Sunteți pe pagina 1din 4

2/3/2015

Psicoanlisis y marxismo

PSICOANLISISYMARXISMO
Conferencia2
ArmandoSurez
Comodecamosennuestraconferenciaanterior,laelaboracindelateorapsicoanalticaes
posteriorenmasdemediosigloalaelaboracindelmarxismo.Parasaberloqueel
psicoanlisispiensadelmarxismo,lolgicosera,consultarprimero,asufundador.
Parecequeeljuiciodeestedeberadeserdefinitivoeinapelable,peroparaquefueraas,
deberacumplirsealmenosdoscondiciones:enprimerlugar,deberaFreudestar
perfectamenteinformadodelsentidoexactodelastesismarxistas,yensegundolugar,debera
verclaramentetodoelalcanceytodaslasimplicacionesdesuspropiosdescubrimientos.
Ahorabien,ningunadeestasdoscondicionessehacumplido.Laprimerapudodarsede
hecho,perovamosademostrarinmediatamentequenoocurrias.Lasegundahubiera
implicadocasiunmilagrohistricoyensucesivasconferenciasveremoshastaquepuntolas
intuicionesdeFreuddesbordaronsiempre,enestecomoenotrospuntos,su
conceptualizacin.
Freudsepronuncivariasveces,pblicamente,alolargodesuvidasobreelmarxismo,
siemprelohizoconfesandolodeficientedesuinformacin,fueensusNuevasconferenciasde
introduccinalpsicoanlisisredactadasen1932dondeexpusomasinextensosupensamiento
alrespecto.Vamosareproducirycomentaralgunasdesusafirmaciones:"Lasinvestigaciones
deCarlosMarxescribesobrelaestructuraeconmicadelasociedadylainfluenciadelas
distintasformasdeeconomasobretodoslossectoresdelavidahumana,hanlogradoen
nuestrapoca,unaindiscutibleautoridad.Naturalmenteyonopuedosaberenquemedida
aciertanyenqueotrayerran.Algunastesisdelateoramarxistamehancausadoprofunda
extraeza,talescomolasquelaevolucindelasformassocialesseraunprocesonaturalylas
dequelasmutacionessobrevenidasenlaestratificacinsocial,surgen,unasdeotras,enla
trayectoriadeunprocesodialctico.Noestoymuysegurodehabercomprendidoexactamente
estasafirmaciones,queademsnoparecennadamaterialistas,sinomsbien,unresiduode
aquellaoscurafilosofahegelianaporcuyaescuelapasotambinMarx."
EvidentementenosotrossipodemosestarsegurosdequeFreudnocomprendinadadela
dialcticahegelianamarxista,hechoqueestantomssorprendentecuandoqueel
pensamientodeFreudesensupropiasustanciaprofundamentedialctico.Tendremosocasin
deverificarestoennuestrasreflexionesposteriores,citamosaqusolounpasajemuy
significativoaesterespecto.EnlaContribucinalahistoriadelmovimientopsicoanaltico
(1914)refiereunadiscusinquetuvolugarenunasesindelaAsociacinPsicoanaltica
VienesayenlaqueseatribuyeaAlfredAdlerlassiguientespalabras:"Cuandopreguntamos
dedondeprocedelarepresin,senoscontestaquedelacivilizacin,perosiluego
interrogamossobreelorigendeestaltima,senosremitealaprimera,nosetratapuessino
deunjuegodepalabras".Freudcomentaestaspalabrasconlosiguiente:"Unapequesima
partedelingenioempleadoporAdlerpararevelarlasartesdefensivasdesucarcternervioso,
hubierasidosuficienteparademostrarleslapocaconsistenciadecadaargumentacin,basta
advertirquelacivilizacinreposasobrelasrepresionesdegeneracionesanterioresyquecada
nuevageneracinseleplantealalabordeconservartalcivilizacinllevandoacabolasmismas
http://www.cartapsi.org/mexico/psimar2.htm

1/4

2/3/2015

Psicoanlisis y marxismo

represiones,recordemosaqu,aunnioquesehechallorarquejndosedequeseburlaban
del,porquealpreguntardedondevenanloshuevos,selerespondiquedelasgallinasy
cuandoluegopreguntquededondevenanlasgallinas,lecontestaronquedeloshuevosy
sinembargo,suinformadorlehabacontestadolaverdadynoconunjuegodepalabras".
QuotraexplicacinpuedeteneresteprrafodeFreudsinounaexplicacindialctica?Pero
sigamosconeljuiciodeFreudsobreelmarxismo:
"Lafuerzadelmarxismoescribenoestribamanifiestamenteensuinterpretacindela
historianienlaprevisindeporvenirqueenellafunda,sinoenlaperspicassimademostracin
delainfluenciacoercitivaquelascircunstanciaseconmicasdeloshombresejercensobresus
disposicionesintelectuales,ticasyartsticas.Conello,sedescubritodaunaseriede
relacionesydependenciastotalmenteignoradashastaentonces.Peronosepuedeadmitirque
losmotivoseconmicosseanlosnicosquedeterminenlaconductadeloshombresenla
sociedad.Yaelhechoindudabledequelasrazas,pueblosypersonasdiferentes,se
conduzcandistintamenteenlasmismascircunstanciaseconmicasexcluyeeldominionico
delosfactoreseconmicos.Nosecomprende,engeneral,comoesposibleprescindirdelos
factorespsicolgicos,encuantosetratadereaccionesdesereshumanosvivos,puesnoes
soloquelostaleshubieranyadeparticiparenelestablecimientodeaquellascircunstancias
econmicas,sinoquetampocobajosurgimen,puedenhacerloshombresotracosaque
ponerenjuegosusimpulsosinstintivosoriginarios,suagresividad,sunecesidaddeamorysu
tendenciaaconquistarelplaceryevitareldisplacer."
Freudinterpretaaquelpensamientomarxistadeacuerdoconlamasextendidaybanaldesus
falsificaciones,yreprochaaMarxunmonismoquelehasidoreprochadoalcontantaotan
pocaraznapropsitodesubiologismo.EvidentementequeelmaestrodeVienase
encontrabaaqubajoelinflujoirresistibledefactoresideolgicosyclasistas,quelehacan
escotomizarlarealidaddeltemaendiscusin.Esverdadquesiempresemostrabiertoala
rectificacin.En1937R.L.Quarrel(?)lecriticelhaberafirmadoqueparaelmarxismolos
cambiossocialessolosedebenafuerzaseconmicasyleinformqueMarxyEngelshan
admitidoquesuanlisisdelpapelquedesempeanlosfactoreseconmicosnoexcluyela
accindelosfactorespsicolgicos.HeaqucomorespondiFreud:"Squemiscomentarios
sobreelmarxismonopruebandemiparte,niunamplioconocimiento,niunacomprensin
correctadelasobrasdeMarxyEngels.Despus,heledoconverdaderasatisfaccin,que
ningunodelosdosautoreshanegadolainfluenciadelasideasnidelosfactoresdelsupery.
Estoquitavaloralcontrasteentremarxismoypsicoanlisisqueyocreaqueexista."Freud
creyqueelmarxismodeberasercompletado."Sialguienpudieraindicaraldetalle,como
estosdistintosfactores,ladisposicininstintivahumanaengeneral,susvariantesracialesy
susconnotacionesculturales,seconducenbajolascondicionesdelaordenacinsocial,dela
actividadproductiva,ydelasposibilidadesadquisitivas,sialguienpudierahacerloas,
completaraelmarxismo,haciendodelunaverdaderasociologa.Puestampocola
sociologa,quetratadelaconductadelhombreenlasociedad,puedeserotracosaque
psicologaaplicada.Enrigor,nohaymasquedosciencias:lapsicologapurayaplicada,yla
historianatural."AqusemuestraFreud,unavezmas,presodeesquemasmentales
pertenecientesaunapocadepositivismocientfico,alqueelpsicoanlisistenaque
desbordar.Unavezmas,niegalomejordesuspropiosdescubrimientosyseponeen
contradiccinconsigomismo.Unmarxistapodrasiempreobjetar:"Pero,esqueexisteuna
conductahumanafueradelasociedad?"
EnverdadFreudmismodabalarespuestaensuPsicologadelasmasasyanlisisdelyo
(1921)cuandoescribi:"Enlavidaanmicaindividual,apareceintegradosiempre,
efectivamente,elotro,comomodelo,objeto,auxiliar,oadversario,ydeestemodo,la
http://www.cartapsi.org/mexico/psimar2.htm

2/4

2/3/2015

Psicoanlisis y marxismo

psicologaindividualesalmismotiempoydesdeunprincipio,psicologasocialenunsentido
amplio,peroplenamentejustificado."
Elpsicoanlisisllevaensmismoelpeligrodelpsicologismocomoelmarxismoamenaza
efectivamenteareducirtodoalinterjuegodelosfactoreseconmicos.Mientrasnose
reconozcalacomplementariedaddialcticaentrelapsicologaylasociologa,elproblema
quedarinsoluble.Efectivamente,Freudreducelasociologaapsicologasocial.Perouna
sociologaobjetivista,yelmarxismoloesporantonomasiaseresistirsiempreaunatal
reduccin.ParaunasociologaobjetivistacomohasealadoBastide,"loshechossocialesno
puedenexplicarsesinoporotroshechossocialesantecedentes,ynunca,niaunenltimo
anlisis,porhechospsquicos"perohastadondeesposibledistinguirunhechopsicolgico
deunhechosocial?
EnEsquemadelpsicoanlisis(1938)Freudafirmaalcomienzodesupartesistemtica:
"Psicoanlisis,eselnombre,primero,deunmtodoparalainvestigacindeprocesosanmicos
noaccesiblesdeotromodosegundo,deunmtodoteraputicodelasperturbaciones
neurticasbasadoentalinvestigacinytercero,deunaseriedeconocimientospsicolgicos
asadquiridos,quevanconstituyendounanuevadisciplinacientfica".Losdosprimeros
aspectos,investigacinyteraputica,constituyenlapraxispsicoanaltica,indudablementela
aportacinmsgenialdeFreud.Elterceraspecto,eselmascomplejoynosepuede
considerarcomountodohomogneo.
Hayenlapsicologapsicoanalticaunaseriedeconceptosoperacionalesquesonhomogneos
conlamateriadelapraxispsicoanaltica,estoes,conlaexperienciavividaenlasituacin
psicoanalticapero,haytodaunaseriedeconceptosquehansidotomadosenprstamoa
otrasciencias,constituidasensistemadereferenciaprivilegiado.Lafsicamecanicistade
Helmholtz,elevolucionismodarwinianoylabiologadeWeismannentreotros,constituyenlo
queFreudllamlametapsicologadelpsicoanlisis.Talesson,susteorassobreelaparato
mentalysusinstanciaspsquicas,Ello,YoySupery,sobrelosinstintosysusdestinos,sobre
latpicaydinmicadelinconsciente,etc.,etc.
Estesistemadereferencia,absolutamenteinocuocuandosetomacomosimplerecurso
heursticoparaorientaryparaordenarlapraxis,tropiezaconnopocasdificultadescuandose
pretendeconcederleunrigorcientficosincriticarsusbasesysualcanceepistemolgico.
Cuandoestametapsicologaseextiendehastahacerlaexplicarelacontecersocialhumano,
esteintentoimplicalaintroduccindenuevospostulados,mascriticablesaunquelos
anteriores.Elpsicoanlisisnohadejadodeofrecerdesdeelprincipioelflancoalacrtica
justamenteporeso.Elerrordemuchoscrticoshasido,sinembargoelpensarqueel
psicoanlisishabaquetomarloorechazarloenbloque,obien,quesepodacorregirsus
deficienciassistemticasinspirndoseenprincipiosajenosalpropiomtodopsicoanaltico.
Taleshansido,anuestroparecer,loscaminorecorridosporlascrticasmarxistasortodoxas,y
porotrasescuelaspsicolgicasporunaparte,yporlosrevisionistasdelpsicoanlisisporla
otra.
Efectivamente,tantoFreudcomolaviejaguardiadelpsicoanlisis,tendanahacerdela
psicologapsicoanalticaunasociologadeinspiracinbiolgica.Nadiepuedenegarlosmritos
alcanzadospormuchosdeestosinvestigadoresalahoradeexplorarlosmecanismos
psicolgicosquehanposibilitadolaexistenciayelfuncionamientodeinstitucionessociales
talescomoeltotemismo,lamagia,ritosreligiosos,etctera.Ferenczi,porejemplo,intento
deducirlagnesisdelcapitalismo,pisandoenestopeligrosamenteelterrenodelosmarxistas
apartirdelasvicisitudesdelinstintoparcialligadoalasfuncionesexcretoras,obien,aadi
http://www.cartapsi.org/mexico/psimar2.htm

3/4

2/3/2015

Psicoanlisis y marxismo

unaampliacinyuncorrectivoasuexplicacinproponiendoeltomarencuentalastendencias
captativasorales.Ambossuponan,conFreud,laherenciadeloscaracteresadquiridosidea
quedichoseadepaso,estambinmuycaraaloscientficossoviticos.
Roheimpasporencimadeestasdificultadeseliminandoenparteellastredelbiologismo
mecanicistaydemasiadoingenuamenteevolucionistadeFreud.Lafecundidaddelmtodo
patolgicodeexplicacin,esdecir,eltransferirlaexplicacindelosmecanismosneurticosa
laformacindelasinstitucionessociales,llevabaconsigosusriesgosunodeellos,erael
prestarsealasinterpretacionesmasarbitrarias,aabandonarsealjuegodelasasociaciones
libres.Loqueunosinterpretabancomoresultadodeltraumadelnacimiento,otroslohacan
derivardelnarcisismo,yotros,enfin,delcomplejodeEdipo.
Estasyotrasdificultadescontribuyeronmuypoderosamenteaque,allporlosaostreintay
tantos,sedesarrollaraunmovimientorevisionistadelpsicoanlisis,cuyagnesisysignificacin
procuraremosesbozarennuestraprximaconferencia.
Conferencia3

http://www.cartapsi.org/mexico/psimar2.htm

4/4

S-ar putea să vă placă și