Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
SHIPIBO
Educacin Inicial
BL
P
ICA DEL
PE
RE
MINISTERIO DE EDUCACIN
Ministro de Educacin
Jos Antonio Chang Escobedo
Vice-Ministro de Gestin Pedaggica
Idel Vexler Talledo
Director Nacional de Educacin Intercultural Bilinge y Rural
Heriberto Bustos Aparicio
Director de Educacin Intercultural Bilinge
Modesto Glvez Ros
Autores:
Raquel Sunuiri Panduro
Gladys Guimaraes Vsquez
Docentes y Promotores de Educacin
Inicial Shipibo de Pucallpa (Trabajo en grupo)
Coordinador Tcnico:
Eleodoro Aranda Guzmn
Asesora Tcnica:
Mara Julia Tagle Facho
Impreso en:
Grfica Tcnica SRL
Calle Los Talladores 184. Urb. El Artesano - Ate
Telf.: 436-3140
e-mail: contacto@graficatecnica.com
Diciembre 2006
Ilustrador:
Robert Huaya
Revisin de la escritura shipibo:
Lidia Gonzales Snchez
Diagramacin:
Teresa Serpa Vivanco
Ministerio de Educacin
Direccin Nacional de Educacin Intercultural Bilinge y Rural - DINEIBIR
Direccin de Educacin Intercultural Bilinge - DEIB
Programa de Educacin en reas Rurales - PEAR
Proyecto Elaboracin de Materiales de Educacin Bilinge Intercultural Temprana para nios y nias de contextos
bilinges de zonas rurales - MATEBITE (Convenio MED-OEA)
PRESENTACIN
A fin de responder a la realidad lingstica y sociocultural de los nios y nias de 3 a 5 aos de
edad, que hablan lenguas originarias de las zonas rurales, se ha implementado una propuesta de
Educacin Intercultural Bilinge (EIB), con varios materiales educativos que permiten apoyar
la labor pedaggica de los docentes de aula y promotores educativos comunitarios de Educacin
Inicial, as como estimular el aprendizaje de los nios y nias.
Dentro de los materiales se han elaborado cartillas interactivas, destinadas a promover los
aprendizajes en los nios y nias que hablan las variantes del quechua Cusco-Collao, (Cusco, Puno,
y parte de Apurimac), Ancashino (Ancash), Chanka (Andahuaylas, Ayacucho y Huancavelica), el
Aimara (Puno), el Awajun (Amazonas) y el Shipibo (Ucayali), tomando en cuenta los pasos del
proceso de aprendizaje significativo: recuperar los saberes previos, construir el nuevo saber e
incorporar el saber a la vida.
Se han elaborado 51 cartillas en shipibo para uso del docente y promotor(a) de Educacin Inicial.
De estas, 40 corresponden a la lengua materna (shipibo) y 11 son para estimular el aprendizaje
del castellano oral como segunda lengua.
Las cartillas permiten realizar actividades educativas concertadas, entre el nio, la nia, el
docente y el promotor, las cuales estn formuladas dentro del enfoque del aprendizaje natural,
comunicativo textual y psicolingstico para el desarrollo de la lengua materna y para el aprendizaje oral de la segunda lengua se recurre al uso de situaciones comunicativas vivenciales.
CARACTERSTICAS DE LAS CARTILLAS
-
ORIENTACIONES METODOLGICAS
1.- Las cartillas se han elaborado para uso de los docentes y promotores de Educacin Inicial.
2.- Cada cartilla debe usarse en relacin a las necesidades de aprendizaje de los nios y nias de
la zona rural y en concordancia con las capacidades previstas en el diseo curricular nacional
de Educacin Inicial.
3.- A fin de aprovechar adecuadamente los materiales y recursos propuestos en las cartillas,
el docente o promotor(a) primero debe leer y reflexionar sobre la actividad pedaggica
propuesta en la cartilla. Luego, deber adecuar a la realidad las actividades, los materiales
y recursos sugeridos.
4.- Para hacer un buen uso didctico de las cartillas, los docentes y promotores(as) deben tener
claro conocimiento sobre el aprendizaje que permiten lograr a los nios y nias.
5.- En las cartillas no se especifican edades, las actividades se aplican para las tres edades (3,4
y 5 aos de edad) considerando el grado de complejidad de la actividad de aplicacin del
saber, segn la edad.
6.- Las cartillas en castellano deben trabajarse desde el inicio del ao escolar
7.- Para garantizar un adecuado aprendizaje de la segunda lengua, es recomendable presentar
las cartillas en el orden sugerido, y realizar sobre todo al inicio un permanente ejercicio.
8.- Los docentes y promotores deben producir ms cartillas a fin de lograr un eficiente desarrollo
de la lengua materna y el aprendizaje oral de la segunda lengua.
9.- Para trabajar las cartillas en castellano, utilizar una seccin de vocabulario referido a acciones y objetos (presentarle al nio y la nia, fichas con figuras de objetos).
Esperamos que las cartillas interactivas elaboradas, motiven una eficiente labor pedaggica de
los docentes y promotores de Educacin Inicial para aplicar la EIB, y as mismo que ellas y ellos
se a su experiencia cotidiana realicen observaciones y sugerencias que contribuyan a mejorar
y enriquecer el material.
1
ENRA NOKON JANE ONANAI
Bakebaon jaa onantibo: Mesko wishabo oinxon jane onanai.
Jaweboki noa
kenai
kirika
sikatibo
besteti
taxnanti
Jaskaxon onamati
Axeamisnin bewanan jane yokapakeai.
Axeamisnin kirikain jaton jane wishaxon menipakeai.
Tsinkixon oinkanai kirika jaton jane wishaya.
Axeamisnin kirika pakex wishaya jato menipakeai.
Bakebaon jaton jane wisha oinbokin jaa jisaribiakin taxnanai.
Axeamisbetan yoyo akanai.
Shipibo
Jane yokata
yoiai.
2
ENRA NOKON YORA ONANAI
Bakebaon jaa onantibo: Meskoti tsiniana onanai jeweboki
jawen yoran jaa ixon.
Jaa jaweboki
noa kenai
kirika
sikatibo
jiwi
Jaskaxon onamati
Jeman pikotax meskoti tsinikanai, ik pekao yoikanai.
Main rakamaxon jabe bake rakata tsisten wishai.
Axeamisnin yoibokin wishapakeai yoran ikabo, poyan, meken,
bero, rekin, kex, pabiki, tae.
Aka pekao jatixonbi yoyo akanai.
Shipibo
Jawen yoranko
jabo yoiai.
3
AXETI XOBO RAOATI
Bakebaon jaa onantibo: Tsinkixon tee seneantibo onanai
axeti xobo raoakin.
Jaa jaweboki
noa kenai
mesko berobo
mesko kirika
xatebo
kirika taxnanti
besteti
sikatibo
Jaskaxon onamati
Bakebaon mesko bimi bero tsinkiai.
Jaweki bekanabo keonkanai, sikakanai itan xatekanai.
Tsamaxon yoikanai jaweranomein ja jawekibo akanti iki ixon.
Axeamisbetan raoakanai jaton axeti xobo.
Shipibo
Mesko teebo
jato akinai.
4
NIIBO ONANON IKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Nii koiranti onanai.
Jaa jawekibo
noa kenai
kirika
sikatibo
taxnanti
mesko
banabo
Jaskaxon onamati
Nii oixon mesko jiwibo bakebaon onanai.
Axeamisnin mesko jiwibo jato banakinai.
Nii ribojanxon sikakanai.
Shipibo
Yoikanai
meskokeska jiwi
onankana.
5
BESAWAMETI ANON IKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Besawemexon jonibo itan yoinabo
mawai.
Jaa jaweboki
noa kenai
kirika
yoman
sikabito
besteti
xomox
toxnanti
Jaskaxon onamati
Shinankanai mesko jawekibo mawati.
Mesko ribojo axon xatepakekanai.
Jawen bero, rekin sikaxon oinbokin, pekaxon yomaman nexakanai.
Jaskaxon jskati tsiniti shinankanai.
Shipibo
Mesko jawekibo
mawai.
6
ESEBO ONANON IKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Ese ninkatax koshi shinanya
itanribi noimis iti.
Jaa jaweboki
noa kenai
titashoko
ese onan.
Jaskaxon onamati
Titashoko ese onainba merati bokanai, mesko jan yoiyaibo
ninkati.
Ninkatax shinamekanai.
Joxon yoikanaitian axeamisnin kirikain wishai jaa
seneankanti joibo.
Shipibo
Ese ninkatabo
yoiai.
7
IMAABO NINKANON IKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Imaa ninkaxon, yoiai jaskati ikabo
itanribiti wetsa imaa akai.
Jaa jaweboki
noa kenai
kirika
sikatibo
besteti
mesko
ribojoyashoko
Jaskaxon onamati
Axeti xobon kaxon westioa yosin imaa joi jato ninkamai.
Imaa ninkaxon mesko yokabo axeamisnin aka yoikanai
itanribi mawakanai.
Axeamisnin meniai mesko ribojobo wetsa imaa shinanxon ati.
Jaa akabo jabe bakebo ninkamai.
Shipibo
Jawen shinamanbi
imaa pikoxon yoiai.
8
TOPONTI ONANON IKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Tsinianan toponti onanai.
Jaa jaweboki
noa kenai
mesko yobinbo
(kaimito, mankoa,
binpish)
bimi beroboribi.
Jaskaxon onamati
Mesko yobinbo, tsinkikanai.
Jainxon jawen jisabo yoikanai.
Ja pekao tsinikanai, westiora toro akax. Axeamisnin toro
chich yobinbo akanwe! ikaitian jatixonbi akanti.
Toponkanai jaton tsinkiabo.
Jaton yobinbo jatixonbi kokoai.
Shipibo
Jawetirin
ixon yoiai.
9
TEOTIANON AKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Bimi bero keonxon teoti akai.
Jaa jaweboki
noa kenai
mesko bimi berobo
yoman
xomox
boi
xepox pekati
Jaskaxon onamati
Rekenpari mesko berobo tsinkiai.
Jaa pekao jaa jisabires tsamanai.
Bimibo pekaxon keonai.
Aka pekao non toponai jaweti teotiki aka ixon onantikopi.
Shipibo
10
TSINKIBO ANON IKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Mesko jawekibo tsamanxon jawen
jisabo onanai.
Jaa jaweboki
noa kenai
jiwibo (ani
itan maxko)
bimi berobo
peibo
Jaskaxon onamati
Jeman pikoxon mesko jawekibo tsinkikanai (jiwi, bimi bero, pei).
Tsamanxon oinxon yoikanai jawen jisabo: (maxko, ani, iwe,
nenke).
Kirika ribojoya sikakanai.
Shipibo
10
Jaweki tsinkixon
jaa jisabires
yoiai.
11
KOIRAMETI ONANON IKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Jaskatax isioma jati onankana.
Jaa jaweboki
noa kenai
onpax
jabon
masen kaxke
chopa
(soikiti)
Jaskaxon onamati
Ian tenama nashi bokanai.
Jainxon axeamisnin yoiai jawekopiki non yora koiranti iki ixon.
Ribojo sikakanai jan benxokati jawekibo.
Benxoakanai jan chokiti jawekibo.
Shipibo
11
Janbixbi
chokitibo,
benxokatibo
onanke
12
NON JEMAN PISHTA ANON IKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Jemankonia axebo onanai.
Jaa jawekibo
noa kenai
tanpora
shaka ati
mesko
raokatibo
Jaskaxon onamati
Rekenpari axeamisbetan yoyo ikanai jeman pishta ati.
Jainxon jato yoyoai pishtankora mesko jawekibo jake ixon:
kaibobo itan rawibobetan nokoananti, koshi tananantibo.
Jaskatax bakebo rabe tsama masha ikanai.
Shipibo
12
Masha iti
onan.
13
JIWIBO ANIAI ONANTI
Bakebaon jaa onantibo: Jiwibo aniai itan koiranti onanai.
Jaa jawekibo
noa kenai
meskokeska
berobo
onpax
wiso mai
masen kaxke
chomo
Jaskaxon onamati
Wiso mai meskoxon chomon napotai.
Axon jain bero banakanai.
Onpax machitai yamekiritibi.
Yamekiritibi bakebaon oinai jawekeskatiki xoxoai ixon.
Axeamis kirikain wishai bakebaon yoia jaskati bana xoxoai.
Shipibo
13
Jaskati jiwibo
xoxoai onanke itan
koiranti.
14
YOINABO MAWANON IKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Yoinabaon jisa itan ikabo mawai.
Jaa jawekibo
noa kenai
kirika
besteti
taxnanti
sikati
yoman
Jaskaxon onamati
Toroti yakaxon yoikanai jawe yoinaboki onankana ixon.
Mawakanai jaton kena yoinabo.
Jawe yoinaki jabe baken mawai ixon yoiai.
Yoinabo ribojanabo oinxon rabiti joibo pikokanai.
Shipibo
14
Yoinabo
mawai.
15
JATIAN NON JEMA PEOKOTA ONANTI
Bakebaon jaa onantibo: Jan jema peoni jonibo onanai itan
jawen axebo koshiai.
Jaa jaweboki
noa kenai
joni winoni
joibo onan
Jaskaxon onamati
Joni joi winoni onainba bokanai.
Bekebo toroti yakaxon ninkakanai yosin joi yoiai.
Jaskaribi jato onamai moatian axebo jaskatax non jema peokoni.
Yosin bewameran jato eseai non jemaki shinanya iti.
Shipibo
15
Tsoabaonki
jema peoa iki
ixon onanke.
16
WANIN PIA ATI
Bakebaon jaa onantibo: Wanin pia akai xanbo tsakanoxon.
Jaweboki
noa kenai
wanin jiwi
kaxke
yoman
teri
tawa
Jaskaxon onamati
Wanin jiwi rebo kenshoakin chaxai kere akai.
Jainxon pia ati tawa senen nenkeshama xateai.
Tawa rebonko yomaman neai jan koshiati pari.
Jainxon wanin kenshoa tawanko reniai pontebokin.
Pia poinkiain yomaman yoina peia chitaneai terin sikabokin.
Shipibo
16
Jaskaxon
pia ati onana
yoiai.
17
SHIRO BEWA AXENON IKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Shiro bewa axex bewai.
Jaskaxon onamati
Rekenpari axeamisnin bekebo yoyai.
Mesko bewabora non moatian yoxabaon
onanke ixon, westiorashoko pikoax
tananon akanta ixon.
Jato ikinonxon beai kirika pakexain
ribojanashoko.
Axeamisnin peoketian bakebaon
kechibanai.
Shipibo
17
18
KENPO ANON IKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Bakebo kenpo ati axeai.
Jaweboki
noa kenai
map patsa
parori
mei ren
Jaskaxon onamati
Mesko jan kenpo ati tsinkiai.
Map pachi meia meskoai.
Map pakexbixon rataranai parorinin rakanxon.
Xapan rawexbokin kenpoai.
Kirika anin wishaxon naponshaman taxnanai jaskaxon kenpo ati.
Shipibo
18
Jaskaxon
kenpoati
onana.
19
JASKAXON YOMERATI
Bakebaon jaa onantibo: Jaskakin yomeratibo onanai.
Jaweboki
noa kenai
mishkiti
wiso bimi
chachtonko
yosi yomerati
onan
Jaskaxon onamati
Yosi yomerati onaman jato yoyai jaskakin mishkiti.
Moa ianman nokoxon bakebo mishkiti menipakeai ian kexa
chankaxon mixkiti.
Joxon yapa bikanabo kobianxon jatixonbi pikanai.
Shipibo
19
Jaskakin
yomeratibo
onanai.
20
TAMA XEATI ATI
Bakebaon jaa onantibo: Tama xeati onanai.
Jaweboki noa
paranta
joshin
tama
repa
makan
kenti
kenai
chachiti
biskiati
kenpo
onpax
karo
Jaskaxon onamati
Bakebaon jaton xobonkonia beai paranta joshinshaman,
wetsabaon tama repashaman.
Axeamisnin yoyai jaskakin atibo:
Paranta joshin xokaxon kobiain.
Kobinaitian tama rene nepotai.
Waketian botexon chachai itan biski akai.
Jatixonbi xeakanai.
Shipibo
20
Tama xeati
ati onanke.
21
MASEN KAXKE BESAWEMETI ATI
Bakebaon jaa onantibo: Besawemeti sawexon mesko
jaweki mawai.
Jaa jaweboki
noa kenai
masen kaxke
yoman
sikatibo
chichika
taxnanti
besteti
Jaskaxon onamati
Papabobetan masen kaxkaxon nawexkanai.
Meskoakinbo sikakanai (bero, rekin, pabike) yoinabo mawakin.
Besawemeti akax tsinikanai mesko yoinabo mawanan.
Shipibo
21
Besawemetibo
sawexon yoina
mawai.
22
SANTIRA JASKAKIN BANATI
Bakebaon jaa onantibo: Santira banaxon koiranti onanai.
Jaweboki
noa kenai
santira bero
masen
machito
onpax
Jaskaxon onamati
Titan santira banai oini bokanai.
Santira bananoxon jaskakin banatibo ninkakanai.
Yoikin seneanxon masemanshoko santira bero napoxon
bakebo menipakeai.
Papabaon mai chiniainko bakebaon santira bao napokanai.
Banaxon koirankanai jakonshama aniti kopi.
Shipibo
22
Jaskaxon
santira banati
onanke.
23
MAROTI TEE ATIBO
Bakebaon jaa onantibo: Mesko maroti teebo onanai.
Jaa jawekibo
noa kenai
teoti
chitonti
menexeti
kenpo
chomo
jonxe
maiti
Jaskaxon onamati
Axeamisnin yoiai mesko jaweki marotibo jaton onana jawekibo.
Shinankanai mesko jaweki marotibo beti.
Jemanko boxon marotiakin tsamankanai.
Papabaon oinai bekebaon mesko tee aka.
Shipibo
23
Jaweki maroti
onana yoiai.
24
SENENBIRESRIN IXON ONANTI
Bakebaon jaa onantibo: Ja jisabires jawekibo onanai.
Jaskaxon onamati
Bakebo yonoai mesko jawekibo bekanti.
Bexon oinkanai itan yoikanai jawen jisabo.
Ja pekao tsinikanani.
Bakebo anicha, maxkocha, xoacha, oshicha, kataxon, jato
ishtomai.
Tsinia pekao bakebaon yoikanai jatibi jawekibo senebiresma
iki ixon.
Shipibo
24
Senenbiresrin
ixon jawekibo
yoiai.
25
MASEN SHAKA ATI ANON IKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Masen shaka atiaxon meskoti
sha ikai ninkatai.
Jaa jawekibo
noa kenai
masen
chichika
jiwi
tiosh
xawan pei
teri (boi)
yoman
Jaskaxon onamati
Masen beti.
Masen nawexon tiosh bero napokanai.
Akin seneanxon terin yoman sikaxon xawan peia jiwi neai.
Axon taxoai jan yantanxon shaka ati.
Shipibo
25
Jaskaxon
masen shaka
atiaka yoiai.
26
AMAKIRI BETEN ATI
Bakebaon jaa onantibo: Amakiri nami beten axon
jawekiai.
Jaa jawekibo
kenai
amakiri
nami
paranta
xakiti
axe pei
noa
kenti
tashi
kench
onpax
Jaskaxon onamati
Amakiri nami besheaxon kobiankai tashi nepoxon.
Kobinketian paranta xak motsaa nepotai.
Moa beten waketian axe pei nepoxon boteai.
Jatixonbi tsinkixon pikanai.
Shipibo
26
Jaskakin amakiri
beten ati yoiai.
27
CHONCHO PIKOTAI ONANTI
Bakebaon jaa onantibo: Jawekestaxki chocho pikotai ixon
onanke.
Jawekibo
noa kenai
atapa
menkota
bachi
choncho
Jaskaxon onamati
Atapa menkota oini bokanai.
Ja pekao jato yoiai jaskati atapa menkotax bachi toshitai.
Oinkanai jaskatax choncho pikotai.
Yoyo ikanai jaton oinbeiranaki choncho toshitaiki itan
jaskaribi jaskakin aniati.
Shipibo
27
Yoiai jaskati
choncho toshitai.
28
KENEATI ONANTI
Bakebaon jaa onantibo: Mesk akin chopa keneai.
Jaa jawekibo
noa kenai
yoshin bichi
jene
tokoyo pakex
sincho (xepan)
mano
Jaskaxon onamati
Tita keneai oini bokanai.
Joxon yoikanai jaton oinabo itan chopa keneashokoti shinankanai.
Jan atibo tsinkikanai (yonshin bichi jene, tokoyo, sincho).
Tita ken onanman akina chopa kene ashokokanai.
Shipibo
28
Chopa keneai
mawai.
29
MAITI ANON IKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Maiti ati onanai non axebo shinan
benoyamatikopi.
yoman
xomox
xawan
pei
Jaskaxon onamati
Axeamisnin mesk maiti beabo jato oinmai.
Yoyo ikanai jaskaxon maiti ashokonoxon.
Jan ati jawekibo tsinkikanai (chopa keweya, bimi bero,
yoman, xomox).
Axeamisnin jaskaxon maiti ati yoiai.
Jatixonbi maiti axon bimi bero kerontankanai.
Mesko maitibo axon oinkanai itan jaskaxon akanabo yoikanai.
Shipibo
29
Maiti ati
onanke.
30
NON SAWETIBO ONANON IKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Non sawetibo onanai: Tari, chitonti,
koton, maiti, paronoti, rex, kori.
Jaa jawekibo
chitonti
koton
tari
maiti
paronoti,
rex
noa kenai
kori,
tonkomoro
chinexeti
jonxe
Jaskaxon onamati
Bakebaon mesk noa jan raokatibo tsinkikanai.
Benbobo itan ainbobo meskoti raokanai.
Jainxon yoikanai jawen jisabo.
Shinamekanai non axebo jenetima.
Mesko rabitibo akanai.
Shipibo
30
Mesk non
saweti chopabo
onana.
31
JAWE KOPIKI POPO KEOTAI IXON ONANTI
Bakebaon jaa onantibo: Mesko non ikoain joibo onana.
Jaweboki
noa kenai
yoxan
winotabo
onan
Jaskaxon onamati
Yoxan winota joi onan axeti xobon kaxon jato yoiai, jaskati
popo keotai:
Netexabataitian popo keotai iki yantan noki rarebo meratai
Yantanshoko keotai iki yamekiri noki merakanai.
Nato isakanra noa keshanai noki merakantibo.
Yoyo ikanai neskara joi onankanaboki.
Shipibo
31
Yoiai jaskati
popo keotai.
32
JONXE ATI ONANON IKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Yoman timaxon jonxeai.
Jaa jawekibo
noa kenai
mesk yoman
jiwi pakex jan
mabanti
chiati
nishi
Jaskaxon onamati
Yoxan jonxe timati onanman akaitian oinkanai.
Yoyo ikanai jonxeai oinaki itan mesko yokabo akanai.
Jonxeashokonoxon jaa jawekibo noa kenai tsinkikanai.
Jainxon tanakanai yoman mabanxon timakin.
Shipibo
32
Jaskaxon
jonxeati
onana.
33
ATSA XEATI ANAON IKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Atsa xeatiaxon jato xeakinai.
Ja jawekibo
noa kenai
atsa
kari
xawi
onpash
ani kenti
Jaskaxon onamati
Tita atsa xeati akaitian akini bokanai.
Atsa xokaxon kobiankanai.
Waaketian botexon chachikanai itanribi kari xakixon
nesho akai xawi jeneya.
Nete xabaketian kobiankanai.
Moa matsishamanketian toaxon xeakanai jatixonbi.
Shipibo
33
Jaskakin atsa
xeati ati yoiai.
34
JASKAKIN TOBI RAONTI ONANTI
Bakebaon jaa onantibo: Non raon tobi raonti onanai.
Ja jawekibo
noa kenai
rimon banainoa ik
is poi
chopa pakex nenke
parori anima
makan maxko
Jaskaxon onamati
Is poi pei bixon parorinin rakanxon chakai.
Chopa pakex bixon jakonshamakin tsamanai.
Tobi ikainko tsamanxon nexai.
Tobi tekitai kaman.
Shipibo
34
Jaskaxon tobi
raonti onana
yoiai.
35
WAI ANON IKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Tsinkixon wai ati onanai.
Jawekibo
noa kenai
papabo
paranta tako
atsa taxo
xenan bero
kaimito xoxo
Jaskaxon onamati
Papabo yokatai sepaxon xabakanti.
Bakebaon mesko banatibo bekanai (paranta tako, atsa
taxo, xenan bero, kaimito xoxo).
Tsinkixon banakanai.
Shipibo
35
Jaskaxon wai
ati yoiai.
36
MASHA ITI ONANTI
Bakebaon jaa onantibo: Tsinkitax mash ikanai.
Jaa jaweboki
noa kenai
titashoko
masha iti
onan
Jaskaxon onamati
Torotax titashokobetan masha ikanai.
Masha ninkaxon mesko shinambo yoikanai.
Masha iti axekanai.
Jemanko meratai joniboki masha ikanai.
Shipibo
36
Masha ikai.
37
YOBIN KOKONON BEKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Mesko yobinbo kokoti jaa.
isonxoma
xawanmayari
pocha
naranxa
Jaskaxon onamati
Yobin tsinkikanai.
Yobiman jisabo yoikanai.
Yobin tsinkiax kokoti kenakanai.
Shinanxon biti joi yobinboki akanai.
Shipibo
37
Mesko yobinbo
janepakeai.
38
BAWIN RERA KAW ATI
Bakebaon jaa onantibo: Bawin reraxon kawai.
axe pei
tashi
koron
pei
nishi
Jaskaxon onamati
Bawin nami rera rera akai axon tashi akai.
Moa axon bata yochi siboria axe pei besheaxon meskoai.
Seneanxon pei pepoai jan kawanoxon.
Pein kawaxon nishin nexaxon chikan beanai.
Waketian pikanai.
Shipibo
38
39
ATSA MISI ATI
Bakebaon jaa onantibo: Atsa misiaxon jato jawekiakinai.
bata
yochi
tashi
xakiti
pei
Jaskaxon onamati
Atsa xokaxon xakiai itanribi potsikanai.
Jainxon axe pei, bata yochi besheakai.
Seneanxon kameskoai atsa xaki wame nami pakexya itan
tashiribi akai.
Jaska pekao pein kawaxon kobiain.
Moa waketian jatixonbi jawekiakanai.
Shipibo
39
Jaskaxon
misiati yoiai.
40
MAP KENTI ANON IKANWE
Bakebaon jaa onantibo: Map kenti akai jan jawekiati
anoxon.
Ja jawekibo
noa kenai
map
mei
parori
Jaskaxon onamati
Map meiya meskoai.
Mein jakon onanoxon tanakin pakex piai, iamaxon, xoikanai,
toenaketian.
Meinkin seneanxon pakex bixon parorinin taranai wirishamanbo.
Jaskaxonra tsamanboti iki mapo kenti akin.
Seneanxon choshimai itan oikanai.
Ak pekao nakonai nawiskirantiakin.
Shipibo
40
Tsamaxon tee
seneantibo
onanke.
41
EN MI CASA ESTAN
CAPACIDAD:
QU NECESITAMOS?
Dibujos de la familia (cada
nio dibujar a su familia en
una hoja) protocolo: Quin es
este?/ mi
Mi pap.
- Quin es esta?...
Mi mam, etc.
2da. Lengua
41
CON OBJETOS:
Qu necesitamos?
Para el 2do. da los nios deben traer algunos objetos de su
casa como: taza, cuchara, etc.
2do. da
EVALUACIN:
Comprende y usa los protocolos.
Es mi taza
Es tu plato
Es mi cuchillo
Es su olla
Es su purua
En su
sigue jugando con los
protocolos; combinando con los
objetos de su hogar.
2da. Lengua
42
CUL ES TU NOMBRE?
CAPACIDAD:
QU NECESITAMOS?
Elaborar un ttere.
Protocolo: Cul es tu nombre?
Yo me llamo
CMO LO HAREMOS?
- Cul es tu nombre?
Yo me llamo Ewys.
2da. Lengua
42
En su
juega haciendo
preguntas.
EVALUACIN:
Reconoce sus nombres.
2da. Lengua
43
DNDE ESTA?
CAPACIDAD:
QU NECESITAMOS?
- Una caja o canasta, mesa o silla.
- Objetos del aula para colocar.
- Protocolo: Dnde est?
2da. Lengua
43
En su
EVALUACIN:
Reconoce la ubicacin de los objetos utilizando
dentro de, fuera de, encima de..., debajo de...
2da. Lengua
44
DE QU COLOR ES?
CAPACIDAD:
QU NECESITAMOS?
Elaborar siluetas o mostrar figuras.
Protocolo: Usar gnero el y la de qu color es?
De color negro.
De color verde.
De color amarillo.
De color roja.
De color negro.
De color verde.
De color blanco.
De color rojo.
2da. Lengua
44
En su
juega a preguntar a sus
hermanos sobre diferentes colores
de manejo familiar.
EVALUACIN:
Reconoce los colores.
2da. Lengua
45
GRANDE Y PEQUEO?
CAPACIDAD:
QU NECESITAMOS?
Elaborar siluetas o dibujos de diferentes objetos,
animales, plantas, etc.
Protocolo de qu tamao es?.
CMO LO HAREMOS?
CON PREGUNTAS
- De qu tamao es el pato?
El pato es grande.
- De qu tamao es el flor?
El ratn es pequea.
- De qu tamao es la casa?
La planta es grande.
2da. Lengua
45
En su
juega con los objetos
grandes y pequeos nombrndolos.
EVALUACIN:
En la 2da. lengua diferencia
grande y pequeo.
2da. Lengua
46
QU NECESITAMOS?
- Siluetas de perro, gato, gallina, pato, pavo, gallo.
- Vocabulario de acciones: correr, saltar, volar,
mirar, comer, caminar.
Protocolo: Qu estn haciendo?
SABERES PREVIOS
- Salimos al campo a observar los movimientos y acciones de
los animales de su comunidad.
NUEVOS SABERES
- En grupo y en forma individual.
2da. Lengua
46
CMO LO HAREMOS? PREGUNTAS Y RESPUESTAS
- Qu est haciendo el perro? El perro est corriendo.
- Qu est haciendo el gato?
En su
observa animales que
tienen en su hogar y contesta qu
estn haciendo?
EVALUACIN:
Al describir acciones de los
animales utiliza los protocolos
qu est haciendo? y respuesta.
2da. Lengua
47
QU NECESITAMOS?
- Elaborar los 3 carteles.
- Elaborar las tarjetas.
CMO LO HAREMOS?
- Enseamos a los nios y nias con fraces cortas para que
aprendan a saludar (buenos das, buenas tardes, buenas
noches).
- Viendo a los 3 dibujos enseamos los saludos.
2da. Lengua
47
En su
conversa con sus
padres sobre los saludos aprendidos
en su escuela.
EVALUACIN:
Aprende los saludos: buenos das,
buenas tardes y buenas noches.
APRENDAMOS A CONFECCIONAR
FIGURAS GEOMTRICAS?
CAPACIDAD:
48
QU NECESITAMOS?
Figuras geomtricas, papel lustre, topa, tempera,
tijera, lpiz, goma.
El crculo.
El cuadrado.
El tringulo.
2da. Lengua
48
En su
juega haciendo los
dibujos con la arcilla.
EVALUACIN:
Reconoce las figuras geomtricas.
2da. Lengua
49
EL CAMPO
CAPACIDAD:
QU NECESITAMOS?
Elaborar siluetas de
pelotas grandes y pequeas,
rboles, flores, maz,
plantas, chacra.
SABERES PREVIOS
- Salimos al campo a observar el paisaje.
- Formulamos preguntas a los nios y nias y ellos respondern
describiendo el color y tamao.
NUEVOS SABERES
- Protocolo: decir cosas... Cmo es?, de qu tamao es?
2da. Lengua
49
CMO LO HAREMOS?
Juegan en ronda, en pares, en grupos.
Preguntas
Respuestas
- Cmo es la pelota?
- Cmo es el rbol?
- Cmo es la flor?
En su
sigue describiendo
objetos utilizando el protocolo
cmo es?
EVALUACIN:
Describe elementos conocidos.
Utiliza en sus descripciones
tamaos y colores.
Recomendaciones:
Los nios de 5 aos que hablen ms.
2da. Lengua
50
QU ESTN HACIENDO?
CAPACIDAD:
QU NECESITAMOS?
Ficha, ampliar el dibujo de
la lmina.
Vocabulario: yo, tu, el, ella.
Protocolo: Qu ests
haciendo?.
SABERES PREVIOS
- Realiza acciones con los nios.
2da. Lengua
50
CMO LO HAREMOS? CON PREGUNTAS Y RESPUESTAS
Escribe en tarjetas el nombre de los personajes, incluida con
la de un nio o nia y coloca en las acciones.
- Qu est haciendo Ana?
Ella est bailando.
- Qu est haciendo Jos?
El est riendo.
- Qu est haciendo T?
Yo estoy comiendo.
- Qu est haciendo yo?
T ests mirando.
- Qu est haciendo tu mam?
El est bailando.
- Qu est haciendo tu pap?
El est bailando.
- Qu est haciendo tu hermana?
Ella est bailando.
En su
sigue usando el
protocolo qu ests haciendo? y el
vocabulario yo, tu, el ella.
EVALUACIN:
Describe con facilidad acciones de personas.
Recomendaciones:
Los nios de 5 aos que incrementen ms su vocabulario con
palabras nuevas.
2da. Lengua
51
QU NECESITAMOS?
Ficha, papelgrafo, pintura
o crayola roja, lpiz, papel
de cometa, papel lustre.
CMO LO HAREMOS?
- Copia de la ficha al papelgrafo o pizarra, la poesa.
- Pregunta a los nios que dice en el papelgrafo.
- Lee conjuntamente con ellos el papelgrafo.
- Lee individualmente el papelgrafo.
- Juega cubriendo los dibujos al momento de leerlas.
- Utiliza la ficha y pide a los nios y nias que complete
dibujando lo que falta.
2da. Lengua
51
En su
EVALUACIN:
Comprende y reproduce textos orales (poesas).
Reconoce la bandera como smbolo patrio.
2da. Lengua
NDICE SHIPIBO
rea
Ttulo
Cartilla
Personal Social
Ciencia y Ambiente
Personal Social
Ciencia y ambiente
Comunicacin Integral
Comunicacin Integral
Comunicacin Integral
Lgico Matemtica
Lgico Matemtica
Teoti ati
Lgico Matemtica
10
Personal Social
11
Comunicacin Integral
12
Ciencia y Ambiente
13
Personal Social
14
Comunicacin Integral
15
Lgico Matemtica
16
Comunicacin Integral
17
Ciencia y Ambiente
18
Ciencia y Ambiente
Jaskaxon yomerati
19
Ciencia y Ambiente
20
NDICE SHIPIBO
rea
Ttulo
Cartilla
Ciencia y Ambiente
21
Ciencia y Ambiente
22
Personal Social
23
Lgico Matemtica
24
Comunicacin Integral
25
Ciencia y Ambiente
26
Ciencia y Ambiente
27
Lgico Matemtica
Keneati onanti
28
Lgico Matematica
29
Personal Social
30
Comunicacin Integral
31
Personal Social
32
Ciencia y Ambiente
33
Ciencia y Ambiente
34
Ciencia y Ambiente
35
Personal Social
36
Ciencia y Ambiente
37
Ciencia y Ambiente
38
Ciencia y Ambiente
39
Lgico Matemtica
40
Ttulo
Cartilla
Personal Social
En mi casa estn
41
Comunicacin Integral
Cul es tu nombre?
42
Lgico Matemtica
Dnde estn?
43
Lgico Matemtica
De qu color es?
44
Lgico Matemtica
Grande y pequeo?
45
Ciencia y Ambiente
46
Ciencia y Ambiente
47
Lgico Matemtica
Aprendamos a confeccionar
figuras geomtricas?
48
Ciencia y Ambiente
El campo
49
Ciencia y Ambiente
Qu estn haciendo?
50
Personal Social
51
El Acuerdo Nacional
El 22 de julio de 2002, los representantes de las
organizaciones polticas, religiosas, del
Gobierno y de la sociedad civil firmaron el
compromiso de trabajar, todos, para conseguir
el bienestar y desarrollo del pas.
Este
compromiso es el Acuerdo Nacional.
El Acuerdo persigue cuatro objetivos
fundamentales. Para alcanzarlos, todos los
peruanos de buena voluntad tenemos, desde el
lugar que ocupemos o el rol que
desempeemos, el deber y la responsabilidad
de decidir, ejecutar, vigilar o defender los
compromisos asumidos.
Estos son tan
importantes que sern respetados como
polticas permanentes para el futuro.
Por esta razn, como nios, nias, adolescentes
o adultos, ya sea como estudiantes o
trabajadores, debemos promover y fortalecer
acciones que garanticen el cumplimiento de
esos cuatro objetivos que son los siguientes:
1. Democracia y Estado de Derecho
La justicia, la paz y el desarrollo que
necesitamos los peruanos slo se pueden
dar si conseguimos una verdadera
democracia. El compromiso del Acuerdo
Nacional es garantizar una sociedad en la
que los derechos son respetados y los
ciudadanos viven seguros y expresan con
libertad sus opiniones a partir del dilogo
abierto y enriquecedor; decidiendo lo mejor
para el pas.
2. Equidad y Justicia Social
Para poder construir nuestra democracia, es
necesario que cada una de las personas que
conformamos esta sociedad, nos sintamos
SMBOLOS DE LA PATRIA
HIMNO NACIONAL DEL PER
CORO
Somos libres, semoslo siempre,
y antes niegue sus luces el Sol,
que faltemos al voto solemne
que la Patria al eterno elev
BANDERA
ESCUDO
Artculo 1.- Todos los seres humanos nacen libres e iguales en dignidad y derechos y (...) deben comportarse
fraternalmente los unos con los otros.
Artculo 2.- Toda persona tiene todos los derechos y libertades proclamados en esta Declaracin, sin
distincin alguna de raza, color, sexo, idioma, religin, opinin poltica o de cualquier otra ndole, origen nacional
o social, posicin econmica, nacimiento o cualquier otra condicin. Adems, no se har distincin alguna
fundada en la condicin poltica, jurdica o internacional del pas o territorio de cuya jurisdiccin dependa una
persona (...).
Artculo 3.- Todo individuo tiene derecho a la vida, a la libertad y a la seguridad de su persona.
Artculo 4.- Nadie estar sometido a esclavitud ni a servidumbre; la esclavitud y la trata de esclavos estn
prohibidas en todas sus formas.
Artculo 5.- Nadie ser sometido a torturas ni a penas o tratos crueles, inhumanos o degradantes.
Artculo 6.- Todo ser humano tiene derecho, en todas partes, al reconocimiento de su personalidad jurdica.
Artculo 7.- Todos son iguales ante la ley y tienen, sin distincin, derecho a igual proteccin de la ley. Todos
tienen derecho a igual proteccin contra toda discriminacin que infrinja esta Declaracin (...).
Artculo 8.- Toda persona tiene derecho a un recurso efectivo, ante los tribunales nacionales competentes,
que la ampare contra actos que violen sus derechos fundamentales (...).
Artculo 9.- Nadie podr ser arbitrariamente detenido, preso ni desterrado.
Artculo 10.- Toda persona tiene derecho, en condiciones de plena igualdad, a ser oda pblicamente y con
justicia por un tribunal independiente e imparcial, para la determinacin de sus derechos y obligaciones o para el
examen de cualquier acusacin contra ella en materia penal.
Artculo 11.1. Toda persona acusada de delito tiene derecho a que se presuma su inocencia mientras no se pruebe su
culpabilidad (...).
2. Nadie ser condenado por actos u omisiones que en el momento de cometerse no fueron delictivos segn el
Derecho nacional o internacional. Tampoco se impondr pena ms grave que la aplicable en el momento de
la comisin del delito.
Artculo 12.- Nadie ser objeto de injerencias arbitrarias en su vida privada, su familia, su domicilio o su
correspondencia, ni de ataques a su honra o a su reputacin. Toda persona tiene derecho a la proteccin de la
ley contra tales injerencias o ataques.
Artculo 13.1. Toda persona tiene derecho a circular libremente y a elegir su residencia en el territorio de un Estado.
2. Toda persona tiene derecho a salir de cualquier pas, incluso del propio, y a regresar a su pas.
Artculo 14.1. En caso de persecucin, toda persona tiene derecho a buscar asilo, y a disfrutar de l, en cualquier pas.
2. Este derecho no podr ser invocado contra una accin judicial realmente originada por delitos comunes o por
actos opuestos a los propsitos y principios de las Naciones Unidas.
Artculo 15.1. Toda persona tiene derecho a una nacionalidad.
2. Anadie se privar arbitrariamente de su nacionalidad ni del derecho a cambiar de nacionalidad.
Artculo 16.1. Los hombres y las mujeres, a partir de la edad nbil, tienen derecho, sin restriccin alguna por motivos de
raza, nacionalidad o religin, a casarse y fundar una familia (...).
2. Slo mediante libre y pleno consentimiento de los futuros esposos podr contraerse el matrimonio.
3. La familia es el elemento natural y fundamental de la sociedad y tiene derecho a la proteccin de la sociedad
y del Estado.
Artculo 17.1. Toda persona tiene derecho a la propiedad, individual y colectivamente.
2. Nadie ser privado arbitrariamente de su propiedad.
Artculo 18.- Toda persona tiene derecho a la libertad de pensamiento, de conciencia y de religin (...).
Artculo 19.- Todo individuo tiene derecho a la libertad de opinin y de expresin (...).
Artculo 20.1. Toda persona tiene derecho a la libertad de reunin y de asociacin pacficas.
2. Nadie podr ser obligado a pertenecer a una asociacin.
Artculo 21.1. Toda persona tiene derecho a participar en el gobierno de su pas, directamente o por medio de representantes
libremente escogidos.
2. Toda persona tiene el derecho de acceso, en condiciones de igualdad, a las funciones pblicas de su pas.
3. La voluntad del pueblo es la base de la autoridad del poder pblico; esta voluntad se expresar mediante
elecciones autnticas que habrn de celebrarse peridicamente, por sufragio universal e igual y por voto secreto u
otro procedimiento equivalente que garantice la libertad del voto.
Artculo 22.- Toda persona (...) tiene derecho a la seguridad social, y a obtener, (...) habida cuenta de la organizacin y
los recursos de cada Estado, la satisfaccin de los derechos econmicos, sociales y culturales, indispensables a su
dignidad y al libre desarrollo de su personalidad.
Artculo 23.1. Toda persona tiene derecho al trabajo, a la libre eleccin de su trabajo, a condiciones equitativas y satisfactorias de
trabajo y a la proteccin contra el desempleo.
2. Toda persona tiene derecho, sin discriminacin alguna, a igual salario por trabajo igual.
3. Toda persona que trabaja tiene derecho a una remuneracin equitativa y satisfactoria, que le asegure, as como a
su familia, una existencia conforme a la dignidad humana y que ser completada, en caso necesario, por
cualesquiera otros medios de proteccin social.
4. Toda persona tiene derecho a fundar sindicatos y a sindicarse para la defensa de sus intereses.
Artculo 24.- Toda persona tiene derecho al descanso, al disfrute del tiempo libre, a una limitacin razonable de la
duracin del trabajo y a vacaciones peridicas pagadas.
Artculo 25.1. Toda persona tiene derecho a un nivel de vida adecuado que le asegure, as como a su familia, la salud y el
bienestar, y en especial la alimentacin, el vestido, la vivienda, la asistencia mdica y los servicios sociales
necesarios; tiene asimismo derecho a los seguros en caso de desempleo, enfermedad, invalidez, viudez, vejez u
otros casos de prdida de sus medios de subsistencia por circunstancias independientes de su voluntad.
2. La maternidad y la infancia tienen derecho a cuidados y asistencia especiales. Todos los nios, nacidos de
matrimonio o fuera de matrimonio, tienen derecho a igual proteccin social.
Artculo 26.1. Toda persona tiene derecho a la educacin. La educacin debe ser gratuita, al menos en lo concerniente a la
instruccin elemental y fundamental. La instruccin elemental ser obligatoria. La instruccin tcnica y profesional
habr de ser generalizada; el acceso a los estudios superiores ser igual para todos, en funcin de los mritos
respectivos.
2. La educacin tendr por objeto el pleno desarrollo de la personalidad humana y el fortalecimiento del respeto a los
derechos humanos y a las libertades fundamentales; favorecer la comprensin, la tolerancia y la amistad entre
todas las naciones y todos los grupos tnicos o religiosos, y promover el desarrollo de las actividades de las
Naciones Unidas para el mantenimiento de la paz.
3. Los padres tendrn derecho preferente a escoger el tipo de educacin que habr de darse a sus hijos.
Artculo 27.1. Toda persona tiene derecho a tomar parte libremente en la vida cultural de la comunidad, a gozar de las artes y a
participar en el progreso cientfico y en los beneficios que de l resulten.
2. Toda persona tiene derecho a la proteccin de los intereses morales y materiales que le correspondan por razn de
las producciones cientficas, literarias o artsticas de que sea autora.
Artculo 28.- Toda persona tiene derecho a que se establezca un orden social e internacional en el que los derechos y
libertades proclamados en esta Declaracin se hagan plenamente efectivos.
Artculo 29.1. Toda persona tiene deberes respecto a la comunidad(...).
2. En el ejercicio de sus derechos y en el disfrute de sus libertades, toda persona estar solamente sujeta a las
limitaciones establecidas por la ley con el nico fin de asegurar el reconocimiento y el respeto de los derechos y
libertades de los dems, y de satisfacer las justas exigencias de la moral, del orden pblico y del bienestar general
en una sociedad democrtica.
3. Estos derechos y libertades no podrn, en ningn caso, ser ejercidos en oposicin a los propsitos y principios de
las Naciones Unidas.
Artculo 30.- Nada en esta Declaracin podr interpretarse en el sentido de que confiere derecho alguno al Estado, a
un grupo o a una persona, para emprender y desarrollar actividades (...) tendientes a la supresin de cualquiera de los
derechos y libertades proclamados en esta Declaracin.