Sunteți pe pagina 1din 4

10/1/2015

"Facelagouvernementalitalgorithmique,repenserlesujetdedroit"byAntoinetteRouvroy

SelectedWorksofAntoinetteRouvroy
ANTOINETTEROUVROY
UniversityofNamur
SeniorresearcherattheResearchCenterInformation,Law&Society
(CRIDS)
FRSFNRS/NationalFundforScientificResearch
Chercheurqualifi/Researchassociate

EXPERTISE

Legalandpoliticalphilosophy
Criticallegalstudies,poststructuralismandthelaw
Science&technologystudies,humangeneticsandthelaw,information
technologylaw(especiallyprivacyissues)...

COURSES/SEMINARS

RegulationintheInformtionSociety
InformationandSociety

Facelagouvernementalitalgorithmique,repenserle
sujetdedroitcommepuissance.
AntoinetteRouvroy,NationalFundforScientificResearch(FNRS)andInformationTechnology&LawResearch
Centre,UniversityofNamur(CRID)
Abstract
TABLESDESMATIERES:
IProduirelaralitmmelemonde:unenouvellestratgiedegestiondel'incertitude.
1.Gouvernementalitalgorithmiqueetcapitalisme.
2.Miseen(n)ombresdelaviemme.
IILagouvernementalitalgorithmiqueetlecomportementalismenumrique,audeldelagouvernementalit
nolibrale:desdispositifsquidispensent.
1.Les"bigdata":nouveauxusagesdelastatistique.
2.Lecomportementalismenumrique:leperfectionnementdesdispositifsdescuritdcritsparMichelFoucault.
3.Anticipationetdispensed'interprtation.
4.L"objectivit"delagouvernementalitalgorithmiqueestelleungagedejustice?
IIILprouvanteinoprationnalitdudroitcommeoccasiondesurgissementdusujetde
droitcommepuissance.
http://works.bepress.com/antoinette_rouvroy/43/

1/4

10/1/2015

"Facelagouvernementalitalgorithmique,repenserlesujetdedroit"byAntoinetteRouvroy

1.Lprouvanteinoprationnalitdudroit.
2.Lesujetdedroitcommepuissance.
IVRessourcespourunecritiquedelarationalitalgorithmique:logeducommun.
1.Larcalcitrancepluttquelecontrle.
2.Ilfautorganiserlepessimisme.
VEnvoi:Raconterpoursuspendre.
ARGUMENT
Letournantnumriquemanifest,depuisunedizainedannes,parledploiementintensifdunemultitude
dappareilslectroniquesfondssurlatechnologienumrique,vritablesprothsescognitives,mmorielles,
affectives,communicationnellesplusaddictiveslesunesquelesautres(ordinateurs,iphones,ipads,smartphones,
gps,).Nousbaignonsdepuislorsdansunemultitudedefluxinformationnelsamniotiqueshypnotiquesquinous
immergentdanslenvironnementcontrlpersonnalisdelaralitnumriqueetnousimmunisentdumonde.Ce
faisantcesappareilsenrseau,nourrisdenosrequtes,envois,interactions,transcriventlemondeetses
habitantssousformededonnesnumriques,mtabolisablesparlessystmesinformatiques.Decettetranscription
systmatique,asignifiante,dcontextualisante,neutralisante,rsultentdesmassesgigantesquesdedonnes
brutes,disponiblespourunemultitudedoprationsstatistiques.Lidologieaccompagnantlacroissancedeces
bigdata,estquconditiondedisposerdequantitsmassivesdedonnesbrutes(disponiblesdansdesentrepts
dedonnes,oudatawarehouses),ildeviendraitpossibledeprvoir,avecunerelativeprcision,lasurvenuedela
plupartdesphnomnes(encecomprislescomportementshumains),grcedesalgorithmesrelativementsimples
permettent,surunebasepurementstatistique,inductive,dinfrerdesprofils(patternsoumodlesde
comportements)sansplusavoirseproccuperdeleurscauses.
Cetteintelligencedesdonnesapparataujourdhuicommeunenouvellestratgiedegestiondelincertitude,
suscitantlengouementdanslaplupartdessecteursdactivitetdegouvernement,enenrenforantaupassagela
managrialisation.Legouvernementalgorithmiqueestunmodedegouvernementnourriessentiellementde
donnesbrutes,signauxinfrapersonnelsetasignifiantsmaisquantifiables,oprantparconfigurationanticipative
despossiblespluttqueparrglementationdesconduites,etnes'adressantauxindividusqueparvoiedalertes
provoquantdesrflexespluttqu'ensappuyantsurleurscapacitsd'entendementetdevolont.Lareconfiguration
constante,entempsrel,desenvironnementsinformationnelsetphysiquesdesindividusenfonctionde
lintelligencedesdonnesquonlappellepersonnalisationoumtabolismedescuritestunmodede
gouvernementindit.Letypedesavoirquilenourritetquilfaonne,lesmodalitssuivantlesquellesilaffecte
effectivementlesconduitesindividuellesetcollectives,lesmodesdindividuationquipeuventlinflchirouluirsister
mritentdtretrssoigneusementtudis.C'estprcismentl'enjeudecetouvrage.
Lagouvernementalitalgorithmiqueyestexplored'unemanirequicombinetroistypesd'enjeuxtroitement
imbriqus:
1)lesenjeuxsmiotiquesetpistmologiques(queltypede"savoir"donnedonclieul'"intelligencedes
donnes"?),quellessontlesconditionsdelacritiquefacecetypede"savoir"?
2)lesenjeuxdepouvoir(enquoiles"bigdata"modifientilslesmodesd'exercicedupouvoir?Enquoiledatamining
etleprofilagesontilsunenouvellemaniredegouverner?)
3)Lesenjeuxdesubjectivationoud'individuation(comment"devenirsujet"danscemondededonnes?),quisont
insparablesdesenjeuxdelarcalcitranceetdelacritiquefacelarationalitalgorithmique.
Lepremierplanpistmologiqueetsmiotiquefaitentrevoirquelesalgorithmesdecorrlationsstatistiques
permettentdeproduireautomatiquementunecertaineintelligenceaudpartdemassesgigantesquesde
donnesbrutes,asignifiantes,fonctionnantlamaniredesignaux,quantifiablesmmeprivsdetoute
signification,pluttqu'lamaniredesignes(lesdonnesbrutesnefontsigneniparlaressemblance,niparlien
physiquequ'ellesauraientaveccedontellesfaonnentl'ombrenumrique,niparconvention).Lesavoir,non
plusproduitmaisimmanentauxbanquesdedonnesetdcouvertparlesalgorithmes,estparticuliernotammenten
cequilsedispensedetouttypedpreuve.Inductifpluttquedductif,ilscarteradicalementdesambitionsdela
rationalitmodernereliantlesphnomnesleurscausesauprofitdunelogiquepurementinductive,statistique.Il
nprouvepaslemondesurlequelilporte,etneselaissepasnonplusprouverparlui:cenestqummeune
ralitnumriqueetsansplusaucuncontactaveclemondequelleestcensereprsenterquesefaonnela
ralitalgorithmique.Cefaisant,ellenedonneaucunepriseauxpreuvestraditionnellesparlesquelleslesavoir
acquiertentempsnormalsarobustesseetsavalidit.Pluttquenfonctiondelavaliditdesesmodlesprdictifs
,cestlaunedesonoprationnalit,desaplasticit,desacontributionauprocessusdefluidificationdelavie
conomiqueetsociale(etdoncaucapitalisme),desanonrobustessedonc,etdelamesuredanslaquelleellenous
dispense,nous,treshumains,detouteffortdinterprtationetdvaluationdespersonnesetdesvnementsdu
mondequesvaluelintelligencedesbigdata.Telleestlarationalitalgorithmique.
Lesecondplanceluidupouvoirpermetdepercevoirlamaniredontcesglissementsd'ordresmiotiqueet
pistmologiquepermettentunenouvellemaniredegouverner.Lepouvoirsembleavoirchangdecible:
nonpluslescorpsvivants,individuels,subjectifs,actuels,maisuncorpsstatistique,impersonnel,virtuel,moulage
gnriqueetchangeantdesrisquesetopportunitsdtectsentempsrel,distribussousformedemodlesde
comportements(lesprofilsdeconsommateur,defraudeuroudepotentieldlinquant,d'lveprometteur,..).
PerfectionnantlesdispositifsdescuritdjthorissparMichelFoucault,legouvernementalgorithmiqueestpr
emptifpluttqueprdictif:ilnes'agitpastantd'identifieretdelocaliserlacausedesphnomnesqued'empcher
oud'assurerquecertaineschosesseproduisent,entransformantanticipativementl'environnementinformationnel
et/ouphysiquedemanirecequeceschosesnepuissentpas(nepas)seproduire,etced'unemanire
indiffrentel'identit,auxintentionsetmotivationspsychologiquesdespersonnespotentiellementimpliques.Le
gouvernementalgorithmiques'intressecequepeuventlescorps,leurspuissances,pluttqucequilsfont.
http://works.bepress.com/antoinette_rouvroy/43/

2/4

10/1/2015

"Facelagouvernementalitalgorithmique,repenserlesujetdedroit"byAntoinetteRouvroy

Cestungouvernementduvirtuel,dupotentiel,despuissancespluttquedelactualit.Ilapourciblenonplusles
sujets,maiscequilspourraient(nepas)faire.Plusprcisment,ilsagitdunenouvellestratgiedegestionetde
minimisationdelincertitudeassocielapuissancedessujets(leurcapacit,cepouvoirdiscrtionnairedefaire/
nepasfairetoutcedontilssontcapables).Seffectuantparreconfigurationdesarchitecturesetenvironnements
informationnelsetphysiquesdanslesquellescertainscomportementsdeviennentimpossibles/impensablesplutt
queparincitationoudissuasion,lamaniredelaloi,cestdansleurpuissance(ycomprislapuissancede
dsobir),quelegouvernementalgorithmiqueatteintlesindividus,toutenvitantdeproduireaucuneoccasionde
subjectivation:cepouvoirprouvelesindividusenrduisantleursdimensionsinactuelles(ladimensiondela
spontanit,delapotentialit),sansmobiliserpourautantleurscapacitsd'entendementetdevolont,la
diffrencedelaloinotamment.Legouvernementalgorithmiquesedistinguenotammentdugouvernement
nolibralencequeladocilitquilproduitnestpasleffetdinjonctionsdeproductivitet/oudejouissancemais
daffectationsurlemodedurflexpluttquedelarflexiondescomportementsindividuelsetcollectifs.
Letroisimeplanceluidusujetconsistedoncenunerlaborationdelaquestiondelasubjectivation(laquelle
jesubstituecelledel'individuation)danslagouvernementalitalgorithmique.Quelimpact,surlesprocessusde
subjectivation,d'ungouvernementalgorithmiqueencela"objectif"etimpartialqu'ilneconnatquedesfragments
infraindividuels(lesdonnes)etdesstructuressupraindividuelles(lesprofils),despointsdelocalisationdansdes
tablesactuarielles,desrseauxdedonnes,quinecorrespondentaucunecatgorisationsocialementprouve?
Qu'enestil,aussi,desprocessusdesubjectivationdansunegouvernementalitdontl'oprationalitprovient
prcisment,enpartiedumoins,dufaitqu'elledispensedelacomparution,dutmoignage,del'aveu,etdetoute
formedereprsentationbiographique?
Lagouvernementalitalgorithmiquesignel'aboutissementd'unprocessusdedissipationdesconditions
institutionnelles,spatiales,temporellesetlangagiresdelasubjectivationauprofitd'unergulationobjective,
oprationnelle,desconduitespossibles.
Ungouvernementalgorithmiquequifaonneladvenir,quiaffectesurlemodedelalerteetdurflex,maisnprouve
ninestprouvparaucunsujetadequoifairefrmirneftcequedanslamesureoilneselaisseplusprovoquer
parlaliberthumaine,alorsmmequecetteprovocationconstanteestprcismentcequioccasionnedudbat,de
ladlibrationautourdelanorme,etdoncduprojetcollectif.
Unequatrimepartieestdoncconsacreauxressourcesmobilisablespourunecritiqueetunercalcitrancela
gouvernementalitalgorithmique.J'ymontrenotammentque,pluttqued'enrevenirdesapproches
personologiques(dontl'individualismepossessifdesrgimesjuridiquesdeprotectiondesdonnesesttoutfait
exemplaire),quiseraientaussiinefficacesquemalfondes,ilsagirademontrerquel'enjeufondamentalcequ'ily
auraitsauvercommeressourceantcdantetout"sujet",comme"excs"dumondesurlaralitnumriqueest
"lecommun",cet"entre",celieudecomparutiondanslequelnoussommesadressslesunsauxautres.Lemode
d'adressequinousrelieestessentiellementlangagier.Lelangageest"forme"quiesttoutlafoislignedefuite
polysmique/polyphonique,principedeliaison("fairetenirensemble"),projectionmiroitante,motifsd'advenirs
voqus.
Cette"forme"(esthtique,entantqu'elleestrapportaffectifentreexistants),lelangage(sil'onaccepted'enlibrer
touteslespuissancespotiques),estmillelieuesdetoutepersonologie.Ilestlaformeimpersonnellepar
excellence,manifestationdel'excsdumondesurlerel.Nousparlons,justement,parcequenoussommesflanc
d'abme,parcequ'iln'yapersonne,etdoncpourrejoindreun"commun"quisedrobesousnosmots,quin'est
jamaisacquis,quineseprsente,n'advientquecommefulguranceinespre.C'estcetteformeimpersonnelledu
communqu'ilconvientdeconvoquer,dansunlangagequil'nonce,dansl'impersonnalitincarnedelavoixquila
ditimpersonnelleetchargedu"grain"ducorpsvivantetvibrant,consistanceirritabledel'existant.
Nisujet,nimonde,lecommunncessitepoursurgirdesscnesspatiotemporelleshtrotopiques,interruptrices
desfluxcapitalistesetnumriqueslascneduprocsjudiciaire,lascnedethtre,lascnedelalittratureen
sontdesexemplesespacesdereprsentationexistentiels,desurgissementdenouvellespossibilitspolitiques
aulieummedelexpositiondeslimitesdelareprsentationetdelareprsentabilit.Maintenirl'htrognitdes
modesdeproductiondecequicomptecomme"ralit"contreledploiementubiquitaired'unerationalit
algorithmiqueoprationnellemais"neutralisante"detoutesignification,telleestlaconditionncessaire,etpeuttre
passuffisante,l'vitementdelaviolence.L'enjeuestd'importance:largressioncommunicationnairedulangage
politiqueprivd'nonciationutiledanslecontexted'unmodedegouvernementparlesnombres,substituantune
gestionsystmatiquelapriseencomptesystmiquedessituationsdevien'offrelavitalitpolitiquequedes
voiesd'actionviolentes.Raconterpoursuspendre.Nousenserionsdoncl:laubeduna(d)venirprnomm
Shhrazade.
Commentdslorsfaireusagedesdispositifsdelasocitnumrisedesfinsderenchantementducommun?
Enleurassignantprioritairementcettevocationl,enlaprotgeantparlaloi,enlarendanteffectiveparlesusages.
Mettrelhommedanslamachine,commeyinvitaitFlixGuattari,ceseraitpeuttrecela,aujourdhui.
SuggestedCitation
AntoinetteRouvroy.2012."Facelagouvernementalitalgorithmique,repenserlesujetdedroitcommepuissance."
TheSelectedWorksofAntoinetteRouvroy
Availableat:http://works.bepress.com/antoinette_rouvroy/43
Thisdocumentiscurrentlynotavailablehere.
Share

http://works.bepress.com/antoinette_rouvroy/43/

3/4

10/1/2015

"Facelagouvernementalitalgorithmique,repenserlesujetdedroit"byAntoinetteRouvroy

THISCOLLECTIONISPARTOFTHEDIGITALCOMMONSNETWORK
ARCHITECTURE ARTSANDHUMANITIES BUSINESS EDUCATION ENGINEERING LAW LIFESCIENCES
MEDICINEANDHEALTHSCIENCES PHYSICALSCIENCESANDMATHEMATICS SOCIALANDBEHAVIORALSCIENCES
SELECTEDWORKS isatrademarkofbepress.
Copyright19992014BEPRESS Allrightsreserved.
TERMSOFSERVICE |COPYRIGHT |PRIVACY

http://works.bepress.com/antoinette_rouvroy/43/

4/4

S-ar putea să vă placă și