Lingua e Literatura Galega

3eso

AS ORIXES DO GALEGO

OBXECTIVOS:
1. Utilizar eficazmente a lingua na actividade escolar para buscar, procesar e analizar informacin e
mis para redactar ou expoer textos propios do mbito acadmico.
2. Utilizar criticamente e con progresiva autonoma as Bibliotecas, os medios de comunicacin social
e as TIC , para obter, interpretar, elaborar e valorar informacins de diversos tipos e opinins
diferentes.
3. Aplicar con certa autonoma os coecementos sobre a lingua e as normas de uso lingstico para
comprender textos orais e escritos e mis para escribir e falar con adecuacin, coherencia e
correccin.
4. Comprender as circunstancias que condicionaron a historia social da lingua galega, afirmndoa
como propia de Galiza, as como as que hoxe condicionan o seu uso, de xeito que se estea en
disposicin de superar as que supoen obstculos para a sa utilizacin en calquera contexto e
situacin.
CONTIDOS:
1. LINGUA E SOCIEDADE.

Tema 7: Das linguas nunha sociedade

COMPETENCIAS:
1. C. EN COMUNICACIN
- Saber escoitar, saber ler, saber falar e saber escribir.
2. C. PARA APRENDER A APRENDER
-Ler comprensivamente e expresivamente.
-Interpretar as informacins de textos ensasticos.
-Autocorreccin. Autoavaliacin e coavaliacin.
3. C. DIXITAL E TRATAMENTO DA INFORMACIN
-Uso de programas para o tratamento de textos.
-Producin de textos propios tras a seleccin, anlise crtica, esquematizacin e
sntese da informacin.
-Elaboracin dunha presentacin.
4. C. NA AUTONOMA E INICIATIVA PERSOAL
-Manter unha actitude crtica ante as mensaxes recibidas.
-Usar autonomamente os medios de comunicacin social (lectura do xornal)
5. C. SOCIAL E CIDAD
-Comentar de xeito crtico distintos tipos de textos.
VOCABULARIO ESPECFICO:

- substrato, estrato e superestrato.

- prstamos lingsticos e barbarismos.
-Castelanismos lxicos, morfolxicos, sintcticos,
ortogrfico...

ACTIVIDADES:-Exercicios sobre o tema.

-Elaboracin de definicins adecuadas para o vocabulario especfico do tema.
-Busca de informacin sobre as orixes da lingua galega, para realizar o traballo de
investigacin en torno Historia da Lingua. Posteriormente elaborar unha ppp para
expor na aula.
-Historia da lingua galega, ed. A Nosa Terra
AVALIACIN: A travs de cada unha das actividades

Lingua e Literatura Galega

3eso

AS ORIXES DO GALEGO

ELEMENTOS DE SUBSTRATO, ESTRATO E SUPERESTRATO.

APORTACINS LXICAS DOUTRAS LINGUAS

O lxico galego non est constitudo unicamente por palabras herdadas do latn,
senn que se foi enriquecendo ao longo da sa historia con palabras doutras
linguas que tiveron e teen contacto coa nosa. Estas voces poden clasificarse nos
seguintes grupos:
a) Elementos de substrato: estn constitudos polos vocbulos que perviviron
dos antigos pobos que habitaban no noso territorio antes da chegada dos romanos.
Son relativamente poucas as palabras procedentes destes pobos, entre os que
destacan os celtas (que desenvolveron entre ns a cultura castrexa). A meirande
parte delas refrense a conceptos relacionados coa natureza e topnimos:
* Plantas e froitos: amorodo, bido, carballo, carqueixa...
* Peixes e animais: rodaballo, chicharra, areixa...
* Obxectos diversos: cabana, cabazo, billa, berce...
* Topnimos: Barallobre, Callobre, Tarascn, A Corua...
* Hidrnimos: Limia, Sar, Deva...
b) O estrato lingstico: o latn o tronco comn de todas as linguas
romnicas, romances ou neolatinas; polo tanto o elemento bsico na formacin do
galego.
c) Elementos de superestrato: estn constitudos polas voces procedentes de
linguas de pobos que invadiron o noso territorio despois dos romanos. Estes pobos
foron os xermnicos (esencialmente suevos e visigodos) e os rabes.
Os pobos xermnicos chegaron ao Noroeste da Pennsula Ibrica a partir do
comezo do sculo V (no ano 411 os suevos crean na provincia romana da Galaecia
o 1 reino cristin da Europa Occidental). Deixaron no noso vocabulario grande
cantidade de topnimos e antropnimos, as como palabras de lxico xeral, moitas
delas relacionadas coa guerra.
* Obxectos: roupa, roca, xabn, guerra, helmo, frecha...
* Topnimos: A Gudia, Allariz, Recarei, Gondomar, Samil...
* Antropnimos: Afonso, Alvaro, Elvira, Lusa, Alberte...
Os rabes penetraron na Pennsula no ano 711, pero non chegaron a Galicia ata
un sculo mis tarde. As sas aportacins directas foron escasas. Tan s temos
unhas poucas palabras que foran introducidas no galego durante as invasins
(argola, laranxa, aceite...), xa que os rabes non se asentaron na Galaecia.. Con
todo, moitos outros arabismos entraron no galego indirectamente a partir doutras
linguas (principalmente a travs do casteln) en distintas pocas, ata o punto de

Lingua e Literatura Galega

3eso

AS ORIXES DO GALEGO

podermos afirmar que o rabe constite, despois do latn, a principal fonte de

vocabulario para o galego.
* Plantas e froitas: arroz, cenoira, limn, alecrn...
* Termos cientficos: lxebra, cifra, cero, alquimia...
* Oficios: alcalde, alcaide, alfaiate, albanel, alfrez...
* Cabalera: xinete, alazn, albarda, alforxa...
* tiles: alfinete, alicate, almofada, alfombra, tabique...
* Topnimos: A Mezquita, A Aldea, Alfoz, Rbade...
d) Prstamos doutras linguas: ao longo da historia do galego foron entrando
por distintas vas palabras procedentes doutras linguas, principalmente idiomas
modernos:
- Linguas amerindias: canoa, cacao, puma, pataca, cacique..
- Francs: restaurante, hotel, men, cheminea, carpeta...
- Italiano: concerto, piano, violn, novela, pallaso...
- Ingls: bar, revlver, futbol, tenis, tnel, vagn...
- Alemn: nquel, blindar, cobalto, wolframio...
- Casteln: tortilla, guerrilla, respaldo, bolero...
- Cataln: remolcar, bou, turrn, barraca...
- Vasco: zamarra, esquerdo, pizarra, gabarra...

Lingua e Literatura Galega

3eso

AS ORIXES DO GALEGO

INTERFERENCIAS EXTERNAS DO CASTELN: CASTELANISMOS

Por medio do casteln penetraron no galego moitos prstamos procedentes

doutras linguas, a maior parte dos cultismos e algns castelanismos aceptables e
necesarios como os citados no apartado 2. Pero, sobre todo, o casteln exerceu e
exerce unha influencia negativa sobre o lxico galego que se manifesta de tres
maneiras principais:
a) A forma castel convive coa galega, pero restrinxe o seu significado (escoba,
grifo e sartn restrinxen o significado de vasoira, billa e tixola). A restriccin
radicalzase con frecuencia ata o extremo de facer desaparecer da fala as voces
galegas. As, ejemplo, persona, pueblo, abuelo, bueno substiten as formas galegas
exemplo, persoa, pobo, av, bo.
b) Entre dous sinnimos galegos adoita ter mis vixencia aquel que coincide coa
forma castel: comprar, labios e lgrimas sern mis usados que .....................,
..................... e ......................
c) O galego acepta formas castels disfrazadas de galegas. Estes castelanismos
van desprazando e agredindo as voces galegas autnticas: conexo, xaula,
carreteira, carcaxada, ceniceiro, axuntamento, concexal... emprganse no canto de
...................., ....................,......................, ....................., ...................., .....................
e .....................
A influencia do casteln non se reduce ao aspecto lxico. Ningn dos diferentes
niveis lingsticos do galego se ve libre da influencia desa lingua. As, podemos
distinguir os diferentes tipos de castelanismos:
1.- Ortogrficos: escrita de formas galegas segundo as regras ortogrficas do
casteln: Enrique, hirmn, chubasco, reventar, l, compru...
2.- Fonolxicos: substitucin de fonemas galegos por fonemas propios do
casteln en certos termos: jefe, general, geografa, en ocasins adaptados
incorrectamente: parexa, conexo, baraxa...
3.- Morfolxicos: alteracins das formas de certas palabras: xnero dos
substantivos, formacins de plural, conxugacins verbais, usos pronominais...: o
anlise, a mel, niveles, tendrei, quenes, cuio...
4.- Sintcticos: construccins conforme colocacin de palabras propia do
casteln, uso incorrecto de preposicins...: me dixo que si, imos a facelo agora
mesmo...
5.- Lxicos: substitucin de palabras galegas polas correspondentes castels:
merluza, pueblo, hielo, ochenta, tartamudo, jueves, iglesia, cuchillo, tenedor, muela,
bostezar,
pino,
abuelo...

Lingua e Literatura Galega

3eso

AS ORIXES DO GALEGO

ACTIVIDADES

1.- Buscar os vocbulos

anagramas:

xermnicos que se esconden nos seguintes

FECHAR

ATALLO

COAR

RAPOU

POSTEE

ASPERO

2.- Unir os termos rabes cos seus sinnimos correspondentes:

ALACRN
AZOUGUE
ALCUME
TABIQUE
ALFAIATE
ALDRABA
ALBOROZO
ALBORNOZ
ALBEITE

VETERINARIO
ALEGRA
SOBRENOME
ESCORPIN
MERCURIO
BATA
CHAMADOR
XASTRE
PAREDE

3.- Localizar 17 prstamos e citar a lingua da que proceden:

R E S T A U R A N TE
E V A GON T B A U L
V T U R I S MO S N I
OS A L L A P U I E T
L I DE RK NHNL E
V C OV A OS OE OL
E I A I V N A R T GA
R MO E R L A I V E R
CAL L ABADANO
S A L UI T I A NT N
CE A E X NE P CA E
4.- Relacionar a palabra de orixe (indicando a lingua que pertence) co
resultado en galego:
SCAGLIUOLA
TXATARRA

ORGULLO
TURISMO

Lingua e Literatura Galega

3eso

AS ORIXES DO GALEGO

PACKET
PAGLIACCIO
AL-FARIS
URGOLI
RUBTA
TOURISME
BAK BOORD
BUC
CHARRA
YACHT
KABARRA
ROUTINE
5.- Substitur
correctas:

ESCAIOLA
IATE
ALFREZ
PALLASO
PAQUETE
ROTINA
ROLDA
BABOR
GABARRA
XERRA
CHATARRA
BUQUE
os estranxeirismos innecesarios polas formas galegas

PUZZLE
TURN
HALL
TIFFOSI
SELF-SERVICE

FERRY
GASOIL
ESPNSOR
SHOW
INTERVI

CASTING
DISKETTE
LINIER
COW-BOY
PARKING

6.- Corrixir os castelanismos:

a) conveniente colocar o cinturn de seguridade
b) A Unin Europea recortou o cupo do leite
c) Vino eu escrito do seu puo e letra
d) Miraba para o exame do compaeiro de refiln
e) Dronlle no banco a nova cartilla de aforros
f) Tomou un zumo de naranxa con algo de azcar
g) Atraprono gracias s huellas dactilares encontradas
h) Via de comprar na tenda unha caxetilla de tabaco
i) Os hinchas do Celta enchan as bancadas do estadio
l) O entrenador era reacio a facer moitos trocos
m) Este ano aumentou o nmero de alumnos becarios
n) Cando chegaron casa, a torta estaba toda aplastada
o) Salou demasiado a comida e esqueceu botarlle o laurel
p) Pon o diantal e mete no lavavaxillas os platos que estn na mesa
q) O recorrido que vai cerca do cauce do ro estaba cheo de ranas e
renacuaxos
r) Debo subraiar que o relieve desta zona cambiou coa construccin deses
rascaceos
s) Btalle ao solomillo unha cucharada de mantequilla e un pouco de
requesn
t) A causa do sesmo a aguxa da brxula estivo a se mover de ezquerda a
dereita

Lingua e Literatura Galega

3eso

AS ORIXES DO GALEGO

u) Os centinelas da crcel descubriron aos fugados ao faceren a sa ronda

rutinaria

7.- Dar as formas

castelanismos:
CAN
MANZANILLA
ATERRIZAR
CAMPANADA
CORRESPONSAL
BUZN
POLICACO
PAAL
FECHA
ROXO
RODAXA
VASUREIRO
CHEAR

correctas

correspondentes

SERRN
DORMILN
SILLA
ESCARABAJO
CUMPREANOS
BACHE
SUDOESTE
XARABE
TOBILLO
BECA
SONIDO
TERCIOPELO
PEATN

8.- Sinalar o castelanismo de cada serie:

a) Acicalar, compoer, enfeitar
b) A queimarroupa, a boca de cano, a bocaxarro
c) Apesararse, angustiarse, acongoxarse
d) Acribillar, cribar, furar
e) Acuciante, perentorio, apremiante
f) Atribuble, achacable, imputable
g) Afincarse, establecerse, enraizarse
h) Ahinco, empeo, afn
i) Altivo, orgulloso, altaneiro
l) Aexo, vello, anello
m) Acougar, sosegar, apaciguar
n) Arreciar, medrar, cobrar forza
) Encirrar, azuzar, apurrar
o) Barruntar, presentir, intur
p) Materia, disciplina, asignatura
q) Situar, colocar, ubicar
r) lombo, costas, espalda
s) entrenador, adestrador, preparador
t) estremecemento, calafro, escalofro
u) amistoso, amigable, afectuoso

aos

ADOQUN
FRESA
SONDEO
ALFAREIRO
GRAPAR
INVERSIN
TORNILLO
ANTIFAZ
LATIDO
SALTAMONTES
SEAL
TEXIDO
PALADAR

seguintes