Sunteți pe pagina 1din 15

CURSO DE NAWATL.

PROPSITO: IDENTIFICAR Y RECONOCER LAS DIFERENTES GRAFAS


PARA LA ESCRITURA CONVENCIONAL DEL NAWATL ESCRIBIR PALABRAS
Y TEXTOS BREVES AS COMO PLANTEAR PROBLEMTICAS PARA EL
HABLA Y LA ESCRITURA.
CONOCEREMOS LAS GRAFIAS
DEL ALFABETO PRCTICO PARA LA
ESCRITURA DE LA LENGUA NAWATL ANALIZADA CON LOS SMBOLOS
FONTICOS INTERNACIONALES.
ALFABETO NAWATL
A=(A)
W= (WA)
CH= (CHA)
E= (E)
H= (HA)
I= (I)
K= (K)
KU= (KUA)
L= (LA)
M= (MA)
N= (NA)
O= (O)
P= (PA)
S= (SA)
T= (TA)
TZ= (TZA)
TL= (TLA)
X= (XA)
Y= (YA)

PALABRA EN NAWATL
AWATL
WEWE
CHAKALI
EXOTL
EHEKATL
ICHKA
KOLOTL
KUAPITSOTL
LAMAH
MASATL
NANAKATL
OMETL
PAPALOTL
SINTLI
TOKATL
TZINAKA
TLAKUALI
XIHKUICHIN
YEYANTLI

TRADUCCIN
ENCINO
VIEJO
GUSANO
EJOTE
VIENTO
BORREGO
ALACRN
JABAL
MUJER
VENADO
HONGO
HUESO
MARIPOSA
MAZORCA
ARAA
MURCILAGO
COMIDA
MOSCA VERDE
SILLA

LAS SILABAS (PATRN SILBICO).

EL IDIOMA NAWATL TIENE CUATRO TIPOS DE SILABAS


V = (VOCAL SOLA)
CV = (CONSONANTE + VOCAL)

A
V
Tzo
Cv
Weh
Cvc
Ni
Cv

+
+
+
+
+
+
+
+

Wa
Cv
Pe
Cv
Ka
Cv
Mitz
Cvc

+
+
+
+
+
+
+
+

Katl
Cvc
Lik
Cvc
pan
Cvc
Tzah
Cvc

VC = (VOCAL + CONSONANTE)
CVC = (CONSONANTE + VOCAL + CONSONANTE)

+
+
+
+

Tik
cvc
Tzi
Cv

+
+

li
Cv

+
+

a
v

aguacate

Dulce

alto

Te grito

QUE SON LOS DGRAFOS?

SE LLAMA DGRAFO A LA GRAFA COMPUESTA POR DOS LETRAS PARA EL


NAWATL Y SON CUATRO:

01.02.03.04.-

CH
KU
TZ
TL

=
=
=
=

CHA
KUA
TZA
TLA

El lenguaje en la formacin del nio.

En la formacin del profesorado con especializacin


intercultural.
Lengua
Transmisin de conocimientos
Contexto
Identidad social
Expresin y entendimiento
Elementos bsicos de la comunicacin
Comunicacin y socializacin
Emisor y receptor
Sentimientos
Miedo a la culturacion
Lenguaje
Mensajes
Valores

De acuerdo a nuestro nombre tomar la letra inicial y escribir palabras en nawatl.


F
I
L
I
B
E
R
T
O

Ichkame
Lamah
Istatl, istak, imayo
Epasotl,ehekatl
Totomeh, tokatl,tlioli,tiotlak,tilma, teopa
Onka,oksime,ohtli

Escribir palabras con su respectivo significado


Okotl
Ayohtli
Neskayotl
Ixtlawak
Ehkawile
Tekiwa
Ahawil
Teopa
Ihwitl

Ocote
Calabaza
Sealamiento
Plan
Sombra
Autoridad
Juguete
Iglesia
pluma

Tlaxkali
Ameyali
Xoxoktik
Totoli
Exotl
Kalli
Kilitl
Lamah
Miston

Tortilla
Pozo
Verde
Guajolote
Ejote
Casa
Quelites
Mujer
Gato

Lengua materna

Escuela

familia
Nio

Estructuras gramaticales

pronunciacin

Instrumento de comunicacin

Comprender y expresar sentimientos

Ensear

entender

construir

aprovechar

Para desarrollar la lengua materna.

Educar la lengua

Conducir a los nios

introducir en una variedad


de palabras

Pausado pero firme

Dominio

Estructuras gramaticales

singularizar el mundo

La lengua se cultiva en la escuela


Aspectos de la educacin en la lengua materna

Conocimientos Previos

docente. Flexible y tolerante

respeto a la cultura

Se llega a la cultura
El papel de la correccin

A travs

Hablar

escribir

Para

Tener ideas claras y precisas

Y corregir de forma

Constructivamente

ofreciendo alternativas

ser flexible

Papel de la gramtica en la educacin indgena

La gramtica

No es normativo

Establece reglas

propicia el uso sistemtica y libre de la lengua

Facilita el papel de la memoria


Organiza la educacin de la lengua

DOS ENUNCIADOS

SE KONETL CHOKA MIAK IHKUAK TLAKUA


AD SUJ. VERBO PREDICADO
UN NIO LLORA MUCHO CUANDO COME

NO NANTZI MAKUILTIA IKA NOKNIN


SUJETO
VERBO
PREDICADO
MI MAMA JUEGA CON MI HERMANO

la ortografa impone un sist.

Verbos
Patlanih
Kate
Kisan
Kistlakowa
Pewa
kineki

Pronombre
Se
Yewan

El alfabeto con una palabra de ejemplo.


A = ayohtli
W = wewetzi
CH= chichiltik
E= ehekatl
H= ihwitl
I= istak
K= kakalotl
KU= kualtzi
L=lamah
M= miaki
N=neskayotl
O= ostok
P= pitzotl
S= siwatl
T= teopa
TZ= tzohpilotl
TL= tlakatl
X= xoxowik
Y= yolkatl

Sustantivo
Papalotl

Adjetivo
Patlani

LAS LETRAS Y SUS REGLAS DE USO


LAS VOCALES Y SUS REGLAS DE USO.
El alfabeto nawatl esta conformado por 19 grafas de las cuales 14 son
consonantes y 5 vocales.
A,W,CH,E,H,I,K,KU,L,M,N,O,P,S,T,TZ,TL,X,Y.
LAS CONSONANTES BSICAS Y SUS REGLAS DE USO.
La ch es una consonante. Se escribe al inicio, intermedio y final de palabra y
se conserva cuando se convierte en yutaxpuestas, generando a su vez otro
sustantivo o modificndolo. 2. Se escribe antes de tl, t, p, k, m. 3. Se escribe
despus de l, j, k.

Ch

inicio

intermedio

final

chiaktik est grasoso


chechelotl
ardilla
chikuasen seis
chichiltik
rojo
chokolat
chocolate
chil
chile
cholowa
huye

ichtaka silencioso para no


ser visto.
ichka borrego
ichpokatl seorita
xochitl
flor
kachi
ms
achto primero

totomoch
tekoch
amochtli
apachtik
opoch
tlankoch

hoja de mazorca
hoyo
libro
hmedo
izquierda
muela ichpoch

k es una consonante oclusiva, velar, sorda. 1) se escribe al inicio, intermedio y


final de palabra acompaada de vocales. 2) se escribe antes de las
consonantes t, s, p. 3) Se escribe despus de x, l, s, n.
Inicio
Intermedio
Final
k
kali
casa
kekelo cosquilla
palantok podrido
kilitl
quelite
kali, casa
xoxoktik verde
koyoli coyol
molkaxitl, cajete de
apaltik
mojado
kualtzin bonito
mole
atik
aguado
kuali
bueno
kalihtik
adentro
kolotl alacrn
kualantok enojado
kowatl vibora
ihtik
dentro
l es una consonante lateral, alveolar, sorda. 1) se escribe al inicio, intermedio y
al final de palabra acompaada de vocales. 2) se escribe antes de las
consonantes k, ch, t, ts, s, p, m. 3) se escribe entre vocales a-a, i-i, o-i.
Inicio
Intermedio
Final
l

lamah

(esposa)

elotl
elote
kuakualtzin
muy
bonita
kalijtik
dentro
mimilika brillante
milatzin milpita
pipinol
aretes
kualani
enojado

mil
tempil
ixipil
pie
ixpil
majpil

milpa
pico
dedo del

ceja
dedo

La m no tuvo debate es una consonante bilabial, nasal, sonora. 1) solo se


escribe a inicio e intermedio de palabra acompaada de vocales. 2) se escribe
antes de la consonante p. 3) se escribe despus de las consonantes s, l,ch,k.
Inicio
Intermedio
m
metlatl
metate
amatl
papel
makuil cinco
omitl
hueso
molini
se movi
ome
dos
mahpil
dedo
amiki
sed
mahtlaktle
diez

La n es una consonante nasal, alveolar, sonora. 1) se escribe al inicio,


intermedio y final de palabra acompaada de vocales. 2) se escribe despus de
la consonante j. 3) se escribe antes de las consonantes t-tl, k, ts.

Inicio
nana
neh yo
nikan aqui
nohpal nopal

Intermedio
tonal
da
akin
quien
konetl
beb
kinamiki lo encuentra
moneki se necesita

Final
tenantzi
seora
miston
gato
kemanian cuando

satepan
despus
axkan
hoy
.
p es una consonante oclusiva, dental, sorda. 1) se escribe al inicio e
intermedio de palabra acompaada de vocales. 2) se escribe despus de la
consonante j, m, x, l, k, ch. 3) se escribe antes de la consonante t.
Inicio
Intermedio
p
papalotl mariposa
pipinol
aretes
pewalistli inicio
papalotl
mariposa
pitzotl cerdo
popoka
humea
pilo
culgalo
s se acepto como una consonante fricativa, alveolar, sorda. 1) se escribe a
inicio, intermedio y final de palabra acompaada de vocales. 2) se escribe
antes de las consonantes k, t, tl, m. 3) se escribe despus de la consonante j.
Inicio
Intermedio
Final
s
siwapil nia
maski aunque sea
patlanis
volar
sesek fri
kostik amarillo
palanis
podrir
sekti
hielo
koskatl collar
machilis
sentir
sintli mazorca
kosamalotl arco iris
motewis se peleara
sakatl zacate
poliwis
se perder
t es una consonante oclusiva, dental, sorda. 1) se escribe a inicio, intermedio y
final de palabra acompaada de vocales. 2) se escribe despus de las
consonantes n, j, s. 3) Se escribe entre vocales a-a, e-e, o-o, i-i.
INICIO
INTERMEDIO
FINAL
t
tata
seor
mostla maana
petlatl petate
tekak
huarache
yetok est
sakat
zacate

tokatl
tototl

araa
pjaro

miktlan panten

kalatl
tlitl
masatl

rana
lumbre
venado

x es una consonante dental, fricativa, sorda. 1) Se escribe a inicio, Intermedio


y final de palabra acompaada de vocales. 2) Se escribe antes de las
consonantes k, p, t, tl, ts, m, ch, n. 3) Se escribe despus de las consonantes
k,l.
INICIO
INTERMEDIO
FINAL
x
xochitl
flor
kexani
afloja
kuetlax cuero
xayak
cara
exotl
ejote
xiwitl
yerba
kaxtol
quince
xonakatl
cebollina
kaxitl
plato,
xilotl
jilote
ixtololo
ojo
La y es una consonante fricativa, alveopalatal, sorda. 1) Se escribe al inicio,
intermedio y final de palabra acompaada de vocales. 2) se escribe despus de
las consonantes j, ch. 3) Se escribe entre e-e, o-o.
INICIO
INTERMEDIO
FINAL
y yekatzol nariz
ayohtli
calabaza
tankuay rodilla
yolo
corazn
ayotochi armadillo
yankuik
nuevo
moyotl
zancudo
ixkuay
frente
yolkatl
animal
tlayowak de noche
yeyekoli
pensamient
tl es una consonante fricativa, alveolar, sorda. 1) se escribe al inicio,
intermedio y final de palabra acompaada de vocales. 2) se escribe despus de
las consonantes ch, j, k, n, s, x, ts. 3) cundo se escribe a inicio de palabra
denota posesivo de aquel o aquellos.
INICIO
INTERMEDIO
FINAL
tl tlachpana
barre
metlapil
metlapile
metlatl metate
tlahkoya
enmedio tlahko
mitad
atl
agua
Otlatlanke
gan
etl
frijol
Tlatlahkoyan
enmedio. awakatl aguacate
owatl
caa
tz es una consonante fricativa, dental, sorda. 1) se escribe a inicio, intermedio
y final de palabra acompaada de vocales. 2) se escribe antes de la
consonante tl,m, k, p, l, t. 3) se escribe despus de las consonantes k, n, l, t, x,
j.
INICIO
INTERMEDIO
FINAL
tz tzikuini
corre
pinawitztli planta con
tzikatl
hormiga
tentzon
bigote
espinas (vergonzosa)
tzonteko cabeza
pitzotl
marrano
nowitz
mi erizo
kualtzin
bonito
nometz mi pierna
tzatza
manzana
tzotzontik peludo

w es una consonante fricativa, labiovelar, sonora. 1) Se escribe a inicio,


intermedio y final de palabra acompaada de vocales. 2) Se escribe despus
de x, j, l. 3) Se escribe antes de t.
inicio
intermedio
final
w
wetzka
reir
kawa
djalo
siwatl
mujer
weyatl
ro
poliwik
se perdi
wehkawitl
hace
wetzi
cay
melawak
verdadero
mucho
tiempo
witztli
espina
tomawak
gordo
wipil
blusa
kiawi
llueve
waki
seco
xiwitl
ao

sustantivos

Tokahyotl

nakatl, chechelot,
amat
Chiwalistli
tlakua, tsikuini
Tlachiusenkahketl yalwa, nepan,
nikan
Tokasenkahketl
istak, kuali,
kualtzin
Tokahpatlaketl
na, nejua,
anmejuan

verbos
adverbios
adjetivos
pronombres

In kuakowe tzikuini itech sakatl


Se lamantsin kowhsaka.
Petsin kikua xokotl

carne, ardilla,
papel
come, corre
ayer, all, ac
blanco, bueno,
bonito
Yo, nosotros

Verbos
El toro corre por el pasto.
Una abuelita acarrea lea.
Petra come fruta

Los prefijos ni, ti, non se escriben pegados al inicio de palabra


Morfema
ni
1. persona
ti
2 persona
non, nan, on
3 persona

Adjetivos
nitomawak

soy gordo.

titomawak

ests gordo.

nontomawake

Son o estn
gordos.

Verbo conjugado
nitlakua
nitekiti
titapahpaka
tiyolpaki
nontapixka
nanwewetzka
ontomawakeh

como
trabajo
lavas trastes
ests alegre
cosechan
mazorca
se ren
son gordos

Plural en
sustantivos
meh
piomeh
itzkuimeh
kalmeh
metameh

Plural posesivo
en sustantivos
wan

Plural en partes
del cuerpo
Wan

pollos
nopoyohwan mis
perros
pollos
casas
itzkuiwan
sus
metates
perros
ikalwan
sus
casas
imetlawan
sus
metates

mawan
metzwan
ixtololowan
tlanwan

Plural en oficios
nij

manos tamachtianih maestros


pies
ojos
tekitinih
trabajadores
dientes

Para escribir el diminutivo en el sustantivo se utilizar el morfema tsin, tsi,


tzitzintej, tzitzin a final de la palabra.
Singular en diminutivo
tzin, tzi
piotzin
pollito
ichkatzin
borreguito
miltzin
milpita
mistontzi
gatito

Plural en diminutivo
tzitzin, tzitzinteh
piotzitzin
pollitos
ichkatzitzin
borreguitos
miltzitzin
milpitas
ichkatzitzinte
borreguitos

Clasificacin de palabras segn el nmero de slabas, divididas en


monoslabas, bislabas, trislabas, tetraslabas y polislabas:
Monoslabas
se
atl
tletl
Bislabas
ko.mitl
Is,tak
kos.tik
Trislabas
a.mi.ki
ki.mi.chi
tla.kua.li
Tetraslabas
ix.to.lo.lo
kua.te.lo.lo
tla.mach.tia.ni
Polislabas
a.yo.tsi.na.pa
kal.tla.mach.ti.lo.yan
kue.tax.taj.ko.il.pi.lo.ni

Uno
Agua
Fuego
olla
blanco
Amarillo
tiene sed
Ratn
Comida
Ojo
trompo
profesor
lugar de las tortugas
Escuela
cinturn

SIWATZINTLI

KUALLI WAN KUALTZI SIWATZINTLI


WEHKAPANTIK, TZIKITETZI, TOMAKTZI NOSO PITZAKTZI
KEMIN TIETOS SE MITZTLASOHTLAS
TE NOCHIPA TECHTLASOHTLA
TECHMALWIA IWAN NOCHI TECHMAKATIA

KEMAN TIKONEME, CHOKOME IWAN TLAKAME


NOCHIPA INAWAK TIMOYOLKOKOHTOK
AMO NIMITZTLALIA KANIN OTIETOSKIA
IHKUAK AMO KUALI NITLAYEHYEKOHTOK
KEMAN NI MOKOKOWA TECHPAKTIA
IWAN IKA TLAPACHILISTLI NIMITZTLAXTLAWIA

KUALI TIKYEKITASKE SIUATZINTLI


SE TLAKATL KUALI MITSYEKITAS
KEMI KUALKAMPA TOTAHTZI WALKISTIWITS
WAN AMO KIXAMANIA XOCHITZITZINTE

NOCHI TLEN KUALTZI TIKPIA


IWAN AMO TIMOTENKAHTOSKE
NOCHTI SIWAME MATIKINIPANITAKA
ININ TLAPOWAL TOKNIWA TIKMAKATOSKE
TLEN AMO KUALI TLAYEHYEKOLI TIMOKUILISKE
IWAN KALIHTIK NOCHTI TIPAKTOSKE

SINTESIS DE LA LENGUA MATERNA:


TO NAWATLAHTOL

IHKUAK PEWA TI TLAPOWA TIMOMACHTIA ITECH TOKALEHTIK


OMPA KANIN TOTAHWAN TECH ITITIA KENIK TIPEWASKE TETLAHTOSKE
IKA OKSEKIME TOKNIWAN IKINON TEHWAN IKUAK TIPEWA TITLAPOWA
MONEKI TINKAKISKE OKSEKIME TLEN CHANCHIWAN KANIN TEWAN
TICHANTE.

NONIHKE

KEMEN

TEHWAN

TLEN

TITLAMACHTIA

MONEKI

TINKAKISKE PILTOME KENIK TLAPOWA TLEN PIPILTE, PAMPA YEWAN


MAMOMACHTIKA OKSEKI IWAN TEHWAN MATIMOMACHTIKA TLEN
YEWAN KIMATE.

KEMIN KITOWA TLAHTOL ITECH AMOCHTLE: TOTLAHTOL YE SE


TLAMANCTLE TLEN KIPIA TIKMATISKE TINOCHTEN TLEKA, PAMAPA
IKON KUALTIS TITLAPOWASKE IKA OKSEKIME TOKNIWAN.
TEHWAN TIPEWASKE TITLAMACHTISKE MONEKI SE KAKIS PILTOMEH
IKUAK

TLEN

KIMATE,

KENIK

TLAPOWA,

IWAN

TLEN

KIMATE

KICHIWASKE, IKUAK IHKON TIPEWASKE TIKITITISKE OKSEKI.

TEHWAN KEME TI TLAMACHTIHKE MONEKI TIKAKIS PILTONTLE


IWAN AMO KUALTIS TIKILISKE AMO YOMPA TLEN OTIKIHTO, NONEHKI
KIPIA TLEN TIKUALIHITASKE TLEN YEWAN KIMATE.

S-ar putea să vă placă și