1 FICHA TCNICA Agncia Nacional De gua !ANA" E#UI$E TCNICA Coo%&ena'(o) Aco*+an,a*en-o e Ela.o%a'(o/ Superintendncia de Apoio Gesto de Recursos Hdricos Ro&%igo Flec,a Fe%%ei%a Al0e Superintendente de Apoio Gesto de Recursos Hdricos Coordenao Geral 1il&e Ca%&oo 2on-i3o 45nio% Gerente de Gesto de Recursos Hdricos (at maro de 2010) Coordenao Geral Fl60ia Si*7e Fe%%ei%a Ro&%igue Coordenao Executiva S8%ie Ca+aci-a'(o e* 2e-(o &e Recu%o H9&%ico : ;<= Co*+o-a +o% > 0olu*e Ca-aloga'(o na ?on-e/ CEDOC@Bi.lio-eca Cola.o%a&o%e/ Su+e%in-en&ncia &e A+oio A 2e-(o &e Recu%o H9&%ico Celina Maria Lopes Ferreira Fernanda Laus de A!uino "os# Carlos de $ueiro% &s'an Fernandes da Silva Ricardo (inarte Sandi Rosana Mendes Evan)elista *aciana +eto Le'e *,nia Re)ina (ias da Silva -iviani .ineli Alves Conul-o%a 2 Golde Maria Sti/el'an Ou-%o cola.o%a&o%e/ Ana Cristina Monteiro Mascaren0as Rosana Gar1ulli $ARCEIROS INSTITUCIONAIS &r)ani%ao das +a2es 3nidas para a Educao4 a Cincia e a Cultura 5 3+ESC& *odos os direitos reservados6 7 per'itida a reproduo de dados e de in/or'a2es contidos nesta pu8licao4 desde !ue citada a /onte6 3 A265c Agncia Nacional de guas (Brasil). Comit de bacia hidrogrfica o !ue " e o !ue fa#$ % Agncia Nacional de guas. && Bras'lia (A)* 2+,,. -+ .. il. && (("rie Ca.acita/0o em )est0o de 1ecursos 2'dricos 3 4.,). ,. Comit de bacia 2. Cartilha 5. Bacia hidrogrfica 6. Ca.acita/0o 5. 1ecursos 2'dricos 7. Agncia Nacional de guas (Brasil) 77. (u.erintendncia de A.oio 8 )est0o de 1ecursos 2'dricos 777. 9'tulo C:; 556.5,(-,)(+<5.2) SUMRIO LISTA DE FI2URAS<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< LISTA DE #UADROS<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< = COMIT DE BACIA INTERESTADUAL<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< 969 Co'plexidades de u' Co'it de :acia ;nterestadual6666666666666666666666666666666 B UM SC COMIT $ARA TODA A BACIA<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< D O COMIT DE INTE2RAEFO<<<<<<<<<<<<G<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< H A COM$OSIEFO DO COMIT G<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< CONSIDERAEIES FINAIS<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< <= <= <> <? 99 9@ 9= A@ 4 LISTA DE FI2URAS Fi)ura 9 :acia do rio Grande e sua su8diviso e' 8acias de rios a/luentes ou re)i2es 0idro)rB/icas co' seus respectivos co'its6 Fi)ura A C :acia dos rios .iran0asCAu e -erde Grande6 LISTA DE #UADROS $uadro 9 5 Caractersticas das 8acias dos rios .iran0asCAu e -erde Grande $uadro A C Co'its de ;nte)rao das 8acias dos rios .ara8a do Sul4 (oce e .arana8a $uadro DC Co'posio do CE;-A. $uadro @ C Co'posio do Co'it da :acia do Rio (oce 5 = COMIT DE BACIA INTERESTADUAL & 'odelo 8rasileiro de plane1a'ento e )esto das B)uas te' a 8acia 0idro)rB/ica co'o 8ase territorial para a atuao dos or)anis'os do S;+GREH6 +esta 8ase4 o co'it # o /Eru' de discusso e deli8erao so8re as !uest2es relativas poltica de recursos 0dricos6 Segundo a Constituio edera! de 1"##$ ca%e &nio o domnio das 'guas dos rios cu(as 'guas %an)am mais de um *stado ou +ue ,a-em ,ronteira entre e!es$ as 'guas reser.adas oriundas de o%ras da &nio e a+ue!as em 'reas de sua propriedade$ a!m dos rios comparti!)ados com outros pases .i-in)os/ As demais 'guas$ inc!usi.e as su%terr0neas$ esto so% o domnio dos *stados/ 1as %acias de rios so% o domnio da &nio )'$ em +uase todos os casos$ a presena de rios com domnio de$ pe!o menos$ outros dois *stados6 +o :rasil4 pas /ederativo co' unidades autFno'as e interdependentes4 o do'nio das B)uas /oi dividido entre a 3nio e os Estados6 Assi'4 a partir do esta8elecido pela Constituio Federal4 u'a Brea correspondente a cerca de G=H do territErio 8rasileiro estB e' 8acias 0idro)rB/icas nas !uais os rios principais so de do'nio da 3nio6 Mas e' !ue esse /ato i'pacta a constituio dos co'its de 8aciaI & do'nio estadual atri8ui responsa8ilidades aos seus )estores 'as4 ta'8#'4 esta8elece direitos6 & principal desses direitos # o de re)ular o uso das B)uas4 outor)ar o direito de uso6 $uando u' Estado outor)a a u' deter'inado usuBrio o direito de uso so8re a!uelas B)uas4 a B)ua outor)ada se torna indisponvel para os de'ais usuBrios da 8acia4 os !uais no so necessaria'ente re)ulados por esse 'es'o Estado6 Essa indisponi8ilidade de B)ua para outros usos ou usuBrios pode restrin)ir o desenvolvi'ento econF'ico da re)io !ue /oi privada deste recurso6 & !ue esse /ato te' a ver co' co'its de 8acias de rios de do'nio da 3nioI 6 &ra4 se cada Estado de/inir suas prEprias re)ras de uso4 )erenciar isolada'ente as B)uas !ue esto encerradas e' seu do'nio4 perdeCse u' dos principais /unda'entos da .oltica +acional de Recursos Hdricos4 !ue # a 8acia 0idro)rB/ica co'o unidade territorial de plane1a'ento e )esto4 e correCse o risco de co'pro'eter o correto )erencia'ento das B)uas e' toda a 8acia6 (essa /or'a4 # i'prescindvel !ue os Estados e a 3nio construa' acordos co' o o81etivo de inte)rar e 0ar'oni%ar crit#rios para a outor)a4 ne)ociar condi2es de pontos de entre)a e controle de B)ua4 dentre outros aspectos4 para !ue se possa4 de /ato4 /a%er a )esto das B)uas de toda a 8acia6 .ara co'preender 'el0or o )rau de co'plexidade e a necessidade de articulao entre as di/erentes inst,ncias apresentaCse a se)uinte situao6 3' co'it criado pela 3nio4 !ue a8ran)e 'ais de u' estado4 ta'8#' pode ser c0a'ado de co'it de 8acia interestadual6 Esse co'it aprova o .lano de :acia destinado ao rio de do'nio da 3nio4 'as este rio da 3nio # /or'ado por rios de do'nio de Estados4 !ue por sua ve%4 pode' ter co'its estaduais !ue aprova' seus respectivos planos6 +a prBtica4 se no 0ouver articulao entre os co'its interestaduais e os co'its estaduais os planos pode' ser ine/icientes6 Assi'4 e' 8acias 0idro)rB/icas co' rios de do'nio da 3nio4 # necessBria a adoo de 'odelos ade!uados a essa co'plexidade do'inial6 Al#' disso4 co'o /oi dito4 no captulo =4 a representatividade do co'it de 8acia e a sua co'posio deverB re/letir os di/erentes atores direta'ente envolvidos co' a )esto das B)uas6 .ara !ue o co'it de /ato represente toda a diversidade da 8acia4 0B de se o8servar4 dentre outros4 os se)uintes aspectosJ a di'enso territorial a locali%ao dos usuBrios4 a intensidade e o i'pacto dos usos na 8acia o nK'ero de unidades /ederadas LEstadosM e de co'its e' su8C8acias os do'nios das B)uas a concentrao de con/litos e 'es'o4 as dist,ncias necessBrias para o desloca'ento dos 'e'8ros do co'it6 So todos aspectos relevantes para construo do 'odelo institucional do co'it de u'a 8acia interestadual4 7 co'partil0ado pela 3nio e os Estados Federativos6 =<= Co*+leJi&a&e &e u* Co*i- &e Bacia In-e%e-a&ual Co'it de 8acia interestadual # u' co'it !ue4 assi' co'o os de'ais4 deve se)uir todos os preceitos das nor'as le)ais6 (eve ter as 'es'as atri8ui2es a 'es'a proporo esta8elecida para a representao dos se)'entos dos poderes pK8licos4 dos usuBrios e das or)ani%a2es civis e os 'es'os /unda'entos para a atuao e' 8acia 0idro)rB/ica6 & !ue di/ere # a 8acia4 !ue # interestadual4 ou se1a4 co'partil0ada entre os Estados e a 3nio6 +o ,'8ito dos Estados4 t' sido de/inidas co'o Breas de plane1a'ento e )esto de B)ua 8acias ou )rupa'ento de .acia con-9gua6 Essas re)i2es 0idro)rB/icas a)rupa' 'ais de u'a 8acia ou se constitue'4 nos Estados4 e' partes de 8acias de rios de do'nio da 3nio6 &s Estados4 ento4 cria' co'its co' atuao nas Breas dessas unidades de )esto6 .ara entender u' pouco da co'plexidade e diversidade das 8acias 0idro)rB/icas interestaduais4 vale destacar al)u'as caractersticasJ t' territErios !ue pode' atin)ir de al)uns poucos 'il0ares de !uilF'etros !uadrados Lco'o as 8acias costeiras do nordeste do :rasilM a !uase u' 'il0o Lcaso da 8acia do rio *ocantinsM o te'po de desloca'ento dos 'e'8ros pode' ser de al)u'as 0oras Lco'u' e' 8acias estaduaisM co'o pode' ser 'edidas e' dias de nave)ao Lcaso das 8acias a'a%FnicasM os corpos dNB)ua pode' ter de trs a 'ais de oito do'nios Lda 3nio4 seis Estados e o (istrito FederalM4 # o caso da 8acia do rio So Francisco as le)isla2es envolvidas so e' 'es'o nK'ero do do'nio dos corpos dNB)ua Loito4 no caso da 8acia do rio So FranciscoM4 e 'uitas ve%es diver)e' entre si 8 o nK'ero de co'its de su8C8acias pode ser inexistente ou pode c0e)ar a 'ais de u'a de%ena4 co'o # o caso da 8acia do rio Grande e os pro8le'as a sere' en/rentados pode' ser locais4 estaduais4 re)ionais ou envolvere' polticas nacionais de )rande i'pacto para o pas4 co'o # o caso da )erao 0idrel#trica e de )randes transposi2es de B)uas entre 8acias6 .ara 'el0or exe'pli/icar4 citaCse o caso da 8acia 0idro)rB/ica do rio Grande6 A Fi)ura 9 apresenta a sua diviso territorial e' su8C8acias 0idro)rB/icas6 Al)u'as so'ente co' cursos dNB)ua de do'nio estadual e outras4 ta'8#'4 co' rios de do'nio da 3nio6 +a 8acia do rio Grande4 esto instalados co'its e' todas as Breas de plane1a'ento e )esto de/inidas pelos Estados6 E' A<9<4 /oi criado o co'it co' Brea de atuao e' toda a 8acia e co' co'petncia para articular a )esto entre essas su8C8acias6 Fi)ura 9 :acia do rio Grande e sua su8diviso e' 8acias de rios a/luentes ou re)i2es 0idro)rB/icas co' seus respectivos co'its6 E' situa2es dessa nature%a4 o 'odelo tradicional de co'it poderB ter di/erentes )raus de di/iculdade para o cu'pri'ento das suas co'petncias le)ais4 de'andando para sua /or'ao e atuao o esta8eleci'ento de acordos entre os 9 Estados e a 3nio6 A experincia 'ostra !ue no # 'uito /Bcil co'por esses acordos6 Essa situao no # /acil'ente conciliBvel e' virtude das inK'eras variBveis e interesses !ue precisa' ser atendidos e co'pati8ili%ados si'ultanea'ente6 $uais seria' as /or'as 'ais ade!uadas de se or)ani%ar u' co'it de 8acia interestadualI $uais as atri8ui2es exclusivasI $uais atri8ui2es seria' co'partil0adas co' os de'ais co'itsI Co'o de/inir u'a representao !ue se1a ade!uada co'plexidade institucionalI Co'o escol0er os representantesI Co'o deve ser o seu /unciona'ento para !ue cu'pra as atri8ui2es de /or'a 'ais e/icienteI Co'o e/etivar a atuao e' toda a 8aciaI Experincias na instalao de co'its e' al)u'as 8acias interestaduais per'ite' propor dois tipos de arran1os institucionais principaisJ u' Knico co'it para toda a 8acia ou u' co'it de inte)rao6 Esses 'odelos sero descritos 'ais detal0ada'ente e avaliados a se)uir6 10 B UM SC COMIT $ARA TODA A BACIA Corresponde instituio de u'a Knica inst,ncia deli8erativa no ,'8ito de 8acias interestaduais6 +essas 8acias 0B do'nios das B)uas de4 no 'ni'o4 dois outros Estados e da 3nio6 3' co'it criado so'ente pelo C+RH no te' o poder de exercer suas co'petncias e' toda a 8acia4 e' todos os corpos dNB)ua6 &s Estados pode' no acatar as decis2es do co'it da 8acia interestadual co' relao s B)uas so8 seu do'nio6 Muitas ve%es existe' di/erenas si)ni/icativas entre as le)isla2es estaduais e a nacional6 &s crit#rios e o estB)io de i'ple'entao dos instru'entos para o )erencia'ento dos recursos 0dricos ta'8#' di/ere' so8re'aneira6 Falta u' acordo entre a 3nio e os Estados para !ue isto acontea6 .ara !ue se1a e/etivada a plena co'petncia so8re todos os corpos dNB)ua4 o co'it precisa ser institudo co'o inte)rante dos siste'as de )erencia'ento dos Estados co' do'nio na respectiva 8acia6 E isto sE se via8ili%a co' a e/etivao de u' acordo co' relao aos recursos 0dricos da 8acia6 E' al)u'as 8acias4 essa experincia 1B # real6 .odeCse citar o !ue ve' sendo reali%ado nas 8acias dos rios -erde Grande4 co'partil0ada pelos Estados de Minas Gerais e da :a0ia4 outro exe'plo # o .iran0asCAu4 e' territErios parai8ano e poti)uar LFi)ura AM6 & $uadro 9 apresenta a co'parao entre essas duas 8acias6 Fi)ura A C :acia dos rios .iran0asCAu e -erde Grande6 11 $uadro 9 5 Caractersticas das 8acias dos rios .iran0asCAu e -erde Grande C=>79? @iranhas&A/u Aerde )rande Bstados abrangidos Paraba e Rio Grande do Norte Bahia e Minas Gerais rea de drenagem(CmD) 43.000 31.000 BEistiamcomits emsub&bacias$ No. Sim. UmemMG, mas que no oi insta!ado. Como se deu o comit Fnico$ "nstitui#o do $omit% &e!os 'onse!hos (staduais $omo inte)rante dos seus Sistemas. Unii$a#o dos $omit%s e*istentes e institui#o do 'omit% +ni$o da Ba$ia $omo inte)rante dos Sistemas (staduais e Na$iona!. Gual o instrumento !ue o criou$ ,e$reto -edera! e (staduais. ,e$reto -edera! e (staduais. Guaiss0o ascom.etncias do Comit Hnico$ .odas aque!as &re/istas na 0ei n1 2.433324 e nas !eis estaduais, a&!i$5/eis aos $or&os d65)ua dos res&e$ti/os domnios. .odas aque!as &re/istas na 0ei n1 2.433324 e nas !eis estaduais, a&!i$5/eis aos $or&os d65)ua dos res&e$ti/os domnios. 7!)umas $om&et%n$ias, de $unho mais !o$a!, so e*er$idas &or $omiss8es )estoras de reser/at9rios nas sub:ba$ias. BEistemoutrasinstIncias gestoras de gua$ Sim. Gru&o de 7$om&anhamento do Mar$o Re)u!at9rio ;G7M7R< $om&osto &or usu5rios de 5)ua. Sim. 'omiss8es )estoras de reser/at9rios das sub:ba$ias dos rios Gorutuba e =erde Pequeno. Guaisas fun/Jesdessas outras instIncias$ 7!o$a#o ne)o$iada de 5)ua nos a#udes. 7!o$a#o ne)o$iada de 5)uas> $on$i!ia#o &re!iminar de $on!itos> a&ro/a#o do P!ano de Re$ursos ?dri$os a&!i$5/e! @ sub:ba$ia> e!abora#o de &ro&ostas de enquadramento, deini#o de usos insi)nii$antes e &rioridades de outor)a. Como funciona a secretaria&eEecuti4a do CB2$ Se$retaria:e*e$uti/a do 'omit% $omatua#o emtoda a ba$ia. Se$retaria:e*e$uti/a do 'omit% e mais dois es$rit9rios de a&oio &ara as $omiss8es )estoras. 2 ummarco regulatKrio das guas$ Sim. "m&!ementa#o, em&ar$eria $om os (stados, /ia Reso!u#o 7N7 n1AB43C004D estabe!e$e /aE8es m5*imas dis&on/eis &ara os A tre$hos do Sistema 'urema:7#u, bem $omo as /aE8es $onsideradas insi)nii$antes. Sim. "m&!ementa#o a&9s a ,e!ibera#o do $omit% n1C43C00B e a Reso!u#o 7N7 n1B0C3C00BD deine &rioridades &ara outor)a e estabe!e$e re)imes de $a&ta#o de a$ordo $oma dis&onibi!idade hdri$a. Como o marco regulatKrio se efeti4ou$ 7 &artir do traba!ho do Gru&o .F$ni$o G&era$iona! : G.G e do Gru&o de 7rti$u!a#o "nterinstitu$iona! : G7", ambos institudos no 'on/%nio de "nte)ra#o assinado &e!os dois (stados, &e!o ,NG'S e &e!a 7N7. 7tra/Fs de um Proto$o!o de "nten#8es. Guaisos .rinci.ais obLeti4os dos instrumentosde integra/0o na bacia$ Re)u!ariEa#o de usos, monitoramento qua!i:quantitati/o e o&era#o $onHunta dos reser/at9rios do Sistema 'urema:7#u. Gesto da 5)ua de orma des$entra!iEada e &arti$i&ati/a e intera#o entre 9r)os )estores, or)aniEa#8es $i/is e usu5rios de 5)ua. Guer saber mais$ MMM..iranhasacu.cbh.go4.br MMM.4erdegrande.cbh.go4.br As experincias para 8acias interestaduais co' essas caractersticas tornara'Cse possveis e' /uno do desenvolvi'ento de processos intensos de discusso6 Fora' envolvidos todos os atores da 8acia e os Er)os )estores de recursos 0dricos estaduais e a A+A6 (e 'aneira )eral4 a ne)ociao e o sucesso do seu desenvolvi'ento se dera' e' /uno das se)uintes etapasJ atendi'ento ao !ue disp2e a Resoluo nO =PA<<<4 do C+RH4 e s re)ras esta8elecidas no ,'8ito dos Estados para a criao de co'its representao de )overnos4 usuBrios e or)ani%a2es civis4 independente'ente da Brea da 8acia e da respectiva unidade /ederada4 e' u' Knico plenBrio instituio pelos consel0os estaduais de recursos 0dricos edio de (ecreto da .residncia da RepK8lica e dos Governadores4 instituindo a inst,ncia Knica da 8acia co'o inte)rante dos respectivos siste'as de 12 )erencia'ento co'partil0a'ento entre os Er)os )estores de recursos 0dricos4 estaduais e A+A4 na estruturao e 'anuteno do apoio s /un2es de secretaria executiva do co'it4 na ausncia da a)ncia de B)ua4 e do apoio t#cnico necessBrio i'ple'entao dos instru'entos de )esto de recursos 0dricos6 *rataCse4 assi'4 do processo de inte)rao /ederativa 'ais avanado experi'entado no pas para a )esto de B)uas6 A sua i'plantao4 no entanto4 deve preservar o /unda'ento le)al da descentrali%ao do processo decisErio6 HB de se considerar relevante no 'odelo a ser i'ple'entado as di/erentes realidades dos recursos 0dricos nas diversas re)i2es da 8acia6 .or exe'plo4 na 8acia do rio -erde Grande4 apesar de 0aver apenas u' co'it4 0B or)ani%a2es locais !ue t' atri8ui2es i'portantes para a )esto de pro8le'as espec/icos6 So co'iss2es )estoras encarre)adas da alocao das B)uas e' reservatErios e su8C8acias4 da soluo preli'inar de con/litos e4 at#4 da /or'ulao de propostas !uanto priori%ao dos usos das B)uas6 Esses a'8ientes de )esto /ora' potenciali%ados co' a descentrali%ao de atri8ui2es pelo co'it e /a%e' parte /or'al'ente do or)ano)ra'a do cole)iado6 & arran1o do co'it Knico pode no ser o 'ais ade!uado para 8acias co' 'aior co'plexidade de )esto4 co' )randes Breas de atuao4 co' territErio e' u' )rande nK'ero de Estados e !ue ten0a4 so8retudo4 o envolvi'ento de 'uitas inst,ncias decisErias co' co'petncia so8re os recursos 0dricos6 .ara situa2es desse tipo prop2eCse tra8al0ar co' o co*i- &e in-eg%a'(o4 con/or'e se apresenta a se)uir6 13 D O COMIT DE INTE2RAEFO 7 u' 'odelo de co'it !ue pressup2e o co'partil0a'ento do poder e das responsa8ilidades so8re os usos das B)uas6 +u' pri'eiro estB)io4 entre a 3nio e os Estados e' se)uida e4 o8ri)atoria'ente4 entre o co'it da 8acia interestadual e os or)anis'os criados para atender a de'andas espec/icas nas su8C8acias6 Assi'4 o co'it de inte)rao terB atri8ui2es 'oderadoras e 0ar'oni%adoras e exercerB as co'petncias so8re te'as )erais e os co'its ou or)anis'os e' su8C8acias dese'pen0aro suas atri8ui2es so8re te'as locais6 A discusso so8re esse 'odelo deve re/orar os /unda'entos da poltica de recursos 0dricos vi)ente no pas4 so8retudo a descentrali%ao4 a participao e a )esto articulada entre 3nio e Estados nos recursos 0dricos co'uns no ,'8ito da 8acia6 .ortanto4 a con/i)urao dos cole)iados no pode con/litar co' esses princpios6 E' 8acias interestaduais onde o 'odelo Knico no se aplica4 !uer se1a pela )rande di'enso territorial ou pelas necessidades espec/icas de su8C8acias !ue no intera)e' de /or'a relevante co' o curso dNB)ua principal4 !uer se1a pela existncia de u' )rande nK'ero de inst,ncias co' co'petncia so8re as B)uas ou pela clara necessidade de u'a 'aior descentrali%ao decisEria4 ou ainda pela diversidade de usos existentes na 8acia4 o 'odelo in-eg%a'(o passa a ser u'a alternativa i'portante6 .ara u' 'el0or detal0a'ento so8re esse 'odelo4 sero a8ordadas a8aixo as caractersticas e as vBrias especi/icidades de sua atuao6 14 H A COM$OSIEFO DO COMIT Existe' trs experincias no pas onde o 'odelo institucional de co'it de inte)rao estB e' i'ple'entaoJ o Co'it de ;nte)rao da :acia Hidro)rB/ica do Rio .ara8a do Sul LCE;-A.M4 o Co'it da :acia Hidro)rB/ica do Rio (oce LC:H (oceM e o Co'it da :acia Hidro)rB/ica do Rio .arana8a LC:H .arana8aM6 So propostas ainda e' construo4 'as pelos resultados 1B apresentados o 'odelo ve' se 'ostrando ade!uado para 8acias interestaduais co' 'aior )rau de co'plexidade de )esto de recursos 0dricos6 +o $uadro A esto descritas as caractersticas )erais de cada u'a dessas 8acias interestaduais !ue v' experi'entando a construo de seus plenBrios no /or'ato de u' co'it de inte)rao6 A proposta de criao do co'it de inte)rao visa alcanar4 dentre outros4 dois o81etivos principaisJ /ortaleci'ento dos co'its e' su8C8acias co'o inst,ncias decisErias locais Lrea/ir'ando o /unda'ento da descentrali%aoM e e/etivao da )esto inte)rada das B)uas da 8acia Lrecon0ecendo4 de /ato4 a 8acia co'o a unidade territorial para i'ple'entao da poltica de recursos 0dricosM4 respeitadas a co'plexidade institucional e a poltica de 8acias interestaduais6 Esses o81etivos deve' estar re/letidos na co'posio do co'it de inte)rao6 Assi'4 esperaCse !ue na co'posio exista' representantes indicados pelos 'e'8ros dos co'its de su8C8acias e representantes co' 'aior a8ran)ncia na 8acia Lalcance re)ionalM4 de 'odo !ue se ten0a a conciliao da viso local das vBrias su8C8acias co' a viso )lo8al da 8acia co'o u' todo6 ConstituiCse4 ento4 no /Eru' presencial e institucional de articulao onde todas as institui2es co'petentes esto representadas6 & arran1o institucional !ue deter'inarB a co'posio do co'it de inte)rao deve ser o81eto de acordo co' os Estados e co' os co'its e' su8C8acias e poderB se diversi/icar 8astante para atender s caractersticas espec/icas de cada 8acia interestadual6 15 3'a condio deter'inante para a existncia de u' co'it de inte)rao # a de/inio das unidades de plane1a'ento e )esto nas su8C8acias6 +a 8acia 0idro)rB/ica do rio .ara8a do Sul4 onde se instalou u' co'it de inte)rao4 esse pro8le'a no existe por!ue 0B co'its e' todas as unidades6 .or#'4 esse no # o caso )eral6 $uadro A C Co'its de ;nte)rao das 8acias dos rios .ara8a do Sul4 (oce e .arana8a C=>79? CB7AA@ :=CB @A1ANANBA ;nidadesOederati4asabrangidas Minas Gerais, Rio de Ianeiro e So Pau!o. (s&rito Santo e Minas Gerais. ,istrito -edera!, Goi5s, Mato Grosso do Su! e Minas Gerais. readedrenagem(CmD) JJ.J00 B3.400 CCC.B00 BEistemcomitsemsub&bacias$ Sim. (mtoda sua 5rea, sendo CemMG, 4no RI e 1 emSP. Sim. So A emMG e 3 no (S. Sim. P!enamente na &or#o mineira da ba$ia ;3 $omit%s<, 1 no ,- e 1 emGG. Como sedeuo comitde integra/0o$ G '("=7P oi $riado $omeste intento. No entanto, somente a&9s a rea!iEa#o de um&!aneHamento estratF)i$o institu$iona! e $oma $ria#o dos $omit%s estaduais e!e se tornou &oss/e!. Por meio de umGru&o de "nte)ra#o entre 9r)os )estores e $omit%s, que &ro&useramao 'B?:,o$e a!tera#8es no Re)imento "nterno. 7 &artir do 'on/%nio de "nte)ra#o n1C03C004, $e!ebrado entre a Unio, os (stados e o ,-, atra/Fs de seus 9r)os )estores e de seus $omit%s e*istentes @ F&o$a. Gual o instrumento !ueo criou$ No/o Re)imento "nterno de 03.1C.C004. No/o Re)imento "nterno de C3.10.C00B. Re)imento "nterno. Guaiss0o ascom.etnciasdo comitdeintegra/0o$ .ratar das quest8es mais )erais e estratF)i$as, tais $omo trans&osi#o de 5)uas, $ara$tersti$as dos &ontos de entre)a e $ontro!e e metas qua!i: quantitati/as. 7s &re/istas em!ei mais a de arti$u!ar a#8es $onHuntas. ,e!iberar sobre as quest8es re!a$ionadas @ a)ua de orma arti$u!ada e inte)rada @s a#8es dos $omit%s nas sub:ba$ias. Bdoscomitsdesub&bacias$ .ratar de quest8es es&e$i$as, in$!usi/e @que!as re!a$ionadas @s 5)uas de domnio da Unio, em)era! emarti$u!a#o $omo '("=7P. 7s &re/istas em!ei. .ratar de quest8es es&e$i$as, in$!usi/e @que!as re!a$ionadas @s 5)uas de domnio da Unio, em arti$u!a#o $omo 'B? Paranaba. Como funcionaasecretaria& eEecuti4ado comit$ K e*er$ida &e!a entidade de!e)at5ria das un#8es de a)%n$ia de 5)ua daba$ia ;7G(=7P< $usteada $om re$ursos da$obran#a &e!o uso dos re$ursos hdri$os. K$usteada em&arte &e!a 7N7, $oma&oio de usu5rios e &reeituras. K $usteada em&arte &e!a7N7, $oma&oio de usu5rios e &reeituras. 2ummarco regulatKrio das guas$ ,e$reto n1 AB.3C431241> Portaria ,N7(( n1 CC31244> Reso!u#o 7N7 n1 4AJ3C004. .odos deinidos &e!o &oder &Lb!i$o. (sto em$urso as dis$uss8es sobre um&oss/e! mar$o &ara ser $onstrudo no Mmbito de umno/o $on/%nio de inte)ra#o e &!ano de re$ursos hdri$os. (sto em$urso as dis$uss8es sobre um&oss/e! mar$o &ara ser $onstrudo no Mmbito de um$on/%nio de inte)ra#o e &!ano de re$ursos hdri$os. ?5 a inten#o de $onstru#o de ummar$o re)u!at9rio. Como o marco regulatKrio se efeti4ou$ -oi eeti/ado &e!o &oder &Lb!i$o ;Unio e (stados e setor e!Ftri$o<, $om&ou$a &arti$i&a#o dos $omit%s. : : Guaisos.rinci.aisobLeti4osdos instrumentosde integra/0o na bacia$ Possibi!itar a $!ara de!imita#o das atribui#8es do '("=7P e dos $omit%s a!uentes, in$!usi/e emre!a#o a deini#o dos in/estimentos na ba$ia, e/itando assimsobre&osi#8es, !a$unas e $on!itos. 7rti$u!ar a atua#o dos $omit%s e 9r)os )estores e /iabi!iEar a im&!ementa#o dos instrumentos de )esto. G &!ano de re$ursos hdri$os oi e!aborado Huntamente $omos &!anos das ba$ias de a!uentes. "nte)rar a)esto de re$ursos hdri$os na ba$ia. G &!ano de re$ursos hdri$os da ba$ia H5 tema &re/iso de se $onstituir emum&!ano de inte)ra#o. Guer saber mais$ MMM.cei4a..org.br MMM.riodoce.cbh.go4.br MMM..aranaiba.cbh.go4.br 16 $uadro DC Co'posio do CE;-A. CB7AA@ & 6+ membros (B)>BN9= AB1AN)?NC7A -edera! (stadua! Muni$i&a! Saneamento "ndLstria e minera#o 7)ro&e$u5rio ?idro: e!etri$idade Gutros usos 'ons9r$ios e asso$ia#8es G.(P GNG Po/os ind)enas .oda a ba$ia 3 : : : : : : : : : : : MG : 3 4 C C 1 C 1 : : 4 : RI : 3 4 C 3 1 1 1 : C C : SP : 3 3 C 4 1 1 : : 3 C : (ubtotal 5 P ,, 6 P 5 6 2 + 5 - + 9=9AQ R @=:B1 @HBQ7C= (=C7B:A:B C7A7Q ;(;17=( 3BN CCN C4 40N C3 13 Re)i'ento ;nterno do CE;-A. Art6 >O4 Q9O RAs indica2es dos representantes titulares e suplentes dos se)'entos re/eridos nas alneas RcS e RdS 9 do inciso ;; do caput deste arti)o sero /eitas por seus pares inte)rantes dos co'its de 8acias a/luentes4 !uando 0ouver4 ou e' processos !ue considere' a representao das unidades estaduais de )esto de recursos 0dricos666S $uadro @ C Co'posio do Co'it da :acia do Rio (oce CB2 :=CB & 6+ membros (B)>BN9= AB1AN)?NC7A -edera! (stadua! Muni$i&a! Saneamento "ndLstria e minera#o 7)ro&e$u5rio ?idro: e!etri$idade Gutros usos 'ons9r$ios e asso$ia#8es G.(P GNG Po/os ind)enas .oda a ba$ia C : : : 1 : : : : : : 1 (S : 3 3 C C 3 1 : C 1 C : MG : 3 2 4 4 J C : 3 3 4 : (ubtotal 2 6 ,2 6 < - 5 + 5 6 6 , 9=9AQ R C4 C0 40N 33N C4N =1)AN7SATUB(C7A7( 1A @=:B1B(@HBQ7C=( ;(;17=( Re)i'ento ;nterno do C:H (oce Art6 =O4 Q>O RA escol0a dos 'e'8ros titulares e suplentes representantes dos 'unicpios4 dos usuBrios e das or)ani%a2es civis serB /eita pelos 'e'8ros dos 1 Sociedade civil e usurios. 17 co'its de 8acias 0idro)rB/icas de unidades estaduais de )esto de recursos 0dricos4 onde 0ouver co'its6S 3' )rande nK'ero de Estados ainda no te' de/inidas suas unidades de plane1a'ento e )esto de recursos 0dricos4 o !ue /a% co' !ue a 'aior parte das 8acias 0idro)rB/icas interestaduais no ten0a sua 8ase territorial de )esto de/inida e4 conse!uente'ente4 no exista' co'its e' todas as suas su8C8acias6 +esses casos4 no se vislu'8ra i'pedi'ento para !ue o co'it de inte)rao se e/etive6 Exe'plo disso # o co'it da 8acia do rio .arana8a6 +essa 8acia4 existia' so'ente @ co'its instalados antes de sua criao4 sendo D e' territErio 'ineiro e 9 no Estado de GoiBs6 A 8acia no tin0a u' 'apa o/icial co' a diviso das unidades estaduais de plane1a'ento e )esto Lsu8C8aciasM6 Co'o se deu4 entoI +a 8acia do rio .arana8a4 inicial'ente4 /oi constitudo u' )rupo representativo dos Estados4 dos co'its existentes nas su8C8acias4 dos usuBrios e da sociedade civil4 co' o apoio da A+A4 para de8ater o 'odelo de co'it !ue se instalaria6 C0e)ada concluso !ue seria u' co'it de inte)rao4 esse )rupo propFs !ue a representao no .lenBrio se desse por su8C8acia6 Fora' de/inidas as su8C8acias4 sendo D unidades e' Minas Gerais Londe 1B existia' os co'itsM4 9 unidade para o Mato Grosso do Sul4 outra para o (istrito Federal e @ outras para o Estado de GoiBs6 +este Klti'o Estado4 u'a das unidades era a 8acia do rio Meia .onte onde 1B existia co'it6 & processo eleitoral /oi reali%ado4 ento4 por su8C8acia6 Eleitos os representantes das su8C8acias4 estes ele)era'4 por Estado4 a!ueles !ue seria' os 'e'8ros do C:H .arana8a6 &u se1a4 a co'posio desse co'it cont#' representa2es de co'its existentes e de representantes eleitos por su8C8acia6 Esse 'odelo de co'posio se constitui nu' canal per'anente de articulao entre os diversos interesses4 al#' do co'partil0a'ento de responsa8ilidades na 8acia4 e 18 8usca u' 'aior contato entre os co'its e entre as su8C8acias6 ;'portante destacar !ue a instalao no exi)e alterao le)al e operacionali%a a diretri% da articulao entre a 3nio e os Estados prevista no arti)o @O da Lei nO T6@DDP9TTG e nas Leis Estaduais6 E' al)u'as 8acias interestaduais te' sido necessBria a criao de inst,ncias espec/icas para o encontro dos co'its6 .ode'os citar co'o exe'plos o Grupo *#cnico de Articulao ;nstitucional LG*A;M criado pelo CE;-A. e a C,'ara *#cnica de Articulao ;nstitucional LC*A;M criada pelo Co'it da :acia do Rio So Francisco6 Essas inst,ncias trata' de te'as espec/icos o81eto de co'partil0a'ento da atuao dos co'its e' su8C8acias6 A-%i.ui'7e &o co*i- &e in-eg%a'(o e &o co*i- &e .acia &e %io a?luen-e +a construo do 'el0or arran1o institucional4 deveCse 8uscar !ue o cole)iado da 8acia interestadual ten0a4 e/etiva'ente4 atuao e' toda a 8acia6 3' acordo deve ser /ir'ado para as se)uintes !uest2esJ de/inio da 8ase territorial de )esto da 8acia Londe 0averB co'its e' su8C 8aciasM de/inio de co'o sero deter'inadas as re)ras de uso de todas as B)uas Lo !ue ca8e a cada co'it re)rarM de/inio do arran1o institucional do cole)iado e da representao dos co'its e' su8C8acias no co'it de inte)rao e a )arantia do apoio ao /unciona'ento do co'it de inte)rao6 Co'o !ual!uer co'it !ue se esta8elea4 seu )rande instru'ento ordenador # o plano de recursos 0dricos6 +as 8acias co' co'it de inte)rao4 o plano deverB de/inir a relao entre as su8C8acias4 i'putando as responsa8ilidades o81etivas a cada or)anis'o existente Lse1a ele u'a co'isso )estora de aude4 se1a u' co'it 19 e' su8C8aciaM e esta8elecendo as re)ras de convivncia entre as institui2es6 *rataC se de u' Aco%&o +ela gua4 o !ual deve ser esta8elecido e' con/or'idade co' a le)islao4 e' particular co' as resolu2es nK'eros = e 9G do C+RH6 Reolu'(o nK5@BLLL &o CNRH/ Art6 >O &s planos de recursos 0dricos e as decis2es to'adas por Co'its de :acias Hidro)rB/icas de su8C8acias devero ser co'pati8ili%adas co' os planos e decis2es re/erentes respectiva 8acia 0idro)rB/ica6 .arB)ra/o Knico6 A co'pati8ili%ao a !ue se re/ere o caput4 deste arti)o4 di% respeito s de/ini2es so8re o re)i'e das B)uas e os par,'etros !uantitativos e !ualitativos esta8elecidos para o exutErio da su8C8acia6 Reolu'(o nK=M@BLL= &o CNRH/ Art6 =O & .lano de Recursos Hdricos de u'a su8C8acia so'ente poderB ser aprovado pelo seu Co'it4 se as condi2es do seu exutErio estivere' co'pati8ili%adas co' o .lano de Recursos Hdricos da :acia Hidro)rB/ica .rincipal6 & Acordo pelas U)uas deve ser construdo caso a caso e deveCse o8servar o !ue 1B disp2e a le)islao vi)ente !uanto s 'etas de racionali%ao de uso4 de 'el0oria da !ualidade e da !uantidade das B)uas6 +as 8acias interestaduais4 so considerados estrat#)icos4 dentre outros4 os pontos locali%ados na divisa entre Estados e nos exutErios de su8C8acias4 nos !uais # i'prescindvel !ue o Acordo ten0a 'etas claras e 8e' de/inidas4 ne)ociadas e acordadas entre todos os atores da 8acia6 .ara isto4 # /unda'ental o acordo entre os co'its !uanto s co'petncias de cada or)anis'o so8re as 6gua co*+a%-il,a&a6 gua co*+a%-il,a&a so a!uelas !ue esto inseridas na Brea de atuao do co'it da 8acia principal e4 ta'8#'4 dos co'its de suas su8C8acias6 20 .ara 'el0or discusso do !ue seria o Acordo pelas U)uas e a participao de cada co'it4 # i'portante le'8rar da pre'issa para u' co'it de inte)raoJ o co*i- &e in-eg%a'(o terB atri8ui2es 'oderadoras e 0ar'oni%adoras e exercerB suas co'petncias so8re te'as 'ais a8ran)entes en!uanto os co*i- e* u.N.acia dese'pen0aro suas atri8ui2es so8re te'as locais4 'ais espec/icos6 As se)uintes atri8ui2es dos co'its direta'ente !uanto aos recursos 0dricos na sua Brea de atuao pode' ser destacadasJ Deli.e%a% so8re o plano de recursos 0dricos da 8acia6 A%.i-%a% con?li-o +elo uo &a 6gua4 e' pri'eira inst,ncia6 De.a-e% so8re as !uest2es de uso da B)ua na 8acia6 A+%o0a% +%o+o-a para usos no outor)Bveis4 en!uadra'ento dos corpos dNB)ua4 'ecanis'os e valores da co8rana pelo uso6 -Cse4 ento4 das co'petncias aci'a e da existncia de B)uas co'partil0adas4 !ue o acordo entre os co'its deverB ense1ar u'a diviso de tra8al0o entre eles4 de/inindo clara'ente a !ue' ca8e tais atri8ui2es6 Co'o exe'plo4 # apresentado o caso do CE;-A.6 EJe*+lo &o CEI;A$ & Re)i'ento ;nterno do CE;-A. tra% a condio expressa da necessidade de articulao entre o Co'it de ;nte)rao e os co'its nas suas su8C8acias para o desenvolvi'ento de suas co'petncias6 A%-< DK) incio I;/ Rapoiar a criao e pro'over a inte)rao co' inst,ncias re)ionais de )esto de recursos 0dricos da 8acia4 tais co'oJ co*i- &e .acia a?luen-e4 os consErcios inter'unicipais4 as associa2es de usuBrios4 as 21 or)ani%a2es de ensino e pes!uisa4 as or)ani%a2es noC)overna'entais e outras /or'as de or)ani%ao articulada da sociedade civil ou do poder pK8lico6S A%-< HK) incio I/ Rpro'over o de8ate4 articulando e inte)rando a atuao da sociedade civil4 dos usuBrios4 do poder pK8lico e dos co*i- &e .acia a?luen-e4 e4 na /or'a da le)islao e deste Re)i'ento ;nterno4 a de/inio das se)uintes !uest2esJ aM & 'arco re)ulatErio da 8acia 8M A alocao !uantitativa e !ualitativa das B)uas en-%e a &i0e%a in-Oncia &eli.e%a-i0a do Siste'a de Gerencia'ento de Recursos Hdricos cM &s usos !ue proporcione' i'pactos re)ionais si)ni/icativos dM As transposi2es e deriva2es internas e externas 8acia e eM &s crit#rios )erais para a co8rana pelo uso das B)uas6S .odeCse advo)ar !ue o /unda'ento da descentrali%ao da to'ada de deciso por 8acia 0idro)rB/ica4 se aplicado e' u'a 8acia interestadual4 se)ue o princpio da u.i&ia%ie&a&e6 ;sto !uer di%er !ue toda deciso !ue puder ser to'ada no ,'8ito de u'a su8C8acia4 se' a/etar os usos da 8acia co'o u' todo4 no deverB so/rer in/luncia da 8acia principal6 As experincias para 8acias interestaduais co' co'its de inte)rao tornara'Cse possveis e' /uno do desenvolvi'ento de processo de'ocrBtico de discusso co' todos os atores da 8acia e co' os Er)os )estores estaduais direta'ente envolvidos4 se)uindoCse as se)uintes etapasJ atendi'ento ao !ue disp2e a Resoluo nO =PA<<<4 do C+RH4 para a criao de co'its acordo entre a 3nio4 os Estados e os co'its existentes !uanto 8ase territorial de )esto por su8C8acias4 as co'petncias dos co'its por Brea de 22 atuao4 o arran1o institucional e a )arantia do apoio ao /unciona'ento do co'it de inte)rao aprovao da criao do co'it de inte)rao no C+RH edio de (ecreto de criao do co'it pela .residncia da RepK8lica processo eleitoral co'partil0ado co' os co'its e' su8C8acias co'partil0a'ento entre os Er)os )estores do apoio t#cnico necessBrio i'ple'entao da )esto de recursos 0dricos na 8acia6 23 CONSIDERAEIES FINAIS (iscutir so8re co'its de 8acia 0idro)rB/ica no :rasil # adentrar e co'preender a co'plexidade desse universo6 7 /alar de al)o !ue estB e' 'ovi'ento4 e !ue apesar de ter u' desen0o inicial4 se 'odi/ica constante'ente con/or'e a con1untura da poltica de )esto dos recursos 0dricos6 A RprBtica do co'it de 8aciaS # u' dos exe'plos da )rande 'udana no contexto das polticas pK8licas no pas6 23 4rasi! se trans,ormou ao !ongo do scu!o 55 de um pas de %ai6a propenso associati.a e poucas ,ormas de participao da popu!ao de %ai6a renda$ em um dos pases com o maior n7mero de pr'ticas participati.as8 V=W6 Certa'ente4 o 0B8ito de participar da ela8orao de polticas pK8licas ainda no estB consolidado6 Ainda 0B u'a )rande descon/iana desse diBlo)o entre os atores )overna'entais4 os usuBrios e as or)ani%a2es civis6 As nor'as le)ais e a estrutura do Estado t' se ade!uado para partil0ar o poder de )erenciar as B)uas6 7 u' desa/io e tanto6 Contudo4 a Lei das U)uas # clara e' seu sexto /unda'ento Ra )esto dos recursos 0dricos deve ser descentrali%ada e contar co' a participao do +o&e% +5.lico4 dos uu6%io e das co*uni&a&eS6 &u se1a4 a orde' 0o1e # a participao6 +o ter a participao nas decis2es so8re os usos das B)uas # ile)al6 Mas praticar a participao # desa/iador6 Existe' 'ais de cento e sessenta co'its de 8acia instalados no pas6 (i/erentes na di'enso da Brea de atuao4 na representao4 co' experincias 'uito peculiares6 Al)uns Estados criara' co'its se' !ue 0ouvesse o devido a'adureci'ento das or)ani%a2es civis e dos usuBrios de B)ua para assu'ir tal responsa8ilidade6 Al)u'as experincias dera' certo6 &utras /racassara'6 .ortanto4 tratar so8re os co'its de /or'a )eral pode4 incorreta'ente4 dar a entender !ue exista u' padro de/inido ou u' 'odelo ideal6 +esses anos de experincia a lio !ue se aprendeu # !ue !uanto 'ais a or)ani%ao do co'it corresponder s necessidades da 8acia4 'el0or serB o seu /unciona'ento6 ;sto sE se /a% construindo coletiva'ente o co'it6 24 ;sto no !uer di%er !ue o co'it se1a u'a panac#ia4 capa% de resolver todos os pro8le'as relacionados B)ua6 *a'pouco si)ni/ica !ue possa' ser criados arran1os participativos de !ual!uer nature%a e dar o no'e de co'it de 8acia6 HB de se atender s i'posi2es le)ais !uanto aos princpios4 /unda'entos4 o81etivos4 arran1o institucional e4 so8retudo4 /a%er co' !ue eles possa' e/etiva'ente exercer suas atri8ui2es6 A deciso de /or'ao de u' co'it de 8acia deve se apoiar na real necessidade de existncia de u' cole)iado dessa 'a)nitude4 considerandoCse se'pre o contexto da 8acia 0idro)rB/ica4 os interesses polticos e econF'icos4 o nvel de or)ani%ao da sociedade4 o arca8ouo 1urdico !ue re)ula'enta as inst,ncias de poder e as articula2es entre as polticas pK8licas6 So essas condi2es !ue de/ine' se o co'it terB sustenta8ilidade poltica4 le)al e /inanceira6 .ara dese'pen0are' a contento suas /un2es4 os co'its necessita' de apoio t#cnico e ad'inistrativo6 Se)undo a Lei das U)uas4 !ue' apoia t#cnica e ad'inistrativa'ente o co'it # sua a)ncia de B)ua e ela sE poderB ser criada apEs o esta8eleci'ento da co8rana pelo uso da B)ua e co' a co'provao de sua via8ilidade /inanceira6 7 necessBrio4 ento4 !ue se avance na i'ple'entao da co8rana 8uscando a autono'ia de /unciona'ento do cole)iado6 A/inal4 o /unciona'ento dos co'its no deve estar assentado e' atos voluntBrios6 (eve possuir u'a estrutura de suporte !ue per'ita o desenvolvi'ento de suas atividades da /or'a 'ais e/iciente para dar conse!uncia s a2es por ele deli8eradas6 Mas esta # outra 0istEria6 +o ;olu*e B sero a8ordadas as prBticas e procedi'entos !ue a1uda' a e/etivao da atuao dos co'its 5 & Co'it de :acia e' ao6 25