpucLo en Ios servIcIos de
poIInIzucIn.
- MILIgur Iu IuILu de InIormucInLuxonmIcu sobre Ios poIInIzudores.
- EvuIuur eI vuIor econmIco de Iu poIInIzucIn y eI ImpucLo econmIco cuusudo por Iu
dIsmInucInde poIInIzudores.
- Promover Iu conservucIn, resLuurucIny usososLenIbIe de Iu dIversIdudde poIInIzudores
enIu ugrIcuILuru yecosIsLemus reIucIonudos.
Hun pusudo yu dIez uos desde enLnces, durunLe Ios cuuIes Lodu unu serIe de InIcIuLIvus,
nucIonuIes e InLernucIonuIes, Iun sIdo orgunIzudus puru conservur y munLener eI uso de Ios
poIInIzudores, usi como puru preservur o resLuurur sus IubILuLs (PoIInIzudores AIrIcunos,
PoIInIzudores BrusIIeos, PoIInIzudores Europeos, PoIInIzudores NorLeumerIcunos,
PoIInIzudores de Oceuniu, eLc.). PrucLIcumenLe en Lodos Ios Iugures deI pIuneLu se esLun
IIevundo u cubo esLudIos y uccIones encumInudus u munLener Ios servIcIos de poIInIzucIn,
LunLo en Ios ecosIsLemus sIIvesLres como en Ios ugroecosIsLemus. En puises de nuesLro
enLorno mus cercuno, como runcIu o AIemunIu, Iu poIInIzucIn como servIcIo ecosIsLmIco
consLILuye unu Iineu esLruLgIcu de Iu poIiLIcu medIoumbIenLuI.
EI presenLe InIorme, eIuborudo eneI murco deI proyectoAPOLO(ObservuLorIo de AgenLes
PoIInIzudores), LIene como IInuIIdud uporLur unu vIsIn generuI ucercu de nuesLro
conocImIenLosobre Ius InLeruccIones pIunLu - poIInIzudor enEspuu.
Aunque eI proyecLo APOO es prIncIpuImenLe un proyecLo de dIvuIgucIn, Lodu Iubor
dIvuIguLIvu requIere un Lrubujo prevIo de revIsIn, que en esLe cuso Iemos ubordudo
conjunLumenLe desde Iu AsocIucIn espuoIu de EnLomoIogiu (AeE), eI Jurdin BoLunIco
ALIunLIco (JBA) y eI CenLro beroumerIcuno de BIodIversIdud (CBO). ruLo de esLu
recopIIucIn de InIormucIn, se presenLu uqui unu sinLesIs de Ius prIncIpuIes concIusIones
obLenIdus sobre Iu sILuucIn ucLuuI de esos ugenLes bIoIgIcos que, u Iu vez que desempeun
sus Lureus coLIdIunus, se encurgunde Iu poIInIzucInde Ius pIunLus.
5
Polinizudores y biodiversidud
EI InIorme se dIvIde en dos bIoques cIurumenLe dIIerencIudos: unu prImeru purLe
InLroducLorIu, donde se uporLun uIgunus deIInIcIones busIcus y se LruLun uspecLos generuIes
deI Lemu en cuesLIn - por qu surge en Ios ILImos uos unu preocupucIn por Ios ugenLes
poIInIzudores?, qu ImpIIcucIones LIene esLo puru Iu conservucIn de Ios recursos
nuLuruIes?, y puru Iu ugrIcuILuru?... - y unu segundu purLe, que consLu de unu serIe de unexos
y donde se proporcIonu unu InIormucIn prucLIcu y sumumenLe vuIIosu, que IncIuye, enLre
oLros, IIsLudos con Ius prIncIpuIes pubIIcucIones sobre poIInIzudores en nuesLro puis o
uIgunus de Ius especIes de poIInIzudores mus ImporLunLes conocIdus enesLe LerrILorIo.
Esperumos que esLu pequeu uporLucIn uI conocImIenLo y dIIusIn de Iu ucLIvIdud de Ios
poIInIzudores resuILe LII y puedu servIr de upoyo puru Iu reuIIzucIn de IuLuros esLudIos en
esLe cumpo.
6
PARTI I
. Lu polinizucin
os unLIguos usIrIos (8oo dc) yu subiun que Ius IIores necesILubun que eI poIen pusuru de Ios
rgunos muscuIInos u Ios IemenInos puru que IubIeru poIInIzucIn y se desurroIIurun Ios
IruLos. ExIsLen reIIeves LuIIudos sobre pIedru, uIgunos de Ios cuuIes se conservun en eI Museo
BrILunIco de ondres, donde se represenLu Iu LrunsIerencIu de poIendesde Ius InIIorescencIus
muscuIInus IusLu Ius IemenInus, upurenLemenLe enpuImerus duLIIerus.
Aunque Iu muyoriu de Ius pIunLus puedenempIeur dIIerenLes Iormus de reproduccInusexuuI
y generur usi cIones de sI mIsmus, eI InLercumbIo genLIco que se produce durunLe Iu
reproduccin seuul con Iu polinizucin cruzudu enLre IndIvIduos dIIerenLes, resuILu
vILuI puru Iu buenu suIud de Ius pobIucIones u corLo pIuzo y puru Iu evoIucIn de Ius especIes u
IurgopIuzo|1|.
EI LrmIno polenderIvu deI IuLiny sIgnIIIcu "poIvo IIno o IurInu"; eI uso de Iu puIubru enesLe
conLexLo se remonLu u Iu unLIgedud, pero eI prImero que Io us como LrmIno cIenLiIIco puru
descrIbIr Ius unIdudes porLudorus de Ius cIuIus sexuuIes muscuIInus en Ius pIunLus con IIores
Iue Inneoensu obru Sponsclic Plcntcrum, pubIIcudu en1.;q;.
Podemos deIInIr Iu POLINIZACINcomo eI proceso mediunte el cuul el polen viuju
desde lus unterus {purte musculinu) de unu Ilor hustu ulcunzur el estigmu {purte
Iemeninu) deesu mismu uotru Ilor, enprincipiodelu mismu especie.

u uutoIecunducin no es Iu uILernuLIvu mus IrecuenLe y Ius pIunLus empIeun dIIerenLes
esLruLegIus puru evILurIu. A menudo se dun cusos de uuLoIncompuLIbIIIdud, es decIr, Iu
superIIcIe deI esLIgmu no reconoce Ius seuIes quimIcus deI poIen deI mIsmo IndIvIduo y se
ImpIde Iu IormucIn deI Lubo poIinIco que IIevu uI gumeLo muscuIIno IusLu eI vuIo puru su
IecunducIn.
os vecLores o ugenLes encurgudos de LrunsporLur eI poIen de unus IIores u oLrus son Lres: eI
VIINTO, eI AGLA y Ios ANIMALIS (en esLe ILImo cuso, se denomInu polinizucin
biticu).
9
Polinizudores y biodiversidud
cutopolinizccin
polinizccin
por tiento
polinizccin
biticc
polinizncin
cruzndn
Iiguru 1. TIpos de poIInIzucIn: uuLo-poIInIzucIn y poIInIzucIn cruzudu (por eI vIenLo y por unImuIes)
IusLrucIn: Juun Hernuz
MucIus especIes vegeLuIes esLun udupLudus u Iu polinizucin por el viento (pIunLus
unemIIIus), por ejempIo Ius orLIgus, uIIsos, robIes, ubeduIes, Iuyus, Iu muyoriu de Ius
coniIerus o Ius grumineus. os grunos de poIen de esLus pIunLus se producen en grundes
cunLIdudes y sueIen ser pequeos yJo secos, IucIIes de LrunsporLur por eI vIenLo. En eI cuso de
Ius grumineus, Ios LuIIos que porLun sus InIIorescencIus son normuImenLe Iurgos y deIgudos,
movIndose de Iormu eIecLIvu IncIusoconunu Ieve brIsu. EnoLros cusos, Ius pIunLus muesLrun
oLrus udupLucIones u esLe LIpo de poIInIzucIn, como Iu presencIu de esLIgmus pIumosos que
Ies permILen uLrupur eI poIen LrunsporLudo por eI vIenLo, o unos IIIumenLos esLumInuIes
Iurgos comoIIIos, conIus unLerus expuesLus uI vIenLocoIgundoIIbremenLe ensus exLremos.
u polinizucin por el uguu, uunque menos IrecuenLe, esLu bIen desurroIIudu en pIunLus
de uguu duIce, como Ius IenLejus de uguu, usi como en Ius especIes deI gnero Zosterc (de
uguus suIobres), cuyos grunos de poIen son IIberudos en musu y LrunsporLudos pusIvumenLe
por Ius mureus u Lruvs de Ios cumpos de Zosterc, uIcunzundo Ios esLIgmus IemenInos que
sobresuIenu IoIurgode su ruLu.
os grunos de poIen de Ius coniIerus poseen un pur de sucos de uIre, que se usocIun
evoIuLIvumenLe con Iu uerodInumIcu y Iu IIdrodInumIcu, porque Ie permILen uI poIen ser
LrunsporLudoconxILopor eI uIreopor eI uguu.
os unImuIes, sobre Lodo Ios InsecLos en nuesLrus IuLILudes, juegun un pupeI vILuI en Iu
reproduccInde Ius pIunLus uI IucIIILur Iu poIInIzucInde mucIus especIes vegeLuIes. De esLos
poIInIzudores, Ios insectos son con dIIerencIu eI grupo mus numeroso, uunque uIgunos
reptiles, uves, e IncIusomumiIeros (comoIos murcIIugos oIos Iemures) puedenLumbIn
desempeur esLu ImporLunLe Iubor.

.1 Polinizucinporunimules
10
. Lu polinizucin
Pluntus y polinizudores IIevun mIIIones de uos evoIucIonundo junLos y probubIemenLe
consLILuyeneI ejempIo mus cIuro de mutuulismoque se puede observur enIu nuLuruIezu (se
dIce que dos especIes InLeruccIonunde Iormu muLuuIIsLu cuundoumbus suIenbeneIIcIudus de
dIcIu InLeruccIn); normuImenLe Ios poIInIzudores obLIenen de Ius pIunLus unu recompensu,
bIen seu en Iormu de uIImenLo (prIncIpuImenLe ncLur y poIen), de IruguncIus que
posLerIormenLe uLIIIzun en sus corLejos o sImpIemenLe de proLeccIn puru su descendencIu,
IucIIILundou cumbIoIu perpeLuucInde Ios vegeLuIes.

SInemburgo, sI ungesLor deI medIoumbIenLe Ie pregunLuru u uncIenLiIIco"cCucntcs plcntcs
con jlores son polinizcdcs por cnimcles?", unu respuesLu IonesLu por purLe deI InvesLIgudor
ImpIIcuriu usumIr que "noloscbemos".
En Iu vegeLucIn ucLuuI, Ius ungiospermus (pIunLus con IIores y cuyus semIIIus se
encuenLrun proLegIdus en eI InLerIor de un IruLo) son sIn Iugur u dudu eI grupo domInunLe de
pIunLus vuscuIures superIores; LumbIn son Ius especIes vegeLuIes que dependen en muyor
grudo de Iu poIInIzucIn unImuI, y de IecIo se consIderu que Iueron en purLe esLe LIpo de
InLeruccIones enLre pIunLus e InsecLos Ius que posIbIIILuron Iu grun dIversIIIcucIn de umbos
grupos. En Iu ucLuuIIdud Iuy cercu de z.ooo especIes de ungIospermus descrILus y de Iu
muyoriu de eIIus desconocemos su LIpo de poIInIzucIn. No obsLunLe, en Lrubujos recIenLes se
Iu esLImudo que eI 8;. % de esus pIunLus, unus oS.ooo especies, dependen de los
unimulespuru supolinizucinenmuyoromenormedidu |z|.
EsLos Lrubujos, enIos que se IuneIecLuudo compurucIones ucercu de Iu proporcInde pIunLus
poIInIzudus por unImuIes y pIunLus poIInIzudus por eI vIenLoenvurIos LIpos de ecosIsLemus (se
IncIuyen ecosIsLemus en IuLILudes LempIudus, LropIcuIes y subLropIcuIes, LunLo de zonus
cosLerus como de monLuu, desde bosques IusLu muLorruIes desrLIcos, pusundo por seIvus,
subunus o pruderus), concIuyen udemus que Iu proporcIn de especIes poIInIzudus por
unImuIes oscIIu, de medIu, enLre un ;8 %en comunIdudes de zonus LempIudus y un qq %en
comunIdudes LropIcuIes. Es decIr, uunque en Ios ecosIsLemus LempIudos Iu proporcIn de
pIunLus poIInIzudus por eI vIenLo es uIgo muyor que en ecosIsLemus LropIcuIes (y por LunLo,
presenLun unu menor dependencIu de Ios unImuIes), en nIngn cuso Iuy dudu de que lus
interucciones pluntu - polinizudor juegun un pupel cruciul puru el
muntenimientodelu integridud Iuncionul delosecosistemusterrestres.
11
. Importunciu de los polinizudores
Unu Iormu de ubordur un epigruIe con un LiLuIo Lun genrIco como esLe, podriu ser
sImpIemenLe pregunLurnos: ImporLuncIu de Ios poIInIzudores... puru quIn? puru Ius
pIunLus? puru Ios seres Iumunos? puru Iu bIodIversIdud, engeneruI?.
Todu Ius especIes que IubILun Iu TIerru LIenen vuIor en si mIsmus, y deberiun ser respeLudus
por eI mero IecIo de exIsLIr. SIn emburgo, no es esLe LIpo de ImporLuncIu "moruI" Iu que uqui
se consIderu, yu que se du por supuesLu.
Podemos deIInIr Iu dIversIdud bIoIgIcu o biodiversidud como Iu vurIedud de Iormus de
vIdu que IubILunenIu TIerru, y noesLuriumos exugerundosI uIIrmusemos que Iu poIInIzucIn,
es unprocesocIuve puru eI munLenImIenLode esLu bIodIversIdud, uI menos enIos ecosIsLemus
LerresLres.
NormuImenLe se consIderun Lres nIveIes de bIodIversIdud, que se orgunIzun de Iormu
jerurquIcu como sI de muecus rusus se LruLuru: Iu diversidud de ecosistemus (Iormudos
por dIIerenLes especIes, eI umbIenLe IisIcoeneI que vIvenyIu sumu LoLuI de sus InLeruccIones),
que u su vez IncIuye Iu diversidud de especies y denLro de esLu, podemos IubIur de unu
diversidud genticu, que consIderu Ius dIIerencIus enLre pobIucIones e IndIvIduos de unu
mIsmu especIe.
SI Lenemos en cuenLu que Iu poIInIzucIn es un proceso que ImpIIcu dIrecLumenLe u Ius
dIsLInLus especIes (de pIunLus y poIInIzudores), que esLus InLeruccIones pIunLu-poIInIzudor
son ImprescIndIbIes puru eI IuncIonumIenLo de Ios ecosIsLemus LerresLres y que InIIuyen
dIrecLumenLe en Iu vurIubIIIdud genLIcu de Ios orgunIsmos, podemos uI menos InLuIr Iu
mugnILuddeI proceso.
Tumpoco debemos oIvIdur que eI resuILudo de Iu reproduccIn sexuuI de Ius pIunLus es Iu
produccInde semIIIus y IruLos, que udemus de IucIIILur Iu propugucIny supervIvencIu de Ius
dIsLInLus especIes vegeLuIes, consLILuyen u su vez eI uIImenLo de mucIos oLros unImuIes,
IncIuIdos nosoLros, Ios seres Iumunos.
13
Polinizudores y biodiversidud
.1 Importunciu enecosistemussilvestres
A menudo se resuILun uqueIIus reIucIones pIunLu - poIInIzudor uILumenLe especIuIIzudus
(donde unu pIunLu depende en grun medIdu de un deLermInudo poIInIzudor, o vIceversu)
como ejempIo de Iu ImporLuncIu de Iu poIInIzucIn puru Iu conservucIn de Ius especIes. EsLo
ocurre por ejempIo en eI cuso de Ius pIunLus deI gnero Iicus (enLre Ius que desLucu Iu IIgueru
comn, Iicus ccricc .) y Ius uvIspus de Iu IumIIIu AguonIdue, dnde prucLIcumenLe cudu
especIe vegeLuI LIene su uvIspIIIu poIInIzudoru purLIcuIur. OLro ejempIo que IIusLru eI ujusLe
perIecLo enLre un pur de especIes Io consLILuye Iu pIunLu Anrcecum sesquipedcle, unu
orquideu que se descubrI en Muduguscur en LIempos de DurwIn. Su coroIu es muy uIurgudu,
Ioque IIevu DurwInu predecIr Iu exIsLencIu de unInsecLopoIInIzudor conunu Lrompu de unu
IongILud sImIIur. ue sIo cuesLIn de LIempo enconLrur u Iu esIInge de Morgun (Xcnthopcn
morcnii prcedictc), unu poIIIIu de Iu IumIIIu Sphinidce cuyu Lrompu LIene Iu IncreibIe
IongILudde qo cm.
SInemburgo, sLu es sIounu curu de Iu monedu y uunque esLos cusos eIecLIvumenLe se dunen
Iu nuLuruIezu, no son Ios mus IubILuuIes. EI mejor modo de consIderur Iu reIucIn enLre Ius
pIunLus y Ios unImuIes que propugun su poIen no es Lomundo en cuenLu pures de especIes usi
IIgudus, sInoIu redde conexIones de ese LIpoque se producenenunecosIsLemu. De IecIo, lus
interucciones mutuulistus entre lus pluntus y los unimules que lus polinizun y
dispersun sus semillus, Iormun complejus redes de interdependencius que
constituyenlu urquitecturu delu biodiversidud||.
EsLus dependencIus en beneIIcIo muLuo, o muLuuIIsLus, enLre unu especIe unImuI y oLru
vegeLuI Iun desempeudo unu IuncIn muy ImporLunLe en Iu generucIn de Iu bIodIversIdud
en Iu TIerru. Hoy en diu subemos que Ius especIes vegeLuIes que producen IIores poIInIzudus
por unImuIes se Iun dIversIIIcudo mucIo mus que sus prImus Iermunus con IIores
poIInIzudus por eI vIenLo. us pIunLus con IIor proporcIonuron un nuevo nIcIo ecoIgIco puru
Ios InsecLos, que se dIversIIIcuron, Io que u su vez IucIIIL Iu dIversIIIcucIn de Ius pIunLus.
PIunLus e InsecLos IunIdode Iu munoyse IunproporcIonudooporLunIdudes muLuus.
Uno de Ios grundes reLos ucLuuIes es enLender cmo Iu bIodIversIdud, en su senLIdo gIobuI de
red, responderu unLe unu vurIedud de perLurbucIones: Iu prdIdu de IubILuL, Ius InvusIones
bIoIgIcus, Iu sobreexpIoLucIn de Ios recursos nuLuruIes o eI cumbIo gIobuI. Por ejempIo,
cmo uIecLuru Iu exLIncIn de unu especIe u esLus redes de InLerdependencIus pIunLu-
poIInIzudor o pIunLu-dIspersor de semIIIus? Se verun uIecLudus sIo unu o dos especIes, o,
por eI conLrurIo, InIcIuru unu uvuIuncIu de coexLIncIones que se propugurunpor Lodu Iu red?.
En Ios pocos esLudIos reuIIzudos IusLu Iu IecIu donde se unuIIzun Ius InLeruccIones pIunLu-
poIInIzudor u nIveI de ecosIsLemu, se Iu vIsLo que InLervIenen decenus e IncIuso cIenLos de
especIes en LupIdus redes de reIucIones. EI puLrn generuI que se observu es unu red con unu
umpIIu vurIubIIIdud en eI nmero de InLeruccIones por especIe. BuscompLe y Jorduno se
enconLruron con que Ius redes mutuulistus son muy heterogneus (Iu muyoriu de Ius
especIes InLeruccIonun con oLrus pocus especIes, pero unus pocus especIes esLun mucIo mus
conecLudus de Io que se esperuriu por uzur; no obsLunLe, yu seu por cuusus IenoIgIcus,
morIoIgIcus, eLc., no Lodus Ius InLeruccIones pIunLu-unImuI son posIbIes, por Io que u purLIr
de cIerLogrudode conecLIvIdud, dIsmInuye Iu probubIIIdudde enconLrur especIes conunnIveI
superIor de generuIIzucIn), encujudus (Ius especIes que sIo munLIenen reIucIones
especIuIIzudus muesLrun predIIeccIn por InLeruccIonur con especIes generuIIsLus) y
consLruIdus medIunLe dependencius dbiles y usimtricus (sI unu pIunLu depende
mucIode ununImuI, eI unImuI upenus dependeru de esu pIunLu).
14
. Importunciu de los polinizudores
Iiguru . DeI mIsmo modo que Iu geomeLriu IexugonuI Ies IucIIILu u Ius ubejus domsLIcus unu ocupucIn pLImu
deI espucIo, o Ies proporcIonu u deLermInudos compuesLos quimIcos unu grun esLubIIIdud moIecuIur,
Iu biodiversidud Ie conIIere u Ios ecosIsLemus unu estubilidud Iuncionul; en eIIu resIde Iu cupucIdud
de reuccIn de Ios mIsmos Lrus unu perLurbucIn, yu seu sLu nuLuruI o urLIIIcIuI
IusLrucIn: Juun Hernuz
u IeLerogenerIdudde Ius redes muLuuIIsLus, Ies conIIere unu cIerLu robusLez unLe Iu exLIncIn
de especIes uI uzur. Su nuLuruIezu encujudu ImpIIcu Iu exIsLencIu de un ncIeo en Iu red,
consLILuIdo por un nmero pequeo de pIunLus y unImuIes generuIIsLus que InLeruccIonun
enLre si y consLILuyen unu esLrucLuru redundunLe, con unu IruccIn eIevudu de InLeruccIones
deI LoLuI. EsLe ncIeo es IIexIbIe unLe Iu prdIdu de uIgunus de sus InLeruccIones y, por LunLo,
proporcIonu ruLus uILernuLIvus puru Ios IIujos de muLerIu y energiu. Por oLro Iudo, eI IecIo de
que Ius especIes de uno de Ios conjunLos (por ejempIo, eI de Ios unImuIes) LIendun u
InLeruccIonur sIo con Ius generuIIsLus deI oLro conjunLo, conIIere mecunIsmos de
persIsLencIu puru Ios especIuIIsLus, yu que Ios generuIIsLus de Ios que dependensueIenser mus
ubundunLes y menos IIucLuunLes, uI conLur conmucIos y dIversos recursos. u conjuncInde
InLeruccIones dbIIes y usImLrIcus Iuvorecen, presumIbIemenLe, Iu persIsLencIu de Ius
especIes en Iu comunIdud. SI Ius dependencIus enLre cudu pur de especIes ImpIIcudus Iuerun
IuerLes y sImLrIcus (o reciprocus), unu dIsmInucIn pobIucIonuI en unu de Ius especIes
comporLuriu Iu reduccIn de Iu oLru, Io que u su vez dIIIcuILuriu Iu recuperucIn de Iu prImeru.
EsLe LIpo de eIecLo encuscudu IucIu Iu exLIncInresuILu mus ImprobubIe cuundo IubIumos de
InLeruccIones dbIIes y usImLrIcus. Cube resuILur LumbInque encusI Iu mILudde Ius grundes
redes esLudIudus, Ius especIes IIIogenLIcumenLe empurenLudus LIenden u Lener un pupeI
sImIIur enIu red.
15
Polinizudores y biodiversidud
Unu uILerucIn deI xILo reproducLIvo reIuLIvo de Ius dIIerenLes especIes de pIunLus debIdu u
su sIsLemu de poIInIzucIn puede conducIr u proIundos cumbIos en Iu esLrucLuru de Iu
comunIdud vegeLuI, Io cuuI, u su vez, puede Lener eIecLos en cuscudu sobre Iu comunIdud
unImuI usocIudu. No obsLunLe, un descenso de Ios servIcIos de poIInIzucIn puede Lener
consecuencIus mus suLIIes que unu sImpIe reduccIn de Iu produccIn de semIIIus; por
ejempIo, LumbIn podriu conducIr u unu reduccIn deI cruzumIenLo y por Io LunLo u un
uumenLode Iu endogumIu.
DesuIorLunudumenLe, desconocemos Ios requerImIenLos de poIInIzucIn de Iu muyor purLe
de Ius IIores sIIvesLres, y mucIo menos sI se encuenLrun IImILudus por unu IuILu de
poIInIzudores, por Io que nos resuILu ImposIbIe predecIr cuuIes son Ius especIes que mus
rIesgo corren. Es probubIe que mucIus pIunLus rurus esLn recIbIendo un servIcIo de
poIInIzucIn menos seguro que eI que un diu LuvIeron, pero esLo generuImenLe no seru
desveIudo yu que nudIe Io esLu esLudIundo. Son muy pocos Ios esLudIos u Iurgo pIuzo que se
IIevunu cuboencuuIquIer IubILuL, y resuILu muy dIIicII sepurur Ios eIecLos de Iu ubunduncIu de
poIInIzudores de Ios eIecLos de oLros cumbIos umbIenLuIes. EneI cusode Ius pIunLus perennes,
sI esLus producen pocus semIIIus, probubIemenLe pusurun busLunLes uos unLes de que Ios
eIecLos seun observudos. In lu uctuulidud, simplemente no huy suIicientes dutos
disponibles puru sucur conclusiones u grun esculu sobre si los cumbios en lu
ubundunciu de polinizudores estn teniendo un impucto generulizudo en lus
comunidudesnuturulesdepluntus|q|.
Aunque Ios ecosIsLemus purecenmosLrur unu serIe de mecunIsmos que Ies oLorgununu cIerLu
esLubIIIdud unLe deLermInudus uILerucIones, producIdus bIen de Iormu nuLuruI o IruLo de Ius
ucLIvIdudes Iumunus, resuILuriu conLruproducenLe, u Iu pur que IrresponsubIe, empIeur esLe
urgumenLo como jusLIIIcucIn puru conLInuur expIoLundo Ios servIcIos ecosIsLmIcos de
Iormu IrrucIonuI, sobre LodosI consIderumos eI desconocImIenLoque Loduviu Lenemos ucercu
de su IuncIonumIenLo.
EneI uoz.o1zyu IubILumos eneI pIuneLu TIerru ,.ooomillones deseres humunos, unu
pobIucIn que se esLImu podriu uIcunzur Ios qoo mIIIones de personus u medIudos de esLe
sIgIo. Pero... quin polinizur los cultivos que hurn Iultu en un Iuturo puru
sutisIucerlusnecesidudesdetuntu gente?.
u poIInIzucIn es un proceso esencIuI, LunLo puru Ios ecosIsLemus LerresLres nuLuruIes como
puru Ios gesLIonudos por eI Iombre; resuILu vILuI puru Iu produccInde uIImenLos y Ios medIos
de vIdu de Ios seres Iumunos, reIucIonundo dIrecLumenLe Ios ecosIsLemus sIIvesLres con Ios
sIsLemus de produccInugricoIu.
os seres Iumunos, busundonos eneI supuesLo de que Iu poIInIzucInes unservIcIoecoIgIco
gruLuILo y ubundunLe, Iemos someLIdo u Ios poIInIzudores u unu grun presIn con nuesLru
ucLIvIdud (ver upurLudo - ucLores que pueden uIecLur u Iu dIversIdud y ubunduncIu de
poIInIzudores). u IorLIcuILuru se Iu expundIdo rupIdumenLe u Io Iurgo de Ius ILImus
dcudus, mIenLrus que eI puIsuje se Iu unIIormIzudo u cuusu de Iu ugrIcuILuru InLensIvu. u
IuILu de poIInIzucIn Iu uumenLudo Iu sensIbIIIzucIn ucercu deI vuIor de esLe servIcIo y de Ios
requerImIenLos de su ordenucIn.
. Importunciu puru loscultivos
16
. Importunciu de los polinizudores
Numerosos esLudIos nos IndIcun que lu produccin de ms del So% de lus especies
cultivudus en Iuropu depende, en muyor o menor medidu, de unimules
polinizudores, prIncIpuImenLe InsecLos y, denLro de esLos, de Ius ubejus (sIIvesLres y
domsLIcus).
u poIInIzucIn por InsecLos es un servIcIo ecosIsLmIco y LumbIn unu prucLIcu producLIvu
umpIIumenLe uLIIIzudu por ugrIcuILores de Lodo eI mundo. ConsLILuye u su vez unu
IerrumIenLu de gesLInenIu que Ius ubejus domsLIcus, Ios ubejorros yoLrus pocus especIes de
ubejus son comprudus o urrendudus por Ios ugrIcuILores en mucIos puises puru
compIemenLur Iu ucLIvIdud de Ios poIInIzudores sIIvesLres IocuIes. os ugrIcuILores LIenen
cIuro eI beneIIcIo econmIco de Iu poIInIzucIn unImuI, exIsLIendo yu un mercudo bIen
desurroIIudo en EEUU y en Europu de uIquIIer de coImenus de ubejus domsLIcus, y de
coIonIus de ubejorros por Lodo eI mundo. EsLu prucLIcu, sugIere que no Iuy yu suIIcIenLes
poIInIzudores sIIvesLres puru usegurur unu poIInIzucIn udecuudu de Lodos Ios cuILIvos que se
demundun ucLuuImenLe. SIn emburgo, Iu ucLIvIdud de esLos ILImos no debe ser desprecIudu,
pues Ios poIInIzudores sIIvesLres, en purLIcuIur Ius ubejus sIIvesLres, conLrIbuyen
sIgnIIIcuLIvumenLe u Iu poIInIzucInde unu grunvurIedudde cuILIvos.
En Ios ILImos LIempos, purece que LunLo Iu ubunduncIu y dIversIdud de poIInIzudores
sIIvesLres, como Iu ubunduncIu de Ius ubejus domsLIcus se encuenLrun serIumenLe
umenuzudus. EsLe descenso de Ius pobIucIones de poIInIzudores, Iu IIevudo u Ios
InvesLIgudores u LruLur de evuIuur, deI modo mus IIubIe posIbIe, Ius poLencIuIes prdIdus
econmIcus que esLu LendencIu podriu suponer, y u esLImur eI grudo de dependencIu de Iu
ugrIcuILuru mundIuI de Ios unImuIes poIInIzudores.
os prImeros InLenLos que se reuIIzuron puru LruLur de usIgnur un vuIor moneLurIo u Ios
poIInIzudores, consIsLiunsImpIemenLe encuunLIIIcur eI vuIor LoLuI de Ios cuILIvos poIInIzudos
por unImuIes (prIncIpuImenLe InsecLos). SInemburgo, yu que Iu produccInde Ios cuILIvos en
Iu muyoriu de Ios cusos Lun sIo se reduce en uusencIu de poIInIzudores, un segundo mLodo
mus reIInudo puru esLImur Iu ImporLuncIu de sLos consIsLe en InLroducIr un porcenLuje o
proporcIn de dependencIu, que LIene en cuenLu eI ImpucLo reuI de Ios poIInIzudores sobre Iu
produccIn de Ios dIIerenLes cuILIvos. EsLu proporcIn de dependencIu permILe cuIcuIur Iu
prdIdu de produccIn en cuso de desupurcIcIn de Ios poIInIzudores, sIendo usi usImIIudo eI
vuIor de Iu poIInIzucInpor unImuIes conIu correspondIenLe prdIdu deI vuIor deI cuILIvo. Por
Io LunLo, eI vuIor moneLurIo de Iu poIInIzucIn por unImuIes esLu dIrecLumenLe reIucIonudo
con Ius Lusus de dependencIu de Ios poIInIzudores esLImudus puru cudu cuILIvo. o
verduderumenLe dIIicII es ponerse de ucuerdo u Iu Ioru de precIsur esos vuIores de
dependencIu de Ios poIInIzudores puru Ios dIIerenLes cuILIvos y Ius dIsLInLus regIones
geogruIIcus.
GuIIuI y coIuborudores se propusIeron cuunLIIIcur Iu prdIdu econmIcu que supondriu puru
Ios 1oo prIncIpuIes cuILIvos uLIIIzudos dIrecLumenLe en Iu uIImenLucIn Iumunu Iu LoLuI
desupurIcIn de Ios InsecLos poIInIzudores. Sus cuIcuIos se reuIIzuron bujo eI supuesLo de unu
prdIdu LoLuI de poIInIzudores, uunque podriunexLrupoIurse u cuuIquIer nIveI de dIsmInucIn
de poIInIzudores, pues exIsLe evIdencIu empirIcu de que eI rendImIenLo de Ios cuILIvos
enLomIIIos (cuILIvos poIInIzudos por InsecLos, de Iormu predomInunLe o excIusIvu) muesLru
unu correspondencIu IIneuI con Iu densIdud de poIInIzudores. EsLImuron que el vulor
econmicomundiul delos insectos polinizudores enel uo.oog Iuede1g.ooo
millones de euros, Io que represenLubu q,g% del vulor de lu produccin mundiul
ugricolu uLIIIzudu puru uIImenLucIn Iumunu en ese uo. Observuron que Ios cuILIvos que
muyor dependencIu de Ios poIInIzudores presenLun son Ios vegeLuIes, Ios IruLuIes y Ius
17
Polinizudores y biodiversidud
pIunLucIones de especIes puru Iu exLruccIn de uceILes. TumbIn se enconLruron con que eI
vuIor (por LoneIudu) de uqueIIos cuILIvos que no dependen de Iu poIInIzucIn por InsecLos
(como Ios cereuIes, Iu cuu de uzcur o ruices y LubrcuIos) eru, como promedIo, cInco veces
InIerIor uI de uqueIIos cuILIvos dependIenLes de poIInIzudores. u Lusu de vuInerubIIIdud (o
dependencIu) de Iu produccInugricoIu mundIuI IrenLe u Iu desupurIcInde Ios poIInIzudores
bIoIgIcos que esLImuronpuru ese uoz.oo (q,%) puede purecer pequeu, pero noreveIu eI
umpIIo murgen de vuIores enconLrudo puru Ius dIIerenLes cuLegorius esLubIecIdus de cuILIvos.
TuI y como eru esperubIe, LunLo por eIevudo nmero de especIes consIderudus como por Iu
IeLerogeneIdud exIsLenLe en cuunLo u Iu produccIn ugricoIu, Iu vuInerubIIIdud unLe un
descenso de poIInIzudores vurIubu LumbIn mucIo enLre Ius dIIerenLes regIones y
conLInenLes. SIn emburgo, en cudu regIn podiu enconLrurse uI menos unu cuLegoriu de
cuILIvo uILumenLe dependIenLe de Ios poIInIzudores, con Lusus de vuInerubIIIdud enLre eI zz%
yeI qq%||.
EIecLIvumenLe, no todus lus especies vegetules cultivudus por el ser humuno
dependen de los polinizudores puru su produccin. No obsLunLe, mucIus de Ius
pIunLus cuILIvudus muesLrun un uumenLo en Iu produccIn de semIIIus y IruLos en presencIu
de Ios poIInIzudores udecuudos. rboIes IruLuIes (uImendros, meIocoLoneros, cerezos,
cIrueIos, munzunos, peruIes, eLc.), IegumInosus Iorrujerus (como Iu uIIuIIu o eI LrboI),
cucurbILuceus (meIones, pepInos, cuIubuzus, cuIubucInes, eLc.), pIunLus puru Iu exLruccIn de
uceILe (como Iu coIzu o eI gIrusoI) o IIbrus LexLIIes (como eI IIno y eI uIgodn), sonsIo uIgunos
ejempIos de pIunLus que podriunresenLIrse por Iu IuILu de ugenLes poIInIzudores.
En Ios ILImos uos, Iu preocupucIn sobre Iu posIbIe dIsmInucIn de esLos ugenLes
poIInIzudores Iu Ido en uumenLo. En ocusIones, se IubIu IncIuso de unu "crisis u nivel
mundiul de los polinizudores". u cuesLIn es resultu esto unu eugerucin? o
nuesLru preocupucInesLu reuImenLe jusLIIIcudu?.
Puru uIgunos cIenLiIIcos, nuesLru percepcIn de esLu crIsIs de poIInIzudores se busu
prIncIpuImenLe en Iu eIevudu morLuIIdud de coIonIus de ubejus meIiIerus empIeudus puru
poIInIzur dIIerenLes cuILIvos en NorLeumrIcu y en eI descenso de ubejorros y murIposus en
Europu, mIenLrus que en mucIos oLros Iugures, Ius comunIdudes de poIInIzudores sIIvesLres
muesLrun respuesLus mIxLus IrenLe u Ios cumbIos umbIenLuIes (es decIr, en unos cusos su
nmero dIsmInuye, pero en oLros cusos su nmero uumenLu). Ademus, sosLIenen que no son
LunLos Ios cuILIvos de uIImenLos busIcos puru eI ser Iumunoque dependenpor compIeLode Ios
servIcIos de poIInIzucIn, y que Iu muyoriu de Ios que sI dependenIubILuuImenLe se pIunLunu
pequeu escuIu en ugroecosIsLemus dIversIIIcudos que probubIemenLe uIberguen
comunIdudes sunus de poIInIzudores sIIvesLres, o en sIsLemus uILumenLe munejudos, en
buenu medIdu IndependIenLes de esLos poIInIzudores sIIvesLres. u prdIdu de uIgunus
especIes de poIInIzudores no Lendriu por qu uIecLur necesurIumenLe u Iu produccIn de Ios
cuILIvos; puede que esLos seun poIInIzudos por eI vIenLo o que se uuLopoIInIcen, o quIzu esLos
cuILIvos puedun Iucer IrenLe u Iu prdIdu de uIgunus especIes poIInIzudorus sI exIsLe unu
dIversIdud suIIcIenLe de poIInIzudores susLILuLos (Ie uqui un buen ejempIo de Iu ImporLuncIu
de conservur Iu bIodIversIdud, pues en generuI, Ios ecosIsLemus mus dIversos son LumbIn Ios
mus esLubIes). Por Io LunLo, unu dIsmInucIn de poIInIzudores probubIemenLe sIo cuusuriu
unu crIsIs ugricoIu en uqueIIos cuILIvos que son dependIenLes de Ios poIInIzudores, que esLun
IImILudos por Iu presencIu de esLos o que necesILun de un poIInIzudor especiIIco. u cuesLIn
se compIIcu sI consIderumos Ius consecuencIus ecoIgIcus que esLos descensos de Ios servIcIos
de poIInIzucIn podriun ucurreur; y es que Iu muyoriu de esLos poIInIzudores se encuenLrun
LumbIn en Iu buse de Ius cudenus LrIIcus de Ios ecosIsLemus LerresLres, como uIImenLo de
peces, unIIbIos, repLIIes, uves, mIcromumiIeros, eLc.
18
. Importunciu de los polinizudores
Segn Ios ruzonumIenLos de Ios cIenLiIIcos mus escpLIcos, uunque jusLIIIcur uccIones de
conservucIn en buse u un descenso en Ios servIcIos de poIInIzucIn podriu ser un LunLo
excesIvo, lus iniciutivus eistentes puru lu monitorizucinde polinizudores estun
bien Iundudus, dudu lu incertidumbre eistente ucercu de lu dinmicu
poblucionul delu inmensu muyoriu deellos|6|.
EsLo, enIo que u Iu ugrIcuILuru se reIIere. SI nos propusIrumos udjudIcur unvuIor econmIco
u Ios unImuIes poIInIzudores consIderundo su ImporLuncIu puru Lodus Ius pIunLus que de eIIos
dependen puru su reproduccIn, muy probubIemenLe IIeguriumos u Iu concIusIn de que esu
cIIru LIene unvuIor IncuIcuIubIe.

Seu como Iuere, u nIveI gIobuI eI poIInIzudor "domsLIco" mus uLIIIzudo puru IncremenLur Iu
produccIn ugricoIu es Iu ubeju meIiIeru (Apis mellijerc), por Io que nos cenLruremos en esLe
InsecLo, uunque oLrus especIes de ubeju se empIeun en conLexLos especiIIcos (como por
ejempIo Iu ubeju corLudoru de Iojus, Mecchile rotundctc). OLru prucLIcu IrecuenLe en Iu
poIInIzucIn de cuILIvos es eI uso de ubejorros (ombus sp.), especIuImenLe LIIes en cuILIvos
bujo pIusLIco (Invernuderos), o puru poIInIzur uqueIIus especIes vegeLuIes donde Ius ubejus
domsLIcus nosoneIIcuces, comoeI LomuLe.
Se Iu demosLrudo que lu ubeju meliIeru, que hu sido bien estudiudu en
compurucin con otrus especies de ubejus, es cupuz de incrementur lu
produccin de los cultivos polinizudos por unimules hustu un q6 %. u ubeju
domsLIcu LumbIn poIInIzu mucIus pIunLus sIIvesLres, pero esLu conLrIbucIn no sIempre
esLu bIen documenLudu con duLos empirIcos, y Iu conLrIbucIn de Ios poIInIzudores sIIvesLres
podriu ser muyor de Ioque se pIensu |;|.
.z.1 u ubeju domsLIcu, unpoIInIzudor unIversuI
Puru comprender por qu se consIderu u Iu ubeju meIiIeru un buen poIInIzudor, es necesurIo
Lener en cuenLu unu serIe de curucLerisLIcus busIcus ucercu de Iu bIoIogiu de esLu especIe. us
ubejus meIiIerus son InsecLos socIuIes (perLenecIenLes uI orden Hmenopterc), que se
HYMENDPTERA, Apidce
Abeju domsLIcu (Apis mellijerc ., 1;8)
IIbundo en Iu InIIorescencIu de un suuce (Sclix . sp.)
oLo: Juun MunueI osudu Rodriguez,
rIberu deI rio MIo (Ourense)
HYMENDPTERA, Apidce
Abeju domsLIcu (Apis mellijerc ., 1;8) en vueIo
curgudu de poIen
oLo: DuvId MurLin AIbuIudejo,
Torres de Iu AIumedu (MudrId)
19
Polinizudores y biodiversidud
ugrupun en coIonIus muy pobIudus (deI orden de 6o.ooo ubejus en unu coImenu LIpo), que se
munLIenen recoIecLundo grundes cunLIdudes de poIen y ncLur prIncIpuImenLe y en Ius que
exIsLe unu dIIerencIucIn de cusLus (reInus, obrerus y zungunos) con un uILo grudo de
orgunIzucIn. Como es bIen subIdo, Ius ubejus meIiIerus empIeun unu pecuIIur dunzu puru
comunIcurse unus u oLrus Iu IocuIIzucIn deI uIImenLo, repurLIendo en grupos u sus
pecoreudorus (obrerus recoIecLorus), que concenLrun LemporuImenLe su Lrubujo en IIores de
Iu mIsmu especIe. Es decIr, mIenLrus Ius IIores de unu deLermInudu especIe vegeLuI esLun
dundo poIen o ncLur (uIgo puru Io que cudu pIunLu requIere unus condIcIones deLermInudus
de LemperuLuru, Iumedud, eLc.), Ius pecoreudorus que se encuenLrun expIoLundo esu IuenLe
de uIImenLomuesLrununu uILu IIdeIIdudpor Iu mIsmu, Ioque uumenLu consIderubIemenLe Ius
probubIIIdudes de xILo en LrmInos de poIInIzucIn cruzudu. A esLo debemos sumurIe eI
IecIo de que Ius coImenus de ubejus meIiIerus, podemos LrunsporLurIus de un Iugur u oLro u
nuesLro unLojo, IIevurIus u un deLermInudo cuILIvo cuundo Ius pIunLus se encuenLrun en IIor y
LrunsporLurIus despus u oLros cuILIvos ou zonus mus propIcIus puru su munLenImIenLo.
Il uso ruccionul de colonius de ubejus meliIerus puru lu polinizucinde cultivos
constituye unu rumu de lu uctividud upicolu por si mismu, con unus regIus que es
ImporLunLe conocer, por eI bIen LunLo de Ios upIcuILores como de sus socIos ugrIcuILores |8|.
us coImenus munejudus puru Iu poIInIzucIn de cuILIvos, normuImenLe son Iorzudus u
Lrubujur en condIcIones esLresunLes puru Iu especIe, LenIendo que soporLur procesos de curgu
y descurgu, LrunsporLes mus o menos Iurgos, unu IuerLe IImILucIn espucIo-LemporuI deI
uIImenLo (yu que en mucIus ocusIones Ios nIcos recursos IIoruIes u dIsposIcIn de Ius ubejus
son Ios proporcIonudos por eI cuILIvo en cuesLIn), un exceso de LruLumIenLos sunILurIos con
IInuIIdud prevenLIvu (con Ios InconvenIenLes que esLo supone, prIncIpuImenLe debIdos uI
desurroIIo de resIsLencIus), eLc. us reInus, que de Iormu nuLuruI durun -q uos en buenus
condIcIones, en esLos cusos se renuevun prucLIcumenLe cudu uo. Se LruLu de unu upIcuILuru
InLensIvu uI servIcIode Iu uIImenLucInIumunu.
Iiguru . CoImenus en eI InLerIor de unu pIunLucIn de IruLuIes.
Aunque no es eI nIco poIInIzudor que podriumos cuLuIogur como "domsLIco", Iu ubeju meIiIeru (Apis mellijerc)
es con dIIerencIu Iu especIe mus uLIIIzudu puru poIInIzur mucIos de nuesLros cuILIvos.
IusLrucIn: Juun Hernuz
20
. Importunciu de los polinizudores
Como ejempIo, podemos consIderur Iu uporLucIn de Iu ubeju domsLIcu uI cuILIvo deI
uImendro, donde se recomIendun de u 8 coImenus por IecLureu puru unu buenu
poIInIzucIn. En esLe cuso, se Iu esLImudo un IncremenLo en eI rendImIenLo de Iu produccIn
de 1.ooo C por cudu coImenu InLroducIdu.
EsLudos UnIdos es eI prImer producLor de uImendrus, ucupurundo eI 8o% de Iu produccIn
mundIuI. SoIumenLe en CuIIIornIu, Ius pIunLucIones de uImendros ocupun unus oo.ooo
IecLureus, donde son necesurIus 1, mIIIones de coImenus. Puru Iucernos unu Ideu de Iu
ImporLuncIu que Iu Ido udquIrIendo Iu poIInIzucIn de cuILIvos: en 1.q;, eI vuIor deI uIquIIer
de unu coImenu en EEUU eru uproxImudumenLe de 1o C, mIenLrus que en eI z.oo; superubu
yu Ios 1oo C.
Espuu es Iu segundu producLoru de uImendrus, con unu superIIcIe uproxImudu de o.ooo
IecLureus dedIcudus u su cuILIvo donde, segn Ius recomenducIones de uIgunos experLos,
seriun necesurIus z.;o.ooo coImenus. SIn emburgo, en nuesLro puis, en Ius rurus ocusIones
enIus que eI ugrIcuILor Ie pugu uI upIcuILor por eI uIquIIer de Ius coImenus, eI vuIor oscIIu enLre
1o-1 C por coImenu.
OLros ejempIos nos IIegun desde Nuevu ZeIunzu, donde Iu demundu de coImenus puru
poIInIzur kIwIs se Iu IncremenLudo en un .ooo% en Ios ILImos 1 uos. O desde CIIIe,
donde se esLImu que se generuron enLre q y 16 mIIIones de dIures de gununcIus grucIus u Iu
poIInIzucInpor Ius ubejus domsLIcus, y donde eI pugo por poIInIzucInconsLILuye eI o%de
Ios Ingresos deI upIcuILor.
Unu cuesLInImporLunLe y que convIene dejur cIuru es que Iu cuIIdudy eI cuujudo de Ios IruLos
LumbInmejorunconsIderubIemenLe enpresencIu de Ios poIInIzudores udecuudos, por Ioque
seriu unerror cuunLIIIcur nIcumenLe enLrmInos ubsoIuLos de produccInIos beneIIcIos que
sLos suponenpuru Ios cuILIvos.
21
q. Principules grupos de polinizudores
EI rungo de unImuIes que purLIcIpun en Iu poIInIzucIn de ese 8;, % (o8.ooo especIes)
esLImudo de Lodus Ius ungIospermus conocIdus (cercu de z.ooo especIes) es muy umpIIo, y
mucIos de esLos poIInIzudores munLIenen con Ius pIunLus reIucIones evoIuLIvus muy
especIuIIzudus. Huy que Lener en cuenLu que Ios esLudIos reuIIzudos sobre esLe Lemu
presenLun sesgos reuImenLe ImporLunLes. Por ejempIo, son mucIo mus IrecuenLes Ios
Lrubujos reuIIzudos enEEUU y Europu que Ios reuIIzudos enCIInu oenIu ndIu. Por oLroIudo,
LunLo Iu ubeju domsLIcu (Apis mellijerc) como Ios requerImIenLos de poIInIzucIn de Ius
pIunLus cuILIvudus, esLun mucIo mus esLudIudos que Iu IIoru y Ios poIInIzudores sIIvesLres, e
IncIuso denLro de sLos ILImos, no Lodos Ios grupos se Iun unuIIzudo con Iu mIsmu
proIundIdud. SIn enLrur en mucIos deLuIIes, nos IImILuremos uqui u exponer unus breves
generuIIdudes sobre uqueIIos que, con Iu InIormucIn ucLuuImenLe dIsponIbIe, se consIderun
Ios prIncIpuIes grupos de unImuIes poIInIzudores.
os InsecLos son Iu cuLegoriu mus unLIguu y LumbIn eI grupo mus grunde de poIInIzudores.
Ademus, como yu se Iu IndIcudo, en IuLILudes LempIudus como Ius que corresponden u
Espuu, eIIos sonIos prIncIpuIes encurgudos de reuIIzur esLe ImporLunLe "Lrubujo" que supone
Iu poIInIzucInde Ius pIunLus.
Abejus, ubejorros, IormIgus y uvIspus perLenecen, enLre oLros, u esLe orden. Con cercu de
zoo.ooo especIes descrILus, Ios IImenpLeros se encuenLrun dIsLrIbuidos por cusI Lodo eI
pIuneLu, excepLuundo IuLILudes y uILILudes eIevudus. SIo en Iu PeninsuIu brIcu podemos
enconLrur mus de q.oo especIes.
Aunque en Iu ucLuuIIdud no Iuy IecIu unu evuIuucIn cuunLILuLIvu de Iu ImporLuncIu reIuLIvu de
Ios dIIerenLes Luxones de poIInIzudores puru Iu poIInIzucIn de Iu IIoru mundIuI, Iu muyoriu de
ecIogos especIuIIzudos en poIInIzucIn esLuriu de ucuerdo en que Ius ubejus {serie
Apiformes) son Ios poIInIzudores predomInunLes puru Iu muyoriu de pIunLus y ecosIsLemus |q|.
q.1 Insectos
q.1.1 HImenpLeros
23
EIIus son u menudo Ios vIsILunLes mus IrecuenLes de Ius IIores, por Io que sI consIderumos Iu
Lusu de vIsILu unpredIcLor IIubIe de Iu poIInIzucIn, esLoIus convIerLe LumbInprobubIemenLe
en Ios poIInIzudores mus ImporLunLes. u predomInuncIu de Ius ubejus como poIInIzudores
puede uLrIbuIrse uI IecIo de que Ius uproxImudumenLe zo.ooo especIes conocIdus son
IIoricoIus obIIgudos, y LunLo Iurvus como uduILos se uIImenLunde producLos IIoruIes. EnLodos
Ios demus grupos de poIInIzudores, sIounsubconjunLode especIes vIsILunIus IIores, esLundo
Iu IIorIvoriu resLrIngIdu u Iu Iuse uduILu. Abejus Iembru de especIes no purusILus gusLun grun
purLe de su vIdu uduILu recoIecLundo poIen puru uIImenLur u su criu, y muesLrun LunLo
comporLumIenLos como esLrucLurus especIuIIzudus puru Iu coIecLu de poIen (udemus de unu
ubundunLe pIIosIdud), enconLrusLe conIu muyoriu de Ios oLros grupos de poIInIzudores.
A menudo se denomInu sindrome IIoruI uI conjunLo de curucLeres de Ius IIores desLInudos u
uLruer u un LIpo purLIcuIur de poIInIzudor. En eI cuso de Ios IImenpLeros, sus preIerencIus
sonIus IIores de coIores umurIIIos, vIoIeLus o uzuIes, conoIores suuves, grundes cunLIdudes de
poIen yJo ncLur, necLurIos escondIdos en proIundIdud y presencIu de seuIes uILruvIoIeLu
IndIcundoIes que Iu IocuIIzucInde esLe IiquIdouzucurudo(ncLur).
us moscus {orden Diptern) son Ios segundos vIsILunLes mus IrecuenLes de Ius IIores, y u
menudo superun en nmero u Ius ubejus cuundo Ius LemperuLurus son bujus, como ocurre en
IuLILudes eIevudus. Aunque consLILuyenungrupo dIverso concercu de 1o.ooo especIes (mus
de ;.ooo podemos enconLrurIus en Iu PeninsuIu brIcu), Ios vIsILunLes de Ius IIores mus
IrecuenLes se concenLrun en Lres IumIIIus: Srphidce, ombliidce y Tcchinidce. De esLos
Lres grupos, Ios sirIIdos sonIos vIsILunLes de IIores mus ImporLunLes; de Ius uproxImudumenLe
6.ooo especIes de sirIIdos que se conocen, en Iu muyoriu Ios uduILos consumen ncLur y, en
uIgunos cusos, poIen. os dipLeros son grundes oporLunIsLus que ocupun Iu muyoriu de
IubILuLs LerresLres (mucIos son purusILos), pudIendo enconLrurse sus Iurvus en cuuIquIer
medIo.
q.1.zDipLeros
Polinizudores y biodiversidud
HYMENDPTERA, Apidce
Abeju de unLenus Iurgus (Eucerc lonicornis . 1;8)
LrunsporLundo Ios poIInIos de unu orquideu murIposu
(Drchis pcpilionccec .)
oLo: runcIsco Rodriguez uque, Topures (AImeriu)
HYMENDPTERA, Apidce
Abejorro (ombus terrestris ., 1;8) sobre gIrusoI
(Helicnthus cnnuus .)
oLo: MurLu Rumirez Cores, ScIuLLerwuId
Buden-WurLLemberg (AIemunIu)
24
q. Principules grupos de polinizudores
DIPTERA, Srphidce
Moscu cernIdoru (Episrphus bcltectus De Geer, 1;;6)
sobre unu Juru bIuncu (Cistus clbidus .)
oLo: MunueI ngeI Rosudo, Jurdin BoLunIco ALIunLIco
(GIjn, AsLurIus)
HubILuuImenLe, Ios dipLeros se venuLruidos por IIores pequeus, de coIor muncIudo prpuru
y verdoso, con ncLur IIbre, e Inodorus o con un oIor cuduvrIco y puLreIucLo (IIores que Iun
desurroIIudo oIores puru uLruer moscus de Iu currou y eI esLIrcoI, como ocurre en uIgunus
especIes de Aruceus, AscIepIuduceus yOrquIduceus).
Huy IusLu 1oo especIes de pIunLus cuILIvudus que dependen de Iu poIInIzucIn por dipLeros;
esLe puruce ser, por ejempIo, eI cusodeI cucuo(Theobromc cccco).
Muriposus y polillus {orden Lepidoptern) son oLro grupo dIverso con cercu de
oo.ooo especIes, de Ius cuuIes podemos enconLrur unus q.ooo en Iu PeninsuIu brIcu.
MucIus especIes son necLurivorus, pero suIvo unus pocus excepcIones, no consumen poIen.
AIgunus especIes nI sIquIeru se uIImenLun en Ius IIores, sIno que consumen eI jugo de uIgunos
IruLos, o sImpIemenLe no se uIImenLun cuundo son uduILos. os Luxones necLurivoros y, por
LunLo, ImporLunLes desde eI punLo de vIsLu de Iu poIInIzucIn se concenLrun en Ius IumIIIus de
poIIIIus Sphinidce, Noctuidce y Geometridce, y en Ius IumIIIus de murIposus Hesperiidce y
Pcpilionidce. Todus Ius IumIIIus necLurivorus esLun represenLudus por Lodo eI mundo, pero
uIcunzun su muxImu dIversIdud en Ios LrpIcos. Aunque IuILun duLos exIuusLIvos en esLe
uspecLo, se cree que puru Iu muyoriu de Ius especIes de pIunLus, Ius murIposus vIsILunIus IIores
conmenor IrecuencIu que Ius ubejus y podriunLumbIndeposILur menos poIenencudu vIsILu.
SIn emburgo, uIgunos esLudIos sugIeren que murIposus y poIIIIus LrunsporLun eI poIen mus
Iejos que oLros InsecLos, y esLe LrunsporLe de poIen u Iurgus dIsLuncIus podriu Lener
consecuencIus genLIcus ImporLunLes puru Ius pIunLus |q|.
q.1.epIdpLeros
LEPIDDPTERA, Sphinidce
EsIInge coIIbri (Mccrolossum stellctcrum ., 1;8)
uproxImundose u unu Iuvundu (Lctcndulc . sp.)
oLo: DuvId Gmez CoIIudo, OnLInyenL (VuIencIu)
LEPIDDPTERA, Pcpilionidce
Mucun (Pcpilio mcchcon ., 1;8) sobre zunuIorIu
sIIvesLre (Dcucus ccrotc .)
oLo: ngeI MurLin MonLoyu, AIcuIu de XIverL (CusLeIIn)
25
Polinizudores y biodiversidud
os IepIdpLeros muesLrun preIerencIu por Ius IIores grundes, con Iormus LubuIures
uIurgudus. us murIposus dIurnus son uLruidus por IIores erecLus, de coIores rojIzos, rosudos,
muIvus, que se ubren durunLe eI diu y cuyos necLurIos presenLun murcus vIsuuIes; Ius poIIIIus
nocLurnus, por su purLe, udemus de encurgurse de Iu poIInIzucIn de uqueIIus IIores que se
ubren desde eI uLurdecer IusLu por Iu muunu Lempruno, preIIeren IIores IorIzonLuIes, de
coIores bIunquecInos y con murcus oIorosus. A Iu Ioru de vuIorur Iu IuncIn poIInIzudoru de
Ios IepIdpLeros, es ImporLunLe Lener en cuenLu su curucLerisLIco upuruLo bucuI de LIpo
cIupudor: sus Iurgus Lrompus (denomInudus espIrILrompus), que se enroIIun en espIruI en
esLudo de reposo, Ies permILen ucceder uI ncLur ubIcudo en eI Iondo de uIurgudos Lubos o
espoIones, uprovecIundousi recursos u Ios que oLros poIInIzudores noLIenenIucII ucceso.
os escurubujos {ordenColeoptern) esLunconsIderudos como ungrupo muy unLIguo de
vIsILunLes IIoruIes, su regIsLro IsII se remonLu u unos 1oo mIIIones de uos unLes de Iu
upurIcInde Ius prImerus pIunLus conIIores.
Con mus de 6o.ooo especIes descrILus (uproxImudumenLe unu cuurLu purLe de Ius especIes
unImuIes conocIdus), podemos enconLrur coIepLeros en Iu muyoriu de Ios IubILuLs deI
pIuneLu (prIncIpuImenLe LerresLres). SoIumenLe en Iu PeninsuIu brIcu, podemos enconLrur
mus de 1o.ooo especIes.
Su uIImenLucIn es muy vurIudu: Ios Iuy
IILIugos (uI menos en unu Iuse de su cIcIo
de vIdu), curnivoros, IungIvoros, deLrILivo-
ros, coprIugos, eLc. os escurubujos, como
Ius moscus, son u menudo mus bIen
generuIIsLus en sus vIsILus u Ius IIores y, uI
IguuI que Ius IormIgus, LIenden u poIInIzur
por cusuuIIdud cuundo vIsILun Ius IIores
puru uIImenLurse (uIgunos escurubujos son
en ocusIones desLrucLIvos puru Ius IIores
que vIsILun).
En generuI, Ios coIepLeros son uLruidos por IIores de coIor bIunco o verde bIunquecIno,
soIILurIus o en rucImo, con Iormus cncuvus, unLerus y esLIgmus expuesLos, ovurIos
proLegIdos, grundes cunLIdudes de poIenymuyoIorosus.
q.1.q CoIepLeros
CDLEDPTERA, Sccrcbceidce
TropInoLu (Tropinotc squclidc ScopoII, 1;8)
sobre unu Juru bIuncu (Cistus clbidus .)
oLo: Jess MunueI Crespo MurLin,
VIIIunuevu deI resno (Budujoz)
26
q. Principules grupos de polinizudores
q. Otrospolinizudores
EnLre Ios InverLebrudos no InsecLos, se Iu seuIudo u Ios curucoIes como poIInIzudores de
Aspidistrc sp., pIunLus deI esLe usIuLIco empurenLudus con eI IIrIo de Ios vuIIes (Contcllcric
mcjclis) presenLe en Ius zonus LempIudus deI IemIsIerIo norLe. us IIores de Iu uspIdIsLru son
pequeus, recIoncIus, InsIgnIIIcunLes, de un coIor murrn puIIdo y sIn pecIoIo, y suIen u rus
deI sueIo. En Iu nuLuruIezu, se supone que Ios curucoIes se urrusLrun u Lruvs de Ius IIores,
LrunsIIrIendo eI poIen de unus u oLrus, pero no se Iun enconLrudo duLos IIubIes de oLrus
especIes poIInIzudus por curucoIes.
EnLre Ios verLebrudos, enconLrumos poIInIzudores prIncIpuImenLe en deLermInudus IumIIIus
de pujuros y murcIIugos, uunque oLros pequeos mumiIeros omursupIuIes y uIgunos repLIIes
puedenLumbIndesempeur esLu IuncIn.
Huy vurIos grupos de uves que se uIImenLun de ncLur. os mus conocIdos son Ios coIIbries
(IumIIIu Trochilidce), que IubILun soIumenLe en AmrIcu deI NorLe y deI Sur y enLre Ios que
podemos enconLrur mus de oo especIes vIsILunLes IubILuuIes de Ius IIores. OLros ejempIos
son Ius IumIIIus Nectcriniidce (suImungus, necLurInus o pujuros soI"), Psittccidce (IorILos) y
Meliphcidce (comedores de mIeI), que IncIuyenIundumenLuImenLe especIes de Ios bosques
LropIcuIes de IrIcu, AsIu yAusLruIIu.
Puru enconLrur cusos de poIInIzucIn ornILIIIu en Espuu, podemos ucudIr u Ius sIus
CunurIus, donde uno de Ios uspecLos mus IIumuLIvos de su IIoru es Iu presencIu de especIes
vegeLuIes con curucLeres IIoruIes LipIcos de Ius pIunLus poIInIzudus por uves. EsLo es, IIores de
coIores rojos o prpurus que no reIIejun Iu Iuz uILruvIoIeLu, con unu eIevudu produccIn de
ncLur y conunu concenLrucInbuju enuzcures. NormuImenLe sonuves noespecIuIIzudus en
IIbur ncLur Ius que se uprovecIunde esLe vuIIosorecurso(currucus, mosquILeros, IerrerIIIos,
eLc.), cumpIIendode pusounu ImporLunLe Iubor poIInIzudoru puru uIgunus pIunLus.
En cuunLo u Ios repLIIes, podemos comenLur eI cuso de Iu lugurtiju buleur (Podcrcis
liljordi), especIe endmIcu de MuIIorcu y Menorcu, que Iu desupurecIdo de umbus IsIus y
soIumenLe se encuenLru en pequeus IsIus e IsIoLes sILuudos uIrededor de eIIus. Se encuenLru
IncIuidu en eI Anexo de Iu ConvencIn de Bernu, en eI ApndIce de CTES y cuLuIogudu
como En PeIIgro (EN) por Iu UCN. Su dIeLu IubILuuI IncIuye eI consumo de poIen y IIores de
umbeIiIerus (como Dcucus sp.), IenLIsco (Pistccic lentiscus) y romero (Rosmcrinus
ojjicinclis). TumbIn Iun sIdo observudus consumIendo eI ncLur de Iu muIvu (Lctcterc
crborec), romero (Rosmcrinus ojjicinclis), IecIeLreznu (Euphorbic dendroides) y de IInojo
murIno (Crithmum mcritimum). AI InLroducIrse en Ius IIores, eI poIen de Ius pIunLus quedu
udIerIdo en eI cuerpo de Ius IugurLIjus, sIendo LrunsporLudo de unus IIores u oLrus. Con Ios
duLos dIsponIbIes ucLuuImenLe, se Iu podIdo conIIrmur que Ius IugurLIjus poIInIzun Ius IIores
de Crithmum mcritimum yEuphorbic dendroides |1o|.
PASSERIIDRMES, Phlloscopidce
MosquILero cunurIo (Phlloscopus ccncriensis
HurLwIg 1886) uIImenLundose en Iu IsLuIeru
de Grun CunurIu (Scrophulcric cclicnthc
Webb & BerLIeI)
oLo: Jos Juun Hernundez MurLinez,
IsIu de Grun CunurIu
27
Polinizudores y biodiversidud
os murcIIugos son unImuIes muy evoIucIonudos y, uI IguuI que Ius poIIIIus, son nocLurnos.
Son prIncIpuImenLe InsecLivoros y LIenen un sIsLemu de snur uILumenLe desurroIIudo. SIn
emburgo, especIes deI Nuevo Mundo LropIcuI de Iu subIumIIIu Glossophcince (suborden
Microchiropterc) Iun evoIucIonudo como comedores de IruLos, mIenLrus que en eI VIejo
Mundo oLro suborden, Mecchiropterc, se uIImenLu cusI excIusIvumenLe de ncLur y poIen.
EsLos murcIIugos LIeneneI senLIdodeI oIIuLomuydesurroIIudo, perosu sIsLemu de snur esLu
uIgo menos desurroIIudo que en Ios murcIIugos InsecLivoros. us IIores vIsILudus por
murcIIugos IIorecende nocIe, yu menudosonexcIusIvumenLe vIsILudus por esLos unImuIes.
MumiIeros no voIudores como mursupIuIes, roedores y prImuLes vIsILunuI menos 8 especIes
de pIunLus u nIveI mundIuI. Pequeos mumiIeros vegeLurIunos, sobre Lodo en Ius zonus
LropIcuIes y subLropIcuIes, u menudo LrunsporLun eI poIen como consecuencIu de sus IubILos
uIImenLIcIos, como Iucen unus pequeus ruLus nocLurnus de HuwuI cuundo se suben u Ios
urboIes IIumudos "IeIe" por Ios IuwuIunos (Irecinetic crborec) puru mordIsqueur sus
jugosus brucLeus. os murcIIugos LumbIn son uLruidos por Ius brucLeus Irescus de Ius
especIes deI gnero Irecinetic, mIenLrus que en AusLruIIu Iuy InIormes de pequeos
mursupIuIes uIImenLundose en eIIus y LrunsIIrIendo eI poIen. AIgunos no muesLrun nIngn
sIgno de udupLucIn como poIInIzudores, mIenLrus que oLros, como eI ruLn mIeIero
uusLruIIuno, se encuenLrunupurenLemenLe muy udupLudos u su Iubor poIInIzudoru. EsLe ruLn
de Iu mIeI, que muesLru predIIeccIn por eI ncLur de Ius IIores esLrecIus y uIurgudus de Iu
IumIIIu Proteccece, LIene un IocIco muy uIurgudo, unos dIenLes muy reducIdos o uusenLes, y
unu Ienguu muyIurgu yesLrecIu conIu punLu LIpopInceI.
No obsLunLe, Iu InIormucIn cuunLILuLIvu sobre Iu ImporLuncIu gIobuI de esLos Luxones de
poIInIzudores es LumbInmuyescusu.
28
g. Iuctores que pueden uIectur
u lu diversidud y ubundunciu
de polinizudores
SonvurIos Ios IucLores poLencIuIes que uIecLunu Iu bIodIversIdudengeneruI y u Iu ubunduncIu
y dIversIdud de poIInIzudores en purLIcuIur. Ademus, resuILu IundumenLuI muLIzur que Ios
dIIerenLes IucLores umbIenLuIes rurumenLe ucLuun de Iormu uIsIudu; esLos eIecLos
InLerucLIvos, no udILIvos, donde un IucLor sub-IeLuI puede uumenLur Iu severIdud de oLro
IucLor, podriun uyudur u expIIcur uIgunos cusos ucLuuIes de dIsmInucIn de poIInIzudores,
LunLo sIIvesLres como domsLIcos. SIn emburgo, mIenLrus uumenLu Iu preocupucIn por Iu
ImporLuncIu de Ius InLeruccIones enLre Ios dIsLInLos IucLores, Iu muyoriu de Ios esLudIos
reuIIzudos IusLu Iu IecIu Iun unuIIzudo eI ImpucLo de IucLores especiIIcos uIsIudos, por Io que
Iu evIdencIu de Ios eIecLos InLerucLIvos es escusu |;|.
Iiguru q. RepresenLucIn de Ios prIncIpuIes IucLores que uIecLun
u Iu dIversIdud y ubunduncIu de poIInIzudores
IusLrucIn: Juun Hernuz
29
Polinizudores y biodiversidud
g.1 ModiIicucionesenel usodel territorio
u especIe Iumunu es, con dIIerencIu, Iu que mus uILeru eI medIo que Ie rodeu. u
consecuencIu de mucIus de nuesLrus ucLIvIdudes sueIe ser Iu prdidu de hbituts o lu
Irugmentucin de los mismos, Io que uIectu de Iormu desiguul u los distintos
tuones de polinizudores. In muchos cusos esto conllevu eIectos negutivos
sobre sus pobluciones (se reducen sus zonus de nIdIIIcucIn, se eIImInun sus IuenLes de
uIImenLo, eLc.), uunque LumbIn Iuy deLermInudus especIes que pueden verse beneIIcIudus
por nuesLru proxImIdud.
En unu revIsIn cuunLILuLIvu (meLu-unuIIsIs) de q esLudIos sobre Ios eIecLos de dIIerenLes
LIpos de perLurbucIones en Ius comunIdudes de ubejus, WInIree et. cl. enconLruron un eIecLo
neguLIvo sIgnIIIcuLIvo, uunque reIuLIvumenLe pequeo, de vurIos LIpos de perLurbucIones
sobre Iu ubunduncIu y rIquezu de especIes de ubejus sIIvesLres, de Ius cuuIes Iu prdIdu yJo
IrugmenLucIn deI IubILuL eru Iu mus ImporLunLe. De Iormu sImIIur, en un unuIIsIs sInLLIco y
cuunLILuLIvo de z esLudIos de 1; cuILIvos en zonus ugricoIus repurLIdus por Lodo eI gIobo,
RIckeLLs et. cl. enconLruron un eIecLo neguLIvo muy sIgnIIIcuLIvo de Iu dIsLuncIu u un IubILuL
nuLuruI enIu rIquezu y ubunduncIu de ubejus sIIvesLres. Enumbus revIsIones cuunLILuLIvus, no
se observuron Ios mIsmos eIecLos en Ius ubejus meIiIerus, que upureciun como especIe
munejudu enmucIos de Ios esLudIos consIderudos. ResumIendo, Iu muyoriu de evIdencIus de
esLos esLudIos cuunLILuLIvos soporLunIu IIpLesIs de que lu prdidu dehbituts reducelu
diversidud y ubundunciu deubejus|;|.

SIn emburgo, LumbIn se Iun observudo cusos de eIecLos posILIvos de ucLIvIdudes como Iu
ugrIcuILuru o Iu urbunIzucIn sobre deLermInudos grupos de ubejus (por ejempIo Ius que
unIdun en cuvIdudes denLro de zonus urbunus) o sobre Iu ubunduncIu y rIquezu de ubejus.
VurIos IucLores podriun ser responsubIes de esLe eIecLo posILIvo de Iu conversIn deI IubILuL,
IncIuyendo nIveIes InLermedIos de perLurbucIn que promueven Iu dIsponIbIIIdud de
recursos puru Ios poIInIzudores u Lruvs de mILIpIes IubILuLs purcIuIes y Iu InLroduccIn de
nuevos recursos de Iorrujeo yJo unIdumIenLo o mIcro-IubILuLs. Ademus, como Ius ubejus son
orgunIsmos muy mvIIes, cIerLus especIes pueden LoIerur o beneIIcIurse de un moderudo
nIveI de perLurbucIn, IncIuyendonIveIes moderudos de prdIdu de IubILuL.
u IrugmenLucIn deI IubILuL LumbIn se Iu posLuIudo como un eIecLo neguLIvo puru Ius
pobIucIones de poIInIzudores sIIvesLres, pero IusLu Iu IecIu, exIsLen reIuLIvumenLe pocos
esLudIos sobre Ios eIecLos de Iu IrugmenLucIn en Iu poIInIzucIn por sI mIsmu. VurIos
esLudIos no Iun enconLrudo un eIecLo deI ureu IrugmenLudu sobre Iu rIquezu o ubunduncIu
generuI de ubejus poIInIzudorus, uunque Iun deLecLudo dIIerenLes respuesLus enLre LrIbus o
grupos, con uIgunos IuvorecIdos por eI uumenLo de IubILuL orIgInuI y oLros IuvorecIdos por Iu
muLrIz resuILunLe de IubILuLs nonuLIvos. OLros esLudIos muesLrunundescenso de Iu rIquezu y
ubunduncIu de especIes u medIdu que dIsmInuye eI Lumuo de Ios IrugmenLos en eI cuso de
ubejus y murIposus. AI IguuI que enIos esLudIos unLerIores, Ios resuILudos vuriunenLre grupos,
con un eIecLo severo de Iu IrugmenLucIn sobre Iu rIquezu y ubunduncIu de ubejus soIILurIus,
purusiLIcus yJo recoIecLorus de pIenes especiIIcos (oIIgoIcLIcus), y sobre Ius murIposus
monIugus. u vurIucIn de respuesLu u Iu IrugmenLucIn enLre esLudIos y enLre grupos
denLro de cudu esLudIo podriu esLur reIucIonudu con Iu cuIIdud de Iu muLrIz que rodeu u Ios
IrugmenLos de IubILuL yconIus IubIIIdudes de dIspersInde Ios poIInIzudores.
Unu cuesLInpendIenLe e ImporLunLe es sI Iuy unu superIIcIe de IubILuL criLIcu requerIdu puru
munLener pobIucIones vIubIes de poIInIzudores. SIn emburgo, Iu InIormucIn udIcIonuI
dIsponIbIe puru responder u esLu cuesLIn es escusu, yu que Iu muLrIz ruruI podriu proveer de
30
g. Iuctores que pueden uIectur u lu diversidud y ubundunciu de polinizudores
recursos de unIdumIenLo y Iorrujeo puru Ios poIInIzudores y IucIIILur sus movImIenLos enLre
purcIes de IubILuLs nuLuruIes o semInuLuruIes; Ius zonus urbunus, que suponen IimILes
"duros" enLre Ios dIsLInLos IrugmenLos de IubILuL mus o menos conservudo, podriun
consLILuIr u su vez Ios mejores escenurIos puru Iu InvesLIgucIn.

Por oLro Iudo, Iu bIodIversIdud vegeLuI enIu muyoriu de Ius regIones deI mundo LumbInse Iu
vIsLo someLIdu u rupIdos cumbIos en Ius ILImus dcudus. AIIi donde se Iun compIIudo duLos
consuIIcIenLe cuIIdud, Iu dIversIdudde pIunLus IocuIes purece Iuber dIsmInuIdoenIu muyoriu
de Iugures y en Iu muyor purLe de Ios IubILuLs. EsLos descensos purecen Iuber uIecLudo
obIIguLorIumenLe u Ius pobIucIones de pIunLus poIInIzudus por unImuIes (poIInIzucIn
cruzudu), sobre Lodo u Ius que dependen por compIeLo de Ios InsecLos como vecLores puru
LrunsporLur eI poIen, Io que sugIere un descenso generuI de Ios recursos IIoruIes puru Ios
poIInIzudores. EneI ReIno UnIdo Iuy evIdencIus de que eI ;6 %de Ius pIunLus uLIIIzudus como
uIImenLo por Ios ubejorros dIsmInuyeron en IrecuencIu enLre 1.q;8 y 1.qq8. nvesLIgucIones
recIenLes Iun comenzudo u reIucIonur esLos descensos en Ius pobIucIones de pIunLus con Iu
dInumIcu de Ios poIInIzudores, LunLo en experImenLos conLroIudos como en eI cumpo. SI Ios
recursos IIoruIes sIIvesLres Iun dIsmInuIdo, Iu pIunLucIn de cuILIvos que IIorecen en musu,
como Iu coIzu o eI gIrusoI, podriun proporcIonur unos vuIIosos recursos puru Ios
poIInIzudores. SIn emburgo, esLos recursos superubundunLes sIumenLe esLun dIsponIbIes
durunLe periodos muy corLos de LIempo, por Io que su conLrIbucIn uI munLenImIenLo de
pobIucIones vIubIes de poIInIzudores podriu noser muygrunde.
ProbubIemenLe Iu muyor umenuzu puru Ios poIInIzudores. En Iu ucLuuIIdud, eI ser Iumuno
empIeu mucIus susLuncIus quimIcus sInLeLIzudus en Ios IuboruLorIos con IInes muy dIversos.
Lu muyoriu deestus sustuncius nose encuentrunde Iormu nuturul enel medio, y
en mucIos cusos sus eIectos se desconocen. ncIuso en uqueIIos cusos en Ios que sus
eIecLos sI se Iun esLudIudo, se conoce el eIecto de cudu producto de Iormu uisludu,
peronolu interuccinentrelus sustuncius liberudus, uIgomucIomus compIIcudode
predecIr ycuyus consecuencIus puedenser sumumenLe gruves.
ResuILu evIdenLe que Iu InLensIIIcucIn ugricoIu Iu IncremenLudo eI uso de ugroquimIcos,
cuyo resuILudo es unu poLencIuI degruducIn deI IubILuL denLro de esus ureus ugricoIus. Pero
Ios eIecLos de esLos ugroquimIcos podriun no esLur resLrIngIdos soIumenLe u Ios Lerrenos
ugricoIus, yu que esLus susLuncIus pueden coIurse en IubILuLs semInuLuruIes donde Ios
poIInIzudores unIdunyse uIImenLun.
os InsecLIcIdus pueden cuusur morLuIIdud por InLoxIcucIn dIrecLu y repercuLIr en cumbIos
IocuIes en Iu dIversIdud y ubunduncIu de Ios poIInIzudores, LunLo sIIvesLres como domsLIcos,
mIenLrus que IerbIcIdus y IerLIIIzunLes pueden uIecLur u Ios poIInIzudores IndIrecLumenLe uI
dIsmInuIr Iu dIsponIbIIIdudde recursos IIoruIes. os procedImIenLos de evuIuucInde rIesgos
de Ios pesLIcIdus, normuImenLe sIo consIderun Ios eIecLos sobre Ius ubejus domsLIcus, u
pesur de que Ios eIecLos de exposIcIn u pesLIcIdus vuriun enLre Ios dIIerenLes Luxones de
poIInIzudores. Por oLro Iudo, eIecLos subIeLuIes de Ios pesLIcIdus Iun demosLrudo Lener
ImpIIcucIones enIu supervIvIencIu u IurgopIuzode Ius pobIucIones.
g. Ltilizucindeproductosquimicos
31
Polinizudores y biodiversidud
g. Introduccindeespecieseticus
ExIsLe evIdencIu empirIcu de que pIunLus exLIcus enLomIIIus se InLegrun IucIImenLe en Ius
redes de pIunLus nuLIvus y poIInIzudores, y que pueden ucLuur como IuenLes udIcIonuIes de
poIen y ncLur. En esLe cuso Ius pIunLus exLIcus pueden umorLIguur Ius dIsmInucIones
poLencIuIes de ncLur (y poIen) orIgInudus por Ius condIcIones umbIenLuIes. Por Io LunLo, Ius
pIunLus exLIcus con IIores vIsLosus yJo grundes recompensus pueden dIsmInuIr Iu
dependencIu de Ios poIInIzudores nuLIvos de Ius pIunLus nuLIvus.
En Europu, unu proporcIn ImporLunLe de pIunLus exLIcus enLomIIIus son especIes
ornumenLuIes con Iurgos periodos de IIorucIn, que poseen IruguncIus o IIores vIsLosus y por
LunLo que InLeruccIonun IucIImenLe con Ios poIInIzudores sIIvesLres. SIn emburgo, esLos
eIecLos posILIvos de Ius pIunLus exLIcus podriun esLur IImILudos u Ios poIInIzudores
generuIIsLus, y sus eIecLos IndIrecLos podriun uILerur Ius InLeruccIones enLre pIunLus y
poIInIzudores nuLIvos. Por ejempIo, eI despIuzumIenLo compeLILIvo de Ios poIInIzudores
nuLIvos de sus Iospedudores preIerIdos puede conducIr uI descenso de Ius pobIucIones de Ios
poIInIzudores nuLIvos, purLIcuIurmenLe de Ios mus especIuIIzudos |;|.
Lu introduccin de polinizudores "domsticos" puru lu polinizucin de cultivos
y produccin de miel puede uIectur u los polinizudores nutivos, bIen u Lruvs de Iu
compeLencIu por Ios recursos o medIunLe InLeruccIn dIrecLu. Un uILo nIveI de soIupumIenLo
eneI uso de Ius pIunLus (IusLu unqo%) se documenL puru eI cuso de Iu exLIcu Apis mellijerc
y especIes nuLIvus deI gnero ombus en USA, y IusLu un ;o% de soIupumIenLo enLre eI
exLIco ombus terrestris y Ius especIes nuLIvus deI gnero ombus en Jupn, Io que IndIcu
un uILo poLencIuI de compeLIcIn. SIn emburgo, uun no esLu cIuro sI esLu compeLencIu se
produce reuImenLe y sI uIecLu neguLIvumenLe u Iu vIubIIIdud pobIucIonuI de Ios poIInIzudores
nuLIvos. MIenLrus que vurIos esLudIos no encuenLrun evIdencIus de eIecLos neguLIvos de Ios
poIInIzudores exLIcos, oLros muesLrunImpucLo sobre eI xILo reproducLIvo y sobre eI Lumuo
corporuI de Ios poIInIzudores nuLIvos. os poIInIzudores exLIcos LumbIn pueden provocur
eIecLos neguLIvos medIunLe dIIucIn genLIcu, por ejempIo, uIgunus subespecIes de ubeju
meIiIeru y vurIos ubejorros pueden IIbrIdur conpobIucIones endmIcus, erosIonundo de esLe
modo Iu dIversIdud genLIcu de Ius pobIucIones nuLIvus e IncIuso conducIendo u Iu exLIncIn
de subespecIes IocuIes.
Por oLro Iudo, esLu comprobudo que ubejus exLIcus InLroducIdus pueden uumenLur eI rIesgo
de InIeccIn por puLgenos, IncIuyendo Iu propugucIn deI omnIpresenLe ucuro Vcrroc. u
InIeccIn de coIonIus por mILIpIes puLgenos, y Ius InLeruccIones resuILunLes enLre
puLgenos y oLros IucLores umbIenLuIes, se Iu propuesLo como unu de Ius ruzones puru eI
CDLEDPTERA, Alleculidce
HeIIoLuuro de cueIIo rojo (Heliotcurus rujicollis
ubrIcIus, 1;81) sobre unu umupoIu de CuIIIornIu
(Eschscholzic cclijornicc CIum.)
oLo: VicLor ngeI suurez Ivurez,
QuIIs, CucubeIos (en)
32
recIenLemenLe observudo sindrome de despobIumIenLo de Ius coImenus. EI cumbIo cIImuLIco
puede uIecLur u Iu dIspersIn y vIruIencIu de pIugus y puLgenos, mIenLrus que oLros IucLores
como eI cumbIo en eI uso deI LerrILorIo, Iu curgu de pesLIcIdus o un descenso en Iu
dIsponIbIIIdud de recursos pueden IncremenLur Iu suscepLIbIIIdud de Ius ubejus u esus pIugus
ypuLgenos, ovIceversu.
Aunque se sube poco ucercu de Iu LrunsIerencIu poLencIuI de puLgenos InLru e InLer-
especiIIcos en Ius comunIdudes de ubejus, Iuy evIdencIus de que Iu exLensIn y eI pupeI de Ios
cumbIos de Iospedudor y de Ios puLgenos compurLIdos Iu sIdo subesLImudo. EsLo es
purLIcuIurmenLe cIerLo eneI cuso de Ios vIrus de Iu ubeju meIiIeru, IncIuyendo eI umpIIumenLe
exLendIdo vIrus deI uIu deIorme, eI cuuI es cupuz de repIIcurse denLro deI ucuro que empIeu
comovecLor. os vIrus de Iu ubeju meIiIeru puedenuIecLur u mILIpIes especIes Iospedudorus,
sIendo probubIe que InIecLen u ubejus sIIvesLres de oLros gneros que no seun eI Apis,
mIenLrus que Ios vIrus de Ius ubejus sIIvesLres LumbIn podriun InIecLur u Ius ubejus
domsLIcus. En eIecLo, duLos preIImInures sugIeren que Iu vIruIencIu deI vIrus de uIu deIorme
podriu ser muyor enubejorros que ensu Iospedudor orIgInuI, Iu ubeju domsLIcu.
us ubejus domsLIcus no nuLIvus LumbIn pueden ucLuur como vecLores de dIspersIn de
purusILos y enIermedudes usocIudus, IIevundo u Iu InIeccIn de congneres (por ejempIo, eI
ucuro Vcrroc en Apis, Nosemc sp. en ombus y eI Iongo Ascosphcerc cpis en Mecchile).
MIenLrus Iu InLroduccIn de pIugus (como eI pequeo escurubujo de Iu coImenu, Aethinc
tumidc) y vurIos vIrus puLgenos Iun demosLrudo ser unu umenuzu ImporLunLe puru Ius
ubejus, LunLo domsLIcus como usIIvesLrudus, sus eIecLos sobre Ios poIInIzudores nuLIvos
sIIvesLres permunecendesconocIdos.
EnIoque u Espuu se reIIere, cube resuILur que eneI BOE n zq8 (deI Iunes 1zde dIcIembre de
zo11), se pubIIc eI Renl Decreto zozS,zozz, de :( de notiembre, por el que se reulc el
listcdo cctcloo espcol de especies exticcs intcsorcs, donde se IncIuyen uqueIIus
especIes puru Ius que se Iu comprobudo que exIsLe injormccin cientjicc tecnicc que
indique que constituen unc cmenczc rcte pcrc lcs especies cutctoncs, los hcbitcts o los
ecosistemcs, lc cronomc o pcrc los recursos econmicos csocicdos cl uso del pctrimonio
ncturcl. Lu introduccin de especies eticus en los ecosistemus, tunto pluntus
como unimules, puede ocusionur gruves trustornos ecolgicos en los mismos.
Unu vez se Iun InsLuIudo en Ios ecosIsLemus, Ius especIes exLIcus consIderudus Invusorus u
menudo son muy dIIicIIes de errudIcur, pudIendo esLubIecerse en Ios mejores cusos cosLosos
pIunes de conLroI pobIucIonuI. Puru combuLIr esLus umenuzus, Iu prevencIn es sIn dudu Iu
medIdu mus eIIcuz; y en esLe senLIdo, Iu pubIIcucIn de esLe decreLo supone un puso udeIunLe
enIu IucIu conLru eI serIo probIemu medIoumbIenLuI (y Ios cosLes usocIudos) que suponenIus
especIes Invusorus.
En eI mencIonudo cctcloo espcol de especies exticcs intcsorcs se encuenLru yu IncIuidu
Iu uvispu usiticu (Vespc telutinc), unu uvIspu de unos cm de IongILud, orIgInurIu de
CIInu, norLe de ndIu e ndonesIu, que cuusu duos ImporLunLes enIos coImenures y que IIeg
u runcIu u IInuIes deI uo z.ooq en un conLenedor procedenLe de CIInu. Su presencIu yu Iu
sIdoconIIrmudu eneI Puis VuscoyenCunLubrIu.
g. Iuctores que pueden uIectur u lu diversidud y ubundunciu de polinizudores
33
Polinizudores y biodiversidud
g.qCumbioglobul
os duLos cIenLiIIcos nos IndIcun que eI cuIenLumIenLo gIobuI es un IecIo; oLru cuesLIn, en Iu
ucLuuIIdud busLunLe poImIcu, es sI esLe cuIenLumIenLo se LruLu de un proceso nuLuruI o esLu
provocudo por Iu ucLIvIdud Iumunu. o que sI se esLu consLuLundo es que este uumento de
temperuturu puedeocusionurel udeluntodel periododereproduccinenmuchus
especies, tunto unimules como vegetules. En eI cuso de Ios vegeLuIes, udemus de IIorecer
cudu vez prImero, LumbIncomIenzunu ser IubILuuIes Ius IIorucIones unmuIus en oLoo.
u muyoriu de InvesLIgucIones ucercu deI ImpucLo deI cumbIo cIImuLIco sobre Ios
poIInIzudores se Iun reuIIzudo con murIposus, sIendo escusos Ios esLudIos con oLros
poIInIzudores. EI cumbIocIImuLIcorecIenLe Iu uIecLudoyu u Ius dIsLrIbucInde Ius murIposus,
y Ios cumbIos IuLuros, que se predIce serun de muyores dImensIones que Ios cumbIos
IIsLrIcumenLe mus recIenLes, es probubIe que Lengun IncIuso muyores consecuencIus. EsLos
puLrones concuerdunconIos pocos esLudIos reuIIzudos conubejus.
os eIecLos deI cumbIo cIImuLIco LIenen Iugur u Lodos Ios nIveIes de orgunIzucIn, desde eI
nIveI IndIvIduuI (por ejempIocumbIundoIu ucLIvIdudLemporuI de Ius ubejus) IusLu Iu genLIcu
de pobIucIones (cumbIos evoIuLIvos en murIposus), cumbIos u nIveI de especIe (cumbIos
IenoIgIcos, descensos de ubejorros debIdos u unnIcIo cIImuLIco mus esLrecIo, o exLIncIones
IocuIes o regIonuIes de uIgunus especIes de murIposus), pusundo por cumbIos u nIveI de
comunIdud (IuncIonumIenLo y composIcIn cumbIunLe de Ius comunIdudes de
poIInIzudores). Ademus de esLos ImpucLos dIrecLos, eIecLos IndIrecLos, que se producen
cuundo eI cumbIo cIImuLIco uIecLu u especIes que esLun InLerucLuundo, podriun ser
IguuImenLe ImporLunLes uunque esLunmuypocoesLudIudos.
Como no Lodus Ius especIes responden IguuI unLe esLos cumbIos cIImuLIcos, si se produjeru
un desucoplumiento entre los ciclos de vidu de lus pluntus y sus polinizudores,
los servicios de polinizucinunimul podriunverse gruvemente comprometidos
enlos ecosistemus. Y esLo seriu Lun sIo unu purLe de un probIemu de dImensIones mucIo
muyores; udemus de uIecLur dIrecLumenLe u Iu dIsLrIbucIn de Ius especIes, se prev LumbIn
unu InIIuencIu de esLe cumbIo de LemperuLurus en oLros uspecLos deI cIcIo bIoIgIco de Ios
orgunIsmos, como puede ser Iu uILerucIn de IubILos mIgruLorIos, un desujusLe de Ius
InLeruccIones presu- depredudor, pIunLu - dIspersor de semIIIus, eLc.
Como yu se udeIunLubu uI InIcIo de esLe cupiLuIo, Lodos esLos IucLores descrILos ucLun de
Iormu sImuILuneu y podriun ucLuur sInrgIcumenLe sobre Ius comunIdudes de poIInIzudores.
DIcIo de oLro modo, dos o mus IucLores que ucLuundo por sepurudo pueden resuILur nocIvos
pero no IeLuIes, cuundo ucLunsImuILuneumenLe puedenIncremenLur exponencIuImenLe sus
eIecLos, uIecLundo u Ius pobIucIones de poIInIzudores, LunLo sIIvesLres como domsLIcos. Pero
u pesur de Iu ImporLuncIu que podriun Lener esLus InLeruccIones, Iu muyoriu de esLudIos
reuIIzudos IusLu Iu IecIu sobre Ios eIecLos de mILIpIes IucLores LIenen un uIcunce
reIuLIvumenLe IImILudo. Seriu convenIenLe comenzur u consIderur Ios mILIpIes IucLores de
Iormu sImuILuneu, sI queremos comprender como responderun Ios poIInIzudores y Ius
pIunLus poIInIzudus por unImuIes unLe eI cumbIo gIobuI. Y uno de Ios nuevos IucLores que
probubIemenLe Iubru que Lener en cuenLu en eI IuLuro u Iu Ioru de reuIIzur esLe LIpo de
esLudIos, es Iu produccIn de cuILIvos LrunsgnIcos; esLo es uIgo cudu vez mus IrecuenLe pero,
qu eIecLos LIenen esLos LrunsgnIcos sobre Ios poIInIzudores?. De nuevo, uno de Ios pocos
ucercumIenLos uI esLudIo deI eIecLo combInudo de vurIos IucLores se esLu reuIIzundo con Ius
ubejus domsLIcus.
34
6. Conclusiones y epectutivus de Iuturo
Los polinizudores son unos componentes cluve de lu biodiversidud globul, que
proporcionun un servicio ecosistmico vitul puru cultivos y Iloru silvestre. os
InsecLos sonIos poIInIzudores prIncIpuIes de Iumuyoriu de cuILIvos ugricoIus y pIunLus sIIvesLres,
uunque no sonIos nIcos unImuIes que desempeun esLuImporLunLe Iubor en IunuLuruIezu.
ExIsLen evIdencIus cIurus de un recIenLe descenso, LunLo de poIInIzudores domsLIcos como
sIIvesLres, usi como unu dIsmInucIn puruIeIu de Ius pIunLus que dependen de eIIos. EsLe
descenso de poIInIzudores podriu sIgnIIIcur unu prdIdu de Ios servIcIos de poIInIzucIn, con
un ImporLunLe ImpucLo neguLIvo LunLo ecoIgIco como econmIco, que podriu uIecLur uI
munLenImIenLo de Iu dIversIdud de pIunLus sIIvesLres, u Iu esLubIIIdud de Ios ecosIsLemus, Iu
produccInde cuILIvos, Iu segurIduduIImenLurIu yeI bIenesLur Iumuno.
Cudu vez Iuy mus evIdencIus de unu prdIdu sIgnIIIcuLIvu de poIInIzudores enmucIos Iugures
deI mundo, conIus pruebus mus cIurus procedenLes de Europu y NorLeumrIcu. AnIveI gIobuI,
son necesurIos mus esLudIos en oLros conLInenLes que nos uyuden u cuunLIIIcur de unu Iormu
mus precIsu Iu mugnILuddeI Ienmeno.
u crecIenLe preocupucIn por eI desLIno de Ios poIInIzudores, domsLIcos y sIIvesLres, se Iu
LruducIdo yu en eI esLubIecImIenLo de InIcIuLIvus especIuIes por purLe deI ConvenIo sobre Iu
D I v e r s I d u d B I o I g I c u ( n L e r n u L I o n u I P o I I I n u L o r n I L I u L I v e ,
ILLp:JJwww.cbd.InLJdecIsIonJcopJ?Id=;1q;) y en vurIos progrumus u nIveI conLInenLuI,
nucIonuI oregIonuI, puru ubordur Ios probIemus deI descensode poIInIzudores (ver AnexoV-
EnIuces de InLers). Cube desLucur uqui eI proyecto STIP {Stutus und Trends oI
Iuropeun Pollinutors, o1o-o1g, www.step-project.net), un proyecLo europeo
coordInudo desde Iu UnIversIdud de ReudIng (UK) y en eI que Espuu se encuenLru
represenLudu por ConsejoSuperIor de nvesLIgucIones CIenLiIIcus (CSC).
En cuunLo u Iu sILuucIn purLIcuIur de Ispuu, se recomiendu lu puestu en murchu de
un Plun Generul de Monitorizucin de Agentes Polinizudores {PGMAP), donde se
InLegrenIus InIcIuLIvus exIsLenLes u nIveI IocuI oregIonuI, y que IucIIILe Iu obLencInde duLos con
Ios quesusLenLur ydIrIgIr Ius decIsIones poIiLIcus que concIernenu Ios ugenLes poIInIzudores.
GeneruImenLe, cuundo se IubIu de poIInIzudores, eI desconocImIenLo es uno de Ios
proLugonIsLus prIncIpuIes en Lodos Ios umbILos. TruLur de esLudIur mInucIosumenLe Lodus y
35
Polinizudores y biodiversidud
cudu unu de Ius especIes unImuIes de poIInIzudores seriu unu uLopiu u diu de Ioy. Por eIIo, sIn
descuIdur Ius Iineus busIcus de InvesLIgucIn, el reto uctuul se centru en cuuntiIicur
mejor lu importunciu relutivu de un grupo de Iuctores que uIectun u lu
distribucin y ubunduciu de los polinizudores y, especIuImenLe, de sus eIecLos
sInrgIcos. MIenLrus conLInue esLu presIn consLunLe de IucLores conocIdos, como Iu prdIdu
de IubILuL o Ios puLgenos, junLo conIos evIdenLes rIesgos ecoIgIcos y econmIcos usocIudos
conIu prdIdu de poIInIzudores, exIsLIru LumbInunu conLInuu necesIdudde mejorur nuesLro
conocImIenLo ucercu de Iu nuLuruIezu, cuusus y consecuencIus de Ios descensos en Ios
servIcIos de poIInIzucIn u escuIu IocuI, nucIonuI, conLInenLuI y gIobuI. Dudu Iu evIdencIu de Iu
prdIdu de poIInIzudores y sus rIesgos usocIudos, invertir en el desurrollo de ucciones
de mitigucin, LuIes como progrumus ugroumbIenLuIes, redes de ureus proLegIdus, gesLIn
de poIInIzudores uILernuLIvos o Iubores de dIvuIgucIn y educucIn umbIenLuI, resultu
esenciul puru usegurur lu sostenibilidud de los servicios de polinizucin en un
mundocumbiuntecomoel nuestro.
Muyer y coIuborudores, pubIIcuron en eI uo zo11 un Lrubujo muy InLeresunLe. ConLucLuron
con 1;o cIenLiIIcos que se enconLrubun Lrubujundo en dIsLInLus ureus de Iu ecoIogiu de Iu
poIInIzucIn, con Iu InLencIn de uverIguur cuuIes erun Ios vucIos mus ImporLunLes en esLe
cumpo y uqueIIos que consIderubun prIorILurIos puru ser ubordudos. es respondIeron cusI
eI qo %de Ius personus InLerrogudus, y recIbIeron mus de 6o pregunLus y comenLurIos que
cIusIIIcuron en dIIerenLes cuLegorius, Ius cuuIes represenLubun dIIerenLes uspecLos de Iu
InvesLIgucIn en poIInIzucIn. EsLus cuLegorius uburcubun Iu reproduccIn sexuuI de Ius
pIunLus, Iu bIoIogiu deI poIen y deI esLIgmu, Iu poIInIzucIn ubILIcu, Iu evoIucIn de Iu
poIInIzucIn bILIcu, eI comporLumIenLo de Ios poIInIzudores, Luxonomiu, InLeruccIones
pIunLu-poIInIzudor, LendencIus geogruIIcus de Iu dIversIdud, cuusus de Iu prdIdu de
poIInIzudores, servIcIos ecosIsLmIcos, munejo de Iu poIInIzucIn y uspecLos de
conservucIn de Ios poIInIzudores. Su conclusin generuI es cIuru: el nmero de
preguntus sin respuestu entorno u los polinizudores y lu polinizucin de lus
pluntus, es suIiciente puru tener ocupudos u vurius generuciones Iuturus de
investigudores |11|.
36
,. ReIerencius bibliogrIicus
|1| KesseIer, R. und M. HurIey (zooq). Pollen: The Hidden Sexuclit oj Ilouers. PupudukIs
Ed. TIIrdEdILIon. z6qpp.
|z| OIIerLonJ., WInIree R. und S. TurrunL (zo11). Houmcn jlouerin plcnts cre pollincted
b cnimcls? OIkos 1zo: z1 - z6.
|| BuscompLe, J. & P. Jorduno (zoo8). Redes mutuclistcs de especies. nvesLIgucIn y
CIencIu, sepLIembre zoo8: o-q.
|q| GouIson, D. (zo1o). umblebees: ehctiour, Ecolo cnd Consertction. OxIord
UnIversILyPress. SecondEdILIon. 1;pp.
|| GuIIuI, N. eL uI (zooq). Economic tcluction oj the tulnercbilit oj uorld criculture
conjronted uithpollinctor decline. EcoIogIcuI EconomIcs 68, 81o-8z1.
|6| GIuzouI, J. (zoo). uzziness cs usucl? Questionin the lobcl pollinction crisis. Trends
InEcoIogyundEvoIuLIonzo: 6; ;.
|;| PoLLs S. G. eL uI (zo1o). Globcl pollinctor declines: Trends, impccts cnd driters. Trends
InEcoIogyundEvoIuLIonz:q-.
|8| HenrI CImenL eL. uI. (zooq). Le trcite rusticc de l'cpiculture. RusLIcu dILIons. DeuxIme
dILIon. z8 pp.
|q| WInIree, R., . BurLomeus undD. P. CurIveuu (zo11). Nctite Pollinctors in Anthropoenic
Hcbitcts. AnnuuI RevIew oI EcoIogy, EvoIuLIon, undSysLemuLIcs qz:1zz.
|1o| SuIvudor, A. (zooq). ugurLIju buIeur Podcrcis liljordi. En: EncIcIopedIu VIrLuuI de Ios
VerLebrudos EspuoIes. SuIvudor, A., Murco, A. (Eds.). Museo NucIonuI de CIencIus
NuLuruIes, MudrId. ILLp:JJwww.verLebrudosIberIcos.orgJ
|11| Muyer C. eL uI (zo11). Pollinction ecolo in the z:st Centur: Ke questions jor juture
resecrch. JournuI oI PoIIInuLIonEcoIogy: 8z.
37
PARTI II
{uneos)
Principules publicuciones
sobre Apis mellifern Linnueus, 1,gS
en lu Peninsulu Ibricu
ADAM, B. 1q61. n seurcI oI LIe besL sLruIns oI bee, LIIrd journey: LIe berIun PenInsuIu. ee
World, zq: 1z-11.
ARA, M.J., GESAS, M.., JATO, M.V., SAA-NARES, A., SEJO, M.C. & SUREZ-
CERVERA, M. 1qqz. MIeIes de GuIIcIu (NO. Espuu). CurucLerIzucInIIoruI u Lruvs deI
especLro deI poIinIco. In AEMANY, A. (ed.): Historic Ncturcl, q1. ioloc de
orcnismos sistemcs: 1oq-11q.
ARAS MARTNEZ, A., ARRANZ DE REY ., DE A RA, P., PREZ COBO, . &
RODRGUEZ, P. zooz. Use oI Iood grude mIneruI oII und InLegruLed beekeepIng
prucLIces In LIe conLroI oI Vcrroc InIecLIons In Apis mellijerc coIonIes. ee iz, 1:
zq-z;.
ARAS, M.C., RNDERER, T.E. & SHEPPARD, W.S. zoo6. urLIer cIurucLerIzuLIonoI Ioney
bees Irom LIe berIun PenInsuIu by uIIozyme, morpIomeLrIc und mLDNA IupIoLype
unuIyses. 1ourncl oj Apiculturcl Resecrch, q: 188-1q6.
ARMESTO, S. 1qq8. Etcluccin de lc importcncic de los ccrccteres jlorcles, en relccin con
lc seleccin de lcs juentes de polen en Apis mellijerc L. c trctes del cnclisis polnicodel
polen corbiculcr. TesIs de IcencIuLuru. UnIversIdudde VIgo. Ourense.
BARROS, J.M. 1q8. nIIuencIu de Ios Ienmenos meLeoroIgIcos y de Iu IIoru meIiIeru enIus
vurIucIones de pesode Ius coImenus. Vidc Apcolc, 1q: 1z-1.
BANCO-OZEER, A. 1qqq. EnIermedudes InIeccIosus de Ius ubejus. Veterincric, 1:
1-;.
BOUGA, M., BENKOWSKA, M., BUCHER, R., CAUA, E., AAUX, C., CHEBO, R.,
DAHE, B., DA'OO R., DE A RA, P., GREGORC, A., VANOVA, E.,
KPRJANOVSKA, H., KENCE, A., KENCE, M., KEZC, N., KOZMUS, P., KRYGER, P.,
E CONTE, Y., ODESAN, M., MURHAS, A.M., SCEANU, A., SOAND, G.,
UZUNOV, A. & WDE, J. zo11. A RevIew oI meLIods Ior dIscrImInuLIon oI Ioney bee
popuIuLIons us uppIIed Lo Europeun BeekeepIng. 1ourncl oj Apiculturcl Resecrch, o
(1): 1-8q.
Aneo I
41
Polinizudores y biodiversidud
CAATAYUD, . & VERD, M.J. 1qqz. EvoIucIn unuuI de purumeLros pobIucIonuIes de
coIonIus de Apis mellijerc . (HymenopLeru: ApIdue) purusILudus por Vcrroc
jccobsoni Oud. (MesosLIgmuLu: VurroIdue). oletn de Scnidcd Veetcl, Plccs, 18:
;;;-;88.
CNOVAS, ., DE A RA, P., SERRANO, J. & GAN, J. zooz. VurIubIIIdud deI ADN
mILocondrIuI en pobIucIones de Apis mellijerc ibericc de GuIIcIu (NW Espuu).
Architos de Zootecnic, 1: qq1-qq8.
CNOVAS, ., DE A RA, P., SERRANO, J. & GAN, J. zoo8. GeogrupIIcuI puLLerns oI
mILocIondrIuI DNA vurIuLIon In Apis mellijerc iberiensis (HymenopLeru: ApIdue).
1ourncl oj Zooloiccl Sstemctics cnd Etolutioncr Resecrch, q6: zq-o.
CORNUET, J.M. 1q8z. The MDH polmorphism in some West Mediterrcnecn honebee
populctions. USS Congress. BouIder, CoIorudo, USA.
CORNUET, J.M. & RESNAYE, J. 1q8q. Lude bIomLrIque de coIonIes d'ubeIIIes d'Espugne
eL du PorLuguI. Apidoloie, zo: q-1o1.
DE A RA, P. zoo1. ProyecLo de ApIcuILuru y BIodIversIdud de Abejus en Europu. Vidc
Apcolc, 1o: 6.
DE A RA, P. zoo8. BIodIversIdud de Iu ubeju de Iu mIeI. Apiten, z: 8-q.
DE ARA, P., CNOVAS, ., SERRANO, J. & GAN, J. zoo6. SILuucInucLuuI deI esLudo
de conservucInde Apis mellijerc iberiensis. Vidc Apcolc, 1q: qz-q.
DE ARA, P., UCHS, S. & SERRANO, J. zoo;. AscIenLIIIc noLe onLIe TS-1 regIonoI Apis
mellijercsubspecIes. Apidoloie, 8: ;8-;q.
DE A RA, P., GAN, J., PEDERSEN, B.V. & SERRANO, J. zoo6. MoIecuIur
cIurucLerIzuLIon und popuIuLIon sLrucLure oI Apis mellijerc Irom MudeIru und LIe
Azores. Apidoloie, ;: 6qq-;o8.
DE A RA, P., GAN, J. & SERRANO, J. 1qq8. MILocIondrIuI vurIubIIILy In LIe Cunury
sIunds Ioneybees. Moleculcr Ecololo, ;: 1q-1q;.
DE A RA, P., GAN, J. & SERRANO, J. 1qqq. VurIubIIIdud deI ADN mILocIondrIuI en
pobIucIones de ubejus de Iu mIeI (Apis mellijerc .) de Iu regIon de MurcIu.
Intesticcin Arcric: Produccin Scnidcd Animcl, 1q(1, zy): q1-qq.
DE ARAP., GAN J. & SERRANOJ. zooo. CurucLerIzucInmoIecuIur de Iu ubeju negru
cunurIu. Vidc Apcolc, 1oq: qo-q.
DE ARA, P., GAN, J. & SERRANO, J. zooz. CurucLerIzucInmoIecuIur de Ius ubejus de
BuIeures. Vidc Apcolc, 11z: q- o.
DE ARA, P., SERRANO, J. & GAN, J. zooz. BIodIversILy oI Apis mellijerc popuIuLIons
Irom TenerIIe (Cunury sIunds) und IybrIdIsuLIon wILI EusL Europeun ruces.
ioditersit cnd Consertction, 11: q6;.
DE A RA, P., GAN, J. & SERRANO, J. zoo6u. CurucLerIzuuo moIecuIur dus ubeIIus
dus IIus BuIeures. DApicultor, z: 11-1;.
42
Aneo I - Principules publicuciones sobre Apis mellifern Linnueus, 1,gS en lu Peninsulu Ibricu
DE A RA, P., GAN, J. & SERRANO, J. zoo6b. CurucLerIzuuo moIecuIur du ubeIIu
negru cunurIu. DApicultor, q: ;-1z.
DE A RA, P., GAN, J., SERRANO, J. & MORTZ, R..A. zoo1u. MoIecuIur
cIurucLerIzuLIon und popuIuLIon sLrucLure oI LIe Ioneybees Irom LIe BuIeurIc sIunds
(SpuIn). Apidoloie, z: q1;-qz;.
DE ARA, P., GAN, J., SERRANO, J. & MORTZ, R..A. zoo1b. GeneLIc sLrucLure und
dIsLIncLness oI Apis mellijerc . popuIuLIons Irom LIe Cunury sIunds. Moleculcr
Ecolo, 1o: 1;-1;qz.
DE ARA, P., GAN, J., SERRANO, J. & MORTZ, R..A. zoozu. MIcrosuLeIIILe unuIysIs
oI non-mIgruLorycoIonIes oI Apis mellijerc ibericc Irom SouLI-EusLernSpuIn. 1ourncl
oj Zooloiccl Sstemctics cnd Etolutioncr Resecrch, qo: 1-.
DE ARA, P., GAN, J., SERRANO, J. & MORTZ, R..A. zoozb. MIcrosuLeIIILe unuIysIs
oI non-mIgruLory coIonIes oI Apis melllijerc ibericc Irom SouLI-EusLern SpuIn.
1ourncl oj Zooloiccl Sstemctics cnd Etolutioncr Resecrch, qo: 16q-168.
DE A RA, P., GAN, J., SERRANO, J. & MORTZ, R..A. zoo. GeneLIc sLrucLure oI
BuIeurIc Ioneybee popuIuLIons bused on mIcrosuLeIIILe poIymorpIIsm. Genetics
Selection Etolution, : 1-1z.
DE A RA, P., GAN, J., SERRANO, J. & MORTZ, R..A. zoo. GeneLIc sLrucLure oI
BuIeurIc Ioneybee popuIuLIons bused on mIcrosuLeIIILe vurIuLIon. Genetics Selection
Etolution, : q-o.
DE A RA, P., HERNNDEZ-GARCA, R., JMNEZ, Y., GAN, J. & SERRANO, J.
zooq. MoIecuIur dIversILy oI Ioneybee Apis mellijerc ibericc . (HymenopLeru:
ApIdue) Irom WesLernAnduIusIu. Architos de Zootecnic, : 1q-zo.
DE A RA, P., HERNNDEZ-GARCA, R., JMNEZ, Y., GAN, J., & SERRANO, J.
zoo. BIodIversILy oI Apis mellijerc ibericc (HymenopLeru: ApIdue) Irom
NorLIeusLern SpuIn ussessed by mILocIondrIuI unuIysIs. Insect Sstemctics cnd
Etolution, 6: z1-z8.
DE A RA, P., JMNEZ, &., GAN, J. & SERRANO, J. zooq. EvuIuuLIon oI LIe
bIodIversILy oI Ioney bee (Apis mellijerc) popuIuLIons Irom EusLern SpuIn. 1ourncl oj
Apiculturcl Resecrch, q: 16z-166.
DE ARA, P., MUNOZ, ., GAN, J. & SERRANO, J. zoo8. SeIeccInde ubejus LoIerunLes
u Vcrroc: curucLerIzucIn moIecuIur de Ius pobIucIones de ubeju y de Vcrroc. El
Colmencr, zz:1-zz.
DE A RA, P., MUNOZ, ., PNERO, A., HERNNDEZ-GARCA, R., CANOVAS, .,
GAN, J. & SERRANO, J. zooq. Historic etolutitc de lc cbejc ibericc. En: H.
DOPAZO& A. NAVARRO(eds.) Adcptccin Etolucin. :o cos despues del Drien
de lcs Especies: 16z-16q. ObrupropIu, VuIencIu.
DE ARA, P., HERNNDEZ-GARCA, R., PEDERSEN, B.V., GAN, J. & SERRANO, J.
zooq. MoIecuIur dIversILy oI Ioneybee Apis mellijerc ibericc . (HymenopLeru:
ApIdue) Irom WesLernAnduIusIu. Architos de Zootecnic, : 1q-zo.
DE ARA, P., JA, R., DA'OO, R., MUNOZ, . & SERRANO, J. zooq. BIodIversILy,
conservuLIonundcurrenL LIreuLs LoEuropeunIoneybees. Apidoloie, qo: z6z8q.
43
Polinizudores y biodiversidud
DE ARA, P., J. SERRANO, J. GAN, J. zooz. BIodIversILy oI Apis mellijerc popuIuLIons
Irom TenerIIe (Cunury sIunds) und IybrIdIsuLIon wILI EusL Europeun ruces.
ioditersit cnd Consertction, 11 (1): q- 6;.
DAZ-OSADA, E., ERNNDEZ, E., VAREZ, C. & SAA-OTERO, P. 1qq6. AporLucIn uI
conocImIenLo deI orIgen IIoruI y composIcIn quimIcu deI poIen upicoIu de GuIIcIu,
Espuu. oletn de lc Recl Sociedcd espcolc de Historic Ncturcl, qz(1-q): 1q-zoz.
DAZ-OSADA, E., GONZEZ, A.V., ERNNDEZ, E. & SAA-OTERO, M.P. 1qq.
ConLrIbucIn uI esLudIo de Iu uLIIIzucIn seIecLIvu por Apis mellijerc . de Iu IIoru IocuI
en un coImenur deI NW de Iu PeninsuIu brIcu (GuIIcIu). Actc otcnicc Mclccitcnc,
zo: 11-1zz.
DAZ-OSADA, E., GONZEZ-PORTO, A.V. & SAA-OTERO, M.P. 1qq;. ConLrIbucIn uI
conocImIenLo de Iu IIoru de InLers upicoIu en eI NW de Iu PeninsuIu brIcu (Espuu).
Actc otcnicc Compostelcnc (iol.), ;: ;-8.
DAZ-OSADA, E., GONZEZ-PORTO, A.V. & SAA-OTERO, M.P. 1qq8. Lude de Iu
couIeur du poIIen recueIIII pur Apis mellijerc . en Espugne du nord-ouesL (GuIIce).
Actc otcnicc Gcllec, 1q (1): q-q8.
DAZ-OSADA, E., RCCARDElD'ABORE, G. & SAA-OTERO, M.P. 1qq8. TIe
possIbIe use oI Ioneybee poIIenIouds IncIurucLerIsIngvegeLuLIon. Grcnc, ;: 1-16.
ORES, J.M. 1q8q. Cursode Apiculturc. MInIsLerIode AgrIcuILuru, Pescu yAIImenLucIn.
ORES, J.M., RUZ, J.A., RUZ, J.M., PUERTA, ., CAMPANO, ., PADA, . &
BUSTOS, M. 1qq8u. EI roomin en Apis mellijerc ibericc IrenLe u Vcrroc jccobsoni
Oud. Architos de Zootecnic, q;: z1-z18.
ORES, J.M., RUZ, J.A., VAENZUEA, M., MARTNEZ, ., RUZ, J.M. & CAMPANO, .
1qq8b. VuIorucIn deI xILo reproducLIvo de Vcrroc jccobsoni en Apis mellijerc
ibericc. Architos de Zootecnic, q;: z1q-zzq.
ORES, J.M., RUZ, J.A., RUZ, J.M., PUERTA, ., CAMPANO, ., PADA, . &
BUSTOS, M. 1qq8c. Criu conLroIudu de ubejus reInus de Apis mellijerc ibericc.
Architos de Zootecnic, q;: q;-o.
ORES, J.M., PUERTA, ., GUTRREZ, . & ARREBOA, . zoo1. EsLudIo de Iu eIIcucIu

deI ApImIcos-B en eI conLroI y Iu prevencIn de Iu uscosIerIosIs en Iu ubeju de Iu mIeI.


Retistc Iberocmericcnc de Micoloc, 18: 18;-1qo.
ORES, J.M., GUTRREZ, . & ESPEJO, R. zoo. TIe roIe oI poIIenIncIuIkbrooddIseuse
In Apis mellijerc: LrunsmIssIon und predIsposIng condILIons. Mcoloic, q; (6): 11;1-
11;6.
ONTANAS, J.C., GARCA-CUENCA, ., MEANA, A., HGE, M. & MOGEDAS, M. zoo;.
DIIerencIus morIomLrIcus enLre Iu ubeju Apis mellijerc ibericc y Iu ubeju rusu de Iu
regInde PrImorsky. Retistc Complutense de Ciencics Veterincrics, 1: 8-zo.
RANCK, P., GARNERY, ., SOGNAC, M. & CORNUET, J.M. 1qq8. TIe orIgIn oI WesL
Europeun subspecIes oI Ioneybees (Apis mellijerc): new InsIgILs Irom mIcrosuLeIIILe
undmILocIondrIuI duLu. Etolution, z: 111q-11q.
44
Aneo I - Principules publicuciones sobre Apis mellifern Linnueus, 1,gS en lu Peninsulu Ibricu
GARCA-ERNNDEZ, P., BENTEZ, R. & ORANTES-BERMEJO, .J. 1qq. nIIuence du
cIImuL sur Ie dveIoppemenL de Iu popuIuLIon de Vcrroc jccobsoni Oud. duns des
coIonIes d' Apis mellijerc ibericc (GoeLze) duns Ie sud de I' Espugne. Apidoloie, z6:
;1-8o.
GARCA-GARCA, M.C., ORTZ, P.. & DEZ, M.J. 1qq8. RecoIeccIn de poIen durunLe un
diu por Apis mellijerc. (HymenopLeru, ApIdue), . Lccsccliczo (z): 1q-zoq.
GARNERY, ., MOSSHNE, E.H. & CORNUET, J.M. 1qq. MILocIondrIuI DNAvurIuLIon In
MoroccunundSpunIsIIoneybee popuIuLIons. Moleculcr Ecolo, q: q6-q;1.
GARNERY, ., RANCK, P., BAUDRY, E., VAUTRN, D., CORNUET, J.M. & SOGNAC, M.
1qq8u. GeneLIc bIodIversILy oI LIe WesL Europeun Ioneybee (Apis mellijerc mellijerc
undA. m. ibericc). . MILocIondrIuI DNA. Genetics Selection Etolution, o: 1-q;.
GARNERY, ., RANCK, P., BAUDRY, E., VAUTRN, D., CORNUET, J.M. & SOGNAC, M.
1qq8b. GeneLIc bIodIversILy oI LIe WesL Europeun Ioneybee (Apis mellijerc mellijerc
undA. m. ibericc). . MIcrosuLeIIILe loci. Genetics Selection Etolution, o: qq-;q.
GZQUEZ, J.C., MECA, D., MARTNEZ, E.M., SEGURA, M.D. & SOER, A. zoo6.
CompurucIn enLre poIInIzucIn con ubeju (Apis mellijerc) y bIoesLImuIunLes en
cuIubucin en Invernudero. PrImuveru zoo. XXXV Semincrio de Tecnicos
especiclistcs en horticulturc. Ibizc (enprensu).
GJN, H., PEZ, R. & GMEZ, V. 1q8;. PurusILoIuunu de Apis mellijerc en TenerIIe.
Accrcpis uoodi RennIe, 1qz1 muy uILu probubIe cuusu de Iu morLuIIdud de Apis
mellijercenCunurIus. Retistc Ibericc de Pcrcsitoloc, q;: z-z61.
GMEZ-ERRERAS, C. 1q8q. OrIgen boLunIco deI poIen comercIuIIzudo en Espuu. Actcs
del II ConresoNccioncl de Apiculturc, Gijn: ;o-q.
GORDO, O. & SANZ, J.J. zoo6. TemporuI Lrends In pIenoIogy oI LIe Ioney bee Apis
mellijerc (.) und LIe smuII wIILe Pieris rcpce (.) In LIe berIun PenInsuIu (1qz-
zooq). Ecoloiccl Entomolo, 1 (): z61-z68.
HEPBURN, H.R. & RADO, S.E. 1qq6. MorpIomeLrIc und pIeromonuI unuIyses oI Apis
mellijerc . uIongu LrunsecL Irom LIe SuIuru LoLIe Pyrenees. Apidoloie, z;: -q.
HERAS, M.C. 1qqq. Estudios biometricos enzimcticos de lc cbejc de lc miel (Apis mellijerc
Linnceus, :;8) (HymenopLeru: ApoIdeu). TesIs de IcencIuLuru. UnIversIdud de
SuIumuncu. 1o pp.
HERNNDEZ-GARCA, R., ERNNDEZ, B., DE A RA, P., GAN, J. & SERRANO, J.
zooz. The ejject oj trcshumcnce on the enetic tcricbilit oj Apis melllijerc ibericc
jrom Murcic (Southecst Spcin). En: R. Jones (ed.) ees uithout jrontiers: q6- 1o.
nLernuLIonuI Bee ReseurcIAssocIuLIon, CurdIII.
HERNNDEZ-GARCA, R., DE ARA, P. & SERRANO, J. zooq. MuLIng Irequency InApis
mellijerc iberiensis queens. 1ourncl oj Apiculturcl Resecrch, q8: 1z1-1z.
HDAGO, M.., BOOTE, M.. & PACHECO, J. 1qqou. OrIgen IIoruI de Ius curgus de
poIen recogIdus por Apis mellijerc . en AIoru (MuIugu, Espuu). Actc otcnicc
Mclccitcnc, 1: -qq.
45
Polinizudores y biodiversidud
HDAGO, M.. & BOOTEO, M.. 1qqob. AbouL some pIysIcuI cIurucLerIsLIcs oI LIe
poIIenIouds coIIecLedbyApis mellijerc . Apiculturc, 6: 1;q-1q1.
HDAGO, M.. & CABEZUDO, B. 1qq. ProduccIn de ncLur en muLorruIes deI sur de
Espuu (AnduIuciu). Actc otcnicc Mclccitcnc, zo: 1z-1z.
HGES, M., ESPERN, . & SNCHEZ-VZCANO, J.M. zoo;. SIorL communIcuLIon. IrsL
reporL oI bIuck queen-ceII vIrus deLecLIon In Ioney bees (Apis mellijerc) In SpuIn.
Spcnish1ourncl oj Ariculturcl Resecrch, (): zz-z.
HGES, M., MARTN-HERNNDEZ, R., BOTAS, C., GARRDO-BAN, E., GONZEZ-
PORTO, A.V., BARROS, ., DE NOZA, M.J., BERNA, J.., JMNEZ, J.J.,
GARCA PAENCA, P. & MEANA, A. zoo8. How nuLuruI InIecLIon by Nosemc
cercnce cuuses Ioneybee coIIupse. Entironmentcl Microbiology, 1o: z6q-z66q.
ZQUERDO, J., DOMNGUEZ, A., ABORNOZ, J. & SANTAGO, E. 1q8. DIscrImInucIn
enLre pobIucIones de ubejus (Apis mellijerc) de AsLurIus y Iu SubmeseLu NorLe. oletn
de Ciencics Ncturcles I.D.E.A., : 8;-1o1.
JA, R., DETEMANN, V., ASOPP, M.H., COSTA, C., CREWE, R.M., DA'OO, R.,
DE ARAP., E-NWER, M.A.A., RES, ., KEZC, N., MEUSE, M.S., PAXTON,
R.J., SHAB, T., STOE, E., MORTZ, R..A. zo1o. EsLImuLIng LIe densILy oI
Ioneybee coIonIes ucross LIeIr nuLuruI runge Lo IIII LIe gup In poIIInuLor decIIne
censuses. Consertction iolo, zq: 8-q.
JATO, M.V., GESAS, M.. & VAREZ, E. 1qqz. VurIucIones InLerunuuIes deI especLro
poIinIcode mIeIes orensunus. In AEMANY, A. (ed.): Historic Ncturcl, q1. ioloc de
orcnismos sistemcs: 11-1zz.
ARA, J. zooq. EIIcucIu poIInIzudoru poLencIuI de ombus spp. IrenLe u Apis mellijerc .,
1;8 en eI MucIzo CuzorIu-Seguru (Jun, Espuu) (HymenopLeru, ApIdue). oletn de
lc Sociedcd Entomolicc Arconesc, q: 61-6q.
OZANO, J. & SERRANO, J. zoo. Lc cpiculturc. En: ESTEVE M.A., ORNS M.,
MARTNEZ-GAUR, C. (eds.). Los recursos ncturcles de lc Rein de Murcic. Un
cnclisis interdisciplincr: z;1-z;. UnIversIdudde MurcIu. MurcIu.
KUKEKA, D., PREZ, A.M., HGES, M., BUBOA, M.C. & SNCHEZ-VZCANO, J.M.
zoo8. AnuIyLIcuI sensILIvILy und specIIIcILy oI u RT-PCR Ior LIe dIugnosIs und
cIurucLerIzuLIon oI LIe spuLIuI dIsLrIbuLIon oI LIree Apis mellijerc vIruI dIseuses In
SpuIn. Apidoloie, q: 6o;61;.
MARTN-HERNNDEZ, R., MEANA, A. & HGES, M. zoo. ncreuse oI nosemosIs
prevuIence InSpuIn. Actc Pcrcsitoloicc Portuuesc., 1z: o.
MARTN-HERNANDEZ, R., MEANA, A., PRETO, ., MARTNEZ-SAVADOR, A.,
GARRDO-BAN, E. & HGES, M. zoo;. TIe ouLcome oI LIe coIonIzuLIon oI Apis
mellijerc byNosemc cercnce. Applied Entironmentcl Microbiolo, ;: 61-68.
MGUE, ., BAYAC, M., RONDO, M., MANZANO, C., GARNERY, . & ESTONBA, A.
zo1o. BoLI geomeLrIc morpIomeLrIc und mIcrosuLeIIILe duLu consIsLenLIy supporL LIe
dIIIerenLIuLIonoI LIe Apis mellijerc MevoIuLIonurybruncI. Apidoloie, 1-1z.
46
Aneo I - Principules publicuciones sobre Apis mellifern Linnueus, 1,gS en lu Peninsulu Ibricu
MGUE, ., RONDO, M., GARNERY, ., SHEPPARD, W.S. & ESTONBA, A. zoo;. Gene
IIow wILIInLIe MevoIuLIonury IIneuge oI Apis mellijerc: roIe oI LIe Pyrenees, IsoIuLIon
by dIsLunce und posL-gIucIuI re-coIonIzuLIonrouLes InLIe WesLernEurope. Apidoloie,
8: 1q11.
MONTERO, . & TORMO, R. 1qq. PreIerencIus poIinIcus de Iu ubeju enuncoImenur eneI sur
de Budujoz. Ancles de lc Asociccin Pclinolicc en Lenuc Espcolc, 6: q-1oz.
MONZN, V.H., BOSCH, J. & RETANA, J. zooq. orugIng beIuvIor und poIIInuLIng
eIIecLIveness oI Dsmic cornutc (HymenopLeru: MegucIIIIdue) und Apis mellijerc
(HymenopLeru: ApIdue) onComIce peur. Apidoloie, : ;8.
NNEZ, J. 1q;;. NecLur IIow by meIIIIerous IIoru und guLIerIng IIow by Apis mellijerc
liusticc. 1ourncl oj Insect Phsiolo., z: z6-z;.
ORANTES, .J., GARCA-ERNNDEZP. & BENTEZ, R. DInumIcu pobIucIonuI de Vcrroc
encoIonIus deI sur de Espuu. Vidc Apcolc, 6;: qq-6o.
ORANTES, .J. & GARCA-ERNNDEZ, P. 1qq. MorpIoIogIcuI vurIubIIILy oI Apis
mellijerc ibericc In dIIIerenL upIurIes oI SouLIern SpuIn. 1ourncl oj Apiculturcl
Resecrch, q: z-o.
ORANTES, .J. & GARCA-ERNNDEZ, P. 1qq. EnLomoIuunu usocIudu uI coImenur .
Vidc Apcolc, ;;: z8-;.
ORANTES, .J., GONZEZ, A. & GARCA-ERNNDEZ, P. 1qq6. PrevuIence oI purusILIzuLIon
byDIpLeru InApis mellijerc . InSouLIern SpuIn. Apidoloie, z;: q6;-q;1.
ORANTES, .J & GARCA-ERNNDEZ, P. 1qq;. Nosemc dIseuse In LIe Ioney bee (Apis
mellijerc.) InIesLedwILIVcrroc mILes InSouLIernSpuIn. Apidoloie, z8: 1o-11z.
ORANTES, .J., BENTEZ, R. & GARCA-ERNNDEZ, P. 1qq;. A scIenLIIIc noLe on LIe
currenL Iow IeveIs oI IoneybeeLrucIeuI mILeInSouLIern SpuIn. Apidoloie, z8: 1qq-1o.
ORANTES, .J. 1qqq. A scIenLIIIc noLe on LIe prevuIence oI LrypunosomuLId purusILes oI
Ioney bees (Apis mellijerc .) In SouLIern SpuIn. Apidoloie, o: ;;-;8.
ORTEGA, J.. 1q86. Ilorc de interes cpcolc polinizccin de cultitos. MundI-Prensu.
MudrId. 1qq pp.
ORTZ, . 1q88. EsLudIo meIILopuIInoIgIco en eI AndvuIo (HueIvu). Ancles de lc
Asociccin Pclinolicc en Lenuc Espcolc, q: 6q-;z.
ORTZ, . 1qqo. ConLrIbucIn uI conocImIenLo de Iu IIoru upicoIu gudILunu. Lccscclic, 16:
1qq-z1o.
ORTZ, P.. 1qq1. MeIILopuIInoIogiu enAnduIuciu OccIdenLuI. TesIs DocLoruI enmIcroIIcIus.
UnIversIdudde SevIIIu. SevIIIu.
ORTZ, P.. & POO, J.M. 1qqz. EI poIen recogIdo por Apis mellijerc . durunLe un diu.
oletim dc Sociedcde rotericnc(Ser. z), 6: q-6o.
ORTZ, . & ERNNDEZ, . 1qqz. EsLudIo mIcroscpIco de Iu mIeI y eI poIenenIu provIncIu
de SevIIIu. Actc otcnicc Mclccitcnc, 1;: 18-1q.
47
Polinizudores y biodiversidud
ORTZ, P.. 1qqq. EI poIen recogIdo por Apis mellijerc . en HInojos (HueIvu) durunLe Iu
prImuveru. Actc otcnicc Mclccitcnc, 1q: 11-1zz.
ORTZ-SNCHEZ, .J. 1q8;. EI comporLumIenLo de Iu ubeju domsLIcu en Ios cumpos de
gIrusoI. Albcrizc: zq-z.
ORTZ-SNCHEZ, .J. 1qqo. Recompensus IIoruIes deI gIrusoI (Helicnthus cnnuus .).
EIecLo de Iu ucLIvIdud de Apis mellijerc . sobre Iu produccInde semIIIu. Vidc Apcolc
qz: z8-.
ORTZ-SNCHEZ, .J. 1qqu. EvuIuuLIonoI LIe eIIIcIency oI BeeIereus u Ioney bee (Apis
mellijerc .) uLLrucLunL Lo murrow crop (Cucurbitc pepo .) In greenIouse condILIons
InSouLIernSpuIn. Entomojcunc 1q: q6-q6q.
ORTZ-SNCHEZ, .J. 1qqb. Puede ser empIeudu Iu ubeju de mIeI como IndIcudor
bIoIgIcoe InsecLoLesL? El Colmencr 1qq: qq-o.
PADA, ., PUERTA, ., ORES, J.M., BUSTOS, M. & HERNNDEZ ERNNDEZ, R.
1qqz. MorpIomeLrIc sLudyoI unduIusIunbees. Architos de Zootecnic, q1: 6-;o.
PADA AVREZ, . & ORES SERRANO, J. M. zoo. Apis mellijerc iberiensis (EngeI
1qqq) unu ruzu de ubejus orIundu de Iu PeninsuIu brIcu. Actcs ConresoMexico: 1-;.
PADA VAREZ, ., PUERTA PUERTA, ., ORES SERRANO, J.M., BUSTOS RUZ,
M. & HERNNDEZ ERNNDEZ, R. 1qq;. EsLudIo bIomLrIco de Ius ubejus
domsLIcus de Iu PuImu. (. ProboscIs, puLu posLerIor, indIce cubILuI, y q LerguILo y
yq esLernILo). Architos de Zootecnic, q(1;): z1-o.
PADA, ., HERNNDEZ, R., REYES, J., PUERTA, ., ORES, J.M. & BUSTOS, M.
1qq8. EsLudIo morIoIgIco de Ius ubejus meIiIerus deI ArcIIpIIugo CunurIo (Grun
CunurIu, TenerIIe, u PuImu, Gomeru). Architos de Zootecnic, q;: q1-qq.
PADA, ., VAERO, M.J., CAMPANO, ., JMNEZ, E., PUERTA, ., ORES, J.M. &
BUSTOS, M. zoo1u. EsLudIo bIomLrIco de pobIucIones de ubejus (Apis mellijerc .)
deI cenLrode PorLuguI yde MudeIru. Architos de Zootecnic, o: 6;-;;.
PADA, ., VAERO, M.J., CAMPANO, ., JMNEZ, E., PUERTA, ., ORES, J.M. &
BUSTOS, M. zoo1b. DIscrImInucInenLre pobIucIones de ubejus (Apis mellijerc .) deI
sur de Espuu, cenLrode PorLuguI yMudeIru. Architos de Zootecnic, o: ;q-8q.
PADA, ., HERNNDEZ, R. & REYES, J. zoo1c. EsLudIo bIomLrIco de Iu ubeju meIIIeru
(Apis mellijerc, Inneo 1;8) de Iu IsIu de u PuImu deI ArcIIpIIugo CunurIo. .
nguIos yIongILudes de Ius uIus. Zooloc bceticc, 1z: z-6.
PADA, . & SERENO, S. zoo. EsLudIo de Iu dIversIdud morIoIgIcu exIsLenLe en Ius
ubejus meIiIerus (Apis mellijerc .) deI sur de Europu y deI conLInenLe sudumerIcuno.
Architos de Zootecnic., q: zz1-zz6.
PEN, P., ORES, J.M., PERATA, M., PUERTA, ., BUSTOS, M. & PADA, . 1qqo.
AporLes poIinIcos InvernuIes encoImenus de SIerru Morenu (Crdobu, Espuu). Ancles
de lc Asociccin Pclinolicc en LenucEspcolc, : 6-6q.
PREZ-GARCA, ., GMEZ-PAJUEO, A. & MONS-MARN, J.. 1q8;. OrIgen IIoruI y
coIorucInde Ius peIoLus de poIen. Vidc Apcolc, z: -q.
48
Aneo I - Principules publicuciones sobre Apis mellifern Linnueus, 1,gS en lu Peninsulu Ibricu
PUERTA, ., ORES, J.M., BUSTOS, M., PADA, . & ERNNDEZ, .J. 1q88.
CurucLerisLIcus epIzoLIcus de Iu purusILosIs por V. jccobsoni Oud en coImenures de Iu
provIncIu de AImeriu. Retistc Ibericc de Pcrcsitoloc, q8: 1q-zoz.
PUERTA, ., ORES, J.M., BUSTOS, M., & PADA, . 1qqou. DIsLrIbucIn seIecLIvu de
Vcrroc jccobsoni en dIsLInLus pobIucIones de Iurvus de Apis mellijerc ibericc. Retistc
Ibericc de Pcrcsitoloc, o (-q): 1-1;.
PUERTA, ., ORES, J.M., BUSTOS, M., PADA, ., ERNNDEZ, .J. & MORAES,
M.P. 1qqob. nIIuencIu deI nIveI de Iormonu juvenII (J.H. ) deI Iospedudor (Apis

mellijerc) sobre eI cIcIo bIoIgIco de Vcrroc jccobsoni. Retistc Ibericc de


Pcrcsitoloc, o (-q): 1q-zz.
PUERTA, ., CANO, D., ORES, J.M., PEN, P., PADA, ., & BUSTOS, M. 1q8q.
Reservus nuLrIcIonuIes e InIcIo de Iu puesLu en Apis mellijerc ibericc. Architos de
Zootecnic, 8 (1q1): 1q1.
PUERTA, ., CASTEANOS, A., BUSTOS, M., PEN, P., ORES, J.M. & PADA, .
1q8q. VurIubIIIdud en Iu Lusu reproducLIvu de V. jccobsoni en coImenus de Apis
mellijerc ibericc. Retistc Ibericc de Pcrcsitoloc, qq: 81-86.
PUERTA, ., ORES, J.M., BUSTOS, M. & PADA, . 1qq. EIecLo deI ucIdo
LrIcIoroIsocIunrIco sobre Iu germInucIn de Ius esporus de Ascosphcerc cpis. Retistc
Iberocmericcnc de Micoloc, 1z: qq-1.
PUERTA, ., ORES, J.M., BUSTOS, M., PADA, . & CAMPANO, . 1qqq. CIuIkbrood
deveIopmenL InIoneybee broodunder conLroIIedcondILIons. Apidoloie, z: qoq6.
PUERTA, ., ORES, J.M., RUZ, J.A., RUZ, J.M. & CAMPANO, . zoo1. Enjermedcdes
jniccs. n: EnIermedudes de Ius ubejus: prevencIn, dIugnsLIco y LruLumIenLo (ed.):
CDAG Andclucc: 8q-1o6. Consejeriu de AgrIcuILuru y Pescu. JunLu de AnduIuciu.
SevIIIu.
RADO, S.E., HEPBURN, H.R., HEPBURN, C. & DE A RA, P. zoo1. MorpIomeLrIc
uIIInILIes und popuIuLIon sLrucLure oI Ioney bees oI LIe BuIeurIc sIunds (SpuIn).
1ourncl oj Apiculturcl Resecrch, qo (-q): q;-1oq.
RAO, J.B. 1q8;. Irutcles Abejcs. PubIIcucIones de ExLensIn AgrurIu. MInIsLerIo de
AgrIcuILuru, Pescu yAIImenLucIn.
DE A RA, P., GAN, J. & SERRANO, J. 1qq;. CurucLerIzucIn moIecuIur de Iu ubeju
cunurIu. Injorme reclizcdo pcrc lc Arupccin de Dejensc Scnitcric Apicultores de
lc Pclmc.
SAA-OTERO, M. P. & DAZ-OSADA, E. 1qqz. PoIen upicoIu: orIgen, propIedudes y
uLIIIdudes. I ConresoApcolc Gclleo. MonIorLe. GuIIcIu.
SAA-OTERO, M. P., GONZEZ-PORTO, A.V., DAZ-OSADA, E. & ERNNDEZ, E. 1qq.
ConLrIbucIn uI esLudIo de Iu uLIIIzucIn seIecLIvu por Apis mellijerc . de Iu IIoru IocuI
en un coImenur deI NW de Iu PeninsuIu brIcu: (GuIIcIu). Actc otcnicc Mclccitcnc,
zo: 111zz.
SAA-OTERO, M. P., SUREZ-CERVERA, M. & GRACA, V.R. 1qq6. Atlcs de polen de
Gclicic. I. Orense: DIpuLucInOrense.
49
Polinizudores y biodiversidud
SAA-OTERO, M. P., DAZ-OSADA, E. & ERNNDEZ, E. zooo. AnuIysIs oI IuLLy ucIds,
proLeIns undeLIereuI exLrucL InIoneybee poIIen. Grcnc, q: 1;-181.
SAA-OTERO, M. P., DAZ-OSADA, E. & GONZEZ-PORTO, A.V. zoo1. ReIucIn
cuLegorIzudu de especIes de Iu IIoru guIIegu (NOde Espuu) que Apis mellijerc . uLIIIzu
como IuenLe de poIen. oletn de lc Recl Sociedcd Espcolc de Historic Ncturcl
(iol.) q6 (-q): 81-8q.
SAA-OTERO, M.P., DAZ, E. & ARMESTO, S. zooq. Iower eIecLIon by Ioneybee und IIoruI
morpIoIogy. Lczcroc, z: 11-1z.
SAA-OTERO, M.P., ARMESTO-BAZTN, S. & DAZ-OSADA, E. zoo. nILIuI duLu on LIe
specIIIc IeLerogeneILy Iound In LIe bee poIIen Iouds produced In LIe ''BuIxu ImIu-
Serru doXurs'' nuLure reserve. Actc otcnicc Gcllec, 1z(): 61-;.
SAA-OTERO, M.P., ARMESTO-BAZTN, S. & DAZ-OSADA, E. zoo;. nILIuI duLu on LIe
specIIIc IeLerogeneILy Iound In LIe bee poIIen Iouds produced In LIe PonLevedru
RegIon. Grcnc, q6: oo-1o.
SAA-OTERO, M.P., ARMESTO-BAZTN, S. & DAZ-OSADA, E. zooq. AnuIysIs oI
proLeIn conLenL In poIIen Iouds produced In NorLI-WesL SpuIn. Grcnc, q8: zqo-zq6.
SAA-NARES, A. 1qq8. PIunLus meIiIerus de Iu zonu de JIjonu (AIIcunLe). Vidc Apcolc,
11: z-6.
SAA-NARES, A., SUREZ-CERVERA, M., SEOANE-CAMBA, J. & MRQUEZ, J. 1qqz.
UILrusLrucLuruI modIIIcuLIons InpoIIengruIns sLoredby Ioney bees (Apis mellijerc .).
1ourncl oj Apiculturcl Resecrch, 1: 1-1o6.
SANTAGO. E., ABORNOZ, J., DOMNGUEZ, A. & ZQUERDO, J.. 1q86. Lude
bIomLrIque des popuIuLIons d'ubeIIIes (Apis mellijicc) du Nord-OuesL de I'Espugne.
Apidoloie, 1;: ;q-qz.
SEJO, M.C., ARA, M.J. & JATO, M.V. 1qqz (?). AnuIIsIs poIinIco secuencIuI de nuesLrus de
mIeI: objeLIvos, meLodoIogiu y resuILudos. In AEMANY, A. (ed.): Historic Ncturcl,
q1. ioloc de orcnismos sistemcs: q;-1o1.
SERENO, .T.P. de S., PADA., .A., MESSAGE, D. & VEA, E.. zooq. DIIerencIucIn
de coIonIus Apis mellijerc uIrIcunIzudus, europeus y deI norLe de IrIcu por
curucLerisLIcus morIoIgIcus. Architos Lctinocmericcnos de Produccin Animcl, 1z
(Supl. 1): zz-z.
SEPVEDA. 1q8q. us ubejus de AnduIuciu. Actcs del II Conreso Nccioncl de Apiculturc,
GIjn.
SERRA, J., GONE, G. & GMEZ PAJUEO, A. 1q86. EI poIen de ubeju producIdo en
Espuu. Vidc Apcolc, 1q: -8.
SERRA BONVEH, J. 1q88. OrIgen boLunIco deI poIen upicoIu producIdo en Espuu. Ancles
de lc Asociccin Pclinolicc en LenucEspcolc, q: ;-;8.
SERRANO, J. 1q8;. CurucLerIzucIn enzImuLIcu y morIoIgIcu de pobIucIones de Apis
mellijerc deI sur de Espuu. TesIs DocLoruI. UnIversIdudde Crdobu.
50
Aneo I - Principules publicuciones sobre Apis mellifern Linnueus, 1,gS en lu Peninsulu Ibricu
SERRANOJ. zoo;. AIgunus consIderucIones sobre Iu InIIuencIu de Iu Teoriu de Iu EvoIucIn
en Iu ZooIogiu espuoIu. Etolucin, z: 6;-;z. Retistc electrnicc de lc Sociedcd
Espcolc de ioloc Etolutitc, ILLp:JJwww.sesbe.orgJ.
SNTES-PROSS, J. 1q8;. Lcs plcntcs meljercs lc climentccin de lcs cbejcs. SinLesIs.
BurceIonu.
SMTH, D.R., PAOPO, M.., TAYOR, B.R., GARNERY, ., CORNUET, J.M.,
SOGNAC, M. & BROWN, W.M. 1qq1. GeogrupIIcuI overIup oI Lwo mILocIondrIuI
genomes In SpunIsI Ioneybees (Apis mellijerc ibericc). 1ourncl oj Heredit, 8z: q6-
1oo.
SMTH, D.R. & GENN, T.C. 1qq. AIozyme poIymorpIIsm In SpunIsI Ioneybees (Apis
mellijerc ibericc). 1ourncl oj Heredit, 86 (1): 1z-16.
SOAND-RECKEWEG, G., HECKE, G., NEUMANN, P., UR, P. & EXCOER, .zoo8.
Gene IIow In udmIxed popuIuLIons und ImpIIcuLIons Ior LIe conservuLIon oI LIe
WesLern Ioneybee, Apis mellijerc. 1ourncl oj Insect Consertction;
doI:1o.1oo;Js1o8q1-oo8-q1;-o.
TAAVERA, S., HERRERA, J., ARROYO, J., ORTZ, P.. & DEVESA, J.A. 1q88. EsLudIode Iu
IIoru upicoIu de AnduIuciu OccIdenLuI. Lccscclic, 1 (Extrc): 6;-q1.
VADS, B., DEZ, M.J. & ERNNDEZ, . 1q8;. Atlcs polnico de Andclucc Dccidentcl.
nsLILuLode DesurroIIoRegIonuI yExcmu. DIpuLucInde CudIz. SevIIIu.
VAENCANO, J. 1q1. EnIermedudes upicoIus. u ApImIusIs. Gcncderc, q: q61.
51
Principules publicuciones
sobre polinizudores silvestres ibricos
AONSO, C. & HERRERA, C.M. zoo1. NeILIer vegeLuLIve nor reproducLIve udvunLuges
uccounL Ior IIgI Irequency oI muIe-sLerIIes In SouLIern SpunIsI gynodIoecIous
Dcphne lcureolc (TIymeIueuceue). Americcn 1ourncl oj otcn, 88 (6): 1o16-1ozq.
AONSO, C., MUTKANEN, P. & HERRERA, C.M. zoo;. EcoIogIcuI conLexL oI breedIng
sysLem vurIuLIon: sex, sIze und poIIInuLIon In u (predomInunLIy) gynodIoecIous sIrub.
Anncls oj otcn, 1oo: 1q;16.
AMAT, M.E., VARGAS, P. & GMEZ, J.M. zo11. PoIIen quuIILy IImILuLIon In LIe berIun
crILIcuIIy endungered genus Pseudomisopctes (AnLIrrIInuceue). Plcnt Ecolo, z1z:
1o6q-1o;8.
ASENSO, M. 1q8q. Dsmic (Dsmic) cornutc Lr. poIIInIsuLeur poLenLIeI des urbres IruILIers
e
en Espugne (HymenopLeru, MegucIIIIdue). V Smposium Internctioncl sur lc
Pollinisction, Verscilles: q61-q6.
ARNAN, X., BOSCH, J., COMAS, ., GRACA, M. & RETANA, J. zo1o. HubILuL deLermInunLs
oI ubundunce, sLrucLure und composILIon oI IIyIng HymenopLeru communILIes In
mounLuIn oId-growLI IoresLs. Insect Consertction cnd Ditersit, ( (z): :-:z; doi:
:o.::::,j.:;z-(p8.zo:o.oo:z.x.
BANASZAK, J. & ORTZ-SNCHEZ, .J. 1qq. Nuevus uporLucIones uI conocImIenLo de Iu
LrIbu EucerInI en eI suresLe de Espuu (HymenopLeru: AnLIopIorIdue). oletn de lc
Asociccin espcolc de Entomoloc, 1;(z): z6-z;q.
BARTOMEUS, . zoo8u. Interction cnd impccts oj intcsite plcnts on plcnt-pollinction
netuorls. TesIs DocLoruI. UnIversILuL AuLnomu de BurceIonu. 118 pp.
BARTOMEUS, ., BOSCH, J. & VA, M. zoo8. HIgI InvusIve poIIen LrunsIer, yeL Iow
deposILIononnuLIve sLIgmus Inu Ccrpobrotus-InvudedcommunILy. Anncls oj otcn,
1oz: q1;-qzq.
BO, J.M. 1qo. CuLuIecI de nsecLes de CuLuIunyu. Hmenopters. utllet de lc
InstituciCctclcnc d Historic Ncturcl, n 1-z: q-8; n yq: q-16, n : 1;-zq.
Aneo II
53
Polinizudores y biodiversidud
BOSCH, J. 1q86. Insectos jlorcolcs polinizccin en un mctorrcl de romero. TesIs de
IcencIuLuru. UnIversIdudAuLnomu de BurceIonu. zq;pp.
BOSCH, J. 1qqzu. IoruI bIoIogy und poIIInuLors oI LIree co-occurrIng Cistus specIes
(CIsLuceue). otcniccl 1ourncl oj the Linnecn Societ, 1oq: q-.
BOSCH, J. 1qqz. PurusILIsm In wIId und munuged popuIuLIons oI LIe uImond poIIInuLor
Dsmic cornutc (uLr.) (HymenopLeru, MegucIIIIdue). 1ourncl oj Apiculturcl
Resecrch, 1: ;;-8z.
BOSCH, J. 1qqqu. mprovemenL oI IIeId munugemenL oI Dsmic cornutc (uLreIIIe)
(HymenopLeru, MegucIIIIdue) LopoIIInuLe uImond. Apidoloie, z: ;1-8.
BOSCH, J. 1qqqb. TIe nesLIngbeIuvIour oI LIe musonbee Dsmic cornutc(uLr.) wILIspecIuI
reIerence Lo ILs poIIInuLIng poLenLIuI. (HymenopLeru, MegucIIIIdue). Apidoloie, z:
8q-q.
BOSCH, J. 1qqqu. Dsmic cornutc (uLr.) (HymenopLeru, MegucIIIIdue) us u poLenLIuI
poIIInuLor In uImond orcIurds: reIeusIng meLIods und nesL-IoIe IengLI. 1ourncl oj
Applied. Entomolo, 11;: 11-1;.

BOSCH, J. 1qq. CompurIson oI nesLIng muLerIuIs Ior LIe orcIurd poIIInuLor Dsmic cornutc
(HymenopLeru: MegucIIIIdue). Entomolo Genetics, 1q: z8-z8q.
BOSCH, J. zoo8. ProducLIon oI undersIzed oIIsprIng In u soIILury bee. Animcl ehctiour, ;
(): 8oq-816.
BOSCH, J. & BAS, M. 1qqqu. EIIecL oI over-wInLerIng undIncubuLIonLemperuLures onuduIL
emergence InDsmic cornutcuLr. (HymenopLeru, MegucIIIIdue). Apidoloie, z: z6-
z;;.
BOSCH, J. & BAS, M. 1qqqb. orugIng beIuvIour und poIIInuLIon eIIIcIency oI Dsmic
cornutc Lr. und Apis mellijerc . on uImond (HymenopLeru, MegucIIIIdue und
ApIdue). Applied Entomolo cnd Zoolo, z8, zq: 1-q.
BOSCH, J. & KEMP, W. P. zooou. ExcepLIonuI cIerry producLIon In un orcIurd poIIInuLed
wILIbIue orcIurdbee. ee World: 161;z.
BOSCH, J. & KEMP, W.P. zooob. DeveIopmenL und emergence oI LIe orcIurd poIIInuLor,
Dsmic lincric (HymenopLeru: MegucIIIIdue). Entironment Entomolo, zq: 8-1.
BOSCH, J. & KEMP, W.P. zoo1. Hou to mcnce the blue orchcrd bee cs cn orchcrd
pollinctor. SusLuInubIe AgrIcuILure NeLwork, Hundbook No. , BeILsvIIIe.
BOSCHJ. & KEMP, W.P. zooz. DeveIopIng und esLubIIsIIng bee specIes us crop poIIInuLors:
LIe exumpIe oI Dsmic spp. (HymenopLeru: MegucIIIIdue) und IruIL Lrees. ulletin oj
Entomoloiccl Resecrch, qz: -16.
BOSCH, J. & KEMP, W.P. zoo. EIIecL oI wInLerIng duruLIon und LemperuLure on survIvuI
und emergence LIme In muIes oI LIe orcIurd poIIInuLor Dsmic lincric (HymenopLeru:
MegucIIIIdue). Entironment Entomolo, z: ;11-;16.
BOSCH, J. & KEMP, W.P. zooq. EIIecL oI pre-wInLerIng und wInLerIng LemperuLure regImes
on weIgIL Ioss, survIvuI, und emergence LIme In LIe muson bee Dsmic cornutc
(HymenopLeru: MegucIIIIdue). Apidoloie, : q6q-q;q.
54
Aneo II - Principules publicuciones sobre polinizudores silvestres ibricos
BOSCH, J., KEMP, W.P. & PETERSON, S.S. zooo. MunugemenL oI Dsmic lincric
(HymenopLeru: MegucIIIIdue) popuIuLIons Ior uImond poIIInuLIon: MeLIods Lo
udvuncebee emergence. Entironment Entomolo, zq: 8;q-88.
BOSCH, J., ACASA, A. & BAS, M. 1qqz. Dsmic cornutc (HymenopLeru, MegucIIIIdue), un
nuevopoIInIzudor puru Ios uImendros. Iruticulturc Projesioncl, qq: 6-;1.
BOSCH, J., MAETA, Y. & RUST, R.W. zoo1. A pIyIogeneLIc unuIysIs oI nesLIng beIuvIor In
LIe genus Dsmic (HymenopLeru: MegucIIIIdue). Anncls oj Entomoloiccl Societ oj
Americc, qq: 61;-6z;.
BOSCH, J., MARTN GONZEZ, A.M., RODRGO, A. & NAVARRO, D. zooq. PIunL-
poIIInuLor neLworks: uddIng LIe poIIInuLor's perspecLIve. Ecolo letters, 1z (): qoq-
q1q.
BOCH, J., RETANA, J. & CERD, X. 1qq;. IowerIng pIenoIogy, IIoruI LruILs und poIIInuLIor
composILIonInIerbuceous MedILerruneunpIunL communILy. Decoloc, 1oq: 8-q1.
BOSCH, J. & VCENS, N. zooz. Body sIze us unesLImuLor oI producLIoncosLs Inu soIILury bee.
Ecoloiccl Entomolo, z;: 1zq-1;.
BOSCH, J. & VCENS, N. zoo. Sex uIIocuLIon In LIe soIILury bee Dsmic cornutc: do IemuIes
beIuve In ugreemenL wILI IsIer's LIeory? ehctiorcl Ecolo cnd Sociobiolo, q
(1): 1zq-1z.
BOSCH, J. & VCENS, N. zoo;. ReIuLIonsIIp beLween body sIze, provIsIonIng ruLe, IongevILy
und reproducLIve success In IemuIes oI LIe soIILury bee Dsmic cornutc. ehctiorcl
Ecolo cnd Sociobiolo, 6o: z6-.
BOSCH, J., VCENS, N. & BAS, M. 1qq. AnuIIsIs de Ios nIdos de uIgunos MegucIIIIdue
nIdIIIcunLes encuvIdudes preesLubIecIdus (HymenopLeru, ApoIdeu). Drsis, 8: -6.
BRANDT, U. & GOTTSBERGER, G. 1q88. Iower pIenoIogy, poIIInuLIng InsecLs und
breedIng sysLems In Cistus, Hclimium und Tubercric specIes In PorLuguI. Lccscclic,
1 (Extrc): 6z-6q.
CARR, E, JMNEZ, J.., SNCHEZ-GMEZ, P. & GUEMES, J. zooq. ReproducLIve
bIoIogy und conservuLIon ImpIIcuLIons oI LIree endungered snupdrugon specIes
(Antirrhinum, PIunLugInuceue). ioloiccl Consertction, 1qz: 18q-186.
CASTRO, . 1q8;. Nuevus cILus de Lres ombince (Hym., ApIdue) de Iu PeninsuIu brIcu.
oletn de lc Asociccin espcolc de Entomoloc, 11: q1.
CASTRO, . 1q88. Sobre ombus (Mecbombus) reiniiellus (RusmonL, 1q8). oletn de Iu
Asociccin espcolc de Entomoloc, 1z: z81-z8q.
CASTRO, . 1q8q. Sobre Ios ombince de Ius SIerrus de CuzorIu, Seguru y AIcuruz (Espuu)
(). Ancles de ioloc, 1: q-1oo.
CASTRO, . 1qq1. ombus (Mecbombus) ruderctus rondensis ssp. n. (Hym., ApIdue).
ZAPATERI. Retistc crconesc de entomoloc, 1 (1): o-.
CASTRO, . 1qq. Sobre Ios ombince (Hmenopterc, Apidce) de Iu SIerru de AIburrucin().
ZAPATERI. Retistc crconesc de entomoloc, : -1.
55
Polinizudores y biodiversidud
CASTRO, . 1qqq. Sobre Ios ombince (Hmenopterc, Apidce) de Iu SIerru de AIburrucin
(). ZAPATERI. Retistc crconesc de entomoloc, q: 1;-1qq.
CASTRO, . & ORNOSA C. 1q8. Nuevos duLos sobre ombus (Probombus) prctorum
(Inneo, 1;61) (Hym., ApIdue). oletn de lc Asociccin espcolc de Entomoloc, q:
8q.
CEBAOS, G. 1q6. Cctcloo de los Himenpteros de Espcc. Trubujos deI nsLILuLo
EspuoI de EnLomoIogiu (C.S..C.). MudrId. qpp.
CEBAOS, G. 1qq. PrImer supIemenLo uI CuLuIogo de Ios HImenpLeros de Espuu. Eos,
: z1-zqz.
CEBAOS, G. 1q6q. Segundo supIemenLo uI CuLuIogo de Ios HImenpLeros de Espuu. Eos,
qo: qq-q;.
DARDN, M.J., TORRES. & ASS, J.D. zo1o. AnuIysIs oI LIe dIversILy oI MegucIIIIdue bees
onLIe NorLIernsubpIuLeuu oI LIe berIunPenInsuIu. 1ourncl oj Insect Science 1o:zo;;
uvuIIubIeonIIne: InsecLscIence.orgJ1o.zo;
DARDN, M.J., Torres, . & ORNOSA, C. zo1o. CuLuIogo de Ius ubejus deI subgnero
Micrcndrenc AsImeud, 18qq (HymenopLeru: ApoIdeu: AndrenIdue) y especIes
reIucIonudus de Iu PeninsuIu brIcu. oletn de lc Asociccin espcolc de
Entomoloc, q(1-z:) qq-111.
DE JAME GMEZ, J. & DE JAME ORN, J.M. zoo1. Historic de lc Apiculturc
Espcolc :. Desde los orenes hcstc :(pz. En: Espcc PreIIsLrIcu. De JuIme Gmez,
JyDe JuImeorn, J.M(eds.). CuIumocIu.
DE ABANDERA, M.C. & TRAVESET, A. zoo6. BreedIng sysLem undspuLIuI vurIuLIonInLIe
poIIInuLIon bIoIgy oI IeLerocurpIc Thmelcec telutinc (TIymeIueuceue). Plcnt
Sstemctics cnd Etolution, z;: q-z.
DE OS MOZOS, P. M. 1q8q. Esccrcbeidos cntjilos de lc Sierrc de Gredos, Espcc
Centrcl: Considercciones cutoecoliccs estudio compcrcdo de su relccin con lcs
jlores medicnte cnclisis polnico del teumento contenido diestito (Coleopterc:
Sccrcbceoidec). TesIs DocLoruI. UnIversIdudAuLnomu de MudrId.
DAZ, E., ERNNDEZ, E., VAREZ, C. & SAA-OTERO, P. 1qq6. AporLucIn uI
conocImIenLo deI orIgen IIoruI y composIcIn quimIcu deI poIen upicoIu de GuIIcIu,
Espuu. oletn de lc Recl Sociedcd espcolc de Historic Ncturcl, qz(1-q): 1q-zoz.
DEZ, M.J. 1q8;. Clcte enercl de tipos polnicos. n VADS, B. et cl. (eds.) Atlcs Polnico
de Andclucc Dccidentcl: z-61. nsL. Des. RegIonuI y Excmu. DIpuLucIn de CudIz.
SevIIIu.
DNZ, M.A. 1q61. CIuves puru Iu IdenLIIIcucIn de Ios gneros de upIdos de Iu PeninsuIu
brIcu (HymenopLeru). Grcellsic, 1q: 11-1.
DUSMET, J. M. 1qo. os pIdos de Espuu. . Gneros Melectc, Crocisc y Epeolus.
oletn de lc Recl Sociedcd espcolc de Historic Ncturcl, : 1qq-16.
DUSMET, J.M. 1qo6u. os pIdos de Espuu. . Gnero Coelioxs. oletn de lc Recl
Sociedcd espcolc de Historic Ncturcl, 6: 1q-11.
56
Aneo II - Principules publicuciones sobre polinizudores silvestres ibricos
DUSMET, J.M. 1qo6b. HImenpLeros de Iu SIerru de AIburrucin, CuIumocIu y CuIuLuyud.
oletn de lc Sociedcd Arconesc de Ciencics Ncturcles, : 1oo-111.
DUSMET, J.M. 1qo8. os pIdos de Espuu. . Gn. Anthidium. Memorics de lc Recl
Sociedcd espcolc de Historic Ncturcl, : 1-z1q.
DUSMET, J. M. 1q1. os pIdos de Espuu. V. Gen. Nmcdc ubr. Memorics de lc Recl
Sociedcd espcolc de Historic Ncturcl, q: zo-q.
DUSMET, J.M. 1q1u. HImenpLeros de Arugn. oletn de lc Sociedcd Arconesc de
Ciencics Ncturcles, 1q: 81-qq.
DUSMET, J.M. 1q1b. AIgunos upIdos nuevos o InLeresunLes deI Museo de MudrId.
Memorics de lc Recl Sociedcd espcolc de Historic Ncturcl, 8: zqz-q
DUSMET, J.M. 1qzo. ObservucIones sobre Iu procedencIu espuoIu de mucIos upIdos
descrILos por Prez enEspeces nouveIIes de MeIIIIeres de BurburIe. oletn de lc Recl
Sociedcd espcolc de Historic Ncturcl, zo: 168-16q.
DUSMET, J. M. 1qz1. os pIdos de Espuu. V. Gneros Stelis Punz., Dioxs ep.,
Ammobctes uLr., Phicrus Jur. y icstes Punz. Memorics de lc Recl Sociedcd
espcolc de Historic Ncturcl, TomodeI o AnIversurIo: 1;;-z1z.
DUSMET, J. M. 1qz. os ApIdos de Espuu. V. Gneros Xlocopc uLr. y Cerctinc uLr.
Memorics de lc Recl Sociedcd espcolc de Historic Ncturcl, 11: z6q-oq.
DUSMET, J.M. 1qz. Sobre IImenpLeros exIsLenLes en Iu coIeccIn de Iu UnIversIdud de
SevIIIu. oletn de lc Recl Sociedcd espcolc de Historic Ncturcl, z: 66.
DUSMET, J. M. 1qz6. os ApIdos de Espuu. V. Gneros Eucerc Scop. y Tetrclonic SpIn.
Memorics de lc Recl Sociedcd espcolc de Historic Ncturcl, 1: 8-zo1.
DUSMET, J.M. 1qz;. AIgunos InsecLos (Iu muyor purLe IImenpLeros) cuzudos en CuLuIuu
en1qz. oletn de lc Sociedcd entomolicc de Espcc, 1o: z1-z8.
DUSMET, J.M. 1q1. ConLrIbucIn uI esLudIo de Ios HImenpLeros de PorLuguI. Memorics e
Estudos doMuseu Zoolicodc Unitersidcde de Coimbrc, SerIe 1, z: 1-q.
DUSMET, J. M. 1q. os ApIdos de Espuu. V. SubIumIIIu PunurgInos. Eos, 11: 11;-1;z.
DUSMET, J.M. 1q. CuurenLu y cIncouos enbuscu de HImenpLeros de Espuu. Memorics
de lc Sociedcd entomolicc de Espcc, q: 1-116.
DUPONT, Y.., HANSEN, D.M. & OESEN, J.M. zoo. SLrucLure oI u pIunLIIower-vIsILor
neLwork InLIe IIgI-uILILude sub-uIpIne deserL oI TenerIIe, Cunury sIunds. Ecorcph,
z6: o1-1o.
ESPESO, M.A. & GAYUBO, S.. 1q88. Apidojcunc de lc protincic de Seotic
(Hmenopterc: Apoidec). UnIversIdudde SuIumuncu. 81 pp.
GARCA-GONZEZ, . & ORNOSA, C. 1qq8u. ComposIcIn e IdenLIdud de Ios
poIInIzudores de Rubus ulmijolius SIoLL, 1818 (Rosccece) en Espuu CenLruI.
Zooloicc bceticc, q: 6q-qo.
57
Polinizudores y biodiversidud
GARCA-GONZEZ, . & ORNOSA, C. 1qq8b. MeLrIcuI reIuLIons InAnthidium jlorentinum
(ubrIcIus, 1;;) (HymenopLeru, MegucIIIIdue): u LooI Ior sLudyIng ILs LerrILorIuI
beIuvIour. Entomojcunc, 1q (q): 18-188.
GARCA-GONZEZ, . & ORNOSA, C. 1qqq. ComporLumIenLo LerrILorIuI usocIudo u Iu
poIIgInIu de deIensu deI recurso en Anthidium jlorentinum (ubrIcIus, 1;;)
(HymenopLeru, MegucIIIIdue). oletn de lc Asociccin espcolc de Entomoloc, z
(1-z): q1-1.
GARCA-GONZEZ, . & ORNOSA, C. zoo1. RILmo de ucLIvIdud dIurIo de Iu comunIdud de
poIInIzudores upoIdeos (HymenopLeru, ApoIdeu) de Rubus ulmijolius ScIoLL, 1818
(Rosuceue) de Espuu CenLruI. Suplemento N' co oletim dc Sociedcde portuuesc
de Entomloic, zoo: (:ppp): (p-o.
GARCA, D., QUEVEDO, M., OBESO, J.R. & ABAJO, A. zooq. rugmenLuLIon puLLerns und
proLecLIon oI monLune IoresL In LIe CunLubrIun runge (NW SpuIn). Iorest Ecolo cnd
Mcncement, zo8: zq-q.
GAYUBO, S.., TORRES, . & HERAS, C. 1qqo. EsLudIo sobre Ius ubejus de Iu SIerru de
Gredos (HymenopLeru, ApoIdeu). Cucdernos Abulenses, 11: 8-166.
GONZEZ, J.A., GAYUBO, S.. & TORRES, . zooz. DIversIdud, conservucIn e
ImporLuncIu en Iu gesLIn de Ios IImenpLeros meguquiIIdos (nsecLu, HymenopLeru,
MegucIIIIdue) como ugenLes poIInIzudores en eI espucIo nuLuruI de ArrIbes deI Duero.
GesLIn y conservucIn de Iu Iuunu sIIvesLre euromedILerruneu. Estudios proectos.
Unitersidcd de Len - Unitersitc deli Studi di Ncpoli Iederico II - Unitersidcdes
de Trcs-os-Montes e AltoDouro WAVES. Len (Espcc): -;;.
GZQUEZ, J.C., MECA, D., VAN DER BOM, J., CABRERA, A., ROMERA, E. & SOER,
A.zooq. PoIInIzucIn con ubejorro (ombus terrestris) vs bIoesLImuIunLes en un
cuILIvo de cuIubucin en cIcIo Lurdio de oLoo cumpuus zoozJzoo y zooJzooq.
XXXIVSemincriode Tecnicos Especiclistcs en Horticulturc. MurcIu, ;;-86.
GZQUEZ, J.C., MECA, D., SERRANO, M.M. & SOER, A. zoo. CompurucIn enLre
poIInIzucIn con ubejorro (ombus terrestris) y bIoesLImuIunLes en cuIubucin en
Invernudero. CIcIo Lempruno de oLoo cumpuu zooqJzoo. XXXV Semincrio de
Tecnicos especiclistcs en horticulturc. SunLIugode ComposLeIu (enprensu).
GZQUEZ, J.C., MECA, D., SOER, A., ERNNDEZ, .J., MARTNEZ, E.M. & SEGURA,
M.D. zoo;. PoIInIzudores nuLuruIes (ombus terrestris) vs bIoesLImuIunLes puru un
cuILIvo de cuIubucin en Invernudero. XI Conreso SECH de Albccete. Actcs de
Horticulturc n' (8. Sociedcd Espcolc de Ciencics Hortcolcs: -p.
GMEZ J.M. & ZAMORA, R. 1qqz. PoIIInuLIon by unLs: consequences oI LIe quunLILuLIve
eIIecLs onu muLuuIIsLIc sysLem. Decoloic, q: q1o-q18.
GMEZ, J.M., ZAMORA, R., HDAR, J.R. & GARCA, D. 1qq6. ExperImenLuI sLudy oI
poIIInuLIonby unLs InMedILerruneunIIgI mounLuInund urId IubILuLs. Decoloic, 1o:
z6-zqz.
GMEZ, J.M. & ZAMORA, R. 1qqq. GeneruIIzuLIon vs. specIuIIzuLIon In LIe poIIInuLIon
sysLem oI Hormcthophllcspinosc (CrucIIerue). Ecolo, 8o: ;q68o.
GMEZ, J.M. zooo. EIIecLIveness oI unLs us poIIInuLors oI Lobulcric mcritimc: eIIecLs on
muInsequenLIuI IILness componenLs oI LIe IosL pIunL. Decoloic, 1zz: qoq;.
58
Aneo II - Principules publicuciones sobre polinizudores silvestres ibricos
GMEZ J. M., BOSCH, J., PERECTT, ., ERNNDEZ, J. & ABDEAZB, M. zoo;.
PoIIInuLor dIversILy uIIecLs pIunL reproducLIon und recruILmenL: LIe LrudeoIIs oI
generuIIzuLIon. Decoloic, 1: q;-6o.
GMEZ, J.M., BOSCH, J., PERECTT, ., ERNNDEZ, J.D., ABDEAZZ, M. &
CAMACHO, J.P.M. zoo8u. AssocIuLIonbeLweenIIoruI LruILs undrewurds InErsimum
mediohispcnicum (BrussIcuceue). Anncls oj otcn, 1o1: 1q1-1qzo.
GMEZ, J.M., BOSCH, J., PERECTT, ., ERNNDEZ, J.D., ABDEAZZ, M. &
CAMACHO, J.P.M. zoo8b. SpuLIuI vurIuLIon In seIecLIon on coroIIu sIupe In u
generuIIsL pIunL Is promoLed by LIe preIerence puLLerns oI ILs IocuI poIIInuLors.
Proceedins oj the Rocl Societ , z;: zzq1-zzqq.
GONZEZ-VARO, J.P, ARROYO, J. & APARCO, A. zooq. EIIecLs oI IrugmenLuLIon on
poIIInuLor ussembIuge, poIIen IImILuLIon und seed producLIon oI MedILerruneun myrLIe
(Mrtus communis). ioloiccl Consertction, 1qz: 1o8-1o6.
GONZVEZ-BENAVENTE, . 1q8q. EI poIen upicoIu espuoI: composIcIn boLunIcu y
curucLerisLIcus IisIco-quimIcus. Actcs I Conreso Nccioncl Apiculturc (MudrId, 1q8):
1-qq.
GONZEZ, J.A., GAYUBO, S.. & TORRES, . zooz. DIversIdud, conservucIn e
ImporLuncIu en Iu gesLIn de Ios IImenpLeros meguquiIIdos (nsecLu, HymenopLeru,
MegucIIIIdue) como ugenLes poIInIzudores en eI espucIo nuLuruI de ArrIbes deI Duero.
Estudios proectos. Unitersidcd de Len - Unitersitc deli Studi di Ncpoli
Iederico II - Unitersidcdes de Trcs-os-Montes e Alto Douro WAVES. Len
(Espcc): -;;.
GONZEZ, J.A., TORRES, . & GAYUBO, S.. 1qqq. EsLudIo de bIodIversIdud de ubejus
(HymenopLeru: ApoIdeu) en un bIoLopo urenoso de Iu SubmeseLu NorLe (Espuu).
Zooloicc bceticc, 1o: 8;-111.
GRACE, A. zo1o. Introductor ioeorcph to ees oj the Ecstern Mediterrcnecn cnd
Necr Ecst. BexIIII Museum. Sussex. UnILedKIngdom.
GUTN, J., GUTN, P. & NAVARRO, . 1qqu. Tumuo deI ncIeo de pobIucIn y
poIInIzucIn en Echium plcntcineum. Ancles del Recl 1crdn otcnico de Mcdrid 1
(1): 6-;z.
GUTN, J., GUTN, P. & NAVARRO, . 1qqb. PoIIen LrunsIer und dIurnuI versus
nocLurnuI poIIInuLIonInLonicerc etruscc. Actc Decoloicc, 1q: z1q-zz;.
HAESEER, V. zoo8. Zur BIoIogIe der MedILerrunen MuerbIenen Dsmic bclecricc
ScImIedeknecIL 188 und Dsmic uncicornis Prez 18q (HymenopLeru: ApIdue).
Abhcndlunen Ncturuissenschcjtlicher Verein zu remen, ( (;): z8q-oo.
HERAS, C. & GAYUBO, S.. 1q8qu. ConLrIbucIn uI conocImIenLo de Ios ApoIdeos de Iu
provIncIu de Zumoru . Anthophoridce (Hmenopterc: Apoidec). Eos, 6 (1): 61-;1.
HERAS, C. & GAYUBO, S.. 1q8qb. ApIdoIuunu de Iu provIncIu de Zumoru . Mecchilidce
(Hmenopterc, Apoidec). oletn de lc Asociccin espcolc de Entomoloc, 1: z;-zqq.
HERRERA, C. M. 1q8;u. ComponenLes deI IIujo gnIco en Lctcndulc lctijolic MedIcus:
PoIInIzucInydIspersInde semIIIus. Ancles del 1crdnotcnicode Mcdridqq(1): qq-61.
59
Polinizudores y biodiversidud
HERRERA, C.M. 1q8;b. ComponenLs oI poIIInuLor "quuIILy": compuruLIve unuIysIs oI u
dIverse InsecL ussembIuge. Dilos, o: ;q-qo.
HERRERA, J. 1q88u. PoIIInuLIon reIuLIonsIIps In SouLIern SpunIsI MedILerruneun
sIrubIunds. 1ourncl oj ecolo, ;6: z;q-z8;.
HERRERA, C.M. 1q88b. VurIuLIonInmuLuuIIsms: LIe spuLIo-LemporuI mosuIc oI u poIIInuLor
ussembIuge. ioloiccl journcl oj the Linnecn Societ, : q-1z.
HERRERA, J. 1q88c. DuLos sobre bIoIogiu IIoruI en Iu IIoru de AnduIuciu orIenLuI.
Lccscclic, 1 (Extrc): 6o;-61q.
HERRERA, C.M. 1q8q. PoIIInuLor ubundunce, morpIoIogy, undIIower vIsILuLIon ruLe: unuIysIs
oI LIe "quunLILy" componenL Inu pIunL-poIIInuLor sysLem. Decoloic, 8o: zq1-zq8.
HERRERA, C.M. 1qqo. DuIIy puLLerns oI poIIInuLor ucLIvILy, dIIIerenLIuI poIIInuLIng
eIIecLIveness, und IIoruI resource uvuIIubIIILy, In u summer-IIowerIng MedILerruneun
sIrub. Dilos, 8: z;;-z88.
HERRERA, C.M. 1qq1. DIssecLIng IucLors responsIbIe Ior IndIvIduuI vurIuLIon In pIunL
IecundILy. Ecolo, ;z(q): 1q6-1qq8.
HERRERA, C.M. 1qqz. AcLIvILy puLLern und LIermuI bIoIogy oI u duy-IIyng IuwkmoLI
(Mccrolossum stellctcrum) under MedILerruneun summer condILIons. Ecoloiccl
Entomolo, 1;: z-6.
HERRERA, C.M. 1qqu. IoruI bIoIogy, mIcrocIImuLe, und poIIInuLIonby ecLoLIermIc bees In
uneurIy-bIoomIngIerb. Ecolo, ;6 (1): z18-zz8.
HERRERA, C.M. 1qqb. MIcrocIImuLe und IndIvIduuI vurIuLIon In poIIInuLors: IIowerIng
pIunLs ure more LIunLIeIr IIowers. Ecolo, ;6(): 116-1zq.
HERRERA, C.M. 1qq6. Ilorcl trcits cnd plcnt cdcptction to insect pollinction: c detils
cdtoccte cpprocch. En: Llod DG& SCH crret (eds.). Ilorcl iolo: 6-8;.
CIupmunundHuII, NY.
HERRERA, C.M. 1qq;. TIermuI bIoIogy und IorugIng responses oI InsecL poIIInuLors Lo LIe
IoresL IIoor IrrudIuncemosuIc. Dilos, ;8: 6o1-611.
HERRERA, C.M. zooou. Iower Lo seedIIng consequences oI dIIIerenL poIIInuLIonregImes In
unInsecL-poIIInuLedsIrub. Ecolo, 81(1): 1-zq.
HERRERA, C.M. zooob. MeusurIng LIe eIIecLs oI poIIInuLors und IerbIvores: evIdence Ior
non-uddILIvILyInu perennIuI Ierb. Ecolo, 81(8): z1;o-z1;6.
HERRERA, C.M. zoo1. DeconsLrucLIng u IIoruI pIenoLype: do poIIInuLors seIecL Ior coroIIu
InLegruLIonInLctcndulc lctijolic? 1ourncl Etolutioncr iolo, 1q: ;q-8q.
HERRERA, C.M. zoo. PIunL generuIIzuLIon on poIIInuLors: specIes properLy or IocuI
pIenomenon? Americcn 1ourncl oj otcn, qz(1): 1-zo.
HERRERA, C.M., CASTEANOS, M.C. & MEDRANO, M. zoo6. Georcphiccl context oj
jlorcl etolution: toucrds cn improted resecrch prorcmme in jlorcl ditersijicction.
n: Hurder .D., BurreLL S.C.H., (eds). Ecolo cnd etolution oj jlouers: z;8-zqq.
OxIordUnIversILyPress. OxIord.
60
Aneo II - Principules publicuciones sobre polinizudores silvestres ibricos
HERRERA, C.M., GARCA, .M. & PREZ, R. zoo8. nvIsIbIe IIoruI IurcenIes: mIcrobIuI
communILIes degrude IIoruI necLur oI bumbIe bee-poIIInuLed pIunLs. Ecolo, 8q (q):
z6q-z;6.
HERRERA, C.M., JORDANO, P., GUTN, J. & TRAVESET, A. 1qq8. AnnuuI vurIubIIILy In
seed producLIon by woody pIunLs und LIe musLIng concepL: reussessmenL oI prIncIpIes
und reIuLIonsIIp Lo poIIInuLIon und seed dIspersuI. The Americcn Ncturclist, 1z (q):
;6- qq.
HERRERA, C.M., SNCHEZ-AUENTE, A.M., MEDRANO, M., GUTN, J., CERD, X.
& REY, P.J. zoo1b. GeogrupIIcuI vurIuLIon In uuLonomous seII-poIIInuLIon IeveIs
unreIuLed Lo poIIInuLor servIce In Helleborus joetidus (RununcuIuceue). Americcn
1ourncl oj otcn, 88 (6): 1oz-1oz.
HERRERA, C.M., CERD, X., GARCA, M.B., GUTN, J., MEDRANO, M., REY, P.J. &
SNCHEZ-AUENTE, A.M. zoozu. IoruI InLegruLIon, pIenoLypIc covurIunce
sLrucLure und poIIInuLor vurIuLIon In bumbIebee-poIIInuLed Helleborus joetidus.
1ourncl Etolutioncr iolo, 1: 1o8-1z1.
HERRERA, C.M., MEDRANO, M., REY, P.J., SNCHEZ-AUENTE, A.M., GARCA, M.B.,
GUTN, J. & MANZANEDA, A.J. zoozb. nLerucLIon oI poIIInuLors und IerbIvores
on pIunL IILness suggesLs u puLIwuy Ior correIuLed evoIuLIon oI muLuuIIsm- und
unLugonIsm-reIuLedLruILs. PNAS, qq (z6): 168z-168z8.
HERRERA, C.M., PREZ, R. & AONSO, C. zoo6. ExLreme InLrupIunL vurIuLIon In necLur
sugur composILIon In un InsecL-poIIInuLed perennIuI Ierb. Americcn 1ourncl oj
otcn, q(q): ;-81.
HERRERA, C.M. & SORGUER, R.C. 1q8. nLru- und InLer-IIoruI IeLerogeneILy oI necLur
producLIon In Helleborus joetidus . (RununcuIuceue). otcniccl 1ourncl oj the
Linncecn Societ, 86: z-z6o.
HERRERO, J. & PREZ-NGO, C. 1q8. us especIes espuoIus deI gnero Anthophorc
(Hm., Apoidec). Eos, 61: 1o;-1q.
JORDANO, P. 1qqo. BIoIogiu de Iu reproduccIn de Lres especIes deI gnero Lonicerc
(CuprIIoIIuceue) en Iu SIerru de CuzorIu. Ancles del Recl 1crdn otcnico de Mcdrid,
q8 (1) : 1-z.
KRUSEMAN, G. 1q8. NoLes sur Ies bourdons pyrnens du genre ombus duns Ies
coIIecLIons nerIunduIses. ecujortic, 6 (;z): 161-1;o.
ARA, J. zooqu. VIsILus de Andrenc nirocenec nirosericec Dours, 18;z u Dphrs
spheodes MIII. durunLe su IIorucIn en eI mucIzo CuzorIu-Seguru (Jun, Espuu)
(HymenopLeru, AndrenIdue). oletnde lc Sociedcd Entomolicc Arconesc, q: z6.
ARA, J. zooqb. EIIcucIu poIInIzudoru poLencIuI de ombus spp. IrenLe u Apis mellijerc .,
1;8 eneI mucIzoCuzorIu-Seguru (Jun, Espuu) (HymenopLeru, ApIdue). oletn de lc
Sociedcd Entomolicc Arconesc, q: 61-6q.
ARA, J. zooqc. ConLrIbucIn uI conocImIenLo de Ios InsecLos poIInIzudores poLencIuIes y
vIsILunLes de Aruceue enIos PIrIneos (Huescu y rIdu) y eI mucIzoCuzorIu-Seguru(Jun,
Espuu) (nsecLu). oletn de lc Sociedcd Entomolicc Arconesc, q: q1-q18.
61
Polinizudores y biodiversidud
ARA, J. zooqd. DIIerencIu en Iu durucIn de Ius vIsILus de InsecLos (nsecLu) u Ius IIores de
orquideus necLuriIerus y no necLuriIerus en eI mucIzo CuzorIu-Seguru (Jun, Espuu).
oletn de lc Sociedcd Entomolicc Arconesc, q: -6.
ARA, J. zooqe. PoIInIzudores poLencIuIes de Asphodelus spp. en Ios PIrIneos y en eI mucIzo
CuzorIu-Seguru (Huescu y Jun, Espuu) (nsecLu). oletn de lc Sociedcd
Entomolicc Arconesc, q: q;-q8.
ARA, J. zooqI. BIoLopos sIgnIIIcuLIvos puru Ios ubejorros (ombus uLreIIIe, 18oz) deI
mucIzo CuzorIu-Seguru (Jun, Espuu) (HymenopLeru, ApIdue). oletn de lc Sociedcd
Entomolicc Arconesc, q: q-61.
MRQUEZ, J. BOSCH, J. & VCENS, N. 1qqq. PoIIens coIIecLed by wIId und munuged
popuIuLIons oI LIe poLenLIuI orcIurd poIIInuLor Dsmic cornutc (uLr.) (HymenopLeru,
MegucIIIIdue). 1ourncl oj Applied Entomolo, 11;: -q.
MECA, D., GZQUEZ, J.C., GUERRERO, ., ZAMORA, ., ARVAO, A. & RAMOS, R.
zoo. EvuIuucIn de un cuILIvo de cuIubucin en Invernudero: ecoIgIco vs.
convencIonuI. Aroecoloc: 1-1.
MONZN, V.H., BOSCH, J. & RETANA, J. zooq. orugIng beIuvIor und poIIInuLIng
eIIecLIveness oI Dsmic cornutc (HymenopLeru: MegucIIIIdue) und Apis mellijerc
(HymenopLeru: ApIdue) onComIce peur. Apidoloie, : ;8.
MC, E. zooo. Los esccrcbeidos cntjilos de lc Pennsulc Ibericc (Col.: Sccrcbceoidec:
Hoplince, Rutelidce, Cetonidce): Tcxonomc, jiloenic bioloc. TesIs DocLoruI.
UnIversIdudde AIIcunLe.
MC, E. & GAANTE. E. 1qqq. TIe beIuvIour oI Aethiessc jlorclis (ubrIcIus, 1;8;)
(CoIeopLeru: ScurubueoIdeu: CeLonIIdue) vIsILIng Dnopordum mccrcccnthum
ScIousboe (ComposILue). Eltron, 1z: 6q-;6.
MC, E. & GAANTE, E. zoo. BeIuvIor oI CeLonId beLeIes (CoIeopLeru, ScurubeoIdeu:
CeLonIdue) onLIe MedILerruneunsIrub Cistus clbidus. Eltron, 1q: 8q-q8.
NAVARRO, . zooo. PoIIInuLIon ecoIogy oI AnLIyIIIs vuInerurIu subsp vuIgurIs (ubuceue):
NecLur robbers us poIIInuLors. Americcn 1ourncl oj otcn, 8;(;): q8o-q8.
NAVARRO, . ROSAS, C. & AYENSA. G. zooo. Recompensus IIoruIes y xILo reproducLIvo.
Portuclice Actc iolicc, 1q: 1z1-1z6.
OBESO, J.R. 1qqz. GeogrupIIc dIsLrIbuLIon und communILy sLrucLure oI bumbIebees In LIe
NorLIernberIunPenInsuIu. Decoloic, 8q (z): zqq-zz.
OESEN, J.M., ORANG, A.S & BAEZ, M. 1qq8. SLress Induced muIe sLerIIILy und mIxed
muLIng InLIe IsIundpIunL Cedronellc ccncriensis (umIuceue). Plcnt Sstemctics cnd
Etolution, z1z: 1q-1;6.
OERTON, J. 1qqq. u evoIucIn de Ius reIucIones poIInIzudor-pIunLu en Ios ArLrpodos.
oletn de lc Sociedcd Entomolicc Arconesc, z6: ;q1-;8.
ORNOSA, C. 1q8. ombus (Kcllobombus) soroeensis cnccricus ssp. n. (Hym., ApIdue).
oletn de lc Asociccin espcolc de Entomoloc, ;: z.
62
Aneo II - Principules publicuciones sobre polinizudores silvestres ibricos
ORNOSA, C. 1q8q. Lc subjcmilic ombince (Hm., Apidce) de lc jcunc espcolc.
UnIversIdud CompIuLense de MudrId. CoIeccIn TesIs DocLoruIes, n zoJ8q. MudrId.
;+qpp.
ORNOSA, C. 1q8. Los cbejorros de Espcc. CIuves puru Iu IdenLIIIcucIn de Iu Iuunu
espuoIu, UnIversIdudCompIuLense, 8: 1-6o.
ORNOSA, C. 1q86u. RevIsIn de Ios ombince esLudIudos por D. ModesLo QuIIIs (Hym.,
ApIdue). oletn de lc Asociccin espcolc de Entomoloc, 1o: q-68.
ORNOSA, C. 1q86b. EspecIes de ombince de Iu SIerru de Ios Ancures (HymenopLeru,
ApIdue). Actcs de lcs VIII 1orncdcs de lc Asociccin Espcolc de Entomoloc,
SevIIIu: 1oqz-1oo.
ORNOSA, C. 1qq1. ConsIderucIones LuxonmIcus sobre eI subgnero Mecbombus DuIIu
Torre, 188o, en Iu PeninsuIu brIcu (Hym., ApIdue, BombInue). Ancles de ioloc, 1;
(ioloc Animcl, 6): -q1.
ORNOSA, C. 1qqz. Tres cILus InLeresunLes de Apoidec IbrIcos (HymenopLeru). oletn de lc
Asociccin espcolc de Entomoloc, 16: zq-zq6.
ORNOSA, C. 1qq. Sobre Ios ApoIdeu IbrIcos de Iu RegIn de ExLremuduru . ums.
AnLIopIorIdue y ApIdue (HymenopLeru). oletn de lc Asociccin espcolc de
Entomoloc, 1;(z): 16-1;8.
ORNOSA, C. 1qq6. Unu noLu de uLencIn sobre Iu InLroduccIn de subespecIes Iruneus de
ubejorros poIInIzudores en Iu PeninsuIu brIcu (Hmenopterc: Apidce, ombince).
oletn de lc Asociccin espcolc de Entomoloc., zo (1-z): zq-z6o.
ORNOSA, C. zoo1. AnoLucIones reIuLIvus u cIerLus pubIIcucIones unLIguus sobre upoIdeos
(HymenopLeru, ApoIdeu). oletn de lc Asociccin espcolc de Entomoloc, z (-q):
1;-o.
ORNOSA, C. zoo6. ombus (Conjusibombus) conjusus ScIenck, 1861. En: Verd, J.R. & E.
GuIunLe (eds.). Libro Rojo de Intertebrcdos de Espcc. DIreccIn generuI puru Iu
BIodIversIdud, MMA, OrgunIsmo AuLnomo de Purques NucIonuIes. MudrId. Espuu: zo.
ORNOSA, C. zoo6. ombus (Cullumcnobombus) cullumcnus (KIrby, 18oz).En: Verd, J.R. & E.
GuIunLe (eds.). Libro Rojo de Intertebrcdos de Espcc. DIreccIn generuI puru Iu
BIodIversIdud, MMA, OrgunIsmo AuLnomo de Purques NucIonuIes. MudrId. Espuu: zoq.
ORNOSA, C. zoo6. ombus (Mecbombus) erstcecleri MoruwILz, 1881. En: Verd, J.R. & E.
GuIunLe (eds.). Libro Rojo de Intertebrcdos de Espcc. DIreccIn generuI puru Iu
BIodIversIdud, MMA, OrgunIsmo AuLnomo de Purques NucIonuIes. MudrId. Espuu: zo.
ORNOSA, C. zoo6. ombus (Mecbombus) reiniiellus (RusmonL, 1q8). En: Verd, J.R. & E.
GuIunLe (eds.). Libro Rojo de Intertebrcdos de Espcc. DIreccIn generuI puru Iu
BIodIversIdud, MMA, OrgunIsmo AuLnomo de Purques NucIonuIes. MudrId. Espuu: zo6.
ORNOSA, C. zoo6. ombus (Thorccobombus) inexspectctus (TkuIc, 1q6). En: Verd, J.R. &
E. GuIunLe (eds.). Libro Rojo de Intertebrcdos de Espcc. DIreccIn generuI puru Iu
BIodIversIdud, MMA, OrgunIsmo AuLnomo de Purques NucIonuIes. MudrId. Espuu: zo;.
63
Polinizudores y biodiversidud
ORNOSA, C. zoo6. Mendccibombus (Mendccibombus) mendcx (GersLuecker, 186q). En:
Verd, J.R. & E. GuIunLe (eds.). Libro Rojo de Intertebrcdos de Espcc. DIreccIn
generuI puru Iu BIodIversIdud, MMA, OrgunIsmo AuLnomo de Purques NucIonuIes.
MudrId. Espuu: zo8.
ORNOSA, C. zoo6. Psithrus (Ierncldcepsithrus) jlctidus (Eversmunn, 18z). En: Verd,
J.R. & E. GuIunLe (eds.). Libro Rojo de Intertebrcdos de Espcc. DIreccIn generuI
puru Iu BIodIversIdud, MMA, OrgunIsmo AuLnomo de Purques NucIonuIes. MudrId.
Espuu: zoq.
ORNOSA, C. zo11. ombus (Conjusibombus) conjusus Schencl, :8:. En: Verd, J.R. & E.
GuIunLe (eds.), Atlcs de Intertebrcdos de Espcc. . Especies Vulnercbles. DIreccIn
generuI puru Iu BIodIversIdud, MInIsLerIo de MedIo AmbIenLe y MedIo RuruI y MurIno
(enprensu).
ORNOSA, C. zo11. ombus (Cullumcnobombus) cullumcnus (Kirb, :8oz). En: Verd, J.R.
& E. GuIunLe (eds.), Atlcs de Intertebrcdos de Espcc. . Especies Vulnercbles.
DIreccIn generuI puru Iu BIodIversIdud, MInIsLerIo de MedIo AmbIenLe y MedIo RuruI
yMurIno(enprensu).
ORNOSA, C. &CASTRO, . zo11. ombus (Mecbombus) erstcecleri Morcuitz, :88:. En:
Verd, J.R. & E. GuIunLe (eds.), Atlcs de Intertebrcdos de Espcc. . Especies
Vulnercbles. DIreccIngeneruI puru Iu BIodIversIdud, MInIsLerIo de MedIo AmbIenLe y
MedIoRuruI yMurIno(enprensu).
ORNOSA, C. & GAYUBO, S.. 1q8q. NoLus sobre Ios BombInue de Iu SIerru de Bjur (Hym.,
ApIdue). oletn de lc Asociccin espcolc de Entomoloc, 1: 1;-18z.
ORNOSA, C. & MARTNEZ, M.D. 1qq. ApoIdeu de ExLremuduru (OesLe de Espuu) .
umIIIus MeIILLIdue y MegucIIIIdue (HymenopLeru). oletn de lc Asociccin espcolc
de Entomoloc, 1q (1-z): z6;-z;q.
ORNOSA, C. & MARTNEZ, M.D. 1qq6. ApoIdeu de Iu Cuencu OccIdenLuI AILu deI Duero
(Espuu). umIIIus MeIILLIdue, MegucIIIIdue, AnLIopIorIdue y ApIdue
(HymenopLeru). oletn de lc Asociccin espcolc de Entomoloc, zo (-q): q-1o6.
ORNOSA, C. & ORTZ-SNCHEZ, .J. 1qq8u. Nuevos duLos sobre Iu Iembru de Dcspodc
clbimcnc Prez, 1qo y Dcspodc dusmeti niteocinctc NoskIewIcz, 1qq syn. nov.
(HymenopLeru, ApoIdeu, MeIILLIdue). Zooloicc bceticc, q: 11-16.
ORNOSA, C. & ORTZ-SNCHEZ, .J. 1qq8b. ConLrIbucInuI conocImIenLode Ios meIiLIdos
IbrIcos (HymenopLeru, ApoIdeu, MeIILLIdue). oletn de lc Asociccin espcolc de
Entomoloc, zz(-q): 181-zoz.
ORNOSA, C. & ORTZ-SNCHEZ, .J. zoou. NoLus LuxonmIcus sobre Lres especIes
IbrIcus deI gnero Dcspodc uLreIIIe 18oz (HymenopLeru, ApoIdeu, MeIILLIdue).
Linzer biolioische eitrce, (1): q1q-qzz.
ORNOSA, C. & ORTZ-SNCHEZ, .J. zoob. CIuves de IdenLIIIcucIn puru Ius especIes
IbrIcus de MeIILLIdue (HymenopLeru, ApoIdeu). Linzer bioloische eitrce, (1):
-;q.
ORNOSA, C. & ORTZ-SNCHEZ, .J. zooc. RedescrIpcIn deI LIpo y dIversus
consIderucIones sobre Melittc hispcnicc rIese 1qoo (HymenopLeru, ApoIdeu,
MeIILLIdue). Entomojcunc, zq(zz): oq-16.
64
Aneo II - Principules publicuciones sobre polinizudores silvestres ibricos
ORNOSA, C. & ORTZ-SANCHEZ, . J. zooq. Hmenopterc, Apoidec I. En: Icunc Ibericc,
voI. z. Rumos, M.A. et cl., (eds.). Museo NucIonuI de CIencIus NuLuruIes. CSC.
MudrId. 6 pp.
ORNOSA, C. & ORTZ-SNCHEZ, .J. zoo8u. ombus (Melcnobombus) lcpidcrius
decipiens (Prez, 18qo). En: Bureu-Azcn, J.M., BuIIesLeros, E. y Moreno D. (coords.),
Libro Rojo de Intertebrcdos de Andclucc. Consejeriu de MedIo AmbIenLe. JunLu de
AnduIuciu. SevIIIu. Espuu. Tomo: 11qo-1zq.
ORNOSA, C. & ORTZ-SNCHEZ, .J. zoo8b. ombus (Mecbombus) ruderctus
rondensis CusLro, 1qq1. En: Bureu-Azcn, J.M., BuIIesLeros, E. y Moreno D. (coords.),
Libro Rojo de Intertebrcdos de Andclucc. Consejeriu de MedIo AmbIenLe. JunLu de
AnduIuciu. SevIIIu. Espuu. TomoV: 1o.
ORNOSA, C. & ORTZ-SNCHEZ, .J. zoo8c. ombus prctorum scntonce TkuIc, 1q8.
En: Bureu-Azcn, J.M., BuIIesLeros, E. y Moreno D. (coords.), Libro Rojo de
Intertebrcdos de Andclucc. Consejeriu de MedIo AmbIenLe. JunLu de AnduIuciu.
SevIIIu. Espuu. TomoV: 11.
ORNOSA, C. & ORTZ-SNCHEZ, .J. zoo8d. Psithrus (Ierncldcepsithrus) sltestris
epeIeLIer, 18. En: Bureu-Azcn, J.M., BuIIesLeros, E. y Moreno D. (coords.), Libro
Rojo de Intertebrcdos de Andclucc. Consejeriu de MedIo AmbIenLe. JunLu de
AnduIuciu. SevIIIu. Espuu. TomoV: 1z.
ORNOSA, C. & ORTZ-SNCHEZ, .J. zoo8e. Psithrus testclis obenbereri Muy, 1qqq.
En: Bureu-Azcn, J.M., BuIIesLeros, E. y Moreno D. (coords.), Libro Rojo de
Intertebrcdos de Andclucc. Consejeriu de MedIo AmbIenLe. JunLu de AnduIuciu.
SevIIIu. Espuu. TomoV: 1z.
ORNOSA, C. & ORTZ-SNCHEZ, .J. zoo8I. Dcspodc clbimcnc Prez, 1qo. En: Bureu-
Azcn, J.M., BuIIesLeros, E. y Moreno, D. (coords.), Libro Rojo de Intertebrcdos de
Andclucc. Consejeriu de MedIo AmbIenLe. JunLu de AnduIuciu. SevIIIu. Espuu. Tomo
V: 1.
ORNOSA, C. & ORTZ-SNCHEZ, .J. zoo8g. Dcspodc morotei QuIIIs, 1qz8
En: Bureu-Azcn, J.M., BuIIesLeros, E. y Moreno, D. (coords.), Libro Rojo de
Intertebrcdos de Andclucc. Consejeriu de MedIo AmbIenLe. JunLu de AnduIuciu.
SevIIIu. Espuu. TomoV: 1.
ORNOSA, C. & ORTZ-SNCHEZ, .J. zoo8I. Melittc mcurc (Prez, 186q). En: Bureu-
Azcn, J.M., BuIIesLeros, E. y Moreno, D. (coords.), Libro Rojo de Intertebrcdos de
Andclucc. Consejeriu de MedIo AmbIenLe. JunLu de AnduIuciu. SevIIIu. Espuu. Tomo
V: 16.
ORNOSA, C. & ORTZ-SNCHEZ, .J. zooq. Hm.::. ombus reiniiellus (RusmonL, 1q8)
En PeIIgro. En: Verd, J.R. & E. GuIunLe (eds.), Atlcs de Intertebrcdos de Espcc.
Especies En Peliro en Peliro Crtico. DIreccIn generuI puru Iu BIodIversIdud,
MInIsLerIode MedIoAmbIenLe yMedIoRuruI yMurIno, MudrId: 16-1q.
ORNOSA, C. & ORTZ-SNCHEZ, .J. zo11. Colletes schmidi Noslieuicz, :pz. En: Verd,
J.R. & E. GuIunLe (eds.), Atlcs de Intertebrcdos de Espcc. . Especies Vulnercbles.
DIreccIn generuI puru Iu BIodIversIdud, MInIsLerIo de MedIo AmbIenLe y MedIo RuruI
yMurIno(enprensu).
65
Polinizudores y biodiversidud
ORNOSA, C., ORTZ-SNCHEZ, .J. & TORRES, . zoo;. CuLuIogode Ios MegucIIIIdue deI
MedILerruneo occIdenLuI (HymenopLeru, ApoIdeu). . ILIurgInI y MegucIIIInI.
Grcellsic, 6(1): 111-1q.
ORNOSA, C., ORTZ-SNCHEZ, .J. & TORRES, . zoo8. CuLuIogo de Ios MegucIIIIdue deI
MedILerruneo occIdenLuI (HymenopLeru, ApoIdeu). . AnLIIdIInI y DIoxyInI.
Grcellsic, 6q(1): 61-86.
ORNOSA, C., OrLIz-SNcIez, .J. & Torres, . zooq. CIuves y duLos nuevos de Ius especIes
IbrIcus deI gnero Stelis Punzer, 18o6 (HymenopLeru, ApoIdeu, MegucIIIIdue,
AnLIIdIInI). Grcellsic, 6 (z): 111-1z.
ORNOSA, C. & Torres, . zooqu. Hm.:;. Mendccibombus mendcx (GersLuecker, 186q) En
PeIIgro. En: Verd, J.R. & E. GuIunLe (eds.), Atlcs de Intertebrcdos de Espcc.
Especies En Peliro en Peliro Crtico. DIreccIn generuI puru Iu BIodIversIdud,
MInIsLerIode MedIoAmbIenLe yMedIoRuruI yMurIno, MudrId: 16o-16q.
ORNOSA, C. & Torres, . zooqb. Hm.:8. Psithrus jlctidus (Eversmunn, 18z). En
PeIIgro. En: Verd, J.R. & E. GuIunLe (eds.), Atlcs de Intertebrcdos de Espcc.
Especies En Peliro en Peliro Crtico. DIreccIn generuI puru Iu BIodIversIdud,
MInIsLerIode MedIoAmbIenLe yMedIoRuruI yMurIno, MudrId: 16-168.
ORNOSA, C. & Torres, . zo11. ombus (Thorccobombus) inexspectctus (Tlclcu, :p).
En: Verd, J.R. & E. GuIunLe (eds.), Atlcs de Intertebrcdos de Espcc. . Especies
Vulnercbles. DIreccIngeneruI puru Iu BIodIversIdud, MInIsLerIo de MedIo AmbIenLe y
MedIoRuruI yMurIno(enprensu).
ORNOSA, C., TORRES, . & ORTZ-SNCHEZ, .J. zoo6. CuLuIogo de Ios MegucIIIIdue deI
MedILerruneo occIdenLuI (HymenopLeru, ApoIdeu). . OsmIInI. Grcellsic, 6z(z): zz-z6o.
ORTZ-SNCHEZ, . J. 1q8q. Xlocopc ccntcbritc ep., 18q1 y Xlocopc uclesiensis Per.,
1qo1 eneI Sur de Iu PeninsuIu brIcu (Hm., Anthophoridce). oletn de lc Asociccin
espcolc de Entomoloc, 1: qz.
ORTZ-SNCHEZ, .J. 1qqou. Estudio de lcs comunidcdes de polinizcdores del clmendro
(Prunus dulcis (Mill.)) el ircsol (Helicnthus cnnuus L.) en lc protincic de Grcncdc
de su ejectoen lc produccin. TesIs DocLoruI, UnIversIdudde Grunudu. 18pp.
ORTZ-SNCHEZ, .J. 1qqob. ConLrIbucIn uI conocImIenLo de Ius ubejus deI gnero
Anthidium ubrIcIus, 18oqenAnduIuciu (Hm., Apoidec, Mecchilidce). oletn de lc
Asociccin espcolc de Entomoloc, 1q: z1-z6o.
ORTZ-SANCHEZ, .J. 1qqzu. nLroduccInde ombus terrestris terrestres (Innueus, 1;8)
en eI sur de Espuu puru Iu poIInIzucIn de cuILIvos de Invernuderos (HymenopLeru,
ApIdue). oletn de lc Asociccin espcolc de Entomoloc, 16: zq;-zq8.
ORTZ-SNCHEZ, . J. 1qqzb. HIsLorIcuI revIew, presenL sILuuLIon und neur IuLure projecLs
ubouL LIe use oI poIIInuLIng InsecLs In SpuIn. In: E. C. Worlshop on ees jor
Pollinction, russels: 1-1q6.
ORTZ-SNCHEZ, .J. 1qqzc. os upIdos de Iu provIncIu de AImeriu, nuevus uporLucIones
(Hmenopterc, Apoidec). oletim dc Sociedcde portuuesc de Entomoloic
(Suplemento), (z): 6z-6z.
66
Aneo II - Principules publicuciones sobre polinizudores silvestres ibricos
ORTZ-SNCHEZ, . J1qq. EmpIeode uLruyenLes enIu poIInIzucIn. VidcApcolc 6o: q6-qq.
ORTZ-SANCHEZ, .J. 1qqq. Crc de cbejorros. X erIu ApicoIu de CusLIIIu u MuncIu,
PusLrunu (GuuduIujuru), 1qqq: 1-z1.
ORTZ-SNCHEZ, . J 1qq. DIversILy oI bees (HymenopLeru, ApoIdeu) In severuI SpunIsI
ecosysLems. n: Chcnes in jcunc oj uild bees in Europe, UnIv. Bydgoszcz (PoIund),
pp. 1q;-16q.
ORTZ-SNCHEZ, . J. zooqu. Sobre eI endemIsmo IbrIco Colletes merceti NoskIewIcz, 1q6
(HymenopLeru, CoIIeLIdue). oletnSociedcd Entomolicc Arconesc, q: z;-zqo.
OrLIz-SNcIez, .J. zooqb. u ubeju de Ius IIedrus Colletes hederce ScImIdL & WesLrIcI
1qq, unu especIe umpIIumenLe dIsLrIbuIdu en Espuu (HymenopLeru, ApoIdeu,
CoIIeLIdue). Linzer bioloische eitrce, q1 (1): 81-qz
ORTZ-SNCHEZ, .J. & AGURRE-SEGURA, A. 1qq1. EsLrucLuru y dInumIcu esLucIonuI de
unu comunIdudde ApoIdeu (HymenopLeru) enAImeriu. Eos, 6;: -zz.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & AGURRE-SEGURA, A. 1qqz. CompurucIn de Iu eIIcucIu de
dIIerenLes uILurus en Iu cupLuru de ubejus medIunLe eI empIeo de Lrumpus de
MoerIcke (HymenopLeru, ApoIdeu). Grcellsic, q8: -q.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & AGURRE-SEGURA, A. 1qq. EIecLo deI coIor sobre Ius cupLurus
de ubejus medIunLe Lrumpus MoerIcke eneI sur de Espuu (HymenopLeru, ApoIdeu).
Grcellsic, qq: 6-;1.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & BEDA, J. 1qqq. enoIogiu de unu comunIdud de ApoIdeu
(HymenopLeru) enmedIo ugricoIu eneI suresLe de Espuu. oletn de Scnidcd Veetcl,
Plccs, zo: ;z-;.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & JIMNEZ-RODRGUEZ, A.J. 1qq1u. AcLuuIIzucIndeI cuLuIogo de
Ius especIes espuoIus de Anthophorini (Hmenopterc, Anthophoridce). oletn de lc
Asociccin espcolc de Entomoloc, 1: zq;-1.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & JIMNEZ-RODRGUEZ, A.J. 1qq1b. PrImeru cILu de Anthophorc
leucophcec Prez, 18;q puru Ius sIus CunurIus (Hmenopterc, Anthophoridce).
oletn de lc Asociccin espcolc de Entomoloc, 1: q1.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & JIMNEZ-RODRGUEZ, A.J. 1qq1c. Nuevos duLos sobre Ios
Anthophorini espuoIes (Hmenopterc, Anthophoridce). Gneros Heliophilc KIug,
18o;, Hcbropodc SmILI, 18qyAmeillc rIese, 18q;. Zoolicc bceticc, z: 1zq-16.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & JMNEZ-RODRGUEZ, A. 1qqz. Nuevos duLos sobre Ius ubejus
deI gnero Anthophorc uLreIIIe, 18o en Espuu (Hmenopterc, Anthophoridce).
oletn de lc Asociccin espcolc de Entomoloc, 16: z1-zz.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & ORNOSA, C. zooq. ombus (Mecbombus) reiniiellus
(RusmonL, 1q8). En: ioditersidcd Consertccin de Intertebrcdos continentcles
de Andclucc: especies proteidcs otrcs especies cmenczcdcs. Consejeriu de MedIo
AmbIenLe (JunLu de AnduIuciu). Grunudu: 1z-1z8.
ORTZ- SNCHEZ, .J. & ORNOSA, C. zoo. os CoIIeLIdue de Iu SIerru de Guudurrumu
(HymenopLeru, ApoIdeu). Grcellsic, :(:): 8-:o;.
67
Polinizudores y biodiversidud
ORTZ-SNCHEZ, .J., & ORNOSA, C. zoo;. CuLuIogo de Ios coILIdos de Arugn
(HymenopLeru, ApoIdeuCoIIeLIdue). Cctclous de lcentomojcunc crconesc, q: -zz.

ORTZ-SNCHEZ, .J. &, ORNOSA. C. zoo8u. ombus (Mecbombus) reiniiellus
(RusmonL, 1q8). En: Bureu-Azcn, J.M., BuIIesLeros, E. y Moreno, D. (coords.), Libro
Rojo de Intertebrcdos de Andclucc. Consejeriu de MedIo AmbIenLe. JunLu de
AnduIuciu. SevIIIu. Espuu. Tomo: 1186-118q.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & ORNOSA, C. zoo8b. Colletes ccrinctus RudoszkowskI, 18q1. En:
Bureu-Azcn, J.M., BuIIesLeros, E. y Moreno, D. (coords.), LibroRojode Intertebrcdos
de Andclucc. Consejeriu de MedIo AmbIenLe. JunLu de AnduIuciu. SevIIIu. Espuu.
Tomo: 11qq-11q;.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & ORNOSA, C. zoo8c. Colletes escclerci NoskIewIcz, 1q6. En:
Bureu-Azcn, J.M., BuIIesLeros, E. y Moreno, D. (coords.), LibroRojode Intertebrcdos
de Andclucc. Consejeriu de MedIo AmbIenLe. JunLu de AnduIuciu. SevIIIu. Espuu.
Tomo: 11q8-1zoo.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & ORNOSA, C. zoo8d. Colletes schmidi NoskIewIcz, 1q6z
En: Bureu-Azcn, J.M., BuIIesLeros, E. y Moreno, D. (coords.), Libro Rojo de
Intertebrcdos de Andclucc. Consejeriu de MedIo AmbIenLe (JunLu de AnduIuciu),
Tomo: 1zo1-1zo.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & ORNOSA, C. zoo8e. Hlceus (Prosopis) teruelus (Wurncke,
1q81). En: Bureu-Azcn, J.M., BuIIesLeros, E. y Moreno, D. (coords.), Libro Rojo de
Intertebrcdos de Andclucc. Consejeriu de MedIo AmbIenLe. JunLu de AnduIuciu.
SevIIIu. Espuu. Tomo: 1zoq-1zo6.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & ORNOSA, C. zoo8I. Colletes jlorclis Eversmunn, 18z. En:
Bureu-Azcn, J.M., BuIIesLeros, E. y Moreno, D. (coords.), LibroRojode Intertebrcdos
de Andclucc. Consejeriu de MedIo AmbIenLe. JunLu de AnduIuciu. SevIIIu. Espuu.
TomoV: 1.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & ORNOSA, C. zoo8g. Hlceus (Dentierc) conjormis rsLer,
18;1. En: Bureu-Azcn, J.M., BuIIesLeros, E. y Moreno, D. (coords.), Libro Rojo de
Intertebrcdos de Andclucc. Consejeriu de MedIo AmbIenLe. JunLu de AnduIuciu.
SevIIIu. Espuu. TomoV: 1.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & ORNOSA, C. zoo8I. Hlceus (Hlceus) rccilicornis (MoruwILz,
186;. En: Bureu-Azcn, J.M., BuIIesLeros, E. y Moreno, D. (coords.), Libro Rojo de
Intertebrcdos de Andclucc. Consejeriu de MedIo AmbIenLe. JunLu de AnduIuciu.
SevIIIu. Espuu. TomoV: 1.
ORTZ-SNCHEZ, .J., ORNOSA, C. & DATHE, H.H. zooz. CuLuIogo sInonimIco de Ios
CoIIeLIdue IbrIcos. , subIumIIIu HyIueInue (HymenopLeru, ApoIdeu). Entomojcunc,
z(z1): zqq-z6.
ORTZ-SNCHEZ, .J., ORNOSA, C. & DATHE, H.H. zoo. CIuves de IdenLIIIcucInpuru Ius
especIes IbrIcus deI gnero Hlceus ubrIcIus, 1;q (HymenopLeru, CoIIeLIdue).
oletn de lc Asociccin espcolc de Entomoloc, z;(1-q): 16q-zo;.
ORTZ-SNCHEZ, .J., ORNOSA, C. & KUHMANN, M. zoo1. Sobre Ios Colletidce
IbrIcos: Colletes dinizi sp. n. y Colletes ibericus NoskIewIcz, 1q6 syn. nov.
(HymenopLeru, ApoIdeu, CoIIeLIdue). Entomojcunc, zz(zq): qq-qz.
68

Aneo II - Principules publicuciones sobre polinizudores silvestres ibricos
ORTZ-SNCHEZ, .J., ORNOSA, C. & KUHMANN, M. zooz. CuLuIogo sInonimIco de Ios
CoIIeLIdue IbrIcos. , subIumIIIu CoIIeLInue (HymenopLeru, ApoIdeu). Entomojcunc,
z(zz): z6;-z;8.
ORTZ-SNCHEZ, .J., ORNOSA, C. & KUHMANN, M. zooq. CIuves de IdenLIIIcucIn
puru Ius especIes IbrIcus deI gnero Colletes uLreIIIe, 18oz (HymenopLeru,
CoIIeLIdue). Zooloicc bceticc, 1: -;.
ORTZ-SNCHEZ,, .J., ORNOSA, C. & TORRES, . zoo;. ConsIderucIones LuxonmIcus
sobre Lithurus sublcetis Prez 18q; (HymenopLeru, ApoIdeu, MegucIIIIdue). Linzer
bioloische eitrce, q (1):111-116.

ORTZ-SNCHEZ, .J., ORNOSA, C. & TORRES, . zoo8. PrImeru cILu de Chelostomc
(Chelostomc) edentulum Prez, 18q en Europu (HymenopLeru, MegucIIIIdue).
oletn de lc Asociccin espcolc de Entomoloc, z(1-z): 18-186.

ORTZ-SNCHEZ, .J., ORNOSA, C. & TORRES, . zo::. Los cpoideos (Hmenopterc,
Apoidec) de Sierrc Netcdc. En: TInuuL y Ruuno (eds.), ioditersidcd Consertccin
de Sierrc Netcdc. Tomo conmemoruLIvo de Ios XV uos de creucIn deI Purque
NucIonuI de SIerru Nevudu. MARM. Purques NucIonuIes (enprensu).
ORTZ-SNCHEZ, .J., REY DE CASTO, C. & NEVES-ADREY, J.. zoo6.
AbunduncIu, dIversIdud y vurIucIn esLucIonuI de gneros de upoIdeos (HymenopLeru,
ApoIdeu) endos encIuves nuLuruIes de Iu ComunIdudde MudrId. oletn de lc Sociedcd
Entomolicc Arconesc, 8: zq;-zq.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & TERZO, M. zooq. Sobre Ios XyIocopInI IbrIcos, conIu prImeru cILu
de Xlocopc tclc GersLucker, 18;z puru Iu Iuunu porLuguesu y duLos uuLoecoIgIcos
puru Xlocopc ccntcbritc epeIeLIer, 18q1 (HymenopLeru, ApoIdeu, XyIocopInue).
Linzer bioloische eitrce, 6 (1): oq-1.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & TNAUT, A. 1qq. ComposIcIn y vurIucIn IuLILudInuI de Iu Iuunu
de poIInIzudores deI uImendro, Prunus dulcis (MIII.), en Iu provIncIu de Grunudu (sur
de Espuu). oletn de Scnidcd Veetcl, Plccs, 1q (): qq1-oz.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & TNAUT, A. 1qqq. ComposIcIn y dInumIcu de Iu comunIdud de
poIInIzudores poLencIuIes deI gIrusoI (Helicntus cnnuus .) en Grunudu (Espuu).
oletn de Scnidcd Veetcl, Plccs, zo: ;;-;6.
ORTZ-SNCHEZ, .J., TORRES, . & ORNOSA, C. zoo8u. Lithuus (Lithurus) tibiclis
MoruwILz, 18;. En: Bureu-Azcn, J.M., BuIIesLeros, E. y Moreno, D. (coords.), Libro
Rojo de Intertebrcdos de Andclucc. Consejeriu de MedIo AmbIenLe. JunLu de
AnduIuciu. SevIIIu. Espuu. TomoV: 1q.
ORTZ-SNCHEZ, . J., TORRES, . & ORNOSA, C. zoo8b. Nuevus uporLucIones uI
conocImIenLo de Lithurus tibiclis MoruwILz, 18; en Iu PeninsuIu brIcu
(HymenopLeru, ApoIdeu, MegucIIIIdue). Linzer bioloische eitrce, qo (1): 88-8qo.
ORTZ-SNCHEZ, .J. & VAN DER ZANDEN, G. 1qq1. Dos nuevus especIes de AnLIIdIInI
puru AnduIuciu. oletn de lc Asociccin espcolc de Entomoloc, 1: .
PAJUEO, A.G. & ERNNDEZ-ARROYO, M.P. 1q;q. us enIermedudes de Ius ubejus en
Espuu. XXVII Conreso Internccioncl de Apiculturc, ALenus (ApImondIu, eds.):
;-61.
69
Polinizudores y biodiversidud
PREZ-BANN, C., JUAN, A., PETANDOU, T., MARCOS-GARCA, M A. & CRESPO, M.B.
zoo. TIe reproducLIve ecoIogy oI Medicco citrinc (onL Quer) GreuLer
(egumInosue): u bee-poIIInuLed pIunL In MedILerruneun IsIunds wIere bees ure ubsenL.
Plcnt Sstemctic cndEtolution, zq1: zq-q6.
PREZ-BANN, C., JUAN, A., PETANDOU, T. & MARCOS-GARCA, M A. zoo;.
PoIIInuLIon In smuII IsIunds by occusIonuI vIsILors: LIe cuse oI Dcucus ccrotc subsp.
commutctus (ApIuceue) In LIe CoIumbreLes urcIIpeIugo, SpuIn. Plcnt Ecolo, 1qz:
1-11.
PREZ-NGO, C. 1q8o. Los Apidos (Hmenopterc, Apoidec) de lc Sierrc de Gucdcrrcmc.
TesIs DocLoruI. UnIversIdudCompIuLense de MudrId. q1;pp.
PREZ-NGO, C. 1q81. NoLu sobre Ios upIdos de Ios MonLes UnIversuIes, SIerrus de Cuencu y
AIburrucin (provs. de Cuencu y TerueI). oletn de lc Asociccin espcolc de
Entomoloc, q: q-qq.
PREZ-NGO, C. 1q81. Clctes pcrc lc Identijicccin de lc Icunc Espcolc, :. Lcs jcmilics
eneros de lcs cbejcs en Espcc. UnIversIdudCompIuLense, MudrId. zqpp.
PREZ-NGO, C. 1q8. os pIdos de Iu SIerru de Guudurrumu. . umIIIus Melittidce y
Anthophoridce (HymenopLeru, ApoIdeu). Grcellsic, 8 |1q8z|: q-6.
PREZ-NGO, C. 1q8qu. os pIdos de Iu SIerru de Guudurrumu . umIIIus Andrenidce y
Mecchilidce (HymenopLeru, ApoIdeu). Grcellsic, q |1q8|: 1o-1z6.
PREZ-NGO, C. 1q8qb. us ubejus de Iu SIerru de Guudurrumu . umIIIus Colletidce y
Hclictidce (HymenopLeru, ApoIdeu). Grcellsic, qo: 1zq-1;.
PTTS-SNGER, T.., BOSCH, J., KEMP, W.P. & TROSTE, G.E. zoo8. IeId use oI un
IncubuLIonbox Ior Improvedemergence LImIng oI Dsmic lincric popuIuLIons usedIor
orcIurdpoIIInuLIon. Apidoloie, q: z-zq6.
QUS, M. 1qz;. os upIdos de Espuu. Gnero ombus. Ancles Instituto Nccioncl de
Seundc Ensecnzc de Vclencic, 1 (16): 1-1zo.
QUS, M. 1qz8. os pIdos de Espuu. EsLudIo monogruIIco de Ius Dcspodc uLr. Eos, q
(z): 1;-zq1, Iums. -V.
QUS, M. 1qz. os Psithrus espuoIes (Hym. ApId.). Eos, 8: 18-zzz.
RAO, J.B. 1q86. Irutcles cbejcs. PubIIcucIones de ExLensIn AgrurIu. MAPA. MudrId,
z1 pp.
RODN-SERRANO, A.S. & GUERRA-SANZ, J.M. zoo. Rewurd uLLrucLIons oI zuccIInI
IIowers (Cucurbitc pepo .) Lo bumbIebees (ombus terrestris .). Europecn 1ourncl
oj Horticulturcl Science, ;o: z-z8.
RODRGUEZ-GRONS. M.A. & SANTAMARA, . zoo6. ModeIs oI opLImuI IorugIng und
resource purLILIonIng: deep coroIIus Ior IongLongues. ehctiorcl Ecolo, 1;: qo-q1o.
RODRGUEZ-GRONS, M.A. zoo6. Resource purLILIonIng umong IIower vIsILors:
exLensIons oI PossIngIum's modeI. Etolutioncr Ecolo Resecrch, 8: ;6-;8.
70
Aneo II - Principules publicuciones sobre polinizudores silvestres ibricos
SAA-OTERO; M.P., ARMESTO-BAZTN, S. & DAZ-OSADA, E. zoo;. nILIuI duLu on LIe
specIIIc IeLerogeneILy Iound In LIe bee poIIen Iouds produced In LIe PonLevedru regIon
(NorLI-WesL SpuIn). Grcnc, q6 (q): oo-1o.
SAA-OTERO, M.P., ARMESTO-BAZTN, S. & DAZ-OSADA, E. zooq. AnuIysIs oI proLeIn
conLenL InpoIIenIouds producedInNorLI-WesL SpuIn. Grcnc, q8(q): zqo-zq6.
SNCHEZ-AUENTE, A.M. zoo;. CoroIIu IerbIvory, poIIInuLIon success und IruIL
preduLIon In compIex IIowers: un experImenLuI sLudy wILI Lincric lilccinc
(ScropIuIurIuceue). Anncls oj otcn, qq: -6q.
SNCHEZ RODRGUEZ, A.., PORTORUBO, M. & SNCHEZ-TERRN, A. zoo1. os
BombiIIdos (DIpLeru, BombyIIIdue) de Iu SIerru de Bjur (Espuu). Ancles de ioloc,
z(ioloc Animcl, 1z) (1qq8): z-q8.
SANTAMARA, . & RODRGUEZ-GRONS, M.A. zoo;. SImpIe IInkuge ruIes expIuIn LIe
LopoIogy oI pIunL-poIIInuLor neLworks. PLoS iolo, : e1; doI: 1o.1;1J journuI.
pbIo.oooo1.
SOCAS, R. & EPE, A.. 1q;q. u poIInIzucIn deI uImendro. INIA Hojc tecnicc n 1, zq
pp.
SUREZ, . J. & MARTNEZ, J. 1q;z. pIdos de Iu provIncIu de AImeriu. 1 NoLu
(Hmenopterc, Apoidec). Architos del Institutode Aclimctccin, 1;: -zo.
SUREZ-CERVERA, M, MARQUEZ, J., BOSCH, J. & SEOANE-CAMBA, J. 1qqq. An
uILrusLrucLuruI sLudy oI poIIen gruIns consumed by Iurvue oI Dsmic bees
(HymenopLeru, MegucIIIIdue). Grcnc, : 1q1-zo.
SCHWARZ, M. & GUSENETNER, . zo1o. BeILrugzur KennLnIs der Stelis-ArLenSpunIens
(HymenopLeru, ApIdue, MegucIIIInue). Linzer bioloische eitrce, qz(z): 111-1z1.
TKAC, B. 1q6z. Sur Iu IuunIsLIque des bourdons d'Espugne. ulletin de lc Societe
Entomoloique de Mulhouse: 1q-16.
TORRES, . 1qqz. Estudio bcsico sobre lc bioloc de lc cpidojcunc polinizcdorc
(Hmenopterc: Apoidec) nidijiccnte en cctidcdes preestcblecidcs en lc Submesetc
Norte. TesIs DocLoruI. UnIversIdudde SuIumuncu. SuIumuncu. zo pp.
TORRES, . & GAYUBO, S.. zoo1. DescrIpLIonoI LIe muLure Iurvue oI Mecchile rotundctc
(.), M. cpicclis SpIn., undoI LIeIr purusILe Coelioxs rujoccudctc Sm. (HymenopLeru:
MegucIIIIdue). Entomolo Neus, 11z: ;-8q.
TORRES, ., GAYUBO, S.. & ASENSO, E. 1q8q. EIecLo de Iu presIn urbunu sobre ubejus y
uvIspus (HymenopLeru, AcuIeuLu) en SuIumuncu. V: SuperIumIIIu ApoIdeu.
Comuniccciones I.N.I.A., Serie Recursos Ncturcles, z: 1-qq.
TORRES, ., GAYUBO, S.., TORMOS, J. & ASS, J.D. 1qq8. DescrIpLIon oI LIe muLure
Iurvue oI LIree Hoplitis (HymenopLeru: ApoIdeu: MegucIIIIdue). Ccncdicn
Entomolol, 1zq: 1o6;-1o;8.
TORRES, ., MAZA, C.G. & GAYUBO, S.. zoo. DescrIpLIon oI muLure Iurvu oI Dsmic
(Helicosmic) jultitentris (HymenopLeru: MegucIIIIdue). 1ourncl oj the Kcnscs
Entomoloiccl Societ, ;6: z;;-z81.
71
Polinizudores y biodiversidud
TORRES, . & RAMOS, M. 1qqq. Abejus de Ios Monegros (HymenopLeru: ApoIdeu).
oletn de lc SociedcdArconescde Entomoloc, zq: 16z.
TORRES, M.E. RUZ, C. RONDO J.M. & PREZ, C. zoo1. PoIIInuLIon ecoIogy oI
Antirrhinum microphllum RoLIm. (Scrophulcriccece). occonec, 1: q-q;.
VACHA, J. 1q1o. Espces nouveIIes d'ApIdes d'Espugne eL du Muroc. oletn de lc Recl
Sociedcd espcolc de Historic Ncturcl, 1o: 1;6-18o.
VARGAS, .J. 1q8q. nIIuencIu de Iu poIInIzucIn en Iu produccIn deI uImendro. 1orncdes
Arcries de les Gcrriues, MuIuIs, 1 pp.
VARGAS, P., ORNOSA, C., ORTZ-SNCHEZ, . J. & ARROYO, J. zo1o. s LIe occIuded
coroIIu oI Antirrhinum bee-specIuIIsed? 1ourncl oj Ncturcl Histor, qq (z): :(z;-
:((.
VERGS, . 1q6q. AIgunos pIdos cupLurudos en eI LrmIno de CuneL de Mur (BurceIonu).
PrImeru purLe (Hmenopterc). Grcellsic, zo: z1-zqq.
VCENS, N. 1qq1. EsLudI d'uIgunes ubeIIes soIILures (HymenopLeru, MegucIIIIdue)
nIdIIIcunLs encuvILuLs preesLubIerLes, umb especIuI uLencI u Iu bIoIogIu y muneIg de Ies
pobIucIons d' Dsmic tricornis uLreIIIe. MSc TIesIs, UnIversILyoI BurceIonu, 11;pp.
VCENS, N., BOSCH, J. & BAS, M. 1qqu. AnuIIsIs de Ios nIdos de uIgunus Dsmic
(HymenopLeru, MegucIIIIdue) nIdIIIcunLes en cuvIdudes preesLubIecIdus. Drsis, 8: q1-z.
VCENS, N., BOSCH, J. & BAS, M. 1qqb. BIoIogy und popuIuLIon sLrucLure oI Dsmic
tricornis uLreIIIe (HymenopLeru, MegucIIIIdue). 1ourncl oj Applied Entomolo, 11;:
oo-o6.
VCENS, N., BOSCH, J. zooou. NesL sILe orIenLuLIon und reIocuLIon oI popuIuLIons oI LIe
orcIurd poIIInuLor Dsmic cornutc (HymenopLeru: MegucIIIIdue). Entironmentcl
Entomolo, zq: 6q-;.
VCENS, N. & BOSCH, J. zooob. PoIIInuLIng eIIIcucy oI Dsmic cornutc und Apis mellijerc
(HymenopLeru: MegucIIIIdue, ApIdue) on Red DeIIcIous uppIe. Entironmentcl
Entomolo, zq: z-zqo.
VCENS, N. & BOSCH, J. zoooc. WeuLIer-dependenL poIIInuLor ucLIvILy InunuppIe orcIurd,
wILI specIuI reIerence Lo Dsmic cornutc und Apis mellijerc (HymenopLeru:
MegucIIIIdue undApIdue). Entironmentcl Entomolo, zq: q1-qzo.
VEREECKEN, N.J. & PATNY, S. zoo. On LIe poIIInuLIon oI Dphrs cctclcunicc O.
DunescI & E. DunescI by pseudocopuIuLIng muIes oI Chclicodomc prencicc
(epeIeLIer) (HymenopLeru, MegucIIIIdue). Ncturcl eles, 86 (Drchid. 18): ;-6q.
VEJO, J.. & ORNOSA, C. 1qq;. os InsecLos poIInIzudores: unu vIsInunLropocnLrIcu. En
os urLrpodos y eI Hombre oletn de lc Sociedcd Entomolicc Arconesc, zo
(Volumen monorcjico): ;1-;q.
72
Principules especies ibricus
de polinizudores
ORIN HYMINOPTIRA
IAMILIA APIAI
Gnero Apis Innueus, 1;8
Apis (Apis) mellijerc Innueus, 1;8
Gnero Bombus uLreIIIe, 18oz
ombus (Alpienobombus) uurjlenii RudoszkowskI, 18q
ombus (ombus) lucorum (Innueus, 1;61)
ombus (ombus) mcnus VogL, 1q11
ombus (ombus) terrestris (Innueus, 1;8)
ombus (Cullumcnobombus) cullumcnus (KIrby, 18oz)
ombus (Conjusibombus) conjusus ScIenck, 1861
ombus (Kcllobombus) soroeensis (ubrIcIus, 1;;;)
ombus (Lcesobombus) lcesus MoruwILz, 18;
ombus (Melcnobombus) lcpidcrius (Innueus, 1;8)
ombus (Melcnobombus) sichelii RudoszkowskI, 18q
ombus (Mecbombus) erstcecleri MoruwILz, 1881
ombus (Mecbombus) hortorum (Innueus, 1;61)
ombus (Mecbombus) reiniiellus (RusmonL, 1q8)
ombus (Mecbombus) ruderctus (ubrIcIus, 1;;)
ombus (Mucidobombus) mucidus GersLuecker, 186q
ombus (Probombus) hpnorum(Innueus, 1;8)
ombus (Probombus) jonellus (KIrby, 18oz)
ombus (Probombus) monticolc SmILI, 18qq
ombus (Probombus) prctorum (Innueus, 1;61)
ombus (Probombus) prenceus (Prez, 18;q)
ombus (Rhodobombus) mesomelcs GersLuecker, 186q
ombus (Subterrcneobombus) subterrcneus (Innueus, 1;8)
ombus (Thorccobombus) humilis IIIger, 18o6
ombus (Thorccobombus) inexspectctus (TkuIc, 1q6)
ombus (Thorccobombus) muscorum (Innueus, 1;8)
ombus (Thorccobombus) pcscuorum (ScopoII, 1;6)
ombus (Thorccobombus) rudercrius (MIIer, 1;;6)
ombus (Thorccobombus) sltcrum(Innueus, 1;61)
1
Aneo III
73
Gnero Mendncibombus SkorIkov, 1q1q
Mendccibombus mendcx (GersLuecker, 186q)
Gnero Psithgrus epeIeLIer, 18z
Psithrus (Allopsithrus) bcrbutellus (KIrby, 18oz)
Psithrus (Allopsithrus) mcxillosus (KIug, 181;)
Psithrus (Ashtonipsithrus) bohemicus (SeIdI, 18;)
Psithrus (Ashtonipsithrus) testclis (GeoIIroy In ourcroy, 1;8)
Psithrus (Ierncldcepsithrus) jlctidus (Eversmunn, 18z)
Psithrus (Ierncldcepsithrus) norteicus Spurre-ScIneIder, 1q18
Psithrus (Ierncldcepsithrus) qucdricolor epeIeLIer, 18
Psithrus (Ierncldcepsithrus) sltestris epeIeLIer, 18
Psithrus (Metcpsithrus) ccmpestris (Punzer, 18oo)
Psithrus (Psithrus) rupestris (ubrIcIus, 1;q)
Gnero Amegilln rIese, 18q;
Ameillc (Ameillc) crrulc (RossI, 1;qo)
Ameillc (Ameillc) qucdrijcscictc (VIIIers, 1;8q)
Ameillc (Micrcmeillc) cndresi (rIese, 1q1q)
Ameillc (Micrcmeillc) jcscictc (ubrIcIus, 1;;)
Ameillc (Micrcmeillc) telocissimc (edLscIenko, 18;)
Ameillc (Zebrcmeillc) clbienc (epeIeLIer, 18q1)
Ameillc (Zebrcmeillc) scltice (Morcuitz, :8;)
Ameillc (Zebrcmeillc) mcnilcbris (edLscIenko, 18;)
Gnero Ammobntes uLreIIIe, 18oq
Ammobctes (Ammobctes) punctctus (ubrIcIus, 18oq)
Ammobctes (Ammobctes) rujitentris uLreIIIe, 18oq
Ammobctes (Ammobctes) tinctus GersLucker, 186q
Ammobctes (Euphileremus) muticus SpInoIu, 18q
Gnero Ammobntoides RudoszkowskI, 1868
Ammobctoides scriptus (GersLucker, 186q)
Gnero Hnbropodn SmILI, 18q
Hcbropodc zonctulc SmILI, 18q
Gnero Anthophorn uLreIIIe, 18o
Anthophorc (Anthophorc) jultitcrsis BruII, 18z
Anthophorc (Anthophorc) plumipes (PuIIus, 1;;z)
Anthophorc (Anthophorc) scltice (Punzer, 18oq)
Anthophorc (Anthophorc) senescens epeIeLIer, 18q1
Anthophorc (Anthophorc) subterrcnec Germur,18z6
Anthophorc (Ccrcnthophorc) dujourii epeIeLIer, 18q1
Anthophorc (Pcnthophorc) cestitclis (Punzer, 18o1)
Anthophorc (Pcnthophorc) cndclusicc Prez, 1qoz
Anthophorc (Pcnthophorc) ctroclbc epeIeLIer, 18q1
Anthophorc (Pcnthophorc) bclecricc (rIese, 18q6)
Anthophorc (Pcnthophorc) leucophcec Prez, 18;q
Anthophorc (Pcnthophorc) retusc (Innueus, 1;8)
Anthophorc (Pcnthophorc) romcndii epeIeLIer, 18q1
Anthophorc (Lophcnthophorc) cjjinis (BruII, 18z)
IAMILIA ANTHOPHORIAI
Polinizudores y biodiversidud
74
Anthophorc (Lophcnthophorc) ccmc RudoszkowskI, 186q
Anthophorc (Lophcnthophorc) bicilictc epeIeLIer, 18q1
Anthophorc (Lophcnthophorc) dispcr (epeIeLIer, 18q1)
Anthophorc (Lophcnthophorc) hispcnicc (ubrIcIus, 1;8;)
Anthophorc (Lophcnthophorc) mucidc GrIbodo, 18;
Anthophorc (Lophcnthophorc) robustc (KIug, 18q)
Anthophorc (Ccrcnthophorc) pubescens (ubrIcIus, 1;81)
Anthophorc (Pcrcmeillc) bclneorum epeIeLIer, 18q1
Anthophorc (Pcrcmeillc) jemorctc (OIIvIer, 1;8q)
Anthophorc (Pcrcmeillc) jerruinec epeIeLIer, 18q1
Anthophorc (Pcrcmeillc) podcrc epeIeLIer, 18q1
Anthophorc (Pcrcmeillc) qucdricolor (ErIcIson, 18qo)
Anthophorc (Melec) crcssipes epeIeLIer, 18q1
Anthophorc (Melec) plcictc (IIIger, 18o6)
Gnero Binstes Punzer, 18o6
icstes breticornis (Punzer, 1;q8)
icstes emcrinctus (ScIenck 18)
Gnero Cerntinn uLreIIIe, 18oz
Cerctinc (Cerctinc) cucurbitinc (RossI, 1;qz)
Cerctinc (Cerctinc) pcrtulc SmILI, 18q
Cerctinc (Eucerctinc) ccllosc (ubrIcIus, 1;qq)
Cerctinc (Eucerctinc) chclcites Germur, 18q
Cerctinc (Eucerctinc) chclbec CIevrIer, 18;z
Cerctinc (Eucerctinc) ccnec (KIrby, 18oz)
Cerctinc (Eucerctinc) dcllctorrecnc rIese, 18q6
Cerctinc (Eucerctinc) dentitentris GersLucker, 186q
Cerctinc (Eucerctinc) mocscri rIese, 18q6
Cerctinc (Eucerctinc) nirolcbictc rIese, 18q6
Cerctinc (Eucerctinc) scundersi DuIy, 1q8
Gnero Eucern ScopoII, 1;;o
Eucerc (Actheucerc) decolorctc GrIbodo, 1qzq
Eucerc (Eucerc) chrsopc Prez, 18;q
Eucerc (Eucerc) codinci DusmeL, 1qz6
Eucerc (Eucerc) dclmcticc epeIeLIer, 18q1
Eucerc (Eucerc) rcecc RudoszkowskI, 18;6
Eucerc (Eucerc) hispcliensis septentrionclium TkuIc, 1q8q
Eucerc (Eucerc) interruptc Buer, 18o
Eucerc (Eucerc) lonicornis (Innueus, 1;8)
Eucerc (Eucerc) nirescens Prez, 18;q
Eucerc (Eucerc) nirilcbris epeIeLIer, 18q1
Eucerc (Eucerc) numidc clcrior TkuIc, 1q;;
Eucerc (Hetereucerc) clirc BruII, 18qq
Eucerc (Hetereucerc) bcrbitentris Prez, 1qoz
Eucerc (Hetereucerc) collcris Dours, 18;
Eucerc (Hetereucerc) elonctulc VucIuI, 1qo;
Eucerc (Hetereucerc) hispcnc epeIeLIer, 18q1
Eucerc (Hetereucerc) notctc epeIeLIer, 18q1
Eucerc (Hetereucerc) tcuricc MoruwILz, 18;1
Eucerc (Hetereucerc) tritittctc BruII, 18z
Eucerc (Hetereucerc) seminudc BruII, 18z
Eucerc (Pcreucerc) ccspicc MoruwILz, 18;
Aneo III - Principules especies ibricus de polinizudores
75
Eucerc (Pileteucerc) cinercric Eversmunn, 18z
Eucerc (Pteneucerc) eucnemidec Dours, 18;
Eucerc (Pteneucerc) nirijccies epeIeLIer, 18q1
Eucerc (Stilbeucerc) clpectc ErIcIson, 18
Eucerc (Stilbeucerc) obliterctc Prez, 18q
Gnero Epeolus uLreIIIe, 18oz
Epeolus cureotestitus Dours, 18;
Epeolus jullicni Prez, 188q
Gnero Eupnolooskin Popov, 1q
Eupctlotslic junercric (SmILI, 18q)
Gnero Hnbropodu SmILI, 18q
Hcbropodu zonuLuIu (SmILI, 18q)
Gnero Heliophiln KIug, 18o;
Heliophilc bimcculctc (Punzer, 1;q8)
Heliophilc jultodimidictc (Dours, 186q)
Gnero Melectn uLreIIIe, 18oz
Melectc clbijrons clbijrons (orsLer, 1;;1)
Melectc clbijrons clbotcric ErIcIson, 18qo
Melectc duodecimmcculctc (RossI, 1;qo)
Melectc luctuosc (ScopoII, 1;;o)
Gnero Nomndn ScopoII, 1;;o
Grupo interc
Nomcdc becumonti ScIwurz, 1q6;
Nomcdc interc interc BruII, 18z
Nomcdc rubiinosc Prez, 188q
Nomcdc stimc stimc ubrIcIus, 18oq
Grupo rujicornis
Nomcdc concolor ScImIedeknecIL, 188z
Nomcdc dirc ScImIedeknecIL, 188z
Nomcdc discrepcns ScImIedeknecIL188z
Nomcdc jlctouttctc (KIrby, 18oz)
Nomcdc julticornis julticornis ubrIcIus, 1;q
Nomcdc uttulctc ScIenck, 18q
Nomcdc lcthburicnc (KIrby, 18oz)
Nomcdc mcuritcnicc chrsopc MoruwILz, 18;z
Nomcdc melcthorccicc mIoII, 18q
Nomcdc rhencnc MoruwILz, 18;z
Grupo crmctc
Nomcdc crmctc HerrIcI-ScIuIIer, 18q
Nomcdc ccrnijex Mocsury, 188
Nomcdc jcllcx Prez, 1q1
Nomcdc jemorclis MoruwILz, 186q
Nomcdc juscicornis NyIunder, 18q8
Nomcdc linsenmcieri ScIwurz, 1q;q
Nomcdc merceti AIIken, 1qoq
Nomcdc scnuinec SmILI, 18q
Grupo superbc
Nomcdc crestis ubrIcIus, 1;8;
Polinizudores y biodiversidud
76
Nomcdc pectorclis MoruwILz, 18;;
Nomcdc sexjcscictc Punzer, 1;qq
Grupo bcsclis
Nomcdc bcsclis HerrIcI-ScIuIIer, 18q
Grupo bijcscictc
Nomcdc bijcscictc OIIvIer, 1811
Nomcdc duplex SmILI, 18q
Nomcdc jucctc Punzer, 1;q8
Nomcdc oodenicnc (KIrby, 18oz)
Nomcdc succinctc Punzer, 1;q8
Grupo jurtc
Nomcdc connectens Prez, 188q
Nomcdc distinuendc MoruwILz, 18;q
Nomcdc erthrocephclc MoruwILz, 18;o
Nomcdc lcucopis Prez, 18qo
Nomcdc lohli ScImIedeknecIL, 188z
Nomcdc orbitclis Prez, 1q1
Nomcdc sheppcrdcnc (KIrby, 18oz)
Nomcdc dolosc Mocsury, 188
Gnero Pnsites JurIne, 18o;
Pcsites mcculctus JurIne, 18o;
Gnero Sgnhnlonin PuLLon, 18;q
Snhclonic clterncns (BruII, 18z)
Snhclonic ctroclbc (Prez, 18q)
Snhclonic huncricc (rIese, 18q6)
Snhclonic rujc (epeIeLIer, 18q1)
Gnero Tetrnlonin SpInoIu, 188
Tetrclonic (Tetrclonic) mcltce (RossI, 1;qo)
Tetrclonic (Tetrcloniellc) dentctc (Germur, 18q)
Tetrclonic (Tetrcloniellc) jultescens GIruud, 186
Tetrclonic (Tetrcloniellc) rcjc (Eversmunn, 18z)
Tetrclonic (Tetrcloniellc) ibericc DusmeL, 1qz6
Tetrclonic (Tetrcloniellc) ncnc MoruwILz, 18;
Tetrclonic (Tetrcloniellc) pollinosc (epeIeLIer, 18q1)
Tetrclonic (Tetrcloniellc) rujicornis (ubrIcIus, 18oq)
Tetrclonic (Tetrcloniellc) strictc (epeIeLIer, 18q1)
Grupo tricinctc
Tetrclonic quilisi DusmeL, 1qz6
Tetrclonic tricinctc (ErIcIson, 18)
Gnero Thgreus Punzer, 18o6
Threus cjjinis (MoruwILz, 18;q)
Threus histrionicus (IIIger, 18o6)
Threus orbctus (epeIeLIer, 18q1)
Threus rcmosus (epeIeLIer, 18q1)
Gnero Xglocopn uLreIIIe, 18oz
Xlocopc (Rhsoxlocopc) ccntcbritc epeIeLIer, 18q1
Xlocopc (Copoxlc) iris uclesiensis Prez, 1qo1
Xlocopc (Xlocopc) tclc GersLucker, 18;z
Xlocopc (Xlocopc) tiolccec (Innueus, 1;8)
Aneo III - Principules especies ibricus de polinizudores
77
IAMILIA MIGACHILIAI
Gnero Lithurgus BerLIoId, 18z;
Lithurus (Lithurus) chrsurus onscoIombe, 18q
Lithurus (Lithurus) cornutus (ubrIcIus, 1;8;)
Lithurus (Lithurus) tibiclis MoruwILz, 18;
Gnero Chnlicodomn epeIeLIer, 18q1
Chclicodomc (Chclicodomc) clbonotctc (RudoszkowskI, 1886)
Chclicodomc (Chclicodomc) bceticc GersLuecker, 186q
Chclicodomc (Allochclicodomc) lejebtrei epeIeLIer, 18q1
Chclicodomc (Chclicodomc) pcrietinc (GeoIIroy, 1;8)
Chclicodomc (Chclicodomc) prencicc (epeIeLIer, 18q1)
Chclicodomc (Chclicodomc) siculc (RossI, 1;qz)
Chclicodomc (Kctcmecchile) rujitcrsis (epeIeLIer, 18q1)
Creihtonellc (Metcmecchile) clbisectc (KIug, 181;)
Chclicodomc (Pseudomecchile) ericetorum (epeIeLIer, 18q1)
Gnero Coelioxgs uLreIIIe, 18oq
Coelioxs (Allocoelioxs) cccnthurc (IIIger, 18o6)
Coelioxs (Allocoelioxs) cjrc epeIeLIer, 18q1
Coelioxs (Allocoelioxs) bretis Eversmunn, 18z
Coelioxs (Allocoelioxs) ccudctc SpInoIu, 188
Coelioxs (Allocoelioxs) coturnix Prez, 188
Coelioxs (Allocoelioxs) echinctc rsLer, 18
Coelioxs (Allocoelioxs) eltrurc SpInoIu, 188
Coelioxs (Allocoelioxs) emcrinctus rsLer, 18
Coelioxs (Allocoelioxs) hcemorrhoc rsLer, 18
Coelioxs (Allocoelioxs) polcentris rsLer, 18
Coelioxs (Coelioxs) curolimbctc rsLer, 18
Coelioxs (Coelioxs) conoidec (IIIger, 18o6)
Coelioxs (Coelioxs) elonctc epeIeLIer, 18q1
Coelioxs (Coelioxs) inermis (KIrby, 18oz)
Coelioxs (Coelioxs) lcnceolctc NyIunder, 18z
Coelioxs (Coelioxs) qucdridentctc (Innueus, 1;8)
Coelioxs (Coelioxs) rujescens epeIeLIer & ServIIIe, 18z
Coelioxs (Mesocoelioxs) crentec epeIeLIer, 18q1
Gnero Creightonelln CockereII, 1qo8
Creihtonellc (Metcmecchile) clbisectc (KIug, 181;)
Gnero Megnchile uLreIIIe, 18oz
Mecchile (Eutrichcrcec) clbohirtc (BruII, 18q)
Mecchile (Eutrichcrcec) dorsclis Prez 18;q
Mecchile (Eutrichcrcec) pilidens AIIken, 1qzq
Mecchile (Eutrichcrcec) strictellc Rebmunn, 1q68
Mecchile (Mecchile) clpicolc AIIken, 1qzq
Mecchile (Mecchile) centunculcris (Innueus, 1;8)
Mecchile (Mecchile) enclis MoruwILz, 188o
Mecchile (Mecchile) melcnopc CosLu, 186
Mecchile (Mecchile) octosinctc NyIunder, 18z
Mecchile (Mecchile) pilicrus MoruwILz, 18;q
Mecchile (Mecchile) prencec Prez, 18qo
Mecchile (Mecchile) tersicolor SmILI, 18qq
Polinizudores y biodiversidud
78
Mecchile (Neoeutrichcrcec) cpicclis SpInoIu, 18o8
Mecchile (Neoeutrichcrcec) deceptoric Prez, 18qo
Mecchile (Neoeutrichcrcec) dorsclis Prez, 18;q
Mecchile (Neoeutrichcrcec) jertoni Prez, 18q
Mecchile (Neoeutrichcrcec) leucomcllc GersLuecker, 186q
Mecchile (Neoeutrichcrcec) melcnocster Eversmunn, 18z
Mecchile (Neoeutrichcrcec) picicornis MoruwILz, 18;q
Mecchile (Neoeutrichcrcec) rotundctc (ubrIcIus, 1;8;)
Mecchile (Xcnthoscrus) cnclis NyIunder, 18z
Mecchile (Xcnthoscrus) circumcinctc (KIrby, 18oz)
Mecchile (Xcnthoscrus) ircudi GersLuecker, 186q
Mecchile (Xcnthoscrus) lcopodc (Innueus, 1;61)
Mecchile (Xcnthoscrus) mcritimc (KIrby, 18oz)
Mecchile (Xcnthoscrus) niritentris ScIenck, 18;o
Mecchile (Xcnthoscrus) uilluhbiellc (KIrby, 18oz)
Gnero Anthidium ubrIcIus, 18oq
Anthidium (Anthidium) cinulctum uLreIIIe, 18oq
Anthidium (Anthidium) dicdemc uLreIIIe, 18oq
Anthidium (Anthidium) jlorentinum (ubrIcIus, 1;;)
Anthidium (Anthidium) loti PerrIs, 18z
Anthidium (Anthidium) mcnicctum (Innueus, 1;8)
Anthidium (Anthidium) montcnum MoruwILz, 186q
Anthidium (Anthidium) punctctum uLreIIIe, 18oq
Anthidium (Anthidium) septemspinosum epeIeLIer, 18q1
Anthidium (Anthidium) tcenictum uLreIIIe, 18oq
Anthidium (Procnthidium) oblonctum (IIIger, 18o6)
Gnero AnthidiellumCockereII, 1qoq
Anthidiellum (Anthidiellum) bretiusculum (Prez, 18qo)
Anthidiellum (Anthidiellum) strictum (Punzer, 18o)
Gnero AfrnnthidiumMIcIener, 1qq8
Ajrcnthidium (Mescnthidium) ccrduele (MoruwILz, 18;6)
Ajrcnthidium (Mescnthidium) schulthessii (rIese, 18q;)
Gnero 1cternnthidiumMIcIener, 1qq8
Ictercnthidium jerruineum (ubrIcIus, 1;8;)
Ictercnthidiumrohmcnni (SpInoIu, 188)
Ictercnthidium lctercle (uLreIIIe, 18oq)
Gnero PseudonnthidiumrIese, 18q8
Pseudocnthidium (Excnthidium) eximium (GIruud, 186)
Pseudocnthidium (Rocnthidium) melcnurum (KIug, 18z)
Pseudocnthidium (Rocnthidium) reticulctum (Mocsury, 188q)
Pseudocnthidium (Pseudocnthidium) sccpulcre (uLreIIIe, 18oq)
Gnero Rhodnnthidium sensee, 1qz;
Rhodcnthidium (Asicnthidium) ccturiense (GIruud, 186)
Rhodcnthidium (Rhodcnthidium) injuscctum (ErIcIson, 18)
Rhodcnthidium (Rhodcnthidium) septemdentctum (uLreIIIe, 18oq)
Rhodcnthidium (Rhodcnthidium) siculum (SpInoIu, 188)
Rhodcnthidium (Rhodcnthidium) sticticum (ubrIcIus, 1;q)
Aneo III - Principules especies ibricus de polinizudores
79
Gnero Stelis Punzer, 18o6
Stelis cnnulctc (epeIeLIer, 18qI)
Stelis bretiusculc NyIunder, 18q8
Stelis hispcnicc DusmeL, 1qz1
Stelis minutc epeIeLIer & ServIIIe, 18z
Stelis ncsutc (uLreIIIe, 18oq)
Stelis odontopc NoskIewIcz, 1qz6
Stelis ornctulc (KIug, 18o8)
Stelis ortizi ScIwurz & GusenIeILner, zo1o
Stelis phceopterc (KIrby, 18oz)
Stelis punctulctissimc (KIrby, 18oz)
Stelis sinctc (uLreIIIe, 18oq)
Stelis simillimc MoruwILz, 18;6
Gnero Trnchusn Punzer, 18oq
Trcchusc (Archicnthidium) lcetitentre (Dours, 18;)
Trcchusc (Archicnthidium) lcticeps (MoruwILz, 18;q)
Trcchusc (Pcrccnthidium) interruptc (ubrIcIus, 1;81)
Trcchusc (Trcchusc) bssinc (Punzer, 1;q8)
Gnero Chelostomn uLreIIIe, 18oq
Chelostomc (Chelostomc) ccmpcnulcrum (KIrby, 18oz)
Chelostomc (Chelostomc) distinctum (SLckIerL, 1qzq)
Chelostomc (Chelostomc) edentulum Prez, 18q
Chelostomc (Chelostomc) emcrinctum (NyIunder, 186)
Chelostomc (Chelostomc) jlorisomne (Innueus, 1;8)
Chelostomc (Chelostomc) tentrcle ScIIeLLerer, 188q
Chelostomc (Ioteosmic) joteolctum (MoruwILz, 1868)
Chelostomc (Grodromellc) rcpunculi (epeIeLIer, 18q1)
Gnero Hoplitis KIug, 18o;
Hoplitis (Alcidcmec) ccuticornis (DuIour & PerrIs, 18qo)
Hoplitis (Alcidcmec) clctitentris (Wurncke, 1qq1)
Hoplitis (Alcidcmec) curtulc (Prez, 18q)
Hoplitis (Alcidcmec) leucomelcnc (KIrby, 18oz)
Hoplitis (Alcidcmec) mitis TkuIc, 1q8q
Hoplitis (Alcidcmec) prcestcns (MoruwILz,18q)
Hoplitis (Alcidcmec) tridentctc (DuIour & PerrIs, 18qo)
Hoplitis (Annosmic) cnnulctc (uLreIIIe, 1811)
Hoplitis (Annosmic) mcrchcli (Prez, 1qoz)
Hoplitis (Annosmic) tlclcuellc Le Coff, zooj
Hoplitis (Anthocopc) cntice (Prez, 18q)
Hoplitis (Anthocopc) bisulcc (GersLucker, 186q)
Hoplitis (Anthocopc) cristctulc (vun der Zunden, 1qqo)
Hoplitis (Anthocopc) jcllcx (Prez, 18q)
Hoplitis (Anthocopc) rumii (MoruwILz, 18qq)
Hoplitis (Anthocopc) mocscri (rIese, 18q)
Hoplitis (Anthocopc) pulchellc (Prez, 18q)
Hoplitis (Anthocopc) scutellcris (MoruwILz, 1868)
Hoplitis (Anthocopc) tillosc (ScIenck, 18)
Hoplitis (Hoplitis) cduncc (Punzer, 1;q8)
Hoplitis (Hoplitis) cnthocopoides (ScIenck, 18)
Hoplitis (Hoplitis) benoisti (AIIken, 1q)
Hoplitis (Hoplitis) crenulctc (MoruwILz, 18;1)
Polinizudores y biodiversidud
80
Hoplitis (Hoplitis) jertoni Prez, 18qo
Hoplitis (Hoplitis) insulcris (ScImIedeknecIL, 188)
Hoplitis (Hoplitis) lepeletieri (Prez, 18;q)
Hoplitis (Hoplitis) loti (MoruwILz, 1868)
Hoplitis (Hoplitis) lsholmi (rIese, 18qq)
Hoplitis (Hoplitis) mucidc (Dours, 18;)
Hoplitis (Hoplitis) mucidoides vun der Zunden, 1qqo
Hoplitis (Hoplitis) ochrcceicornis (erLon, 1qoz)
Hoplitis (Hoplitis) rctouxi (Prez, 1qoz)
Hoplitis (Ncsutosmic) corniculctc vun der Zunden, 1q8q
Hoplitis (Ncsutosmic) ncsutc (rIese, 18qq)
Hoplitis (Ddontcnthocopc) bidentctc (MoruwILz, 18;6)
Hoplitis (Pentcdentosmic) ccdizc (Wurncke, 1qq1)
Hoplitis (Pentcdentosmic) pustinic (Wurncke, 1qq1)
Hoplitis (Pentcdentosmic) guinguespinosn (rIese, 18qq)
Hoplitis (Prionohoplitis) brcchpoon (Prez, 18;q)
Hoplitis (Prionohoplitis) ccmpcnulcris (MoruwILz, 18;;)
Gnero Hoplosmin TIomson, 18;z
Hoplosmic (Ddontcnthocopc) cncei (Prez, 18;q)
Hoplosmic (Ddontcnthocopc) bidentctc (MoruwILz, 18;6)
Hoplosmic (Ddontcnthocopc) jcllcx (Prez, 18q)
Hoplosmic (Ddontcnthocopc) liuricc (MoruwILz, 1868)
Hoplosmic (Ddontcnthocopc) scutellcris (MoruLwILz, 1868)
Hoplosmic (Pcrcnthocopc) pinuis (Prez, 18q)
Gnero Herindes SpInoIu, 18o8
Hericdes (Hericdes) crenulctus NyIunder, 186
Hericdes (Hericdes) lcbictus Prez, 18q
Hericdes (Hericdes) rubicolc Prez, 18qo
Hericdes (Hericdes) truncorum (Innueus, 1;8)
Gnero Osmin Punzer, 18o6
Dsmic (Allosmic) rujohirtc uLreIIIe, 1811
Dsmic (Allosmic) rutilc ErIcIson, 18
Dsmic (Erthrosmic) cndrenoides SpInoIu, 18o8
Dsmic (Helicosmic) curulentc (Punzer, 1;qq)
Dsmic (Helicosmic) ccerulescens (Innueus, 1;8)
Dsmic (Helicosmic) clpecris MoruwILz, 18;1
Dsmic (Helicosmic) dimidictc MoruwILz, 18;o
Dsmic (Helicosmic) dusmeti tcn der Zcnden, :pp8
Dsmic (Helicosmic) hetercccnthc Prez, 18q
Dsmic (Helicosmic) lcbiclis Prez, 18;q
Dsmic (Helicosmic) lctreillei SpInoIu, 18o6
Dsmic (Helicosmic) lecicnc (KIrby, 18oz)
Dsmic (Helicosmic) melcnocster SpInoIu, 18o8
Dsmic (Helicosmic) ncsoproductc erLon, 1q1o
Dsmic (Helicosmic) nitectc (ubrIcIus, 18oq)
Dsmic (Helicosmic) niteibcrbis Prez, 1qoz
Dsmic (Helicosmic) niteocinctc Prez, 18;q
Dsmic (Helicosmic) notctc (ubrIcIus 18oq)
Dsmic (Helicosmic) sinctc ErIcIson, 18
Dsmic (Helicosmic) tunensis (ubrIcIus, 1;8;)
Dsmic (Hemiosmic) crropc Prez, 18;q
Aneo III - Principules especies ibricus de polinizudores
81
Dsmic (Hemiosmic) bclecricc ScImIedeknecIL, 188
Dsmic (Hemiosmic) ibericc vun der Zunden, 1q8;
Dsmic (Hemiosmic) uncicornis Prez, 18q
Dsmic (Melcnosmic) clticolc BenoIsL, 1qzz
Dsmic (Melcnosmic) inermis (ZeLLersLedL, 188)
Dsmic (Melcnosmic) pcrietinc CurLIs, 1qz8
Dsmic (Melcnosmic) xcnthomelcnc (KIrby, 18oz)
Dsmic (Metcllinellc) breticornis (ubrIcIus, 1;q8)
Dsmic (Neosmic) bicolor (ScIrunk, 1;81)
Dsmic (Dsmic) cornutc (uLreIIIe, 18o)
Dsmic (Dsmic) emcrinctc epeIeLIer, 18q1
Dsmic (Dsmic) lincric Suy, 18;
Dsmic (Dsmic) rujc (Innueus, 1;8)
Dsmic (Dsmic) tricornis uLreIIIe, 1811
Dsmic (Prosmic) cephclotes MoruwILz, 18;o
Dsmic (Prosmic) ccnoxcnthc Prez, 18;q
Dsmic (Prosmic) jerruinec uLreIIIe, 1811
Dsmic (Prosmic) lobctc rIese, 18qq
Dsmic (Prosmic) scxicolc Ducke, 18qq
Dsmic (Prosmic) cllcrum SpInoIu, 18o8
Dsmic (Prosmic) submiccns (MoruwILz, 18;o)
Dsmic (Prosmic) tersicolor uLreIIIe, 1811
Dsmic (Prosmic) tiridcnc MoruwILz, 18;q
Dsmic (Terosmic) lunctc BenoIsL, 1qz8
Dsmic (Terosmic) terestensis Ducke, 18q;
Gnero Protosmin Ducke, 1qoo
Protosmic (Ncnosmic) csensioi GrIswoId y Purker, 1q8;
Protosmic (Protosmic) lutinosc (GIruud, 18;1)
Protosmic (Protosmic) humerclis (Prez, 18q)
Protosmic (Protosmic) stimcticc (Prez, 18q)
Gnero Stenosmin Michener, zpqz
Stenosmic clbcterc (Wurncke, 1qq1)
Gnero Aglnonpis Cumeron, 1qo1
Alcocpis tridentctc (NyIunder, 18q8)
Gnero Dioxgs epeIeLIer & ServIIIe, 18z
Dioxs crdens GersLuecker, 186q
Dioxs cinctc (JurIne, 18o;)
Dioxs moestc CosLu, 188
Dioxs pumilc GersLuecker, 186q
Gnero Dnsgpodn uLreIIIe, 18oz
Dcspodc clbimcnc Prez, 1qo
Dcspodc crentctc Punzer, 18oq
Dcspodc cinulctc ErIcIson, 18
Dcspodc crcssicornis rIese, 18q6
Dcspodc dusmeti QuIIIs, 1qz8
Dcspodc hirtipes (ubrIcIus, 1;q)
Dcspodc ibericc Wurncke, 1q;
IAMILIA Melittidue
Polinizudores y biodiversidud
82
Dcspodc morotei (QuIIIs, 1qz8)
Dcspodc protrichic rsLer, 18
Dcspodc tisncc (RossI, 1;qo)
Gnero Melittn KIrby, 18oz
Melittc dimidictc MoruwILz, 18;6
Melittc hcemorrhoidclis (ubrIcIus, 1;;)
Melittc hispcnicc rIese, 1qoo
Melittc ibericc Wurncke, 1q;
Melittc lcstiliensis Wurncke, 1q;
Melittc leporinc (Punzer, 1;qq)
Melittc mcurc (Prez, 18q)
Melittc murcicnc Wurncke, 1q;
Melittc niriccns AIIken, 1qo
Melittc seitzi AIIken, 1qz;
Melittc tricinctc KIrby, 18oz
Gnero Mncropis Punzer, 18oq
Mccropis europcec Wurncke, 1q;

Mccropis jultipes (ubrIcIus, 18oq)
Gnero Colletes uLreIIIe, 18oz
Grupo niriccns
Colletes eous MorIce, 1qoq
Colletes niriccns GIsLeI, 18;
Grupo ccrinctus
Colletes ccnescens SmILI, 18
Colletes ccrinctus RudoszkowskI, 18q1
Colletes cllicus RudoszkowskI, 18q1
Colletes hlceijormis Eversmunn, 18z
Colletes lictus ErIcIson, 18
Grupo ccspicus
Colletes dusmeti NoskIewIcz, 1q6
Colletes mcidli NoskIewIcz, 1q6
Grupo squcmosus
Colletes merceti NoskIewIcz, 1q6
Grupo jodiens
Colletes cbeillei Prez, 1qo
Colletes dinizi KuIImunn, OrLIz & Ornosu, zoo1
Colletes jodiens (GeoIIroy, 1;8)
Colletes noslieuiczi CockereII, 1qqz
Colletes similis ScIenck, 18
Colletes tuberculier NoskIewIcz, 1q6
Grupo senilis
Colletes mlolosseuiczi RudoszkowskI, 18q1
Grupo joteolcris
Colletes escclerci NoskIewIcz, 1q6
Colletes joteolcris Prez, 1qo
Grupo ccutus
Colletes ccutus Prez, 1qo
Colletes cuniculcrius (Innueus, 1;61)
IAMILIA COLLITIAI
Aneo III - Principules especies ibricus de polinizudores
83
Grupo clpecris
Colletes jlorclis Evermunn, 18z
Colletes schmidi NoskIewIcz, 1q6z
Colletes pulchellus Prez, 1qo
Grupo succinctus
Colletes bretienc NoskIewIcz, 1q6
Colletes collcris Dours, 18;z
Colletes hederce ScImIdL & WesLrIcI, 1qq
Colletes succinctus (Innueus, 1;8)
Colletes clbomcculctus (ucus, 18qq)
Gnero Hglneus ubrIcIus, 1;q
Hlceus cbsolutus (GrIbodo, 18qq)
Hlceus conjusus NyIunder, 18z
Hlceus conterens DuLIe, zooo
Hlceus coricceus (Prez, 18q)
Hlceus crrulus (Wurncke, 1q81)
Hlceus czcncirei (VucIuI, 18q1)
Hlceus ibbus Suunders, 18o
Hlceus meridionclis rsLer, 18;1
Hlceus pictus (SmILI, 18)
Hlceus prcenotctus rsLer, 18;1
Hlceus sinctus (Punzer,1;q8)
Hlceus teruelus (Wurncke, 1q81)
Hlceus trinotctus (Prez, 18q)
Hlceus tcriectus (ubrIcIus, 1;q8)
Hlceus brcchcephclus (MoruwILz, 1868)
Hlceus breticornis NyIunder, 18z
Hlceus conjormis rsLer, 18;1
Gnero Andrenn ubrIcIus, 1;;
Andrenc (Acicndrenc) cstrellc Wurncke, 1q;
Andrenc (Aencndrenc) ceneitentris MoruwILz, 18;z
Andrenc (Aencndrenc) hstrix ScImIedeknecIL, 188
Subgnero Acndrenc Wurncke, 1q68
Andrenc (Acndrenc) cjrensis Wurncke, 1q6;
Andrenc (Acndrenc) cilissimc cilissimc (ScopoII, 1;;o)
Andrenc (Acndrenc) csperrimc Prez, 18q
Andrenc (Atcndrenc) ctcrc Wurncke, 1q6;
Andrenc (Atcndrenc) pcnurinc DesLeIunI, 188q
Andrenc (icreolinc) lcopus uLreIIIe, 18oq
Andrenc (rcchcndrenc) colletijormis MoruwILz, 18;q
Andrenc (rcchcndrenc) mieiellc Dours, 18;
Andrenc (Ccmplocster) niloticc Wurncke, 1q6;
Andrenc (Ccmplocster) pruinosc ErIcIson, 18
Andrenc (Ccrcndrenc) cerinijrons Dours, 18;
Andrenc (Ccrcndrenc) bellidis Prez, 18q
Andrenc (Ccrcndrenc) leucophcec epeIeLIer, 18q1
Andrenc (Ccrcndrenc) microthorcx Prez, 18q
Andrenc (Ccrcndrenc) nirotiridulc Dours, 18;
Andrenc (Ccrcndrenc) rcnunculi ScImIedeknecIL, 188
Andrenc (Chlorcndrenc) cbruptc Wurncke, 1q6;
IAMILIA ANRINIAI
Polinizudores y biodiversidud
84
Andrenc (Chlorcndrenc) boerellc Dours, 18;z
Andrenc (Chlorcndrenc) cinerec BruII, 18z
Andrenc (Chlorcndrenc) humilis mIoII, 18z
Andrenc (Chlorcndrenc) litens Prez, 18q
Andrenc (Chlorcndrenc) niroolitccec Dours, 18;
Andrenc (Chlorcndrenc) rhssonotc Prez, 18q
Andrenc (Chlorcndrenc) senecionis Prez, 18q
Andrenc (Chlorcndrenc) rhencnc SLoeckIerL, 1qo
Andrenc (Chrscndrenc) cllucudi BenoIsL,1q61
Andrenc (Chrscndrenc) jertoni Prez, 18q
Andrenc (Chrscndrenc) hesperic SmILI, 18
Andrenc (Cnemidcndrenc) niriceps (KIrby, 18oz)
Andrenc (Cordcndrenc) hedilce Jueger, 1qq
Andrenc (Didonic) mucidc KrIecIbuumer, 18;
Andrenc (Distcndrenc) jric Wurncke, 1q;
Andrenc (Distcndrenc) lonibcrbis Prez, 18q
Andrenc (Distcndrenc) mcricnc Wurncke, 1q68
Andrenc (Distcndrenc) nitidulc Prez, 1qo
Andrenc (Distcndrenc) orcnc Wurncke, 1q;
Andrenc (Eucndrenc) bicolor nirosternc Prez, 1qoz
Andrenc (Eucndrenc) rcnulosc Prez, 1qoz
Andrenc (Eucndrenc) tulpeculc KrIecIbuumer, 18;
Andrenc (Iumcndrenc) djeljensis Prez, 18q
Andrenc (Iumcndrenc) jcbrellc Wurncke, 1q;
Andrenc (Iumcndrenc) jumidc Prez, 18q
Andrenc (Iumcndrenc) pcndosc Wurncke, 1q68
Andrenc (Grceccndrenc) nebulcric Wurncke, 1q;
Andrenc (Grceccndrenc) terticclis Prez, 18q
Andrenc (Holcndrenc) lcbiclis (KIrby, 18oz)
Andrenc (Holcndrenc) tcricbilis SmILI, 18
Andrenc (Hoplcndrenc) nupticlis Prez, 1qoz
Andrenc (Hoplcndrenc) trimmercnc (KIrby, 18oz)
Andrenc (Hpercndrenc) bicolorctc (RossI, 1;qo)
Andrenc (Hpercndrenc) jlorentinc MugreLLI, 188
Andrenc (Lcrcndrenc) tunetcnc ScImIedeknecIL, 1qoo
Andrenc (Lepidcndrenc) pcndellei Prez, 18q
Andrenc (Lepidcndrenc) pcucisqucmc NoskIewIcz, 1qzq
Andrenc (Lepidcndrenc) scrdoc epeIeLIer, 18q1
Andrenc (Leuccndrenc) leptopc Prez, 18q
Andrenc (Melcncpis) juscosc ErIcIson, 18
Andrenc (Melcndrenc) clbopunctctc melonc Wurncke, 1q6;
Andrenc (Melcndrenc) cllicc ScImIedeknecIL, 188
Andrenc (Melcndrenc) hispcnic Wurncke, 1q6;
Andrenc (Melcndrenc) morio luubris ErIcIson, 18q1
Andrenc (Melcndrenc) nirocenec Dours, 18;z
Andrenc (Melcndrenc) nitidc mixturc Wurncke, 1q6;
Andrenc (Melcndrenc) thorccicc (Icbricius, :;;)
Andrenc (Micrcndrenc) cbjectc Prez, 18q
Andrenc (Micrcndrenc) cljlenellc sunnc Wurncke, 1q;
Andrenc (Micrcndrenc) bconc Wurncke, 1q;
Andrenc (Micrcndrenc) exiuc ErIcIson, 18
Andrenc (Micrcndrenc) jclsijicc PerkIns, 1q1
Andrenc (Micrcndrenc) jloricolc Eversmunn, 18z
Andrenc (Micrcndrenc) icterinc Wurncke, 1q;q
Aneo III - Principules especies ibricus de polinizudores
85
Andrenc (Micrcndrenc) minutulc Prez, 1qo
Andrenc (Micrcndrenc) minutuloides PerkIns, 1q1q
Andrenc (Micrcndrenc) ncnc (KIrby, 18oz)
Andrenc (Micrcndrenc) ncncejormis NoskIewIcz, 1qzq
Andrenc (Micrcndrenc) ncnulc NyIunder, 18q8
Andrenc (Micrcndrenc) nitectc rIese, 188;
Andrenc (Micrcndrenc) pusillc Prez, 1qo
Andrenc (Micrcndrenc) scxonicc SLckIerL, 1q
Andrenc (Micrcndrenc) semilcetis Prez, 1qo
Andrenc (Micrcndrenc) simontornellc NoskIewIcz, 1qq
Andrenc (Micrcndrenc) spretc Perez, :8p
Andrenc (Micrcndrenc) subopccc NyIunder, 18q8
Andrenc (Micrcndrenc) tenuistrictc Prez, 18q
Andrenc (Micrcndrenc) ticrettc Wurncke, 1q;q
Andrenc (Notcndrenc) lcncdensis Wurncke, 1q6
Andrenc (Notcndrenc) nitidiusculc ScIenck, 18
Andrenc (Dpcndrenc) schencli MoruwILz, 1866
Andrenc (Plcstcndrenc) bimcculctc lichctc Wurncke, 1q6;
Andrenc (Plcstcndrenc) pilipes ubrIcIus, 1;81
Andrenc (Plcstcndrenc) tibiclis cortinc Wurncke, 1q6;
Andrenc (Poecilcndrenc) lcbictc bellinc Wurncke, 1q6;
Andrenc (Policndrenc) blcndc Prez, 18q
Andrenc (Policndrenc) corcx Wurncke, 1q6;
Andrenc (Policndrenc) jlorec ubrIcIus, 1;q
Andrenc (Policndrenc) limbctc dusmeti Wurncke, 1q6;
Andrenc (Policndrenc) mccropterc Wurncke, 1q;q
Andrenc (Policndrenc) murcnc Wurncke, 1q6;
Andrenc (Policndrenc) otitentris Prez, 18q
Andrenc (Policndrenc) relctc Wurncke, 1q6;
Andrenc (Proxicndrenc) proximc Wurncke, 1q6;
Andrenc (Proxicndrenc) cmplc Wurncke 1q6;
Andrenc (Ptilcndrenc) cnustior impressc Wurncke, 1q6;
Andrenc (Ptilcndrenc) tetulc epeIeLIer, 18q1
Andrenc (Rujcndrenc) orbitclis MoruwILz, 18;1
Andrenc (Simcndrenc) cnticnc Prez, 18q
Andrenc (Simcndrenc) bretiscopc Prez, 18q
Andrenc (Simcndrenc) combinctc (CIrIsL, 1;q1)
Andrenc (Simcndrenc) conruens ScImIedeknecIL, 188q
Andrenc (Simcndrenc) dorsctc (Kirb, :8oz)
Andrenc (Simcndrenc) lepidc ScIenck, 1861
Andrenc (Simcndrenc) rhpcrc Prez, 1qo
Andrenc (Sucndrenc) ccnomiccns Prez, 18q
Andrenc (Sucndrenc) suerinensis rIese, 188q
Andrenc (Tcenicndrenc) otctulc (KIrby, 18oz)
Andrenc (Tcenicndrenc) russulc epeIeLIer, 18q1
Andrenc (Tcenicndrenc) similis SmILI, 18qq
Andrenc (Thscndrenc) hpopolic ScImIedeknecIL, 188q
Andrenc (Trunccndrenc) dourscnc DuIour,18
Andrenc (Trunccndrenc) jerruineicrus Dours, 18;z
Andrenc (Trunccndrenc) medeninensis Prez, 18q
Andrenc (Trunccndrenc) mincpclumboi GrIbodo, 18qq
Andrenc (Trunccndrenc) truncctilcbris espcolc Wurncke, 1q6;
Andrenc (Trunccndrenc) tillipes Prez, 18q
Andrenc (Zoncndrenc) discors ErIcIson, 18q1
Polinizudores y biodiversidud
86
Andrenc (Zoncndrenc) jlctipes Pcnzer, :;pp
Andrenc (Zoncndrenc) soror Dours, 18;z)
Gnero CnmptopoeumSpInoIu, 18q
Ccmptopoeum (Ccmptopoeum) jriesei Mocscr :8p(
Gnero 1lnoipnnurgus Wurncke, 1q;z
Ilctipcnurus jlctus (rIese, 18q;)
Ilctipcnurus rcncdensis (Wurncke, 1q8;)
Ilctipcnurus ibericus (Wurncke, 1q;z)
Ilctipcnurus tenustus (ErIcIson, 18)
Gnero Melitturgn uLreIIIe, 18oq
Melitturc (Petrusicnnc) ccudctc Prez, 18;q
Gnero Pnnurgus Punzer, 18o6
Pcnurus (Pcnurus) cclccrctus (ScopoII 1;6)
Pcnurus (Pcnurus) cephclotes uLreIIIe, 1811
Pcnurus (Pcnurus) dcrius Wurncke, 1q;z
Pcnurus (Pcnurus) dentipes uLreIIIe, 1811
Pcnurus (Pcnurus) perezi Suunders, 188z
Pcnurus (Pcnurus) tcchcli Perez, :8p
Pcnurus (Eurtcltus) bcnlsicnus (KIrby 18oz)
Pcnurus (Pcchcephclopcnurus) ccnescens uLreIIIe, 1811
Pcnurus (Pcchcephclopcnurus) meridionclis PuLIny, OrLIz-SuncIez & MIcIez, zoo
Gnero Pnnurginus NyIunder, 18q8
Pcnurinus clbopilosus (ucus, 18q6)
Gnero Dufouren epeIeLIer, 18q1
Dujourec (Dujourec) hclictulc (NyIunder, 18z)
Dujourec (Dujourec) trcutmcnni DusmeL, 1q
Dujourec (Dentirophites) cullei VucIuI, 18q;
Dujourec (Dentirophites) lusitcnicc Ebmer, 1qqq
Dujourec (Cephclictoides) pcrcdoxc (MoruwILz 186;)
Dujourec (Glosscdujourec) lonilossc Ebmer, 1qq
Gnero Hnlictus uLreIIIe, 18oq
Hclictus (Hclictus) csperulus Prez, 18q
Hclictus (Hclictus) brunnescens (Eversmunn, 18z)
Hclictus (Hclictus) cochlecritcrsis (Dours, 1q6)
Hclictus (Hclictus) crenicornis BILIgen, 1qz
Hclictus (Hclictus) eurncthus BILIgen, 1q1
Hclictus (Hclictus) jultipes (KIug, 181;)
Hclictus (Hclictus) jumctipennis BILIgen, 1qz
Hclictus (Hclictus) mcculctus SmILI, 18q8
Hclictus (Hclictus) mcrocccnus BILIgen, 1qq
Hclictus (Hclictus) pctellctus MoruwILz, 18;
Hclictus (Hclictus) prenceus Prez, 1qo
Hclictus (Hclictus) qucdricinctus (ubrIcIus, 1;;6)
Hclictus (Hclictus) qucdripcrtitus BILIgen, 1qzq
Hclictus (Hclictus) rubicundus CIrIsL, 1;q1)
IAMILIA HALICTIAI
Aneo III - Principules especies ibricus de polinizudores
87
Hclictus (Hclictus) sccbiosce (RossI, 1;qo)
Hclictus (Hclictus) senilis (Eversmunn, 18z)
Hclictus (Hclictus) sexcinctus (ubrIcIus, 1;;)
Hclictus (Hclictus) simplex BILIgen, 1qz
Hclictus (Hclictus) tetrczonius (KIug, 181;)
Hclictus (Hclictus) triditisus BILIgen, 1qz
Hclictus (Selcdonic) conjusus SmILI, 18
Hclictus (Selcdonic) emmeus Dours, 18;z
Hclictus (Selcdonic) nitclis Ebmer, 1q8
Hclictus (Selcdonic) selcdonius (ubrIcIus, 1;qq)
Hclictus (Selcdonic) smcrcdulus VucIuI, 18q
Hclictus (Selcdonic) subcurctus (RossI, 1;qz)
Hclictus (Vestitohclictus) pollinosus SIcIeI, 186o
Hclictus (Vestitohclictus) testitus epeIeLIer, 18q1
Gnero LnsioglossumCurLIs, 18
Lcsiolossum (Lcsiolossum) ceptiellum (SLrund, 1qoq)
Lcsiolossum (Lcsiolossum) clbocinctum (ucus, 18qq)
Lcsiolossum (Lcsiolossum) bimcculctum (Dours, 18;z)
Lcsiolossum (Lcsiolossum) bretitentre (ScIenck, 18)
Lcsiolossum (Lcsiolossum) consobrinus (Prez, 18q)
Lcsiolossum (Lcsiolossum) costulctum (KrIecIbuumer, 18;)
Lcsiolossum (Lcsiolossum) cristulc (Prez, 18q)
Lcsiolossum (Lcsiolossum) discum (SmILI, 18)
Lcsiolossum (Lcsiolossum) lcetictum (KIrby, 18oz)
Lcsiolossum (Lcsiolossum) lctitentre (ScIenck, 18)
Lcsiolossum (Lcsiolossum) leucozonium Ebmer, 1q;6
Lcsiolossum (Lcsiolossum) pcllens (BruII, 18z)
Lcsiolossum (Lcsiolossum) perclctipes (BILIgen, 1qq)
Lcsiolossum (Lcsiolossum) prcsinum (SmILI, 18q8)
Lcsiolossum (Lcsiolossum) qucdrinotctum (KIrby, 18oz)
Lcsiolossum (Lcsiolossum) sexnotctum (KIrby, 18oz)
Lcsiolossum (Lcsiolossum) subjcscictum (mIoII, 18z)
Lcsiolossum (Lcsiolossum) xcnthopus (KIrby, 18oz)
Lcsiolossum (Etlceus) cerctum (KIrby, 18oz)
Lcsiolossum (Etlceus) clbipes (ubrIcIus, 1;81)
Lcsiolossum (Etlceus) clbotirens (Prez, 18q)
Lcsiolossum (Etlceus) cnusticeps (PerkIns, 18q)
Lcsiolossum (Etlceus) cureimontcnum Ebmer, 1q;1
Lcsiolossum (Etlceus) cureolum (Prez, 1qo)
Lcsiolossum (Etlceus) breticorne (ScIenck, 18;o)
Lcssiolossum (Etlceus) bucccle (Prez, 1qo)
Lcsiolossum (Etlceus) cclcectum (ScopoII, 1;6)
Lcsiolossum (Etlceus) ccpitclis (Prez, 1qo)
Lcsiolossum (Etlceus) ccstilicnum (BILIgen, 1q1)
Lcsiolossum (Etlceus) clpecre (ScIenck, 18)
Lcsiolossum (Etlceus) contexiusculum (ScIenck, 18)
Lcsiolossum (Etlceus) cortinum (Morcuitz, :8;)
Lcsiolossum (Etlceus) cupromiccns (Perez, :po)
Lcsiolossum (Etlceus) dusmeti (BILIgen, 1qzq)
Lcsiolossum (Etlceus) elecns (epeIeLIer, 18q1)
Lcsiolossum (Etlceus) euboeense (Strcnd, :pop)
Lcsiolossum (Etlceus) julticorne (Kirb, :8oz)
Lcsiolossum (Etlceus) lcbriusculum (MoruwILz, 18;z)
Polinizudores y biodiversidud
88
Lcsiolossum (Etlceus) riseolum (MoruwILz, 18;z)
Lcsiolossum (Etlceus) helios Ebmer, 1q8
Lcsiolossum (Etlceus) ibericum Ebmer, 1q;
Lcsiolossum (Etlceus) immunitum (VucIuI, 18q)
Lcsiolossum (Etlceus) intermedium (ScIenck, 1868)
Lcsiolossum (Etlceus) interruptum (Punzer, 1;q8)
Lcsiolossum (Etlceus) lcete (Kirb, :8oz)
Lcsiolossum (Etlceus) lcticeps (ScIenck, 1868)
Lcsiolossum (Etlceus) limbellum tentrcle (Prez, 1qo)
Lcsiolossum (Etlceus) lissonotum (Noslieuicz, :pz)
Lcsiolossum (Etlceus) littorcle occitcnicum Ebmer, 1q;6
Lcsiolossum (Etlceus) lucidulum (ScIenck, 1861)
Lcsiolossum (Etlceus) mclcchurum (KIrby, 18oz)
Lcsiolossum (Etlceus) mcrinctum (BruII, 18z)
Lcsiolossum (Etlceus) mediterrcneum (BILIgen, 1qz6)
Lcsiolossum (Etlceus) mesosclerum (Prez, 1qo)
Lcsiolossum (Etlceus) minutissimum (KIrby, 18oz)
Lcsiolossum (Etlceus) minutulum (Schencl, :8)
Lcsiolossum (Etlceus) morio (ubrIcIus, 1;q)
Lcsiolossum (Etlceus) niripes (epeIeLIer, 18q1)
Lcsiolossum (Etlceus) nitidiusculum (KIrby, 18oz)
Lcsiolossum (Etlceus) orihuelicum (BILIgen, 1qzq)
Lcsiolossum (Etlceus) pcrtulum (ScIenck, 18)
Lcsiolossum (Etlceus) pcuperctum (BruII, 18z)
Lcsiolossum (Etlceus) pcuxillum (ScIenck, 18)
Lcsiolossum (Etlceus) phoenicurum (Wurncke, 1q;q)
Lcsiolossum (Etlceus) politum (ScIenck, 18)
Lcsiolossum (Etlceus) pseudoplcnulum (BILIgen, 1qzq)
Lcsiolossum (Etlceus) punctctissimum (ScIenck, 18)
Lcsiolossum (Etlceus) puncticolle (MoruwILz, 18;z)
Lcsiolossum (Etlceus) pmceum (ScIenck, 18)
Lcsiolossum (Etlceus) qucdrisinctum (ScIenck, 18)
Lcsiolossum (Etlceus) semilucens (AIIken, 1q1q)
Lcsiolossum (Etlceus) smecthmcnellum (KIrby, 18oz)
Lcsiolossum (Etlceus) sphecodimorphum (VucIuI, 18qz)
Lcsiolossum (Etlceus) strictijrons (VucIuI, 18q)
Lcsiolossum (Etlceus) subcnescens (Prez, 18q)
Lcsiolossum (Etlceus) subhirtum (epeIeLIer, 18q1)
Lcsiolossum (Etlceus) trcnsitorium (Prez, 1qo)
Lcsiolossum (Etlceus) trunccticolle (MoruwILz, 18;;)
Lcsiolossum (Etlceus) terilicnum (Prez, 1qo)
Lcsiolossum (Etlceus) tillosulum (KIrby, 18oz)
Lcsiolossum (Etlceus) tirens (ErIcIson, 18)
Gnero Nomin uLreIIIe, 18oz
Nomic rujicornis SpInoIu, 188
Gnero Nomioides ScIenck, 186;
Nomioides (Celclictus) tcriectus (OIIvIer, 1;8q)
Nomioides (Nomioides) jccilis (SmILI, 18)
Nomioides (Nomioides) minutissimus (RossI, 1;qo)
Gnero Pseudnpis KIrby, 1qoo
Pseudcpis (Nomicpis) bispinosc (BruII, 18z)
Aneo III - Principules especies ibricus de polinizudores
89
Pseudcpis (Nomicpis) ditersipes (uLreIIIe, 18o6)
Pseudcpis (Nomicpis) monstrosc (CosLu, 1861)
Pseudcpis (Nomicpis) tclc (GersLucker, 18;z)
Gnero Sphecodes uLreIIIe, 18oq
Sphecodes clbilcbris (ubrIcIus, 1;q)
Sphecodes clternctus SmILI, 18
Sphecodes crcssus TIomson, 18;o
Sphecodes ephippius (Innueus, 1;6;)
Sphecodes ibbus (Innueus, 1;8)
Sphecodes hirtellus BILIgen, 1qz
Sphecodes mcjclis Prez, 1qo
Sphecodes mcrinctus Hcens, :88z
Sphecodes monilicornis (KIrby, 18oz)
Sphecodes olitieri epeIeLIer y ServIIIe, 18z
Sphecodes puncticeps Thomson, :8;o
Sphecodes pinuiculus Prez, 1qo
Sphecodes pseudojcscictus BILIgen, 1qz
Sphecodes reticulctus Thomson, :8;o
Sphecodes rubicundus Hugens, 18;
Sphecodes rujicrus (ErIcIson, 18)
Sphecodes sccbricollis Wesmcel, :8
Gnero Sgstrophn IIIger, 18o
Sstrophc curticornis (ScopoII, 1;;o)
Sstrophc plcnidens rcndimcro Prez, 1qo
Alcstor ctropos epeIeLIer, 18q1
Ccmponotus Mcr, :8: spp.
Ccmponotus (Tcncemrmex) joreli Emer, :88:
Cremctocster cuberti Emer, :8p
Leptothorcx juentei Scntschi, :po:
Plciolepsis schmitzi Iorel, :8p
Projormicc lonisetc CoIIIngwood 1q;8
Tcpinomc nierrimum (Nlcnder :8)

embix zonctc KIug, 18
IAMILIA ILMINIAI
IAMILIA IORMICIAI
IAMILIA SPHICIAI
Polinizudores y biodiversidud
90
ORIN IPTIRA
IAMILIA BOMBYLIIAI
IAMILIA CALLIPHORIAI
IAMILIA SCATOPHAGIAI
IAMILIA SYRPHYAI
IAMILIA TACHINIAI
ORIN LIPIOPTIRA
IAMILIA HISPIRIAI
IAMILIA LYCAINIAI
omblius (omblius) ccroni Buez, 1q8
omblius (omblius) cinercscens MIkun, 1;q6
omblius (omblius) discolor Milcn, :;p
omblius (omblius) jimbrictus Meien, :8zo
omblius (omblius) mcjor Innueus, 1;8
omblius (omblius) minor Innueus, 1;8
omblius (omblius) mus BIgoL, 186z
omblius (omblius) jlctipes WIedemunn, 18z8
omblius (Zephrectes) leucopus Mccqucrt, :8(
omblius (omblius) pintucrius cez, :p8
Sstoechus ctenopterus (Milcn, :;8;)
Lucilic sericctc (MeIgen, 18z6)
Sccthophcc stercorcric (Innueus, 1;8)
Eristclis tencx (Innueus, 1;8)
Eupeodes corollce (ubrIcIus, 1;qq)
Episrphus bcltectus (De Geer, 1;;6)
Melisccetc curicollis (MeIgen, 18zz)
Sccetc prcstri (Innueus, 1;8)
Volucellc elecns oew, 186z
Volucellc incnis (Innueus, 1;8)
Volucellc zoncric (Podu, 1;61)
Hesperic commc (Innueus, 1;8)
Spiclic sertorius (HoIImunnsegg, 18oq)
Thmelicus ccteon (RoLLemburg, 1;;)
Lccenc phlcecs (Linnceus, :;:)
Polommctus (Polommctus) escheri (Hubner, 18z)
Polommctus (Lscndrc) clbiccns (GerIurd, 181)

Aneo III - Principules especies ibricus de polinizudores


91
IAMILIA NYNPHALIAI
IAMILIA PAPILIONIAI
IAMILIA PIIRIAI
IAMILIA SATIRIAI
IAMILIA SPHINGIAI
ORIN COLIOPTIRA
IAMILIA CITONIIAI
IAMILIA CHYSOMILIAI
IAMILIA IRMISTIAI
Arnnis (Arnni) pcphic (Linnceus, :;8)
Arnnis (Icbricicnc) cdippe (DenIs & ScIIIIermuIIer, 1;;)
Arnnis (Pcndoricnc) pcndorc (DenIs & ScIIIIermuIIer, 1;;)
Issoric (Issoric) lcthonic (Innueus, 1;8)
Iphiclides podclirius (Linnceus, :;8)
Pcpilio mcchcon Linnceus, :;8
Colics croceus (ourcroy, 1;8)
Gonepterx cleopctrc Innueus, 1;8
Gonepterx rhcmni Innueus, 1;8
Pontic dcplidice (Linnceus, :;8)
Melcncric clcthec (Linnceus, :;8)
Pronic bcthsebc (ubrIcIus, 1;q)
Mccrolossum stellctcrum (Linnceus, :;8)
Aethiessc jlorclis (Icbricius, :;8;)
Cetonic curctc (Linnceus, :;:)
Dxthrec junestc (Podc, :;:)
Protcetic (Netocic) cuprec (Icbricius, :;;)
Tropinotc (Tropinotc) squclidc (ScopoII, 1;8)
Exosomc lusitcnicc Linnceus, :;;
Lcchncec pubescens Dujour, :pzo
Attcenus lobctus RosIenIuuer, 186
Attcenus uLreIIIe, 18oz spp.
Anthrenus Muller, :;( spp.
q
Polinizudores y biodiversidud
92
Inluces de inters
ORGANISMOS Y GRLPOS
ARCAN PONATOR NTATVE
AGNC (AGRCUTURE NETWORK NORMATON CENTER, USA) BEES AND
PONATON (THE OHO STATE UNVERSTY)
AMERCAN BEEKEEPNG EDERATON
ANERCEA
APCUTURA MARCHAMAO - CONSEJO REGUADOR MARCHAMAO
APCUTURA. UNVERSDAD DE CRDOBA
APMONDA. EDERACN NTERNACONA DE ASOCACONES DE APCUTURA
APSERVCES. PORTA DE NKS APCOAS
ASOCACON ESPANOA DE ENTOMOOGA
BEE DOC - BEES N EUROPE AND THE DECNE O COONES (EU P;, zo1o-zo1z)
BEES OR DEVEOPMENT
ILLp:JJwww.urc.ugrIc.zuJIome.usp?pId=qq#Lop
ILLp:JJosu.cumpusguIdes.comJIndex.pIp?gId=;1q
ILLp:JJwww.ubIneL.orgJ
ILLp:JJwww.upIservIces.comJunerceuJIndex.ILm
ILLp:JJes.qdq.comJupIcuILuruJguuduIujuruJmurcIumuIoJ#
ILLp:JJwww.uco.esJupIcuILuruJupIespunu.ILm
ILLp:JJwww.upImondIu.comJes
ILLp:JJwww.upIservIces.comJ
ILLp:JJwww.enLomoIogIcu.esJ
ILLp:JJwww.bee-doc.eu
ILLp:JJwww.beesIordeveIopmenL.orgJ
1
Aneo IV
93
Polinizudores y biodiversidud
BEE MPROVEMENT AND BEE BREEDERS' ASSOCATON
BEE E EUROPA
BEESOURCE BEEKEEPNG ORUMS
BOB
BUMBEBEE HOME PAGE
CENTRO HEMHOTZ DE NVESTGACN SOBRE E MEDO AMBENTE (UZ)
AO
UNDACN AMGOS DE AS ABEJAS
ABN (NTER-AMERCAN BODVERSTY NORMATON NETWORK)
BRA (NTERNATONA BEE RESEARCHASSOCATON)
NERNATONA PONATOR NTATVE OR THE CONSERVATON AND
SUSTANABE USE O PONATORS
NTERNATONA UNON OR THE STUDY O SOCA NSECTS
ONDON BUZZNG
NATONA HONEY BEE DAY
NATONA BOOGCA NORMATON NRASTRUCTURE. PONATORS
PROJECT APSMM.
PROYECTO AARM
PONATOR PARTNERSHP
ILLp:JJwww.bIbbu.comJ
ILLp:JJbee-IIIe.euJesJwIoJ
ILLp:JJwww.beesource.comJIorumsJsIowLIreud.pIp?1q6o6-PoIIInuLor-
OrgunIzuLIonJpugez
ILLp:JJwww.bIoIIb.czJenJreIerencesJdIr6z8J
ILLp:JJwww.bumbIebee.org
ILLp:JJwww.uIz.de
ILLp:JJwww.Iuo.orgJ
ILLp:JJwww.ubejus.org
ILLp:JJpoIIInuLors.IubIn.neLJ
ILLp:JJwww.Ibru.org.ukJ
ILLp:JJwww.InLernuLIonuIpoIIInuLorsInILIuLIve.orgJ
ILLp:JJwww.IussI.orgJsecLIons.ILmI
ILLp:JJwww.IondonsbuzzIng.co.ukJ
ILLp:JJwww.nuLIonuIIoneybeeduy.comJIome.ILmI
ILLp:JJwww.nbII.govJporLuIJserver.pLJcommunILyJpoIIInuLorsJzzz
ILLp:JJwww.projecLupIsm.orgJ
ILLp:JJwww.uIurmprojecL.neLJuIurm
ILLp:JJwww.poIIInuLor.orgJ
94
Aneo IV - Inluces de inters
STATUS AND TRENDS O EUROPEAN PONATORS (STEP)
THE BRTSHBEEKEEPERS ASSOCATON
THE CANADAN PONATOR NTATVE
THE EUROPEAN PONATOR NTATVE (EP)
THE EDERATON O RSHBEEKEEPERS' ASSOCATONS
THE NORTHAMERCAN PONATOR PROTECTON CAMPAGN (NAPPC)
THE PONATOR THEMATC NETWORK (PTN)
THE PONATON HOME PAGE
THE PREVENTON O HONEY BEE COONY OSSES (zoo8-zo1z) COOSS
TERRE D'ABEES
UNEP zo1o - UNEP EMERGNG SSUES: GOBA HONEY BEE COONY DSORDER
AND OTHER THREATS TO NSECT PONATORS
I ALGLNAS PLBLICACIONIS
ACTA BOTNCA MAACTANA
AMERCAN BEE JOURNA
AMERCAN JOURNA O BOTANY
ANAES DE JARDN BOTNCO DE MADRD
ANNAS O BOTANY
APDOOGE
ILLp:JJwww.sLep-projecL.neL
ILLp:JJwww.bbku.org.ukJ
ILLp:JJwww.uogueIpI.cuJcunpoIInJ
ILLp:JJwww.europeunpoIIInuLorInILIuLIve.org
ILLp:JJwww.IrIsIbeekeepIng.IeJ
ILLp:JJpoIIInuLor.orgJnuppcJIndex.ILmI
ILLp:JJpoIIInuLors.IubIn.neL
ILLp:JJpoIIInuLor.comJ
www.coIoss.org
ILLp:JJwww.suuvonsIesubeIIIes.comJ
ILLp:JJwww.unep.orgJ
ILLp:JJwww.bIoIveg.umu.esJubmJubm.ILmI
ILLp:JJwww.umerIcunbeejournuI.comJ
ILLp:JJwww.umjboL.orgJ
ILLp:JJwww.rjb.csIc.esJjurdInboLunIcoJjurdInJIndex.pIp?Cub=11z&Ien=es&Pug=z1;
ILLp:JJuob.oxIordjournuIs.orgJ
ILLp:JJwww.upIdoIogIe.orgJ

95
Polinizudores y biodiversidud
ARCHVOS DE ZOOTECNA
ATAS DE NVERTEBRADOS AMENAZADOS DE ESPANA
BEE WORD. JOURNA O APCUTURE RESEARCH
BEHAVOR ECOOGCA SOCOBOOGY
BOETN DE A ASOCACN ESPANOA DE ENTOMOOGA
BOETN DE A REA SOCEDAD ESPANOA DE HSTORA NATURA
BOETN SANTARO VEGETA DE PAGAS
CUTURA APCOA
DANET
ECOOGCA ECONOMCS
ECOOGY
GRAESA
NSECTES SOCAUX
JOURNA O EVOUTONA BOOGY
JOURNA O NATURA HSTORY
AGASCAA
AZAROA
BRO ROJO DE ESPECES AMENAZADAS DE NVERTEBRADOS DE ANDAUCA
ILLp:JJwww.uco.esJorgunIzuJservIcIosJpubIIcuJuzJuz.ILm
ILLp:JJcurn.uu.esJCBOJesJIrIeJIrIe.ILmI
ILLp:JJwww.Ibru.org.ukJcuLegorIesJjur
ILLp:JJwww.sprInger.comJIIIe+scIencesJbeIuvIouruIJjournuIJz6
ILLp:JJwww.enLomoIogIcu.esJ
ILLp:JJrsIn.geo.ucm.esJ
ILLp:JJwww.murm.esJesJmInIsLerIoJservIcIos-
generuIesJpubIIcucIonesJrev_numero_urL.usp?codrevIsLu=PAGAS
ILLp:JJwww.cuILuruupIcoIu.com.urJ
ILLp:JJdIuIneL.unIrIoju.esJservIeLJbusquedudoc?L=upIs+meIIIIeru&db=1&Ld=Lodo
ILLp:JJwww.eIsevIer.comJIocuLeJecoIecon
ILLp:JJwww.esujournuIs.orgJIoIJecoI
ILLp:JJwwwz.mncn.csIc.esJrevIsLusJIndex.pIp
ILLp:JJbIo.kuIeuven.beJenLoJInssoc.ILm
ILLp:JJwww.bIuckweIIpubIIsIIng.comJjeb_enIuncedJ
ILLp:JJwww.LundI.co.ukJjournuIsJLnuI
ILLp:JJInsLILucIonuI.us.esJrevIsLusJrevIsLusJIuguscuIIuJILmJIndIce.ILm
ILLp:JJdIuIneL.unIrIoju.esJservIeLJrevIsLu?codIgo=8;
ILLp:JJwww.junLudeunduIucIu.esJmedIoumbIenLeJsILeJwebJmenuILem.u66quz1qI;cdI
81d88qq661zeuoJ?vgnexLoId=c;;eIcob6Idc11oVgnVCM1ooooo1zeouRCRD&vgne
xLcIunneI=dq;;6oedc;u;o1oVgnVCM1oooooo6zqeouRCRD&Ir=Iung_es
96
BRO ROJO DE NVERTEBRADOS DE ESPANA
MCOBOTNCA-JAN
OECOOGA
OKOS
PROCEEDNGS O THE ROYA SOCETY BOOGCA SCENCES
PNAS
REVSTA COMPUTENSE DE CENCAS VETERNARAS
SOCEDAD ESPANOA DE CENCAS HORTCOAS
SPANSHJOURNA O AGRCUTURA RESEARCH
ZOOOGCA BAETCA
ILLp:JJcurn.uu.esJCBOJesJIrIeJIrIe.ILmI
ILLp:JJwww.mIcoboLunIcujuen.comJRevIsLuJArLIcuIosJJuruRJPoIInIzudoresJDucLyIorIIz
u.ILmI#urrIbu
ILLp:JJwww.sprIngerIInk.comJconLenLJ1ooq8J
ILLp:JJwww.wIIey.comJbwJjournuI.usp?reI=ooo-1zqq
ILLp:JJrspb.royuIsocIeLypubIIsIIng.orgJ
ILLp:JJwww.pnus.orgJ
ILLp:JJrevIsLus.ucm.esJporLuIJmoduIos.pIp?nume=RevIsLusz&Id=RCCV
ILLp:JJwww.secI.InIoJ
ILLp:JJrevIsLus.InIu.esJIndex.pIpJsjur
ILLp:JJwww.ugr.esJ-zooI_bueJ
Aneo IV - Inluces de inters
97
JZE BANASZAK
PETR BOGUSCH
JORD BOSCH
EOPODO CASTRO
MARO COMBA
H. H. DATHE
EMA DAZ OSADA
DepurLmenL oI AgrobIoIogy
PoIIsI Acudemy oI ScIences
6o-8oq Poznu
SwIerczewskIego 1q (POAND)
DepurLmenL oI BIoIogy
UnIversILy oI Hrudec KruIov
RokILunskIo 6z
CZ-oo o Hrudec KruIov (CZECHREPUBC)
EcoIogIuJCREA
EdIIIcI C
UnIversILuL AuLnomu de BurceIonu
o81q BeIIuLerru (BurceIonu) (ESPANA)
Sunz Gudeu, q
qqooz TerueI (ESPANA)
VIu OIundu, 18
ooooq1 Abuno uzIuIe (RM) (TAA)
DeuLscIes EnLomoIogIscIes nsLILuL des ZenLrums Ir AgrurIundscIuILs-und
undnuLzungsIorscIung (ZA) e.V. ScIIckIersLrue .
D-16zz EberswuIde (GERMANY)
ucuILud de CIencIus de Ourense
UnIversIdud de VIgo
zooq Ourense (ESPANA)
Autores
e Instituciones
Aneo V
99
Polinizudores y biodiversidud
PAR DE A RA
P. ANDREAS W. EBMER
J.M. ORES SERRANO
JAVER GUTN
PABO GUTN
JOSE MARA GMEZ
RTZ GUSENETNER
VOKER HAESEER
CAROS HERRERA
STEPHANE SERBYT
DpLo. de ZooIogiu y AnLropoIogiu isIcu
ucuILud de VeLerInurIu
UnIversIdud de MurcIu
Cumpus de EspInurdo
o1oo MurcIu (ESPANA)
KIrcIensLrue q,
A-qoq8 PucIenuu (AUSTRA)
DepurLumenLo de BIoIogiuu AnImuI de Iu UnIversIdud de Crdobu.
Cumpus de RubunuIes, edIIIcIo C1
ucuILud de VeLerInurIu, UnIversIdud de Crdobu,
1qoo Crdobu (ESPANA)
uboruLorIo de BoLunIcu
DepurLumenLo de BIoIogiu VegeLuI,
ucuILud de urmucIu, UnIversIdud de SunLIugo
1;o6 SunLIugo de ComposLeIu (A Coruu) (ESPANA)
uboruLorIo de BoLunIcu
DepurLumenLo de BIoIogiu VegeLuI,
ucuILud de urmucIu, UnIversIdud de SunLIugo.
1;o6 SunLIugo de ComposLeIu (A Coruu) (ESPANA)
DepurLumenLo de BIoIogIu AnImuI y EcoIogiu
ucuILud de CIencIus
UnIversIdud de Grunudu
18o;1 Grunudu (ESPANA)
BIoIogIezenLrum der ObersLerreIcIIscIen undesmuseen
J.-W.-KIeIn-SLr. ;
qoqo InzJDornucI (AUSTRA)
AG TerresLrIscIe OkoIogIe, nsLILuL Ir BIoIogIe
und UmweILwIssenscIuILen, ukuILuL V
UnIversILuL OIdenburg
D - z6111 OIdenburg (GERMANY)
EsLucIn BIoIgIcu de Dounu.
AvenIdu de MurIu uIsu sJn
q1o1 SevIIIu (ESPANA)
uboruLoIre de ZooIogIe
UnIversIL de Mons-HuInuuL
Avenue MuIsLrIuu, 1q
B-;ooo Mons (BEGQUE)
100
MCHAE KUHMANN
J. ARA RUZ
M NGEES MARCOS-GARCA
DENS MCHEZ
ESTEANA MCO
ANDREAS MUEER
US NAVARRO
VTTORO NOBE
CONCEPCN ORNOSA
RANCSCO JAVER ORTZ-SNCHEZ
EnLomoIogy DepurLmenL
NuLuruI HIsLory Museum
CromweII Roud
ondon SW; BD (UK)
CJCondes de BeIIocI, 18q-1q, -z C
o8o1q BurceIonu (ESPANA)
CenLro beroumerIcuno de Iu BIodIversIdud (CBO)
UnIversIdud de AIIcunLe
oo8o AIIcunLe (ESPANA)
uboruLoIre de ZooIogIe
UnIversIL de Mons-HuInuuL
Avenue MuIsLrIuu, 1q
B-;ooo Mons (BEGQUE)
CenLro beroumerIcuno de Iu BIodIversIdud (CBO)
UnIversIdud de AIIcunLe
oo8o AIIcunLe (ESPANA)
UnIversILy oI ZurIcI, ECON
MueIIebucIsLrusse 86
CH-8oo8 ZurIcI (SWTZERAND)
uboruLorIo de BoLunIcu
DepurLumenLo de BIoIogiu VegeLuI,
ucuILud de urmucIu, UnIversIdud de SunLIugo.
1;o6 SunLIugo de ComposLeIu (A Coruu) (ESPANA)
DIpurLumenLo dI BIoIogIu AnImuIe
UnIversdud de CuLunIu (SIcIIIu) (TAA)
DepurLumenLo de ZooIogiu y AnLropoIogiu isIcu
UnIversIdud CompIuLense de MudrId
Jose AnLonIo NovuIs, z
z8oqo MudrId (ESPANA)
Grupo de nvesLIgucIn TrunsIerencIu de +D en eI reu de Recursos NuLuruIes
UnIversIdud de AImeriu
E-oq1zo u Cuudu de Sun Urbuno
AImeriu (ESPANA)
Aneo V - Autores e Instituciones
101
Polinizudores y biodiversidud
. PADA VAREZ
GUDO PAGANO
SBASTEN PATNY
AAN PAUY
ANTT PEKKARNEN
YURY A. PESENKO
CHRSTOPHE PRAZ
ANTONN PRDA
PERRE RASMONT
MGUE NGE RODRGUEZ-GRONS
DepurLumenLo de BIoIogiu AnImuI de Iu UnIversIdud de Crdobu.
Cumpus de RubunuIes, edIIIcIo C1
ucuILud de VeLerInurIu, UnIversIdud de Crdobu,
1qoo Crdobu (ESPANA)
Corso CorsIcu, 6
TorIno (TAA)
ZooIogIe GnruIe eL AppIIque
ucuIL UnIversILuIre des ScIences ugronomIques de GembIoux
B-oo GembIoux (BEGQUE)
ZooIogIe GnruIe eL AppIIque
ucuIL UnIversILuIre des ScIences ugronomIques de GembIoux
B-oo GembIoux (BEGQUE)
ZooIogIsku MuseeL
JurnvugsguLun, 1
HeIsIngIors 1o
N-oo1oo (NAND)
ZooIogIcuI nsLILuLe, EnLomoIogy
RussIun Acudemy oI ScIences
UnIversILeLskuyu nub. 1
SL PeLersburg 1qqoq (RUSSA)
EvoIuLIonury enLomoIogy
nsLILuLe oI BIoIogy
UnIversILy oI NeucIuLeI
EmIIe-Argund 11
zooq NeucIuLeI (SWTZERAND)
nsLILuLe oI ZooIogy und BeekeepIng
MendeI UnIversILy oI AgrIcuILure und oresLry In Brno
ZemedeIsku 1
CZ-61 oo Brno (CZECHREPUBC)
ServIce de ZooIogIe
UnIversIL de Mons-HuInuuL
PIuce du Purc, zo
B-;ooo Mons (BEGQUE)
DepurLumenLo de EcoIogiu uncIonuI y EvoIuLIvu
CLru. SucrumenLo sJn
u Cuudu de Sun Urbuno
oq1zo AImeriu (ESPANA)
102
MAXMAN SCHWARZ
M PAR SAA-OTERO
JOS SERRANO
ERWN SCHEUCH
JAKUB STRAKA
MCHAE TERZO
ABERTO TNAUT
BOREK TKAC
X TORRES
PABO VARGAS
EIbenweg 6,
A-qoz AnsIeIden (AUSTRA)
ucuILud de CIencIus de Ourense
UnIversIdud de VIgo
zooq Ourense (ESPANA)
DpLo. de ZooIogiu y AnLropoIogiu isIcu
ucuILud de VeLerInurIu
UnIversIdud De MurcIu
Cumpus de EspInurdo
o1oo MurcIu (ESPANA)
KusLunIenweg 1q
8qoo ErgoIdIng (GERMANY)
CIurIes UnIversILy In Prugue
ucuILy oI ScIence
DepurLmenL oI ZooIogy
VInIcnu ;, CZ-1z8 qq PruIu z (CZECHREPUBC)
uboruLoIre de ZooIogIe
UnIversIL de Mons-HuInuuL
Avenue MuIsLrIuu, 1q
B-;ooo Mons (BEGQUE)
DepurLmenLo de BIoIogiu AnImuI y EcoIogiu
ucuILud de CIencIus.
UnIversIdud de Grunudu.
18o;1 Grunudu (ESPANA)
Obv. posLu, scIr. zz
CemokosLeIecku zo
1oooo PruIu 1o (CZECHREPUBC)
DepurLumenLo de BIoIogiu AnImuI, EcoIogiu, PurusILoIogiu y EduIoIogiu
UnIversIdud de SuIumuncu
Cumpus MIgueI de Unumuno sJn
E-;o;. SuIumuncu (ESPANA)
ReuI Jurdin BoLunIco de MudrId
PIuzu de MurIIIo, z
z8o1q-MudrId (ESPANA)
Aneo V - Autores e Instituciones
103
Polinizudores y biodiversidud
M JESS VERD
JOSE US VEJO
PAU WAMS
PAUWESTRCH
REGNO ZAMORA
nsLILuLo VuIencIuno de nvesLIgucIones AgrurIus
q611 Moncudu
VuIencIu (ESPANA)
DepurLumenLo de BIoIogiu AnImuI
ucuILud de CIencIus. EdIIIcIo de BIoIogiu
UnIversIdud AuLnomu de MudrId
Cumpus CunLobIunco
z8oqq MudrId (ESPANA)
EnLomoIogy DepurLmenL
NuLuruI HIsLory Museum
CromweII Roud
ondon SW; BD (UK)
IcILensLeInsLr. 1;
D-;z1z; KusLerdIngen (GERMANY)
DepurLumenLo de BIoIogIu AnImuI y EcoIogiu
ucuILud de CIencIus
UnIversIdud de Grunudu
18o;1 Grunudu (ESPANA)
104
SIIencIosumenLe, Ius ubejus esLun desupurecIendo. Por mIIIones en Lodo eI mundo y en
Espuu, prImer producLor de mIeI de Iu UnInEuropeu, Iu morLuIIdudesLu uIcunzundo eI o -
%. us cuusus? UnpurusILo usIuLIco, unucuro, Iu vurrou, que vIve de Iu sungre de Ius ubejus
(IemoIInIu) y un proLozoo, nosemu, que uLucu su upuruLo dIgesLIvo. Puru uIgunos eI cumbIo
cIImuLIco, Ios pesLIcIdus o Iu cuIIdud deI poIen, puru oLros IncIuso, Ius rudIucIones de Ios
LeIIonos mvIIes. En resumen, Iu conLumInucIn medIoumbIenLuI. o cIerLo es que eI
Sindrome deI DesubejumIenLo de Ius CoImenus esLu muLundo u mIIIones de ubejus en eI
mundo.
Qu es Io que reuImenLe esLu provocundo esLe Ienmeno? Qu consecuencIus Lrueriu su
uusencIu? Perderiumos Iu mIeI soIumenLe? Qu bIenes o servIcIos brIndun u Iu vIdu Iu
ucLIvIdudde Ius ubejus?
AIgunos de esLos InLerrogunLes serun Ios que comencemos u desveIur u Lruvs de esLus
pugInus.
Situucin e importunciu
de lu upiculturu trudicionul en Asturius
Aneo VI
105
Polinizudores y biodiversidud
Lusubejuscomomultiplicudorusdevidu
Lusubejuscomoproductorusdirectusderiquezu
os upIcuILores cILumos con IrecuencIu u EInsLeIn con unu Iruse uLrIbuIdu uI cIenLiIIco, si lc
cbejc descpcrecierc de lc Tierrc, cl hombre slo le quedcrcn cuctro cos de tidc: sin
cbejcs no hc polinizccin, ni hierbc, ni cnimcles, ni hombres. EI ArcIIvo OIIcIuI de
EInsLeIn no regIsLru que suIIeru de bocu deI cIenLiIIco LuI proIeciu, pero Iu cILu LIene un grun
Iondo de verdud: Iu nuLuruIezu no seriu IrucLiIeru sIn Iu uyudu de esLos cusI mIIugrosos
InsecLos.
us ubejus usegurun Iu IecunducIn deI 6o - 8o% de Ius especIes vegeLuIes y son
ImprescIndIbIes en eI cuso de especIes uuLo IncompuLIbIes, es decIr, uqueIIus que no pueden
uuLoIecundurse porque su poIen y pIsLIIo no se reconocen. Desde Iuce mIIIones de uos esLos
InsecLos obLIenensu rucInde uIImenLode Ius IIores y reuIIzununu Lureu cIcIpeu, sIIencIosu y
pocovuIorudu: lnpolinizncin.
EI LrmIno poIInIzucInIuce reIerencIu uI despIuzumIenLo o LrusIego deI poIendesde unu IIor
que Io produce, u oLru IIor de su mIsmu especIe, en prIncIpIo, que Io recIbe. EsLe Ienmeno
Lrue usocIudo consecuencIus InmedIuLus y de grun LruscendencIu, como son Iu IormucIn deI
IruLo, de ImporLuncIu vILuI puru Iu ugrIcuILuru y Iu IormucIn de Iu semIIIu, que servIru uI
vegeLuI puru perpeLuur su especIe ymuILIpIIcurse.
Puru esLImur en su jusLu medIdu eI Lrubujo de poIInIzucIn de Ius ubejus, debemos decIr que
puru conseguIr unu curgu de ncLur de su bucIe unu ubeju necesILu vIsILur enLre 1.ooo y 1.oo
IIores, pudIendo Iucer unu medIu de 1o vIujes dIurIos. SI consIderumos unu coImenu medIu
de o.ooo pecoreudorus, durunLe unu IIorucIn de zo dius Iubrun vIsILudo mII mIIIones de
IIores. Puru conseguIr unkIIode poIen, se necesILunuproxImudumenLe 6o.ooo vIujes.
En LrmInos purumenLe econmIcos, Iu ComunIdud Europeu vuIor en 6.oo mIIIones de
euros eI vuIor producIdo por Ius ubejus u Lruvs deI IncremenLo de Ius produccIones ugrurIus.
u AOyu esLubIecI en Ios uos ocIenLu un vuIor econmIco de Iu poIInIzucIn esLImudo en
zo veces eI vuIor comercIuI de Ios producLos obLenIdos de Iu coImenu.
En Espuu, Ios cuILIvos someLIdos u
poIInIzucIn por ubejus, son prIncIpuI-
menLe Ios urboIes IruLuIes (uImendro,
meIocoLonero, cerezo, cIrueIo, munzuno,
peruI) Ius IegumInosus Iorrujerus (uIIuIIu,
LrboI), Ius cucurbILuceus (meIones,
pepInos, cuIubuzus, cuIubucInes), Ius
pIunLus puru Iu exLruccIn de uceILe
(gIrusoI, coIzu), Ius IIbrus LexLIIes (IIno,
uIgodn), Lodos Ios cuILIvos IorLicoIus,
Ius pIunLus de IIor y Iu vId. Seriu busLunLe
mus sencIIIo, como ven, cILur Ios
vegeLuIes que no necesILun de Ius ubejus
eneI procesode poIInIzucIn.
rugIIes y IuborIosus, Ius ubejus no sIo producen mIeI, poIen, ceru, propIeos o juIeu reuI;
sIno que se encurgun LumbIn de IIbur eI ncLur de Ius IIores, y uI IucerIo, permILen que eI
poIenpuse de unu IIor u oLru, Io que IucIIILu que Iu IruLu crezcu. Se esLImu que nudu menos que
106
Aneo VI - Situucin e importunciu de lu upiculturu trudicionul en Asturius
unu Lerceru purLe de Io que comemos procede de pIunLus o urboIes que necesILun Iu
coIuborucInde Iu Apis mellijerc Iu especIe mus producLIvu puru desurroIIurse.
Un ejempIo sencIIIo y puIpubIe puede ser mejor que mII puIubrus. EsLudIos reuIIzudos por
producLores vuIencIunos de ciLrIcos concIuyen que Iu ucLIvIdud de Ios InsecLos poIInIzudores
generu enIu produccInugrurIu vuIencIunu unos 6oo mIIIones de euros, uproxImudumenLe eI
6%deI LoLuI. EI secLor que mus beneIIcIos obLIene es eI de Ios IruLuIes. AIrededor deI ;o%deI
vuIor econmIco generudo. En eI cuso de Ius uImendrus, por ejempIo, sIn InsecLos no se
producIriu mus uIIu deI 1o%de Ios vuIores normuIes. En concIusIn, Iu ubeju de mIeI generu
con segurIdud unuuImenLe unos qo mIIIones de euros en eI secLor ugrurIo vuIencIuno,
mIenLrus que Ios producLos derIvudos de Iu upIcuILuru suponen unos 18 mIIIones unuuIes. u
poIInIzucInsuperu qo veces eI vuIor de Ios producLos upicoIus.
OLro cuso muy concreLo en eI que
puede uprecIurse cIurumenLe eI
rendImIenLo econmIco de Iu uccIn
de Ius ubejus es eI de Iu produccIn de
Iorruje. CIerLus pIunLus como Iu uIIuIIu
sonIuenLe de Iorruje puru Ios unImuIes
domsLIcos. u InLervencIn de Ios
poIInIzudores uumenLu Iu produccIn
y generu semIIIus puru Iu repIunLucIn.
Podemos seguIr por esLe cumIno y
IIegur u comprender que unu purLe de
Iu produccIn gunuderu y de sus
d e r I v u d o s d e p e n d e d e I o s
poIInIzudores, uunque seu muy
compIeju su cuunLIIIcucIn.
os poIInIzudores son IubILunLes esLruLgIcos de Ios ecosIsLemus y podemos consIderur que
Iormun Iu buse de Iu pIrumIde ecoIgIcu, dudu su cupucIdud de perpeLuur Iu cubIerLu vegeLuI.
SI Ius pobIucIones de ubejus dIsmInuyen, seu cuuI seu Iu cuusu, sucederu IopropIoconmucIus
pIunLus, IruLos y semIIIus que son consumIdus por oLros InsecLos, uves, mumiIeros y oLros
unImuIes. EI resuILudo posIbIe, es unu reuccIn en cudenu que dIsmInuye Iu bIodIversIdud y
provocu unu cuidu deI ecosIsLemu. Seriu reLrIco pregunLurnos qu vuIor econmIco se Ie
puede usIgnur u Iu pLImu produccIn de pIunLus de nuesLro enLorno nuLuruI. u respuesLu
mus uproxImudu seriu: IncuIcuIubIe.
Pero Ius ubejus esLun desupurecIendo. o que Ioy recIbe eI nombre de Sindrome de
DesubejumIenLo o TrusLorno deI CoIupso de Ius CoIonIus (CCD), es Iu IenLu pero
permunenLe desupurIcInde Ius ubejus obrerus, sInIus cuuIes Iu coImenu no puede sobrevIvIr
y ucubu murIendo de InunIcIn. us buscudorus deI ncLur o pecoreudorus suIen en buscu de
comIdu su Lureu IubILuuI desde Ios comIenzos de Iu especIe- pero no regresun u su Iogur,
dejundo ubundonudu u su suerLe u Iu ubeju reInu y u Iu criu. No se Iu descubIerLo un uI IeLuI
usesIno, que nodeju rusLros morLuIes enIus InmedIucIones de Iu coImenu.
EI mIsLerIo de Ius ubejus voIuLIIIzudus Iu IecIo desupurecer un cuurLo deI LoLuI de Ius
pobIucIones de Ius coImenus en EsLudos UnIdos. MIenLrus se InLenLu descIIrur eI enIgmu, Ios
cIenLiIIcos norLeumerIcunos munejunvurIus cuusus: desde Iu sequiu u Ios pesLIcIdus, pusundo
por eI esLrs (debIdo uI despIuzumIenLo de Ius coImenus porLuLIIes en LruIIers con eI IIn de
Luscuususdelu desupuricin
107
Polinizudores y biodiversidud
poIInIzur cuILIvos) o Ius ondus de Ios LeIIonos mvIIes. Apesur de esLo, IusLu Ioy no dejunde
ser merus especuIucIones, Lodus eIIus pendIenLes de comprobucIncIenLiIIcu.
os upIcuILores espuoIes se upercIbIeronde Ios prImeros sinLomus deI usesInosIIencIoso u
comIenzos deI uo z.ooo, IecIu en Iu que Ios cIenLiIIcos cuIcuIun que eI muI se InLrodujo en
nuesLropuis. Espuu es eI puis europeoconmuyor pobIucInde gunudoupicoIu, conunu cIIru
uproxImudu de z, mIIIones de coImenus repurLIdus por Lodo eI LerrILorIo nucIonuI, segn eI
ILImocensode dIcIembre de zo11, eIuborudopor eI unLIguoMInIsLerIode MedIoAmbIenLe y
MedIo RuruI y MurIno (MARM). EI probIemu uIecLu u mus de z.ooo upIcuILores, de Ios
cuuIes eI z%son proIesIonuIes (con mus de 1o coImenus) y eI ;%uIIcIonudos. u muyoriu
vIene suIrIendoprdIdus deI qo%, sobre Lodode sepLIembre u enero.
En eI IuboruLorIo deI CenLro ApicoIu de GuuduIujuru LIenen unu respuesLu u esLu IncgnILu.
uego de unuIIzur mus de 1o.ooo muesLrus de ubejus de Espuu y oLros puises de Iu UnIn
Europeu enIos ILImos dIez uos, Ios cIenLiIIcos de esLe IuboruLorIo esLunconvencIdos de que
eI purusILo Nosemc cercnce es eI usesIno InvIsIbIe de Ius ubejus. Y conIIrmun cIIrus
escuIoIrIunLes. SosLIenen que mus de Iu mILud de Ius coImenus espuoIus esLun uIecLudus y
que sI nose Ius LruLu, puedenmorIr enunuo.
De dnde procede y cmo enLr eI purusILo en Espuu? Procede de AsIu. u ubeju usIuLIcu o
cerunu es muy resIsLenLe u Ius enIermedudes, pero poco producLIvu. Por esLe moLIvo se
IIevuron ubejus europeus o meIiIerus u AsIu, puru producIr mus mIeI. AI enLrur en conLucLo
consLu, eI purusILo Iu urrus, suIL u su nuevo Iospedudor y pus u OccIdenLe. EI purusILo Ius
eIImInu enLres dius, es por esoque Ius ubejus que suIenu buscur eI poIenmuerenexIuusLus en
eI cumposInque quedenresLos morLuIes enIus cercunius de Iu coImenu.
os cIenLiIIcos de GuuduIujuru creen que Iuy ruzones puru Iu uIurmu. SosLIenen que Iuy que
udopLur yu medIdus sunILurIus udecuudus, pues que Iu desupurIcIn de Ius ubejus sIgnIIIcuriu
unu cuLusLroIe medIoumbIenLuI muy gruve, esLImundose unu prdIdu de bIodIversIdud deI
o-qo %, IndependIenLemenLe deI desusLre de Iu produccInugrurIu.
Pero oLrus voces upunLun LumbIn u oLrus cuusus que expIIcuriun eI Ienmeno de
desupurIcIn de Ius ubejus. Segn Ios cIenLiIIcos que esLudIun eI Lemu en Iu UnIversIdud de
Crdobu, Ius cuusus podriun ser unu nuLrIcIn deIIcILurIu de Iu ubeju (debIdu u Iu buju
cunLIdud y cuIIdud deI poIen, sobre Lodo en pocu de sequiu), Ios pIuguIcIdus
(IundumenLuImenLe eI ImIducIoprIndy IrIponII) y eI proLozooNosemc cercnce. Puru eIIos, Iu
upurIcIn deI purusILo puede ser mus consecuencIu que cuusu, debIdo u que Iu coImenu se
debIIILu ydu pusou Iu beIIgeruncIu deI usesInosIIencIoso (cuusus muILIIucLorIuIes).
os ecoIogIsLus LumbIn LIenen uIgo que decIr en eI debuLe. EIIos sosLIenen que Ius ubejus,
comoIndIcudores medIoumbIenLuIes de precIsInIrenLe u Ios cumbIos deI enLorno, nos esLun
recordundo que eI ucLuuI modeIo ugrurIo y gunudero es InsosLenIbIe. DenuncIun que Ios
LxIcos, Ios LrunsgnIcos, Iu erosIn de Iu bIodIversIdud y Iu conLumInucIn IndusLrIuI, usi
como eI munejo comercIuI de Ius coImenus, que generu uILos nIveIes de esLrs en Ius ubejus,
pueden Iuber IuvorecIdo Iu upurIcIn deI purusILo. EI cumbIo cIImuLIco es, puru mucIos, un
IucLor que esLu IncIdIendo en eI despobIumIenLo de Ius ubejus. EI LIempo Ius enguu con
IIorucIones Lemprunus yu desLIempo, uILerundosu reIoj bIoIgIco, eLc.
EI censode coImenus verIIIcudosobre Iu buse deI regIsLrode expIoLucIones enEspuu u diu de
IoyuscIende uproxImudumenLe u z, mIIIones.
us muyores produccIones unuuIes de mIeI en Espuu rondun Ius .ooo-qo.ooo LoneIudus.
us comunIdudes con muyor produccIn son AnduIuciu, VuIencIu, ExLremuduru, y CusLIIIu y
LusubejusenciIrus
108
Aneo VI - Situucin e importunciu de lu upiculturu trudicionul en Asturius
en. EI grudo de uuLoubusLecImIenLo de Espuu se sILu en Lorno uI 8-qo %. u mIeI que
preponderu es Iu IIumudu mIIIIores que uIcunz, en eI uo zoo6, eI 61%de Io producIdo. Son
ImporLunLes LumbIn Iu produccIn de oLro LIpo de mIeIes, como Iu de uzuIur en Ius regIones
medILerruneus, oIu de mIeIuLoenCusLIIIu yen.
u produccIn de ceru y poIen son consIderudus como resIduuIes en uIgunus comunIdudes,
pero en oLrus udquIere ImporLuncIu crecIenLe. En zoo;, se desLucu ExLremuduru como
prIncIpuI producLoru de poIen con z.ooo kg., de Ios 6;;.ooo kg. LoLuIes u nIveI nucIonuI.
TumbInes Iu prIncIpuI producLoru de ceru, conz16.ooo kg., de Ios 8;8.qoo kg. LoLuIes.
u venLu de mIeI u muyorIsLus ocupu eI prImer Iugur, con eI 1% deI LoLuI, mIenLrus que Iu
venLu dIrecLu uI consumIdor IIegu uI 1;%. InuImenLe, Iu venLu envusudu uI mInorIsLu uLesoru
eI q,6% deI LoLuI deI producLo. En Io que se reIIere uI comercIo exLerIor, Ius ImporLucIones
LoLuIes en eI zoo6 IIeguron u 16.oo LoneIudus, un 16% mus que en zoo, mIenLrus que Ius
exporLucIones IIeguron u Iu cIIru de 11.zoo LoneIudus, un 1z%mus que eI uo unLerIor. EsLos
duLos conIIrmun un uumenLo de Ius ImporLucIones de cusI .ooo LoneIudus con respecLo u
zooq y un uumenLo de Ius exporLucIones Lrus eI descenso deI zoo. u muyor purLe de Ius
ImporLucIones espuoIus (;q,z%) enzoo6, LIenenorIgenexLrucomunILurIo(1.1; LoneIudus
IrenLe u Ius .6oo LoneIudus de orIgenenIu UnInEuropeu). EncuunLo u Ius exporLucIones, eI
prIncIpuI mercudo puru Ius mIeIes espuoIus sIgue sIendo eI InLrucomunILurIo, uI que se
envIuroneneI mencIonudozoo6 q.61qLoneIudus.
Mus de unLercIode cudu culn de sIdru se
Io debemos u Ius ubejus, porque eIIus son
Ius grundes poIInIzudorus de Ios
munzunos, como sucede con eI resLo de
Ius IruLus.
us ubej us sI empre Iun esLudo
vIncuIudus u Iu ucLIvIdud ruruI usLurIunu.
Desde LIempos InmemorIuIes, en Lodus
Ius cusus de cumpo Iubiu coImenus puru
surLIrse de mIeI, nIco eduIcorunLe u
dIsposIcIn de Iu IumIIIu, y de ceru puru
Iucer veIus.
EneI censoreuIIzudopor eI Murqus de Ensenudu u medIudos deI sIgIoXV, exIsLiun6.81
coImenus enAsLurIus.
EneI uo zoo; Iubiu eneI PrIncIpudo de
AsLurIus unus z. ooo coI menus
censudus. De esLus, 1.zz esLubun
InLegrudus en Iu ederucIn de
AsocIucIones de ApIcuILores deI
PrIncIpudo de AsLurIus (AP), y de su
cuIdudo se encurgubun ;;6 upIcuILores,
e n c o n L r u n d o s e I u s c o I me n u s
dIsLrIbuIdus en Ios concejos de Iu
sIguIenLe Iormu:
Situucineimportunciu delu upiculturu trudicionul enAsturius
109
Polinizudores y biodiversidud
AIIunde
AIIer
AmIevu
AvIIs
BeImonLe
BImenes
BouI
CubruIes
Cubrunes
Cundumo
Cungus de Nurceu
Cungus de Onis
CuruvIu
Curreo
Cuso
CusLrIIIn
Couu
CoIungu
Corveru
CudIIIero
Deguu
EI runco
GIjn
Gozn
Grundus de SuIIme
Gruo
bIus
IIuno
IIus
ungreo
us Reguerus
uvIunu
enu
Iuneru
Iunes
MIeres
Morcin
Nuvu
Noreu
Onis
OvIedo
Purres
PeumeIIeru
Pesoz
Poblucin
1.o86
qz
q8
q8
qq1
o
66
z
1o6
qq
1o;
8
z
1zq
q
1q
q6
1z;
zo
6
1
1q
6z;
1qz
6z
q6z
q

1
1qz
z16
q8
z8z
181
18z
q
118
qq
;
q8
;8
66
q
;
Colmenus
zq
z6
q

1q
6

z
;

8
1o

1o

1o
1
8
1
z
6q
1

1
1z
q

11
8
z
q
8
1
z
1o

1
1
Apicultores
110
Aneo VI - Situucin e importunciu de lu upiculturu trudicionul en Asturius
PIIou
Pongu
PruvIu
Prouzu
QuIrs
RIbudedevu
RIbudeseIIu
RIberu de ArrIbu
RIosu
SuIus
Sun MurLin de Oscos
Sun MurLin deI Rey AureIIo
Sun TIrso de Abres
SunLu EuIuIIu de Oscos
SunLo AdrIuno
SurIego
SIero
SobrescobIo
SomIedo
SoLo deI Burco
TupIu
TurumundI
Tevergu
TIneo
VuIds
VIIIuvIcIosu
VIIIuIn
Yermes y Tumezu
Poblucin
q66

;
1o1
1oz
zo
8;
1o;
1
6z6
1;
z16
qo
zq
qq
61
;;q
o
q
q

qq
6q
q61
q;
;qz
16
6
Colmenus
q
q
;

8
z

8
8
zq
1
q

q
6

q
z
z
z
1
z
1q
z
16
6
8
1
Apicultores
Totul 1. ,,6
Mus de un o% de Ios de Ios upIcuILores
usLurI unos con coI menus decI urudus
perLenecen u Iu ederucIn de AsocIucIones de
ApIcuILores deI PrIncIpudode AsLurIus (AP).
Segn nuesLru convIccIn, Ius ubejus son un
Lesoro puru Iu vIdu, uunque puru mucIos seun
soIumenLe unos pequeos InsecLos que Iucen
unu duIce meIuzu (Iu mIeI) y que nos moIesLun
consus pIcudurus.
SIn Iugur u dudus, Iu upiculturu trudicionul
y urtesunul es unu poderosu IerrumIenLu uI
servIcIo de Iu conservucIn de Iu nuLuruIezu,
por Io que no puede verse excIuIdu de Ios
pIunes de conservucIn de especIes, ecosIsLemus, reIoresLucIn, conservucIn de sueIos,
produccInIorLo-IruLicuIu, gunuderu, eLc.
111
Polinizudores y biodiversidud
EI secLor upicoIu represenLu unu ucLIvIdud ugropecuurIu con unus curucLerisLIcus propIus que
Iu dIIerencIun deI resLo de produccIones gunuderus. Su prIncIpuI Iubor es eI munLenImIenLo
de Ios ecosIsLemus y Iu bIodIversIdud u Lruvs precIsumenLe de Iu poIInIzucIn enLomIIIu
reuIIzudu por Iu cubuu upicoIu. Su uporLucIn medIoumbIenLuI puede conLubIIIzurse, LunLo
por unu mejoru de lu produccin Iinul ugruriu, en cuntidud y culidud, como por su
uporLe uI muntenimiento de lu biodiversidud. NIngn oLro secLor gunudero uprovecIu
de unu muneru Lun sosLenIbIe Ios recursos nuLuruIes y uporLu uI mIsmo LIempo beneIIcIos uI
medIoumbIenLe verLebrundoudemus uI medIoruruI, conLrIbuyendousi u su munLenImIenLoy
desurroIIo. Por LunLo es un ejempIo de ModeIo de ProduccIn SosLenIbIe y
medIoumbIenLuImenLe beneIIcIoso, enLendIendo como LuI, uqueI en eI que conIIuyen Ios
InLereses econmIcos (produccIn de mIeI y producLos de Iu coImenu que uporLun
renLubIIIdud u Ius expIoLucIones upicoIus), uspecLos socIuIes, (IIjucIn de Iu pobIucIn uI
medIo ruruI en uqueIIos LerrILorIos donde no exIsLen upenus oLrus ucLIvIdudes econmIcus) y
medIo umbIenLe (no soIo es respeLuoso con eI medIo umbIenLe sIno que, consLILuye unu
presLucIn de servIcIos u Iu socIedud medIunLe Iu poIInIzucIn de nuesLros cumpos). SI
reIIexIonumos esLos Lemus coneI deLuIIe y respeLoque se merecen, IIeguremos u Iu concIusIn
de que Ius ubejus sonImprescIndIbIes puru nuesLroPrIncIpudo.
os InsecLos poIInIzudores Iun ejercIdo sIempre unu Iubor sIIencIosu pero eIIcIenLe. No Iun
dIsLInguIdo enLre IIoru nuLuruI o Ios cuILIvos InLroducIdos por eI Iombre, Iun prodIgudo su
IuncIn beneIucLoru en umbos cusos. Pero Iu sILuucIn u diu de Ioy Iu cumbIudo. u presIn
Iumunu, bIen en Iormu de desLruccIn de IubILuL o con Iu upIIcucIn de InsecLIcIdus de uso
ugricoIu, Iu provocudo durunLe Ius ILImus dcudus Iu desupurIcIn de mucIos de esLos
poIInIzudores. En mucIos cusos eI dIIcIL es Lun gruve que, Iu IuncIn de poIInIzur es cusI
excIusIvumenLe usumIdu por Ius ubejus meIiIerus u oLros IImenpLeros InLroducIdos por eI
Iombre(ubejorros).
ALodo Io dIcIo vIene u sumurse eI IecIo IncuesLIonubIe de que grucIus u Lodu esLu vegeLucIn
sosLenIdu en grun medIdu por Ius ubejus, exIsLe Lodu unu Iuunu con su enorme vurIedud de
especIes, que nos proporcIonuncurne, IecIe, Iuevos, Iunu, pIeIes, eLc.
NudIe Ignoru que eI gnero Iumuno se sosLIene, no grucIus u Ios urLIIugIos mecunIcos o u Ios
prepurudos quimIcos que suIen de Ius modernus IucLorius IndusLrIuIes, sIno de Ios producLos
deI cumpo, yu seun vegeLuIes o unImuIes. u IumunIdud Iu subsIsLIdo durunLe mIIenIos sIn
Iucer usouIgunode Lodos esLos producLos IndusLrIuIes que Ioy Lenemos u prIncIpIos deI sIgIo
XX. o nIco verduderumenLe vILuI es nuesLru uIImenLucIny nuesLro vesLIdo, Io cuuI suIe de
Iu LIerru, es decIr, de Ios IruLos que sLu produce, como sonIus pIunLus (no Iuy que oIvIdur que
Iu muyor purLe de Iu curne que consumImos es muLerIu vegeLuI LrunsIormudu por vucus,
ovejus, guIIInus, eLc).
Por oLru purLe, uunque se reconoce
que Ius ubejus son InsecLos LIIes
puru eI Iombre, esLo no se Lruduce
en medIdus IegIsIuLIvus puru
proLeger Ius coImenus y promover
eI uso de I us ubej us como
poIInIzudores. En vez de esLo, Ios
u p I c u I L o r e s s e I u n v I s L o
gruvemenLe perjudIcudos durunLe
I us I LI mus dcudus por I u
upI I cucI n generuI I zudu de
pIuguIcIdus en zonus ugricoIus y
IruLicoIus, por eI munLenImIenLo
vegeLuI deI sueIo con IerbIcIdus,
112
Aneo VI - Situucin e importunciu de lu upiculturu trudicionul en Asturius
por Iu presIn Iumunu y sus InLereses, eLc. En deIInILIvu, Iu IegIsIucIn esLu IecIu por
personus de despucIo, segurumenLe con buenu voIunLud pero curenLes de Ios
conocImIenLos busIcos necesurIos puru desurroIIur Ieyes que proLejun uI upIcuILor, que en
AsLurIus Iu sIdo y es Iu pIezu cIuve puru que Ius ubejus sIgun vIvus u diu de Ioy y uno de Ios
prIncIpuIes urLiIIces de que podumos presumIr conorguIIode nuesLroPuruisoNuLuruI.
EI PrIncIpudo de AsLurIus esLu compuesLo por unu orogruIiu IrreguIur y LupIzudo por unu
vegeLucIn muy vurIudu; Ios puebIos esLun muy dIspersos por esu geogruIiu, donde Iu Irunju
cosLeru se encuenLru muy pobIudu. ResuILu necesurIo udecuur Iu normuLIvu u nuesLrus
pecuIIurIdudes, LenIendo en cuenLu nuesLru cuILuru upicoIu, nuesLru LrudIcIn, eLc. De Iormu
sImIIur uI resLo de Iu CornIsu CunLubrIcu, AsLurIus muneju unu medIu uproxImudu de 1
coImenus por upIcuILor, Io que nos dIIerencIu noLubIemenLe deI esLudo upicoIu nucIonuI
(LenIendoencuenLu que Espuu es eI muyor producLor de Europu condIIerencIu enLoneIudus
de mIeI); esLo sIgnIIIcu que somos mucIos upIcuILores con pocus coImenus, Io cuuI es
IndIcuLIvodeI uILogrudode dIsemInucInde esLus coImenus por eI LerrILorIoAsLurIuno. DIcIo
de oLro modo, uunque Iu produccIn de mIeI que uqui se obLIene no es muy grunde, Ios
beneIIcIos en LrmInos de poIInIzucIn y de cuIIdud de Iu mIeI, poIen, propoIIs, eLc., nos
dIIerencIu de Ios grundes producLores de oLros LerrILorIos.
NuesLro mensuje es eI sIguIenLe: SI consumImos mIeI TrudIcIonuI y ArLesunuI de AsLurIus,
esLumos conLrIbuyendo uI munLenImIenLo de Iu cupu vegeLuI de nuesLro enLorno, u Iu
produccIn de pusLos, munzunus, urundunos, cusLuus, cerezus, "pIescos", eLc.; por Io que se
deduce que nuesLro puIsuje, ese eneI que se Iundu eI embIemu de Puruiso NuLuruI, eI LurIsmo,
Iu produccInde IecIe, Iu curne, Iu sIdru, nuesLru Iuunu mus represenLuLIvu (comoeI uroguIIo,
eI oso, eLc.) noseriu posIbIe sInIu ubeju.
Proteiendo c lcs cbejcs, proteemos c lc Humcnidcd
113
Runking de polinizudores ibricos
EsLe IIsLudo presenLu unu reIucIn de especIes poIInIzudorus, domsLIcus y sIIvesLres, en
IuncIn de su vuIor de ImporLuncIu en Iu PeninsuIu brIcu. Como IndIcudor deI nIveI de
ImporLuncIu, se Iu uLIIIzudo eI nmero de cILus bIbIIogruIIcus de cudu unu de Ius especIes enIu
IILeruLuru cIenLiIIcu. Se LruLu de un runking dinmico, dudo que Ios esLudIos que se
desurroIIunenesLe cumpovunmodIIIcundoconLinuumenLe eI vuIor esLImudo.
Aneo VII
ooo1 - Apis (Apis) mellijerc Innueus, 1;8
oooz - ombus (Mecbombus) reiniiellus (RusmonL, 1q8)
ooo - ombus (Cullumcnobombus) cullumcnus (KIrby, 18oz)
oooq - ombus (Conjusibombus) conjusus ScIenck, 1861
ooo - ombus (Mecbombus) erstcecleri MoruwILz, 1881
ooo6 - ombus (Mecbombus) ruderctus (ubrIcIus, 1;;)
ooo; - ombus (Thorccobombus) inexspectctus (TkuIc?, 1q6)
ooo8 - ombus (Kcllobombus) soroeensis (ubrIcIus, 1;;;)
oooq - ombus (Melcnobombus) lcpidcrius (Innueus, 1;8)
oo1o - ombus (Probombus) prctorum (Innueus, 1;61)
oo11 - ombus (Alpienobombus) uurjlenii RudoszkowskI, 18q
oo1z - ombus (ombus) lucorum (Innueus, 1;61)
oo1 - ombus (ombus) mcnus VogL, 1q11
oo1q - ombus (ombus) terrestris (Innueus, 1;8)
oo1 - ombus (Lcesobombus) lcesus MoruwILz, 18;
oo16 - ombus (Melcnobombus) sichelii RudoszkowskI, 18q
oo1; - ombus (Mecbombus) hortorum (Innueus, 1;61)
oo18 - ombus (Mucidobombus) mucidus GersLuecker, 186q
oo1q - ombus (Probombus) hpnorum(Innueus, 1;8)
oozo - ombus (Probombus) jonellus (KIrby, 18oz)
ooz1 - ombus (Probombus) monticolc SmILI, 18qq
oozz - ombus (Probombus) prenceus (Prez, 18;q)
ooz - ombus (Rhodobombus) mesomelcs GersLuecker, 186q
oozq - ombus (Subterrcneobombus) subterrcneus (Innueus, 1;8)
ooz - ombus (Thorccobombus) humilis IIIger, 18o6
ooz6 - ombus (Thorccobombus) muscorum (Innueus, 1;8)
ooz; - ombus (Thorccobombus) pcscuorum (ScopoII, 1;6)
ooz8 - ombus (Thorccobombus) rudercrius (MIIer, 1;;6)
oozq - ombus (Thorccobombus) sltcrum(Innueus, 1;61)
115
Polinizudores y biodiversidud
ooo - Dsmic (Helicosmic) noLuLu (ubrIcIus 18oq)
oo1 - Dsmic (Dsmic) cornutc (uLreIIIe, 18o)
ooz - Dsmic (Allosmic) rujohirtc uLreIIIe, 1811
oo - Dsmic (Allosmic) rutilc ErIcIson, 18
ooq - Dsmic (Erthrosmic) cndrenoides SpInoIu, 18o8
oo - Dsmic (Helicosmic) curulentc (Punzer, 1;qq)
oo6 - Dsmic (Helicosmic) ccerulescens (Innueus, 1;8)
oo; - Dsmic (Helicosmic) clpecris MoruwILz, 18;1
oo8 - Dsmic (Helicosmic) dimidictc MoruwILz, 18;o
ooq - Dsmic (Helicosmic) dusmeti vun der Zunden, 1qq8
ooqo - Dsmic (Helicosmic) hetercccnthc Prez, 18q
ooq1 - Dsmic (Helicosmic) lcbiclis Prez, 18;q
ooqz - Dsmic (Helicosmic) lctreillei SpInoIu, 18o6
ooq - Dsmic (Helicosmic) lecicnc (KIrby, 18oz)
ooqq - Dsmic (Helicosmic) melcnocster SpInoIu, 18o8
ooq - Dsmic (Helicosmic) ncsoproductc erLon, 1q1o
ooq6 - Dsmic (Helicosmic) nitectc (ubrIcIus, 18oq)
ooq; - Dsmic (Helicosmic) niteibcrbis Prez, 1qoz
ooq8 - Dsmic (Helicosmic) niteocinctc Prez, 18;q
ooqq - Dsmic (Helicosmic) sinctc ErIcIson, 18
ooo - Dsmic (Helicosmic) tunensis (ubrIcIus, 1;8;)
oo1 - Dsmic (Hemiosmic) crropc Prez, 18;q
ooz - Dsmic (Hemiosmic) bclecricc ScImIedeknecIL, 188
oo - Dsmic (Hemiosmic) ibericc vun der Zunden, 1q8;
ooq - Dsmic (Hemiosmic) uncicornis Prez, 18q
oo - Dsmic (Melcnosmic) clticolc BenoIsL, 1qzz
oo6 - Dsmic (Melcnosmic) inermis (ZeLLersLedL, 188)
oo; - Dsmic (Melcnosmic) pcrietinc CurLIs, 1qz8
oo8 - Dsmic (Melcnosmic) xcnthomelcnc (KIrby, 18oz)
ooq - Dsmic (Metcllinellc) breticornis (ubrIcIus, 1;q8)
oo6o - Dsmic (Neosmic) bicolor (ScIrunk, 1;81)
oo61 - Dsmic (Dsmic) emcrinctc epeIeLIer, 18q1
oo6z - Dsmic (Dsmic) lincric Suy, 18;
oo6 - Dsmic (Dsmic) rujc (Innueus, 1;8)
oo6q - Dsmic (Dsmic) tricornis uLreIIIe, 1811
oo6 - Dsmic (Prosmic) cephclotes MoruwILz, 18;o
oo66 - Dsmic (Prosmic) ccnoxcnthc Prez, 18;q
oo6; - Dsmic (Prosmic) jerruinec uLreIIIe, 1811
oo68 - Dsmic (Prosmic) lobctc rIese, 18qq
oo6q - Dsmic (Prosmic) scxicolc Ducke, 18qq
oo;o - Dsmic (Prosmic) cllcrum SpInoIu, 18o8
oo;1 - Dsmic (Prosmic) submiccns (MoruwILz, 18;o)
oo;z - Dsmic (Prosmic) tersicolor uLreIIIe, 1811
oo; - Dsmic (Prosmic) tiridcnc MoruwILz, 18;q
oo;q - Dsmic (Terosmic) lunctc BenoIsL, 1qz8
oo; - Dsmic (Terosmic) terestensis Ducke, 18q;
oo;6 - Colletes schmidi NoskIewIcz, 1q6z
oo;; - Colletes ccrinctus RudoszkowskI, 18q1
oo;8 - Colletes merceti NoskIewIcz, 1q6
oo;q - Colletes dinizi KuIImunn, OrLIz & Ornosu, zoo1
oo8o - Colletes escclerci NoskIewIcz, 1q6
oo81 - Colletes jlorclis Evermunn, 18z
oo8z - Colletes hederce ScImIdL & WesLrIcI, 1qq
oo8 - Dcspodc clbimcnc Prez, 1qo
116
Aneo VII - Runking de polinizudores ibricos
oo8q - Colletes eous MorIce, 1qoq
oo8 - Colletes niriccns GIsLeI, 18;
oo86 - Colletes ccnescens SmILI, 18
oo8; - Colletes cllicus RudoszkowskI, 18q1
oo88 - Colletes hlceijormis Eversmunn, 18z
oo8q - Colletes lictus ErIcIson, 18
ooqo - Colletes dusmeti NoskIewIcz, 1q6
ooq1 - Colletes mcidli NoskIewIcz, 1q6
ooqz - Colletes cbeillei Prez, 1qo
ooq - Colletes jodiens (GeoIIroy, 1;8)
ooqq - Colletes noslieuiczi CockereII, 1qqz
ooq - Colletes similis ScIenck, 18
ooq6 - Colletes tuberculier NoskIewIcz, 1q6
ooq; - Colletes mlolosseuiczi RudoszkowskI, 18q1
ooq8 - Colletes joteolcris Prez, 1qo
ooqq - Colletes ccutus Prez, 1qo
o1oo - Colletes cuniculcrius (Innueus, 1;61)
o1o1 - Colletes pulchellus Prez, 1qo
o1oz - Colletes bretienc NoskIewIcz, 1q6
o1o - Colletes collcris Dours, 18;z
o1oq - Colletes succinctus (Innueus, 1;8)
o1o - Colletes clbomcculctus (ucus, 18qq)
o1o6 - Psithrus (Ierncldcepsithrus) jlctidus (Eversmunn, 18z)
o1o; - Psithrus (Ierncldcepsithrus) sltestris epeIeLIer, 18
o1o8 - Dcspodc dusmeti QuIIIs, 1qz8
o1oq - Dcspodc morotei (QuIIIs, 1qz8)
o11o - Psithrus (Allopsithrus) bcrbutellus (KIrby, 18oz)
o111 - Psithrus (Allopsithrus) mcxillosus (KIug, 181;)
o11z - Psithrus (Ashtonipsithrus) bohemicus (SeIdI, 18;)
o11 - Psithrus (Ashtonipsithrus) testclis (GeoIIroy In ourcroy, 1;8)
o11q - Psithrus (Ierncldcepsithrus) norteicus Spurre-ScIneIder, 1q18
o11 - Psithrus (Ierncldcepsithrus) qucdricolor epeIeLIer, 18
o116 - Psithrus (Metcpsithrus) ccmpestris (Punzer, 18oo)
o11; - Psithrus (Psithrus) rupestris (ubrIcIus, 1;q)
o118 - Dcspodc crentctc Punzer, 18oq
o11q - Dcspodc cinulctc ErIcIson, 18
o1zo - Dcspodc crcssicornis rIese, 18q6
o1z1 - Dcspodc hirtipes (ubrIcIus, 1;q)
o1zz - Dcspodc ibericc Wurncke, 1q;
o1z - Dcspodc protrichic rsLer, 18
o1zq - Dcspodc tisncc (RossI, 1;qo)
o1z - Anthidium (Anthidium) cinulctum uLreIIIe, 18oq
o1z6 - Anthidium (Anthidium) dicdemc uLreIIIe, 18oq
o1z; - Anthidium (Anthidium) jlorentinum (ubrIcIus, 1;;)
o1z8 - Anthidium (Anthidium) loti PerrIs, 18z
o1zq - Anthidium (Anthidium) mcnicctum (Innueus, 1;8)
o1o - Anthidium (Anthidium) montcnum MoruwILz, 186q
o11 - Anthidium (Anthidium) punctctum uLreIIIe, 18oq
o1z - Anthidium (Anthidium) septemspinosum epeIeLIer, 18q1
o1 - Anthidium (Anthidium) tcenictum uLreIIIe, 18oq
o1q - Anthidium (Procnthidium) oblonctum (IIIger, 18o6)
o1 - Melittc hispcnicc rIese, 1qoo
o16 - Melittc mcurc (Prez, 18q)
o1; - Hlceus cbsolutus (GrIbodo, 18qq)
117
Polinizudores y biodiversidud
o18 - Hlceus conjusus NyIunder, 18z
o1q - Hlceus conterens DuLIe, zooo
o1qo - Hlceus coricceus (Prez, 18q)
o1q1 - Hlceus crrulus (Wurncke, 1q81)
o1qz - Hlceus czcncirei (VucIuI, 18q1)
o1q - Hlceus ibbus Suunders, 18o
o1qq - Hlceus meridionclis rsLer, 18;1
o1q - Hlceus pictus (SmILI, 18)
o1q6 - Hlceus prcenotctus rsLer, 18;1
o1q; - Hlceus sinctus (Punzer,1;q8)
o1q8 - Hlceus teruelus (Wurncke, 1q81)
o1qq - Hlceus trinotctus (Prez, 18q)
o1o - Hlceus tcriectus (ubrIcIus, 1;q8)
o11 - Hlceus brcchcephclus (MoruwILz, 1868)
o1z - Hlceus breticornis NyIunder, 18z
o1 - Hlceus conjormis rsLer, 18;1
o1q - Anthophorc (Anthophorc) jultitcrsis BruII, 18z
o1 - Anthophorc (Anthophorc) plumipes (PuIIus, 1;;z)
o16 - Anthophorc (Anthophorc) scltice (Punzer, 18oq)
o1; - Anthophorc (Anthophorc) senescens epeIeLIer, 18q1
o18 - Anthophorc (Anthophorc) subterrcnec Germur,18z6
o1q - Anthophorc (Ccrcnthophorc) dujourii epeIeLIer, 18q1
o16o - Anthophorc (Pcnthophorc) cestitclis (Punzer, 18o1)
o161 - Anthophorc (Pcnthophorc) cndclusicc Prez, 1qoz
o16z - Anthophorc (Pcnthophorc) ctroclbc epeIeLIer, 18q1
o16 - Anthophorc (Pcnthophorc) bclecricc (rIese, 18q6)
o16q - Anthophorc (Pcnthophorc) leucophcec Prez, 18;q
o16 - Anthophorc (Pcnthophorc) retusc (Innueus, 1;8)
o166 - Anthophorc (Pcnthophorc) romcndii epeIeLIer, 18q1
o16; - Anthophorc (Lophcnthophorc) cjjinis (BruII, 18z)
o168 - Anthophorc (Lophcnthophorc) ccmc RudoszkowskI, 186q
o16q - Anthophorc (Lophcnthophorc) bicilictc epeIeLIer, 18q1
o1;o - Anthophorc (Lophcnthophorc) dispcr (epeIeLIer, 18q1)
o1;1 - Anthophorc (Lophcnthophorc) hispcnicc (ubrIcIus, 1;8;)
o1;z - Anthophorc (Lophcnthophorc) mucidc GrIbodo, 18;
o1; - Anthophorc (Lophcnthophorc) robustc (KIug, 18q)
o1;q - Anthophorc (Ccrcnthophorc) pubescens (ubrIcIus, 1;81)
o1; - Anthophorc (Pcrcmeillc) bclneorumepeIeLIer, 18q1
o1;6 - Anthophorc (Pcrcmeillc) jemorctc (OIIvIer, 1;8q)
o1;; - Anthophorc (Pcrcmeillc) jerruinec epeIeLIer, 18q1
o1;8 - Anthophorc (Pcrcmeillc) podcrc epeIeLIer, 18q1
o1;q - Anthophorc (Pcrcmeillc) qucdricolor (ErIcIson, 18qo)
o18o - Anthophorc (Melec) crcssipes epeIeLIer, 18q1
o181 - Anthophorc (Melec) plcictc (IIIger, 18o6)
o18z - Xlocopc (Rhsoxlocopc) ccntcbritc epeIeLIer, 18q1
o18 - Xlocopc (Copoxlc) iris uclesiensis Prez, 1qo1
o18q - Xlocopc (Xlocopc) tclc GersLucker, 18;z
o18 - Xlocopc (Xlocopc) tiolccec (Innueus, 1;8)
o186 - Lithurus (Lithurus) chrsurus onscoIombe, 18q
o18; - Lithurus (Lithurus) cornutus (ubrIcIus, 1;8;)
o188 - Lithurus (Lithurus) tibiclis MoruwILz, 18;
o18q - Stelis cnnulctc (epeIeLIer, 18qI)
o1qo - Stelis bretiusculc NyIunder, 18q8
o1q1 - Stelis hispcnicc DusmeL, 1qz1
118
Aneo VII - Runking de polinizudores ibricos
o1qz - Stelis minutc epeIeLIer & ServIIIe, 18z
o1q - Stelis ncsutc (uLreIIIe, 18oq)
o1qq - Stelis odontopc NoskIewIcz, 1qz6
o1q - Stelis ornctulc (KIug, 18o8)
o1q6 - Stelis ortizi ScIwurz & GusenIeILner, zo1o
o1q; - Stelis phceopterc (KIrby, 18oz)
o1q8 - Stelis punctulctissimc (KIrby, 18oz)
o1qq - Stelis sinctc (uLreIIIe, 18oq)
ozoo - Stelis simillimc MoruwILz, 18;6
ozo1 - Chelostomc (Chelostomc) edentulum Prez, 18q
ozoz - Mccrolossum stellctcrum (Innueus, 1;8)
ozo - Aethiessc jlorclis (ubrIcIus, 1;8;)
ozoq - Mendccibombus mendcx (GersLuecker, 186q)
ozo - Coelioxs (Allocoelioxs) cccnthurc (IIIger, 18o6)
ozo6 - Coelioxs (Allocoelioxs) cjrc epeIeLIer, 18q1
ozo; - Coelioxs (Allocoelioxs) bretis Eversmunn, 18z
ozo8 - Coelioxs (Allocoelioxs) ccudctc SpInoIu, 188
ozoq - Coelioxs (Allocoelioxs) coturnix Prez, 188
oz1o - Coelioxs (Allocoelioxs) echinctc rsLer, 18
oz11 - Coelioxs (Allocoelioxs) eltrurc SpInoIu, 188
oz1z - Coelioxs (Allocoelioxs) emcrinctus rsLer, 18
oz1 - Coelioxs (Allocoelioxs) hcemorrhoc rsLer, 18
oz1q - Coelioxs (Allocoelioxs) polcentris rsLer, 18
oz1 - Coelioxs (Coelioxs) curolimbctc rsLer, 18
oz16 - Coelioxs (Coelioxs) conoidec (IIIger, 18o6)
oz1; - Coelioxs (Coelioxs) elonctc epeIeLIer, 18q1
oz18 - Coelioxs (Coelioxs) inermis (KIrby, 18oz)
oz1q - Coelioxs (Coelioxs) lcnceolctc NyIunder, 18z
ozzo - Coelioxs (Coelioxs) qucdridentctc (Innueus, 1;8)
ozz1 - Coelioxs (Coelioxs) rujescens epeIeLIer & ServIIIe, 18z
ozzz - Coelioxs (Mesocoelioxs) crentec epeIeLIer, 18q1
ozz - Melittc dimidictc MoruwILz, 18;6
ozzq - Melittc hcemorrhoidclis (ubrIcIus, 1;;)
ozz - Melittc ibericc Wurncke, 1q;
ozz6 - Melittc lcstiliensis Wurncke, 1q;
ozz; - Melittc leporinc (Punzer, 1;qq)
ozz8 - Melittc murcicnc Wurncke, 1q;
ozzq - Melittc niriccns AIIken, 1qo
ozo - Melittc seitzi AIIken, 1qz;
oz1 - Melittc tricinctc KIrby, 18oz
ozz - Andrenc (Acicndrenc) cstrellc Wurncke, 1q;
oz - Andrenc (Aencndrenc) ceneitentris MoruwILz, 18;z
ozq - Andrenc (Aencndrenc) hstrix ScImIedeknecIL, 188
oz - Andrenc (Acndrenc) cjrensis Wurncke, 1q6;
oz6 - Andrenc (Acndrenc) cilissimc cilissimc (ScopoII, 1;;o)
oz; - Andrenc (Acndrenc) csperrimc Prez, 18q
oz8 - Andrenc (Atcndrenc) ctcrc Wurncke, 1q6;
ozq - Andrenc (Atcndrenc) pcnurinc DesLeIunI, 188q
ozqo - Andrenc (icreolinc) lcopus uLreIIIe, 18oq
ozq1 - Andrenc (rcchcndrenc) colletijormis MoruwILz, 18;q
ozqz - Andrenc (rcchcndrenc) mieiellc Dours, 18;
ozq - Andrenc (Ccmplocster) niloticc Wurncke, 1q6;
ozqq - Andrenc (Ccmplocster) pruinosc ErIcIson, 18
ozq - Andrenc (Ccrcndrenc) cerinijrons Dours, 18;
119
Polinizudores y biodiversidud
ozq6 - Andrenc (Ccrcndrenc) bellidis Prez, 18q
ozq; - Andrenc (Ccrcndrenc) leucophcec epeIeLIer, 18q1
ozq8 - Andrenc (Ccrcndrenc) microthorcx Prez, 18q
ozqq - Andrenc (Ccrcndrenc) nirotiridulc Dours, 18;
ozo - Andrenc (Ccrcndrenc) rcnunculi ScImIedeknecIL, 188
oz1 - Andrenc (Chlorcndrenc) cbruptc Wurncke, 1q6;
ozz - Andrenc (Chlorcndrenc) boerellc Dours, 18;z
oz - Andrenc (Chlorcndrenc) cinerec BruII, 18z
ozq - Andrenc (Chlorcndrenc) humilis mIoII, 18z
oz - Andrenc (Chlorcndrenc) litens Prez, 18q
oz6 - Andrenc (Chlorcndrenc) niroolitccec Dours, 18;
oz; - Andrenc (Chlorcndrenc) rhssonotc Prez, 18q
oz8 - Andrenc (Chlorcndrenc) senecionis Prez, 18q
ozq - Andrenc (Chlorcndrenc) rhencnc SLoeckIerL, 1qo
oz6o - Andrenc (Chrscndrenc) cllucudi BenoIsL,1q61
oz61 - Andrenc (Chrscndrenc) jertoni Prez, 18q
oz6z - Andrenc (Chrscndrenc) hesperic SmILI, 18
oz6 - Andrenc (Cnemidcndrenc) niriceps (KIrby, 18oz)
oz6q - Andrenc (Cordcndrenc) hedilce Jueger, 1qq
oz6 - Andrenc (Didonic) mucidc KrIecIbuumer, 18;
oz66 - Andrenc (Distcndrenc) jric Wurncke, 1q;
oz6; - Andrenc (Distcndrenc) lonibcrbis Prez, 18q
oz68 - Andrenc (Distcndrenc) mcricnc Wurncke, 1q68
oz6q - Andrenc (Distcndrenc) nitidulc Prez, 1qo
oz;o - Andrenc (Distcndrenc) orcnc Wurncke, 1q;
oz;1 - Andrenc (Eucndrenc) bicolor nirosternc Prez, 1qoz
oz;z - Andrenc (Eucndrenc) rcnulosc Prez, 1qoz
oz; - Andrenc (Eucndrenc) tulpeculc KrIecIbuumer, 18;
oz;q - Andrenc (Iumcndrenc) djeljensis Prez, 18q
oz; - Andrenc (Iumcndrenc) jcbrellc Wurncke, 1q;
oz;6 - Andrenc (Iumcndrenc) jumidc Prez, 18q
oz;; - Andrenc (Iumcndrenc) pcndosc Wurncke, 1q68
oz;8 - Andrenc (Grceccndrenc) nebulcric Wurncke, 1q;
oz;q - Andrenc (Grceccndrenc) terticclis Prez, 18q
oz8o - Andrenc (Holcndrenc) lcbiclis (KIrby, 18oz)
oz81 - Andrenc (Holcndrenc) tcricbilis SmILI, 18
oz8z - Andrenc (Hoplcndrenc) nupticlis Prez, 1qoz
oz8 - Andrenc (Hoplcndrenc) trimmercnc (KIrby, 18oz)
oz8q - Andrenc (Hpercndrenc) bicolorctc (RossI, 1;qo)
oz8 - Andrenc (Hpercndrenc) jlorentinc MugreLLI, 188
oz86 - Andrenc (Lcrcndrenc) tunetcnc ScImIedeknecIL, 1qoo
oz8; - Andrenc (Lepidcndrenc) pcndellei Prez, 18q
oz88 - Andrenc (Lepidcndrenc) pcucisqucmc NoskIewIcz, 1qzq
oz8q - Andrenc (Lepidcndrenc) scrdoc epeIeLIer, 18q1
ozqo - Andrenc (Leuccndrenc) leptopc Prez, 18q
ozq1 - Andrenc (Melcncpis) juscosc ErIcIson, 18
ozqz - Andrenc (Melcndrenc) clbopunctctc melonc Wurncke, 1q6;
ozq - Andrenc (Melcndrenc) cllicc ScImIedeknecIL, 188
ozqq - Andrenc (Melcndrenc) hispcnic Wurncke, 1q6;
ozq - Andrenc (Melcndrenc) morio luubris ErIcIson, 18q1
ozq6 - Andrenc (Melcndrenc) nirocenec Dours, 18;z
ozq; - Andrenc (Melcndrenc) nitidc mixturc Wurncke, 1q6;
ozq8 - Andrenc (Melcndrenc) thorccicc (ubrIcIus, 1;;)
ozqq - Andrenc (Micrcndrenc) cbjectc Prez, 18q
120
Aneo VII - Runking de polinizudores ibricos
ooo - Andrenc (Micrcndrenc) cljlenellc sunnc Wurncke, 1q;
oo1 - Andrenc (Micrcndrenc) bconc Wurncke, 1q;
ooz - Andrenc (Micrcndrenc) exiuc ErIcIson, 18
oo - Andrenc (Micrcndrenc) jclsijicc PerkIns, 1q1
ooq - Andrenc (Micrcndrenc) jloricolc Eversmunn, 18z
oo - Andrenc (Micrcndrenc) icterinc Wurncke, 1q;q
oo6 - Andrenc (Micrcndrenc) minutulc Prez, 1qo
oo; - Andrenc (Micrcndrenc) minutuloides PerkIns, 1q1q
oo8 - Andrenc (Micrcndrenc) ncnc (KIrby, 18oz)
ooq - Andrenc (Micrcndrenc) ncncejormis NoskIewIcz, 1qzq
o1o - Andrenc (Micrcndrenc) ncnulc Nlcnder , 18q8
o11 - Andrenc (Micrcndrenc) nitectc rIese, 188;
o1z - Andrenc (Micrcndrenc) pusillc Prez, 1qo
o1 - Andrenc (Micrcndrenc) scxonicc SLckIerL, 1q
o1q - Andrenc (Micrcndrenc) semilcetis Prez, 1qo
o1 - Andrenc (Micrcndrenc) simontornellc NoskIewIcz, 1qq
o16 - Andrenc (Micrcndrenc) spretc Prez, 18q
o1; - Andrenc (Micrcndrenc) subopccc Nlcnder , 18q8
o18 - Andrenc (Micrcndrenc) tenuistrictc Prez, 18q
o1q - Andrenc (Micrcndrenc) ticrettc Wurncke, 1q;q
ozo - Andrenc (Notcndrenc) lcncdensis Wurncke, 1q6
oz1 - Andrenc (Notcndrenc) nitidiusculc ScIenck, 18
ozz - Andrenc (Dpcndrenc) schencli MoruwILz, 1866
oz - Andrenc (Plcstcndrenc) bimcculctc lichctc Wurncke, 1q6;
ozq - Andrenc (Plcstcndrenc) pilipes ubrIcIus, 1;81
oz - Andrenc (Plcstcndrenc) tibiclis cortinc Wurncke, 1q6;
oz6 - Andrenc (Poecilcndrenc) lcbictc bellinc Wurncke, 1q6;
oz; - Andrenc (Policndrenc) blcndc Prez, 18q
oz8 - Andrenc (Policndrenc) corcx Wurncke, 1q6;
ozq - Andrenc (Policndrenc) jlorec ubrIcIus, 1;q
oo - Andrenc (Policndrenc) limbctc dusmeti Wurncke, 1q6;
o1 - Andrenc (Policndrenc) mccropterc Wurncke, 1q;q
oz - Andrenc (Policndrenc) murcnc Wurncke, 1q6;
o - Andrenc (Policndrenc) otitentris Prez, 18q
oq - Andrenc (Policndrenc) relctc Wurncke, 1q6;
o - Andrenc (Proxicndrenc) proximc Wurncke, 1q6;
o6 - Andrenc (Proxicndrenc) cmplc Wurncke, 1q6;
o; - Andrenc (Ptilcndrenc) cnustior impressc Wurncke, 1q6;
o8 - Andrenc (Ptilcndrenc) tetulc epeIeLIer, 18q1
oq - Andrenc (Rujcndrenc) orbitclis MoruwILz, 18;1
oqo - Andrenc (Simcndrenc) cnticnc Prez, 18q
oq1 - Andrenc (Simcndrenc) bretiscopc Prez, 18q
oqz - Andrenc (Simcndrenc) combinctc (CIrIsL, 1;q1)
oq - Andrenc (Simcndrenc) conruens ScImIedeknecIL, 188q
oqq - Andrenc (Simcndrenc) dorsctc (KIrby, 18oz)
oq - Andrenc (Simcndrenc) lepidc ScIenck, 1861
oq6 - Andrenc (Simcndrenc) rhpcrc Prez, 1qo
oq; - Andrenc (Sucndrenc) ccnomiccns Prez, 18q
oq8 - Andrenc (Sucndrenc) suerinensis rIese, 188q
oqq - Andrenc (Tcenicndrenc) otctulc (KIrby, 18oz)
oo - Andrenc (Tcenicndrenc) russulc epeIeLIer, 18q1
o1 - Andrenc (Tcenicndrenc) similis SmILI, 18qq
oz - Andrenc (Thscndrenc) hpopolic ScImIedeknecIL, 188q
o - Andrenc (Trunccndrenc) dourscnc DuIour,18
121
Polinizudores y biodiversidud
oq - Andrenc (Trunccndrenc) jerruineicrus Dours, 18;z
o - Andrenc (Trunccndrenc) medeninensis Prez, 18q
o6 - Andrenc (Trunccndrenc) mincpclumboi GrIbodo, 18qq
o; - Andrenc (Trunccndrenc) truncctilcbris espc olc Wurncke, 1q6;
o8 - Andrenc (Trunccndrenc) tillipes Prez, 18q
oq - Andrenc (Zoncndrenc) discors ErIcIson, 18q1
o6o - Andrenc (Zoncndrenc) jlctipes Punzer, 1;qq
o61 - Andrenc (Zoncndrenc) soror (Dours, 18;z)
o6z - Ameillc (Ameillc) crrulc (RossI, 1;qo)
o6 - Ameillc (Ameillc) qucdrijcscictc (VIIIers, 1;8q)
o6q - Ameillc (Micrcmeillc) cndresi (rIese, 1q1q)
o6 - Ameillc (Micrcmeillc) jcscictc (ubrIcIus, 1;;)
o66 - Ameillc (Micrcmeillc) telocissimc (edLscIenko, 18;)
o6; - Ameillc (Zebrcmeillc) clbienc (epeIeLIer, 18q1)
o68 - Ameillc (Zebrcmeillc) scltice (MoruwILz, 18;6)
o6q - Ameillc (Zebrcmeillc) mcnilcbris (edLscIenko, 18;)
o;o - Ammobctes (Ammobctes) punctctus (ubrIcIus, 18oq)
o;1 - Ammobctes (Ammobctes) rujitentris uLreIIIe, 18oq
o;z - Ammobctes (Ammobctes) tinctus GersLucker, 186q
o; - Ammobctes (Euphileremus) muticus SpInoIu, 18q
o;q - Hcbropodc zonctulc SmILI, 18q
o; - icstes breticornis (Punzer, 1;q8)
o;6 - icstes emcrinctus (ScIenck, 18)
o;; - Cerctinc (Cerctinc) cucurbitinc (RossI, 1;qz)
o;8 - Cerctinc (Cerctinc) pcrtulc SmILI, 18q
o;q - Cerctinc (Eucerctinc) ccllosc (ubrIcIus, 1;qq)
o8o - Cerctinc (Eucerctinc) chclcites Germur, 18q
o81 - Cerctinc (Eucerctinc) chclbec CIevrIer, 18;z
o8z - Cerctinc (Eucerctinc) ccnec (KIrby, 18oz)
o8 - Cerctinc (Eucerctinc) dcllctorrecnc rIese, 18q6
o8q - Cerctinc (Eucerctinc) dentitentris GersLucker, 186q
o8 - Cerctinc (Eucerctinc) mocscri rIese, 18q6
o86 - Cerctinc (Eucerctinc) nirolcbictc rIese, 18q6
o8; - Cerctinc (Eucerctinc) scundersi DuIy, 1q8
o88 - Eucerc (Actheucerc) decolorctc GrIbodo, 1qzq
o8q - Eucerc (Eucerc) chrsopc Prez, 18;q
oqo - Eucerc (Eucerc) codinci DusmeL, 1qz6
oq1 - Eucerc (Eucerc) dclmcticc epeIeLIer, 18q1
oqz - Eucerc (Eucerc) rcecc RudoszkowskI, 18;6
oq - Eucerc (Eucerc) hispcliensis septentrionclium TkuIc?, 1q8q
oqq - Eucerc (Eucerc) interruptc Buer, 18o
oq - Eucerc (Eucerc) lonicornis (Innueus, 1;8)
oq6 - Eucerc (Eucerc) nirescens Prez, 18;q
oq; - Eucerc (Eucerc) nirilcbris epeIeLIer, 18q1
oq8 - Eucerc (Eucerc) numidc clcrior TkuIc?, 1q;;
oqq - Eucerc (Hetereucerc) clirc BruII, 18qq
oqoo - Eucerc (Hetereucerc) bcrbitentris Prez, 1qoz
oqo1 - Eucerc (Hetereucerc) collcris Dours, 18;
oqoz - Eucerc (Hetereucerc) elonctulc VucIuI, 1qo;
oqo - Eucerc (Hetereucerc) hispcnc epeIeLIer, 18q1
oqoq - Eucerc (Hetereucerc) notctc epeIeLIer, 18q1
oqo - Eucerc (Hetereucerc) tcuricc MoruwILz, 18;1
oqo6 - Eucerc (Hetereucerc) tritittctc BruII, 18z
oqo; - Eucerc (Hetereucerc) seminudc BruII, 18z
122
Aneo VII - Runking de polinizudores ibricos
oqo8 - Eucerc (Pcreucerc) ccspicc MoruwILz, 18;
oqoq - Eucerc (Pileteucerc) cinercric Eversmunn, 18z
oq1o - Eucerc (Pteneucerc) eucnemidec Dours, 18;
oq11 - Eucerc (Pteneucerc) nirijccies epeIeLIer, 18q1
oq1z - Eucerc (Stilbeucerc) clpectc ErIcIson, 18
oq1 - Eucerc (Stilbeucerc) obliterctc Prez, 18q
oq1q - Epeolus cureotestitus Dours, 18;
oq1 - Epeolus jullicni Prez, 188q
oq16 - Hcbropodc zonctulc (SmILI, 18q)
oq1; - Heliophilc bimcculctc (Punzer, 1;q8)
oq18 - Heliophilc jultodimidictc (Dours, 186q)
oq1q - Melectc clbijrons clbijrons (orsLer, 1;;1)
oqzo - Melectc clbijrons clbotcric ErIcIson, 18qo
oqz1 - Melectc duodecimmcculctc (RossI, 1;qo)
oqzz - Melectc luctuosc (ScopoII, 1;;o)
oqz - Nomcdc becumonti ScIwurz, 1q6;
oqzq - Nomcdc interc interc BruII, 18z
oqz - Nomcdc rubiinosc Prez, 188q
oqz6 - Nomcdc stimc stimc ubrIcIus, 18oq
oqz; - Nomcdc concolor ScImIedeknecIL, 188z
oqz8 - Nomcdc dirc ScImIedeknecIL, 188z
oqzq - Nomcdc discrepcns ScImIedeknecIL188z
oqo - Nomcdc jlctouttctc (KIrby, 18oz)
oq1 - Nomcdc julticornis julticornis ubrIcIus, 1;q
oqz - Nomcdc uttulctc ScIenck, 18q
oq - Nomcdc lcthburicnc (KIrby, 18oz)
oqq - Nomcdc mcuritcnicc chrsopc MoruwILz, 18;z
oq - Nomcdc melcthorccicc mIoII, 18q
oq6 - Nomcdc rhencnc MoruwILz, 18;z
oq; - Nomcdc crmctc HerrIcI-ScIuIIer, 18q
oq8 - Nomcdc ccrnijex Mocsury, 188
oqq - Nomcdc jcllcx Prez, 1q1
oqqo - Nomcdc jemorclis MoruwILz, 186q
oqq1 - Nomcdc juscicornis NyIunder, 18q8
oqqz - Nomcdc linsenmcieri ScIwurz, 1q;q
oqq - Nomcdc merceti AIIken, 1qoq
oqqq - Nomcdc scnuinec SmILI, 18q
oqq - Nomcdc crestis ubrIcIus, 1;8;
oqq6 - Nomcdc pectorclis MoruwILz, 18;;
oqq; - Nomcdc sexjcscictc Punzer, 1;qq
oqq8 - Nomcdc bcsclis HerrIcI-ScIuIIer, 18q
oqqq - Nomcdc bijcscictc OIIvIer, 1811
oqo - Nomcdc duplex SmILI, 18q
oq1 - Nomcdc jucctc Punzer, 1;q8
oqz - Nomcdc oodenicnc (KIrby, 18oz)
oq - Nomcdc succinctc Punzer, 1;q8
oqq - Nomcdc connectens Prez, 188q
oq - Nomcdc distinuendc MoruwILz, 18;q
oq6 - Nomcdc erthrocephclc MoruwILz, 18;o
oq; - Nomcdc lcucopis Prez, 18qo
oq8 - Nomcdc lohli ScImIedeknecIL, 188z
oqq - Nomcdc orbitclis Prez, 1q1
oq6o - Nomcdc sheppcrdcnc (KIrby, 18oz)
oq61 - Nomcdc dolosc Mocsury, 188
123
Polinizudores y biodiversidud
oq6z - Tetrclonic (Tetrclonic) mcltce (RossI, 1;qo)
oq6 - Tetrclonic (Tetrcloniellc) dentctc (Germur, 18q)
oq6q - Tetrclonic (Tetrcloniellc) jultescens GIruud, 186
oq6 - Tetrclonic (Tetrcloniellc) rcjc (Eversmunn, 18z)
oq66 - Tetrclonic (Tetrcloniellc) ibericc DusmeL, 1qz6
oq6; - Tetrclonic (Tetrcloniellc) ncnc MoruwILz, 18;
oq68 - Tetrclonic (Tetrcloniellc) pollinosc (epeIeLIer, 18q1)
oq6q - Tetrclonic (Tetrcloniellc) rujicornis (ubrIcIus, 18oq)
oq;o - Tetrclonic (Tetrcloniellc) strictc (epeIeLIer, 18q1)
oq;1 - Tetrclonic quilisi DusmeL, 1qz6
oq;z - Tetrclonic tricinctc (ErIcIson, 18)
oq; - Chclicodomc (Chclicodomc) clbonotctc (RudoszkowskI, 1886)
oq;q - Chclicodomc (Chclicodomc) bceticc GersLuecker, 186q
oq; - Chclicodomc (Allochclicodomc) lejebtrei epeIeLIer, 18q1
oq;6 - Chclicodomc (Chclicodomc) pcrietinc (GeoIIroy, 1;8)
oq;; - Chclicodomc (Chclicodomc) prencicc (epeIeLIer, 18q1)
oq;8 - Chclicodomc (Chclicodomc) siculc (RossI, 1;qz)
oq;q - Chclicodomc (Kctcmecchile) rujitcrsis (epeIeLIer, 18q1)
oq8o - Chclicodomc (Pseudomecchile) ericetorum(epeIeLIer, 18q1)
oq81 - Mecchile (Eutrichcrcec) clbohirtc (BruII, 18q)
oq8z - Mecchile (Eutrichcrcec) dorsclis Prez, 18;q
oq8 - Mecchile (Eutrichcrcec) pilidens AIIken, 1qzq
oq8q - Mecchile (Eutrichcrcec) strictellc Rebmunn, 1q68
oq8 - Mecchile (Mecchile) clpicolc AIIken, 1qzq
oq86 - Mecchile (Mecchile) centunculcris (Innueus, 1;8)
oq8; - Mecchile (Mecchile) enclis MoruwILz, 188o
oq88 - Mecchile (Mecchile) melcnopc CosLu, 186
oq8q - Mecchile (Mecchile) octosinctc NyIunder, 18z
oqqo - Mecchile (Mecchile) pilicrus MoruwILz, 18;q
oqq1 - Mecchile (Mecchile) prencec Prez, 18qo
oqqz - Mecchile (Mecchile) tersicolor SmILI, 18qq
oqq - Mecchile (Neoeutrichcrcec) cpicclis SpInoIu, 18o8
oqqq - Mecchile (Neoeutrichcrcec) deceptoric Prez, 18qo
oqq - Mecchile (Neoeutrichcrcec) dorsclis Prez, 18;q
oqq6 - Mecchile (Neoeutrichcrcec) jertoni Prez, 18q
oqq; - Mecchile (Neoeutrichcrcec) leucomcllc GersLuecker, 186q
oqq8 - Mecchile (Neoeutrichcrcec) melcnocster Eversmunn, 18z
oqqq - Mecchile (Neoeutrichcrcec) picicornis MoruwILz, 18;q
ooo - Mecchile (Neoeutrichcrcec) rotundctc (ubrIcIus, 1;8;)
oo1 - Mecchile (Xcnthoscrus) cnclis NyIunder, 18z
ooz - Mecchile (Xcnthoscrus) circumcinctc (KIrby, 18oz)
oo - Mecchile (Xcnthoscrus) ircudi GersLuecker, 186q
ooq - Mecchile (Xcnthoscrus) lcopodc (Innueus, 1;61)
oo - Mecchile (Xcnthoscrus) mcritimc (KIrby, 18oz)
oo6 - Mecchile (Xcnthoscrus) niritentris ScIenck, 18;o
oo; - Mecchile (Xcnthoscrus) uilluhbiellc (KIrby, 18oz)
oo8 - Chelostomc (Chelostomc) ccmpcnulcrum (KIrby, 18oz)
ooq - Chelostomc (Chelostomc) distinctum (SLckIerL, 1qzq)
o1o - Chelostomc (Chelostomc) emcrinctum (NyIunder, 186)
o11 - Chelostomc (Chelostomc) jlorisomne (Innueus, 1;8)
o1z - Chelostomc (Chelostomc) tentrcle ScIIeLLerer, 188q
o1 - Chelostomc (Ioteosmic) joteolctum (MoruwILz, 1868)
o1q - Chelostomc (Grodromellc) rcpunculi (epeIeLIer, 18q1)
o1 - Hoplitis (Alcidcmec) ccuticornis (DuIour & PerrIs, 18qo)
124
Aneo VII - Runking de polinizudores ibricos
o16 - Hoplitis (Alcidcmec) clctitentris (Wurncke, 1qq1)
o1; - Hoplitis (Alcidcmec) curtulc (Prez, 18q)
o18 - Hoplitis (Alcidcmec) leucomelcnc (KIrby, 18oz)
o1q - Hoplitis (Alcidcmec) mitis TkuIc?, 1q8q
ozo - Hoplitis (Alcidcmec) prcestcns (MoruwILz,18q)
oz1 - Hoplitis (Alcidcmec) tridentctc (Dujour & PerrIs, 18qo)
ozz - Hoplitis (Annosmic) cnnulctc (uLreIIIe, 1811)
oz - Hoplitis (Annosmic) mcrchcli (Prez, 1qoz)
ozq - Hoplitis (Annosmic) tlclcuellc e GoII, zoo
oz - Hoplitis (Anthocopc) cntice (Prez, 18q)
oz6 - Hoplitis (Anthocopc) bisulcc (GersLucker, 186q)
oz; - Hoplitis (Anthocopc) cristctulc (vun der Zunden, 1qqo)
oz8 - Hoplitis (Anthocopc) jcllcx (Prez, 18q)
ozq - Hoplitis (Anthocopc) rumii (MoruwILz, 18qq)
oo - Hoplitis (Anthocopc) mocscri (rIese, 18q)
o1 - Hoplitis (Anthocopc) pulchellc (Prez, 18q)
oz - Hoplitis (Anthocopc) scutellcris (MoruwILz, 1868)
o - Hoplitis (Anthocopc) tillosc (ScIenck, 18)
oq - Hoplitis (Hoplitis) cduncc (Punzer, 1;q8)
o - Hoplitis (Hoplitis) cnthocopoides (ScIenck, 18)
o6 - Hoplitis (Hoplitis) benoisti (AIIken, 1q)
o; - Hoplitis (Hoplitis) crenulctc (MoruwILz, 18;1)
o8 - Hoplitis (Hoplitis) jertoni Prez, 18qo
oq - Hoplitis (Hoplitis) insulcris (ScImIedeknecIL, 188)
oqo - Hoplitis (Hoplitis) lepeletieri (Prez, 18;q)
oq1 - Hoplitis (Hoplitis) loti (MoruwILz, 1868)
oqz - Hoplitis (Hoplitis) lsholmi (rIese, 18qq)
oq - Hoplitis (Hoplitis) mucidc (Dours, 18;)
oqq - Hoplitis (Hoplitis) mucidoides vun der Zunden, 1qqo
oq - Hoplitis (Hoplitis) ochrcceicornis (erLon, 1qoz)
oq6 - Hoplitis (Hoplitis) rctouxi (Prez, 1qoz)
oq; - Hoplitis (Ncsutosmic) corniculctc vun der Zunden, 1q8q
oq8 - Hoplitis (Ncsutosmic) ncsutc (rIese, 18qq)
oqq - Hoplitis (Ddontcnthocopc) bidentctc (MoruwILz, 18;6)
oo - Hoplitis (Pentcdentosmic) ccdizc (Wurncke, 1qq1)
o1 - Hoplitis (Pentcdentosmic) pustinic (Wurncke, 1qq1)
oz - Hoplitis (Pentcdentosmic) quinquespinosc (rIese, 18qq)
o - Hoplitis (Prionohoplitis) brcchpoon (Prez, 18;q)
oq - Hoplitis (Prionohoplitis) ccmpcnulcris (MoruwILz, 18;;)
o - Dioxs crdens GersLuecker, 186q
o6 - Dioxs cinctc (JurIne, 18o;)
o; - Dioxs moestc CosLu, 188
o8 - Dioxs pumilc GersLuecker, 186q
oq - Nomic rujicornis SpInoIu, 188
o6o - Ammobctoides scriptus (GersLucker, 186q)
o61 - Eupctlotslic junercric (SmILI, 18q)
o6z - Pcsites mcculctus JurIne, 18o;
o6 - Snhclonic clterncns (BruII, 18z)
o6q - Snhclonic ctroclbc (Prez, 18q)
o6 - Snhclonic huncricc (rIese, 18q6)
o66 - Snhclonic rujc (epeIeLIer, 18q1)
o6; - Threus cjjinis (MoruwILz, 18;q)
o68 - Threus histrionicus (IIIger, 18o6)
o6q - Threus orbctus (epeIeLIer, 18q1)
125
Polinizudores y biodiversidud
o;o - Threus rcmosus (epeIeLIer, 18q1)
o;1 - Creihtonellc (Metcmecchile) clbisectc (KIug, 181;)
o;z - Anthidiellum (Anthidiellum) bretiusculum (P rez, :8po)
o; - Anthidiellum (Anthidiellum) strictum (Pcnzer, :8o)
o;q - Ajrcnthidium (Mescnthidium) ccrduele (MoruwILz, 18;6)
o; - Ajrcnthidium (Mescnthidium) schulthessii (rIese, 18q;)
o;6 - Ictercnthidium jerruineum(ubrIcIus, 1;8;)
o;; - Ictercnthidium rohmcnni (SpInoIu, 188)
o;8 - Ictercnthidium lctercle (uLreIIIe, 18oq)
o;q - Pseudocnthidium (Excnthidium) eximium (GIruud, 186)
o8o - Pseudocnthidium (Rocnthidium) melcnurum (KIug, 18z)
o81 - Pseudocnthidium (Rocnthidium) reticulctum (Mocsury, 188q)
o8z - Pseudocnthidium (Pseudocnthidium) sccpulcre (uLreIIIe, 18oq)
o8 - Rhodcnthidium (Asicnthidium) ccturiense (GIruud, 186)
o8q - Rhodcnthidium (Rhodcnthidium) injuscctum (ErIcIson, 18)
o8 - Rhodcnthidium (Rhodcnthidium) septemdentctum (uLreIIIe, 18oq)
o86 - Rhodcnthidium (Rhodcnthidium) siculum (SpInoIu, 188)
o8; - Rhodcnthidium (Rhodcnthidium) sticticum (ubrIcIus, 1;q)
o88 - Trcchusc (Archicnthidium) lcetitentre (Dours, 18;)
o8q - Trcchusc (Archicnthidium) lcticeps (MoruwILz, 18;q)
oqo - Trcchusc (Pcrccnthidium) interruptc (ubrIcIus, 1;81)
oq1 - Trcchusc (Trcchusc) bssinc (Punzer, 1;q8)
oqz - Hoplosmic (Ddontcnthocopc) cncei (Prez, 18;q)
oq - Hoplosmic (Ddontcnthocopc) bidentctc (MoruwILz, 18;6)
oqq - Hoplosmic (Ddontcnthocopc) jcllcx (Prez, 18q)
oq - Hoplosmic (Ddontcnthocopc) liuricc (MoruwILz, 1868)
oq6 - Hoplosmic (Ddontcnthocopc) scutellcris (MoruLwILz, 1868)
oq; - Hoplosmic (Pcrcnthocopc) pinuis (Prez, 18q)
oq8 - Hericdes (Hericdes) crenulctus NyIunder, 186
oqq - Hericdes (Hericdes) lcbictus Prez, 18q
o6oo - Hericdes (Hericdes) rubicolc Prez, 18qo
o6o1 - Hericdes (Hericdes) truncorum(Innueus, 1;8)
o6oz - Protosmic (Ncnosmic) csensioi GrIswoId y Purker, 1q8;
o6o - Protosmic (Protosmic) lutinosc (GIruud, 18;1)
o6oq - Protosmic (Protosmic) humerclis (Prez, 18q)
o6o - Protosmic (Protosmic) stimcticc (Prez, 18q)
o6o6 - Stenosmic clbcterc (Wurncke, 1qq1)
o6o; - Alcocpis tridentctc (NyIunder, 18q8)
o6o8 - Mccropis europcec Wurncke, 1q;
o6oq - Mccropis jultipes (ubrIcIus, 18oq)
o61o - Ccmptopoeum (Ccmptopoeum) IrIeseI Mocsury 18qq
o611 - Ilctipcnurus jlctus (rIese, 18q;)
o61z - Ilctipcnurus rcncdensis (Wurncke, 1q8;)
o61 - Ilctipcnurus ibericus (Wurncke, 1q;z)
o61q - Ilctipcnurus tenustus (ErIcIson, 18)
o61 - Melitturc (Petrusicnnc) ccudctc Prez, 18;q
o616 - Pcnurus (Pcnurus) cuIcuruLus (ScopoII 1;6)
o61; - Pcnurus (Pcnurus) cephclotes uLreIIIe, 1811
o618 - Pcnurus (Pcnurus) dcrius Wurncke, 1q;z
o61q - Pcnurus (Pcnurus) dentipes uLreIIIe, 1811
o6zo - Pcnurus (Pcnurus) perezi Suunders, 188z
o6z1 - Pcnurus (Pcnurus) tcchcli Prez, 18q
o6zz - Pcnurus (Eurtcltus) bunksIunus (KIrby 18oz)
o6z - Pcnurus (Pcchcephclopcnurus) ccnescens uLreIIIe, 1811
126
Aneo VII - Runking de polinizudores ibricos
o6zq - Pcnurus (Pcchcephclopcnurus) meridionclis PuLIny, OrLIz-SuncIez &
MIcIez, zoo
o6z - Pcnurinus clbopilosus (ucus, 18q6
o6z6 - Dujourec (Dujourec) hclictulc (NyIunder, 18z)
o6z; - Dujourec (Dujourec) trcutmcnni DusmeL, 1q
o6z8 - Dujourec (Dentirophites) cullei VucIuI, 18q;
o6zq - Dujourec (Dentirophites) lusitcnicc Ebmer, 1qqq
o6o - Dujourec (Cephclictoides) purudo u (MoruwILz 186;)
o61 - Dujourec (Glosscdujourec) lonilossc Ebmer, 1qq
o6z - Hclictus (Hclictus) csperulus Prez, 18q
o6 - Hclictus (Hclictus) brunnescens (Eversmunn, 18z)
o6q - Hclictus (Hclictus) cochlecritcrsis (Dours, 1q6)
o6 - Hclictus (Hclictus) crenicornis BILIgen, 1qz
o66 - Hclictus (Hclictus) eurncthus BILIgen, 1q1
o6; - Hclictus (Hclictus) jultipes (KIug, 181;)
o68 - Hclictus (Hclictus) jumctipennis BILIgen, 1qz
o6q - Hclictus (Hclictus) mcculctus SmILI, 18q8
o6qo - Hclictus (Hclictus) mcrocccnus BILIgen, 1qq
o6q1 - Hclictus (Hclictus) pctellctus MoruwILz, 18;
o6qz - Hclictus (Hclictus) prenceus Prez, 1qo
o6q - Hclictus (Hclictus) qucdricinctus (ubrIcIus, 1;;6)
o6qq - Hclictus (Hclictus) qucdripcrtitus BILIgen, 1qzq
o6q - Hclictus (Hclictus) rubIcundus CIrIsL, 1;q1)
o6q6 - Hclictus (Hclictus) sccbiosce (RossI, 1;qo)
o6q; - Hclictus (Hclictus) senilis (Eversmunn, 18z)
o6q8 - Hclictus (Hclictus) sexcinctus (ubrIcIus, 1;;)
o6qq - Hclictus (Hclictus) simplex BILIgen, 1qz
o6o - Hclictus (Hclictus) tetrczonius (KIug, 181;)
o61 - Hclictus (Hclictus) triditisus BILIgen, 1qz
o6z - Hclictus (Selcdonic) conjusus SmILI, 18
o6 - Hclictus (Selcdonic) emmeus Dours, 18;z
o6q - Hclictus (Selcdonic) nitclis Ebmer, 1q8
o6 - Hclictus (Selcdonic) selcdonius (ubrIcIus, 1;qq)
o66 - Hclictus (Selcdonic) smcrcdulus VucIuI, 18q
o6; - Hclictus (Selcdonic) subcurctus (RossI, 1;qz)
o68 - Hclictus (Vestitohclictus) pollinosus SIcIeI, 186o
o6q - Hclictus (Vestitohclictus) testitus epeIeLIer, 18q1
o66o - Lcsiolossum (Lcsiolossum) ceptiellum (SLrund, 1qoq)
o661 - Lcsiolossum (Lcsiolossum) clbocinctum (ucus, 18qq)
o66z - Lcsiolossum (Lcsiolossum) bimcculctum (Dours, 18;z)
o66 - Lcsiolossum (Lcsiolossum) bretitentre (ScIenck, 18)
o66q - Lcsiolossum (Lcsiolossum) consobrinus (Prez, 18q)
o66 - Lcsiolossum (Lcsiolossum) costulctum (KrIecIbuumer, 18;)
o666 - Lcsiolossum (Lcsiolossum) cristulc (Prez, 18q)
o66; - Lcsiolossum (Lcsiolossum) discum (SmILI, 18)
o668 - Lcsiolossum (Lcsiolossum) lcetictum (KIrby, 18oz)
o66q - Lcsiolossum (Lcsiolossum) lctitentre (ScIenck, 18)
o6;o - Lcsiolossum (Lcsiolossum ) IeucozonIum Ebmer, 1q;6
o6;1 - Lcsiolossum (Lcsiolossum) pcllens (BruII, 18z)
o6;z - Lcsiolossum (Lcsiolossum) perclctipes (BILIgen, 1qq)
o6; - Lcsiolossum (Lcsiolossum) prcsinum (SmILI, 18q8)
o6;q - Lcsiolossum (Lcsiolossum) qucdrinotctum (KIrby, 18oz)
o6; - Lcsiolossum (Lcsiolossum) sexnotctum (KIrby, 18oz)
o6;6 - Lcsiolossum (Lcsiolossum) subjcscictum (mIoII, 18z)
127
Polinizudores y biodiversidud
o6;; - Lcsiolossum (Lcsiolossum) xcnthopus (KIrby, 18oz)
o6;8 - Lcsiolossum (Etlceus) cerctum (KIrby, 18oz)
o6;q - Lcsiolossum (Etlceus) clbipes (ubrIcIus, 1;81)
o68o - Lcsiolossum (Etlceus) clbotirens (Prez, 18q)
o681 - Lcsiolossum (Etlceus) cnusticeps (PerkIns, 18q)
o68z - Lcsiolossum (Etlceus) cureimontcnum Ebmer, 1q;1
o68 - Lcsiolossum (Etlceus) cureolum (Prez, 1qo)
o68q - Lcsiolossum (Etlceus) breticorne (ScIenck, 18;o)
o68 - Lcssiolossum (Etlceus) bucccle (Prez, 1qo)
o686 - Lcsiolossum (Etlceus) cclcectum (ScopoII, 1;6)
o68; - Lcsiolossum (Etlceus) ccpitclis (Prez, 1qo)
o688 - Lcsiolossum (Etlceus) ccstilicnum (BILIgen, 1q1)
o68q - Lcsiolossum (Etlceus) clpecre (ScIenck, 18)
o6qo - Lcsiolossum (Etlceus) contexiusculum (ScIenck, 18)
o6q1 - Lcsiolossum (Etlceus) cortinum (MoruwILz, 18;6)
o6qz - Lcsiolossum (Etlceus) cupromiccns (Prez, 1qo)
o6q - Lcsiolossum (Etlceus) dusmeti (BILIgen, 1qzq)
o6qq - Lcsiolossum (Etlceus) elecns (epeIeLIer, 18q1)
o6q - Lcsiolossum (Etlceus) euboeense (SLrund, 1qoq)
o6q6 - Lcsiolossum (Etlceus) julticorne (KIrby, 18oz)
o6q; - Lcsiolossum (Etlceus) lcbriusculum (MoruwILz, 18;z)
o6q8 - Lcsiolossum (Etlceus) riseolum (MoruwILz, 18;z)
o6qq - Lcsiolossum (Etlceus) helios Ebmer, 1q8
o;oo - Lcsiolossum (Etlceus) ibericum Ebmer, 1q;
o;o1 - Lcsiolossum (Etlceus) immunitum (VucIuI, 18q)
o;oz - Lcsiolossum (Etlceus) intermedium (ScIenck, 1868)
o;o - Lcsiolossum (Etlceus) interruptum (Punzer, 1;q8)
o;oq - Lcsiolossum (Etlceus) lcete (KIrby, 18oz)
o;o - Lcsiolossum (Etlceus) lcticeps (ScIenck, 1868)
o;o6 - Lcsiolossum (Etlceus) limbellum tentrcle (Prez, 1qo)
o;o; - Lcsiolossum (Etlceus) lissonotum (NoskIewIcz, 1qz6)
o;o8 - Lcsiolossum (Etlceus) littorcle occitcnicum Ebmer, 1q;6
o;oq - Lcsiolossum (Etlceus) lucidulum (ScIenck, 1861)
o;1o - Lcsiolossum (Etlceus) mclcchurum (KIrby, 18oz)
o;11 - Lcsiolossum (Etlceus) mcrinctum (BruII, 18z)
o;1z - Lcsiolossum (Etlceus) mediterrcneum (BILIgen, 1qz6)
o;1 - Lcsiolossum (Etlceus) mesosclerum (Prez, 1qo)
o;1q - Lcsiolossum (Etlceus) minutissimum (KIrby, 18oz)
o;1 - Lcsiolossum (Etlceus) minutulum (ScIenck, 18)
o;16 - Lcsiolossum (Etlceus) morio (ubrIcIus, 1;q)
o;1; - Lcsiolossum (Etlceus) niripes (epeIeLIer, 18q1)
o;18 - Lcsiolossum (Etlceus) nitidiusculum (KIrby, 18oz)
o;1q - Lcsiolossum (Etlceus) orihuelicum (BILIgen, 1qzq)
o;zo - Lcsiolossum (Etlceus) pcrtulum (ScIenck, 18)
o;z1 - Lcsiolossum (Etlceus) pcuperctum (BruII, 18z)
o;zz - Lcsiolossum (Etlceus) pcuxillum (ScIenck, 18)
o;z - Lcsiolossum (Etlceus) phoenicurum (Wurncke, 1q;q)
o;zq - Lcsiolossum (Etlceus) politum (ScIenck, 18)
o;z - Lcsiolossum (Etlceus) pseudoplcnulum (BILIgen, 1qzq)
o;z6 - Lcsiolossum (Etlceus) punctctissimum (ScIenck, 18)
o;z; - Lcsiolossum (Etlceus) puncticolle (MoruwILz, 18;z)
o;z8 - Lcsiolossum (Etlceus) pmceum (ScIenck, 18)
o;zq - Lcsiolossum (Etlceus) qucdrisinctum (ScIenck, 18)
o;o - Lcsiolossum (Etlceus) semilucens (AIIken, 1q1q)
128
Aneo VII - Runking de polinizudores ibricos
o;1 - Lcsiolossum (Etlceus) smecthmcnellum (KIrby, 18oz)
o;z - Lcsiolossum (Etlceus) sphecodimorphum (VucIuI, 18qz)
o; - Lcsiolossum (Etlceus) strictijrons (VucIuI, 18q)
o;q - Lcsiolossum (Etlceus) subcnescens (Prez, 18q)
o; - Lcsiolossum (Etlceus) subhirtum (epeIeLIer, 18q1)
o;6 - Lcsiolossum (Etlceus) trcnsitorium (Prez, 1qo)
o;; - Lcsiolossum (Etlceus) trunccticolle (MoruwILz, 18;;)
o;8 - Lcsiolossum (Etlceus) terilicnum (Prez, 1qo)
o;q - Lcsiolossum (Etlceus) tillosulum (KIrby, 18oz)
o;qo - Lcsiolossum (Etlceus) tirens (ErIcIson, 18)
o;q1 - Nomioides (Celclictus) tcriectus (OIIvIer, 1;8q)
o;qz - Nomioides (Nomioides) jccilis (SmILI, 18)
o;q - Nomioides (Nomioides) minutissimus (RossI, 1;qo)
o;qq - Pseudcpis (Nomicpis) bispinosc (BruII, 18z)
o;q - Pseudcpis (Nomicpis) ditersipes (uLreIIIe, 18o6)
o;q6 - Pseudcpis (Nomicpis) monstrosc (CosLu, 1861)
o;q; - Pseudcpis (Nomicpis) tclc (GersLucker, 18;z)
o;q8 - Sphecodes clbilcbris (ubrIcIus, 1;q)
o;qq - Sphecodes clternctus SmILI, 18
o;o - Sphecodes crcssus TIomson, 18;o
o;1 - Sphecodes ephippius (Innueus, 1;6;)
o;z - Sphecodes ibbus (Innueus, 1;8)
o; - Sphecodes hirtellus BILIgen, 1qz
o;q - Sphecodes mcjclis Prez, 1qo
o; - Sphecodes mcrinctus Hugens, 188z
o;6 - Sphecodes monilicornis (KIrby, 18oz)
o;; - Sphecodes olitieri epeIeLIer y ServIIIe, 18z
o;8 - Sphecodes puncticeps TIomson, 18;o
o;q - Sphecodes pinuiculus Prez, 1qo
o;6o - Sphecodes pseudojcscictus BILIgen, 1qz
o;61 - Sphecodes reticulctus TIomson, 18;o
o;6z - Sphecodes rubicundus Hugens, 18;
o;6 - Sphecodes rujicrus (ErIcIson, 18)
o;6q - Sphecodes sccbricollis WesmueI, 18
o;6 - Sstrophc curticornis (ScopoII, 1;;o)
o;66 - Sstrophc plcnidens rcndimcro Prez, 1qo
o;6; - Alcstor ctropos epeIeLIer, 18q1
o;68 - Ccmponotus (Tcncemrmex) joreli Emery, 1881
o;6q - Cremctocster cuberti Emery, 186q
o;;o - Leptothorcx juentei SunLscII, 1qo1
o;;1 - Plciolepsis schmitzi oreI, 18q
o;;z - Projormicc lonisetc CoIIIngwood 1q;8
o;; - Tcpinomc nierrimum (NyIunder 186)
o;;q - embix zonctc KIug, 18
o;; - omblius (omblius) ccroni Buez, 1q8
o;;6 - omblius (omblius) cinercscens MIkun, 1;q6
o;;; - omblius (omblius) discolor MIkun, 1;q6
o;;8 - omblius (omblius) jimbrictus MeIgen, 18zo
o;;q - omblius (omblius) mcjor Innueus, 1;8
o;8o - omblius (omblius) minor Innueus, 1;8
o;81 - omblius (omblius) mus BIgoL, 186z
o;8z - omblius (omblius) jlctipes WIedemunn, 18z8
o;8 - omblius (Zephrectes) leucopus MucquurL, 18q6
o;8q - omblius (omblius) pintucrius Buez, 1q8
129
Polinizudores y biodiversidud
o;8 - Sstoechus ctenopterus (MIkun, 1;8;)
o;86 - Lucilic sericctc (MeIgen, 18z6)
o;8; - Sccthophcc stercorcric (Innueus, 1;8)
o;88 - Eristclis tencx (Innueus, 1;8)
o;8q - Eupeodes corollce (ubrIcIus, 1;qq)
o;qo - Episrphus bcltectus ( De Geer, 1;;6)
o;q1 - Melisccetc curicollis (MeIgen, 18zz)
o;qz - Sccetc prcstri (Innueus, 1;8)
o;q - Volucellc elecns oew, 186z
o;qq - Volucellc incnis (Innueus, 1;8)
o;q - Volucellc zoncric (Podu, 1;61)
o;q6 - Hesperic commc (Innueus, 1;8)
o;q; - Spiclic sertorius (HoIImunnsegg, 18oq)
o;q8 - Thmelicus ccteon (RoLLemburg, 1;;)
o;qq - Lccenc phlcecs (Innueus, 1;61)
o8oo - Polommctus (Polommctus) escheri (Hubner, 18z)
o8o1 - Polommctus (Lscndrc) clbiccns (GerIurd, 181)
o8oz - Arnnis (Arnni) pcphic (Innueus, 1;8)
o8o - Arnnis (Icbricicnc) cdippe (DenIs & ScIIIIermuIIer, 1;;)
o8oq - Arnnis (Pcndoricnc) pcndorc (DenIs & ScIIIIermuIIer, 1;;)
o8o - Issoric (Issoric) lcthonic (Innueus, 1;8)
o8o6 - Iphiclides podclirius (Innueus, 1;8)
o8o; - Pcpilio mcchcon Innueus, 1;8
o8o8 - Colics croceus (ourcroy, 1;8)
o8oq - Gonepterx cleopctrc Innueus, 1;8
o81o - Gonepterx rhcmni Innueus, 1;8
o811 - Pontic dcplidice (Innueus, 1;8)
o81z - Melcncric clcthec (Innueus, 1;8)
o81 - Pronic bcthsebc (ubrIcIus, 1;q)
o81q - Cetonic curctc (Innueus, 1;61)
o81 - Dxthrec junestc (Podu, 1;61)
o816 - Protcetic (Netocic) cuprec (ubrIcIus, 1;;)
o81; - Tropinotc (Tropinotc) squclidc (ScopoII, 1;8)
o818 - Exosomc lusitcnicc Innueus, 1;6;
o81q - Lcchncec pubescens DuIour, 1qzo
o8zo - Attcenus lobctus RosIenIuuer, 186
o8z1 - Attcenus uLreIIIe, 18oz spp.
o8zz - Anthrenus MIIer, 1;6q spp.
130
Listudo provisionul de interucciones
pluntu-polinizudor en Ispuu
Aneo VIII
Hclimium hclimijolium
Helichrsum piccrdii
Dcphne nidium
Silene cilictc
Dcphne nidium
Lobulcric mcritimc
Ericccilicris
Lonicercpericlmenum
Aspcrcus cphllus
Dcphne nidium
Ericccilicris
Mirtus communis
Helicnthus cnnus
Dcphne nidium
Lctcndulclctijolic
Pceonic broteroi
Euphorbic dendroides
Hormcthophllc spinosc
Ersimummediohispcnicum
Pceonic broteroi
Rubus ulmijolius
Dphrs spheodes
Prunus dulcis
Dphrs siculc
Dphrs lutec
Rosmcrinus ojjicinclis
Dphrs lupercclis
Dphrs crnoldii
Pluntu Polinizudor Citudo por
Acmcedorc sp.
Acmcedorc sp.
Acrobcsis porphrellc
Alcis urticce ()
Arotis putc
Alleculidce
Ameillc(-jcscictc
Ameillc(-jcscictc
Ameillcjcscictc
Ameillcjcscictc
Ameillcjcscictc
Ameillcjcscictc
Ameillcqucdrijcscictc ()
Ammophilchedeni
Ammophilcsp. (cjj. scbulosc)
Ampedus pomorum()
Ancistrocerus ebusicnus ()
Andrenc cjrensis
Andrenccilissimc
Andrenc cssimilis
Andrenccssimilis subsp. cllicc
Andrenc bcrbilcbris ()
Andrenc bicolor ()
Andrenc bicolor ssp. nirosternc
Andrencbicolor ssp. nirosternc ()
Andrenc bicolor subsp. nirosternc
Andrencbicolor ()
Andrenc bicolor ()
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
GImnez BenuvIdes et.cl., zoo;
Herreru, J., 1q88
Gmez, zooo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
SuncIez-uIuenLe et.cl., 1qqq
TruveseL & Suez, 1qq;
Gmez & Zumoru, 1qqq
Gmez, zoo
SuncIez-uIuenLe et.cl., 1qqq
Herreru, J., 1q88
uruRuIz, zo1o
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
Herreru, J., 1q88
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
() poLencIuI () vIsILunLe
131
Polinizudores y biodiversidud
Pluntu Polinizudor Citudo por
Dsiris qucdripcrtitc
Dphrs spheodes
Dphrs crcchnitijormis
Dphrs pcssionis
Dphrs tcsconicc
Dphrs spheodes
Dphrs lutec
Dphrs spheodes
Dphrs lutec
Dphrs crcneolc
Dphrs cmoninii
Dphrs jcbrellc
Dphrs bilunulctc
Dphrs sulcctc
Prunus dulcis
Dphrs clcrtensis
Dphrs lupercclis
Dphrs crnoldii
Dphrs tcsconicc
Prunus dulcis
Dphrs cteronensis
Dphrs siculc
Armerictellutinc
Rosmcrinus ojjicinclis
Rubus ulmijolius
Thmus mcstichinc
Dphrs lutec
Dphrs crcneolc
Dphrs spheodes
Dphrs riojcnc
Prunus dulcis
Dphrs incubccec
Dphrs crnoldii
Dphrs lupercclis
Dphrs riojcnc
Cistus libcnotis
Cistus scltijolius
Prunus dulcis
Dphrs incubccec
Dphrs spheodes
Dphrs lutec
Dphrs clcrtensis
Dphrs crcchnitijormis
Dphrs crcneolc
Andrenc bimcculctc
Andrenc bimcculctc ssp. lichctc
Andrenc ccrcntonicc ()
Andrenc ccrboncric
Andrenc ccrboncric()
Andrenc cinercric ()
Andrenc cinerec ssp. cinerec
Andrenc cinerec ssp. cinerec ()
Andrenc cinerec ssp. Ellipticc
Andrenc combinctc
Andrenc combinctc
Andrenc jcbrellc
Andrenc jlctipes
Andrenc jlctipes
Andrenc jlctipes ()
Andrenc jlctipes ssp. puber ()
Andrenc jlctipes ()
Andrenc jlctipes ()
Andrenc jlctipes ()
Andrenc jlorentinc ()
Andrenc hcttorjicnc
Andrenc hesperic
Andrenc hispcnic
Andrenc hispcnic
Andrenc hispcnic
Andrenc hispcnic
Andrenc humilis ()
Andrenc lcthri ()
Andrenc limctc
Andrenc limbctc
Andrenc minutulc ()
Andrenc morio ssp. luubris
Andrenc nirocenec
Andrenc nirocenec
Andrenc nirocenec
Andrenc nirocenec
Andrenc nirocenec
Andrenc nirocenec ()
Andrenc nirocenec ssp. nirosericec
Andrenc nirocenec ssp. nirosericec
Andrenc nirocenec ssp. nirosericec ()
Andrenc nirocenec ssp. nirosericec ()
Andrenc nirocenec ()
Andrenc nirocenec ()
Herreru, J., 1q88
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
() poLencIuI () vIsILunLe
132
Aneo VIII - Listudo provisionul de interucciones pluntu-polinizudor en Ispuu
Dphrs cmoninii
Dphrs tirescens
Dphrs lutec
Dphrs clcrtensis
Hormcthophllc spinosc
Hormcthophllcspinosc
Hormcthophllcspinosc
Dphrs sulcctc
Prunus dulcis
Dphrs lutec
Dphrs clcrtensis
Dphrs lutec
Dphrs clcrtensis
Dphrs lutec
Dphrs crcchnitijormis
Gercnium cczorlense
Cistus scltijolius
Moriccndicmoriccndioides
Pceonic broteroi
uxus bclecricc
Helleborus joetidus
Hclimium commutctum
Rosmcrinus ojjicinclis
Prunus dulcis
Prunus dulcis
Dphrs spheodes
Prunus dulcis
Dphrs clcrtensis
Dphrs crcchnitijormis
Dphrs lutec
Dphrs lucentinc
Dphrs siculc
Dphrs bilunulctc
Dphrs dicnicc
Dphrs sulcctc
Sorbus cric
Hclimium commutctum
Hclimium hclimijolium
Ersimummediohispcnicum
Ersimummediohispcnicum
Cistus libcnotis
Lctcndulclctijolic
Dcphne nidium
Thmus mcstichinc
Pluntu Polinizudor Citudo por
Andrenc nirocenec ()
Andrenc nirocenec ()
Andrenc niroolitccec
Andrenc niroolitccec()
Andrenc nitectc
Andrenc ocrectc
Andrencotctulc
Andrenc otctulc
Andrenc otctulc ()
Andrenc otctulc ssp. otctulc ()
Andrenc otctulc ssp. otctulc ()
Andrenc otctulc ssp. poupilleri ()
Andrenc otctulc ssp. poupillieri ()
Andrenc senecionis
Andrenc senecionis ()
Andrenc sp
Andrenc sp.
Andrenc sp.
Andrenc sp. ()
Andrencsp. ()
Andrenc spp.
Andrenc squclidc
Andrenc squclidc
Andrenc tenuistrictc()
Andrencthorccicc()
Andrencthorcciccssp. melcnopterc ()
Andrenc trimmercnc ()
Andrenc trimmercnc()
Andrenc trimmercnc ()
Andrenc trimmercnc ()
Andrenc tulpeculc
Andrenc tulpeculc
Andrenc tulpeculc()
Andrenc tulpeculc()
Andrenc uillellc
Andrenidce
Anthcxic dimidictc
Anthcxicdimidictc
Anthcxicjumerulc
Anthcxicjunerulc
Anthcxic pcrcllelc
Anthidiellumbretiusculum
Anthidiellumstrictum
Anthidiellumstrictum
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
Gmez & Zumoru, 1qqq
Gmez & Zumoru, 1qqq
Gmez & Zumoru, 1qqq
uruRuIz, zo1o
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
BIuncu et.cl., 1qqq
Herreru, J., 1q88
Gmez, 1qq6
SuncIez-uIuenLe et.cl, 1qqq
uzuro & TruveseL, zoo
SuncIez-uIuenLe et.cl, zoo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
uru RuIz, zo1o
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
BIuncu et.cl., zooo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Gmez, zoo
Gmez, zoo
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
() poLencIuI () vIsILunLe
133
Polinizudores y biodiversidud
Lctcndulclctijolic
Antirrhinum rcniticum
Lctcndulclctijolic
Antirrhinum brcun-blcnquetii
Antirrhinumrcniticum
Antirrhinumchcridemi
Echium plcntcineum
Euphorbicdendroides
Helleborus joetidus
Lctcndulcstoechcs
Echium plcntcineum
Ersimummediohispcnicum
Antirrhinum rcniticum
Lctcndulclctijolic
Dphrs dris
Dphrs clcrtensis
Euphorbic dendroides
Silene ccutijolic
Lctcndulclctijolic
Antirrhinum chcridemi
Lctcndulc stoechcs
Rosmcrinus ojjicinclis
Prunus dulcis
Prunus dulcis
Lctcndulclctijolic
Antirrhinum chcridemi
Prunus dulcis
Lctcndulclctijolic
Prunus dulcis
Moriccndicmoriccndioides
Polclctcredce
Antirrhinum rcniticum
Lithodorcnitidc
Ersimummediohispcnicum
Silene ccutijolic
Stcurcccnthus enistoides
Pceonic broteroi
Prunus dulcis
Cochlecriccrconensis subsp. crconensis
Hormcthophllc spinosc
Armerictellutinc
Cistus libcnotis
Cistus scltijolius
Hclimium hclimijolium
Pluntu Polinizudor Citudo por
Anthidiumcinulclum
Anthidiumcinulctum
Anthidiumjlorentinum
Anthidiummcnicctum
Anthidiumsp.
Anthidiumsticticum
Anthochcris ccrdcmines ()
Anthomlcconjuscnec()
Anthophorcccertorum
Anthophorcccertorum
Anthophorcccertorum
Anthophorccestitclis
Anthophorccjjinis
Anthophorcclbienc
Anthophorccltroclbc
Anthophorcctroclbc
Anthophorcbclecricc ()
Anthophorccrcssipes
Anthophorccrcssipes
Anthophorcdispcr
Anthophorcdispcr
Anthophorcdispcr
Anthophorcdispcr ()
Anthophorcleucophcec()
Anthophorcochroleucc
Anthophorcplumipes
Anthophorcplumipes ()
Anthophorcqucdrijcscictc
Anthophorcromcndii ()
Anthophorcromcndii Lep
Anthophorcsp.
Anthophorcsp.
Anthophorcsp.
Anthophorcsp.
Anthophorcsp.
Anthophorcsp.
Anthophorcsp. ()
Anthophorcsubterrcnec ()
Anthrcx cnthrcx
Anthrcx sp.
Anthrenus sp.
Anthrenus sp.
Anthrenus sp.
Anthrenus sp.
Herreru, C. M., 1q88
Vurgus et.cl., zo1o
Herreru, C. M., 1q88
Vurgus et.cl., zo1o
Vurgus et.cl., zo1o
Vurgus et.cl., zo1o
GuILIun et.cl, 1qq
TruveseL & Suez, 1qq;
SuncIez-uIuenLe et.cl, zoo
Herreru, J., 1q88
GuILIun et.cl, 1qq
Gmez, zoo
Vurgus et.cl., zo1o
Herreru, C. M., 1q88
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
TruveseL & Suez, 1qq;
BuIde, zoo6
Herreru, C. M., 1q88
Vurgus et.cl., zo1o
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Herreru, C. M., 1q88
Vurgus et.cl., zo1o
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Herreru, C. M., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Gmez, 1qq6
CusLro et.cl., zooq
Vurgus et.cl., zo1o
BIuncu et.cl., 1qqq
Gmez, zoo
BuIde, zoo6
Herreru, J., 1q88
SuncIez-uIuenLe et.cl, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Guzmun, 1qq8
Gmez & Zumoru, 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
() poLencIuI () vIsILunLe
134
Aneo VIII - Listudo provisionul de interucciones pluntu-polinizudor en Ispuu
Helicnthemum croceum
Helichrsum piccrdii
Dsiris clbc
Rubus ulmijolius
Thmus mcstichinc
Ctinus hpocistis
Primulcelctior subsp. lojthousei
Polclcbclcnsce
Helicnthus cnnus
Prunus dulcis
Hormcthophllcspinosc
Antirrhinum chcridemi
Seseli intrincctum
Helicnthemum clpoides
Helleborus joetidus
Silene ccutijolic
Ccllunctulcris
Cistus libcnotis
Cistus scltijolius
Ctisus rcndijlorus
Hclimium commutctum
Hclimium hclimijolium
Lctcndulcstoechcs
Dsiris qucdripcrtitc
Phillrec cnustijolic
Rosmcrinus ojjicinclis
Rubus ulmijolius
Stcurcccnthus enistoides
Ulex minor
Ulex pcrtijlorus
Echium plcntcineum
Lctcndulclctijolic
Persec cmericcnc
Pceonic broteroi
uxus bclecricc
Ersimummediohispcnicum
Echium plcntcineum
Dphrs insectijerc
Dphrs insectijerc
Dphrs spheodes
Lctcndulc lctijolic
Ccllunctulcris
Dcphne nidium
Echium plcntcineum
Pluntu Polinizudor Citudo por
Anthrenus sp.
Anthrenus sp.
Anthrenus sp.
Anthrenus sp.
Anthrenus sp.
Aphcenocster senilis
Aphididce
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc
Apis mellijerc ()
Apis mellijerc ()
Aplocnemus cubei
Aporiccrctcei
Aroortes jcrei
Aroortes mstcceus
Aroortes mstcceus ()
Arnnis pcphic
Aricic crcmerc
Aricic crcmerc
Artoeicrcpce ()
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
de Vegu et.cl., zooq
BIuncu et.cl., zooo
Buures et.cl., zoo8
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Gmez & Zumoru, 1qqq
Vurgus et.cl., zo1o
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., zooo
SuncIez-uIuenLe et.cl, zoo
BuIde, zoo6
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
GuILIun et.cl, 1qq
Herreru, C. M., 1q88
Cubezus & Cuevus, zoo;
SuncIez-uIuenLe et.cl, 1qqq
uzuro & TruveseL, zoo
Gmez, zoo
GuILIun et.cl, 1qq
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
GuILIun et.cl, 1qq
() poLencIuI () vIsILunLe
135
Polinizudores y biodiversidud
Hclimium commutctum
Dcphne nidium
Dcphne nidium
Dcphne nidium
Lctcndulclctijolic
uxus bclecricc
Iicus ccricc
Dphrs insectijerc
Antirrhinum brcun-blcnquetii
Silene ccutijolic
Dphrs speculum
Lctcndulcstoechcs
Rubus ulmijolius
Lctcndulclctijolic
Antirrhinum brcun-blcnquetii
Polclc tcredce
Antirrhinum brcun-blcnquetii
Helleborus joetidus
Silene ccutijolic
Lctcndulclctijolic
Dphrs speculum
Dphrs speculum
Helleborus joetidus
Dphrs speculum
Dphrs speculum
Antirrhinum brcun-blcnquetii
Antirrhinum chcridemi
Aquileic prencicc subsp. Cczorlensis
Atropc bceticc
Silene ccutijolic
Delphiniumbolosii
Cucurbitcpepo
Prunus dulcis
Helleborus joetidus
Silene ccutijolic
Echium plcntcineum
Lctcndulclctijolic
Persec cmericcnc
Pceonic broteroi
Dphrs speculum
Dphrs bomblijlorc
Dphrs tenthredinijerc
Rhododendron ponticumsubsp. bceticum
Delphinium bolosii
Pluntu Polinizudor Citudo por
Attcenus sp.
Autorcphccmmc
embixjlctescens
embix olitccec
embix zonctc
ibiosp. ()
lcstophcc psenes
oloriceurphrosne ()
ombus hortorum
ombus hortorum
ombus lcpidcrius ssp. decipiens ()
ombus lucorum
ombus lucorum
ombus lucorum
ombus muscorum
ombus pcscuorum
ombus pcscuorum
ombus pcscuorum
ombus pcscuorum
ombus pcscuorum
ombus pcscuorumssp. bojili ()
ombus pcscuorumssp. dusmeti ()
ombus prctorum
ombus prctorumssp. scntonce ()
ombus ruderctus ssp. ruderctus ()
ombus sp.
ombus sp.
ombus sp.
ombus sp.
ombus sp.
ombus sp.
ombus terrestris
ombus terrestris
ombus terrestris
ombus terrestris
ombus terrestris
ombus terrestris
ombus terrestris
ombus terrestris ()
ombus terrestris ssp. lusitcnicus ()
ombus terrestris ssp. lusitcnicus ()
ombus testclis ssp. benbereri ()
ombliidce
ombliidce
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
uzuro & TruveseL, zoo
KjeIIberg eL.uI., 1q8;
uruRuIz, zo1o
Vurgus et.cl., zo1o
BuIde, zoo6
uruRuIz, zo1o
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q8;
Vurgus et.cl., zo1o
CusLroet.cl., zooq
Vurgus et.cl., zo1o
SuncIez-uIuenLe et.cl, zoo
BuIde, zoo6
Herreru, C. M., 1q88
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
SuncIez-uIuenLe et.cl, zoo
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
Vurgus et.cl., zo1o
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., 1qqq
BuIde, zoo6
BoscIet.cl., 1qq8
Guerru-Sunz et.cl, zoo;
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
SuncIez-uIuenLe et.cl, zoo
BuIde, zoo6
GuILIun eL.uI, 1qq
Herreru, C. M., 1q88
Cubezus & Cuevus, zoo;
SuncIez-uIuenLe et.cl, 1qqq
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
BIuncu et.cl., 1qqq
BoscI et.cl., 1qq8
() poLencIuI () vIsILunLe
136
Aneo VIII - Listudo provisionul de interucciones pluntu-polinizudor en Ispuu
Lobulcric mcritimc
Hormcthophllcspinosc
Lctcndulclctijolic
Lctcndulcstoechcs
Cistus libcnotis
Lctcndulcstoechcs
Lctcndulc stoechcs
Cochlecriccrconensis subsp. crconensis
Ersimummediohispcnicum
Ersimummediohispcnicum
Echium plcntcineum
uxus bclecricc
Pinuiculctcllisneriijolic
Ersimummediohispcnicum
Ersimummediohispcnicum
Silene ccutijolic
Hclimium commutctum
Lctcndulcstoechcs
Rosmcrinus ojjicinclis
uxus bclecricc
Lctcndulclctijolic
Leontodonmicrocephclus
Hclimium hclimijolium
Pceonic broteroi
Ersimummediohispcnicum
Helicnthus cnnus
Prunus dulcis
Euphorbicdendroides
uxus bclecricc
Euphorbicchcrccics
Euphorbicchcrccics
Euphorbicdendroides
Euonmus lctijolius
Viburnum opulus
Lctcndulclctijolic
Lobulcric mcritimc
Armerictellutinc
Aspcrcus cphllus
Ccllunctulcris
Cistus libcnotis
Cistus scltijolius
Dcphne nidium
Hclimium commutctum
Helichrsum piccrdii
Pluntu Polinizudor Citudo por
ombliidce
ombliidce
ombliidce
omblius crentijrons
omblius cter
omblius cter
omblius jultescens
omblius mcjor
omblius mcjor
omblius mcjor
omblius mcjor ()
omblius medius ()
omblius sp.
omblius sp.
omblius sp.
omblius sp.
omblius torquctus
omblius torquctus
omblius torquctus
rcchiclec clbolinectc ()
renthis heccte +dcphne
ruchidce
ruchidce
Cclcthus rubeus ()
Cclliphorcsp.
Cclliphorcticinc ()
Cclliphorcticinc ()
Cclliphorcticinc ()
Cclliphorcticinc ()
Cclliphorctomitoric ()
Cclliphorctomitoric ()
Cclliphorctomitoric ()
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Gmez, zooo
Gmez & Zumoru, 1qqq
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Guzmun, 1qq8
Gmez, zoo
Gmez, zoo
GuILIun eL.uI, 1qq
uzuro & TruveseL, zoo
BIuncu et.cl., zooo
Gmez, zoo
Gmez, zoo
BuIde, zoo6
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
uzuro & TruveseL, zoo
Herreru, C. M., 1q88
BIuncu et.cl., zooo
Herreru, J., 1q88
SuncIez-uIuenLe et.cl, 1qqq
Gmez, zoo
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
TruveseL & Suez, 1qq;
uzuro & TruveseL, zoo
BIuncuIorL & Gmez, zoo
BIuncuIorL & Gmez, zoo
TruveseL & Suez, 1qq;
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., zooo
Herreru, C. M., 1q88
Gmez, zooo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
() poLencIuI () vIsILunLe
137
Polinizudores y biodiversidud
Lctcndulcstoechcs
Dsiris clbc
Dsiris qucdripcrtitc
Rosmcrinus ojjicinclis
Rubus ulmijolius
Smilcx csperc
Thmus mcstichinc
Ulex minor
Ulex pcrtijlorus
Euphorbicchcrccics
Seseli intrincctum
Chcmcerops humilis
Cistus scltijolius
Dphrs insectijerc
Lobulcric mcritimc
Ctinus hpocistis
Dsiris qucdripcrtitc
Dphrs speculumsubsp. speculum
Cistus libcnotis
Cistus scltijolius
Hclimium hclimijolium
Mirtus communis
Echium plcntcineum
Cistus libcnotis
Helicnthus cnnus
Aspcrcus cphllus
Ersimummediohispcnicum
Lobulcric mcritimc
Cistus scltijolius
Helicnthus cnnus
Helicnthus cnnus
Antirrhinumbrcun-blcnquetii
Antirrhinum chcridemi
Ersimummediohispcnicum
Ccllunctulcris
Cistus scltijolius
Dcphne nidium
Lctcndulcstoechcs
Mirtus communis
Rubus ulmijolius
Thmus mcstichinc
uxus bclecricc
Antirrhinum rcniticum
Aspcrcus cphllus
Pluntu Polinizudor Citudo por
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Cclliphoridce
Ccmponotus cruentctus ()
Ccmponotus joreli
Ccmponotus lcterclis
Ccmponotus lcterclis
Ccmponotus liniperdc()
Ccmponotus miccns
Ccmponotus pilicornis
Ccmponotus sicheli
Ccmpsoscoliccilictc
Ccnthcridce
Ccnthcridce
Ccnthcridce
Ccnthcridce
Ccrcbidce
Ccrdiophorus bipunctctus
Ccrpocoris mediterrcneus ()
Cctclphis ticticc
Cercmbcidce
Cercmbcidce
Cercmbcidce
Cerctinc ccllosc()
Cerctinc chclcites ()
Cerctinc cucurbitinc
Cerctinccucurbitinc
Cerctinccucurbitinc
Cerctinccucurbitinc
Cerctinccucurbitinc
Cerctinccucurbitinc
Cerctinccucurbitinc
Cerctinccucurbitinc
Cerctinccucurbitinc
Cerctinccucurbitinc
Cerctinccucurbitinc ()
Cerctinc cucurbititc
Cerctincccnec
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
BIuncuIorL & Gmez, zoo
BIuncu eL.uI., 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
uru RuIz, zo1o
Gmez, zooo
de Vegu et.cl., zooq
Herreru, J., 1q88
BIuncu et.cl., 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
GuILIunet.cl, 1qq
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Herreru, J., 1q88
Gmez, zoo
Gmez, zooo
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Vurgus et.cl., zo1o
Vurgus et.cl., zo1o
Gmez, zoo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
uzuro & TruveseL, zoo
Vurgus et.cl., zo1o
Herreru, J., 1q88
() poLencIuI () vIsILunLe
138
Aneo VIII - Listudo provisionul de interucciones pluntu-polinizudor en Ispuu
Dcphne nidium
Ericccilicris
Helichrsum piccrdii
Lctcndulclctijolic
Helicnthus cnnus
Dcphne nidium
Ericc cilicris
Rosmcrinus ojjicinclis
Ccllunctulcris
Smilcx csperc
Dsiris qucdripcrtitc
Thmus mcstichinc
Dcphne nidium
Pceonic broteroi
Lobulcric mcritimc
Antirrhinum chcridemi
Dphrs ctlcnticc
Dphrs cctclcunicc
Dphrs clcrtensis
Antirrhinum chcridemi
Dphrs bclecricc
Cistus libcnotis
Hclimium hclimijolium
Silene ccutijolic
Helicnthus cnnus
Helicnthus cnnus
Hormcthophllc spinosc
Smilcx csperc
Lctcndulclctijolic
Lobulcric mcritimc
Ersimummediohispcnicum
Prunus dulcis
Pceonic broteroi
Helicnthus cnnus
Helicnthus cnnus
Lctcndulc lctijolic
Cochlecriccrconensissubsp. crconensis
Cochlecriccrconensis subsp. nctcrrcnc
Androcmbiumeuropceum
Helicnthemun rcncudii
Helicnthemun tiscidulumsubsp. Gucdiccicnum
Leontodonbori
Primulcelctior subsp. lojthousei
Senecionetcdensis
Pluntu Polinizudor Citudo por
Cerctinc ccnec
Cerctinc ccnec
Cerctinc ccnec
Cerctinc ccnec +mocscri
Cerctinc dcllctorrecnc ()
Cerctinc mocscri
Cerctinc mocscri
Cerctinc mocscri
Cerceris crencric
Cerceris crencric
Cerceris rbiensis
Cerceris rbiensis
Cerocclc sccpulosc
Cetonicsp. ()
Chclcididce
Chclicodomc lejebtrei
Chclicodomc pcrietinc
Chclicodomc prencicc
Chclicodomc prenciccssp. prencicc()
Chclicodomc siculc
Chclicodomc siculc
Chcsmctopterus sp.
Chcsmctopterus sp.
Chelostomcsp.
Chrsomicclbiceps ()
Chrsoperlc ccrnec ()
Chrsotoxum intermedium
Chrsotoxum intermedium
Chrsotoxum intermedium
Cloropidce
Coccinellcseptempunctctc
Coccinellcseptempunctctc ()
Coccinellcseptempunctctc ()
Coelioxs cjrc()
Coelioxs hcemorrhoc()
Coenonnphc dorus
Colepterc
Colepterc
Colepterc
Colepterc
Colepterc
Colepterc
Colepterc
Colepterc
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
SuncIez-uIuenLeet.cl, 1qqq
Gmez, zooo
Vurgus eL.uI., zo1o
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
Vurgus et.cl., zo1o
uruRuIz, zo1o
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
BuIde, zoo6
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Gmez & Zumoru, 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Gmez, zooo
Gmez, zoo
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
SuncIez-uIuenLeet.cl, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Herreru, C. M., 1q88
Guzmun, 1qq8
Guzmun, 1qq8
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
() poLencIuI () vIsILunLe
139
Lctcndulclctijolic
Dcphne nidium
Echium plcntcineum
Armeric tellutinc
Cistus scltijolius
Dsiris qucdripcrtitc
Dphrs clcrtensis
Aspcrcus cphllus
Ccllunctulcris
Dcphne nidium
Helichrsum piccrdii
Dphrs crcchnitijormis
Dphrs occidentclis
Dphrs clcrtensis
Dphrs ccstellcnc
Dphrs insectijerc
Dphrs spheodes
Dphrs tcsconicc
Helichrsumpiccrdii
Hormcthophllcspinosc
Smilcx csperc
Stcurcccnthus enistoides
Ccllunctulcris
Dcphne nidium
Ulex minor
Cistus libcnotis
Cistus scltijolius
Lctcndulclctijolic
Hclimium hclimijolium
Thmus mcstichinc
Thmus mcstichinc
Lobulcricmcritimc
Armerictellutinc
Ctinus hpocistis
Ctinus hpocistis
Euphorbicchcrccics
Prunus dulcis
Lobulcric mcritimc
Chcmcerops humilis
uxus bclecricc
Euphorbicdendroides
Armerictellutinc
Dcphne nidium
Rubus ulmijolius
Pluntu Polinizudor Citudo por
Colics crocec
Colics croceus
Colics croceus ()
Colletes ccutus
Colletes ccutus
Colletes ccutus
Colletes clbomcculctus ()
Colletes ccspicus subsp. dusmeti
Colletes ccspicus subsp. dusmeti
Colletes ccspicus subsp. dusmeti
Colletes ccspicus subsp. dusmeti
Colletes cuniculcrius
Colletes cuniculcrius
Colletes cuniculcrius ()
Colletes cuniculcrius ()
Colletes cuniculcrius ()
Colletes cuniculcrius ()
Colletes cuniculcrius ()
Colletes jodiens subsp. hispcnicus
Colletes sp.
Colletes sp.
Colletes sp.
Colletes succintus
Colletes succintus
Colletes succintus
Conophorus juminertis
Conophorus juminertis
Conops sp.
Coptocephclc scopolinc
Coptocephclc unijcscictc
Coptocephclc unijcscictc
Cremctocster cuberti
Cremctocster cuberti
Cremctocster cuberti
Cremctocster scutellcris
Cremctocster scutellcris ()
Criorrhincsp. ()
Curculionidce
Curculionidce
Cnthicccrdui ()
Cnthicccrduii ()
Dcspodc cinulctc
Dcspodc cinulctc
Dcspodc cinulctc
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
GuILIun et.cl, 1qq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
uru RuIz, zo1o
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
Herreru, J., 1q88
Gmez & Zumoru, 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Gmez, zooo
Herreru, J., 1q88
de Vegu et.cl., zooq
de Vegu et.cl., zooq
BIuncuIorL & Gmez, zoo
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Gmez, zooo
Herreru, J., 1q88
uzuro& TruveseL, zoo
TruveseL & Suez, 1qq;
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Polinizudores y biodiversidud
() poLencIuI () vIsILunLe
140
Aneo VIII - Listudo provisionul de interucciones pluntu-polinizudor en Ispuu
Thmus mcstichinc
Cistus libcnotis
Dphrs ternixic
Dphrs speculum
Ersimummediohispcnicum
Lobulcric mcritimc
Moriccndicmoriccndioides
Cistus libcnotis
Cistus scltijolius
Sorbus cric
Antirrhinumchcridemi
Cistus scltijolius
Cochlecriccrconensis subsp. crconensis
Cochlecriccrconensis subsp. nctcrrcnc
Androcmbiumeuropceum
Senecioelodes
Erieronjriidus
Leontodonbori
Leontodonmicrocephclus
Limoniumtcbernense
Lincricniriccns
Primulcelctior subsp. lojthousei
Senecionetcdensis
Silene ccutijolic
Arencricnetcdensis
Centcurecmontcolc
Dcphne nidium
Lctcndulcstoechcs
Euphorbic chcrccics
Pceonic broteroi
Lobulcric mcritimc
Hormcthophllcspinosc
Dcphne nidium
Lobulcric mcritimc
Dcphne nidium
Helichrsum piccrdii
Thmus mcstichinc
Ersimummediohispcnicum
Lobulcric mcritimc
Ilex cquijolium
Ccllunctulcris
uxus bclecricc
Euphorbic dendroides
Dcphne nidium
Pluntu Polinizudor Citudo por
Dcspodc cinulctc
Dcspodc ibericc
Dcsscolic cilictc
Dcsscoliccilictc()
Dcstes subceneus
Dcstidce
Dcstidce ()
Deilus sp.
Deilus sp.
Dermestidce
Diclictus sp.
Diodontus insidiosus
Dpterc
Dpterc
Dpterc
Dpterc
Dpterc
Dpterc
Dpterc
Dpterc
Dpterc
Dpterc
Dpterc
Dpterc
Dpterc ()
Dpterc ()
Discestrcsodce
Dischistus senex
Dolichotespulc sp()
Drcpetes sp. ()
Drosophilidce
Dujourec pcrcdoxc
Edemc complcnc
Elcteridce
Ells cillosc
Ells cillosc
Ells cillosc
Emcopus ibericus
Empididce
Empididce
Epeolus jcllcx
Ephisirphus bcltectus ()
Ephdridce ()
Episrphus curicollis
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
Gmez, zoo
Gmez, zooo
Gmez, 1qq6
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., 1qqq
Herreru, J., 1q88
Guzmun, 1qq8
Guzmun, 1qq8
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BuIde, zoo6
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., zooo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
BIuncuIorL & Gmez, zoo
SuncIez-uIuenLe et.cl, 1qqq
Gmez, zooo
Gmez & Zumoru, 1qqq
Herreru, J., 1q88
Gmez, zooo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Gmez, zoo
Gmez, zooo
BIuncu et.cl., zooo
Herreru, J., 1q88
uzuro & TruveseL, zoo
TruveseL & Suez, 1qq;
Herreru, J., 1q88
() poLencIuI () vIsILunLe
141
Polinizudores y biodiversidud
Rosmcrinus ojjicinclis
Smilcx csperc
Ulex minor
Ccllunctulcris
Dcphne nidium
Smilcx csperc
Euphorbicchcrccics
Euphorbicdendroides
Prunus dulcis
Prunus dulcis
Dcphne nidium
Hormcthophllcspinosc
Dcphne nidium
Helicnthus cnnus
Ccllunctulcris
Cistus scltijolius
Dcphne nidium
Silene cilictc
Hormcthophllcspinosc
Armerictellutinc
Ccllunctulcris
Dcphne nidium
Ericc cilicris
Hclimium commutctum
Lctcndulcstoechcs
Dsiris qucdripcrtitc
Rosmcrinus ojjicinclis
Rubus ulmijolius
Ulex pcrtijlorus
Lctcndulclctijolic
Helicnthus cnnus
Euphorbic chcrccics
Aspcrcus cphllus
Ccllunctulcris
Dcphne nidium
Helicnthus cnnus
Dphrs bomblijlorc
Dphrs pictc
Dphrs scolopcx
Dphrs tenthredinijerc
Dphrs bomblijlorc
Dphrs scolopcx
Lctcndulcstoechcs
Dphrs scolopcx
Pluntu Polinizudor Citudo por
Episrphus curicollis
Episrphus curicollis
Episrphus curicollis
Episrphus bcltectus
Episrphus bcltectus
Episrphus bcltectus
Episrphus bcltectus ()
Episrphus bcltectus ()
Epsrphus bcltectus ()
Epsrphus tencx ()
Ererestis politclis
Eristclis crbustorum
Eristclis crbustorum
Eristclis crbustorum()
Eristclis prctorum
Eristclis prctorum
Eristclis prctorum
Eristclis tencx
Eristclis tencx
Eristclis tencx
Eristclis tencx
Eristclis tencx
Eristclis tencx
Eristclis tencx
Eristclis tencx
Eristclis tencx
Eristclis tencx
Eristclis tencx
Eristclis tencx
Eristclis tencx
Eristclis tencx ()
Eristclis tencx ()
Eristclodes tceniops
Eristclodes tceniops
Eristclodes tceniops
Eristclodes tceniops ()
Eucerc clirc ()
Eucercbcrtitentris
Eucercbcrtitentris ()
Eucercclpectc
Eucerc collcris ()
Eucercelonctulc()
Eucerchispcliensis
Eucercinterruptc
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
BIuncuIorL & Gmez, zoo
TruveseL & Suez, 1qq;
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Herreru, J., 1q88
Gmez & Zumoru, 1qqq
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
GImnez BenuvIdes eL.uI., zoo;
Gmez & Zumoru, 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
BIuncuIorL & Gmez, zoo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
Herreru, J., 1q88
uruRuIz, zo1o
() poLencIuI () vIsILunLe
142
Aneo VIII - Listudo provisionul de interucciones pluntu-polinizudor en Ispuu
Dphrs pictc
Dphrs spheijerc
Dphrs tetulc
Dphrs tenthredinijerc
Dphrs scolopcx
Dphrs bomblijlorc
Dphrs scolopcx
Dphrs bomblijlorc
Dphrs corbcriensis
Dphrs spheijerc
Dphrs spheodes
Dphrs scolopcx
Dphrs jicclhocnc
Dphrs tenthredinijerc
Moriccndic moriccndioides
Prunus dulcis
Dphrs cpijerc
Dphrs cssilijerc
Dphrs tenthredinijerc
Dphrs scolopcx
Dphrs bomblijlorc
Antirrhinumchcridemi
Dphrs cpijerc
Dphrs bomblijlorc
Dphrs tenthredinijerc
Dcphne nidium
Lobulcric mcritimc
Gercniumcczorlense
Aspcrcus cphllus
Ccllunctulcris
Dcphne nidium
Delphiniumbolosii
Pceonic broteroi
Silene cilictc
Hormcthophllcspinosc
Euphorbicdendroides
Hormcthophllcspinosc
Helicnthus cnnus
Helichrsum piccrdii
Lctcndulclctijolic
Hormcthophllcspinosc
Ersimummediohispcnicum
Euphorbicchcrccics
Lobulcric mcritimc
Pluntu Polinizudor Citudo por
Eucercinterruptc()
Eucerc interruptc()
Eucerc interruptc()
Eucerclonicornis
Eucerc lonicornis ()
Eucerclonicornis ()
Eucerc nirescens
Eucercnirescens ()
Eucerc nirescens ()
Eucercnirescens ()
Eucercnirescens ()
Eucerc nirijccies ssp. nirijccies ()
Eucerc nirilcbis ssp. nirilcbis ()
Eucerc nirilcbis ssp. nirilcbis,
Eucerc nirilcbris
Eucerc nirilcbris ()
Eucercnirilcbris ssp. nirilcbris ()
Eucerc nirilcbris ()
Eucercnotctc
Eucerc notctc()
Eucercorcniensis
Eucercsp.
Eucerctcuricc ()
Eucerc tiduc ()
Eucerc tiduc ()
Eumedes dubius
Eumenidce
Eumenidce
Eumenidce
Eumenidce
Eumenidce
Eumenidce
Eumius sp. ()
Eupeodes corollce
Eupeodes corollce
Eupeodes corollce ()
Exechicdorsclis
Exolus prctensis ()
Exoprosopcitclicc
Icbricicnccdippe
Icnnicscclcris
Icnnicsp.
Icnnic sp. ()
Icnnidce
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
Gmez, 1qq6
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
Vurgus et.cl., zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
Herreru, J., 1q88
Gmez, zooo
BIuncu et.cl., 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
BoscIet.cl., 1qq8
SuncIez-uIuenLe et.cl, 1qqq
GImnez BenuvIdes, et.cl. zoo;
Gmez & Zumoru, 1qqq
TruveseL & Suez, 1qq;
Gmez & Zumoru, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Gmez & Zumoru, 1qqq
Gmez, zoo
BIuncuIorL & Gmez, zoo
Gmez, zooo
() poLencIuI () vIsILunLe
143
Polinizudores y biodiversidud
Helicnthus cnnus
Euphorbic chcrccics
Persec cmericcnc
Euphorbic netcdensis
Sclix ccprec
Leontodonbori
Persec cmericcnc
Euphorbic dendroides
Dcphne nidium
Ericc cilicris
Dcphne nidium
Silene cilictc
Helicnthus cnnus
Silene ccutijolic
Cistus libcnotis
Echium plcntcineum
Lctcndulclctijolic
Euphorbicchcrccics
Dcphne nidium
Silene cilictc
Lobulcric mcritimc
Delphiniumbolosii
Cistus scltijolius
Dcphne nidium
Hclimium hclimijolium
Helichrsum piccrdii
Lctcndulcstoechcs
Thmus mcstichinc
Helicnthus cnnus
Helicnthus cnnus
Dcphne nidium
Helicnthus cnnus
Dcphne nidium
Helicnthus cnnus
Helicnthus cnnus
Dcphne nidium
Helicnthus cnnus
Pceonic broteroi
Dphrs lutec
Aspcrcus cphllus
Helicnthus cnnus
Antirrhinum chcridemi
Lctcndulc lctijolic
Helicnthus cnnus
Pluntu Polinizudor Citudo por
Iormicc cuniculcric ()
Iormicc cuniculcric ()
Iormicc sp.
Iormicidce
Iormicidce
Iormcidce
Ircnlliniellc occidentcles
Iucellicterinc
Geenes sp.
Geenes sp.
Geometridce
Gnophos obscurctc ()
Golletes sp. ()
Gonepterixrhcmni
Gonepterx cleopctrc
Gonepterxrhcmni
Gonepterx rhcmni +cleopctrc
Gonic ditisc ()
Gortes sp.
Hcdenc conspcrcctoides
Hclctidce
Hclctidce
Hclictus (-cinthus
Hclictus (-cinthus
Hclictus (-cinthus
Hclictus (-cinthus
Hclictus (-cinthus
Hclictus (-cinthus
Hclictus cjj. tetrczonius ()
Hclictus brunnescens ()
Hclictus jultipes
Hclictus jultipes ()
Hclictus emmeus
Hclictus emmeus ()
Hclictus pollinosus ()
Hclictus sccbiosce
Hclictus sccbiosce ()
Hclictus sccbiosce ()
Hclictus sccbiosce ()
Hclictus selcdonic-smcrcdulus
Hclictus smcrcdulus ()
Hclictus sp.
Hclictus sp. (cjj. Sccbiosce)
Hclictus subcurctus ()
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
BIuncuIorL & Gmez, zoo
Cubezus & Cuevus, zoo;
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
Cubezus & Cuevus, zoo;
TruveseL & Suez, 1qq;
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
GImnez BenuvIdes et.cl., zoo;
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
BuIde, zoo6
Herreru, J., 1q88
GuILIunet.cl, 1qq
Herreru, C. M., 1q88
BIuncuIorL & Gmez, zoo
Herreru, J., 1q88
GImnez BenuvIdes et.cl., zoo;
Gmez, zooo
BoscIet.cl., 1qq8
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
SuncIez-uIuenLe et.cl, 1qqq
uru RuIz, zo1o
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
BIuncu et.cl., 1qqq
Herreru, C. M., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
() poLencIuI () vIsILunLe
144
Aneo VIII - Listudo provisionul de interucciones pluntu-polinizudor en Ispuu
Dphrs lutec
Dphrs sulcctc
Euphorbicdendroides
uxus bclecricc
Cistus libcnotis
Hclimium hclimijolium
Dcphne nidium
Dcphne nidium
Dcphne nidium
Cistus scltijolius
Silene ccutijolic
Echium plcntcineum
Centcurecmontcolc
Dcphne nidium
Dphrs insectijerc
Lctcndulc lctijolic
Erieron jriidus
Armerictellutinc
Lctcndulclctijolic
Dcphne nidium
Ersimummediohispcnicum
Cheirolophus uliinosus
Androcmbiumeuropceum
Euphorbic cditcnc
1urinec jontquer
Ddontites rcnctensis
Senecioelodes
Centcurecpultinctc
Erieron jriidus
Helicnthemum clpoides
Helicnthemun rcncudii
Helicnthemun tiscidulum subsp. Gucdiccicnum
Ilex cquijolium
Limoniumtcbernense
Lincricniriccns
Senecionetcdensis
Silene ccutijolic
Arencricnetcdensis
Petrocoptis ucrensis
Ncrcissus lonispcthus
Rhododendron ponticum subsp. bceticum
Rosmcrinus tomentosus
Centcurec cdorensis
Prunus ctium
Pluntu Polinizudor Citudo por
Hclictus tetrczonius ()
Hclictus tetrczonius ()
Hebecnemc jumosc ()
Helinc etectc()
Heliotcurus rujicollis
Heliotcurus rujicollis
Heliothis crmierc
Heliothis nubierc
Heliothis peltierc
Helodidce
Hemcris jucijormis
Hemcris jucijormis
Hemipterc()
Hericdes crenudctus
Herinc jrondescentice ()
Hespericcommc
Heterpterc
Himenoplicsp.
Hippcrchicclcone
Hoplodrinccmbiuc
Hlceus cnustctus
Hmenpterc
Hmenpterc
Hmenpterc
Hmenpterc
Hmenpterc
Hmenpterc
Hmenpterc
Hmenpterc
Hmenpterc
Hmenpterc
Hmenpterc
Hmenpterc
Hmenpterc
Hmenpterc
Hmenpterc
Hmenopterc
Hmenpterc ()
Hmenopterc (cbejcs)
Hmenopterc (cbejcs)
Hmenopterc (cbejcs)
Hmenopterc (cbejcs)
Hmenopterc (cbejcs)
Hmenopterc (cbejcs)
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
TruveseL & Suez, 1qq;
uzuro & TruveseL, zoo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
BuIde, zoo6
GuILIunet.cl, 1qq
BIuncu et.cl., zooo
Herreru, J., 1q88
uruRuIz, zo1o
Herreru, C. M., 1q88
BIuncu et.cl., zooo
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
Gmez, zoo
Buures et.cl., zoo8
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BuIde, zoo6
BIuncu et.cl., 1qqq
Buures et.cl., zoo8
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
() poLencIuI () vIsILunLe
145
Polinizudores y biodiversidud
Sclix ccprec
Medicco citrinc
Centcurecmontcolc
Rhododendron ponticumsubsp. bceticum
Aconitumburnctii
Ctisus mclccitcnus subsp. Moleroi
Aconitum burnctii
Mediccocitrinc
Lctcndulclctijolic
Lobulcric mcritimc
Helicnthus cnnus
Lctcndulc lctijolic
Lctcndulclctijolic
Lctcndulclctijolic
Ersimummediohispcnicum
Rubus ulmijolius
Lctcndulclctijolic
Pceonic broteroi
Dcphne nidium
Lctcndulclctijolic
Dcphne nidium
Hormcthophllcspinosc
Ersimummediohispcnicum
Dcphne nidium
Helichrsum piccrdii
Lctcndulcstoechcs
Rubus ulmijolius
Antirrhinum rcniticum
Dcphne nidium
Helicnthus cnnus
Armerictellutinc
Cistus libcnotis
Cistus libcnotis
Dcphne nidium
Ericc cilicris
Hclimium commutctum
Hclimium hclimijolium
Thmus mcstichinc
Helicnthus cnnus
Ersimum mediohispcnicum
Armerictellutinc
Aspcrcus cphllus
Ccllunctulcris
Cistus libcnotis
Pluntu Polinizudor Citudo por
Hmenopterc (cbejcs)
Hmenpterc (cbejcs)
Hmenpterc (cbejcs)
Hmenopterc (cbejorros)
Hmenopterc (cbejorros)
Hmenopterc (Apoidec)
Hmenopterc(ctispcs)
Hmenpterc (cbejorros)
Hponephele lupinc +lccon
Ichneumonidce
Iphicides podclirius (L.) ()
Iphiclides podclirius
Issoriclcthonic
Kctcmenes crbustorum
Lcbidostomc lusitcnic
Lceosopis roboris
Lceosopis roboris
Lcricsp. ()
Lcmpides bceticus
Lcmpides boeticus
Lcsiolossum ceptiellum
Lcsiolossum cerctum
Lcsiolossum cerctum
Lcsiolossum clbocinctum
Lcsiolossum clbocinctum
Lcsiolossum clbocinctum
Lcsiolossum clbocinctum
Lcsiolossum bucccle
Lcsiolossum ccllizonium
Lcsiolossum discum ()
Lcsiolossum immunitum
Lcsiolossum immunitum
Lcsiolossum immunitum
Lcsiolossum immunitum
Lcsiolossum immunitum
Lcsiolossum immunitum
Lcsiolossum immunitum
Lcsiolossum immunitum
Lcsiolossum interrumptum ()
Lcsiolossum interruptum
Lcsiolossum littorclis
Lcsiolossum littorclis
Lcsiolossum littorclis
Lcsiolossum littorclis
BIuncu et.cl., zooo
Buures et.cl., zoo8
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., zooo
Buures et.cl., zoo8
Herreru, C. M., 1q88
Gmez, zooo
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Gmez, zoo
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
SuncIez-uIuenLe et.cl., 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
Gmez & Zumoru, 1qqq
Gmez, zoo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Vurgus et.cl., zo1o
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Gmez, zoo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
() poLencIuI () vIsILunLe
146
Aneo VIII - Listudo provisionul de interucciones pluntu-polinizudor en Ispuu
Dcphne nidium
Rosmcrinus ojjicinclis
Smilcx csperc
Helicnthus cnnus
Prunus dulcis
Dsiris clbc
Armerictellutinc
Aspcrcus cphllus
Ccllunctulcris
Cistus libcnotis
Dcphne nidium
Hclimium commutctum
Hclimium hclimijolium
Dsiris qucdripcrtitc
Rubus ulmijolius
Smilcx csperc
Aspcrcus cphllus
Ccllunctulcris
Cistus libcnotis
Dcphne nidium
Ericccilicris
Helichrsum piccrdii
Thmus mcstichinc
Hormcthophllcspinosc
Antirrhinum brcun-blcnquetii
Pinuiculctcllisneriijolic
Aspcrcus cphllus
Dcphne nidium
Dsiris qucdripcrtitc
Rosmcrinus ojjicinclis
Stcurcccnthus enistoides
Ulex minor
Ctinus hpocistis
Pceonic broteroi
Prunus dulcis
Smilcx csperc
Helicnthus cnnus
Helicnthus cnnus
Lctcndulclctijolic
Lctcndulclctijolic
Seseli intrincctum
Armerictellutinc
Aspcrcus cphllus
Chcmcerops humilis
Pluntu Polinizudor Citudo por
Lcsiolossum littorclis
Lcsiolossum littorclis
Lcsiolossum littorclis
Lcsiolossum mclcchurum()
Lcsiolossum mediterrcneum ()
Lcsiolossum pcllens
Lcsiolossum prcsinum
Lcsiolossum prcsinum
Lcsiolossum prcsinum
Lcsiolossum prcsinum
Lcsiolossum prcsinum
Lcsiolossum prcsinum
Lcsiolossum prcsinum
Lcsiolossum prcsinum
Lcsiolossum prcsinum
Lcsiolossum prcsinum
Lcsiolossum punctctissimum
Lcsiolossum punctctissimum
Lcsiolossum punctctissimum
Lcsiolossum punctctissimum
Lcsiolossum punctctissimum
Lcsiolossum punctctissimum
Lcsiolossum punctctissimum
Lcsiolossum smecthmcnellum
Lcsiolossum smecthmcnellum
Lcsiolossum sp.
Lcsiolossum sp.
Lcsiolossum sp.
Lcsiolossum sp.
Lcsiolossum sp.
Lcsiolossum sp.
Lcsiolossum sp.
Lcsiolossum sp.
Lcsiolossum sp. ()
Lcsiolossum trcnsitorium ()
Lcsiolossum tillosulum
Lcsiolossum tillosulum ()
Lcsiolossum zonulum()
Lcsiommctcmcerc
Lcsiommctcmeerc
Lcsius nier
Lcsius nier
Lcsius nier
Lcsius nier
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Gmez & Zumoru, 1qqq
Vurgus et.cl.., zo1o
BIuncu et.cl., zooo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
de Vegu eL.uI., zooq
SuncIez-uIuenLe et.cl., 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
BIuncu et.cl., 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
() poLencIuI () vIsILunLe
147
Polinizudores y biodiversidud
Cistus libcnotis
Helichrsum piccrdii
Rubus ulmijolius
Smilcx csperc
Prunus dulcis
Pceonic broteroi
Moriccndicmoriccndioides
Helicnthus cnnus
Ersimummediohispcnicum
Dcphne nidium
Hclimium commutctum
Helicnthus cnnus
Prunus dulcis
Ccllunctulcris
Dcphne nidium
Silene ccutijolic
1urinec jontquer
Senecioelodes
Centcureccdorensis
Primulcelctior subsp. lojthousei
Sclix ccprec
Delphiniumbolosii
Centcurecmontcolc
Lincricniriccns
uxus bclecricc
Cochlecriccrconensis subsp. nctcrrcnc
Rhododendronponticum subsp. bceticum
Rhododendronponticum subsp. bceticum
Petrocoptis ucrensis
Silene tomentosc
Ncrcissus tiridijlorus
Helicnthus cnnus
Euphorbic chcrccics
Echium plcntcineum
Cistus libcnotis
Helichrsum piccrdii
Euphorbicchcrccics
Euphorbicdendroides
Ersimummediohispcnicum
Cistus libcnotis
Cistus scltijolius
Hclimium commutctum
Hclimium hclimijolium
Helicnthemum croceum
Pluntu Polinizudor Citudo por
Lcsius nier
Lcsius nier
Lcsius nier
Lcsius nier
Lcsius nier ()
Lcsius sp. ()
Lcssiolossum clbomcculctc ()
Lcssiolossum lucidulum()
Lcssiolossum sp.
Lcthrophtclmus ceneus
Lcthrophtclmus ceneus
Lcthrophtclmus ceneus ()
Lcthrophtclmus ceneus ()
Lcthrophtclmus quinquelinectus
Lcthrophtclmus quinquelinectus
Lepidopterc
Lepidpterc
Lepidpterc
Lepidpterc
Lepidpterc
Lepidpterc
Lepidpterc
Lepidpterc diurnos
Lepidpterc ()
Lepidpterc ()
Lepidpterc (polillc) ()
Lepidopterc (polillcs diurncs)
Lepidopterc (polillcs nocturncs)
Lepidpterc de probscide lcrc
Lepidpterc nocturnos
Lepidpterc nocturnos otespertinos ()
LeptinotcrscdecemlinectcSc()
Leptothorcxnlcnderi ()
Liccenidce ()
Lindenius luteirentris
Lindenius luteirentris
Linepithemc humile ()
Lispe pmcec()
Lixus ochrcceus
Lobonx ceneus
Lobonx ceneus
Lobonx ceneus
Lobonx ceneus
Lobonx ceneus
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
SuncIez-uIuenLeet.cl., 1qqq
Gmez, 1qq6
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Gmez, zoo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
BuIde, zoo6
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BoscI et.cl., 1qq8
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
uzuro& TruveseL, zoo
Guzmun, 1qq8
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., 1qqq
Buures et.cl., zoo8
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., zooo
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
BIuncuIorL & Gmez, zoo
GuILIun et.cl., 1qq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
BIuncuIorL & Gmez, zoo
TruveseL & Suez, 1qq;
Gmez, zoo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
() poLencIuI () vIsILunLe
148
Aneo VIII - Listudo provisionul de interucciones pluntu-polinizudor en Ispuu
() poLencIuI () vIsILunLe
Cistus libcnotis
Thmus mcstichinc
Euphorbic chcrccics
Euphorbicdendroides
Ersimummediohispcnicum
Rosmcrinus ojjicinclis
Lctcndulclctijolic
Lobulcric mcritimc
Lctcndulclctijolic
Silene ccutijolic
Dcphne nidium
Lonicercpericlmenum
Delphiniumbolosii
Echium plcntcineum
Violc cczorlensis
Lctcndulc lctijolic
Silene cilictc
Prunus dulcis
Delphiniumjissum subsp. Sordidum
Sorbus cric
Chcmcerops humilis
Cistus scltijolius
Ersimummediohispcnicum
Cistus libcnotis
Cistus scltijolius
Hclimium commutctum
Pceonic broteroi
Cistus scltijolius
Dcphne nidium
Helicnthus cnnus
Helicnthus cnnus
Antirrhinum chcridemi
Mirtus communis
Ericccilicris
Lonicercpericlmenum
Rubus ulmijolius
Dcphne nidium
Ericccilicris
Mirtus communis
Lctcndulclctijolic
Helicnthus cnnus
Mediccosctitc
Lctcndulclctijolic
Echium plcntcineum
Pluntu Polinizudor Citudo por
Lomcticinjernclis
Lomcticinjernclis
Lucilic ccescr ()
Lucilic sericctc()
Luperus sulphuripes
Lccenc phlcecs
Lccenc phlcecs
Lccenidce
Lscndrcclhiccns,hispcnc
Mccrolossum stellctcrum
Mccrolossum stellctcrum
Mccrolossum stellctcrum
Mccrolossum stellctcrum
Mccrolossum stellctcrum
Mccrolossum stellctcrum
Mccrolossum stellctcrum
Mccrolossum stellctcrum ()
Mccrolossum stellctcru()
Mccrolossus sp.
Mclcchidce
Mclcchidce
Mclcchidce
Mclcchius bimcculctus
Mclcchius sp.
Mclcchius sp.
Mclcchius sp.
Mclcchius sp. ()
Mclthodes sp.
Mecnc sp.
Mecchile cpicclis ()
Mecchile bussoni ()
Mecchile deceptoric
Mecchile lecchellc
Mecchile mcritimc
Mecchile mcritimc
Mecchile mcritimc
Mecchile pilidens
Mecchile pilidens
Mecchile pilidens
Mecchile pilidens
Mecchile pilidens ()
Mecchile rotundctc
Mecchile sp
Mecchile sp.
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
BIuncuIorL & Gmez, zoo
TruveseL & Suez, 1qq;
Gmez, zoo
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Gmez, zooo
Herreru, C. M., 1q88
BuIde, zoo6
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
BoscIet.cl., 1qq8
GuILIun et.cl, 1qq
Herreru, C. M., 1qqo
Herreru, C. M., 1q88
GImnez BenuvIdes et.cl., zoo;
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., zooo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Gmez, zoo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
SuncIez-uIuenLe et.cl, 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Vurgus eL.uI., zo1o
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
VIejo & Ornosu, 1qq;
Herreru, C. M., 1q88
GuILIun et.cl, 1qq
149
Polinizudores y biodiversidud
() poLencIuI () vIsILunLe
Helicnthus cnnus
Lctcndulc lctijolic
Smilcx csperc
Lctcndulclctijolic
Moriccndicmoriccndioides
Dcphne lcureolc
Ersimum mediohispcnicum
Ersimummediohispcnicum
Ersimummediohispcnicum
Cistus libcnotis
Cistus scltijolius
Ccllunctulcris
Dcphne nidium
Dsiris qucdripcrtitc
Thmus mcstichinc
Dcphne nidium
Helichrsum piccrdii
Thmus mcstichinc
Lctcndulclctijolic
Dcphne nidium
Dcphne nidium
Dcphne nidium
Dsiris qucdripcrtitc
Rosmcrinus ojjicinclis
Smilcx csperc
Ulex minor
Prunus dulcis
Dphrs insectijerc
Ersimummediohispcnicum
Ersimummediohispcnicum
Armeric tellutinc
Cistus libcnotis
Cistus scltijolius
Helicnthemum croceum
Dsiris clbc
Persec cmericcnc
Helicnthus cnnus
Lctcndulc lctijolic
Euonmus lctijolius
Ilex cquijolium
Lobulcric mcritimc
Aspcrcus cphllus
Ccllunctulcris
Dcphne nidium
Pluntu Polinizudor Citudo por
Mecchile sp. ()
Melcncricclcthec
Melcnostomc mellinum
Melectcsp.
Melectcsp.
Meliethes eloncthus
Meliethes mcurus
Meliethes minutus
Meliethes sp.
Melilidce
Melilidce
Mellinus crrensis
Meric sp.
Meric sp.
Meric sp.
Meric tripunctctc
Merictripunctctc
Merictripunctctc
Merodon eniculctus
Metcchrostis dcrdouinii
Metcchrostis relox
Metcsrphus corollce
Metcsrphus corollce
Metcsrphus corollce
Metcsrphus corollce
Metcsrphus corollce
Metcsrphus corollce ()
Microdon cnclis ()
Mordellistenc sp.
Mordellistenc sp.
Mordellistenc sp.
Mordellistenc sp.
Mordellistenc sp.
Mordellistenc sp.
Mordellistenc sp.
Muscc domesticc
Musccdomesticc()
Muschcmpicproto
Muscidce
Muscidce
Muscidce
Muscidce
Muscidce
Muscidce
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Gmez, 1qq6
AIonso, zooq
Gmez, zoo
Gmez, zoo
Gmez, zoo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
uruRuIz, zo1o
Gmez, zoo
Gmez, zoo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Cubezus & Cuevus, zoo;
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Herreru, C. M., 1q88
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., zooo
Gmez, zooo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
150
Aneo VIII - Listudo provisionul de interucciones pluntu-polinizudor en Ispuu
() poLencIuI () vIsILunLe
Dsiris qucdripcrtitc
Rosmcrinus ojjicinclis
Smilcx csperc
Ulex minor
Hormcthophllcspinosc
Lobulcric mcritimc
Prunus dulcis
Ersimummediohispcnicum
Hclimium hclimijolium
Prunus dulcis
Dcphne nidium
Silene cilictc
Ersimummediohispcnicum
Lobulcric mcritimc
Viburnumopulus
Sorbus cric
Ersimummediohispcnicum
Lobulcric mcritimc
Armerictellutinc
Hclimium hclimijolium
Rubus ulmijolius
Thmus mcstichinc
Rhododendronponticumsubsp. bceticum
Echium plcntcineum
Rosmcrinus ojjicinclis
Prunus dulcis
Armerictellutinc
Cistus libcnotis
Prunus dulcis
Lctcndulclctijolic
Dcphne nidium
Gercniumdolomiticum
Pceonic broteroi
Hclimium hclimijolium
Ctinus hpocistis
Cochlecriccrconensis subsp. nctcrrcnc
Dphrs crcchnitijormis
Dphrs crcneolc
Dphrs spheodes
Medicco sctitc
Prunus dulcis
Helicnthus cnnus
Dcphne nidium
Echium plcntcineum
Pluntu Polinizudor Citudo por
Muscidce
Muscidce
Muscidce
Muscidce
Musciniccssimilis
Mcetophilidce
Mdcec sp. ()
Mlcbris plctci
Mlcbrixsp.
Mopcsp. ()
Mthimmctitellinc
Mthimmctitellinc()
Ncbidce
Nemctocerc
Nitidulidce
Nitidulidce
Nitidulidce
Nitidulidce
Nitidulidce
Nitidulidce
Nitidulidce
Nitidulidce
Nitidulidce ()
Noctuidce ()
Nomcdc mutcbilis
Nomcdc sp. ()
Nusterc distimc
Nusterc distimc
Nmphclis polchloros ()
Dchlodes tenctus
Ddnerus sp.
Dedemercluridc
Dedemercsp. ()
Dedemeridce
Dplisc cterrimc
Drtpterc ()
Dsmic curulentc()
Dsmic bicolor ()
Dsmic bicolor ()
Dsmic cornutc
Dsmic cornutc()
Dsmicsinctc ()
Dsmic sp.
Dsmic sp.
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Gmez & Zumoru, 1qqq
Gmez, zooo
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Gmez, zoo
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Herreru, J., 1q88
GImnez BenuvIdeset.cl., zoo;
Gmez, zoo
Gmez, zooo
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
Gmez, zoo
Gmez, zooo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
BIuncuet.cl., 1qqq
GuILIun et.cl., 1qq
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
Buures et.cl., zoo8
SuncIez-uIuenLe et.cl., 1qqq
Herreru, J., 1q88
de Vegu et.cl., zooq
Guzmun, 1qq8
uruRuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
VIejo& Ornosu, 1qq;
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Herreru, J., 1q88
GuILIunet.cl., 1qq
151
Polinizudores y biodiversidud
() poLencIuI () vIsILunLe
Antirrhinum chcridemi
Pceonic broteroi
uxus bclecricc
Armerictellutinc
Dcphne nidium
Lctcndulclctijolic
Lctcndulclctijolic
Cistus scltijolius
Lctcndulclctijolic
Prunus dulcis
Helichrsum piccrdii
Iicus microccrpc
Dcphne nidium
Dcphne nidium
Silene cilictc
Dcphne nidium
Mirtus communis
Ctinus hpocistis
Thmus mcstichinc
Dsiris qucdripcrtitc
Prunus dulcis
Aspcrcus cphllus
Ccllunctulcris
Cistus libcnotis
Dcphne nidium
Ericc cilicris
Hclimium commutctum
Hclimium hclimijolium
Helichrsum piccrdii
Rosmcrinus ojjicinclis
Rubus ulmijolius
Thmus mcstichinc
Dphrs scolopcx
Dcphne nidium
Dcphne nidium
Rubus ulmijolius
Lctcndulclctijolic
Lobulcric mcritimc
Ctinus hpocistis
Helicnthus cnnus
Euphorbic chcrccics
Ctinus hpocistis
Hormcthophllcspinosc
Helichrsum piccrdii
Pluntu Polinizudor Citudo por
Dsmic submiccns
Dxthirec junestc ()
Dxthirec junestc ()
Pclleirc jemorctc
Pclpitcunionclis
Pcndoricnc pcndorc
Pcnonius sp.
Pcnurus sp.
Pcpilio mcchcon
Pcpilio mcchcon()
Pcrcus tibiclis
Pcrcpritinc terticillctc
Pechipooplumierclis
Pempeliellc plumbellc
Perconic bceticcric()
Petrorossic sp.
Petrorossic sp.
Pheidole pcllidulc
Philcnthus cjj renustus
Philcnthus tricnulum
Phoenicicsericctc()
Phthiricsp.
Phthiricsp.
Phthiricsp.
Phthiricsp.
Phthiricsp.
Phthiric sp.
Phthiric sp.
Phthiric sp.
Phthiricsp.
Phthiricsp.
Phthiricsp.
Phlopertchorticolc()
Pieris brcssicce
Pieris rcpce
Pieris rcpce
Pieris rcpce
Plciolepis pmcec
Plciolepis pmcec
Plciolepis pmcec()
Plciolepis pmcec()
Plciolepis schmitzii
Plctcheirus mcnicctus
Plebejus crus
Vurgus et.cl., zo1o
SuncIez-uIuenLe et.cl, 1qqq
uzuro & TruveseL, zoo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Herreru, J., 1q88
Buz, 1qq8
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
GImnez BenuvIdes et.cl., zoo;
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
de Vegu eL.uI., zooq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
uru RuIz, zo1o
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Gmez, zooo
de Vegu et.cl., zooq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
BIuncuIorL & Gmez, zoo
de Vegu et.cl., zooq
Gmez & Zumoru, 1qqq
Herreru, J., 1q88
152
Aneo VIII - Listudo provisionul de interucciones pluntu-polinizudor en Ispuu
() poLencIuI () vIsILunLe
Rubus ulmijolius
Thmus mcstichinc
Lctcndulclctijolic
Rosmcrinus ojjicinclis
Euphorbicdendroides
Helicnthus cnnus
Prunus dulcis
uxus bclecricc
uxus bclecricc
Helicnthus cnnus
Prunus dulcis
Dcphne nidium
Lctcndulcstoechcs
Helichrsum piccrdii
Dsiris qucdripcrtitc
Thmus mcstichinc
Dcphne nidium
Lctcndulclctijolic
Hormcthophllcspinosc
Hormcthophllcspinosc
Dcphne nidium
Helicnthus cnnus
Helicnthus cnnus
Antirrhinumchcridemi
Atropc bceticc
Dcphne nidium
Dcphne nidium
Euphorbicchcrccics
Dphrs lutec
Lctcndulclctijolic
Lctcndulclctijolic
Dcphne nidium
Lctcndulclctijolic
Hormcthophllcspinosc
Dcphne nidium
Euphorbic dendroides
Euphorbicchcrccics
uxus bclecricc
Lctcndulclctijolic
Hormcthophllcspinosc
Silene cilictc
Lctcndulclctijolic
Euphorbicdendroides
Hormcthophllcspinosc
Pluntu Polinizudor Citudo por
Plebejus crus
Plebejus crus
Plebiculcescheri
Podclonictdei senilis
Podcrcis liljordi
Polistes cllicus ()
Polistes cllicus ()
Polistes cllicus ()
Polistes omisus ()
Pollenic sp. ()
Pollenince sp. ()
Polommctus iccrus
Polommctus iccrus
Pompilidce
Pompilidce
Pompilidce
Ponticdcplidice
Pontic dcplidice
Projormicc lonisetc
Protocclliphorcczurec
Pronixlirbii
Pseudcpis unidentctc()
Pseudocnthidiumliturctum()
Psithrus sp.
Psithrus sp.
Psorosc brephiellc
Psorosc enistellc
Pterochelis phclerctus ()
Ptilophorus dujouri ()
Prus sp.
Pronicbcthsebc
Proniccecilic
Pronictithonus+cecilic
Rchmphomic tenuirostris
Rhodometrcsccrcric
Scrcophccbolitcri ()
Scrcophccccrncric()
Scrcophccsp. ()
Sctrus cctcec
Sccetcclbomcculctc
Sccetcprcstri
Sccetcprcstri
Sccetcprcstri ()
Sccetcseleniticc
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
TruveseL & Suez, 1qq;
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
uzuro & TruveseL, zoo
uzuro& TruveseL, zoo
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Gmez & Zumoru, 1qqq
Gmez & Zumoru, 1qqq
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
BIuncuIorL & Gmez, zoo
uruRuIz, zo1o
Herreru, C. M., 1q8;
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Gmez & Zumoru, 1qqq
Herreru, J., 1q88
TruveseL & Suez, 1qq;
BIuncuIorL & Gmez, zoo
uzuro& TruveseL, zoo
Herreru, C. M., 1q88
Gmez & Zumoru, 1qqq
GImnez BenuvIdes et.cl., zoo;
Herreru, C. M., 1q88
TruveseL & Suez, 1qq;
Gmez & Zumoru, 1qqq
153
Polinizudores y biodiversidud
() poLencIuI () vIsILunLe
Viburnum opulus
Euphorbicdendroides
Lobulcric mcritimc
Helicnthus cnnus
Pceonic broteroi
Lctcndulc lctijolic
Thmus mcstichinc
Helicnthus cnnus
Prunus dulcis
Silene cilictc
Hormcthophllcspinosc
Ccllunctulcris
Cistus scltijolius
Dcphne nidium
Helichrsum piccrdii
Thmus mcstichinc
Lctcndulclctijolic
Lctcndulclctijolic
Dsiris qucdripcrtitc
Cistus scltijolius
Helicnthus cnnus
Helicnthus cnnus
Lctcndulc lctijolic
Prunus dulcis
Euphorbicdendroides
Dcphne nidium
Silene cilictc
Lobulcric mcritimc
Armeric tellutinc
Dcphne nidium
Dphrs subinsectijerc
Lctcndulc lctijolic
Aspcrcus cphllus
Ccllunctulcris
Dcphne nidium
Ericc cilicris
Smilcx csperc
Lctcndulclctijolic
Aspcrcus cphllus
Lobulcricmcritimc
Cochlecriccrconensis subsp. crconensis
Cochlecriccrconensis subsp. nctcrrcnc
Rhododendron ponticumsubsp. bceticum
Ilex cquijolium
Pluntu Polinizudor Citudo por
Sccrcbeidce
Sccthophcc stercorcric ()
Scctophcidce
Scolic sp. ()
Scolics sp. ()
Scoliidce
Sphcerophoricrueppelli
Sphcerophoricrueppelli ()
Sphcerophoricrueppelli ()
Sphcerophoricscriptc
Sphcerophoricscriptc
Sphcerophoricscriptc
Sphcerophoricscriptc
Sphcerophoricscriptc
Sphcerophoricscriptc
Sphcerophoricscriptc
Sphcerophoricscriptc
Sphecidce
Sphecodes hirtellus
Sphecodes pellucidus
Sphecodes sp. ()
Sphex sp. ()
Spiclic sertorius
Spilostethus pcndurus ()
Spilostethus pcndurus ()
Spodoptercexiuc
Stcndjussicnc lucernec()
Stcphlinidce
Stelis sinctc
Stelis sinctc
Steritiphorccstricc
Strmonidic spini
Sntcrucus pirithous
Sntcrucus pirithous
Sntcrucus pirithous
Sntcrucus pirithous
Sntcrucus pirithous
Sntcrucus pirithous
Srittc pipiens
Srphidce
Srphidce
Srphidce
Srphidce
Srphidce
BIuncu et.cl., zooo
TruveseL & Suez, 1qq;
Gmez, zooo
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
SuncIez-uIuenLe et.cl, 1qqq
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
GImnez BenuvIdes et.cl., zoo;
Gmez & Zumoru, 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Herreru, C. M., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
TruveseL & Suez, 1qq;
Herreru, J., 1q88
GImnez BenuvIdes et.cl., zoo;
Gmez, zooo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
uruRuIz, zo1o
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
Gmez, zooo
Guzmun, 1qq8
Guzmun, 1qq8
BIuncu et.cl., 1qqq
BIuncu et.cl., zooo
154
Aneo VIII - Listudo provisionul de interucciones pluntu-polinizudor en Ispuu
() poLencIuI () vIsILunLe
Sorbus cric
Viburnumopulus
Silene ccutijolic
Delphinium bolosii
Echium plcntcineum
Prunus dulcis
Euphorbic chcrccics
Prunus dulcis
Lctcndulclctijolic
Euonmus lctijolius
Dcphne nidium
Dsiris clbc
Rosmcrinus ojjicinclis
Smilcx csperc
Ulex pcrtijlorus
Lctcndulclctijolic
Chcmcerops humilis
Ctinus hpocistis
Helicnthus cnnus
Prunus dulcis
Lobulcric mcritimc
Armerictellutinc
Lobulcric mcritimc
Lctcndulcstoechcs
Rosmcrinus ojjicinclis
Dphrs cpijerc
Dphrs bomblijlorc
Dphrs tenthredinijerc
Ctinus hpocistis
Ctinus hpocistis
Pceonic broteroi
Cistus libcnotis
Dsiris qucdripcrtitc
Lctcndulclctijolic
Pinuiculctcllisneriijolic
Hormcthophllcbceticc
Pceonic broteroi
Pceonic broteroi
Pceonic broteroi
Cistus scltijolius
Rosmcrinus ojjicinclis
Prunus dulcis
Armerictellutinc
Lctcndulclctijolic
Pluntu Polinizudor Citudo por
Srphidce
Srphidce
Srphidce
Srphidce
Srphidce
Srphidce ()
Srphidce ()
Srphus titripennis ()
Sstoechus not. Sp (?)
Tcchinidce
Tcchinidce
Tcchinidce
Tcchinidce
Tcchinidce
Tcchinidce
Tcchinidce
Tcpinomcerrcticum
Tcpinomcnierrimum
Tcpinomcnierrimum()
Tcpinomcnierrimum()
Tcpinomcsimrothi
Tcpinomcsp.
Tenthredinidce
Tetrclonic berlcndi
Tetrclonic berlcndi
Tetrclonicibericc()
Tetrclonicibericc()
Tetrclonic ibericc()
Tetrcmoriumruinode
Tetrcmorium semilcete
Tettioniidce ()
Thipicmorio
Thipic morio
Thmelicus ccteon
Thscnopterc
Thscnopterc()
Trichius jcscictus ()
Trichius jcscictus ()
Tropinotc sp. ()
Tropinotcsquclidc
Tropinotc squclidc
Tropinotcsquclidc ()
Tchius sp.
Ttcluctuosc
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
BuIde, zoo6
BoscIet.cl., 1qq8
GuILIun et.cl, 1qq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
BIuncuIorL & Gmez, zoo
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Herreru, C. M., 1q88
BIuncu et.cl., 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
de Vegu et.cl., zooq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Gmez, zooo
Herreru, J., 1q88
Gmez, zooo
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
uru RuIz, zo1o
uruRuIz, zo1o
uru RuIz, zo1o
de Vegu et.cl., zooq
de Vegu et.cl., zooq
SuncIez-uIuenLe et.cl, 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
BIuncu et.cl., zooo
BIuncu et.cl., zooo
SuncIez-uIuenLe et.cl.,1qqq
SuncIez-uIuenLe et.cl., 1qqq
SuncIez-uIuenLe et.cl., 1qqq
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
155
Polinizudores y biodiversidud
() poLencIuI () vIsILunLe
Dcphne nidium
Helicnthus cnnus
Prunus dulcis
Prunus dulcis
Lobulcric mcritimc
Dphrs cteronensis
Lctcndulc lctijolic
Dcphne nidium
Lctcndulclctijolic
Lctcndulclctijolic
Helicnthus cnnus
Lctcndulc lctijolic
Ccllunctulcris
Cistus libcnotis
Dcphne nidium
Ericc cilicris
Lonicercpericlmenum
Rosmcrinus ojjicinclis
Rubus ulmijolius
Lctcndulclctijolic
Antirrhinum chcridemi
Prunus dulcis
Antirrhinum rcniticum
Lonicercpericlmenum
Echium plcntcineum
Lctcndulclctijolic
Helicnthus cnnus
Prunus dulcis
Pceonic broteroi
Dphrs insectijerc
Lctcndulc lctijolic
Pluntu Polinizudor Citudo por
Udcecmcrticlis
Vcnesscctclcntc L. ()
Vcnesscctclcntc ()
Vcnesscccrdui ()
Vespidce
Volucellcbomblcns ()
Volucellcelecns
Volucellcelecns
Volucellcincnis
Volucellczoncric
Volucellc zoncricPodc ()
Xcnthorcmmc mcrincle
Xlocopcccntcbritc
Xlocopc ccntcbritc
Xlocopc ccntcbritc
Xlocopc ccntcbritc
Xlocopc ccntcbritc
Xlocopc ccntcbritc
Xlocopc ccntcbritc
Xlocopc ccntcbritc
Xlocopc sp.
Xlocopctclc()
Xlocopctiolccec
Xlocopctiolccec
Xlocopctiolccec
Xlocopctiolccec
Xlocopctiolccec ()
Xlocopc tiolccec ()
Xlocopctiolccec ()
Zcenc loti ()
Zcenc sp.
Herreru, J., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Gmez, zooo
uruRuIz, zo1o
Herreru, C. M., 1q8;
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q8;
Herreru, C. M., 1q8;
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
Herreru, C. M., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, J., 1q88
Herreru, C. M., 1q88
BIuncu et.cl., 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
Vurgus eL.uI., zo1o
Herreru, J., 1q88
GuILIunet.cl, 1qq
Herreru, C. M., 1q88
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qqq
OrLIz-SuncIez & TInuuL, 1qq
SuncIez-uIuenLe et.cl, 1qqq
uru RuIz, zo1o
Herreru, C. M., 1q88
156
Aneo VIII - Listudo provisionul de interucciones pluntu-polinizudor en Ispuu
ReIerenciusbibliogrIicus
AONSO, C. zooq. EurIy BIoomIng's CIuIIenges: ExLended IowerIng Seuson, DIverse
PoIIInuLor AssembIuge und LIe ReproducLIve Success oI GynodIoecIous Dcphne
lcureolc. Anncls oj otcn, q, 61-66.
BEZ, M. 1qq8. Sobre Iu presencIu deI HImenpLero PoIInIzudor de Ios "uureIes de ndIus"
enCunurIus. oletn de lc Asociccin Espcolc de Entomoloc, , zz.
BANARES, ., BANCA, G., GUEMES, J., MORENO, J. C. & ORTZ, S. zoo8. Atlcs Libro
Rojo de lc Ilorc Vcsculcr Amenczcdc de Espcc. Adendc zoo8. MudrId: DIreccIn
GeneruI de MedIoNuLuruI y PoIiLIcu oresLuI (MInIsLerIode MedIoAmbIenLe, y MedIo
RuruI yMurIno)-SocIedudEspuoIu de BIoIogiu de Iu ConservucInde PIunLus.
BANCA, G., CABEZUDO, B., HERNNDEZ-BERMEJO, J. E., HERRERA, C. M., MOERO
MESA, J., MUNOZ, J. & VADS, B. 1qqq. Libro rojo de lc jlorc siltestre cmenzcdc
de Andclucc Tomo:: Especies en pelirode extincin. SevIIIu.
BANCA, G., CABEZUDO, B., HERNNDEZ-BERMEJO, J. E., HERRERA, C. M., MOERO
MESA, J., MUNOZ, J. & VADS, B. zooo. Libro rojo de lc jlorc siltestre
cmenczcdc de Andclucc, TomoII: Especies Vulnercbles. SevIIIu.
BANCAORT, X. & GMEZ, C. zoo. Consequences oI LIe ArgenLIne unL, Linepithemc
humile (Muyr), InvusIon on poIIInuLIon oI Euphorbic chcrccics (.)
(EupIorbIuceue). Actc Decoloiccz8, qq
BOSCH, M., SMON, J., MOERO MESA, J. & BANCH, C. 1qq8. ReproducLIve bIoIogy,
geneLIc vurIuLIon und conservuLIon oI LIe rure endemIc dyspIoId Delphinium bolosii
(RununcuIuceue). ioloiccl Consertction, S6, ;-66.
BUDE, M. . zoo6. PoIIInuLIon EcoIogy oI SIIene ucuLIIoIIu (CuryopIyIIuceue): IoruI TruILs
VurIuLIonundPoIIInuLor ALLrucLIon. Anncls oj otcn, S,, z8qzq;.
CABEZAS, C. & CUEVAS, J. zoo;. VecLores de poIInIzucIn deI uguucuLe en eI SuresLe
espuoI. n: VI Conreso Mundicl del Aucccte. VIu DeI Mur, CIIIe: AcLus V
CongresoMundIuI deI AguucuLe.
CASTRO, S., SVERA, P. & NAVARRO, . zooq. IoruI LruILs vurIuLIon, IegILImuLe
poIIInuLIon, und necLur robbIng In Polclc tcredce (PoIyguIuceue). Ecoloiccl
Restorction, q, q;-.
DE VEGA, C., ARSTA, M., ORTZ, P., ., HERRERA, C. M. & TAAVERA, S. zooq. TIe unL-
poIIInuLIon sysLem oI Ctinus hpocistis (CyLInuceue), u MedILerruneun rooL
IoIopurusILe. Anncls oj otcn, 1o, 1o6-1o;.
GMNEZ BENAVDES, ., S. DOTTER, A. JURGENS, A. ESCUDERO& J. M. RONDO.
zoo;. GeneruIIsL dIurnuI poIIInuLIon provIdes greuLer IILness In u pIunL wILI
nocLurnuI poIIInuLIonsyndrome: ussessIng LIe eIIecLs oI u SIIene-Hudenu InLerucLIon.
Dilos 116: 1q61-1q;z.
GMEZ, J. M. & ZAMORA, R. 1qqq. GeneruIIzuLIon vs.SpecIuIIzuLIon In LIe poIIInuLIon
sysLem oI Hormcthophllc spinosc (CrucIIerue). Ecolo, go, ;q6-8o.
157
Polinizudores y biodiversidud
GMEZ, J. M. 1qq6. PredIspersuI reproducLIve ecoIogy oI un urId Iund crucIIer, Moriccndic
moriccndioides: eIIecL oI mummuI IerbIvory on seed producLIon. 1ourncl oj Arid
Entironments, , qz-q;.
GMEZ, J. M. zooo. EIIecLIveness oI unLs us poIIInuLors oI Lobulcric mcritimc: eIIecLs on
muInsequenLIuI IILness componenLs oI LIe IosL pIunL. Decoloic, 1, qo-q;.
GMEZ, J. M. zoo. Non-uddILIve eIIecLs oI IerbIvores und poIIInuLors on ErysImum
medIoIIspunIcum (CrucIIerue) IILness. Decoloic, 1q, q1z-q18.
GUERRA SANZ, J. M., MENA GRANERO, A. & RODN SERRANO, A. zoo;. CuIIdud deI
cuIubucin en cuILIvo de Invernudero medIunLe poIInIzucIn con ubejorros. n: XI
Conreso Nccioncl de lc Sociedcd Espcolc de Ciencics Hortcolcs (Ed. by
HorLicoIus, S. E. d. C.). AIbuceLe: AcLus de HorLIcuILuru.
GUTN, J., GUTN, P. & NAVARRO, . 1qq. Tumuo deI ncIeo de pobIucIn y
poIInIzucIn en EcIIum pIunLugIneum. Ancles del 1crdn otcnico de Mcdrid, g1,
6-;z.
GUZMN, D. 1qq8. EsLrucLuru pobIucIonuI y bIoIogiu reproducLIvu de Cochlecric
crconensis subsp. crconensis (CrucIIerue) en eI Purque NuLuruI de Iu SIerru y Ios
cuones deI Guuru. ucus MuIIudu 1o, 1z-1z.
HERRERA, C. M. 1q8;. ComponenLs oI poIIInuLor "quuIILy": compuruLIve unuIysIs oI u
dIverse InsecL ussembIuge. Dilos, go, ;q-qo.
HERRERA, C. M. 1q88. VurIuLIon In muLuuIIsm: LIe spuLIo-LemporuI mosuIc oI u poIIInuLor
ussembIuge. ioloiccl 1ourncl oj the Linnecn Societ, g, q-1z.
HERRERA, J. 1q88. PoIIInuLIon reIuLIonsIIps In souLIern spunIsI medILerruneun
sIrubIunds. 1ourncl oj Ecolo ;6, z;qz8;.
HERRERA, C. M. 1qqo. TIe udupLedness oI LIe IIoruI pIenoLype In u reIIcL endemIc,
IuwkmoLI-poIIInuLed vIoIeL. 1. ReproducLIve correIuLes oI IIoruI vurIuLIon. ioloiccl
1ourncl oj Linnecn Societ, qo, z6-z;q.
KJEBERG, ., GOUYON, P.-H., BRAHM, M. & VADEYRON, G. 1q8;. Thestubility oI
the symbiosis between dioecious Iigs und their pollinutors: u study oI
1icus cnricnL. nnd Blnstophngnpsenes L. Eoolution q1 (q): 6q-;oq.
ARA RUZ, J. zo1o. PoIInIzudores y vIsILunLes de Dphrs . en Iu PeninsuIu brIcu e sIus
BuIeures. Micobotcnicc-1cen, AoV.
ZARO, A. & TRAVESET, A. zoo. SpuLIo-LemporuI vurIuLIon In LIe poIIInuLIon mode oI
uxus bclecricc (Buxuceue), un umbopIIIous und seIIIng specIes: muInIund-IsIund
compurIson. Ecorcph z8: 6qo-6z.
ORTZ-SNCHEZ, . J. & TNAUT, A. 1qq. ComposIcIn y vurIucIn IuLILudInuI de Iu Iuunu
de poIInIzudores poLencIuIes deI uImendro, Prunus dulcis (MIII.), en Iu provIncIu de
Grunudu (sur de Espuu). oletn de Scnidcd Veetcl Plccs, 1q, qq1-oz.
ORTZ-SNCHEZ, . J. & TNAUT, A. 1qqq. ComposIcIn y dInumIcu de Iu comunIdud de
poIInIzudores poLencIuIes deI gIrusoI (Helicntus cnnuus .) en Grunudu (Espuu).
oletn de Scnidcd Veetcl Plccs, o, ;;-;6.
158
Aneo VIII - Listudo provisionul de interucciones pluntu-polinizudor en Ispuu
SNCHEZ-AUENTE, A., REY, P. J. & ACNTARA, J. M. 1qqq. BreedIng sysLem und LIe
roIe oI IIoruI vIsILors In seed producLIon oI u 'Iew-IIowered' perennIuI Ierb, PueonIu
broLeroI BoIss. & ReuL (PueonIuceue). Ecoscience, 6, 16-1;z.
SNCHEZ-AUENTE, A., GUTN, J., MEDRANO, M., HERRERA, C. M., REY, P. J. &
CERD, X. zoo. PIunL TruILs, EnvIronmenLuI ucLors, und PoIIInuLor VIsILuLIon In
WInLer-IIowerIng Helleborus joetidus (RununcuIuceue). Anncls oj otcn, q6, 8q-
8z.
TRAVESET A. & SEZ E. 1qq;. PoIIInuLIon oI Euphorbic dendroides by IIzurds und InsecLs.
SpuLIo-LemporuI vurIuLIonInIIower vIsILuLIonpuLLerns. Decoloic111: zq1-zq8.
VARGAS, P., ORNOSA, C., ORTZ-SNCHEZ, . J. & ARROYO, J. zo1o. 's LIe occIuded
coroIIu oI AnLIrrIInum bee-specIuIIzed?', 1ourncl oj Ncturcl Histor, qq: z, 1qz;-
1qq.
VEJOMONTESNOS, J. . & ORNOSAGAEGO, C. 1qq;. os InsecLos poIInIzudores: unu
uproxImucInunLropocnLrIcu. oletn SEA, o, ;1-;q.
159

S-ar putea să vă placă și