Sunteți pe pagina 1din 240

O ESPIRITISMO E AS

IGREJAS
REFORMADAS

Ficha Catalogrf ica


Andrade , Jaym e
O E I R J a y m e A n d r a d e - E d i t o r a E M E - C a p i v a r i - S P -1 E d i o 1 9 8 3 - E d i t o r a A B C do I n t e r i o r - C o n c h a s - S P .
2 5 0 p.
- Literatura Brasileira - Espiritismo.
- Espiritismo - Estudos bblicos e espritas
C D D 133. 9

O Espiritismo e as Igrejas Reformadas


Jayme Andrade
7 edio - julho/1999 - 1.000 exemplares
Capa e Arte:
Nori Figueiredo
Matheus Rodrigues de Camargo

Jayme Andrade

O ESPIRITISMO E AS
IGREJAS
REFORMADAS

Acaso me torno vosso inimigo


dizendo a verdade? (Gal. 4:16)

Capivari-SP

Edio e Distribuio:
E D I T O R A

Caixa Postal 1820 - 13360-000 - Capivari-SP


Fone/Fax: (019) 491-3878

Aos

queridos

amigos
AURLIO
]00

DE

AZEVEDO

BATISTA

diletos colegas do Banco do


ros

na

Seara

d Mestre,

CORDEIRO
Brasil

os

verdades

do

quais,

bondade, foram os primeiros a


reo

VALENTE

CAMPOS,

consagrados
com

guiar

muito

meus

NETTO

HERMNI O

CORREA

DE

CELSO

vontade,

prestaram

amor

Espiritismo;

ALVES

escritores

Obrei

passos em di

AURELIANO

emritos

espritas

que,

inestimvel

MIRANDA

MARTINS,

com

inexcedvel

colaborao

na

boa
pesqui

sa, organizao e reviso deste livro; e

minha

dedicada

esposa

LCIA
pelo

ANDRADE,

carinhoso

incentivo

das as horas,

ofereo este modesto


ra

gratido,

do

nosso

em longos

trabalho,

almejando-lhes
Pai

que

como

copiosas

um preito
bnos

de
e

me

anos

dispensou

de afetuosa

imorredou

compensaes

Celestial.
O

autor.

durante

to

convivncia,

NDICE

PREFACIO

I INTRODUO

13

II A OPINIO
Conceito de opinio

15

A nossa opinio

19

III A INFALIBILIDADE DA BBLIA

25

IV A DIVINDADE DE JESUS
A divindade e a lgica

53

A divindade e a Bblia

59

A divindade e a Histria

... .

63

V AS PENAS ETERNAS

71

VI A SALVAO

89

VII COMUNICABILIDADE ENTRE VIVOS E MORTOS 131


VIII A REENCARNAO
A reencarnao e a lgica

155

A reencarnao na Bblia

167

A reencarnao na Histria

175

A reencarnao e a Cincia

191

Objees reencarnao

205

IX BREVE HISTRIA DO ESPIRITISMO

209

X METAPSQUICA E PARAPSICOLOGIA

229

XI CONCLUSES

243

P R E F C I O
AURELIANO

ALVES

Sentenciava, com muita argcia, o filsofo


Bacon: "H livros que devem ser saboreados,
rados, e poucos mastigados e digeridos."

NETTO

ingls Francis
outros
devo

O livro que vais ler,


estimado leitor,
classifica-se entre
esses ltimos, que so raros. uma iguaria saborosa e nu
triente que, embora bem digervel,
deve ser deglutida aps
demorada mastigao, para maior regalo do paladar.
O mestre-cuca muniu-se
duma farta proviso
de
ingre
dientes da melhor qualidade
e
procedncia,
misturou-os
q u a n t u m satis,
temperou-os com
os condimentos adequados,
l-los passar pela coco em fogo brando e... pronto: surgiu
o prato opparo e aromtico, bem no ponto de ser servido
a glutes e temperantes.
Deixando de lado a metfora,
podemos assegurar que
ESPIRITISMO E AS IGREJAS
REFORMADAS

uma
obra que, no gnero, nada deixa a desejar. Aps sua leitura,
a gente tem vontade de declamar o clebre verso de Cames:
"Cessa
tudo quanto a antiga musa canta".

Efetivamente,
"Outro
valor mais alto se alevanta",
ante
as obras conhecidas que cuidam da mesma problemtica. En
tre elas, salienta-se
UMA ANLISE CRITICA
DA BBLIA, de
C. G. S. Shalders estudo minucioso dos livros escritursticos, atravs de seus principais captulos e versculos. Da
lavra do mesmo autor, temos
A RELIGIO E O BOM SEN
SO
(Shalders foi praticante do Protestantismo durante mais de
meio sculo). Outro protestante ex-professo,
Romeu do
Amaral Camargo, com 22 anos de
experincia religiosa, que
exerceu o diaconato
na 1. Igreja Presbiteriana Independen
te da Capital de So Paulo, publicou DE C E DE L (Vo
zes da Terra e do Alm). De eminentes escritores
estrangei ros,
que
tambm
perlustraram
os
caminhos do
Protestantis mo, possumos em nossa
minibiblioteca: R E L G O EM
LITGIO ENTRE
ESTE
MUNDO
E
O
OUTRO
(Rev. Ro7

bert
Dale
Owen);
ENSINOS
ESPIRITUALISTAS
(Rev.
William Stainton
Moses);
O
ESPIRITISMO
E
A
IGREJA
(Rev. Haraldur
Nielson).
E Cairbar Schtttel, abalizado escri
tor esprita,
publicou
ESPIRITISMO
E
PROTESTANTIS
MO. Com o mesmo ttulo, Benedito A. da Fonseca, cuja fi
liao religiosa ignoramos, deu a lume uma "obra de muito
valor", na opinio de Schutel.
O ESPIRITISMO
E AS IGREJAS REFORMADAS
c, na
verdade, uma obra extraordinaria, porque bem
estruturada e
produzida com pleno conhecimento de causa.
Seu
autor,
Jayme Andrade, foi criado no seio da Igreja Evanglica, es
tudou em
escolas protestantes, freqentou assiduamente,
os
cultos da religio que professava. Pesquisou, comparou, ana
lisou e d-nos conta das judiciosas concluses a
que pde
chegar.
Todo o livro gravita em torno do le i tm o t i v das dissi
dncias entre catlicos e protestantes: a Bblia. Razo por
que o Autor trata dessa circunstncia com especial interesse,
no mais extenso dos captulos: "A infalibilidade da Bblia".
A esse respeito, ocorre-nos trazer
dios para o devido enfoque da questo.

baila

alguns

subs

No seu livro BIBLE BLUNDERS (Erros


Palpveis
da
Bblia), afirma o Rcv. G. Maurice Elliot: "A Bblia erronea
mente compreendida o pior
inimigo
da
humanidade
(...)
Nenhum livro infalvel. Nenhuma Igreja infalvel.
Ns
temos sido erroneamente ensinados. Deus Verdade. Amar
a Deus amar a Verdade, amar a busca da Verdade, amar a
luta pela Verdade. No h outro meio."
Carlos Imbassahy,
dilucidando dvidas
de um
dos seus
leitores, escreveu: "Assentar
qualquer
provano Velho Tes
tamento ou assentar no vazio a mesma coisa. At hoje
no conseguimos saber onde se acham as fontes exatas em
que se
foi ele inspirar. Ainda se o contedo fosse de
granito!... Mas... H ali umas coisas incrveis, outras
fantsticas, outras escabrosas,
outras terrveis... H umas
matanas, umas iniqui dades, uma parcialidade que no se
explica. E Deus metido no
meio daquilo. Os textos esto
sujeitos ainda, a interpre taes variadas. Cada qual opina
de um jeito.
O mais inte ressante que um dos
interpretadores d o seu modo de ver como absoluto,
irrefragavelmente certo,
sem perceber, na maioria das
vezes, que aquilo que ele supe a expresso da verdade,
est em flagrante oposio ao que a Bblia diz. No v que
ele quem diz, e no a Bblia; no cuida que o ver8

sculo passa a ser dele, e no bblico.


E
no percebe que
nos falham os elementos para o reconhecermos
como
"por ta-voz" do Divino Esprito Santo; e se j a Bblia
nos du vidosa, por no sabermos os esteios em que se
estabiliza, muito mais duvidosa nos
a palavra dele, cuja
iluminao no sabemos
de onde veio.'' (Coluna "Na
Hora da
Consul ta",
in MUNDO
ESPRITA, de
Curitiba
28-9-46).
Por seu turno, assim se expressa o telogo K. Tonnin",
em LE PROTESTANTISME
C0NTEMP0RAIN:
"A Bblia
no pode ser o princpio
nico
do
conhecimento
religioso;
impede-o sua prpria natureza: nenhum dos seus textos o
prova;
muitos se
contradizem."
Em
UMA
ANLISE
CRTICA
DA
BBLIA,
pg.
213,
C.G.S. Shalders observa: "Desde o bero incutida a idia
de que a Bblia Palavra de Deus, e a Palavra de Deus no
erra; pecado sequer entreter dvida a esse respeito. Entre
tanto essa aceitao errnea que tem trazido a confuso,
o que explica a multiplicidade de seitas entre os Protestan
tes, cada seita interpretando a Bblia segundo o seu ponto
de vista e julgando-se a nica depositria da verdade."
Apesar

de

tudo isso,

confessa

Tomaz

de Aquino:
"So

u homem de um s livro (a Bblia)."


vale

Como
o
livro
recordar:

fala

freqentemente

em

Protestantismo,

O termo "protestante"
apareceuno sculo XVI, precisa
mente em 1529, quando, na dieta de Spira, Alemanha, seis
prncipes
e os
representantes
de
catorze
cidades convencio naram: "Ns protestamos, por meio
das presentes (sic), dian te de Deus, nosso nico Criador,
Conservador, Redentor e Salvador, e que ser um dia
nosso juiz, assim como diante de todos os homens e de
todas as criaturas, que no consen timos nem aderimos de
nenhuma maneira, nem quanto a ns nem quanto aos nossos,
ao
decreto proposto em todas as coisas que so
contrrias a Deus, sua santa Palavra, nos sa boa
conscincia, salvao de nossas almas c ao nosso ltimo
decreto de
Spira."
A dieta de 1529, como se v, opunha-se a determinadas
decises assentadas na assemblia anterior, reunida na
mes ma localidade alem, em 1526.
(Cf.
HISTRIA DO PROTES TANTISMO,de Jean
Boisset,
pg.
15).
Mas

o Protestantismo,
como doidrina
religiosa
cismtica ou divergente do Catolicismo,
surgiu oficialmente em 31
de
9

outubro de 1517, por ocasio da propalada afixao das 95


teses contra as indulgncias, de Martinho
Lutero,
na porta
da igreja do
Castelo de Wittenberg.
(Gottfried
Fitzer,
cm
seu livro O
QUE
LUTERO REALMENTE
DISSE,
contesta
essa verso. Afirma que se trata de uma lenda histrica, in
ventada pelas Igrejas Protestantes. As aludidas teses, segun
do Fitzer, foram enviadas ao arcebispo
Albrecht von Hohenzollern, de Madgeburgo. Uma respeitosa carta teria
acompa
nhado
o manuscrito).
Muito curiosa a tese n. 27,
assim redigida: "
doutrina de homens a pregao que diz: To logo na
o dinheiro ressoa, a alma do purgatrio para o cu j
Uma blasfmia, em boa conceituao teolgica.
A definio da f luterana foi sendo feita
paulatinamen te, culminando na Confisso de Augsburgo,
que uni
dos primeiros
textos
fundamentais da
Reforma (1530). (Cf.
TERO Biblioteca de Histria Editora Trs).

pura
caixa
voa",

LU

Martinho Lutero figura na Histria como um dos seus


vultos mais controvertidos
e excntricos.
Era uni psicopata,
no entender de Hartmann Grisar. Uma alma atormentada
dizia Lucien Febvre. Para Vicente Themudo
Lessa, foi
o paladino da liberdade de conscincia.
Faia Luiz Antnio
do
Rosrio, "uma personagem marcante, a cujo poder de
sedu o no escaparam sequer alguns de seus adversrios".
Para Ricardo Feliu, uma das personagens mais enigmticas e
in compreensveis
da
Histria Universal.
Preferimos subscrever as sensatas palavras
de Hermnio
C.
Miranda:
"Espritos como Lutero renascem investidos de
uma autoridade e de um apoio que os tornam praticamente
invulnerveis, enquanto se mantiverem
fiis
aos
seus princ
pios e, nisto, Lutero foi inflexvel.
Sua misso:
devolver
sua pureza original os ensinamentos do Mestre
de Nazar,
abrindo caminho para a liberdade religiosa, base de todas
as demais,
porque, sendo o homem criatura de Deus,tem
de, antes de tudo, harmonizar-se com o Pai." (AS MARCAS
DO CRISTO - Vol.
II, pg. 205).
Concordamos ainda com
Hermnio,
quando
certifica:
"Joo Huss o precursor de Lutero, assim como Lutero abriu
caminho para Kardec. Sem Lutero no sculo XVI, certamen
te no teramos Kardec no sculo XIX, pronto para receber
a mensagem que os Espritos vieram, confiar s suas mos
seguras e competentes." (Ibd. pg. 283).
10

Pena que a doutrina luterana, ao invs de pugnar pela


sua unidade estrutural e pela depurao de seus
enganos
ou
desacertos, ramificou-se desordenadamente no
tempo
e
no
espao.
S
nos
Estados
Unidos,
proliferam
nada menos
de
46 seitas protestantes diferenciadas entre si, ao que informa
o Dr.
Csar Ruiz Izquierdo,
em
ECUMENISMO
(Burgos,
1948).
O que vimos de dizer apenas contm em
essncia
um pouquinho do
que, com proficincia e mincia,
Jayme Andra de
expe em seu admirvel livro.
To-somente ligeiras con sideraes, no propriamente
acerca, mas margem de O ES PIRITISMO
E
AS
IGREJAS
REFORMADAS.
Deixamos de
referir-nos especificamente a
temas impor
tantes focalizados no livro, todos convergentes para o tema
central, tais como "A divindade de Jesus", "As penas eter
nas", "A Reencarnao" e
"Metapsquica
e Parapsicologia",
porque, para tal, teramos de fazer um tour de force,
incom patvel com o nosso entibiamento
mental.
Ademais, no
que remos roubar ao leitor o delicioso sabor
da novidade, do ines perado.
Afinal, mais no preciso
E

estamos

dizer:

o livro muito bom.

conversados.

11

I INTRODUO

Para e n se j a r aos l e i t o r e s um a idia das ra ze s que


l ev a r a m e l a b o r a o do p r e se n t e t r a b a l h o , e s c l a r e o que
fu i cr i ad o no sei o da Igre ja Ev a n g l i ca e que dela be m
com o do s e d u c a n d r i o s p r o t e s t a n t e s que f r e q e n t e i
s e m p r e re ce b i a s mai s sa l u ta r e s i n f l u n c i a s , a s qu ai s ,
pelo m e n o s sob doi s a s p e c t o s , f o r a m d e gra nd e i m p o r t n
ci a na m i n h a f o r m a o : A i d e n t i f i c a o co m os e n s i n o
s
da E s c r i tu r a e os r g i d o s p r i n c p i o s mo ra i s que me f o r a m
i n c u t i d o s na m e n t e desd e a p r i m e i r a i n f n ci a .
Por isso d ese j o in i cia r co m um a h o m e n a g e m a me u
sa u d o s o pai M A N U E L DE S O U Z A A N D R A D E , por longos
anos a b n e ga d o p r e s b t e r o d a " I gr e j a C o n g r e g a c i c n a l " , ini
c i a l m e n t e em C a r u a r u e de po i s no R e c i f e . A maio r part e
da sua vid a fo i d e d i c a d a p r e g a o do E v a n g e l h o .
Prega v a p r i n c i p a l m e n t e pel o e x e m p l o . Suas o r a e s
fervorosa; ;
e os m a v i o s o s c n t i co s da Igreja ainda
r e s s o a m em meu s o u v i d o s co m o u m suav e l e n i t i v o para o
s n a t u r a i s pe rca l o s de cada dia .
Por v r i o s anos f r e q e n t e i o s cu l to s e v a n g l i c o s , se
m
e n c o n t r a r a so l u o que b uscav a para os
p r o b l e m a s de o r d e m e s p i r i t u a l . C o m e c e i a ler obra s
e s p r i t a s e nelas
e n c o n t r e i a r e sp o s t a a d e qu a d a
aos meu s n t i m o s a n se i o s . Qua n t o mai s lia, mai s s e
r o b u s t e c i a m minha s c o n v i c e s .
Q u a n t o mai s
s u p l i ca v a a Deus que me o r i e n t a s s e no ru mo da Ver d a d e
, mai s me p a r e c i a m cla ro s e l gi co s os en s i n a m e n t o s d
o Espiritismo .

13

A l g u n s dos a n ti go s ir m o s no p o u p a r a m e sf o r o s no
se n t i d o de r e co n d u zi r ao a pr i sc o a ov el h a t r a n s v i a d a . S
que no havia di l o g o p o s s v e l , pois ja m a i s e n co n t r e i al
gu m co m p a c i n c i a b a st a n t e para e x a m i n a r co m i sen o
mi nh a s ra z e s.
Essa i n c o m p r e e n s o que talvez
nar a idia de um a e x p o si o t e n d e n t
pio s d o u t r i n r i o s d o E s p i r i t i s m o e m

to s do C r i s t o e em c o n f r o n t o
religio sas d o c r i s t i a n i s m o o r t o d o x o .

tenh a feit o ger m i


e a situa r os pr in c
fac e dos. e n s i n a m e n
co m as c o n c e p e s

O r e su l t a d o foi est e m o d e s t o t r a b a l h o , que o f e r e o


co m m u i t o amo r e g r a t i d o aos b o n d o s o s ir m o s evang
l i co s , que tant o me s e n s i b i l i z a r a m co m o seu c o m o v e n t e
e m p e n h o no se n ti d o de o b t e r e m a sa lva o da m in h a al
ma . Rogando ao noss o M e s t r e Je sus que os ab en o e e
i l u m i n e a to do s , h u m i l d e m e n t e e sp er o que a qu e le s que
no v i e r e m a a ce i ta r mi nh a s c o n c l u s e s , ao m e n o s se
m o s t r e m c o m p r e e n s i v o s co m o me u mod o de pe nsar.
O b s e r v e - s e que a e x p r e s s o " I g r e j a s R e f o r m a d a s "
te m aqui a a b r a n g n c i a de toda s as que r e s u l t a r a m da Re
f o r m a , e no apenas as dos ramo s " z u i n g l i a n o " e " c a l v i
n i s t a " , que a ss i m f i c a r a m c o n h e c i d a s para s e d i s t i n g u i
re m das " l u t e r a n a s " .

14

I I A OPINIO

1 Conceito de opinio.
Todos sab e m que o p i n i o um ju zo que se f o r m u l a
sobr e d e t e r m i n a d o a s s u n t o , e que pode ser ou no ver
d a d e i r o . Tanto e m i t i m o s u m ju z o quando d i ze m o s " o
azul
um a c o r " , com o qua nd o d i ze m o s " o azul a
mais bela das cor e s " . Ma s esse s c o n c e i t o s d i f e r e m , po r qu
e o pri
m e i r o e x p r i m e um a ve r d a d e ace i t a por t o d o s ,
e n qu a n t o o se g u n d o e x p r i m e um a o p i n i o , que pode at
ser c o r r e t a , mas que s e g u r a m e n t e no r e c o n h e c i d a po
r todos .
Ento, a o pi ni o co n s i s t e em a d m i t i r com o v e r d a d e i
ro um ju zo , ma s se m ex cl u i r a a l t e r n a t i v a de se estar em
e r r o . U m ju z o pe sso a l pode se r c o m p a r t i l h a d o por mu i t a
ge n te , at pela quase u n a n i m i d a d e das p e s s o a s , mas se
h ouv e r i n d i v d u o s que o c o n t e s t e m , desd e que sej a obje
to de c o n t r o v r s i a , por m u i t o que o c o n s i d e r e m o s ver da
d e i r o , ele r e f l e t e apenas um a o p i n i o . A i n d a que o ado te
mo s co m a mai s p r o f u n d a das c o n v i c e s , se no te m aco
lhida u n i v e r s a l no pode ser r e p u ta d o i n f a l v e l e, con se
q e n t e m e n t e , no pass a m e s m o d e s i m p l e s o p i n i o .
i n t e r e s s a n t e a n a l i sa r co m o se cheg a a ad o ta r um
p on t o d e vi s t a e s p e c f i c o sobr e d e t e r m i n a d o a s s u n t o . Co
mo se f o r m a um a o p i n i o ? Se gu nd o o e m i n e n t e j u r i s t a pa
t r c i o D A R C Y A Z A M B U J A ,
" A im en s a m a i o r i a das n ossa s i d ia s , a t i t u d e s
,
a f i r m a e s e n e g a t i v a s , qua s e toda s e l a s ,
no so
15

o r e su l t a d o do r a c i o c n i o , e si m do noss o te m p e
r a m e n t o , do noss o ca r t e r , da nossa e d u ca o ,
das n ossa s c r e n a s . Essas f o r a s mai s o u m en o s
s u b c o n s c i e n t e s m o d e l a m o que a p r e n d e m o s , ve
mo s e o u v i m o s , e qua se s e m p r e o que c o n s i d e r a
mo s r e s u l ta d o do noss o p e n s a m e n t o no passa de
m a n i f e s t a e s dos no sso s s e n t i m e n t o s , t e n d n
cia s , d e se j o s e a s p i r a e s .
A l m di sso , r e c e b e m o s e a c e i t a m o s o p i n i e s
f ei ta s que nos v m d o mei o so c i a l , dos livros que
l e m o s , das p essoa s do c r c u l o em que v i v e m o s , e
a d e r i m o s a essas idia s f e i ta s co m o se as tiv s
se mo s f e i t o . Ne m p o d e r i a se r d e ou tr o mo do , por
que no p o d e m o s a b s o l u t a m e n t e , por fa l t a d e tem
po e de c o n h e c i m e n t o s a d e qu a d o s , ra cio cin a r e
c o n c l u i r sobr e to do s os a s su n t o s que nos in ter e s
sam .
A s s i m , for a d o se to r l i m i t a d s s i m o d a espe
ci al i da d e e m que cada u m s e a p e r f e i o o u , a ce i ta

mo s as o p i n i e s dos o u t r o s ,
p r o c u r a m o s e faze mo s a n o ssa , e co m
razo, a o pi ni o das p essoa s c o m p e t e n t e s . U m
m d i co , u m e n g e n h e i r o , u m ad
vo ga d o , u m
c o m e r c i a n t e , pod e te r o p i n i e s pr
pria s,
p e s s o a i s , sobr e os a s su n t o s da su a pr of is so;
em tud o o mai s a ce i t a a op in i o dos ou tro s
e s p e c i a l i s t a s . No pelos meu s c o n h e c i m e n t o s
,
o u pela mi nh a e x p e r i n c i a , que m e
va ci n o co n tr a
o tif o e a v a r o l a , p or qu e
a ce i t o com o v e r d a d e i ras as o p i n i e s dos
mdicos .
No pelo e s tu d o de Teo l o g i a e

Histria das Religies que os cat licos so


catlicos e os protestantes so protes tantes
por tradio, educao, inclinao."
( "Teo r i a Geral do E s t a d o " , 5. a
285/287) .
( G r i f o s n o s so s ) .

ed., pgs .

Se gu nd o L a m a r c k , " t i r a n t e os f a to s , tud o o mai s no


passa de o p i n i o ; para o h o m e m , s o m e n t e sero v e r d a d e s
p o s i t i v a s os fato s que ele pude r o b s e r v a r " (SRGIO VAL
LE, em " S i l v a M e l l o e os Seus M i s t r i o s " 2. a ed., pg .
193).
Os fato s so f a to s , so e v i d e n t e s por s i m e s m o s .
Um fato
no e v i d e n t e deix a de se r um fat o para a s s u m i
r a fe i o de um a t e o r i a , ou de um a h i p t e s e . E e s ta s ,
e n qu a n t o no
c o m p r o v a d a s , e m l t i m a a n li se no pa ssa
m tamb m d e
simple s opinies .
16

M u i t o s r e ce i a m e x t e r n a r um a o p i n i o que co l id a co
m
as dos o u t r o s , p r i n c i p a l m e n t e qua nd o se tra t a de um a
idia
pouc o c o n h e c i d a e que , por isso m e s m o e
por co n t r a r i a r a op in i o ger a l , pode ser o b je t o de m o t e j o s .
No raro
que, ainda qua nd o c o n v e n c i d o s do acer t o
de seu s p on to s de v i s t a , alguns s i m u l e m a c o m p a n h a r a
o pi ni o ge r a l , an
te o
re ce i o de
p a s s a r e m por
i n e x p e r i e n t e s ou t o l o s .
Por o u tr o lado, qu e m te m um a op in i o que lhe
parece a c o r r e t a , ou p or qu e sej a a d o m i n a n t e no mei o
social ,
ou
por sa t i s f a ze r seu s n t i m o s a n se i o s ,
n a t u r a l m e n t e no aco
lhe d e bo m grado um a c o n c e p
o d i f e r e n t e , que possa
p e r t u r b a r a e s t r u t u r a de suas
c o n v i c e s . Por isso reage
i n s t i n t i v a m e n t e a qualque
r idia nova que lhe poss a per
turba r o e qu i l b r i o
i n t e r i o r . Isto n a t u r a l , poi s p r e c i s o
muit a c o r a g e
m para r e p u d i a r ve l h o s c o n c e i t o s , o que im
plic a e
m c o n f e s s a r que at ent o s e la bo ra va e m e r r o . Pou cos se
l e m b r a m de que erra r p r p r i o da n a tu r e z a hu
man a e
que os no sso s c o n c e i t o s pa ssa m por s u c e s s i v a s m o d i f i c a e s
d e c o r r e n t e s d o e n t r e c h o q u e d e o p i n i e s , dos
fato s
e da p r p r i a v i d a .
O cert o que novas v e r d a d e s vo send o a s s i m i l a d a
s m e d i d a em que os h o m e n s se e m a n c i p a m dos seu s
er
ros e p r e c o n c e i t o s . E o que so
preconceitos ?
Evi de n te
m e n t e so idia s f o r m a d a s n a m e n t e " a
p r i o r i " , co m ex
clu s o d e q u a i s q u e r a r g u m e n t o s e m
c o n t r r i o . Por como
d i d a d e , ado ta-se o c o n c e i t o co m
o " o p i n i o f i r m a d a " , se m
q u a l q u e r i n t e r e s s e em co n h e ce r
m e l h o r o a s s u n t o . Todos
t e m o s p r e c o n c e i t o s e so este
s que ge r a m p r e v e n o con
tr a q u a i s q u e r idia s que
c o n t r a r i e m o noss o mod o de pen
sar, ou de a l gu m mod
o p o s s a m q u e b r a r a ro tin a m e n ta l a que
estamo s
habituados .
S e o s prprio s
conceito s
r e l i g i o so s e m l t i m a
anli se no p a s s a m de o p i n i e s , a p r p r i a d e f i n i o da
pa lav ra m o s t r a o qu an t o d e v e m o s se r t o l e r a n t e s em re la o
s opi
nie s a lh ei a s. E de t o l e r n c i a , s o b r e t u d o , que
se m o s t r a m
ca r e n t e s t o d o s qu a n to s s e e n c a s t e l a m nos
seu s p r p r i o s ju
zos, no a d m i t i n d o p o s sa m te r a l g u m a
razo os que inter p r e t a m os fato s de m a n e i r a d i v e r s a . O
que rev el a ess a
a t i t u d e ? L i m i t a o e s p i r i t u a l , fal t a d e
m a t u r i d a d e psi col
gi ca , e sca ss a i l u m i n a o i n t e r i o r .
Ser t o l e r a n t e apren
der a r e s p e i t a r as i d ia s, c r e n a
s e s e n t i m e n t o s das ou
tra s p e s so a s , se m que se
se ja o b r i g a d o a delas c o m p a r t i lhar .
Ex e m p l o de
t o l e r n c i a nos deu VOLTAIR E, ao di zer:

17

"N o co n co r d o co m o que d i ze i s , mas d e f e n d e r e i at


a m o r t e o voss o d i r e i t o de d i z - l o " .
Por ta n to , e n c a r e c e m o s aos p re za do s l e i t o r e s que se
d i sp a m de p r e c o n c e i t o s e se r e v i s t a m de t o l e r n c i a ao
e x a m i n a r n ossa s razes, l e m b r a n d o que o i m p a ct o de no
vas idia s e n r i q u e c e o e s p r i t o , poi s , a f i n a l , o que seri a do
mu nd o se m idias nov as , se so elas que s e r v e m de ve
culo ao p r o g r e s so ? claro que se o p e n s a m e n t o de um a
poc a p e r m a n e c e s s e para s e m p r e o m e s m o , no h ave ri a
ja m a i s p r o g r e s s o a l g u m . Por isso p e d i m o s que m an te
nha m a m en t e r e ce p t i v a e e n c a r e m m e s m o a p o s s i b i l i d a
d e d e re ava li a r o s seu s ve l h o s c o n c e i t o s , tend o e m vi st
a
que, co m o di ss e R EN AN ,
" m u d a r de idias
evoluir" .
O que p r e t e n d e m o s co m est e m o d e s t o tr ab al ho no
c o n v e r t e r os ad ep to s de o u t r o s ramo s c o n f e s s i o n a i s aos
no sso s po n to s de v i s t a ; o o b j e t i v o p r e c p u o lev-los a
c o m p r e e n d e r e an al i sa r os n osso s a r g u m e n t o s , para , atra
vs dess a a n li se , c h e g a r m o s t o d o s , o qua n t o p o s s v e l , ao
c o n h e c i m e n t o da Ver d a d e . No t e m o s a p r e t e n s o do se r
dono da Ver d a d e e ne m r e c o n h e c e m o s a q u a i s q u e r gr up o s
ou se i ta s o p r i v i l g i o de m o n o p o l i z - l a . A Ver d a d e Ab so
luta Deus , A u to r e C r i a d o r de tud o qua n t o ex ist e e aqui
ne sl e mu nd o no p a s sa m o s de a p r e n d i ze s t r p e g o s e va
c i l a n t e s , ainda em fase m u i t o r u d i m e n t a r do noss o apren
di zado , p o r m co n f i a n t e s em que um dia a t i n g i r e m o s o al
vo, p or qu e o noss o M e s t r e p r o m e t e u : " C o n h e c e r e i s a Ver
dade e a Ver d a d e vo s l i b e r t a r " (Joo 8:32).

18

2 A nossa opinio

Co m o o s n osso s i r m o s e v a n g l i c o s , ns cr e m o s que
ex ist e u m Poder S u p r e m o d i r i g i n d o o s d e s t i n o s d a huma
n i d a d e . Esse Poder S u p r e m o a que c h a m a m o s Deu s faz
se n ti r su a i n f l u n c i a sobr e os h o m e n s e sobr e tod o s os
a c o n t e c i m e n t o s h u m a n o s , poi s af in al , co m o di ss e o aps
t o l o , " n e l e v i v e m o s e nos m o v e m o s e e x i s t i m o s " ( A t o s
1 7 :2 8) . C r e m o s t a m b m que d e t e m p o s e m t e m p o s Ele
envi a seu s m i s s i o n r i o s para i m p u l s i o n a r e m o p r o g r e s s o
dos e s p r i t o s que ve m f o r m a n d o desd e a s mai s r e m o t a s
e r a s . E que doi s de sse s m i s s i o n r i o s f o r a m M OIS S e
JESU S, co m o s e acha c l a r a m e n t e e x p r e s s o n a E s c r i tu r a
S a g r a d a . Por M OISS Ele o u t o r g o u os "De z M a n d a m e n
t o s " , fa ze nd o d e s ce r h u m a n i d a d e a no o da J u s t i a .
Por JESUS m i n i s t r o u e n s i n a m e n t o s de paz e f r a t e r n i d a d e ,
t r a ze n d o para os h o m e n s a no o do A m o r .
Tam b m a c r e d i t a m o s que a s r e v e l a e s t e n h a m
sido
m i n i s t r a d a s em c o n s o n n c i a co m o est gi o de
desenvol
v i m e n t o i n t e l e c t u a l e mora l dos h o m e n s ,
poi s o Ev an ge lh o
a f i r m a que o a l i m e n t o dev e se r
p r o p o r c i o n a l p o s s i b i l i dade de a s s i m i l a o ( H e b r e u s
5 : 1 3 / 1 4 ) e o p r p r i o C r i s t o a d e qu o u os seu s e n s i n a m e n t o
s ca p a c i d a d e de p e r ce p o
dos o u v i n t e s ( M a r c o s
4:33) .
Tod a v i a , no c o n c o r d a m o
s
co m os i r m o s qua nd o p r e t e n d e m que a R eve la o
se es
go to u na p esso a de Je su s : 1. po r qu e Ele
m e s m o afir
mo u que no d i s se r a t u d o ; e 2. p o r q u e ,
se a R e v e l a o dada na m e d i d a do c o n h e c i m e n t o
a l ca n a d o , t e m o s de
co n v i r em que a e sp c i e h u m a n
a ainda est longe de atin19

gir o pi ce da sua e v o l u o e, c o n s e q e n t e m e n t e , far


jus
a novas luzes c o m p a t v e i s co m cada nov o
e st gi o de pro
gresso ,
pois s e ainda ne m se qu e r
fora m assimilado s o s e n si n a m e n t o s d o M e s t r e ! . . .
Ento, o co r r e - n o s um a i n d a g a o : Se a h u m a n i d a d e
p r o g r i d e i n i n t e r r u p t a m e n t e , se o C r i s t o veio tra zer novo s
e n s i n a m e n t o s aos h o m e n s d o seu t e m p o , e n s i n a m e n t o s
esse s c o n d i ze n te s co m o a d i a n t a m e n t o i n te l e c tu a l e mo
ral da sua p oca , por que no a d m i t i r qu e ou tra s r eve la
e s se j a m m i n i s t r a d a s d o Al t o e m o u tr o s e s t g i o s d e de
s e n v o l v i m e n t o d a i n t e l i g n c i a h um an a ?
Por isso, qua nd o Jesu s d i sse : "Ten h o ainda m u i ta s
coi sas a d i ze r - vo s , mas vs no as po de i s s u p o r t a r a go r a "
(Joo 16:12), Ele na m e s m a o ca si o p r o m e t e u env ia r " o
Es p r i t o de Ver d a d e , que t e s t i f i c a r de mi m e vo s guiar
em tod a a v e r d a d e ; ele vo s e n s i n a r toda s as co i sa s e vo s
far l e m b r a r d e tud o qua n t o vo s te nh o d i t o " (Joo
14:26
e 16:13).
P r e t e n d e m o s e n c a r e ce r a b e n v o l a a ten o

dos

ir
mo s para o m o v i m e n t o e s p i r i t u a l d e s e n c a d e a d o no mun

do em me ad o s do s cu l o pa ssa do e que, em noss a


o p i n i o , c o n s t i t u i u o c u m p r i m e n t o da p r o m e s s a do
Cristo .
Seus
e n s i n a m e n t o s , logo nos p r i m e i r o s anos do C r i s t i a n i s m o
e
p r i n c i p a l m e n t e aps a c o n v e r s o de
Constantino ,
fora m
s u f o ca d o s por um a ava la ncha de d o gm a s e de p r ti c a s
ex t e r i o r e s , de c r e n d i c e s e s u p e r s t i e s a s s i m i l a d a s do
pa
g a n i s m o . Tais i n f l u n ci a s t e r m i n a r a m por
apagar a mani
f e s t a o do Es p r i t o o u to r g a d a no
P e n t e co s t e s e p e r s i s t i ra m nu m cr e s ce n d o d u r a n t e tod a
a Idade M d i a e at nos dias a tu ai s , c o m u n i c a n d o - s e
t a m b m Igreja R e f o r m a d a ,
co m d e s f i g u r a o in te gra l
d a d o u tr i n a pr e ga d a por J e s u s .
E em que c o n s i s t i u r e a l m e n t e ess a d o u tr i n a ? Qual
a e s s n c i a dos e n s i n a m e n t o s do M e s t r e ? Ele veio
exclusi
v a m e n t e tr a ze r h u m a n i d a d e a lio do
A m o r , a p r e se n t a r nos Deu s co m o um Pai
m i s e r i c o r d i o s o , que que r a salva
o de tod o s os
seu s f i l h o s , vei o ensina r o novo manda m e n t o : " A m a i
o s v o s s o s i n i m i g o s , fazei be m aos que vo s p e r s e g u e m ,
no j u l g u e i s para no se r d e s j u l g a d o s , fazei
aos
h o m e n s o que q u e r e i s que ele s vo s f a a m " . Eis a li
o que Ele d e i x o u e que em n e n h u m a part e do mu nd o
e e m n e n h u m p e r o d o d a H i s t r i a o s que s e di ze m
"cristos "
aprendera m a praticar .
20

A lio foi d e sp r e za d a e em nom e dess e C r i s t o de


b ra o s e s t e n d i d o s e cor a o ab er t o c o m e t e r a m - s e em to
dos os t e m p o s as m a i o r e s a t r o c i d a d e s , desd e as Cr u za da s
para a r r a n ca r a " t e r r a s a n t a " das mo s dos " i n f i i s " , at
as lu tas f r a t r i c i d a s dos no sso s dias entr e os c r i s t o s irlan
d e s e s . Pa ssar a m- se os o m i n o s o s t e m p o s da In qu i si o
e
o que ainda hoje se v por tod a par te a
incompreenso ,
a i n t o l e r n c i a , o e g o s m o , a luta pelo
pode r e pela poss e
dos bens m a t e r i a i s , at m e sm o
por par t e dos que se apre goa m " s a l v o s " , co m ca de i r a
ca tiv a a s s e g u r a d a n o c u .
P e r g u n t a - s e : Foi est a a re gr a de c o n d u t a que o M es
tr e le go u ao
m un do ? C o n s u l t e cada um a
sua
c o n s c i n c i a e r e sp o n d a com o se e s t i v e s s e di an t e do
t r i b u n a l do Cris
to . Qua nd o Ele a f i r m o u : " O E sp r i t o
d e Ver d a d e t e s t i f i c a
r de mi m e vos far
lembrar de tud o qua n t o vo s e n s i n e i " ,
que sabia que
os seu s e n s i n a m e n t o s se r i a m logo esque
ci d o s , e que
se t o r n a r i a n e c e s s r i o env ia r novos m i s s i o n rios para
faz-los l e m b r a r aos h o m e n s .
H mai s de um s cu l o a Nov a R eve la o ve m pr ocu
rando l e m b r a r aos h o m e n s a d o u tr i n a de amo r pr e ga d a por
J e s u s . Tra b a l h a n d o co m h u m i l d a d e , se m r i tu a i s o u pr ti
cas e x t e r i o r e s , seu s a d e p to s se e s f o r a m po r levar a cada
co ra o a m e n s a g e m de p er d o e de m i s e r i c r d i a , cons
c i e n te s de que s a tr a v s da r e f o r m a n t i m a de cada se r
se o b te r a t r a n s f o r m a o de tod a a h u m a n i d a d e .
Qu e a d o u t r i n a dos E s p r i t o s c o n s t i t u i a Ter ce i r a Re
ve la o o que , co m a gra a de Deus , nos d i s p o m o s a de
m o n s t r a r . Ter c e i r a Rev el a o c o m p l e m e n t a r das dua s an
t e r i o r e s , pois se a p r i m e i r a t r o u x e a noo da Ju s t i a e a
se gu n d a a do A m o r , esta veio tr a ze r aos h o m e n s a noo
do Dev er .
R e p e t i m o s que no p r e t e n d e m o s m o n o p o l i za r a Ver
dade , c r e m o s at que est a sej a apenas mai s um a e tap a
a se r p e r c o r r i d a pelo h o m e m no c a m i n h o da Re de n o e
que a seu t e m p o e quando a E s p i r i t u a l i d a d e S u p e r i o r o
ju l ga r o p o r t u n o ou tra s r e v e l a e s p od er o se r m in i s
tr a d a s , at que o se r h u m a n o se li be r t e de suas i m p e r f e i
e s e se i n te gr e no foc o de Luz e Gr a a , que o noss o
I n f i n i t o Pai C e l e s t i a l .
Nos c a p t u l o s s e g u i n t e s e x a m i n a r e m o s alguns dos
p on to s d o u t r i n r i o s e m que d i v e r g i m o s dos i rm o s
evan-

21

glicos, como a "inerrncia" da Bblia, a divindade de Je


sus, as penas eternas, a salvao, a comunicabilidade en
tre os dois mundos e a pluralidade das vidas no plano f
sico. Em seguida daremos um esboo da histria do Es
piritismo, bem como das recentes conquistas cientficas
que esto comprovando todos os seus postulados.

22

A BBLIA

O Velh o Tes t a m e n t o , em s cu l o s c o m p o s t o ,
c o n t m a t r a d i o e a saga dos h e b r e u s :
Seus ju ze s e rei s , seu s he r i s e p r o f e t a s ,
"o lh o por o l h o " a Lei, Jeov zel oso o D e u s .
Ma s eis que ve m Jesu s e, a f a s ta n d o a co r tin
a da o p r e s s o , faz br il ha r e x ce l s a c l a r i d a d e :
sur ge , em manh ra di o sa
co m m e n s a g e n s de paz,

o Novo Tes t a m e n t o
p er d o , f r a t e r n i d a d e .

C r i s t o veio m o s t r a r que a m or t e no ex i s te ,
que a vid a c o n t i n u a , e o ga l ar d o c o n s i s t e
em r e ce b e r cada um se g u n d o o que fi zer.
Cada qual e x a m i n e be m o e n s i n a m e n t o ,
ve ja . luz do Ev a n ge l h o , o seu c o m p o r t a m e n t o
e . . . diga que C r i s t o , d e p o i s , s e a ss i m q u i s e r
.

23

111 A INFALIBILIDADE DA BBLIA

A Bbl ia para os p r o t e s t a n t e s a ni c a regr a de f e


p r t i ca , ela a " p a l a v r a de D e u s " , cada um dos seu s tex
to s fo i d i v i n a m e n t e i n sp i r a d o e dela nada pode ser r e ti r a
do, ne m a ela a c r e s c i d o . Val e t r a n s c r e v e r aqui o j u d i c i o s o
c o m e n t r i o d o e s c r i t o r RU BE M ALVES :
" Par te - se de um " a p r i o r i " d o g m t i c o : A B
blia fo i e s c r i t a por i n sp i r a o d e D e u s . M a s , mai
s d o que i s to . No basta di zer " f o i " , p or qu e ento
e n t r a r a m o s n o ca m p o das m e d i a e s h i s t r i c a s .
C o m o g a r a n t i r que o t e x t o no fo i c o r r o m p i d o ? E
co m isto a a u to r i d a d e se d i s so l v e pela d v i d a . O
t e x t o foi p r e s e r v a d o pur o e m tod o s o s s c u l o s , d e
so r t e que o te x t o que t e m o s hoje d ia n t e de ns
c o n t m , na su a t o t a l i d a d e , as p r p r i a s p a l av r a s de
D e u s . A Bb lia , a s s i m , a voz de D e u s " . ("Pro
t e s t a n t i s m o e R e p r e s s o " , ed . t i c a , pg . 98).
N s no t e m o s da Bb lia a m e s m a noo que os nos
sos i r m o s e v a n g l i c o s . R e s p e i t a m o - l a com o u m r e p o si
t ri o d e e n s i n a m e n t o s d i v i n a m e n t e i n s p i r a d o s e , so b r e t u
do, co m o a ce rv o d o c u m e n t r i o d a h i s t r i a d o povo h e b r e u .
Duas m e n s a g e n s i m p o r t a n t e s nela se i n s e r e m , v i sa n d o a
i m p u l s i o n a r o s h o m e n s pela send a d o p r o g r e s s o : Um a n o
A n t i g o Tes t a m e n t o , c o n s i s t e n t e n o cd i g o d e mora l m in i s
tr ad o por M o i s s co m a s "T b ua s d a L e i " . Ou tr a n o Nov o
Tes t a m e n t o , dada po r Je su s , co m a noo da i m o r t a l i d a d e
da alm a e das r e c o m p e n s a s e p u n i e s aps a m o r te ,
se25

g und o a s o b ra s , boas o u ms , d o ser hu m a n o e m sua exis


t n c i a te r r e n a .
Essas m e n s a g e n s so c o n s i d e r a d a s " r e v e l a e s
e o
so , co m e f e i to , n o s e n t i d o d e c o n s t i t u r e m e n s i n a m e n t o
s
no vo s para o pov o a que e ra m d i r i g i d a s ; mas ,
se c o m p u l s a r m o s a H i s t r i a , v e r e m o s que no f or a m
e n s i n o s dado s
e m p r i m e i r a mo , poi s o u t ro s po vo s
mai s a n ti g o s , j o s h avi a m re c e b i d o . A s s i m que o s
"De z M a n d a m e n t o s " fo
ra m a d ap ta do s dos L i vro s
V d i c o s , m u i t o a n t e ri o re s B blia , nos quais s e
a c h a va m c l a s s i f i c a d o s co m o p ec ad o s d o co rp o (ba ter ,
m ata r , ro u ba r
vi o l a r m u l h e r e s ) ,
pe c a - ,
dos da p ala vra (se r f a l s o , m e n t i r , i n ju ri a r )
e "pecado s
"da v o n t a d e " ( de seja r o m al , c o b i a r o be m 'alheio , no te
r
d do s o u t r o s ) . (THE ODORE "ROBINSON, em
"Introduction '
d e I" ' H i s to i r e des R e l i g i o n s " , ci t . po r
M R I O C A VA L C A N
T I D E MEL O e m "D a Bbli a
aos N os s o s D i a s " , ed . 1 9 7 2 ,
pg . 2 0 7 ) . A no o d a
i m o r t a l i d a d e d a alm a j e x i s t i a e m
d i v e rs a s
civilizae s anteriore s israelita .
f

M o i s s c e r t a m e n t e fo i u m h o me m d e g ran d e c u l t u r a
para a sua po c a , v e rs a d o nos s e g re d o s da c i n c i a eg p
cia , po r te r sid o c ri ad o e edu ca d o pela f a m l i a real (A to s
7 : 2 2 ) . Isto no i n val i d a o e n s i n o dado ao pov o h e b re u , ne m
lhe ti r a o c a r t e r de " r e v e l a o " , apenas s ug e r e m o d e r a
o aos qu e p r e t e n d e m se r a Bb li a a n ic a r e ve l a o mi
n i s t ra d a po r Deus aos h o m e n s .
Da m e s m a f o r m a , a lei de a mo r p re ga d a por Jesu s j
havia sid o o b j e t o d e p re ga o pel o f i l s o f o hind u K r i s t n
a e era c re n a c o m u m en tr e os p o vo s da a n t i g u i d a d e ori en

t a l . Ma s a s r e v e l a e s da que l e e g r g i o fi l s of o f o r a m
ab afad as pel o B r a h m a n i s m o , e x a t a m e n t e c o m o a s d e Je
su s v i e ra m a ser a bafa da s pe lo s que se p r o c l a m a m seu s
seguidores .
O p ont o que d e s e j a m o s s a l i e nt a r que , se a Bbli a
t ro ux e re v e l a e s d i vi n a s a o h o m e m , o utr a s r e v e l a e
s
t m sid o m i n i s t r a d a s por Deu s a o u t ro s p o v o s . V ri o s
li
vro s r e l i g i o s o s da a n ti g u i d a d e , cada um a seu t e m p o
e a t e n d e n d o s c i r c u n s t n c i a s d a sua po c a , c o n t r i b u r a
m
par a a e l e v a o mo ra l dos p o v o s . A p r p ri a
C i nc i a
pod e
se r c o n s i d e r a d a u m i n s t r u m e n t o d e
r e v e l a e s , se nd o o s
g ra n d e s i n v e n t o r e s m i s s i o n r i o s
inspirado s n o sentid o d e
inc e nt i va r e m o progress o
i n t e l e c t u a l . E o que so os g ran
des a rt i s t a s ,
sen o m e n s a g e i r o s i n c u m b i d o s d o a p r i m o r a
ment o d a
s e n s i b i l i d a d e d o e s p r i t o h u m a n o ?
26

Deu s o C r i a d o r de tod o s os h o m e n s , e send o um


Pai A m o r o s o , qual o r e tr a t a Je su s , no iria p r i v i l e g i a r um
p e qu e n o grup o de b r b a r o s , r e l e g a n d o ao abandono tod
o o rest o da h u m a n i d a d e por Ele c r i a d a . Os h e b r e u s se con
s i d e r a m " o pov o e l e i t o de D e u s " , e os i r m o s e v a n g l i c o s
a c r e d i t a m p i a m e n t e ness a h i s t r i a , por haver i n m e r a s re
f e r n c i a s a isso na E s c r i t u r a . . . E com o no h a v e r i a , se os
e s c r i t o r e s d a Bb lia f o r a m tod o s j u d e u s ?
i n t e r e s s a n t e o b s e r v a r que tod o o Velh o Tes t a m e n t o
r e tr a t a um a e v i d e n t e p r e p a r a o para o a d v e n t o do Mes
sias . Ma s qua nd o e n f i m d esc e Terra a que l e que , segun
do os n osso s i r m o s , a e n ca r n a o do p r p r i o Deu s , os
i s r a e l i t a s o r e j e i t a m e o c r u c i f i c a m . . . E doi s mi l anos de
p oi s , qu an d o a f i gu r a do C r i s t o se p r o je t a na H i s t r i a co
mo o ma io r de t o d o s os p r o f e ta s e n v i a d o s por Deus hu
m a n i d a d e , a quele que vei o tra a r novo s r u m o s gr an d e
c i v i l i za o o c i d e n t a l que s e i n t i t u l a " c r i s t " , ne m a ssi
m
o "p o v o e l e i t o " r e c o n h e c e ou se p e n i t e n c i a do mai s
cla
m o r o s o dos seu s e r r o s , c o n t i n u a n d o apegad o vel h a
con ce p o f a r i sa i c a , al he i o p e sso a do N a za re no e no mai
s e s p e r a n d o um M e s s i a s p e r s o n a l i za d o , mas a t r i b u i n d o
p r p r i a c o m u n i d a d e a ta r e f a m e s s i n i c a , de co n d u zi r a hu
m a n i d a d e aos ps de Jeo v , na p l e n i t u d e dos t e m p o s . . .
Send o um pov o de gr an d e i n t e l i g n c i a e s a g a c i d a d e
,
n a tu ra l que os i sr a e l i ta s dos t e m p o s h o d i e r n o s
usasse m
seu in e gve l p r e s t g i o b b l i c o j u n t o s
o p u l e n ta s c o m u n i
dades cr i s t s , p r i n c i p a l m e n t e a s
p r o t e s t a n t e s , para dese n
cadear o m o v i m e n t o
sionista ,
que
tev e por d e s f e c h o
a
" d o a o " que lhes f i ze r a m as N a e s U n i d a s , em
1948, de
va s to s t e r r i t r i o s m a n t i d o s so b p r o t e t o r a d o ,
ma s cu jo s
p o s s u i d o r e s , l e g t i m o s o u no, era m o s povo s
palestinos .
Par e ce - no s q u e s t i o n v e l a p r e t e n s o a t e r r i t r i o s cuj a
poss e for a p e r d i d a h mai s de tr s mi l anos , al m de
te re m sid o a d qu i r i d o s por d i r e i t o de c o n q u i s t a , m e d i a n t e o
a r r a s a m e n t o das ci da de s e a e l i m i n a o de p r a t i c a m e n t e
to do s os h a b i t a n t e s . Ma s o que a Bbl ia deix a be m
claro
que toda s a que l a s i m p i e d o s a s c o n q u i s t a s f o r a
m ef etua das por o r d e m d i r e t a e sob a i m e d i a t a p r o t e o do
p r p r i o " D e u s d e I s r a e l " . Leiam-se a s s e g u i n t e s e l o q u e n t e s
pas
sagens :
Lev.

20:26 - " E se r - m e - e i s santos, po r qu e eu ,


o Se nh or , sou sa n to , e vos separei
27

dos povos para serdes meus."


Deut. 7: 2 - "Quando o teu Deus te tiver dado
gentes mais poderosas do que tu
totalmente as destruirs, no fars
acordo com elas e nem ters pieda
de delas."
7: 6 - "Porque povo santo s ao Senhor
teu Deus, que te escolheu para que
fosses o seu povo prprio, de todos
os povos que existem sobre a ter
ra."
No se veja em nossas palavras nenhum laivo de an
ti-semitismo; o que apenas fazemos expor fatos, para
ilustrar duas importantes concluses: A primeira que,
para insuflar um povo brbaro, de ndole indomvel, os
seus prceres tinham de incutir-lhe na mente precisamen
te isto: que eram "o povo santo de Deus", portanto
bem superiores aos povos idlatras cujas terras deviam
conquistar, e que era o prprio Jeov quem ordenava o
arrasamento das cidades e o extermnio total dos seus ha
bitantes.
A segunda concluso que o grande apstolo So
Paulo, que recebeu de Jesus a misso de levar a mensa
gem do Evangelho aos gentios, trouxe, como resqucio da
sua condio de judeu e fariseu, o mesmo sentimento de
privilgio, atravs da inslita doutrina da "predestinao":
os "salvos" foram eleitos desde a eternidade para a sal
vao (Efsios 1:4), todos os demais so "mpios", esto
condenados perdio eterna...
Os astrnomos calculam que, s em nossa galxia,
existem mais de um bilho de mundos, inmeros deles
provavelmente em condies semelhantes s do nosso e
conseqentemente com boas probabilidades de serem ha
bitados. O nosso Sistema Solar inteiro no passa de um
ponto insignificante perdido na vastido do imenso cos
mo. E o habitante deste minsculo planeta, moralmente
to atrasado que quase tudo o que faz para prejudicar
o prximo, impa de arrogncia para dizer-se o centro do
Universo e de vaidade para se proclamar o expoente m
ximo da Criao! Ora, com o extraordinrio avano da
Cincia nestes ltimos tempos, j tempo de pormos um
28

p a r a d e i r o em to p r e t e n s i o s a s d i v a ga e s , pois evi de n

te que o S u p r e m o C r i a d o r no te r i a por que


e s c o l h e r t o d e sp r e z v e l "gr o d e p o e i r a " para nel e
i n s ta l a r um a hu
m a n i d a d e e l e i t a ; e ne m dela
s e l e c i o n a r um a hord a de br baros co m o seu "p o v o
santo".. .
Ne m t a m p o u c o
p re de s
tina r uns t a n to s p r i v i l e g i a d o s para a
sa lva o e t e r n a , con
d e n a n d o to do s os d e m a i s a
sofrimento s in te r m in v e i s. . .
Jesu s p re go u a h u m i l d a d e ( M a r c o s 9:35 ) e e n s i n o u
que tod o s os h o m e n s so ir m o s ( M a t . 5:45 e 2 3 : 8 ) .
Ora,
co n v i c o c r i s ta l i za d a no i n c o n s c i e n t e co l e t i v o
em mi lnio s de a u t o - d o u t r i n a o , de se r um a nao
p r i v i l e g i a d a pel o Todo Pod er o so co m o " p o v o e l e i t o " , no
pod e gera r
s e n t i m e n t o s de h u m i l d a d e ,
s de
a r r o g n ci a e 'or gu lh o ,
j u s t i f i c a n d o todo s os
e x c e s s o s . De igual modo , a idia de
um a
pr ed es ti na o oriund a
da
c o n c e p o j u d a i c a cr i st
p e r f i l h a d a pelo a p s t o l o S. Paulo,
no pode i nd u zi r na
m e n t e de n i n g u m o ideal de s o l i d a r i e d a d e h u m a n a que
o noss o M e s t r e p r e g o u , e si m s e n t i m e n t o s de e g o s m o
e
o r gu l h o , talve z at u m cert o d e sp r e z o pelo s
considerado s
" m p i o s " . E o que a d m i r a que
e s t a n d o j e s c o l h i d o s
de a n t e m o a que l e s que
dev er o ser sa lv o s ainda se de m ao t r a b a l h o de
pre gar o Ev an ge lh o aos i n c r d u l o s . . .
Ma s f a l v a m o s da Bb lia e da sua i n f a l i b i l i d a d e . Vol

t e m o s a est e a s s u n t o . Que m e x a m i n a r co m
i se n o o tex
t o b b l i c o , o b s e r v a r que a qu e l e Jeov
d o A n t i g o Testa
m e n t o nada te m de c o m u m co m o
Deus a p r e s e n t a d o por Je su s no N o v o .
E no e s t a m o
s i n c o r r e n d o em n e n h u m a
i m p i e d a d e , s a b e m o s que o
noss o Pai C e l e s t i a l o m e sm o de tod o s os t e m p o s
se m p r e m i s e r i c o r d i o s o para co m
to d o s o s h o m e n s .
S a b e m o s que por i n sp i r a o Sua f o r a m
o u t o r g a d o s os
Dez M a n d a m e n t o s , e que de vez em quan
do
m i n i s t r a v a m e n s a g e n s d e alto c o n t e d o m o r a l , co m o
v e m o s em Lev . 19: 1,15,18 e 34 ; D e u t . 6:8 , 8:6 , 1 5 :11
,
16:19 , e tc . Ma s essa s e v ri a s o u tr a s p a ssa ge n s e ra m co
mo f u ga ze s l a m p e j o s que a Di vi n a M i s e r i c r d i a la n av a
c o n s c i n c i a do pov o co m o s e m e n t e s de v e r d a d e s que de
veria m germina r e m temp o p r p r i o .
Tudo faz cre r que o p r o t e t o r i m e d i a t o da nao judai
ca era um a En ti da de mai s ou m e n o s i d e n t i f i c a d a co m a
n dol e g u e r r e i r a de raa . Cada h o m e m , cada povo , te m o
Guia Es p i r i tu a l que m e r e c e , di zer, c o m p a t v e l co m o seu
grau de e v o l u o m o r a l . Podia ser, t a l v e z , um dos ante
29

p a s s a d o s , co m a u to r i d a d e para im po r seu d o m n i o sobr e


os h o m e n s . Tais e n t i d a d e s , por a tr a sa da s que s e j a m , no
f i c a m ao d e s a m p a r o da E s p i r i t u a l i d a d e S u p e r i o r , ma s
claro que est a no pode i m p o r e n s i n a m e n t o s que os as
s i s t i d o s no e s t e j a m ainda em c o n d i e s de a s s i m i l a r . A
e v o l u o te m que vi r n a t u r a l m e n t e , s e m p r e r e sp e i ta d o o
l i v r e - a r b t r i o de cada ser.
O m e s m o o co r r e ainda hoje, co m os " p r e t o s - v e l h o s
"
e " o r i x s " que o r i e n t a m os cu l to s a f r i c a n o s . Qua nd
o se
d e d i c a m a o b em , t r a b a l h a n d o e m favo r dos que
sofrem ,
r e c e b e m a s s i s t n c i a e o r i e n t a o de Es p r i to s
elevados .
Se p r e f e r e m a p r ti c a do mal , t o r n a m - s e
v t i m a s de enti
dades m a l v o l a s e f i ca m e n t r e g u e s
p r p r i a so r t e at que, ca i nd o em si , p e r c e b a m a voz da
c o n s c i n c i a e, arre p e n d i d o s , s e v o l t e m para Deus .
O exa m e do Velh o Tes t a m e n t o nos leva a duas alter
n a t i v a s : Ou era o p r p r i o l e gi sl a d o r q u e m , co m o prop
sit o de i n f u n d i r r e s p e i t o , a t r i b u a D i v i n d a d e t o d o s aque
les r o m p a n t e s de f e r o c i d a d e de que o A n t i g o Tes t a m e n t o
est r e p l e to , ou Deus se fazia r e p r e s e n t a r ante o pov o por
um a d ei da d e t r i b a l , talve z at mai s d e um a , co m o s e
infe
re de G n . 3:22 : "Eis que o h o m e m co m o um de
ns , sa b e n d o o be m e o m a l . " E a prov a de se tr a ta r de
Esp
rito ainda um tan t o m a te r i a l i za d o que h ab i ta va no
taber nculo (2.

Sam . 7:6), o u "d e tend a e m t e n d a " ( 1 .

Crn .
17:5 ) e "s e co m p r a zi a co m o ch e ir o do s
a n i m a i s imo la dos e m h o l o c a u s t o " ( N m e r o s 2 9 :3 6 ) .
Para o s g n s t i c o s
do 2. S cu l o , se g u n d o o t e l o g o
W AL K E R ,
" O Deu s d o A n t i g o Tes t a m e n t o , cr i a d o r d o mun
do v i s v e l , no pod e se r o Deu s S u p r e m o rev el a

d o por C r i s t o , mas si m u m d e m i u r g o i n f e r i o r . "


( " H i s t r i a d a Igre ja C r i s t " , 2.
80) .

e d i o , pg .

Do que no rest a d vi d a que o Jeov do P e n ta te u c o


fo i f o r ja d o pelo s h o m e n s i m a g e m e s e m e l h a n a d e s t e s ,
co m to d o s os seu s d e f e i to s e i d i o s s i n c r a s i a s . Seno, veja
mo s : C o n c l u d a a cr i a o , fo i e x a m i n a r se e stav a tud o per
f e i t o ( Ge n . 1:31), co m o se o S u p r e m o C r i a d o r p u d e s s e fazer
a l g u m a coi s a i m p e r f e i t a . N o e n ta n to , logo s e a r r e p e n d e u ,
quando vi u que a m a l d a d e se m u l t i p l i c a r a na Terra ( G n .
6:6), co m o se a p r e s c i n c i a e a o n i s c i n c i a no f o s s e m
qu a l i d a d e s i n e r e n t e s a D e u s . A l i s , em m a t r i a de arre
p e n d i m e n t o , Ele nada fi ca v a a deve r a qu a l q u e r m o r t a l ;
'
30

A r r e p e n d e u - s e d a C r i a o ( G n . 6:6), be m co m o d o ma l
que p r o m e t e r a fazer ao pov o (xodo 32 :14 ) , a r r e p e n d e u - s e
de haver fe i t o rei a Saul (1. S a m . 15: 11 e 35), a r r e p e n deuse por haver d i zi m a d o co m pest e 70 mi l do se u pov o (2.
S a m . 2 4 :1 6 ) . Tam b m s e a r r e p e n d e u e m A m s 7:3 , be
m co m o do mal que p r o m e t e r a fazer a N ni v e (Jonas 3 :
10) . N a v e r d a d e , a pe sa r d e "n o se r h o m e m para que m in
ta , ne m f il h o d o h o m e m para que s e a r r e p e n d a " ( N u m .
23:19 e 1. Sam . 15:29), Jeov se a r r e p e n d e u tan ta s veze s
que ch e go u a se d e c l a r a r " c a n sa d o de se a r r e p e n d e r " , co
mo se l em Jer . 15 :6 . Or a , send o Deu s a i n f i n i t a p e r f e i
o, claro que no p o d e r i a j a m a i s se a r r e p e n d e r de nada
que h o u v e s s e f e i t o . Ento, co m o que q u e r e m que tud o
qua n t o s e e n c o n t r a n a Bbl ia te nh a sido e s c r i t o
diretamen
t e por Deu s ?
Ma s ainda h m a i s . O Deu s que a m a m o s e a d o r a m o
s no pode esta r su j e i t o s p a i x e s h u m a n a s . No se
con
ceb e u m
Deus d e i n f i n i t a
p e r f e i o t o m a d o d e r an co r , pr on t o a d e s ca r r e g a r sobr
e sua s cr i a tu r a s a sua t r e m e n
da i ra . E no e n ta n to ,
e m b o r a Ele se dig a " m i s e r i c o r d i o s o
e piedoso ,
tar di o em se irar e grande em b e n e f i c n c i a
e
v e r d a d e " (Ex. 3 4 :6 ) , c o n t a m - s e para mai s d e 6 0 a ce s so
s
de c le r a e n tr e os l iv ro s xodo e 2. a
Reis . O
Jeov do Ve lh o Tes t a m e n t o , que de u ao seu povo e l e i t o
o mandamen
t o "N o m a t a r s " , m a n d av a e x t e r m i n a r
o s i n i m i g o s ( e at
o s a m i g o s . . . ) co m i n cr v e l
f e r o c i d a d e . A s s i m , a d e sp e i
to de que " D e u
s a v e r d a d e e nele no h i n j u s t i a , jus to e ret o "
( D e u t . 3 2 :4 ) , ap esa r de se r um Deu s que "fa z j u s t i a ao
rf o e vi v a e am a o e s t r a n g e i r o " ( D e u t e r .
10:18), v e j a m o s co m o s e e x e r c i t a v a n a p r ti c a ess e
am or :
" Q u a n d o ch e g a r e s a um a cid ad e a c o m b a t - l a ,
ap re goa r - lh e- s a paz; se no fize r paz, a tod o va
ro que nel a ho uve r p a ssa r s ao fi o da e sp a d a ,
salv o as m u l h e r e s , as cr i a n a s e os a n i m a i s . "
( D e u t . 20 : 10, 13 e 14). Ma s isso vali a para as ci
dade s d i s t a n t e s . Para a s p r x i m a s , " n e n h u m a co is a
que te m f l e g o d e ix a r s co m v i d a . "
( De u t .
20 :16 ) .
e co m r el a o ao seu p r p r i o pov o :
"Ca d a um
seu i r m o
vizinho. "
i sr a e l i ta s
"

t o m e a su a espada e ma t e cad a
, cada um a seu a m i g o , cada um
(Ex . 32:27 ) " E m a t a r a m uns 3 mi
que h a v i a m a do ra do o be ze r r o de

um a
a seu
l dos
ouro.
31

Ma s M o i s s no m a to u o seu irm o Ar o , que fo


ra o f a b r i ca n t e do d olo , (Ex. 32:28 e 35) .
"Se te u i rm o , te u f i l h o , tu a m u l h e r o u te u
am i g o t e co n v i d a r para
se rv i r o u tr o s d e u se s ,
c e r t a m e n te o m a t a r s . " ( D e u t . 1 3 : 6 / 9 ) .
"S e o povo de um a cidade i n ci ta r os m o r a d o r e s a
se r v i r o u tr o s d e u se s , d e s t r u i r s ao fi o da espada
tud o qu an t o nela h ouv er , at o s a n i m a i s . " ( De u t .
13:12/15) .
Jeov di ss e ao pov o : " P e r f e i t o sers com o o Se nh o
r te u D e u s " ( D e u t e r . 1 8 :1 3) . Eis co m o o povo e le i t o
p r o cu rava i m i ta r ess a " p e r f e i o " : M o i s s , que "er a
o mai s
man s o de to do s os h o m e n s que havia sobr
e a t e r r a " (Num .
12 :3), desc e do Sinai co m as "T bu a s
da L e i " , onde cons
tav a o m a n d a m e n t o "n o m a t a r s "
e logo, para passar da
t e o r i a p r ti c a , mand a
ma ta r 3 mi l dos seu s c o m p a t r i o t a s
e ainda por cim a
pede a bno de Deus para os a ssa ssi nos (Ex.
3 2 : 2 8 / 2 9 ) . Jo su c o n q u i s t o u toda s as c i d a d e s da
p r o m e t i d a " C a n a " " d e s t r u i n d o t o t a l m e n t e a tod a alm a
que
nelas h a v i a " , (Jos. 10:35) , " d e s t r u i n d o
tud o o que tinh a f
lego, co m o o r d e n a r a o Se nh o r
D e u s " (Jos . 10:40), p or qu e
" O Se nh o r p e l e j a v a por
I s r a e l " (Jos. 10:42), o que afinal no de a d m i r a r , um a
vez que "J e o v h o m e m de guer r a " (Ex. 1 5 :3 ) . Das
m u i ta s ci da de s c o n q u i s t a d a s ,
"nad a
r esto u que t i v e s s e f l e g o " (Jos . 11:14 ) " p o r q u e d o
Se nh o r
vinh a que o s seu s c o r a e s s e e n d u r e c e s s e m
para s a r e m
ao e n c o n t r o de Israel na g u e r r a , para
d e s t r u - l o s t o t a l m e n
te , para se no te r pi ed ad e de le s
, ma s para os d e s t r u i r a t o d o s , co m o o Sen ho r tin h a
o r d e n a d o a M o i s s " (Jo s . 11 :
20). " C o m o o r d e n a r a
Jeov a M o i s s , assi m M o i s s o r d e n o u
a Jo su e
a s si m Jo su o f e z " (Jos. 11:15). " Jo su os des tr u i u
t o t a l m e n t e , t o m o u tod a a te rr a e a de u em h er an a
aos f i l h o s de I s r a e l . " (Jo s . 11:21 e 23) . de e st r a n h a
r
que o s i sr a e l i ta s e s t e j a m agora t e n t a n d o r e cu p e r a
r essa " h e r a n a " ?
Je f t , jui z e m Isr ae l , o f e r e c e a o Senhor e m h ol o ca u s
to a sua p r p r i a filh a (Ju ze s 11:31 ) e em se g u i d a mat a 42
mi l e f r a i m i t a s ( t a m b m j u d e u s )
(Ju zes
12 :6) .
O s
i sr ae l i
ta s m a ta m 25 mi l da tri b o de B e n j a m i m (Juzes
20:35) , pas sando ao fi o da espada at os a n i m a i s (Ju zes
20:48 ) e de poi s d i z i m a m a tr ib o " G i l e a d " , p o u p a n d o
apenas 400 vir
gen s para os que hav ia m sob ra d o dos
b e n j a m i t a s (Juzes 21:12 e 14). Sa mu e l era v i d e n t e de
Deus ( 1 . a
32

S a m . 9:19) ,

ma s m a n d o u que o rei d e s t r u s s e t o t a l m e n t e os amalequ i ta s , " m a t a n d o desd e o h o m e m at a m u l h e r , de sd e os


m e n i n o s at os de m a m a , desd e os boi s at as ov e l h a s e
desd e o s c a m e l o s at o s j u m e n t o s " ( 1 .

S a m . 1 5 :3 ) . Ma

s
Saul p ou po u os a n i m a i s e p o r i s s o fo i ca s t i g a d o ( 1 . a
Sam .
15:26), e n qu a n t o S a m u e l
"despedao u
o
rei
amalequit a
dian te d o S e n h o r " ( 1 . a S a m . 1 5 :3 3) . O s
a m a l e q u i t a s , pa
gaos , era m mais h u m a n o s , p o r q u a n t o
t o m a r a m a cid ad e de
Davi " e a n i n g u m m a t a r a m , s
levara m c a t i v o s " ( 1 . * S a m .
30 :2) , mas Davi "o s p e r se g u i
u e m a to u a tod o s os amale qu i ta s , p or qu e ess a for a a
orde m

d o

Senhor "

(1.

Sam .

15:

3),

"s

e sca p a d o 400 m a n ce b o s que f u g i r a m " ( 1 . a S a m .

ten d o

30:17) .

Ma s h ou tra s t r o p e l i a s a r e l a ta r : Porque o ir m o de
M o i s s , A r o , f a b r i c a r a u m be ze r r o d e our o para se r ado
rado pelo s j u d e u s , Jeov pede permisso a M o i s s para
d e s t r u i r o pov o (Ex. 32 :10 ) , p o r m est e o repreende (Ex.
32:12 ) e Ele se a r r e p e n d e (Ex. 3 2 :1 4 ) . Deu s mand a Davi
r e ce n se a r o pov o (2. a S a m . 24:1 ) e co m o est e o b e d e c e
e logo e m se g u i d a s e m o s t r a a r r e p e n d i d o (por qu ? ) , Jeov
mand a um a pest e que di zi m a 7 0 mil i sr a e l i ta s (2. a S a m .
24 :15 ) , ma s de po i s se arrepende e o p r p r i o Davi lhe ver
ber a a i n j u s t i a : "S e fu i eu que p e qu e i , po r que ca s t i g a s
este s i n o c e n t e s ? " (2. a
Sam . 24:17) .
Esse m e sm o
Jeov
de u aind a i n s t r u e s i n u si t a d a s com o a s co n t i d a s
e m Deut . 23:13 e 25:11 e 12 e m a n d o u que o p r o f e t a
Eze quiel co m e s s e po co zi d o sob r e fe ze s h u m a n a s ( E ze q .
4 : 1 2 ) . Vol t a m o s a p e r g u n t a r : Foi m e s m o Deus qu e m
p r a ti c o u toda s essa s s a n d i ce s ? Ter sido Ele m e s m o qu e m
i n s p i r o u tud o qu an t o se acha e s cr i t o na Bb lia?
No nos a l o n g a r e m o s mai s nest a a n li s e d o A n t i g o
Tes t a m e n t o , po r qu e o que a se e n c o n t r a p e r m i t e f o r m a r
um a idia sobr e o p r o b l e m a da " i n e r r a n c i a " da B b l i a , ou
se ja , d o p r i n c p i o d o g m t i c o d e que tud o qua n t o nela s e
c o n t m fo i e s cr i t o so b a d i r e t a i n sp i r a o do p r p r i o
De u s ,
e , p o r t a n t o , te m que esta r tu d o c e r t o , no pod e
have r na da e r r a d o . O le i to r que de se ja r fa zer um e st u d o mai
s apro
f u n d a d o sobr e as i n c o n g r u n c i a s e i n c o r r e e s
co n t i d a s
n ess e li vr o , po de r e n c o n t r a r v a l i o s o s
s u b s d i o s n a impor
tan t e obr a d o e s c r i t o r M R I O
C A VA L C A N T I D E M EL L O .
i n t i tu l a d a "D a Bbl ia aos No sso
s D ias" ,
ed .
FEP.
Curitiba ,
onde ele d i s se c a
m a g i s t r a l m e n t e o Velh o T es t a m e n t o . Eis
alguma s
das i n t e r e s s a n t e s i n d a g a e s d o r e f e r i d o auto r
33

(Pgs. 3 6 3 / 3 7 1 ) , alis em al gun s ca sos t r a n s c r e v e n d o per


gun ta s f o r m u l a d a s por D O M N I C O Z A PATA , p r o f e s s o r d e
Teo lo gi a na U n i v e r s i d a d e de S a l a m a n ca , no s cu l o X VII :

34

Co m o pde Deus criar a


( Gn . 1:3 e 14]. C om o
das tre va s ( Gn . 1:4), se
so do que a p r i v a o da
dia an tes que o Sol f oss

Co m o a f i r m a r que do den saa um rio que


s e d iv i d i a e m ou tro s q u a t r o , u m dos
qu a i s , o C I O M , que cor r i a no pas de Cus e
( Eti p i a)
( G n e s i s 2:13 ) s podia se r o Nilo ,
cuja nas cen t e di stav a mai s de mi l lguas
da nas cent e do Euf ra te s?

Por que a p r o i b i o de co m e r do fr ut o da
" r v o r e da ci n ci a do be m o do m a l " (Gn .
2:17) , se fat o que, dando a razo ao ho
m e m , Deus s p o d e r i a e ncor a j - lo a i n str u ir se?
A ca s o p r e f e r i r i a Ele ser s e r v i d o por
u m tolo ?

Por que se a tr i b u i u s e r p e n t e o papel de


Sat ( A p o c . 12:9), se a Bb lia apenas diz
que " a se r p e n t e era o mai s a stu t o dos ani
m a i s " ( Ge n . 3:1)? Qu e l ngua fa lav a essa
s e r p e n t e , e co m o andava ela ante s da mal
di o de que p assar i a a a r r a s ta r - s e sobr e o
v e n t r e e c o m e r p? ( Ge n . 3 :14 ) . E com o
e x p l i c a r a d e s o b e d i n c i a da s e r p e n t e , se
nunc a se o uvi u falar de cobr a que c o m e s s e
p? E co m o e x p l i c a r que ta n ta s m u l h e r e s
p o s sa m hoje dar luz se m dor e ta n to s ho
men s co m a m o seu po se m p r e c i s a r e m de
suar o rosto? ( Ge n . 3 : 1 6 / 1 9 ) .

Co m o pde se r punido co m tan t o ri go r um


ent e p r i m i t i v o com o Ad o , que no sabia
d i s c e r n i r en tr e o be m e o mal? (e a prova
d i ss o se e n co n t r a no ve rs o 22 : "Eis que o
h o m e m co m o um de ns , sa be nd o o be
m e o m a l " ) . Cai m c o m e t e u um f r a t r i c d i o
e
no m e r e ce u um a pena t o se v e r a ; a
des peit o
da
maldio :
"Fugitiv o
e
vagabund o
ser s n a t e r r a " ( Ge n . 4 :1 2) ,
foi para Node ,

luz an te s do Sol?
se pa ro u Ele a luz
estas nada mai s
luz? Co m o fez o
e cr i ad o ?

onde c o n s t i t u i u f a m l i a e at c o n s t r u i u um a
cidade ( Ge n . 4:17 ) e " s e u s d e s c e n d e n t e s
f o r a m m e s t r e s e m vrias a r t e s " ( G n e s i s
4:20/22) .

Os t e l o g o s p r e t e n d e m que a m o r t e e n tr o u
no m u n d o em c o n s e q n c i a do p ecad o de
Ad o (pelo m e n o s est e o en sin o de San
to Irineu no 1. S cu l o , c o n f i r m a d o por
San
t o A g o s t i n h o ) . Pe r gu n ta - se : Co m o
e s ta r i a
hoje a p o p u l a o da Terra se a
h u m a n i d a d e s f i ze s s e na sce r ? E por que a
p u n i o te ve de se e s t e n d e r aos a n i m a i s ,
que nada ti v e r a m a ve r co m o pecado de
Ad o ?

C om o p u d e r a m e n c e r r a r " c a sa i s de tod o s
os a n i m a i s da t e r r a " ( G e n . 6:19 ) num a ar
ca de 300 c v a d o s (198m) de c o m p r i m e n t o
por 50 de la r gur a e 30 de a l tu r a ( G e n . 6:15)?
C o m o c o n s e g u i r a m apanhar to do s esse s
a n i m a i s e re un i r t a n to s e t o v a r i a d o s ali
m e n t o s e de que mod o se h o u v e r a m as 8
p e s so a s a bord o ( Ge n . 7:13 ) para a l i m e n
ta r t o d o s ele s ( e li m pa r tod o s o s d e j e t o s )
d u r a n t e mais de um ano? Note- se que o di
lvi o c o m e o u a 17 do 2 m s ( G e n . 7:11
)
e os que nela hav ia m e n tr a d o set e dias
an te s ( G e n . 7:10 ) s s a r a m da A r c a a 27
do 2. m s (do ano s e g u i n t e , bv io ) G e n .
8 : 14) .

Se Deu s j u s t o e se fo i Ele p r p r i o que en


d u r e c e u o cor a o do Fara para que no
p e r m i t i s s e a sa d a dos i sr a e l i ta s (Ex. 11 :
10), po r que ter i a de mata r t o d o s os pr im o
g n i to s d o Egito, i n cl u s i v e m u i t o s m i l h a r e s
de i n o c e n t e s cr i a n a s e at os p r i m o g n i
to s d e to do s o s a n i m a i s ? (Ex. 1 2 :2 9) .

C om o t e r i a m os m a go s e g p c i o s t r a n s f o r
mad o a gua do Nil o em san gu e (Ex. 7:22),
se M o i s s j o fi ze r a a n te s ? (Ex. 7:20 ) E
co m o p u d e r a m p e r s e g u i r o s I sr a e l i ta s co
m o se u e x r c i t o d e s f a l c a d o de t o d o s os pri
m o g n i t o s (Ex. 12:29 ) e e m p r e g a n d o a sua
ca v a l a r i a (Ex. 14 :23), se na 5. pra ga hav ia
m
35

sido m o r t o s to do s o s ca va lo s?

[Ex.

9:6) .

10

Se o mar tr a go u tod o o e x r c i t o do Fara,


est e i n cl u s i v e (Ex. 14:28), no de estr a
nhar que co m a d e c i f r a o dos h i e r g l i f o s ,
que p e r m i t e hoje c o n h e c e r tod a a h i s t r i a
do an ti g o Egito, no se te nh a e n c o n t r a d o
um a s r e f e r n c i a a to e s p a n t o s a ca l a m i
dade?

11

Co m o e n t e n d e r que os a u to r e s do A n t i g o
Tes t a m e n t o , to p r e c i so s ao ci ta r pelos no
me s d e zen a s de p e qu e n o s reis das c i d a d e s
v e n c i d a s , co m o A d o n i z e d e q u e (Jo s . 10-1),
Hoo , Pir, Za fi a , Debi r (Jos. 10:3), Hor o
(Jos. 10:33), Ja b i m , Jobab (Jos. 11:1), Seo m
(Jos. 12:2) , Igue (Jos. 12 :4), Jee b (Ju ze s 7 :
25), S a l m u n a e Zeb a (Ju zes 8 :5), Aga g (1.
Sa mu e l 15 :8), A q u s ( 1 . a Sam ue l 21 :10), e t c ,
no t e n h a m m e n c i o n a d o o n om e do Fara
que r e i n a v a ao t e m p o da fug a dos i s r a e l i
tas , o qual ci ta d o ta n ta s veze s nos p r i m e i
ros 14 c a p t u l o s do livr o de xodo?

12

Co m o p u d e r a m o Sol e a Lua fica r pa ra do


s n o mei o d o cu po r o r d e m d e Jo su? ( Jo s .
10:13 ) e po r que n e c e s s i t o u ele d ess e mi
lagre para ve n ce r o s a m o r r e u s , s e este s j
e s t a v a m d e s t r o a d o s pelas pe dr a s que "ca
ra m d o c u " ?

13

Por que a lei j u d a i c a no m e n c i o n a em lu


gar al gu m as penas e r e c o m p e n s a s aps a
m o r te ? E po r que ne m M o i s s ne m os ou
tro s p r o f e ta s f a l a r a m na i m o r t a l i d a d e da al
ma , s e isso j era c o n h e c i d o dos a n ti g o s
c a l d e u s , dos p e r sa s , dos e g p c i o s e dos
gregos ?

14 C om

o e n t e n d e r que f o s s e m e l e i to s e prote
gi do s po r Deus a s sa s s i n o s co m o EUDE, que
a p u n h a l o u t r a i o o rei E GL O M (Ju ze s
3:21), D AVI , que fez m o r r e r UR IAS para to
mar-lhe a m u l h e r (2. a S a m . 11:15 ) e SAL O
M O , que tend o 700 m u l h e r e s e 300 con
cu b i n a s ( 1 . a Reis 11:3), m a n d o u mata r seu
irm o A D O N I A S s por que est e lhe pe di r
a

36

uma ? (1. Reis 2:21 e 25) .

15

C o m o se ex p l i c a que os i s r a e l i t a s ,
que
" e r a m co m o doi s p e qu e n o s r e b a n h o s d e
cabras" , (1. a
Reis 2 0 :2 7) , t e n h a m po di d o
fe
ri r nu m s di a 100 mi l s r i o s (1.
Reis 20 : 29), e ainda por cim a tenh a o mur o
da cida de ca d o sobr e os
27
mi l
r e s t a n te s ? (1. Reis 20 :30 ) .

16

Co m o a d m i t i r que o Deu s que a f i r m o u :


"O s pais no m o r r e r o pelo s f i l h o s e ne m
os f i l h o s pelo s pais, ma s cada qual m o r r e
r pel o seu p e c a d o " ( D e u t . 2 4 :1 6) , s e te
nha e n f u r e c i d o tant o co n tr a o ex-rei S AU L ,
ao pon t o de a sso l ar o pov o co m um a fo m e
de tr s anos (2. a S a m . 2 1 :1 ) , s se apla
cand o quando DAV I m a n d o u matar set e ne
to s d a qu e le se u a n t e c e s s o r ? (2.
8/9) .

Sam .

21 :

A h i s t r i a de to do s os povo s est r e p l e t a de le nd a s,
c r e n d i c e s , m i t o s , a l e go r i a s e s u p e r s t i e s . Por que a dos
j u d e u s t e r i a que se r d i f e r e n t e ? Qua nd o o h i s t o r i a d o r per
t e n c e a o u tr a c o m u n i d a d e , ou se e n c o n t r a a f a sta d o dos
a c o n t e c i m e n t o s no t e m p o e no espa o , ainda se pod e es
perar a l gum a i m p a r c i a l i d a d e . Ma s se qu e m narra a his
tri a um dos p r p r i o s i n t e r e s s a d o s , na tur al que pro
cur e ex a ge r a r o s f e i to s dos c o m p a t r i o t a s , se ja m c o n t e m
p o r n e o s ou a n t e p a s s a d o s , e s u b e s t i m a r os dos seu s ad
versrios .
Isso o co r r e at nos t e m p o s a tu ai s ,
e m qu
e
o s e v e n to s f i ca m r e g i s t r a d o s n a i m p r e n s a , e m l i v r o s ,
nos
f i l m e s , nas fi ta s d e " v d e o " , e tc . M e s m o f ato s c o n t e m

porneos , a m p l a m e n t e divulgado s e d o c u m e n t a d o s
por to
dos os me io s de r e g i s t r o d i s p o n v e i s , se
p r e s t a m a inter
p r e t a e s d i f e r e n t e s , ao sabor das
c o n v e n i n c i a s de cada
g r u p o . A p a t e r n i d a d e do
av i o , i nv e n ta d o j no in ci o des te s cu l o , no a t r i b u d
a pelo s n o r t e - a m e r i c a n o s
aos
ir mo s W r i g h t , co m
e v i d e n t e i n d i f e r e n a aos m r i t o s d o
noss o p a t r c i o
Sa n to s D u m o n t ? Im a gi n e - se o que no ocor
ria nos
t e m p o s p r i m e v o s , quando o s a c o n t e c i m e n t o s era m
t r a n s m i t i d o s por t r a d i o oral , e s m u i t o de po i s v i n h a
m
a se r r e g i s t r a d o s por e s c r i t o . . .
A saga dos i sr a e l i t a s est r e f e r t a de f bu la s e exa
ge ro s , e no a tr i b u i n d o a p a te r n i d a d e do r e g i s t r o a Deu
s
37

que se pode dar cunh o de v e r a c i d a d e a um a sr i e de fan


t a s i a s . A h i s t r i a d a cr ia o d o m u n d o h 6 mi l anos,,
tal ,
como d e s cr i t a n o G n e s i s , a C i n c i a j p r ov o u
que no passa d e l en da , ou . n o m x i m o d e um a a l e g o r i a .
A forma- ,
co d o h o m e m d o p d a t e r r a e a d a mu lh e r d
e um a c os t e - l a d e Ad o era m c o n c e p e s a c e i t v e i s ,
talvez , at a Ida .de M d i a , ma s hoje a A n t r o p o l o g i a e a P a l e o n t o l o g i a j
.d e m o ns t ra r a m qu e a e s p c i e h u m a n a te m pel o m e no s 40 ,
anos d e e x i s t n c i a n a Ter r a . C e r t o aue ess a l e nd a . alis o ri u n d a d a v e t u s t a ndi a te m o se u v a l o r s i m b
lico. po r e x p l i c a r d e f o r m a v el a d a o s u r g i m e n t o d a
r aa
ad m ic a e m n o s s o m u n d o , c o m o te m o se u va l o
r a fabu la da A rc a de No , r e f l e t i n d o a r e m i n i s c n c i a
de i n u nd a es qu e a s s o l a r a m v ri a s re g i e s d
o gl o b o e m t e m p o s
p r i m i t i v o s, e t r a n s m i t i d a s d e
g e ra o a g e ra o a t ra v s .
d e tradi o oral .

A h i s t r i a da mul a de Balao que falou ( N u m . 22 : 23


/ 25), e v i d e n t e que nos t e m p o s atuai s s pode se r
ace i t a
co m o lenda , a m e n o s tenh a o co r r i d o um
f e n m e n o de
"vo z d i r e t a " do anjo que fi ze r a e m p a ca
r o a n i m a l . As
si m t a m b m a p a s sa g e m dos
i sr a e l i ta s a seco pelo Ma r
V e r m e l h o (Ex.
14:22), be m
com o a " p a r a d a " do Sol e da
Lua no mei o do cu
por o r d e m de Jo su (Jo s . 10:13), o r e t r o c e s s o de 10
graus na s o m b r a do Sol por o r d e m
de
Isaas (2. a
Reis 20 :11) , a t r a n s f o r m a o da m u l h e r de L
em
e st tu a de sal ( Ge n . 19:26 ) e a m a ta n a dos a m o r r e u s po
r p ed ra s a tir ad a s do c u por Deu s
(Jo s . 1 0 :11) . De
igual m od o , as proezas do f a b u l o s o Sanso do o que pen
sar : co m o p o d e r i a ele, por mais f o r t e que f o s s e , f e n d e
r um leo de alt o a baixo (Juzes 14:6 ) e com o te ri a
con s e g u i d o apanha r 300 r aposa s viva s e at ar -lhes
caudas par a in ce n d ia r a sear a do s f i l i s t e u s ? (Juzes
E co
m o po d e ri a Eliseu de poi s d e m o r t o te r
ressuscitad o

um

homem ?

(2.

Reis

No hav er e v i d e n t e exa ger o em


r ae l it a s nu m s dia m a t a r a m

100

mi l

13:21) .

a f i r m a r que

s r io s ?

as
15:4).

( 1. "

os

Reis

is
20 :

29) . A noss o ver , ce m mi l h o m e n s no m o r r e m nu m s


dia , ne m co m a s mai s d e v a s t a d o r a s arma s
modernas .
Co m
at

As

as

bom ba s

nu cl e a r e s

e xist e

possibilidade ,

ma s

o m o m e n t o no nos con st a tenh a de fat o o c o r r i d o .


lanadas sobr e H i r o s h i m a e N agasak i em

6 e 9-8-45

c h e g a r a m a e x t e r m i n a r tan t a gen te , pel o m e n o s no


no
primeir o
di a .
E
n o te - se
que
no
fora m
a r r e m e s s a d a s conno

38

tr a e x r c i t o s a g u e r r i d o s , mas co n t r a p o p u l a e s c i v i s . S e
co m o s r e c u r so s a l t a m e n t e s o f i s t i c a d o s d a t e c n o l o g i a
atual
a e m p r e s a no f c i l , i m a gi n e - se o que no seri
a
nos
t e m p o s em que as a rm a s mai s le tai s era m
espa da s e lan
as , e os v e c u l o s mai s vel o ze s era m ca r ro
s p uxa do s por cav al o s e c a m e l o s . . .
Pela m e s m a razo no nos parec e m u i t o v e r o s s m i l
que o " A n j o do S e n h o r " tenh a num a s noit e e x t e r m i n a
do 185 mi l a s s r i o s (2. Reis 19:35) , ne m que 120 mil " m i d i a n i t a s " t e n h a m sid o m o r to s pelo s 300 d e Ge de o (Ju
zes 8:10) , ne m que o s ju d e u s t e n h a m e l i m i n a d o e m u m
s dia 120 mi l da t r i b o de Jud , " t o d o s h o m e n s po de ro
sos , po r t e r e m a b a n d o n a d o o Sen ho r Deu s d e seu s p a i s "
(2. C r n . 28:6) , e ainda levado ca ti va s 200 mi l m u l h e r e
s

e cr i a n a s do seu pov o i r m o " (2.

C r n . 2 8 :8 ) .

E o qu e di zer dos "500 mi l h o m e n s e s c o l h i d o s que


ca r a m f e r i d o s de I s r a e l " ? (2. a C r n . 1 3 :1 7 ) . E o que
di
zer d o 1 mi l h o ( 1 m i l h o! ) d e e t o p e s , que " f o r a m des
t r o a d o s sem restar nem um sequer"? (2. a
Crn .
14: 9 e
13
Ser qu e a Eti p ia j d i s p u n h a n a qu e le t e m p o d e 1
mi ho de h a b i t a n t e s ? (*)
:

Ve j a m o s a gor a , d e p a s s a g e m , co m o era m o s pa dr e
s
d e m o r a l i d a d e dos h o m e n s que Jeov co l o co u co m o
pa- r ed ro s d o seu " p o v o s a n t o " . Ain d a aqui t o m a m o s por
e m p r s t i m o o s a r g u m e n t o s d o noss o co n f r a d e M R I O CA
V A L C A N T I D E M ELL O e m sua obr a j ci ta d a "D a Bb lia
aos N o sso s D i a s " :
1 No , ainda sob o e f e i t o da ca r r a s p a n a que
t o m a r a , a m a l d i o o u seu f i l h o C A M s por
que est e o vir a d e s p i d o e for a avisa r seu s
i r m o s . ( G e n . 9:21 e 25 ) . Ma s a m a l d i o
p ar ec e que no s u r t i u m u i t o e f e i to , poi s a
d e s c e n d n c i a d e C A M t o r n o u - s e nao po
d e r o s a , send o o se u net o N INR O D um "v a
len te ca a do r d ia n t e d o S e n h o r " ( G e n . 10:
9) .
( *) . Temo s 2 Bb l i a s t r a d . A l m e i d a , amba s e d i t s .
pe
l a So c . B i b l . d o B r a s i l , co m re da o d i v e r s a
d o v e r s c u l o 13 . A d e 1966 diz corno est a c i m a . A d e
1969
(ed. r e v i s t a e c orrigida) r eza :
Cara m tanto s
e t o p e s qu e
j no havia nele s vi go r a l g u m " . . . Veja-se co m o vo aos
poucos a l t e r a n d o o t e x t o !
:

39

40

A b r a o engana o Fara fa ze nd o passar su a


m u l h e r Sara por irm e o Fara o leva pa
ra sua casa e o r e c o m p e n s a a b u n d a n t e m e n
te e po r causa dess a f e l o n i a o Deu s ju st o
de Israel fer e co m gra nd e s pra gas o Fara
i n o ce n t e e sua casa ( G e n . 12: 1 0 / 2 0 ) . Em
Gerar r e p e ti u a p a tr a n h a co m A b i m e l e q u e
( G e n . 20:2 ) e o rei s tev e a sua vid a
sal v a por i n t e r c e s s o d o p r p r i o Ab r a o
( Ge n . 20 :17 ) , que de l se r e ti r o u co m v ri o s
pre s e n t e s e mi l m oe da s de prata ( G e n .
20:14 e 16). S no e n t e n d e m o s que graa
en
c o n t r o u A b i m e l e q u e num a m u l h e r
de 90
anos ( Ge n . 17:17 ) e ainda por
cim a grvi da ! E por cau sa da m u l h e r o
velh o patria r ca , to b on zi n ho , e x p u l so u sua
e scr a v a Ha- gar para o d e s e r t o , p r o v i d a
apenas
de
po e u m odre d ' gua , que logo
seco u ( G e n . 21 : 1 4 / 1 5 ) . A m e sm a fars a
t e n t o u o seu f il h o
Isaac co m o m e sm o
A b i m e l e q u e , fa ze nd o
passar por sua irm
a sua m u l h e r Rebeca ( G e n . 26 : 7) .

Jac en gan o u duas ve ze s o seu irm o Esa


( G n e si s 27 : 36 ) e por duas vezes en gan ou
t a m b m o se u sogr o Labo ( G e n . 30 : 37 /
42 e 31 : 8) . Raquel alu gou o m a r i d o Jac
por um a noi t e sua irm Lia em tro c a da s
m a n d r g o r a s co l h i d a s pelo filh o dest a ( Ge n .
30 : 15). E os f i l h o s de Jac a s s a s s i n a m
t r a i o e i r a m e n t e a to do s os h o m e n s de Siqu m ( G e n . 34 : 25) e sa q u e i a m c o m p l e t a
m e n t e a c i d a d e . Em se gu id a v e n d e m o seu
p r p r i o irm o Jos por 20 mo ed a s ( G e n .
3 7 :2 8 ) .

Deu s mand a d e s t r u i r os m i d i a n i t a s ( N u m
. 31:2 )
e os i sr a e l i ta s
m a t a m to do s os ho m e n s , p o r m leva m
ca ti va s as m u l h e r e s , as cr i a n a s e to do s
os a n i m a i s ( N u m . 3 1 :9 ) , de po i s de
q u e i m a r e m toda s as ci da de s
e
a c a m p a m e n t o s ( 3 1 : 1 0 ) . Ma s M o i s s , que
"er a o mai s man s o dos h o m e n s e x i s t e n t e
s
na t e r r a " ( N u m . 12:3 ) e t a m b m " o
ma io r
dos p r o f e t a s , d e I s r a e l " ( D e u t
. 34:10 )
se

e n f u r e c e u co m os o f i c i a i s do e x r c i t o e or
deno u que m a t a s s e m " t o d o s o s v a r e s en
tr e os m e n i n o s " ' e " to d a s as m u l h e r e s de
q u a l q u e r idade , p o u p a n d o s o m e n t e as vir
g e n s " para d i v e r s o d a s o l d a d e s c a ( N u m .
3 1 :1 7 - 1 8 ) . E s co m esse "at o de m i s e r i
c r d i a " fora m
sa lvas 3 2 m i l !
(Num .
31 :35 ) .

rei

Davi j u r a r a a Saul

que

no e l i m i n a

ria a sua d e s c e n d n c i a ( 1 . a
S a m . 24 :
21-22),
ma s al gun s anos d e p o i s , "pa r a
apla car a ira de Deu s co n tr a Saul e su a
casa sa n g u i n r i a " (2. a
S a m . 2 1 :1 ) ,
e n tr e g o u aos g i b e o n i - ta s (que no era m
israelitas ,
ma s amor- reus )
(2.
s

a
6

S a m . 21:2) ,
set e d e s c e n d e n t e
d e Saul, para s e r e m e n f o r c a d o s (2.
Sa m . 21 : 6 e 9).

Elias er a p r o f e t a d e Deus e c o m e t e u
vrias
a t ro c i d a d e s :
m a to u 400 p r o f e t a s
d e Baa l ( 1 . a
100 so l d a d o s

Reis 18:22 e 40 ) e d e p o i s
e n v i a d o s pelo rei Ac a zi a s

(2. a
Reis 1:10 e 12), e m e s m o a s si m
foi a r r e b a ta d o a o c u num
car r o de fogo
(2. a
Reis 2 :11) . E o se u su c e s so r
El i seu , s po r qu e uns r a p a zi n h o s " c a o a v a
m dele , co m a i r r e v e r n c i a p r p r i a
d a j u v e n tu d e a m a l d i o o u - o s e m nom e d e
Deus, sa i nd o d o bo squ e duas ursa s que
despedaara m 4 2
/
24).

m e n i n o s . (2.

Reis

2:23

R e p e t i m o s que ja m a i s nos p a ssa r i a pela idia o in tui


to de a m e s q u i n h a r o papel da Bbl ia co m o re gra de f da
C r i s t a n d a d e , e ne m se r i a m p i g m e u s co m o ns que ousa
ria m to i n e x e q u v e l t a r e f a . S a b e m o s e p r o c l a m a m o s que
ela o fanal de to do s os povo s c r i s t o s , e que os p re cio
sos e n s i n a m e n t o s m o r a i s nela c o n t i d o s b r i l h a r a m e con
t i n u a r o a b ri lh a r por m u i to s s cu l o s c o n c o r r e n d o para
d i s si p a r as t r e v a s da i g n o r n ci a dos h o m e n s s e m p r e que
eles e s t i v e r e m a l tu r a de os a s s i m i l a r .
A q u i l o que u n i c a m e n t e c o n t e s t a m o s a tese da "iner
r a n c i a " , a idia de que ela e n ce r r a tod a a Ver d a d e e de
que tud o qua n t o c o n t m a p al avr a sa da dos lbio s do
p r p r i o D e u s . O que a f i r m a m o s que a Bb lia fo i escr i
ta por h o m e n s e por isso m e s m o est r e f e r t a de
falhas

41

r e s u l t a n t e s da
tej a a Ver d a d e
fus o na m e n t
me no s d e v i a m

i m p e r f e i o h u m a n a . Pre te nd er que ali es


com o um bloco m o n o l t i c o , se m e a r con
e de h o m e n s que j a p r e n d e r a m , cu pelo
ter a p r e n d i d o , a r a c i o c i n a r .

E n te n d e m o s
que
nest e
mund o
ningu m
pode
chegar Ver d a d e a b so l u ta , ne m a ti n gi r o c o n h e c i m e n t o
total ,
m e s m o p or qu e a mer a p r e t e n s o de p o s su - l o s
gera a in t o l e r n c i a . De fato , com o a f i r m a o
e s c r i to r
RUBEM
AL
VES no seu m a g n f i c o livro que tod o
p r o t e s t a n t e dev e no
apenas ler, mas e s tu d a r a f u n d o :
" Q u e m quer que a f i r m e a v e r d a d e de f o r m a abso
lu ta , se m a s u sp e n s o da d v i d a , est d e s t i n a d o
ao d o g m a t i s m o e i n t o l e r n c i a . Ond e que r
que
a ve rd ad e sej a a f i r m a d a co m o p osse ,
p ro ib e- se o e x e r c c i o livre da razo, no ch a m a d o
"livre-exa m e " . Todo aque le que po ssu i a v e r d a d e
, est con
denado a se r um i n q u i s i d o r . "
("Protestantism o e
Represso" ,
ed .
t i c a 1979, pg . 280).
Vej a m o s ainda a l gu m a s i n c o n g r u n c i a s e i n co r r e e s
e n c o n t r a d a s no que os no sso s ir m o s d e n o m i n a m " A Pa
lavra d e D e u s " :
So Joo a f i r m o u : " D e u s nunc a foi vi s t o por n i n g u m
"
(Joo 1:18) e
Joo 4 :
12),
por So Paulo:

" n i n g u m ja m a i s vi u a D e u s " ( 1 . a
o que foi c o n f i r m a d o
"(aquele )
a
que m

n e n h u m dos h o m e n s viu ne m pode v e r " ( 1 a


Tim
te o 6:16 ) e pelo p r p r i o Je su s : "n o que a l gu m h o m e
m tenh a vist o o Pa i " (Joo 6 :4 6) . Ma s le mo s no A n t i g o
Tes t a m e n t o que Deus d i sse : "Eu ap ar eci a A b r a o .
Isaac e
Ja c " (Ex. 6:3 ) e que M o i s s , A r o , Nadib e
Abi e mai s
70 an ci o s v i r a m Deus (Ex. 24 : 9-11).
"F al av a Deus a M oi ss face a face , com o q u a l qu e r h o m e
m fala ao seu a m i g o "
(Ex. 33:11 ) e c o n t u d o o a d v e r t i u :
"N o po de r s ve r a mi
nha face , po r qu e h o m e m
ne nh u m ver a mi nh a face e vi v e r " (Ex. 33:20 ) e
em se gu i d a abriu
um a c o n c e s s o : "Ver m e - s pelas co st a s , mas a minh a fac e no se ver (Ex.
3 3 :2 3 ) . E no e n ta n t o o p r p r i o Deus a f i r m o u :
"Eu
falo co m M o i s s boca a boca e ele v a f o r m a do S e n h o r
"
( N u m . 12:8) e m ai s : "C a r a a cara o Senhor falo u
conos
co no m o n te , no mei o do f o g o " ( D e u t . 5:4 ) e
"(Moiss) ,
a que m o Sen ho r c o n h e c e r a cara a
ca r a " ( D e u t . 3 4 :1 0 ) . F i n a l m e n t e , " D e u s por duas ve ze s
ap ar eceu a S a l o m o "
(1. Reis 11:9 ) .
42

A f i n a l , a l gu m vi u ou no vi u Deu s ? No p r e c i s o
que r e s p o n d a m a est a i n d a ga o , pois t e m o s por v e r d a d e
que Deu s j a m a i s fo i v i s t o po r n i n g u m , e que as
ap ar en
te s d i s c r e p n c i a s p o d e m se r a t r i b u d a s , ou
i n t e n o de
e n f a t i za r a e x p e r i n c i a para va l o r i za r o
e n si n o , ou ao fat o d e t e r e m v i st o e s p r i t o s d e
luz
(a n jo s) j u l g a n d o t r a ta r - s e
do p r p r i o Deus , co m o de
rest o se o b se r v a em vr ia s ou tra s p a s s a g e n s . Por m o
que a est se rv e para i l u s t r a r
que , s e h d i v e r g n c i a
s en tr e o s a u to r e s b b l i c o s sobr e
co i sa s at cer t o po n t
o
irrelevantes ,
por
que
no
h ave ri a
tamb m
r e l a t i v a m e n t e a o u tr a s
mai s
importantes ?
E
isso
ba sta , ao noss o ver , para e li d i r a tes e de que o p r p r i o
Deus te r i a di tad o d i r e t a m e n t e tud o qu an t o fo i e s c r i t o .
Deu s p r o i b i u fazer i m a g e n s d e e s c u l t u r a (Ex. 20 :4),
mas Ele m e s m o o r d e n o u a M o i s s que f i ze ss e um a ser
pen t e d e bronze ( N u m . 21 :8), Ele d e t e r m i n o u a o povo :
" P e r f e i t o ser s co m o o Se nh o r te u D e u s " ( D e u t . 18:13),
mas ess a p e r f e i o era d e tal o r d e m que "s e d e l e i t a r e m
d e s t r u i r - v o s e c o n s u m i r - v o s " ( D e u t . 28:63 ) e se a s s i m o
p r o m e t e u , m e l h o r o fez : m a to u 50.070 h o m e n s de BeteS e m e s s por t e r e m o lh ad o para o i n t e r i o r da A r c a (1.
S a m . 6:19 ) e e x t e r m i n o u de praga nada m e n o s que
14.700,
s po r qu e m u r m u r a r a m ( N u m . 16:49).
Em d i v e r s a s p a ssa ge n s d i v i n a m e n t e i n sp i r a d a s se diz
que "o s f i l h o s no pa garo pelo s p ecad o s d e seu s p a i s "
( D e u t . 24:16 , Jer . 3 1 : 29-30), Es e q . 1 8 :2 0) , o que um a
noo de e l e m e n t a r j u s t i a , i m a n e n t e c o n s c i n c i a de
q u a l qu e r p esso a d e bo m s e n s o . E m n e n h u m o r d e n a m e n t o
j u r d i c o do m u n d o se p r e s c r e v e que a pena p assar da
p esso a d o c r i m i n o s o . Ma s e n t o , por que o s no sso s pri
m e i r o s pais t i v e r a m o seu p ecad o t r a n s m i t i d o , po r um a
e s t r a n h a h e r e d i t a r i e d a d e , a tod o s os seu s d e s c e n d e n t e s ?
( R o m . 5: 10).
N o te - s e t a m b m que h p a ssa ge n s e m f r a n c a co n tra
d i o co m as a ci m a c i t a d a s , e so a que l a s ond e Deu s diz
que " v i s i t a r a i n i q u i d a d e dos pais nos f i l h o s at a t e r c e i
ra e q u a r t a g e r a o " (Ex. 34 : 7 ; N u m . 14: 18; D e u t . 5 : 9),
ma s ne sta s fci l o b se r v a r que a t r a d u o fo i a je i ta d a
para a c o m o d a r o s e n t i d o s idias v i g e n t e s , poi s no tex
to o r i g i n a l de So J e r n i m o , ou se ja , a " Vul g a t a L a t i n a " ,
em vez de "at a 3. e 4. g e r a o " , l-se "na 3. e 4. ge
r a o " , co m o m e n c i o n a PAUL O FINOTTI e m seu livr o "Res
-

43

s u r r e i o " ( Ed i to ra Edigraf, 1972, pg . 45 ) . A te m l gi ca ,


poi s e v i d e n t e que na t e r c e i r a e qua r t a ge ra o o e sp r i
to pode j te r vo l ta d o para r e s ga ta r suas f a l t a s .
Deus pr oi b e um p r o f e t a de co m e r e beber ( 1 . a
Reis 13: 17) e logo o u tr o p r o f e t a o induz a co m e r , di zen do
ser " o r d e m de um a n j o " e ele o faz ( 1 . a Reis 13: 19) e
aque le
que o in du zir a lhe diz que m o r r e r "po r haver
d e so b e d e c i do o r d e m do S e n h o r " (1 . " Reis 13:22 ) e ele
segue o seu
c a m i n h o e logo um leo o mat a (1. Reis
13 :24 ) . Mai s a di an t e um " a p r e n d i z de p r o f e t a " pede a ou tr o
que o es
mu rr e ( 1 . " Reis 20:35 ) e com o o o u tr o
r e cu sa ss e o b e d e ce r a t o e s d r x u l a o r d e m , v a t i c i n o u que
um leo o m a ta r i a
"po r te r d e s o b e d e c i d o o r d e m do
S e n h o r " (1. Reis 20 :
36) . Pois no que um
leo m a to u t a m b m a este ?
A d e sp e i t o da e x p r e s s a p r o i b i o : "E m t i no se
acha r qu e m fa a p assa r pelo fog o seu fi lh o o u su a
filha "
(D eu t . 18:10), o s j u d e u s d e vez e m qu an d o
queimava m
seu s f i l h o s em s a c r i f c i o (2. a Reis 17:17 ) e
at a l gun s reis
c o m e t e r a m esse c r i m e h e d i o n d o , co m o
M a n a s s e s (2. Reis
21:6 ) e Aca z (2. C r n . 28 : 3), e at
m e s m o o gra nd e li
b e r ta d o r Je f l , que fo i Juiz em Israel
por 6 anos, "f o i chei o do E sp r i t o e o f e r e c e u a sua filh a em
h o l o c a u s t o a D e u s " (JuTzes 11:29 e 39). A l g u n s t e x t o s
p e r m i t e m supo r que os
s a c r i f c i o s h u m a n o s t i n h a m o
b e n e p l c i t o de Jeo v , um a vez que " o h o m e m c o n s a g r a d o a
Deus no p od er ser resga tado , ser m o r t o " (Lev .
2 7 : 2 9 ) . P e r g u n t a m o s : Tudo isso
fo i e s cr i t o sob a
d i r e t a i n sp i r a o de Deus ?
Je , rei de Israel por 28 anos , m a to u 2 reis i sr a e l i ta s ,
Ac a zi a s e Joro (2. Reis 9 : 24-33), be m co m o tod a a linha
ge m do ex-rei A c a b , i n cl u s i v e os seu s 70 f i l h o s (2. Reis
10:7 ) e mai s 42 i rm o s de Ac a zi a s (2. a Reis 10:14),
al m de i n m e r o s a d o r a d o r e s de Baal (2. Reis 10:25 ) e
apesar de t o ze l o s o "n o se a pa r to u dos pe ca do s do ex-rei
Jo- roboo e ne m d e s t r u i u os b e ze r r o s de o u r o " (2. Reis
10:
2 9) . Pois fo i a ess e rei i d l a tr a e sa n g u i n r i o que Jeov
a f i r m o u : "Be m o b r a s t e em fazer o que reto aos meu s
o l h o s " . . . (2. Reis 10:30).
Deu s p r o m e t e a Josias (rei de Jud por 31 an os) , que
seri a levado em paz s e p u l t u r a (2. Reis 22-20), e embo

r a " n e m ante s ne m d ep oi s h o u v e s s e rei que ( co m


o ele) se c o n v e r t e s s e ao Sen ho r de tod o o seu c o r a o " (2.
Reis
23 :25 ) , o e x e m p l a r Josias fo i m o r t o em c o m b a t
e co n tr a o rei do Egito (2. Reis 2 3 :2 9) .
44

Vej a m o s o livr o de E c l e s i a s te s e m e d i t e m o s se teri a


sido o p r p r i o Deu s que m dito u li es de puro m a t e r i a l i s
mo , co m o " N e n h u m a v a n t a g e m t m o s h o m e n s sobr e o s
a n i m a i s " ( Ecl . 3:9) , "Tenh o por mai s f e l i ze s o s que j
m o r r e r a m " (4:2 ) e " m a i s feliz ainda a quele que no nas
c e u " (4:3 ) e " t u d o su ce d e i g u a l m e n t e a t o d o s , ao j u s t o e ao
m p i o , a o puro co m o a o i m p u r o " (9:2) ,
tud o e m co n f l i t
o
co m o u tr a s s e n t e n a s co m o : "Eu sei co m ce r te z a
que que m g u a r d a r o m a n d a m e n t o j a m a i s e x p e r i m e n t a r
al gu m
m a l " (8 :5) . "A o h o m e m que bo m d ia n t e dele
, Deu s d sa b e d o r i a , c o n h e c i m e n t o e a l e g r i a " (2:26 ) e " D e u
s h de
tra ze r a ju z o tod a obra , sej a boa, sej a
m " (1 2 :1 4) .
C om o co n c i l i a r : "O s vivo s sa be m que ho d e m o r r e r ,
irias os m o r t o s no sa b e m coi s a a l g u m a " (Ecl. 9:5 ) co m o
que se c o n t m na pa r bo la do ric o e Lzaro (Lucas 16:23
)
e co m a cena em que M o i s s e Elias c o n v e r s a m co m
Je su s
no alto do Tabor? (Lucas 9:30) .
Jesu s e n s i n o u a ama r at os i n i m i g o s ( M a t . 5:44) ,
be m co m o a p e r d o a r i n d e f i n i d a m e n t e as o f e n sa s ( M a t .
18:
22 ) e Paulo, m e s m o r o b o r a n d o ess e e nsi n o (Rom . 12:14),
no p e r d o o u ao l a to e i r o e at pedi u ca st i g o para ele (2.
Tim . 4 :1 4 ) ; e ao se r f e r i d o na boca , bradou ao Sum o - Sa ce rd o te : " D e u s t e f e r i r , pa re d e b r a n q u e a d a ! " ( A to s 23 :3) .
No noss o i n tu i t o e m p a n a r o valo r de So Paulo co m o o
mai s d e s t a c a d o dos a p s t o l o s , mas apenas i l u st r a r que
ne m o s m a i o r e s san to s so i n f a l v e i s , co m o , d e r esto , ele
p r p r i o h u m i l d e m e n t e o r e c o n h e c e u em R o m . 7:15 .
i n t e r e s s a n t e notar que vr ia s das p r e d i e s a tr i b u

das ao C r i s t o no se r e a l i za r a m , c o m o :
"N o
a ca b a r e i s de p e r c o r r e r as ci d a d e s de Isra el , se m que
venh a o Filho
do H o m e m " ( Ma t . 10:23), " A l g u n s dos
que aqui est o no
vero a m o r t e at que ve ja m o
Filho do H o m e m no seu re i n o " ( M a t . 16:28 , M a r c o s 9 :1
, Lucas 9:27 ) e "N o pas
sar esta ger a o at
que toda s estas co i sa s a c o n t e a m "
( M a t . 2 4 :3 4 ) .
Ora , pode-se a d m i t i r que Je su s te nh a pre
dit o co i sa
s que no se r e a l i za r i a m ?
E v i d e n t e m e n t e que
no! Ento a e x p l i c a o mai s l gi c a a t r i b u i r tai s
passa gen s e i n t e r p o l a e s i n t r o d u zi d a s no t e x t o ,
tal ve z para
ev i ta r que o s fi i s d e c a s s e m d e seu s
devere s p i e d o so s ,
p e r m a n e c e n d o v i g i l a n t e s na
e x p e c t a t i v a da p a r s i a . A es
se r e s p e i t o ,
v e j a m o s o que diz o t e l o g o a n g l i ca n o W.
W AL K E R :

45

" C o m o o s p r i m e i r o s d i s c p u l o s e m ge ra l , ele ( o
a p s to l o Paulo) j u l g a v a p r x i m a a vind a do Cris

to ; em suas p r i m e i r a s ca r ta s , e v i d e n t e que
ele
cria que tal a c o n t e c i m e n t o se dari a d u r a n t e a
su a
p r p r i a vid a (1. Tes s . 4 : 13-18). De po i
s perce beu que p r o v a v e l m e n t e m o r r e r i a an te s
d a vi nd a
do S e n h o r " ( F i l i p . 1: 23-24 e 2. T im .
4: 6 a 8)
( " H i s t r i a d a Igreja C r i s t " , 2. ed .
p g . 51) .
Os que a c o m p a n h a v a m Saulo ao e nse j o da sua con
ver s o " o u v i r a m a voz se m ve r n i n g u m " ( At o s 9:7 ) ou
" v i r a m a luz se m ouvi r a v o z" ? ( A to s 2 2 :9 ) . Qual a ver
so co r r e ta ?
Pode-se a f i r m a r que foi o p r p r i o Deu s que m falo u
por So Paulo, c o n s i d e r a n d o v e r g o n h o s o (e m o u tr a v e r s o
" i n d e c e n t e " ) a m u l h e r falar na Igreja? (1. Cor . 1 4 :3 5) . E
no e n ta n t o havia p r o f e t i s a s (11:5) , e pelo m e n o s essas te
ria m que falar n a i g r e j a . . .
Foi Deu s qu e m p r o i b i u i n s c r e v e r vi va s co m m e n o
s de 60 anos , " p o r q u e quando se t o r n a m l evi an a s co n tr a
C r i s t o , q u e r e m c a s a r - s e . . . " ? (1. T im . 5 :11) . Qu e mal
pode haver em que as vi va s q u e i r a m ca sa r - se ?
C om o co n c i l i a r : "Se d i s s e r m o s que no t e m o s peca
do, no exi st e v e r d a d e em n s " (1. Joo 1:8) e " Q u e
m
n asci d o de Deus no p e c a " (1. Joo 3: 9 e 5:18)?
Embora o Novo Tes t a m e n t o r eve l e um a nova m e n ta
l id ad e , o b se r v a - s e que ainda p e r s i s t e e m a l g u m a s passa
gen s o rano da i n t o l e r n c i a , to p e cu l i a r ao V e l h o . Por
e x e m p l o : " H o r r e n d a co is a cair nas mo s do Deus v i v o "
( H e b r . 10 :31 ) . Eis a um a e x p r e s s o que a gr id e f r o n ta l
m e n t e tod a a p r e ga o do M e s t r e . Ele e n si n o u que Deu
s
Pai ( M a t . 23 :9) , que am a a h u m a n i d a d e (Joo 3:16) ,
que
m i s e r i c o r d i o s o e c o m p a s s i v o (Lucas
6:36 ) e
b en i gn o
at para co m os i n gr a to s e mau s (Lucas
6 :35). O n i p r e s e n te , Deu s est em tod o s os r e c a n t o s do
U n i v e r s o , no ma go de toda s as co i sa s , no im o de tod o s os
s e r e s , na con s c i n ci a de toda s as cr i a tu r a s d o ta da s de
razo, poi s , co mo di ss e o a p s t o l o : " N e l e v i v e m o s e nos
movemo s e
e x i s t i m o s " ( Ato s 17 :28 ) . Logo, pelo s i m p l e s
fat o d e exis
t i r m o s , j e s t a m o s , l o g i c a m e n t e , em
Suas
mo s ,
e so
elas , e v i d e n t e m e n t e , que
d i r i g e m n osso s d e s t i n o s . Ento,
co m o pode a l gu
m "cai r nas mo s de D e u s " ? E co m o po d e tal fato
c o n s t i t u i r um a " c o i s a h o r r e n d a " ?
46

Preferiramos deixar sem comentrios os milagres


realizados por Jesus. Os espritas no cremos em mila
gres, no sentido de derrogao das leis naturais; estas fo
ram estabelecidas por Deus como leis eternas e imut
veis, e no seria Ele quem as infringiria somente para de
monstrar a Sua onipotncia. Assim, entendemos que Je
sus no usou meios "sobrenaturais", e sim formas de
energia ainda desconhecidas dos homens. Nem provam
tais feitos a divindade do Mestre, pois seus discpulos
tambm os praticaram. Mas dois desses "milagres" me
recem ligeira referncia:
O evangelista Lucas (13: 6-9) relata a parbola de uma
figueira que h 3 anos no frutificava, e que deveria ser
cortada se dentro de mais um ano no desse frutos. Em
Mateus (21:18) e Marcos (11: 13-20) essa parbola se
transformou em fato real: Jesus estava com fome, no en
controu figos e amaldioou a figueira, que secou. Esse
"milagre" se configura absurdo, porque: 1. O pobre
vegetal no tinha culpa alguma, eis que o prprio evange
lista (Marcos 11:13) afirma que "no era tempo de figos";
2. Foi o nico "milagre" de maldio e castigo, o que
no condiz absolutamente com o carter bondoso do Mes
tre.
Tambm o "milagre" relatado em Mateus 17:27, por
sinal o nico que Jesus teria realizado em benefcio pr
prio, teve origem, segundo o telogo KARL HERMANN
SCHELKLE:
" . . . e m histrias de fadas que falam de uma jia
na boca de peixes; aparece na histria do anel de
Polcrates (Herdoto 3, 40-42) e entre os rabinos
em histrias de judeus que, como recompensa da
virtude, acham prolas preciosas dentro de pei
xes comprados" ("Teologia do N. Testamento",
ed. Loyola, 1978, pg. 92).
Ainda sobre os "milagres": Como se explica que as
menores curas de Jesus sejam relatadas minuciosamente
nos 3 primeiros Evangelhos, enquanto que o seu mais
portentoso milagre, a ressurreio de Lzaro, s veio a
constar do 4. (Joo 11), que apareceu 60 anos aps a sua
morte?
Para finalizar nossas breves consideraes acerca da
47

" i n e r r a n c i a " da B b l ia , se ja-nos l ci t o t r a n s c r e v e r a o pi ni


o
de al gu n s t e l o g o s e e s c r i t o r e s i l u s t r e s :
"H p r o f u n d a d ivi s o entr e o s e s t u d i o s o s n o que
c o n c e r n e e x a t i d o de m u i to s i n ci d e n t e s narra
dos nos E v a n g e l h o s . No s seu s t r a o s , p o r m , o
ca r t e r e en sin o de Jesu s t o r n a m - s e v i s v e i s nas
p gi na s dos E v a n g e l h o s . " (W . W AL K E R , " H i s t
ria d a Igre ja C r i s t " , 2.

ed., pg . 35).

" S e g u n d o A . Sa ba tie r,
decano d a Fa cul da de d
e Teo l o gi a P r o t e s ta n t e de Paris, os m a n u s c r i t o s
ori
gi n ai s dos Ev a n g e l h o s d e s a p a r e c e r a m se
m de ixa r
n e n h u m v e s t g i o cert o n a H i s t r i a .
F or a m , prova
velmente , destrudo s
po r
o ca si o d a p r o s c r i o
geral dos l iv ro s
c r i s t o s o r d e n a d a pel o i m p e r a d o r D e o cl e c i a n o
( ed i t o i m p e r i a l d e 303) . O s e s c r i t o s sa gr a d o s
que e s c a p a r a m d e s t r u i o no so, por
c o n s e g u i n t e , sen o c p i a s " (F .
L IC HT EN BER GEN ,
e m " E n c i c l o p d i a das
C i n c i a s R e l i g i o s a s " , ci t .
por LEON
DENIS em " C r i s t i a n i s m o e E s p i r i t i s m o " ,
6. a

ed . FEB, pg . 270).

" A p e s a r de tod o s os seu s e s f o r o s , o que a cr


tic a pde c i e n t i f i c a m e n t e e s t a b e l e c e r d e mai s an
tig o f o r a m os t e x t o s dos s cu l o s IV e V. No se
pd e r e m o n t a r mai s lon ge seno por c o n j e c t u r a s ,
s e m p r e s u j e i t a s a d i s cu s s o ( . . . ) " O r g e n e s j

s e q u e i x a v a a m a r g a m e n t e d o esta d o dos
m an u s
c r i to s d o seu t e m p o . Irineu r e f e r e que
p o p u l a e s
i n te i r a s a c r e d i t a v a m em Je su s se m
a i n te r v e n o do papel e da t i n t a . No se e s c r e v e
u i m e d i a ta
m e n t e po r qu e era e sp e r a d a a vol t a
do C r i s t o . "
( . . . ) " C e l s o , desd e o s cu l o II, no
" D i s c u r s o Ver
d a d e i r o " , lanava aos cr i s t o s
a acu sa o de re
t o c a r e m c o n s t a n t e m e n t e os
Ev a n ge l h o s e e l i m i n a
re m no dia s e g u i n t e
o que h avi a m e s c r i t o na vs p e r a . " (LEON DENIS e m
" C r i s t i a n i s m o e Espi r i
. FEB, pg . 271).

t i s m o " , 6. a

ed

" A e x p e r i n c i a prov a s a c i e d a d e que d i f c i l co


piar-se um a po r o d e e x t e n s o c o n s i d e r v e l se m
c o m e t e r u m o u doi s la pso s , n o m n i m o . Qu an d
o
se tra t a de e s c r i to s co m o os do Nov o
Tes t a m e n to , co p i a d o s e r e c o p i a d o s m i l h a r e s de
ve ze s , a m a r g e m de erro s de c o p i s t a s a u m e n t a
de tal mo48

do que surpreendente no seja a cifra muito


maior do que o . " (F. F. BRUCE, em "Merece
Confiana o Novo Testamento?", trad. da Junta
Edit. Crist, ed. 1965, pg. 2 7 ) .
"A fim de pr termo s divergncias existentes
entre os vrios manuscritos que circulavam por
cpias nas primitivas comunidades crists, resol
veu o papa Dmaso, em 384, incumbir Jernimo
de redigir uma traduo latina do Novo Testamen
to. O tradutor teve que enfrentar considerveis
dificuldades, pois, como declara no prefcio diri
gido ao papa, "existiam tantos exemplares dos
Evangelhos quantas eram as cpias." E conclua:
"Depois de haver comparado um certo nmero de
exemplares gregos, mas dos antigos, que se no
afastam muito da verso itlica, de tal modo os
combinmos que, corrigindo somente o que nos
parecia alterar o sentido, conservamos o resto co
mo estava." (LEON DENIS em "Cristianismo e Es
piritismo", 6. ed. FEB, pgs. 31/32).
"Depois da proclamao da divindade do Cristo,
no sculo IV, e depois da introduo, no sistema
eclesistico, do dogma da Trindade, no sculo VI,
muitas passagens do Novo Testamento foram mo
dificadas, a fim de que exprimissem as novas dou
trinas. Em sua obra "As Bblias e os Iniciadores
Religiosos", diz LEBLOIS, pastor em Strasburgo:
"Vimos na Biblioteca Nacional, na de Santa Geno
veva, na do Mosteiro de Saint Gall, manuscritos
em que o dogma da Trindade est apenas acres
centado margem. Mais tarde foi intercalado no
texto, onde ainda se encontra." (Ibd. pg. 2 7 2 ) .
"Numerosos Conclios tm discutido a Bblia, mo
dificado os textos, proclamado novos dogmas,
afastando-se cada vez mais dos preceitos do Cris
to (... ) Leon Denis afirma que "a traduo de Je
rnimo foi considerada boa de 386 a 1586, tendo
mesmo sido aprovada pelo Conclio de Trento em
1546. Em 1590 Sixto V achou-a insuficiente e er
rnea, ordenando uma nova reviso. A edio da
resultante, e que trazia seu nome, foi a seu turno
modificada por Clemente VIII, sendo afinal a edi49

o que se r v i u de base s t r a d u e s e x i s t e n t e s
e m d i f e r e n t e s l n g u a s . " ( PAU L O FINOTT!, e m
" R e s s u r r e i o " , ed . Edigraf, pg. 42).
Co m o se v , a E s c r i tu r a Sa gr a d a , e n c e r r a n d o , se m
d v i d a , p r e c i o so s e n s i n a m e n t o s para o p r o g r e s s o mora l
da h u m a n i d a d e , no se r e v e s t e dess a " i n e r r a n c i a " que
lhe q u e r e m a tr i b u i r n osso s ir m o s e v a n g l i c o s . M e s m o
nos Estado s Un id o s , ond e ainda cont a co m ra zes pr of un
das , a idia vai p e r d e n d o t e r r e n o m e d i d a em que o pov o
se e s c l a r e c e . Veja-se o que diz um c o n c e i t u a d o rgo da
imprens a norte-americana :
" O p asto r A D R I A N ROGERS, que p r e s i d i u a "Sou
t h e r n Ba p ti s t C o n v e n t i o n " de 1979 a 1980, cam
peo i n t r a n s i g e n t e da " i n e r r a n c i a " da Bib l ia , no
se n ti d o d e que "cad a p al avr a fo i i n sp ir ad a por
Deus e seu s l iv ro s p e r m a n e c e m co m o o r i g i n a r i a
m e n t e e s c r i t o s , li vr e s d e err o e m cada d e t a l h e . "
Ma s vr io s
p r o f e s s o r e s d e s e m i n r i o s b a ti st a
s
t m c r i t i c a d o ess a t e o r i a , a d m i t i n d o que ,
por
ex e m plo, Ad o
e
Eva
se ja m
apenas
s m b o l o s . " ("TIME "
de 2-7-79).
"Se u s u c e s s o r , o Rev . BAILEY S M IT H , foi re el ei
t o e m junh o d e 1981 , ma s e n f r e n t o u f o r t e o po si

o por se r p a r ti d r i o da " i n e r r a n c i a " . Esta


ainda

a
idia
do
povo ,
mas
no
n e c e s s a r i a m e n t e a dos
p r o f e s s o r e s dos
s e m i n r i o s , m u i t o s dos quai s in
terpreta m a
Bbl ia
me no s
rigidamente. "
("TIME "
de 22-6-81).

50

JESUS

Fulge a tr a v s da H i s t r i a o me i g o N a za re no
co m

m e n s a g e n s de paz, c o m p r e e n s o e a mo r

Ma s s c u l o s se e s co a m e o pobr e

se r t e r r e n o ainda no e n t e n d e u o e nsi n o do
Se nh or.
Pu lu l am

r e l i g i e s , se i ta s , ri to s e c u l t o s ,

cada qual p r e t e n d e n d o a poss e da V e r d a d e . . .


Em nom e de Jesu s t r o ca m - s e dio s e i n s u l t o s
, c a m p e i a a i n t o l e r n c i a , em vez da C a r i d a d e . .
.
E a h u m a n i d a d e se gu e , a p ti ca , d e s c r e n t e ,
s lie s do Eva n gel ho a lh ei a , i n d i f e r e n t e . . .
Por que o M e s t r e p r e go u ? Ter pr e ga d o em vo?
No, pois do que Ele en sin o u o s e n t i d o p r o f u n d
o que a Ju s ti a e a Paz ho de reinar no m u n d
o quando

existi r A M O R

em

cada c o r a o !

51

IV A DIVINDADE DE JESUS

1 A Divindade e a Lgica.
I n i c i a r e m o s co m um a brev e d i g r e s s o sobr e A s t r o n o
mia , a s s u n t o d e c e r t o j be m c o n h e c i d o dos l e i t o r e s , mas
que s e r v i r para l e m b r a r - l h e s a exat a po si o no Cos
mo s , do h o m e m e do m i n s c u l o p l a n e t a que ele h ab i ta .
C i n g i m o - n o s , nest a p ar te , a um i n t e r e s s a n t e t r a b a l h o di
v u l ga d o pela e x t i n t a r e v i s t a " L I F E " h mai s de 20 anos,
a l gun s d e cu jo s c o n c e i t o s , p o r t a n t o , p od er o j te r sido
modificados .
C o m o a Terra te m 12.756 km . de d i m e t r o e qu a to r i a
l
e di st a em m d i a 150 m i l h e s de km do Sol , as
d i m e n se s do noss o s i s t e m a p l a n e t r i o p o d e m p r i m e i r a
vist a
p a r e ce r
estupendas ,
principalment e
s e
c o n s i d e r a r m o s que
0 p l a n e t a mais d i s ta n t e do Sol , Pluto, di st a d est e cer c a
de 6 b i l h e s de q u i l m e t r o s . Ma s o noss o Sol , e m b o r a
co m um v o l u m e 1,3 m i l h e s de veze s ma io r que o da Ter
ra, no passa de um a e s t r e l a de t a m a n h o m d i o . Se o ima
g i n a r m o s co m o um a bola de 15 cm . de d i m e t r o , a Terr a
d i s t a r i a del e uns 17 m e t r o s e o p l a n e t a Pluto cerc a
de
1 km . Pois b em , as e s t r e l a s mai s p r x i m a s f i c a r i a m a 5
mi l km e m e s m o esta s so c o n s i d e r a d a s v i zi n h a s do Sis
tem a Solar, ta l a v a s t i d o do Esp a o .
Em noit e clara p o d e m se r vi s ta s a olh o nu ce r c a de
6 mi l e s t r e l a s , m e t a d e e m cada h e m i s f r i o . Co m u m
pe que53

no t e l e s c p i o d i s t i n g u e m - s e mai s de 2 m i l h e s , enquan
to o gr an d e t e l e s c p i o do M o n t e Palo mar p e r m i t e cap ta
r
a luz de b i l h e s . d i s t n c i a p a r e c e m f o r m a r v e r d a d e i r o
s a g l o m e r a d o s , po r m n a r ea li da de b r i l h a m com o lu zei ro s
s o l i t r i o s , se p a r a d o s por m i l h e s de q u i l m e t r o s , qua i s
naves a f l u tu a r nu m oceano va zio .
As d i m e n s e s do U n i v e r s o so to vasta s que
no
p o d e m ser m e d i d a s pelo s m ei o s c o m u n s , por
isso recor
re-se a um a u ni da de e s p e c i a l , que o
"ano-lu z" . Alis ,
bo m l e m b r a r que toda s as
m e d i d a s do t e m p o v m do espa o ,
send o na r ea li da de
d i m e n s e s e sp a c i a i s .
Por
e x e m p l o : O que c h a m a m o s "u m a h o r a " , co m e f e i to , u
m
arco de 15 graus na r o ta o d i r i a , a p a r e n te , da e sf e r
a ce l e s t i a l . Ento, o " a n o - l u z " o e sp a o p e r c o r r i d o
pela luz
no te m p o de um ano. S a b e n d o - se que a
v e l o c i d a d e da luz de cerc a de 300 mi l km por
s e g u n d o , se gu e- se que o "a n o - l u z " c o r r e s p o n d e a quase
10 t r i l h e s de q u i l m e t r o s .
Pois be m : e n qu a n t o o
Sol est apenas a 8,2 " m i n u t o s - l u z "
da Terra , a mai s
p r x i m a e st r e l a ( A l f a , do C e n t a u r o ) , fic a a 4,4 anos-lu z
da Ter ra , a gi ga n t e v e r m e l h a B e t e l g e u s e (da co n s t e l a o
de Or io n ) a 300 " a n o s - l u z " e a gi ga n t e azul
Riegel
( t a m b m de Or io n ) leva 540 anos para a l ca n a r
n osso s o lh o s .
Vej a m o s ou tr o a sp e c t o dess a d e s c o n c e r t a n t e
noo
de " e s p a o - t e m p o " : Qua nd o o l h a m o s para o
cu em um a
noi t e e s t r e l a d a , na r ea li da de e s t a m o
s o lh an d o "par a tr s no t e m p o " . Vem o s a luz de
e s t r e l a s com o elas era m h
m i l h a r e s , ta lv e z m i l h e s
d e anos .
C e r t a m e n t e nenhum a
dela s est mai s nos p on to s ond e a s v e m o s , a l gu m a s
po
de m at te r sido t o t a l m e n t e e x t i n t a s . M e s m o a
mais pr
xi m a de ns ( A l f a , do C e n t a u r o ) , no a
v e m o s co m o ho je e. si m co m o era h pouc o mai s de
4 a no s . O que real m e n t e v e m o s o f a n t a s m a de um a
e s tr e l a que e m i t i a luz h 4 anos ; se ela c o n t i n u a , ou
no,
b r i l h a n d o agora , s
p o d e r e m o s sabe r de n tr o de mai s 4 anos. Ento, para
des
c r e v e r a p o s i o de um a ga l x i a , no basta
fix-la nas tr s d i m e n s e s d o espa o , mas t a m b m num
a d e tempo .
Da o di zer-se que o U n i v e r s o
q u a d r i d i m e n s i o n a l , send o
tempo .

a 4.

d i m e n s o o

Ma s toda s essa s e s t r e l a s a que nos r e p o r t a m o s at


agora po de m se r c o n s i d e r a d a s vi zi nh a s p r x i m a s , e suas
d i s t n c i a s e q u i p a r a m - s e a c e n t m e t r o s , quando m e d i d a
s
54

em esca l a c s m i c a . Foi s nas l ti m a s d cad a s que se


p e r ce b e u que o noss o S i s t e m a Solar apenas um a uni
dade i n f i n i t e s i m a l na bord a ex te r n a de um a galxi a a que
d e n o m i n a m o s "Vi a L c t e a " . E est a m e s m a no pass a de
um a un id ad e nu m a g l o m e r a d o d e ga l xi a s li ga da s pel a
g r a v i ta o , m o v e n d o - s e i n i n t e r r u p t a m e n t e a tra v s do Es
pao .
Essa faix a l u m i n o s a que a v i s t a m o s e m no i te s
claras
co r t a n d o o f i r m a m e n t o de nor t e a su l , s em
t e m p o s re
ce n te s vei o a se r c o n h e c i d a pel o que
de fat o : um estu pend o caudal de ca m p o s e s t e l a r e s
i n te g r a n d o a part e vi sve l da galxi a em que se mov e
o noss o S i s t e m a So l a r .
A d i f i c u l d a d e em a p r e e n d e r a
e s t r u t u r a da "Vi a L c t e a " ,
que nos a ch a m o s
" d e n t r o d e l a " . S nos l t i m o s t e m
pos o s
a s t r no m o s pudera m c ie n t if i ca me n t e estabelece r
que o que v e m o s da "Vi a L c t e a " apenas par t e do arco
i n te r n o d e u m c o l o s s a l a g l o m e r a d o d e e s t r e l a s , e m
form a
de di sco , s i m i l a r s ga lx ia s do e sp a o e x t e r n o
. O noss o
p l a n e t a est si tu a d o a 30 mi l " a n o s - l u z "
do ce n tr o da ga
lxia, e del e p o d e m o s d ivi sa r
apenas um a p e qu e n a fr a o dos b i l h e s de e s t r e l a s que
ela c o n t m . O d i m e t r o da
"Vi a L c t e a " de mai s
de 100 mi l " a n o s - l u z " , o que sig ni fi c a que a luz,
a s s o m b r o s a v e l o c i d a d e de 300 mi l qui
l m e t r o s po r
segundo ,
leva mai s de 100 mi l anos para
p e r c o r r e r a ga lx ia de um a e x t r e m i d a d e o u tr a .
A galxi a t a m b m gi ra , c o m p l e t a n d o um a r e v o l u
o
a cada 200 m i l h e s de anos , no apenas l eva nd o
co m ela o noss o S i s t e m a Solar co m v e l o c i d a d e s u p e r i o r
a 1 mi lho de km por hora , co m o a r r a sta n d o um
e n x a m e ex ter n o d e a g l o m e r a d o s e s t e l a r e s , cada u m
co m ce n t e n a s
d e m i l h a r e s d e e s t r e l a s , toda s gi r an d
o e m vol t a d o cen tr o da g a l x i a .
Ma s a "Vi a L c t e a " no seno um m e m b r o de um
a gr e ga d o c s m i c o i n f i n i t a m e n t e m ai or , d e n o m i n a d o " G r u

p o L o c a l " , c o m p o s t o por ce r c a d e 2 0 s i s t e m a s
galctico s
un id o s pela e n e r gi a g r a v i t a c i o n a l e co m
um d i m e t r o de uns 3 m i l h e s de " a n o s - l u z " . P r x i m o a um
a das ex tre
m i d a d e s dess e s u p e r - s i s t e m a gira
o
luminos o
di sc o
da
"Vi a L c t e a " , e n q u a n t o na
e x t r e m i d a d e o p o s t a via j a a
grande esp ir a l de sua
galxia-irm , A n d r m e d a . O "Gru
po L o c a l " ab ra n g
e t a m b m 6 p e qu e n a s ga lx ia s e l p t i c a s
e mai s as
i n f o r m e s " N e b u l o s a s M a g e l n i c a s ' , al m de
55

a l g u m a s d i s t a n t e s e s p i r a i s , p e r d i d a s no i m e n s o vcuo . Re
m o ta s com o s e e n c o n t r a m , est o toda s unidas por um a
i gno t a e n e r g i a g r a v i ta c i o n a l e r e v o l u c i o n a m ao redo r de
um eix o d e s c o n h e c i d o , si tu a d o em a l gu m a p ar te , en tr e
a
Vi a Lctea e A n d r m e d a .
Ma s ainda no t u d o : Vol v e n d o o t e l e s c p i o para
al m das mais d i s t a n t e s n e b u l o s a s d o Grup o Loca l, d esco
bre-se u m c r e s c e n t e n m e r o d e e n e v o a d a s m a n ch a s lum i
no sa s , s u s p e n s a s n o vcu o co m o t n u e s teia s d e ar an ha .
So as c h a m a d a s " G a l a x i a s - E x t e r n a s " , ou
"Universos l l h a s " , cada um a dela s c o m p o s t a por b i l h e s e b i l h e s de
e s t r e l a s , mas t o p r o f u n d a m e n t e e n tr a n h a d a s n o a b i sm o
do e sp a o que a luz que e m i t e m leva m i l h e s de anos pa
ra che ga r at ns. S no i n t e r i o r da Ursa M a i o r , fr aco s
b r u x u l e i o s r e v e l a m um a c o n c e n t r a o de mais de 300 ga
l x i a s . Junt o dela o nosso Grup o Local ser i a um a g l o m e
rado ano.
Em geral as galxias do espa o e x t e r n o t e n d e m a aglo
m e r a r - s e em c o m u n i d a d e s de cerc a de 500 ga lx ia s de
ga l xi a s u ni da s pela g r a v i d a d e e, no raro , i n te r p e n e t r a n d o - se , se m que ja ma i s o co r r a co l i s o , um a vez que as
suas c o m p o n e n t e s esto sep ar ad a s en tr e s i por t r i l h e s
de q u i l m e t r o s . Os a s t r n o m o s c a l cu l a m que cerc a de 1
bilho de ga l xi a s se e n c o n t r a m ao a l ca n ce dos no sso s
m a i o r e s t e l e s c p i o s , a p r e s e n t a n d o 3 t i p o s : Ga l xi as espi
rais ( 8 0 % ) , Ga l xi as e l p t i c a s ( 1 7 % ) e Ga l xi as i rr e gu la
res ( 3 % ) .
No foi sen o a p ar ti r do i n ci o dest e s cu l o que o
foc o da A s t r o n o m i a se d e s l o co u dos pl an e ta s para as es
t r e l a s e s nos l t i m o s 40 anos ele passou a a br an ge r as
ga l xi a s do e sp a o e x te r n o . Po r tan to , cert o que os con
ce i to s d a m o d e r n a A s t r o n o m i a no era m c o n h e c i d o s dos
n osso s avs . Ento, r e su l t a e v i d e n t e que os p r i n c p i o s
a ce i to s co m o v e r d a d e s h 100 ou 200 anos no so os
m e s m o s p r i n c p i o s agora r e c o n h e c i d o s com o f i r m e m e n t e
a n co r a d o s nos c o n h e c i m e n t o s c i e n t f i c o s .
Ora , at 100 ou 200 anos o h o m e m se a c r e d i ta v a o
ce n t r o d o U n i v e r s o , c o m p e n e t r a d o d a sua m a g n i f i c n c i a
co m o o "Rei da C r i a o " . Para ele, a Terra for a criada no
ano 4004 an te s de C r i s t o , o h o m e m f o r m a d o de barro e
os a stro s f i n c a d o s co m o l u ze ir o s no cu apenas para lhe
p r o p o r c i o n a r luz e d e l e i t e . Se a Terra era plana, co m
o
56

cu por cim a e o in fe rn o por ba ixo , fo i at lgica a te o r i a


de que o C r i a d o r v i e s s e e n c a r n a r nest e m s e r o p l a n e ta ,
para sa lva r a H u m a n i d a d e co n d e n a d a pel o pecado de A d o .
Ora , que o O n i p o t e n t e tenh a o poder de faz-lo, que m du
vida ? Ma s em fac e da l gi c a e co m os c o n h e c i m e n t o s
c i e n t f i c o s d e que hoje d i s p o m o s , no s e c o n f i g u r a dema
siado p r e t e n s i o s a ess a teo ri a ?
Se Deu s nunc a tev e p r i n c p i o , p e r f e i t a m e n t e razo
vel a d m i t i r que Ele ven h a cr i a n d o de tod a a e t e r n i d a d e .
Q u a n to s m i l h e s d e s i s t e m a s no j f o r a m , a tr a v s d e mi
lnio s se m f i m , e l a b o r a d o s pelo seu P e n sa m e n t o C r i a d o r
? E co m t a n to s e t a n to s b i l h e s de p l a n e ta s e s p a l h a d o s pela
i m e n s i d o do Esp a o , q u a n t o s no hav er p a l p i t a n t e s de
vi da , co m h u m a n i d a d e s e m d i f e r e n t e s e s t g i o s d e evo lu
o, m u i ta s dela s se m d vi d a mai s a di an tad a s que a nos
sa? V e j a m o s co m o ideal i za o caso o e m i n e n t e c i e n t i s t a
C H ARL E S RICHET:
"Se i que n o e sp a o i n f i n i t o m i l h e s d e p l a n e ta s
g i r a m a o redo r d e o u tr o s t a n t o s s is . C o n h e o
um d esse s p l a n e t a s , a Ter ra , e vej o que ha bi ta
d o po r se re s i n t e l i g e n t e s . Co m o po de re i a d m i t i r
que s ele goza ess a v a n t a g e m ? (se v a n t a g e m ) .
Eis aqui um saco co n t e n d o 1 m i l h o de b ol a s ,
cu ja s core s i g n o r o . Tiro um a ao aca so e vej o
que
v e r m e l h a . Ser l gi c o supo r que entr e as
999.999
r e s t a n t e s no haja mai s n e n h u m a ou tr
a
dess a c o r ? " (" A Gr an d e E s p e r a n a " , 2. ed .
L AKE, 1976,
pg . 19).
E aqui cabe a gr an d e i n d a ga o : Por qu e te ri a o Cria
dor do U n i v e r s o de punir o " p e c a d o " c o m e t i d o pel o mai s
i g n o r a n t e dos se r e s , no mai s r u d i m e n t a r dos m u n d o s ? Por
que te ri a o p r p r i o Deu s de d e s ce r da su a gl ri a para en
car na r nu m orbe to d e s p r e z v e l , a fi m de, co m o se u pr
pri o sa n g u e , " r e s g a t a r " o s " e r r o s " d e c r i a t u r a s t o fr
gei s? D e s c u l p e m o s i r m o s , ma s no te m l gi ca !
Tal idia p o d e r i a te r sido , no d i r e m o s r a zo v e l , ma s
pelo m e n o s c o m p r e e n s v e l , e m p oca s p a s s a d a s , a o t e m

po em que se a c r e d i t a v a a Terra o ce n t r o do
U n i v e r s o e os seu s h a b i ta n t e s a obr a m x i m a do C r i a d o r ;
ma s nos
t e r m o s d a C o s m o g o n i a a tua l , c o n v e n h a m o s e
m que cer
ta s d o u t r i n a s esto a ex i gi r u r ge n t e
r e v i s o , para que no
r e su l t e d e s l u s t r a d a a i n t e l i g n c i
a dos seu s p r o f i t e n t e s .
57

E bo m que ess a r evi so se faa lo go , p or qu e se a qual


que r m o m e n t o o s " c o n t a t o s i m e d i a t o s d o t e r c e i r o g r a u "
c o m p r o v a r e m a quilo que todo s j i n t i m a m e n t e a d m i t i m o s ,
ou se ja , a e x i s t n c i a de ou tra s h u m a n i d a d e s co m o u tr o s
tip o s de c i v i l i za o , co m o que vo e x p l i ca r essa s com
p l i ca d a s te o r i a s da cr i a o do m u n d o , do pecado o r i g i n a l ,
da e ncar na o do De u s- F i lh o em noss o plane ta?
Ma s est e apenas um dos a sp e c t o s do p r o b l e m a da
d i v i n d a d e d e C r i s t o . Exi ste m vr io s o u tr o s , que ex a m i n a
r em o s e m seguida .

58

2 A Divindade e a Bblia

Je su s nunc a a f i r m o u que era D eu s ; n i n g u m


e ncon
tra r n o Eva n gel ho um a s p al avr a su a e m
tal s e n t i d o .
O t t u l o que Ele h a b i t u a l m e n t e se a t r i b u a
era o de "F i lh o
do H o m e m , que f i gu r a 80 veze s
nos Ev a n g e l h o s (30 no de M a t e u s , 14 no de M a r c o s , 26
no de Lucas e 10 no de
Jo o ) . Poucas ve ze s , e em
geral de f o r m a i n d i r e t a , Ele s e a u t o d e n o m i n o u "F i lh o d e
D e u s " , t t u l o est e que o s dis
c p u l o s , ou tra s
p essoa s e at Es p r i to s i m p u r o s s vezes lhe a t r i b u a m .
de notar que ser "f i l h o de D e u s " no
ser De u s ,
co m o se i nf er e de Joo 1:12: " A to do s q u a n t o s o
r e c e b e r a m , d eu -l he s o pode r de se t o r n a r e m f i l h o s de
Deus. "
O s t e l o g o s c o s t u m a m a p r e se n t a r co m o prov a d a su a
d i v i n d a d e a f ra s e "Eu e o Pai s o m o s u m " (Joo 10:30)
sem a te n ta r para o fat o d e que logo a di an t e Ele i n cl u i u n a
me sma c a t e g o r i a o s a p s t o l o s qu an d o a f i r m o u : "Pai San
to, guarda e m te u nom e a qu e l e s que m e d e s te , para qu e
sejam um . a ss i m com o n s " (Jo. 17:111 e "pa r a que tam
bm ele s se ja m u m e m ns
(Jo . 17:21) .
C u m p r e te r e m v i s t a , o u t r o s s i m , que n o m e s m o epi
sdi o a cim a ci ta d o , quando os ju de u s o a cu s a r a m de "s e
fazer Deu s a si m e s m o " (Joo 10:33), Ele e n ce r r o u a dis
cu ss o a f i r m a n d o : "S e a p r p r i a lei ch a m o u deuses aque
les a que m a palavra de Deu s fo i d i r i g i d a , com o di ze is
que b l a s f e m a aque le que o Pai s a n t i f i c o u e e nvi o u ao mun
do, p or qu e diz: "So u filh o de D e u s " ? (Joo 10:36).
Em v r i o s o u tr o s t r e c h o s Ele se p r o c l a m o u um " e n v i a
do de D e u s " (Joo 4:34, 5:24, 6:29; 6:44; 7:29; 8:26; 12:45,
17:3) e ch e g o u a a f i r m a r : " P o r q u e eu desc i do Cu . no

59

para fazer a m in h a v o n t a d e , ma s a da que l e que me e n v i o u "


(Joo 6:38} . claro que um env ia d o s e m p r e i n f e r i o r
que le que o e nvi a . Ele se a tr i b u i u t a m b m v ri o s ou tro s
t t u l o s , co m o se ja m os de " F i l h o " , de " M e s t r e e Se nh or '
,
d e "Lu z d o M u n d o " , d e "Bo m P a s t o r " , e t c ,
mas clar o
que n e n h u m a d essa s e x p r e s s e s i m p l i c a
a p r e t e n s o de s e fazer d i v i n o . Co m o u m env ia d o d e
Deu s para pr e ga r
aos h o m e n s a Ver d a d e , Ele foi um
i n s t r u m e n t o , um me io ,
um ca m i n h o para se ch e ga r a
Deus. foi v e r d a d e i r a m e n t e
o "p o da v i d a " que a
H u m a n i d a d e e sp e r a v a para sa ciar sua fo m e e s p i r i t u a l .
Se Joo 14:9 parec e ro bo ra r a idia da d i v i n d a d e , logo
no v. 10 Je su s e s c l a r e c e que faz as obras p or qu e o Pai
p e r m a n e c e nele e no v. 12 aduz que os que c r e s s e m fa
ria m obras at m a i o r e s , m o s t r a n d o que a ao div in a se
p a t e n t e a v a nas obras de todo s os que c r e s s e m , nada ha
vend o na p a s s a g e m que j u s t i f i q u e a noo de que Je su s
se r e p u ta v a Deus .
Ou tr o t r e c h o que se supe c o n f i r m a r a d o u t r i n a da
Trin da de o de 1. Joo 5 : 7 / 8 , mas a a i n te r p o l a o t o
e v i d e n t e que a p r p r i a " B b l i a de J e r u s a l m " ( e d i t a d a co m
a p r o v a o e c l e s i s t i c a ) o r e su m e co m esta s p a l av r a s :
" Por qu e tr s so os que t e s t e m u n h a m : O E sp r i to , a
gua
e o s a n g u e " , adu zi ndo em nota de rodap que as
f ra se s
r e s t a n t e s "no c o n s t a m dos an ti go s m a n u s c r i t o s ,
ne m das
a n ti ga s
v e r s e s , ne m dos
melhore s
m a n u s c r i t o s d a Vul
ga ta , parecendo ser uma glosa
marginal introduzida pos teriormente." ( N . T . , 6. ed .
p g . 649 ( grifo n o s s o ) .
Paulo nunc a ch a mo u Je sus de Deus , e m b o r a pre gas
se a un id ad e de car te r en tr e a m b o s . Se gu nd o o t e l o g o
a n gl i ca n o W I L U S T O N W AL KE R " a t r a d u o d e R om . 9: 5
no dev e se r c o n s i d e r a d a p a u l i n a " ( " H i s t .
d a Igr .
Crist" ,
2 ed . pg . 56) . O m e s m o se pode dizer
de Tito 2:13 , "d o qual no p o s s v e l um a i n t e r p r e t a o
s e g u r a " , se g u n d o
o t e l o g o KAR L SCH ELKLE, em
sua " Teo l o g i a do Novo Tes t a m e n t o " , ed . Lo yo l a , pg . 218 .
O que se o b se r v a a tr av s da H i s t r i a , um a t e n d n
ci a para c o n s i d e r a r " d e u s e s " a qu e le s que s e d e s t a c a m
dos h o m e n s c o m u n s por sua sa b e d o r i a , sua a u to r i d a d e ou
su a s u p e r i o r i d a d e m o r a l . Em xodo 7:1 le mo s que "Jeo v
fez de M o i s s um deu s d ia n t e do F a r a " . Os p r p r i o s
a p s t o l o s , e m ce r ta s o c a s i e s , f o r a m tido s por d e u se s
( At o s 1 4 :11 , 28 :6). Veja- se t a m b m 1. Cor. 8:5 .
60

"N o m un d o a n ti g o havia m u i t o s f i l h o s d e d e u se s
. N o O r i e n t e an ti g o o s reis e ra m tid o s co m o
gera dos p el o s d e u s e s . N a m i t o l o g i a greg a o s
de use s
gera m
filho s
co m
mulhere s
humanas .
E m
Roma
os i m p e r a d o r e s era m
d i v i n i za d o s d e p o i s de sua m o r t e . G n i o s que
s u p e r a v a m a mdi a human a
(politicos , filsofos
) era m v e n e r a d o s co m o d i v i n o s , ou f i l h o s de D e u s
.
O
sentiment o
anti go
percebi a
no
e x t r a o r d i n r i o e i m e n s o a r eve la o do d i v i n o .
A l m diss o a Estoa e n s i n a v a , em ou tr o s e n t i d o , a
f i l i a o d ivi n a d e to d o s o s h o m e n s " ( Ep i cte t o
1 ,
3 , 1) . A h i s t r i a das r e l i g i e s acha que est a
men t a l i d a d e a n ti g a c o n t r i b u i u para que Jesu s f o s s e
v e n e r a d o co m o Filho d e D e u s . " (KAR L H . SCHELKLE, em " Teo l o g i a do Nov o T es t a m e n t o " , ed . Loyo
la, 1978, pg . 205).
Ne st e s e n t i d o , n i n g u m mai s d o que Jesus m e r e c e
para ns o t t u l o de Deu s , co m o o r e c o n h e c e u o a p s t o l o
Tom (Joo 2 0 :2 8 ) . Ele foi , co m e f e i t o , a mai s p e r f e i t a
das c r i a t u r a s que ja ma i s p i sa r a m nest e p l a n e ta , nele se
m a n i f e s t o u " c o r p o r a l m e n t e tod a a p l e n i t u d e da d iv i n d a
d e " ( C o l . 2:9) , pois e m n e n h u m o u tr o h o m e m s e apre
s e n t a r a m mais e x ce l sa s a s a b e d o r i a e a v i r t u d e . Ma s foi
p r e c i s a m e n t e i sso , um a cr i a tu r a de Deu s que a ti n gi u a
m x i m a p e r f e i o , ao pon t o de gozar de n ti m a co m u n h o
co m D eu s , da o te r d i to : " Q u e m me v a m i m , v ta m
b m o Pai " e " O Pai est em mi m e eu no P a i " (Joo 14:
9,10) e " G l o r i f i c a - m e , Pai, co m a gl ri a que eu t i n h a con
tig o an te s que h o u v e s s e m u n d o " (Joo 1 7 :5 ) . Ma s Ele
t a m b m di sse : "Eu r o ga r ei ao Pai " (Joo 14:16 e 16:26
)
e o que roga e v i d e n t e m e n t e i n f e r i o r ao r o g a d o . Ele
tam
b m a f i r m o u : " O Pai m ai o r do que e u " (Joo
14:28) .
Ora , r a c i o c i n e m o s : Se Deu s ve m cr i a n d o de tod a a
e t e r n i d a d e ( e ne m se c o n c e b e r i a um Deu s i n a ti v o ) , na
tura l que os E sp r i to s cr ia do s no que para ns pod e se r
d e f i n i d o co m o o " p r i n c p i o dos t e m p o s " , ou se ja , h mi
lhes e m i l h e s de anos, to d o s ele s , ou qua se t o d o s , j
d e v e m te r a ti n g i d o o grau m x i m o da p e r f e i o , s i tu n d o
se na ca t e g o r i a dos " E s p r i t o s P u r o s " , em gozo de plena
c o m u n h o co m o C r i a d o r . Eles so, p o r t a n t o , os colabo
r a d o r e s na obr a de Deus . os seu s a u x i l i a r e s d i r e t o s , aque
les que ta n t o no Vel h o co m o no Nov o Tes t a m e n t o ( e por
que no nos t e m p o s a tu ai s?) so ch a m a d o s de A N J O S .
A u ni da d e na cri a o
a caracterstic a
do
noss o
Pai
61

e s ela pode e sp e l h a r sua i n f i n i t a J u s t i a . Seri a a dm i s


svel qu e Ele cr i a s s e o s anjos co m o entes p r i v i l e g i a d o s ,
sa dos d e Suas mos co m o c r i a t u r a s
j
perfeitas ,
e nquan
t o o s E s p r i to s h u m a n o s sae m s i m p l e s e
i g n o r a n t e s , fa
dados a so f r e r v i c i s s i t u d e s se m c o n t a ,
para u m di a pode rem a l ca n a r a b e m - a v r i t u r a n a
e te r n a ? S e u m anjo dis s e a Joo : "N o t e a j o e l h e s ,
pois e u sou c o n s e r v o te u e d e teu s irmos, o s p r o f e t a s "
( Ap o c . 2 2 :9 ) , no fo i po r sa
ber que a o r i g e m d e
todos o s se re s a m e s m a ?
E par a e n c e r r a r esta s c o n s i d e r a e s , i n d a g a m o s : Aca
so no p ar ec e m u i t o mai s g r a n d i o s a a f i gu r a de Jesu s co
mo um se r hu ma n o que , por se haver e lev ad o ao pi ce do
a p r i m o r a m e n t o e s p i r i t u a l , pode a p r e s e n t a r - s e aos no sso s
olho s co m o um m o d e l o da p e r f e i o a que to do s a sp i ra
mo s e que um dia , co m a gra a do Pai, h a v e r e m o s de tam
b m al can ar ? Pois se a s s i m no f o s s e , por que te r i a Ele
a f i r m a d o : " D e i - v o s o e x e m p l o para que , co m o eu voz fiz,
a ss i m o fa a i s v s t a m b m " ? (Joo 13:15).
Ento , fi qu e be m claro o noss o p e n s a m e n t o , se g u n d
o
o qua l , send o Jesu s um E sp r i t o ge ra d o em eras
i n i m a g i n ve is , e que po r isso
m e s m o j f ru a da
c o m u n h o co m o Pai " a n te s que h o u v e s s e m u n d o " (Joo
17:5), te nd o si
do Ele, por c e r t o , um dos p l a n e j a d o r e s
e f u n d a d o r e s des te Pla ne ta , ta n t o que o se u G o v e r n a d o r
E sp i r i t u a l e at che go u ao e x t r e m o de i mo l ar - se para fazer
progredi r a
H u m a n i d a d e , o a b i s m o que nos se pa r a da su a
e x ce l s a p e r f e i o to i m e n s o que
para
ns
Ele
certament e
Deu s , mas ist o p o r qu e , send o t a m b m
um a c r i a t u r a d e
Deus , " o p r i m o g n i t o d e toda s a s
criaturas "
(Col .
1:15),
logo " c r i a t u r a " e no
" c r i a d o r " , pode a p r e se n ta r - s e com o
noss o m o d e l o
e noss o e x e m p l o pelo fat o de haver a tin gid o a su m a
p e r f e i o , e no p or qu e sej a " i n g e r a d o , con
substancia l
co m Deus de tod a a e t e r n i d a d e " , co m o de
cr e t o u o
C o n c l i o de Ni c i a no ano 325 da noss a Era.
Diz H E R C U L A N O PIRES que :
" . . . a Igreja ad o to u o " c r e d o qui a a b s u r d u m " , co
mo f o r m a t p i c a de coa o p s i c o l g i c a . E a div in
dade de Jesu s t o r n o u - s e o r i g e m de p e r s e g u i e s ,
to r tu r a s , m a ld i e s e morte s h o r r ip ila n t e s . .GAN DHI, que no era cr i s t o , ap s ler o S e r m o d a
"Montanha, p e r g u n t o u a m m i s s i o n r i o in gl s co- .
m o s e e x p l i c a v a c o n t r a d i o e n tr e o s f r u t o s d
o
. C r i st i a n i s m o e m seu pais e a arv or e e s p i r i t u a l do
E v a n g e l h o . " [ " R e v i s o do C r i s t i a n i s m o " , pg . 95) .
62

3 A Divindade e a Histria

J v i m o s que no a pa re ce no Nov o Tes t a m e n t o ne


n hu m a p r o c l a m a o t a x a t i v a da d i v i n d a d e de Je su s , no
s e n t i d o que lhe de u o C o n c l i o de N i c i a , de " c o n s u b s t a n
cial co m o Pai de tod a a e t e r n i d a d e " . cer t o que a idia
a pa re ce di fu s a no Eva n ge l ho de Joo, ma s est e s apa
receu 60 anos d ep oi s da m o r t e do M e s t r e , quando a Cris to lo gi a ( i n t e r p r e t a o t e o l g i c a da fi gur a do C r i s t o ) j se
achava
impregnad a
do
n e o p l a t o n i s m o , co m
a
sua
noo
d o "Logos" .
A g o r a v e j a m o s em linha s ge ra i s com o se ch e go u a
c o n c r e t i za r a idia da d i v i n d a d e , que era t o t a l m e n t e des
c o n h e c i d a nos p r i m i t i v o s t e m p o s d o C r i s t i a n i s m o . Toda
gent e sabe que na d e c i s o de Ni c i a (325 d.C.) p r e d o m i
nou a v o n t a d e do i m p e r a d o r C o n s t a n t i n o , que , e g r e s s o do
p a ga n i sm o , estav a ainda be m lon ge de poder ser co n si
d er ad o C r i s t o , tan t o que c o n t i n u o u co m o p o n t f i c e d a
a n ti g a r e l i gi o e s vei o a r e ce b e r o b a t i s m o qu an d o so
achava m o r te , no ano 337 .
Ma s no c o m e t e r e m o s a i n j u s t i a de a tr i b u i r aque la
d eci s o u n i c a m e n t e ao a r b t r i o do I m p e r a d o r , pois a His
tri a r e g i s t r a que as c o n t r o v r s i a s r e i n a v a m fe ro ze s des
de o in cio do se g u n d o s c u l o , e a m e a a v a m d iv i d i r a Igre
ja, de sort e que a i n f l u n c i a a u to r i t r i a de C o n s t a n t i n o po
de te r tid o o p r o p s i t o de ev i ta r a cis o do C r i s t i a n i s m o
,
o que, t o d a v i a , c o n f o r m e v e r e m o s , no foi c o n s e g u i d o
no
C o n c l i o de N i c i a e ne m nos s u b s e q e n t e s .
Vej a m o s

os

e s c l a r e c i m e n t o s que

nos

pode m

tra zer

63

e m i n e n t e s t e l o g o s p r o t e s t a n t e s sobr e
a
controvertid
a
qu e st o da d i v i n d a d e de C r i s t o :
"O s ch a m a d o s Pais da Igre ja e n t e n d i a m Je su s co
mo o r e v e l a d o r d ivi n o do c o n h e c i m e n t o do ver da
deir o Deu s e ar au t o de um a "n o v a l e i " de mora
lidade s i m p l e s , e lev ad a e s e v e r a " (W IL LIST ON
W AL K E R , e m " H i s t r i a
ed. ,
pg . 62).

da

Igre ja

Crist" ,

2.

" In ci o (b i sp o de A n t i o q u i a de 110 a 117), p ro fe s

sava o m e s m o tip o e lev ad o de c r i s t o l o g i a


ev id en ciada nos d o c u m e n t o s j o a n i n o s .
O
s a c r i f c i o de
C r i s t o o "s a n g u e de
D e u s " . Sada os cr i s t o s
r o m a n o s em " Je su s
C r i s t o , noss o D e u s " e no en
tan t o no che ga
a i d e n t i f i c a r e x a t a m e n t e C r i s t o co m o Pai.
C r i s t o , e s c r e v e ele, r e a l m e n t e
da
e s t i r p e de Davi se gu n d o a ca rn e , Filho de
Deu s por v o n t a d e e pode r de D e u s . " [ I d e m , pg .
61).
" J u l i a n o ( C o n tr a C h r i s t i a n o s , apud C i r i l o
d e Ale
x a n d r i a , op. IX, 3 26 ss) :
"Mas ,
infortunadament e
no soi s fi i s s
v o ca e s a p o s t l i c a s ; esta s , e m
mo s d e
seu s s u c e s s o r e s , t o r n a r a m - s e e m mxi
ma
b l a s f m i a . Ne m Paulo, ne m M a t e u s , ne m Lu
cas ou M a r c o s o u sa r a m a f i r m a r que Je su s D eu s
. Foi o v e n e r v e l Joo q u e m , c o n s t a t a n d o que
um gra nd e n m e r o d e h a b i t a n t e s das ci da de s
gr e ga s e i ta li an a s era m v t i m a s de e p i d e m i a s e
ouvindo ,
i m a g i n o , que as t u m b a s de Pedro
e Paulo se tor nava m o b je t o de cu l to , Joo,
r e p i to , fo i o p r i m e i r o a ousa r tal a f i r m a t i v a . " (H .
BETTENSON em "Do
c u m e n t o s d a Igre ja
C r i s t " , pg . 50).
" Ter t u l i a n o ( 1 5 0 /2 2 5 ) d i s t i n g u i a entr e o s e l e m e n
to s div in o e h u m a n o em C r i s t o . D e r i v a d o s do Pai
por e m a n a o , o Filho e o Es p r i t o so su b o r d i n a
dos a Ele. A d o u t r i n a da s u b o r d i n a o , j p r e se n
te nos A p o l o g i s t a s , viri a a se r c a r a c t e r s t i c a da
c r i s t o l o g i a do " L o g o s " at o t e m p o de A g o s t i n h o . "
(W. W AL K E R , e m " H i s t r i a d a Igre ja C r i s t " , p g
9 9) .
"Para Paulo de S a m s a t a , bisp o de A n t i o q u i a en
tr e 260 e 272 , Je su s era um h o m e m c o n s i d e r a d o
nic o po r causa d o seu n a s c i m e n t o v i r g i n a l , al m
de che i o do pode r de D eu s , isto , o " L o g o s "
de

64

Deus. Mediante essa inspirao, Jesus era unido


a Deus por amor, em vontade, mas no em subs
tncia." (WALKER, ibd. pg. 102).
"Para rio (presbtero de Alexandria) Jesus no
era da mesma substncia do Pai, tendo sido tira
do do "nada", como as demais criaturas. No era,
por conseguinte, eterno, embora o primeiro entre
as criaturas e agente na criao deste mundo. Cris
to era na verdade Deus em outro sentido, mas um
Deus inferior, de modo algum uno com o Pai em
essncia e eternidade. Seu opositor foi o bispo
Alexandre, para quem o Filho "era eterno, da mes
ma substncia do Pai, e absolutamente increado".
Ele convocou um Snodo em Alexandria (cerca de
321), Snodo esse que lanou condenao sobre
rio e seus seguidores." (WALKER, ibd., pgs.
155/156).
"A disputa dividiu a Igreja e causou perturbao
ordem pblica. Ento o Imperador convocou o Con
clio de Nicia, ao qual compareceram cerca de
300 bispos, s 6 do Ocidente. Depois de acirra
das discusses, o Imperador, desejando que se
chegasse a uma expresso unificada da f, forou
a definio de Nicia. Sob sua superviso, todos
os bispos a subscreveram, com exceo de dois
que, juntamente com rio, foram banidos pelo Im
perador." (WALKER, ibd., pg. 158) (grifos nossos).
"Na realidade as decises de Nicia foram fruto
de uma minoria. Foram mal entendidas e at re
jeitadas por muitos que no eram partidrios de
rio. Posteriormente 90 bispos elaboraram outro
credo (o "Credo da Dedicao") em 341, para subs
tituir o de Nicia. (... ) E em 357, um Conclio em
Smirna adotou um credo autenticamente ariano."
(H. BETTENSON ,em "Documentos da Igreja Cris
t", pg. 74 e 76).
"Passando em revista essa longa controvrsia,
de afirmar-se ter sido uma infelicidade o fato de
uma frase menos controvertida no ter sido ado
tada em Nicia, e infelicidade ainda maior a cir
cunstncia de a interferncia imperial se consti
tuir fator to importante no correr das ulteriores
discusses. Em meio a essa luta surgiu a Igreja

65

i m p e r i a l e se d e s e n v o l v e u p l e n a m e n t e a p o l t i c a
de i n t e r f e r n c i a i m p e r i a l . A r e je i o da o r to do
xi a o f i ci a l e r i g i r a - se e m c r i m e . " (W AL K E R , ibd.,
pg . 171).
"L o g o
que
Constantin o
se
constitui u
p a tr on
o
d o C r i s t i a n i s m o , est e s e t o r n o u um a re li gi o
eiva
da de h e r e s i a s e de i n o v a e s . " ( . . . )
A maiori a
dos que e n t r a v a m para a Igr e ja ,
era r e a l m e n t e pa
g , gen t e de vid a r e p r o v v e l
.
Era
assi m
n a tu ra l
que a p a r e c e s s e um a
queda do n vel mora l do ca rter c r i s t o . " (ROBERT
H A ST I N G S N I C H O L S , e m
" H i s t r i a d a Igreja
C r i s t " , ed . Casa Edi to ra Pres
biteriana ,
1978, pgs . 44 e 46) .
" A q u e s t o d a d i v i n d a d e d e C r i st o t e n d o sido vi
t o r i o sa , a d i s c u s s o vo l to u - s e para a relao en
tr e a su a n a tu re za d ivi n a e a h u m a n a . Foram tre

mendas as divergncias de opinio, que chegaram


a provocar divises na Igreja." ( N I C H O L S , ibd.,
pg . 48), ( Gr i f o n o s so ) .

"A s gr an de s v e r d a d e s que so vi tai s f c r i s t ,


co m o as da e n ca r n a o e da Tri n d a d e , f o r a m exa
m i n a d a s e e x p r e s sa s pela Igreja ness a "Er a dos
C o n c l i o s " . Tais d e c i s e s t m sid o desd e ento
a ce i ta s pela c r i s t a n d a d e . A o lado dess a v i t r i a ,
sur gi u u m p r e ju zo , e m v i r t u d e d a t e n d n c i a d e s e
pensar que a coi s a mai s i m p o r t a n t e era d e f e n d e
r
e gua rd a r as d e f i n i e s c o r r e ta s da v e r d a d e
cr is t . A prov a da f cr i st de um a pe sso a no
era tant o a su a lealdade a C r i s t o , em e s p r i t o e pelo
c o m p o r t a m e n t o m o r a l , seno a sua a q u i e s c n c i a
ao que a Igre ja d e c l a r a v a a d o u t r i n a co r r e t a ,
isto

, a sua ortodoxia. Aquele que no fosse conside


rado ortodoxo, era expulso como herege, embora
a sua vida fosse um testemunho contnuo de
leal dade ao Cristo." ( N I C H O L S , ibd ., pgs. 48 e
49).

E m to do s o s t e m p o s m u i t o s cr i s t o s s e i n s u r g i r a m
co n t r a a idia da d i v i n d a d e que, co m o v i m o s , no encon
tr a apoio ne m na E s c r i tu r a , ne m na razo. Ma s o "s i s te
m a " o r t o d o x o que d e ti n h a o pode r se m p r e tr a to u d e su
foca r toda s as t e n t a t i v a s de c o n t e s t a o . S u b m e t e m o s
a te n o dos l e i to r e s mai s al gun s e x ce r t o s d a obr a " H i s
tr i a da Igreja C r i s t " , do t e l o g o W AL K E R , que o com
provam :
66

" C o m a s t e n d n c i a s r a c i o n a l i za d o r a s d o s cu l o
X VI I I , as idia s a n t i t r i n i t r i a s , qu e via m na mora
lidade a e s s n c i a da r e l i g i o , f o r a m g r a n d e m e n t e
f o r t a l e c i d a s . Tais idia s era m r e p r e s e n t a d a s no
c o n t i n e n t e e u r o p e u por a n a b a ti s t a s e s o c i n i a n o s .
Em 1575 f o r a m q u e i m a d o s " b a t i s t a s a r i a n o s " nos
Pases Baixos e em 1612 f o r a m q u e i m a d o s os l
t i m o s i n gl e se s por m o t i v o d e f . E m 1717 a l gun s
p a s t o r e s p r e s b i t e r i a n o s t o m a r a m po si o en tr e a
o r t o d o x i a e o a r i a n i s m o . " (Pg. 594).
"E m 1774 o c l r i g o L in d sa y se r e t i r o u da Igre ja
A n g l i c a n a e f u n d o u em L on dr e s um a Igreja Un i t
r i a . Em 1813 o Pa r l a m e n t o Br i t n i c o e x t i n g u i u as
penas co n t r a os n e ga d o r e s da T ri n d a d e . Este an
tig o u n i t a r i s m o in gl s era claro e m sua n e ga t i v a
dos " c r e d o s f e i t o s pelo s h o m e n s " e na i n s i s t n
cia da sa lva o pelo c a r t e r . " (Pg. 595).
"N o s cu l o XIX su r gi u o l i b e r a l i s m o e c l e s i s t i c o
,
C OL ER ID GE ( 1 7 7 2 / 1 8 3 4 ) fo i o p r e c u r s o r e
J.
F.
D. M A U R I C E ( 1 8 0 5 /1 8 7 2 ) o i m p u l s i o n a d o r do pen
s a m e n t o l i b e r a l . Para ele , " C r i s t o o ca be a
de
tod a a h u m a n i d a d e , n i n g u m est so b a
maldi o
de Deu s e n i n g u m se p e r d e r para
sempre. "
O
n m e r o dos l ib er a i s no era gr a n d e , mas su a
in f l u n c i a sobr e o p e n s a m e n t o r e l i g i o s o in gl s
fo i
e n o r m e . " (Pg. 661).
"A o dealbar d o s cu l o X X o s l i b e r a i s h avi a m con
q u i s t a d o u m lugar e m m u i t a s d e n o m i n a e s . Nas
p r i m e i r a s d ca da s o s c o n s e r v a d o r e s tud o f i ze r a m
para e x p u l s - l o s , a tr a v s d e a ma r g a c o n t r o v r s i a
f u n d a m e n t a l i s t a - m o d e r n i s t a . " (Pg. 687).
A luta ainda c o n t i n u a no sei o das i gre ja s c r i s t s . Em
1977 set e t e l o g o s i n g l e se s (sei s a n g l i ca n o s e um da
Igre j a R e f o r m a d a Unida) p u b l i c a r a m u m livr o (" O M i t o
d o Deus E n c a r n a d o " ) em que c o n s i d e r a m a cre n a na div in

dade "u m mei o p o ti c o ou m i t o l g i c o de e x p r e s sa r a sig


n i f i ca o de C r i st o para ns, no a v e r d a d e l i t e r a l . " ("T I
M E " d e 15-8-77). O livro te m d e s p e r t a d o f o r t e s p o l m i c a s
,
e bo m que assi m se ja , a fi m de que as c o n s c i n c i a s
aco
m od ad a s d e s p e r t e m d o seu t o r p o r .

67

A CRISTO CRUCIFICADO

No

me m ove , meu

Deus , para quere r-Te

o C u que me hs um dia p r o m e t i d o ;
e ne m me mov e o in fe rn o to t e m i d o
para d eix ar , por isso, de of en de r- Te !
Tu me m o v e s , Sen ho r, m o v e - m e o ver-Te
pr e ga d o nessa

cruz e e s c a r n e c i d o ;

m ov e - m e no Teu corp o to fe ri d o
ver o suo r de a gonia que ele v e r te
.
M o v e s - m e ao Teu amo r de tal m a n e i r a
que a no haver o Cu ainda te a ma ra
, e a no haver o in fe rn o te t e m e r a .
Nada me ten s que dar po r qu e Te q u e i r a ,
que se o que ous o e sp e r a r no e s p e r a r a
, o m e s m o que Te quer o Te qu i se r a !

(De poeta espanhol no identificado.


Trad. de Manuel Bandeira)

69

V AS PENAS ETERNAS

P r e t e n d e m o s agora m o s t r a r aos no sso s ir m o s pro


t e s t a n t e s po r qu e no p o d e m o s a ce i ta r a idia das penas
e t e r n a s , tal co m o e n s i n a d a pelo s ramo s o r t o d o x o s do
C r i s t i a n i s m o . Ped i mo s que nos si ga m e m noss o arra zoa
do co m m u i t a c o m p r e e n s o e s e n s i b i l i d a d e , um a vez que
v a m o s i n gr e ssa r num a re a que no dev e se r d e sb r a v a d a
apenas co m a razo, ma s s o b r e t u d o co m o c o r a o . Refle
te-se co m a m e n t e , mas se n te- se por um c o m p l e x o de im
p ul so s n t i m o s da alm a a que v u l g a r m e n t e se ch a m a co
r ao . Ento t e m o s de m a n t e r a b e r ta s as p or ta s da per
cep o , mas t a m b m , e p r i n c i p a l m e n t e , as da i n t u i o .
Diz a P si co l o gi a que a p e r ce p o a p r o j e o na con s
ci n ci a de um fat o ex te r n o f o ca l i za d o pela a t e n o ; e
que a i n tu i o um a f o r m a de p e r ce p o que no passa pel o
r a c i o c n i o . C om o est a l t i m a d e f i n i o nada d e f i n e , ten
t a r e m o s a p r o x i m a r - n o s do se n t i d o real di zen do que a in
tui o a ca p t a o de um f e n m e n o pelo i n c o n s c i e n t e
se m pr vi o t r n s i t o pelas via s d a r e f l e x o . N a v e r d a d e ,
qua n to s e quo v a l i o so s c o n h e c i m e n t o s nos ch e g a m pela s
ver ed a s i n tu i t i v a s s e nos p o m o s e m s i n t o n i a co m suas fon
te s e t e r n a s ! . . .
A s s i m , p e d i m o s aos q u e r i d o s ir m o s que nos aco m p a n h e m nest a jo r n a d a m e d i t a n d o sobr e ce r ta s v e r d a d e s
co n s t a n t e s da Bb lia e que no f o r a m e s cr i t a s apenas como m er o s c o n c e i t o s f i l o s f i c o s , mas com o e n s i n a m e n t o s
reais, d e s t i n a d o s a mu da r o c o m p o r t a m e n t o dos h o m e n
s
71

quando este s a t i n g i r e m o e st g i o i n t e l e c t u a l e mora l


ne
ce s s r i o para c o m p r e e n d - l o s e a s s i m i l - l o s .
Deus amo r ( 1 . a
Joo 4:16 ) e esse amo r se
r e f l e t e na a tr a o u n iv e r sa l que i n te r l i g a toda s as co i sa s
, desd e os e l t r o n s em seu gir o no i n t e r i o r do t o m o , at
as ga lxia s co m seu s i m e n s o s ca m po s g r a v i t a c i o n a i s
a tr a v s do e sp a o i n f i n i t o . E est a c o n c e p o no p ar ec e
envolve r
n e n h u m laivo de " p a n t e s m o " , poi s a l gi ca e a
razo nos_
d i ze m que o P e n s a m e n t o - C r i a d o r atua se m
ce ssa r em to dos o s q u a d r a n t e s d o U n i v e r s o e , af in al ,
co m o diss e o a p s t o l o Paulo : " N e l e v i v e m o s e nos
m o v e m o s e existi
m o s " ( Ato s 1 7 :2 8) . Co m esse
mesm o pensamento , assi m
se e x p r i m i u o gra nd e poet a
G u e r r a Ju n q u e i r o no seu ins
pi ra d o p o e m a " O M e l r o "
:
"Tud o o que ex ist e i m a c u l a d o e san to
, h em tod a m i s r i a o m e s m o pr an t o
e em tod o co r a o um gr i t o i gual .
Deu s s e m e o u d 'al m a s o u n i v e r s o to d o
, tud o o que viv e e ri e can t a e ch o r a ,
tud o fo i fe i t o co m o m e s m o lodo,
p u r i f i c a d o co m a m e s m a a u r o r a . . .
Oh! m i s t r i o sa gra d o da e x i s t n c i a
,
s hoje eu te a d i v i n h o ,
ao ve r que a alm a te m a m e s m a e s s n c i a ,
pela dor , pelo amor , pela i n o c n ci a ,
que r gua rd e u m b e r o , que r p r o te j a u m
ni nh o . S hoje eu sei que em tod a c r i a t u r a ,
desd e a mai s bela at a mai s i m p u r a
, o u num a p o m b a o u num a fer a b rav a
,
Deu s ha bi ta , Deu s so n h a , Deu s m u r m u r a . . .
Ah ! Deu s be m maio r d o que e u
julgava!.. .
Qu e le mo s na Bbl ia? " D eu s que r que to do s o s ho
mens s e s a l v e m e c h e g u e m a o c o n h e c i m e n t o d a Ver d a d e .
(1. Tim . 2 : 3 / 4 ) . Ora , o que Deu s quer, f a t a l m e n t e se rea
l i za , p or qu e a Sua Von ta d e s u p r e m a , no est su j e i t a s
c o n t i n g n c i a s p r p r i a s da v o n t a d e h u m a n a . Eu poss o "que
r e r " , ma s de qua n ta s co i sa s d e p e n d e a r ea li za o da mi
nha v o n ta d e ! A s s i m , o me u " q u e r e r " no pass a de um "de
s e j o " ne m s e m p r e r e a l i z v e l , po r qu e s u j e i t o s l i m i t a
e s i n e r e n t e s m in h a i m p e r f e i o . Ma s a v o n t a d e de
Deu s caus a g e r a d o r a , p o r q u a n t o Ele i n f i n i t o em to do
s o s seu s a t r i b u t o s , d o c o n t r r i o no seri a p e r f e i t o .
Portan
to , i n a d m i s s v e l a mai s leve r e s t r i o
sua so b e r a n a
72

vontade, da o afirmarmos que tudo o que Ele quer neces


sariamente acontece.
Se Deus amor, os Espritos sados de suas mos
onipotentes so fruto desse trabalho de amor, sendo cria
dos ignorantes e naturalmente imperfeitos, a fim de que,
atravs das experincias da vida, possam elevar-se gra
dualmente em conhecimento e virtude, para retornarem
afinal ao seio do Criador e participarem da Sua glria, no
concerto dos Espritos Puros. Quer Ele transmita o sopro
da vida a cada novo ser no instante da concepo (ou no
perodo entre a concepo e o nascimento), como pensam
os irmos evanglicos, quer essa criao tenha sido bem
mais remota, como entendemos ns, no que todos con
cordamos que samos das mos do nosso Pai Celestial
envoltos na aurola do Seu amor infinito, pois se "Deus
amor", tudo o que sai das Suas mos produto desse
amor, que extravasa em catadupas de luz atravs da eter
nidade dos tempos e da imensido dos espaos.
Se esse o quadro que nos pintam a imaginao e a
esperana e no podemos conceb-lo de outra forma
lcito concluir que esse Ente de afeio e de bonda
de s pode criar as almas para faz-las felizes e para que
um dia participem da Sua glria, de modo algum para tor
n-las desgraadas, ou para as condenar a sofrimentos
eter nos. Portanto, no nos parece lgico supor que
esse Pai amoroso, sendo onisciente, e pois conhecendo
de ante mo o destino das almas por Ele criadas,
sabendo que, segundo a ortodoxia crist, a esmagadora
maioria delas ser fatalmente condenada perdio
eterna, mesmo as sim continue gerando criaturas to
frgeis, to suscet veis de sucumbir s tentaes,
quando lhe seria mais f cil, uma vez que onipotente,
faz-las mais perfeitas, ou pelo menos mais resistentes
ao mal.
Da o no aceitarmos, ns espritas, a doutrina das
"penas eternas", visto nos parecer incompatvel com a
suprema bondade e a suprema justia, qualidades excel
sas e essenciais do nosso Criador e Pai.
Alega-se em defesa da eternidade das penas que a
gravidade da falta diretamente proporcional importn
cia da pessoa ofendida, e que assim uma ofensa dirigida
a um ser infinito como Deus seria tambm infinita, impli
cando uma punio igualmente infinita. Mas esse argu
mento especioso, porque sendo o homem um ser finito,

73

d e mod o a l gu m po de ri a c o m e t e r um a o fe ns a i n f i n i t a ,
de
sort e que a o f e n s a no gu ar d a relao co m a
p e s so a do o f e n d i d o , mas co m a ca p a ci d a d e do o f e n s o r .
Nas p r p r i a s n o r m a s do noss o D i r e i t o Penal ( ar ts . 22 a
24), o b se r v a - se a " i n i m p u t a b i l i d a d e " do d e l i n q e n t e por
c i r c u n s t n c i a s de
idade, p e r tu r b a o de
s e n t i d o s ou al ie na o m e n t a l . Per
g u n t a m o s : Pode
a l gu m de bo m sen s o e no plen o d o m n i o
das sua s
f a c u l d a d e s sen ti r - se o f e n d i d o pelas d i a t r i b e s que lhe di ri j
a u m bri o o u u m a li en ad o m e n t a l ? Pode u m adul t o
c o n s c i e n t e se n ti r - s e a t i n g i d o pelas i n j r i a s que lhe di
rija um a cr i an a de t e n r a idade? No e x i st e a um a tal
des p r o p o r o d e m a t u r i d a d e i n te l e c tu a l s u f i c i e n t e para
e li d i r
qu a l q u e r p o s s i b i l i d a d e de a gr av o? E no
infinitament e
maio r a d e s p r o p o r o qu e ex ist e entr
e o Ser S u p r e m o e
a minh a i n si gn i f i c an t e pessoa ,
do que a e x i s t e n t e en tr e
mi m e um a cr i a n ci n h
a
que mal c o m e a a ensaia r seu
s p r p r i o s pa sso s ? Ento co m o poss o eu , Es p r i t o
i mp er f e i to , a s si m cr ia d o por Ele e que mal e n ga t i n h a
em su a p e r e g r i n a o pelo s ca m i n h o s d o
a p e r f e i o a m e n t o moral ,
com o poss o o f e n d e r o
Todo Pod er o so ao pon t o de mere ce r um a co n d e n a o a
penas se v e r a s e i n e x t i n g u v e i s , por
d e sl i ze s
r e s u l t a n t e s da i m p e r f e i o i n e r e n t e m in h a pr pria
na ture za h um an a ? No e st a r i a a a s e v e r i d a d e da pe na
em brutal d e s p r o p o r o co m a gr a v i d a d e da fal ta?
E o pior que, e n qu a n t o Jesu s nos vei o e n s i n a r a
ama r os n osso s i n i m i g o s , a pe rd oa r i n d e f i n i d a m e n t e as
o f e n sa s , a ve r no Pai C e l e s t i a l um ser c o m p a s s i v o e mi
s e r i c o r d i o s o , se m p r e p r o n t o a a co l he r um filh o que se
t r a n sv i a (ver pa r bo la do Filho Pr d i g o ) , esse Deu s qu
e a o r t o d o x i a cr i s t nos i m p i n g e de um a s e v e r i d a d e ex
t r e m a , c o m i n a n d o penas que n e n h u m t r i b u n a l hu ma n o
s u b s c r e v e r i a , e ainda por cim a i r r e m i s s v e i s , de nada
a d i a n ta n d o , aps a m o r te , o a r r e p e n d i m e n t o dos por ess a
form a c o n d e n a d o s . . .

.O ra , ns sa b e m o s que a e x p e r i n c i a na carne , por


p r o l o n g a d a que se ja , no passa de um i n sta n t e fugaz em
fac e d a e t e r n i d a d e . Ento t e m o s d e f o r o s a m e n t e c o n c l u i r
que a co n d e n a o a um a e t e r n i d a d e de s o f r i m e n t o s por
f al ta s c o m e t i d a s d ur an t e to breve t e m p o , no se coadu
na co m a idia de um Deu s ju st o , m i s e r i c o r d i o s o e in fi ni
t a m e n t e b o m . E se Deus p er do a ao cu lp ad o que se arre
pende de seu s erro s no cur s o da vid a t e r r e n a , por qu e
no poder faz-lo em re la o aos que se a r r e p e n d e m de74

poi s da m o r t e ? De que s e r v i r i a ,
en t o a " p r e g a o do
Ev an ge lh o aos m o r t o s , a que alud e o a p s t o l o Pedro em
sua e p s t o l a ? (1. Pedro 4 :6) . Pe r gu n ta - se : D e p o i s da m o r t
e o se r c o n s e r v a a su a i n d i v i d u a l i d a d e ou no?_Pode
pe nsar , s e n t i r ,
r a c i o ci n a r ? Pode a r r e p e n d e r - s e de seu s
er ro s ? Se se a r r e p e n d e , por que no pode se r p e r d o a d o ?
Qu e Deu s mi s e r i c o r d i o s o esse , que s p er do a as
fa l ta s de seu s fi Ihos d u r a n t e a vid a t e r r e n a , qu e
u m t i m o , e no p e r d o a
d u r a n t e a vid a e s p i r i t u a l ,
que dur a a e t e r n i d a d e ? Se Deu s
c rio u o s h o m e n s par
a a Sua g l r i a ( Isa a s 4 3 :7 ) , po r qu e co n d e n a r a penas
e te r n a s a qu e le s que o i n v o c a r e m ? (Joel 2 :3 2 ) . Ond e est
o os f u n d a m e n t o s da idia de que Deu s
s a te n d e
aos p e c a d o r e s d u r a n t e a vid a co r p r e a ? C o m o e n te n d e r
" a m i n h a ira no du ra r e t e r n a m e n t e " (Jer. 3 :12) ,
se
as alma s so co n d e n a d a s pel a e te r n i d a d e ? Co m o pod e
a l g u m " a m a r a Deu s sobr e toda s as c o i s a s " ( De u t .
6:5) ,
s e e n t e n d e r que ess e Deus um t i r a n o , que
co n d e n a o p ecad o r a penas e te r n a s e no lhe p e r d o a r
aps a m o r t e ,
por mai s que s e a r r e p e n d a ? U m ta l Deu
s no p o d e r i a se r am ad o , mas apenas t e m i d o ( Sa l m o
89:7) .
O p r p r i o Jesu s fo i p re ga r aos E s p r i t o s em pr i s
o (1. Pedro 3 :19). Por que fo i Ele pr e ga r, se os m o r t o s
no se a r r e p e n d e m ? O b s e r v e - s e que no se tr a t a da
expres
so " m o r t o s em d e l i t o s e p e c a d o s " , pois log
o o verscul o
s e g u i n t e e s c l a r e c e : "O s quai s
n o u tr o t e m p o f o r a m deso
b e d i e n t e s , qu an d o a
l o n g a n i m i d a d e de Deu s e s p e r a v a , nos
dias d e N o " .
P o r t a n to , E s p r i to s que h a v i a m vi v i d o n a
Terr a ao
t e m p o de No e a que m Deu s c o n c e d e u nov a
o p o r t u n i d a d e , a tr a v s da p r e ga o de J e s u s . E s e o
destin o dos m o r t o s i r r e m i s s v e l , po r que se
b a ti za v a m po r
eles os p r i m i t i v o s cr i s t o s ? (1. C or .
1 5 :29 ) . Ve j a m o s de
que f o r m a falo u sobr e o a s su n t
o o te l o g o a n gl i ca n o W. W A L K E R :
" O r a e s e m favo r do s m o r t o s , e m ge ra l , e me
m o r i a i s n a f o r m a d e o f e r ta s e f e t u a d a s nos ani
v e r s r i o s d o se u p a s s a m e n t o , era m c o m u n s j n o
c o m e o d o s cu l o I I . " ( " H i s t r i a d a Igreja Cris
t " , pg . 125).
" Qu an t o a o b a t i s m o , i n s t i t u i o a n te r i o r a o Cr i s
t i a n i s m o , e m b o r a Paulo no o c o n s i d e r a s s e abso
l u t a m e n t e n e c e s s r i o sa l v a o (1. Cor. 1 :14-17),
seu c o n c e i t o a p r o x i m a v a - s e da noo de i n i c i a o
e sp o sa d a pela s
religie s d e m i s t r i o .
Seus
con75

v e r s o s e m C o r i n t o , pelo m e n o s , t i n h a m um a con
cep o quas e m gi c a d o rito , d e i x a n d o - s e b a ti zar
em lugar de seu s a m i go s j f a l e c i d o s , a fi m de
que os b e n e f c i o s do rit o a l c a n a s s e m a e s t e s . "
(1. a

Cor . 15:29 ) ( Ibd., pg . 127).

Se Deu s o n i p o t e n t e e o n i p r e s e n t e , no pode de ixa r


de ve r o qu e se passa em tod o s os r e c a n t o s do i n f i n i t o
U n i v e r s o e, p o r t a n t o , t a m b m o s o f r i m e n t o dos co n d e n a
dos no i n f e r n o . E se fic a a s s i s t i n d o ao s o f r i m e n t o dos in
f e l i ze s por Ele m e s m o c r i a d o s , a c l a m a r e m por p er d o
nu m a r r e p e n d i m e n t o i n t i l , e no se c o m o v e ante ess e
e s p e t c u l o d a n t e s c o , ess e Deus de um a i n s e n s i b i l i d a

d e e s p a n t o s a , que n e n h u m ser h u m a n o ,
por
empedernid o
que f o s se , ser i a capaz de m a n t e r .
Di ga m - no s, e m s c o n s c i n c i a , c o n c e b v e l que o
Deus cuj o e n s i n a m e n t o m i n i s t r a d o aos h o m e n s , a tr a v
s
d e Je su s , fo i o d e ama r at m e s m o aos i n i m i g o s
e perdoa r
i n d e f i n i d a m e n te a s o f e n s a s , c o n c e b v e l qu e
ess e Deu s
mande o s h o m e n s f a ze r e m i sso , e no
se j a Ele m e s m o capaz d e p e r d o a r , ne m capaz d e a co l h e r o
cl a m o r d e pe cadore s a r r e p e n d i d o s ? U m Deu s que a ss i m
e x e r c e con
tra cr i a tu r a s po r el e m e s m o ge ra da s um
a vi n ga n a i n f i n i ta, u m se r i n f i n i t a m e n t e v i n g a t i v o , e ,
p o r t a n t o , no
bondoso ne m m i s e r i c o r d i o s o e
c o n s e q e n t e m e n t e no
"D e u s . Pelo me no s '
no a qu e l e " D e u s d e A m o r " r e v e l a d o
aos h om en s po r
Je su s .
S h um a c o n c l u s o a ti ra r , e que os h o m e n s con
t i n u a m i d e a l i za n d o Deu s sua p r p r i a i m a g e m e seme
lh an a , a t r i b u i n d o - l h e as suas p r p r i a s q u a l i d a d e s e to
dos os seu s d e f e i t o s . E n t e n d e m o s que i m p i e d a d e pen
sa r e m Deu s n e s te s t e r m o s , p r i n c i p a l m e n t e e m fac e dos
e n s i n a m e n t o s to cl ar o s m i n i s t r a d o s pelo C r i s t o .
Ma s ainda no t u d o : Qual ser a s i tu a o das alma s
dos ju sto s c o n d u zi d a s b e m - a v e n t u r a n a e te r n a ? P e r d e m
c o m p l e t a m e n te a l e m b r a n a d a qu e l e s co m quem co nv i veram e m su a e x i s t e n c i a t e r r e n a , o u c o n s e r v a m viv a a
m e m r i a dos que f o r a m qui seu s pai s , seu s f i l h o s , seu s
j r m o s . seu s a m i g o s ? Se" e s q u e c e m tudo', d e que s e r v i r a
m
o s la os d e f a m l i a a s r e l a e s d e a m i za d e , o s
vin cu l o s
d e amo r qu e aqui c o n s t i t u r a m ? Ficar tud o isso
perdid o
para s e m p r e ? Ma s s e c o n s e r v a m a l e m b r a n a ,
a situa o
ficar i n f i n i t a m e n t e pior : Com o p o d e m
ele s go zar d e fe li - _
cid ad e p e r f e i t a
sab en do
que
en te s q u e r i d o s est o a pade -

76

er t o r m e n t o s i n f i n d v e i s ? C om o pode um a me gozar
a
f e l i ci d a d e dos ju st o s , te nd o c o n s c i n c i a d e qu e u
m filho
muito a ma d o ja m a i s p od er c o m p a r t i l h a r d a
su a v e n t u r a
n o cu , po r qu e foi c o n d e n a d o a so f r e
r e t e r n a m e n t e n o in
ferno?
i

Eis po r qu e ns , e s p r i t a s , no p o d e m o s ace i ta r a dou


tr in a das penas e te r n a s , p or qu e ela no s e co a d u n a co
m a idia de um Deu s j u s t o e m i s e r i c o r d i o s o . A esto doi s
a t r i b u t o s a p a r e n t e m e n t e c o n f l i t a n t e s . C om o pod e Deu s
se r j u s t o e ao m e s m o t e m p o m i s e r i c o r d i o s o ? que
sen
d o j u s t o Ele no d e i x a se m p un i o n e n h u m
a o f e n s a , co m o no deix a se m r e c o m p e n s a n e n h u m at o
meritrio . E
send o m i s e r i c o r d i o s o , no deix a que
seu s f i l h o s s o f r a m
pela e t e r n i d a d e . A c r e d i t a m o
s que Ele

i n f l e x v e l
para
co m o p e ca d o r
e n d u r e c i d o , ma s
s e m p r e pr on t o a a co l h e r os que a
q u a l qu e r t e m p o se
arrependa m e
implore m
o
per
do de suas f a l t a s . A Ju s ti a Di vi n a se faz se n ti r dando ao
p e n i t e n t e novas o p o r t u n i d a d e s d e re pa ra r o s erro s p ra ti
cad o s , de r ef a zer sua s e x p e r i n c i a s , de r e s s a r ci r as ofen
sas e p r e j u z o s que tenh a ca u sa d o ao seu p r x i m o . Para
as alma s sa da s das mo s do C r i a d o r h s e m p r e um a es
p e r a n a , no mai s a t e r r v e l i n s c r i o i m a gi n a d a por
Dan
te no p r t i c o do i n f e r n o : " L a s c i a t e ogni spr an za voi
ch 'en - t r a t e ! " , po r qu e Deu s Pai e Ele que r que to do s os
homen s
se s a l v e m e o que Ele, quer, j o d i s s e m o s ,
infalivelment e
acontece .
Ma s h ainda o u tr o pon t o a c o n s i d e r a r : Se nos pare
ce a b su r d a a co n d e n a o a penas e t e r n a s por f al ta s co
m e t i d a s co m o r e s u l t a d o das i m p e r f e i e s i n e r e n te s al
m a h u m a n a , ou , no raro , por i n f l u n ci a d o p r p r i o mei o
em qu e cada um viv e u sua e x p e r i n c i a t e r r e n a , o que po
d e r a m o s di zer d a tes e a br aad a por n osso s i r m o s evan
g l i co s , qu e c o n d i c i o n a m a p e r d i o e t e r n a , no a tai s ou
quai s o f e n sa s p e r p e tr a d a s d u r a n t e a vi da , ma s ao s i m p l e s
fato de no a c e i t a r e m a m e d i a o de Jesu s nos t e r m o s em
que p re gad a pel a o r t o d o x i a cr i s t ?
No p r e c i s o que nos v e n h a m cita r os i n m e r o s ver
s c u l o s em que o M e s t r e e seu s a p s t o l o s a f i r m a r a m qu e
tod o a que l e que nele cr e s s e te r i a a vid a e t e r n a . G o s ta r a
mos ap en a s d e p e r g u n t a r : E m que co n s i s t e e x a t a m e n t e
"crer e m J e s u s " ? Pra ns, a co l h e r n o cor a o o s seu s
e n s i n a m e n t o s e pa ssa r a vi v e r d e a co rd o co m o s seu s prec e i t o s . E o que foi , r e a l m e n t e , que Ele e n si n o u ? Quais
os
77

preceitos que ministrou? Ensinou a amar at mesmo aos_


inimigos, a perdoar e esquecer as ofensas, a extirpar do
corao o egosmo e o orgulho, a fazer aos outros o que
queremos que eles nos faam, a sempre retribuir o ma|
com o bem, socorrer os irmos em suas necessidades
sem visar a qualquer recompensa, enfim, a compreender,
servir e perdoar, perdoar i ndefinidamente...
At mesmo na parbola das ovelhas e dos bodes, a
que se refere o evangelista Mateus (25: 31-45), Jesus colo
cou como condio nica da salvao a prtica do amor
nas relaes com o prximo. Quem observar esse precei
to ter o reino de Deus no corao, e quando cada ser hu
mano se compenetrar desta verdade e promover sua re
forma ntima, a Humanidade inteira estar reformada e o
reino do cu se instalar na Terra.
Chegaremos um dia a esse glorioso evento? Chega
remos sim, sem a menor dvida, porque a semente do
Evangelho no foi plantada em vo e se aparentemente
demora em germinar, que dois ou trs milnios nada so
diante da E ternidade... Pergunta-se. ento: Sero os se
res daqueles tempos futuros mais privilegiados que os da
poca atual e todos os seus predecessores? De modo al
gum, pois essa Humanidade ser a mesma de hoje e de
ontem, "porgue somos de ontem eo ignoramos" (J 8:9);
a mesma Humanidade que vai aprendendo e se aprimo
rando em sucessivas e proveitosas experincias, atravs
de lutas e de sofrimentos, caindo e se reerguendo, pur
gando suas faltas resgatando seus erros, var aos poucos
assimilando os divinos ensinamentos, crescendo em conhecimento (progresso intelectual) e em virtude (progres
so moral) at um dia atingir a perfeiao dos Espiritos Pu
ros, irmanando-se ao Cristo e integrando-se ao Pai.
Dizei-nos: No muito mais lgica e muito mais su
blime essa perspectiva do que a doutrina que supe:
"um pequeno nmero de "eleitos" entregues
contemplao perptua, enquanto a maioria das
criaturas condenada a sofrimentos sem fim no
inferno? Como pungente, para os coraes amo
rosos, a barreira que ela coloca entre os vivos e
os mortos! As almas felizes, dizem, s pensam na
sua felicidade e aquelas que so infelizes somen
te nas suas penas. de admirar que o egosmo
reine sobre a Terra, quando no-lo mostram no pr-

78

pri o cu? C o m o , po i s , e s t r e i t a a idia que ela


nos o f e r e c e da gr an de za , do pode r e da b on da d e
de D e u s ! " ( K A R D E C , em " O C u e o I n f e r n o " , 2
ed. L AKE, pg . 3 8).
A c r e d i t a m o s haver d e m o n s t r a d o que a d o u t r i n a das
penas e te rn a s no cond i z co m a idia que f a ze m o s de
Deus, alis e x p r e s s a m e n t e e n si n a d a por Je su s : a de um
Pai de amo r e de m i s e r i c r d i a . C o n tu d o , os n osso s i r m o s
e v a n g l i co s se ap e ga m d e m a s i a d a m e n t e le tra da Escri
tur a e g o s t a m d e re pi sa r e x p r e s s e s co m o "f o g o e t e r n o " ,
"geena d e f o g o " , e t c , com o prov a d e e t e r n i d a d e das pe
nas . Basta co n su l t a r u m d i c i o n r i o q u a l qu e r , para v e r i f i
car que a pa lav ra " e t e r n o " c o m p o r t a vr ia s a c e p e s , sig
n i f i c a n d o no s o m e n t e " a q u i l o que no te m f i m " , co m o
t a m b m "alg o d e du ra o i m p r e c i s a " , o u " a q u i l o d e que
no se co n h e c e o t e r m o " . A l g u n s e x e ge t a s ch e g a m a dis
t i n g u i r " e t e r n i d a d e " d e " e v i t e r n i d a d e " , c o n c e i t o est e pe
culiar c o n t i n g n c i a h u m a n a , d e s i g n a t i v o de "u m t e m p o
i n d e f i n i d o " o u "u m t e m p o cu j o l i m i t e s e d e s c o n h e c e " .
A s s i m f o i , po r e x e m p l o , a " a l i a n a e t e r n a " e st a b e l e
cid a po r Deu s para a casa de Davi (2." Sam . 2 3 :5 )
, a s si m fo i co m o s L evi ta s e s c o l h i d o s "p a r a s e r v i r e m
p e r p e tu a
m e n t e " ao Sen ho r (1. C r n . 15:2) . cer t o
que Je su s dis
se : " Id e , m a l d i t o s , para o fog o
e t e r n o " , ma s no d i s s e :
"Id e e q u e i m a i
eternamente" ,
po r qu e ainda que o fog o
q u e i m a s s e pela e t e r n i d a d e , isso
no
i m p l i c a r i a que
o
co n d e n a d o ali d e v e s s e p e r m a n e c e r para tod o o s e m p r e
.
O fato de que s e m p r e haver p r i s e s no que r dizer
que um p r i s i o n e i r o dev a fica r na pr i s o por tod a a
eternidade .

E por falar em p r i s o , c o n s i d e r e m o s o qu an t o a Hu
m a n i d a d e te m p r o g r e d i d o no que r e s p e i t a p un i o dos
c r i m i n o s o s : A pena , que desd e a mais r e m o t a a n ti g u i d a d e
at os t e m p o s r e c e n t e s ti nh a o car te r de um ca s t i g o ,
hoje te m por o b j e t i v o a r e i n t e g r a o do d e s a j u s t a d o ao
corp o s o c i a l , tant o que nas p e n i t e n c i r i a s j no se alude
aos d e t e n t o s co m o " c o n d e n a d o s " , e si m com o " r e e d u c a n d o s " . Ento, p e r g u n t a m o s : Ser a j u s t i a t e r r e n a , que
por ess a f o r m a se h u m a n i za , c o n s i d e r a n d o o c r i m i n o s o
co m o u m " d e s a j u s t a d o s o c i a l " , qua se s e m p r e u m p r o d u t o
da m i s r i a , da f al t a de i n s t r u o , de c o n d i e s m e s o l g i cas a d v e r s a s , ser ess a j u s t i a mai s p e r f e i t a , o u mais
c o m p r e e n s i v a , do que a Ju s t i a Di vi na ? L e m b r e m o - n o s
das p a l av r a s de Je su s : "Se vs , send o ma u s , sab e i s
dar

79

boas coisas aos vossos filhos, quanto mais vosso Pai Ce


l e s t i a l . . . " (Lucas 11: 13). Enfim, tem cabimento pensar
que est sujeito ao fogo do inferno at mesmo aquele que
chamar o seu irmo de "tolo"? (Mateus 5:22).
Argumentam ainda os telogos que, para entender co
mo "durao indefinida" a expresso "suplcio eterno",
preciso atribuir idntico sentido expresso "vida eter
na", ambas citadas no mesmo versculo (Mat. 25:46). Ora,
perguntamos: Para que cria Deus as almas, para faz-las
felizes ou desgraadas? Acaso seria justo e bom um Deus
que as criasse para submet-las a sofrimentos eternos?'
Ento lgico supor que Ele as cria para a eterna felici
dade e que os sofrimentos por que devem passar so ne
cessrios ao seu aperfeioamento e purificao. Alis ,
tais sofrimentos no so impostos por Deus, mas resul
tam das faltas cometidas, pois o ser humano colhe aquilo
que semeia e. como sabemos, "a semeadura livre, ms
a colheita obrigatria" . Ento, se os sofrimentos tem
por objetivo o resgate das faltas, claro que devem ser
temporrios, desaparecendo com a reparao do mal pra
ticado. tambm claro que para um Esprito obstinado
em seus erros os sofrimentos persistiro enquanto no
houver arrependimento e resgate, tendo em tal caso dura
o indefinida.
Diletos irmos evanglicos: Os preconceitos enraiza
dos em vossas mentes impedem mediteis sobre assuntos
religiosos com iseno e esprito critic . A qualquer ida
estranha aos cnones consagrados como rrfatri d f" ,
receais estar sendo tentados por Satans, essa figura sim
blica do mal. E no entanto, para que vos concedeu o Pai
inteligncia, se no foi para raciocinar?' Por que receais
sair no encalo da Verdade, se o prprio Cristo disse: "Conhecereis a Verdade e a Verdade vos libertar"? ,(Joo
8:32).
Se os que negam a preexistncia da alma ousassem
refletir... Sim, porque a tendncia deixar a mente aco
modada s idias estabelecidas, seguir as regras fixa
das pelos que pensaram antes, principalmente em mat
ria de religio. Porque para pensar necessrio ter gar
ra, a reflexo lgica por vezes traz perturbao, pode que
brar antigos tabus e abalar convices tidas como "ver
dades" secularmente arraigadas...
Ento, se ousassem pensar mesmo dentro do seu
80

ponto de vista ortodoxo raciocinariam assim: "Meu Es


prito foi criado por Deus no momento da concepo (ou
no do nascimento, se o preferirem), criado para uma vida
terrena que em certos casos pode at ser amena, mas que
em geral representa um fardo pelos esforos que exige,
pelas responsabilidades que envolve, pelos dissabores que
acarreta durante toda a existncia. Ora, eu no pedi para vir
ao mundo, no fui consultado a respeito, logo a minha vida
resultou de um ato de arbtrio do Criador. Ningum per
guntou se eu estava disposto a enfrentar as vicissitudes
da existncia. E se no curso desta eu cometer faltas gra
ves e no dispuser de tempo ou por qualquer circunstn
cia no for induzido a um arrependimento eficaz, ou, mes
mo sem ter cometido tais faltas, se apenas no seguir de
terminadas regras religiosas, ou se a minha razo no se
amoldar a certas normas tidas como verdades ou meios
de salvao, ou mesmo se, simplesmente, eu no tiver si
do predestinado desde a fundao do mundo para compar
tilhar a sorte dos eleitos, ento estarei irremediavelmente
condenado a sofrimentos terrveis, bem maiores que os
experimentados aqui na Terra e com a agravante de, ao
contrrio destes, serem destinados a durar para todo o
sempre! Que fiz eu para merecer to cruel tratamento?
Por empedernido delinqente que fosse, como possvel
rotular de justa uma tal punio?"
E no entanto, o quadro delineado na Bblia no nos
pinta Deus como um carrasco das suas criaturas. Desde
o Velho Testamento, mas principalmente com Jesus, o nos
so Criador e Pai nos apresentado com feies inteira
mente diversas. Abstrados os rompantes de fria do
Jeov judaico, evidente concepo mosaica destinada a in
timidar homens contumazes em rebeldia e desobedincia,
o que notamos que Deus os castigava, mas estava sem
pre pronto a perdoar quando se arrependiam. Vejam-se os
profetas, principalmente os maiores. Os judeus tinham
noo muito vaga da sobrevivncia, se que tinham algu
ma, por isso as punies e recompensas eram todas na
existncia terrena. Jesus trouxe a revelao da vida espi
ritual e com ela a noo grandiosa de Deus em toda a sua
plenitude de amor. Vejamos se as seguintes passagens
roboram a esdrxula idia da punio eterna:
Salmo
22:27 - "Toda a terra se converter ao
Senhor e todas as naes ado
raro a sua face."
81

Isaias

Jerem .

49:15 - "Aca s o pode um a m u l h e r s e


es qu e ce r do filh o que ainda
ma ma , de so r t e que no se
co m p a de a do f i l h o de suas
e n tr a nhas? Pois
ainda que ela vies se a se
e s q u e c e r dele , eu , toda via ,
54 : 7
no m e e s q u e c e r e i d e t i . "
"Por u m m o m e n t o t e d e sa m p a

rei , ma s t o r n a r e i a
55 : 7 a co l h e r - t e co m
gr an d e m i s e r i c r d i a . "
" D e i x e o p e r v e r s o o seu cami
66:13 - nho, e vo l te - s e para Deus ,
que ric o em p e r d o a r . "
" C o m o a l gu m a que m a su a
me c o n s o l a , eu vo s co n so l a
rei. "
29:13 -

" Bu sca r - m e - e i s e me a ch a r e i s
qua nd o me b u s c a r d e s de cora
o. "

31 : 3 - " C o m amo r e te rn o t e a m e i , por


isso c o m p a d e c i d o de t i te atra
a mim. "

Ezeq.

Miqua
s

Joe l

M a te u s

82

31:34

" Por qu e tod o s m e c o n h e c e r o ,


de sd e o m e n o r at o maior, per
do ar e i as m a l d a d e s de todo s e
no me l e m b r a r e i mai s dos seu s
pecados. "

33:11

"Jur o pela m in h a vi da , diz o Se


nhor, que no quer o a m o r t e do
m p i o , ma s que ele s e c o n v e r t
a e viva. "

" O Sen ho r no r e t m a sua ira


para s e m p r e , po r qu e te m pra
zer n a m i s e r i c r d i a . "
2:32 - " Po r qu e tod o a que l e que invo
car o nom e do Sen ho r , ser sal
vo . "

7:18 -

6:14
e 15

"S e p e r d o a r d e s aos h o m e n s as
suas o f e n sa s , t a m b m o vo ss o
Pai C e l e s t i a l p e r d o a r vo ssa s
ofensas. "

7:11

"Poi s se vs send o

mau s

sa-

Mateu s

bei s dar boas co i sa s aos v o s s o s


f i l h o s , qua n t o mai s vo s s o Pai
C e l e s t i a l dar boas co i sa s aos
que a s p e d i r e m . "
10:29
" N e n h u m p a s s a r i n h o ca ir e
m
e 31 - t e r r a , se m a v o n t a d e do
vo ss o Pai ( . . . ) ; no t e m a i s , pois , mai s
va le i s v s do que m u i t o s passa
rinhos. "
18:14 - "N o da vo n ta d e do voss o Pai
que n e n h u m d e s t e s p e q u e n i n o
s s e perca. "

Lucas

Ato s

Ro ma no s

6:35 -

"Ama i vosso s inimigo s ( . . . ) e


se r e i s f i l h o s do A l t s s i m o , o
qual b e n i g n o at par a os in
gr a to s e m a u s . "
15: 7 - " D i g o - v o s que h ave r mai s
ale- e 10
gri a no cu por m
pe ca do r que se a r r e p e n d e , do que por
99
ju sto s que no n e c e s s i t a m de
ar r e p e n d i m e n t o . '
17:30 - " M a s Deus ( . . . ) an un ci a agor a
a to do s os h o m e n s e em tod o
lugar que s e a r r e p e n d a m . "
2:11 - " P o r q u e para co m Deu s no h
a ce p o d e p e s s o a s . "
10:13 - "Po r qu e tod o a quele que invo
car o nom e do Sen ho r, ser sal
vo. "
11:32 - " Por qu e Deu s e n c e r r o u a tod o s
d e b a i x o da d e s o b e d i n c i a , par a
usar d e m i s e r i c r d i a para co m
todos .

Ef si o s

1. Tim .

2: 4
-

"Ma s

Deu s ,

que e

riqussim o

misericrdia ,
em
pelo
muit o
amo r co m que nos a m o u . . .
2 : 4 - " D e u s que r que t o d o s os ho
men s se s a l v e m e v e n h a m ao
conheciment o d a v erdade . "
4:10 - " P o r q u e t e m o s p ost o a noss a
e s p e r a n a n o Deu s v iv o , sa lvado r d e to d o s o s h o m e n s . "

83

2:11

Tit o

2.

"Po r qu e a gra a de Deu s se


h m a n i f e s t a d o ,
t r a ze n d o a
salva
o a to do s os h o m e n s . "

Pedro

1. Joo

3: 9

"Ele ( o Se nh or ) l o n g n i m o pa
ra c o n v o s c o , no q u e r e n d o que
n e n h u m s e p e r ca , ma s que
to c h e g u e m a o a r r e p e n d i m e n
dos
to. "

4:16

"D e u s a mo r ; e que m est


em a mo r , est em Deu s e Deu
sle.ne
"

E para c o n c l u i r , p e r g u n t a m o s : A c a s o a p a r b o l a d o
"c r e d o r i n c o m p a s s i v o " ( M a t . 18:34 ) no dep e c o n t r a a '
e te r n i d a d e das penas? " O seu Se nh o r o entregou aos ator
m e n ta d o r e s , at que pa ga ss e tud o qu an t o dev i a , l i m i t a n
do, p o i s , a p u n i o a o t e m p o s u f i c i e n t e par a o r e s s a r ci
mento d o dano .
V r i o s do s ch a m a d o s "Pai s d a I g r e j a " no a d m i t i a
m
a idi a das penas e t e r n a s . " P a r e c i a - l h e s " , a f i r m a
Vol ta i
re,
"absurd o
queima r
durant e a
e t e r n i d a d e um pobre ho me m po r have r f u r ta d o um a
c a b r a . " Ve j a m o s o que di sse
ra m a l gun s d e l e s :
So J e r n i m o , t r a d u t o r d a " Vul g a t a L a t i n a " :
" M u i t o s s u s t e n t a m que o s t o r m e n t o s te r o u m
fim ,
mas no m o m e n t o isso no dev e
se r dit o qu e le s
para os quai s o t e m o r ti l , a
fi m de que , pel o ter ror dos s u p l c i o s , c e s s e m
d e p ecar. " ( " O b r a s d e
S . J e r n i m o " , Ed .
B e n e d . Ill , co l . 514).
Clement e d e Alexandria :
" O C r i s t o S a l v a d o r op er a f i n a l m e n t e a sa lv a o de
t o d o s , e no apenas a de a l gun s p r i v i l e g i a d o s . O
so b e r a n o M e s t r e tu d o d i s p s , que r e m seu co n ju n

to , que r e m seu s d e t a l h e s , para que f o s s e


a ti n g i d o ess e fi m d e f i n i t i v o . " ( C i t . por M R I O
C A VA L C A N
TI DE M EL L O , em " C o m o os
Te l o go s R e f u t a m " ,
pg . 230) .
So G r e g r i o de N i c i a :
" Q u a n d o Deu s faz so f r e r o p e ca d o r , no por es
p r i t o de di o ou de v i n g a n a ; que r c o n d u zi r a al
ma a Ele, que a f on t e de tod a f e l i c i d a d e . O fog
o
d a p u r i f i c a o no dur a mais que u m t e m p o
con v e n i e n t e e o ni c o fi m de Deu s fa zer
definitiva 84

m e n t e p a r t i c i p a r e m todo s o s h o m e n s dos ben s que


c o n s t i t u e m a su a e s s n c i a . " ( Ib id . pg . 230).
N a m e s m a obr a o au to r M R I O C . MELL O cit a emi
n en te s f i gu r a s dos t e m p o s m o d e r n o s que s e t m i n s u r g i

do co n t r a a noo das penas e t e r n a s . Por e x e m p l o


:
" O t e l o g o c a l v i n i s t a PETIT PIERRE p re go u e es
cr e v e u que os c o n d e n a d o s t e r i a m um dia a sua
gra a , o se u p e r d o . I m p u s e r a m - l h e a r e t r a t a o
das suas t e o r i a s , ma s ele r e cu s o u e fo i d e p o s t o
pelo s seu s co le ga s d a i gre j a d e N u c h a t e l " (pg .
226).
" O c l e b r e e s c r i t o r i taliano Gi o v a n n i Papini e m
seu l t i m o livr o p r e t e n d e que De u s , e m su a infi

nit a b o n d a d e , p e r d o a r u m dia a o d i a b o . Ma s
logo se l e v a n to u a Igreja de Roma , para exi gi r do
ilus tr e e s c r i t o r um a r e t r a t a o . Para a Igre ja dit a
cr is
t Deus bo m apenas t e o r i c a m e n t e , s
sab e dar
bon s c o n s e l h o s , pois r e c o m e n d a a
seu s f i l h o s , pe
la boca de Je su s , p er do a r
as o f e n sa s s e t e n t a ve zes set e ve ze s , e no nos
d o e x e m p l o p e r d o a n d o a v e r m e s co m o ns. "
(Pg. 228).
Para c o n c l u i r , d e i x a m o s m e d i t a o dos l e i t o r e s al
gu m a s i n d a g a e s que , e m b o r a r e p e t i n d o c o n c e i t o s j an
t e r i o r m e n t e e x p e n d i d o s , s e r v i r o para fixa r o s p o n to s que
c o n s i d e r a m o s d e m ai o r r e l e v n ci a e m noss a a r g u m e n t a
o :

- Se Deu s i n f i n i t o em toda s as suas p e r f e i e s ,


t a m b m i n f i n i t a m e n t e j u s t o . En to, por qu e pre
d e s t i n a Ele a l gu m a s alma s e te r n a b e m - a v e n tu rana e o u tr a s e ter n a c o n d e n a o ? Ond e a infi
nit a Ju st i a ?

- Se Ele i n f i n i t o em toda s as suas p e r f e i e s , co


m o o n i s c i e n t e te m c o n h e c i m e n t o p r v i o d o d esti

no das a lm a s que vai c r i a n d o , e co m o


p r e s c i e n t e sab e qu e a maio r part e delas ser
co n d e n a d a p e r d i o e t e r n a . Por que, m e s m o
a s s i m , Ele con
ti n u a cr i a n d o ? Ond e a i n f i n i t
a Bondade?

- Se Ele i n f i n i t o em toda s as sua s p e r f e i e s ,


t a m b m o n i p r e s e n t e . Logo, tan t o est n o cu , con
t e m p l a n d o a f e l i c i d a d e dos e l e i t o s , co m o no infer
no, c o n t e m p l a n d o o s o f r i m e n t o do s c o n d e n a d o s
.
E co m o pod e fica r i n se n s v e l a
esse
sofriment o
85

por tod a a e te r n i d a d e ? Ond e a i n f i n i t a m i s e r i c r


dia?

86

- Se um p ecad o r pod e se a r r e p e n d e r dos seu s er ro s


d u r a n t e a vid a t e r r e n a , por que no po de r faz-lo
aps a m o r te ? No v e m o s n e n h u m a razo lgica
par a que no o p o s s a . Ento, por que Deus , que
m a n d o u que p e r d o e m o s i n d e f i n i d a m e n t e aos que
nos o f e n d e m , e que to c o m p a s s i v o para co m
os que ainda se e n c o n t r a m no plano f s i c o , t o
i n f l e x v e l co m os que j d e i x a r a m a Terra? Ser a
j u s t i a h u m a n a mai s e qu n i m e do que a j u s t i a
div in a ?

- Co m o e x p l i ca r a c o n d e n a o da H u m a n i d a d e i n te i
ra pelo err o de um s h o m e m , se Deu s diss e por
E ze qu ie l : " O filh o no pagar pel a m a l d a d e d o pai,
ne m o pai pela m a l d a d e do f i l h o ; a alm a que pe
car, ess a m o r r e r " ? (Ezeq. 18:20). E co m o pode o
san gu e de um j u s t o apagar os p ecad o s de tod o o
g ne r o h u m a n o ?

- Qu e ad ia n ta te r f , se a f i n d e p e n d e da v o n t a d e
do h o m e m , e no r e su l t a das o br as , por se r "u m
do m de D e u s " , e se ne m se q u e r n e c e s s r i a ,
um a vez que a sa l v a o p r i v i l g i o e x c l u s i v o de
alguns " e l e i t o s " ?

- Se as alma s salvas na b e a t i t u d e do cu conser


va m a l e m b r a n a dos que f o r a m seus p a r e n te s e
a m i g o s n a e x i s t n c i a t e r r e n a , co m o po de r o te r
f e l i c i d a d e plen a sab en d o que ente s q u e r i d o s es
t o s o f r e n d o t o r m e n t o s se m fi m n o i n f e r n o ?
Co
m o pode um a me c a r i n h o s a , que s e
sacrifico u
po r um f il h o r e b e l d e , d e s f r u t a r a b e m a v e n t u r a n a e te r n a , sa be nd o que u m filh o
e s t r e m e c i d o s e con
so m e em s o f r i m e n t o s
por tod a a e te r n i d a d e ?

ACAS O

ME
,

TORN O

VOS S O

D IZ END O

V ER D A D E ?

JUZO

INIMIGO
A

(Gal .

4:16 )

FINAL

S e n ta d o o Padre Ete rno em tr o n o r e f u l g e n t e ,


olhar se v e r o envi a a tod a a quel a g e n t e !
En qua n to anjos c a n t a m , o u tr o s vo lev an d o
ante a f i gu r a a u s te r a d ess e Ven e r a n d o
a s al ma s que d a t u m b a e m i g r a m a s su s t a d a s ,
ve nd o o t r i b u n a l so l e n e , m a j e s t o s o ,
e m que vo se r j u l g a d a s .
Doi s gru po s so f o r m a d o s ,
um de cada lado :
o da d i r e i t a , C u ; o da e s q u e r d a , A v e r n o
;
e Sa ta n s , ao can to , o c h i f r e
fumegante ,
e sp er a i m p a c i e n t e ,
impvido , arrogante ,
a " t u r m a " para o i n f e r n o .
A c o n c h e g a n d o o f i l h o , a alm a b e m - a m a d a
.
e que na te rr a for a algo
desassisada ,
um a m u l h e r se che g a e a su a prec e faz,
ro gan do ao Padre Eterno poup e do i n f e r n o
o pobr e do rapaz.
C of i a o Padre Eterno a longa barba branca
e os cu lo s a j u s ta n d o pont a do nari z,
o olha r d ir i g e ento pobr e d e s g r a a d
a e c o m p a s s a d o diz:

87

"O s anjo s vo levar- te a gor a ao Paraso


e dar-te a r e c o m p e n s a , o te u d e s ca n s o e t e r n o
.
Al i d e s f r u t a r s f e l i c i d a d e s m i l ,
p o r m te u f i l h o ma u ir para o i n f e r n o . "
Um anjo to m a o mo o e o leva a S a ta n s ;
p o r m a pobr e me , ao ve r p a r ti r o f i l h o ,
a f l i ta , co r r e a tr s !
E ao i n co r p o r a r - s e s h o s te s i n f e r n a i s ,
eis gr i t a o Padre Eterno em to m a s s u s t a d o r
: " M u l h e r , para ond e v a i s ? ! ! ! "
E o que p a s so u - se , en to ,
n i n g u m e s qu e c e m a i s :
"Eu vo u para o i n f e r n o , ao lado do me u f il ho
, a r e p a r t i r c o m i g o a sua d e s v e n t u r a !
A s l g r i m a s d e me , a s go ta s d o me u
p ra n t o a ca l m a r o no A v e r n o a su a
queimadura! "
"Eu deix o para t i ess e te u Para so,
ess a ma n s o c e l e s t e ond e o amo r s u r d o !
Ond e se goza a vid a a c o n t e m p l a r t o r m e n t o ,
onde a pa lav ra amo r r e p r e s a um a b s u r d o ! "
" E n t r e g a esse te u C u s me s m a l v a d a s ,
vis , que os f i l h o s j m a t a r a m para os no
cr iar, poi s s essa s m e g e r a s p o d e r o , n o
Cu ,
ouvi r gr i ta r seu s f i l h o s se m s e c o n s t e r n a r ! "
" D e s p r e z o ess e te u C u ! O me u amo r g r a n d e !
I m e n s o ! Assa z s u b l i m e ! E poss o te a f i r m a r
que se no te c o m o v e o p ra n t o l do i n f e r n o
,
e os que no A v e r n o esto so to do s f i l h o s t e u s
,
o me u amo r exced e o p r p r i o amo r de
Deus! "
E ante o e s t u p e f a c t o olhar do Padre Ete rn o ,
a m e b ei jo u o f il h o
. . . e fo i para o i n f e r n o . . .

(Benedito Godoy Paiva)


(Anurio Esprita de 1981)
88

VI A SALVAO

P e n sa m o s haver d e m o n s t r a d o n o c a p t u l o a n te r i o r
que
a d o u t r i n a das penas e te r n a s i n c o m p a t v e l co m
os atri
b u to s d e u m
Deus
i n f i n i ta m e n t e bom ,
infinitament e
just o
e
infinitament e
m i s e r i c o r d i o s o . Porque um Deu s que en
sin a
seu s f i l h o s a ama r os i n i m i g o s e p e r d o a r i n d e f i n i d a me n t e
as o f e n sa s , e n qu a n t o Ele p r p r i o c o n d e n a os peca dore s a
s o f r i m e n t o s e te r n o s , no a d m i t i n d o p o s sa m arre
p en de r- se aps a m o r t e , no um Deu s b o m . Um Deus que
co n d e n a a penas i r r e m i s s v e i s por f al ta s r e s u l t a n t e s da
p r p r i a i m p e r f e i o das alma s qu e Ele c r i o u , no um
Deu s j u s t o . E um Deu s que c o n t e m p l a po r tod a a e t e r n i
dade o cl a m o r dos c o n d e n a d o s no i n f e r n o , se m se como
ve r co m o s o f r i m e n t o de sse s d e s g r a a d o s , no pode se
r
u m Deus m i s e r i c o r d i o s o .
Agora vam o s a n a l i sa r a d o u t r i n a a do tad a para evi ta
r que a s a lm a s i n c o r r a m n a co n d e n a o e t e r n a , e aqui o
pro- bl em a se c o m p l i c a para os n osso s
i rm o s
evanglicos ,
poi s para eles a sa lv a o nada te m a ve
r co m a maio r ou menor gr a v i d a d e das f a l ta s , ne m co m
o s p r e d i c a d o s mo rais que cada u m p o s su a , ma s ni c a e
e x c l u s i v a m e n t e co m
a a ce i t a o o u r e j e i o d o
s a c r i f c i o p r o p i c i a t r i o d o Cris- ,
to. que d e r r a m o u
seu sa n gu e n o C a l v r i o para r e d i m i r a H u m a n i d a d e .
cert o que os v r i o s ramo s do C r i s t i a n i s m o " o r t o d o
xo " d i v e r g e m n o t o ca n t e aos e l e m e n t o s a s s e c u r a t r i o s d a
sa lva o . O s c a t l i c o s r o m a n o s , b a se a d o s n a f i l o s o f i a to
m i s t a , acha m que ta n t o a f co m o as obras c o n c o r r e m
pa89

ra a sa l v a o do s f i i s , se nd o t o d a v i a i n d i s p e n s v e l o sa
c r a m e n t o do b a t i s m o , se m o qual no se a l ca n a r a sal
va o e t e r n a . J a s i gre ja s di ta s r e f o r m a d a s d i v e r g e m u m
pouc o e m po n to s s e c u n d r i o s , achand o a l g u m a s ( Lu ter a
nos , Igre ja C r i s t ) que o b a t i s m o e s s e n c i a l sa l v a o ,
e n qu a n t o as d e m a i s e n t e n d e m que ele apenas c o n f i r m a a
co n d i o do s sa l v o s , o p e r a n d o - s e a sa lv ao e x c l u s i v a
m e n t e a tr a v s d a f , o u se ja , pela plen a a ce i ta o d o
Cris t o co m o sa l v a d o r .

.P ara ns , a ce i ta r Jesu s co m o sa l v a d o r ado tar o s seu s


ensinos co m o r o t e i r o d e v i d a , e n ch e r o cor a o d e amo
r e sair r e p a r t i n d o co m o p r x i m o , se m e x ce t u a r ne m
mes
m o o s que nos f a a m mal , p e r d o a r e e s q u e ce r a
s ofen sas, fazer aos o u t r o s a qu il o que g o s t a r i a m o s qu e
nos
f i ze s se m , s o co r r e r o s p ob re s
e m
suas
n e c e s s i d a d e s , en
fim, usar d e m i s e r i c r d i a co m t o d o s
, Este s f o r a m o s
e n s i n a m e n t o s d o M e s t r e , qu e
a c r e s c e n t o u : "S e sa be i s es ;
tas c o i sa s , b e m aventurado s
se r e i s
s e a s praticardes" .
(Joo
13:17) .
En to, s e p r a t i c a r m o s to da s esta s co i sa s , e s t a r e m o s
r e a l i za n d o o rein o de Deu s em n osso s c o r a e s . d i f ci l
fa z- lo? Si m , qua s e i m p o s s v e l n o e s t g i o atual d a Huma
n id ad e , e m cu jo s gr up o s so c i a i s c o n t i n u a m i m p e r a n d o o
e g o s m o e o o r g u l h o , os doi s m a i o r e s i n i m i g o s a co m b a

te r . Ma s o s h o m e n s vo l e n t a m e n t e c r e s c e n d o e m
con he
ci m e n to e e m v i r t u d e e h d e che ga r u m dia ,
fatalment e
ch e gar , e m que , p r e d o m i n a n d o e m cada
cor a o o s e n ti
mento d o amor , o reino d e Deu s
i n f a l i v e l m e n t e s e imp lan
tar n a T erra. Um a f a n ta s i a
u t p i ca ? No, d e mo d o a l g u m , pois o C r i s t o nao p l a n t a r i a a
s e m e n t e (Lucas 17:20-21)
s e no a n t e v i s s e a g l o r i o s a co l h e i t a p o r v i n d o u r a .
'
Os t e l o g o s s e m p r e t e n d e r a m a c o m p l i c a r as verda
des do Ev a n g e l h o , a d e s p e i t o de se r e m elas t o claras e
e x p l c i t a s . Esse p r o b l e m a da sa l v a o pel a f um dos
que mai s t m s u s c i t a d o c o n t r o v r s i a s n o sei o das p r p r i a s
i gr e ja s c r i s t s , e isso ve m desd e as eras a p o s t l i c a s , sa
bid o que houv e d i v e r g n c i a de i n t e r p r e t a o e n tr e Paulo
(Ef. 2 : 8 / 9 ) e Tiago (2 :24). A noss o ver , c o n d i c i o n a r a salva
o a um s e n t i m e n t o n t i m o , s u b j e t i v o , de cer t a f o r m a
d e tu r p a r a v e r d a d e c r i s t a l i n a do e n s i n a m e n t o c r i s t o .
V e j a m o s em qu e c o n s i s t e a f . A pa lav ra pode te r
doi s s e n t i d o s : U m q u e r e r co m v o n ta d e f i r m e , a pl i ca r - se
d e l i b e r a d a m e n t e co n se c u o de d e t e r m i n a d o o b j e t i v o
.
90

Foi o b v i a m e n t e nest a acep o que o C r i s t o a f i r m o u : "Se


t i v e r d e s f co m o um gro de m o s t a r d a di re i s a est e mon
t e . . . " ( M a t . 1 7 :2 0 ) . O ou tr o e x p r i m e um a c r e n a , um a
c o n v i c o n t i m a co m rela o a d e t e r m i n a d o a s s u n t o . As
s i m , qua nd o s e diz: "Tenh o f e m D e u s " , e x p r i m e - s e u m
s e n t i m e n t o p u r a m e n t e s u b j e t i v o , que no adv m d a expe
r i n ci a dos s e n t i d o s , ne m t r a n si t a pelo cr iv o da ra z o . A
e p s t o l a aos h e b r e u s (11:1 ) d e f i n e a f co m o " o f i r m e fun
d a m e n t o das co i sa s que no s e v e m . "
Os c a t l i c o s e p r o t e s t a n t e s s e g u e m a d o u t r i n a de
San
t o Tomaz d e A q u i n o , que d e f i n i a a " f " co m o um a
op o
e x c l u s i v a d a v o n t a d e , se m i n t e r f e r n c i a d a razo,
distin guindo- a d a " d v i d a " p or qu e nest a h i n d e ci s o
e n tr e doi s
c o n c e i t o s o p o s t o s , e da " o p i n i o " que a
a ce i ta o de um
ju z o se m e x c l u i r t o t a l m e n t e o u t r o s
, ma s j a co m base
em f a t o r e s r a c i o n a i s . Tam b m
a d i s t i n g u e da " c e r t e z a " ,
p or qu e est a a s s e n t a n o
conheciment o cientfico .
Na poc a atual j no a d m i s s v e l a c o n c e p o aquiniana d a f , por se r e v i d e n t e que :
" A f d e p e n d e d a razo, poi s qu e m cr dev e te r
um a razo para cr e r . A f em Jesu s a a c e i ta o
del e co m o o M e s s i a s e S a l v a d o r . Ma s a a c e i ta o
no s um ato de v o n t a d e , ma s um ato de dis
c e r n i m e n t o , p o r t a n t o u m ato d e razo. C o m o pos
so a ce i ta r ist o e co n d e n a r a qu il o , se m r e co r r e r ao
ju zo , qu e f u n o da razo.?" ( H E R C U L A N O PI
RES, e m " R e v i s o d o C r i s t i a n i s m o " , pg . 89).
A p r e e n d i d o s e st e s c o n c e i t o s , v e j a m o s co m o s e pro
ce ssar i a a " s a l v a o pel a f " , n o e n t e n d i m e n t o do s evan
g l i co s: U m i n c r d u l o ouv e o s e r m o , se n te - s e t o c a d o pe
; l a c o m o v e n t e m e n s a g e m do p r e ga d o r e se tor n a um " c o n
v e r t i d o ", re ce b e C r i s t o n o se u co r a o e s e
a c r e d i t a "nas
cido d e n o v o " , sa lv o pela gra a d o
Se n h o r ,
e purificad o
dos seu s p e ca d o
s pel o san gu e d o C o r d e i r o . E m s e g u i d a ,
f ilia- se
co n g r e g a o dos f ii s a tr av s do b a ti s m o e pas sa, a o
m e n o s e m t e o r i a , a v i v e r su a e x i s t n c i a d e n tr o dos
p r e ce i to s d o Ev a n g e l h o ,
p o d e n d o t o r n a r - s e at u m dos
" m e n s a g e i r os d a p a l a v r a " , n o af d e tr a ze r o u tr o s pe ca do res aos br ao s do Sa lv ad or.
Lon ge de ns o i n tu i t o de p a r e ce r de a l g u m a f o r m a
i r r e v e r e n t e para co m o s n o b r e s s e n t i m e n t o s dos n osso s
i r m o s . S a b e m o s que age m m o v i d o s pela mai s pur a das
i n t e n e s , ch e io s da que l a f que d e s c r e v e m o s a ci m a
co91

m o " c o n v i c o n t i m a i n a b a l v e l " . Ma s , se ja- nos l ci t o


p e r g u n t a r : s u f i c i e n t e ess a a t i t u d e to s i m p l e s para mo
d i f i ca r um a vid a e t r a n s f o r m a r s u b s t a n c i a l m e n t e u m car
ter ? Basta m e s m o ess e " p e q u e n o p a s s o " para o cre n t e se
cr e d e n c i a r " c o m u n h o dos s a n t o s " e te r a s s e g u r a d a a
su a a d m i s s o " e t e r n a b e m - a v e n t u r a n a " ? En to, por que
s uns p o u co s , ta lve z os de Esp r i t o mai s e v o l u d o , p e r m a
ne ce m r e a l m e n t e r e g e n e r a d o s ? A m a i o r i a o s t e n t a um Cri s
t i a n i s m o d e f a ch a d a , p e r s i s t i n d o co m o s m e s m o s sen ti
m e n to s n t i m o s d o " h o m e m v e l h o " : e g o s m o , d e s a m o r , in
t o l e r n c i a , r a c i s m o , a u s n c i a de e m p a t i a e de f r a t e r n i d a
de . M e s m o a d m i t i n d o que o s i n d i v d u o s s e t r a n s f o r m e m ,
que e f e i to s te m p r o d u zi d o o Eva n gel ho nos gr up o s so c i a i s
que s e i n t i t u l a m c r i s t o s , tan t o c a t l i c o s co m o p r o te s t a n
tes ? Aca s o o mu nd o fo i t r a n s f o r m a d o , aps quas e doi s mi l
anos de ca t e q u e se ? Re in a m paz e h a r m o n i a e n tr e os po
vo s c r i s t o s ? Foi i m p l a n t a d o nos c o r a e s o ideal da soli
dariedad e
hu ma na ?
Ou
continua m
os
ho me n s
a
di gl ad i ar -se, no raro t r u c i d a n d o o s a d v e r s r i o s e m nom e d o pr
pri o C r i s t o , co m o o c o r r e u nas " C r u z a d a s " , nos t r i b u n a i s
da " San t a I n q u i s i o " , no m a s sa c r e dos c a m p o n e s e s ale
me s (co m o apoio do p r p r i o L u te r o ) , na m a ta n a do s hug u e n o t e s e nas lutas f r a t r i c i d a s dos n osso s dias entr e os
c r i s t o s i r l a n d e s e s ? O b s e r v e - s e que o p r p r i o Jesu s pre
v e n i u : " Pel o s f r u to s o s c o n h e c e r e i s " . . . ( M a t . 7 :16 ) .
Quem t i v e r olho s d e ve r e o uv i d o s d e ouv ir , por favo r
leia o Nov o T es t a m e n t o co m o s o lh o s be m abertos e a
men te d e s p i d a d e p r e c o n c e i t o s , e ch e gar f a t a l m e n t e a
co n cl u s o d e que Jesu s no d e sce u a est e m u n d o para
fundar n e n h u m a r e l i g i o , e si m para tr a ze r a no o d e um a
vid a f u tu r a
e
da
sobrevivnci a
da
alma ,
de 1
recompensa s
e p u n i e s se gu n d o a s obras qu e o
s sere s h u m a n o s
te
nham p r a t i ca d o , e n f i m , vei o
a p r e s e n t a r aos h o m e n s
u m
Deus d e amo r e d e
m i s e r i c r d i a , m u i t o d i f e r e n t e d a qu e l e
Jeov r a n c o r o s
o d o Velho Testa me n to .
r

Dizer que para al gu m se r salv o s p r e c i s a de f ,


levar p e r p l e x i d a d e m e n t e dos que p r o c u r a m r a ci o ci n a r
co m a i n t e l i g n c i a que Deu s lhes d e u . Pois j v i m o s que
,
se a f pode se r a d q u i r i d a por um ato v o l u n t r i o do
a ge n t e , ela te m de a sse n ta r em bases r a c i o n a i s . J p asso
u a po
ca do " c r e d o qui a a b s u r d u m " e o ato de cre r
d e p e n d e de
p r e s s u p o s t o s que p o d e m ou no esta r
p r e s e n t e s no for o
n t i m o de cada um . E o a p s to l o
Paulo d eix o u isso evi de n 92

te ao afirmar: "Pela graa sois salvos mediante a f, e is


so no vem de vs, um dom de Deus, no vem das obras
para que ningum se glorie" (Ef. 2:8). E o mesmo apsto
lo tambm afirmou: "A f no de todos" (2.a Tess.
3:2). Do que se conclui que a salvao resulta de um
"ato de f" e que esta independe da vontade do agente,
sendo antes um dom ofertado por Deus
queles a quem lhe apraz, porque Ele, "cujos juzos so
insondveis e os caminhos inescrutveis"
(Rom. 11:33), "se compadece de quem
quer, e endurece a quem quer" (Rom. 9:18). Se as coisas
se passam realmente assim, no se pode evitar a pergun
ta: Onde a justia desse Deus, que escolhe alguns privilegiados para a salvao e condena os demais, sem duvi
da maioria, a tormentos sem fim no inferno?
So Paulo completou to esdrxula doutrina com a da
"predestinao" (Rom. 8:30, Ef. 1:11), segundo a qual
Deus teria escolhido desde a eternidade aqueles que de
vero ser salvos. Ora, cada ser humano acolhe dentro de
si um sentimento inato de justia, e basta refletir um pou
co para repudiar quaisquer conceitos que contrariem esse
sentimento. talvez por isso que muitos protestantes es
clarecidos, mesmo os filiados a denominaes calvinis
tas, se sentem de certo modo inibidos de polemizar sobre
a controvertida doutrina da predestinao.
Mas os partidrios da "inerrancia" da Bblia no po
dem esquivar-se ao dilema. A predestinao ensino de
Paulo, portanto "artigo de f". Alm disso, vem claramen
te expressa em documentos bsicos das igrejas, como:
C o n f i s s o d e f d e W e s t m i n s t e r (1643):

"III Pelo decreto de Deus para a manifestao


de sua glria, alguns homens e anjos so predes
tinados para a vida eterna e outros preordenados
para a morte eterna... Ningum redimido por
Cristo seno somente os eleitos. O resto da Hu
manidade aprouve a Deus deix-la de lado para a
desonra e para a ira." (H. BETTENSON, "DOCS.
DA IGREJA CRIST", ed. da Assoc, de Semin
rios Teolgicos Evanglicos, 1967, pg. 278).
1.' C o n f i s s o B a t i s t a d e F (1646):

"III Deus antes da constituio do mundo preordenou alguns homens para a vida eterna atravs
de Jesus Cristo, para louvor e glria da sua graa,
deixando os restantes em seus pecados, para seu
93

j u s t o j u l g a m e n t o , para lo uvo r d e su a j u s t i a . " (Ibd ..


pg . 282).
Instituio Congregacionalista (1 658):
" O Se nh o r Jesu s ch a m a do m u n d o para a co mu
nho a que l e s que lhe so dado s pel o P a i " . . . (Ibd .,
pg . 285) .
O s j e s u t a s c a t l i c o s a o m e n o s f o r a m mai s s o l e r te s
em d r i b l a r os a b su r d o s da d o u t r i n a , poi s l em o s nos "Exer
c c i o s E s p i r i t u a i s " d e In cio d e L o i o l a :
"1 4 p r e c i s o t a m b m te r em m e n t e que, em
bor a se j a v e r d a d e que n i n g u m sa lv o a no se r
aque le que p r e d e s t i n a d o , d e v e m o s falar c i r c u n s
p e c t a m e n t e dest e a s s u n t o , poi s d o c o n t r r i o , s e
a c e n t u a r m o s por d e m a i s a gra a da p r e d e s t i n a o ,
p o d e r i a p a r e ce r que f e c h a m o s a p or t a vo n ta d e
livr e e aos m r i t o s das boas o b r a s ; de o u tr o lado,
a t r i b u i n d o a esta s mai s do que lhes p e r t e n c e , der
r o g a m o s o poder da g r a a " ( Ibd., pg . 295).
S i n c e r a m e n t e , no e n t e n d e m o s co m o s e pod e a do ta r
um a d o u t r i n a que seri a b l a s f e m a s e no r e f l e t i s s e u m
p r i m a r i s m o i n te l e c tu a l di gn o d e l s t i m a . Ba sta u m racio
c n i o : S e
Deu s e s co l h e d a n te m o a que l e s
que
ser o
salvos, claro que , por e x c l u s o , e s c o l h e t a m b m os que
ser o perdidos. E isso se m o u tr o o b j e t i v o que o de e n tr e
g-los g r a c i o s a m e n t e a Sa t , que, d e s c r i t o na Bb l i a co m o
"u m leo que ru ge , b u s ca n d o a qu e m poss a t r a g a r " (1.
Pedro 5 :8), ne m p r e c i s a rugi r o u t r a g a r n i n g u m , basta
que fi qu e e m se u can t o c o n t a b i l i za n d o a s alma s que lhe
so c o n s i g n a d a s a cada i n s ta n t e pela m u n i f i c n c i a ce les
t e . . . P e r g u n t a - se : Por que p e r s i s t e Deu s e m cr ia r in ces
s a n t e m e n t e t a n to s m i l h e s de a l m a s , se a m a i o r i a dela s
te m po r d e s t i n o a p e r d i o e te rn a ? ele o m e s m o Deu s
que "n o faz acep o de p e s s o a s " ( A t o s 10: 34 e Rom , 2
:
11) e qu e foi a p r e s e n t a d o por Je su s co m o o p a r a d i g m a da
p e r f e i o ( M a t . 5:48)? O p r p r i o Paulo a f i r m o u : "Tod o
a que l e que inv oca r o nom e do Sen ho r ser s a l v o " (Roma
nos 10:13 ) e Tiago e n s i n o u : " A q u e l e que c o n v e r t e r do er
ro um p e ca d o r sa lva r da m o r t e um a alm a e co b r i r um a
m u l t i d o d e p e c a d o s " (Tiago 5 :20 ) . Tudo iss o no co nf i
gur a a a n t t e s e da d o u t r i n a da p r e d e s t i n a o ?
Um dos no sso s i r m o s e v a n g l i co s l e v a n t o u , co m o
irrespond v e l , o seguint e a r gu m en t o :
"Se , co m o p r e t e n d
e
o Espiritismo, os h o m e n s todos devero salvar-se, seria

94

in til e s t a r m o s a p r e ga r - l h e s o Eva n gel ho para que se sal


v e m " , se m lhe o c o r r e r que , a a d m i t i r a d o u t r i n a da
"p re
d e s t i n a o " , ou a da
sa lva o pela f co m
o um do m de
D e u s " ( o que tud o ve m a dar no
m e s m o ) , ser i a ainda mai s
intil pr e ga r , um a vez que
os que dev er o ser sa lvo s j est o p r e d e s t i n a d o s a isso
desd e a f u n d a o do m u n d o . . .
E no se p r e t e n d a sair pela t a n g e n t e sob a al e ga o
de que a palavra e n ce r r a a idia de prescincia, poi s essa
foi um a tes e a r m i n i a n a que m e r e c e u r e p d i o d e gra nd e
m a i o r i a dos p r o t e s t a n t e s r e u n i d o s no S n od o de Dor t , Ho
landa, em 1619 ("T he Five Points of C a l v i n i s m " , Baker
Book H o u se , M i c h i g a n , pg . 14). Ao noss o ver, a d o u tr i n a
a r m i n i a n a che go u mai s per t o d a v e r d a d e , p or qu e
s i tu a v a a f co m o um ato v o l u n t r i o do h o m e m , que te m
o poder
de a ce i ta r ou no a o p e r a o do Es p r i t o Sant o na
su a re g e n e r a o , ao passo que a tes e c a l v i n i s t a ex cl u i o livr
e ar b t r i o , a f i r m a n d o que o h o m e m no te m c o n d i e s de
acei
tar ou r e j e i t a r a sa lv a o , a m e n o s que re ce b a a f
co m o p r e se n t e e sp e c i a l d e De u s .
So de rest o c o m p r e e n s v e i s amba s as p o s i e s , se
c o n s i d e r a r m o s que no havia u n i f o r m i d a d e se qu e r no pen
s a m e n t o a p o s t l i c o , um a vez que , c o n s o a n t e j v i m o s ,
pa
ra Paulo s a f que salva (Gal . 2:16 , Ef. 2:8) ,
e n qu a n t o que para Tiago a j u s t i f i c a o t a m b m o co r r e pelas
obras
(Tiago 2 :2 4) , p or qu e " s o m e n t e a f no pode
s a l v a r " (Tia
go 2 :1 4) . A l m d i sso , o a s s u n t o c o m p o r t a
o u tr a s indaga
e s : Se a sa lv ao p e s s o a l , por que o
"C r no Se nh o r Jesu s e ser s sa lv o , tu e a tua casa"? ( A to
s 16 :31), ou : " F a ze n d o ist o te s a l v a r s , a t i m e s m o e aos
que te ouvem" (1. Tim . 4 : 1 6 ) . Por que a m u l h e r , " s e n d
o e n ga n a d a , caiu e m t r a n s g r e s s o , ma s se salvar dando
luz filhos"? (1.
Tim . 2 :1 5 ) . No e n t r a r t a m b m n o
reino d o cu " a q u e l e
que faz a v o n ta d e do me u p a i " ?
( M a t . 7 :21), ou " a q u e l e
cuj a j u s t i a e x c e d e r dos
e s cr i b a s e f a r i s e u s " ? ( M a t .
5 :2 0) .
No t e m o s dv id a e m a f i r m a r que Paulo foi u m aps
tol o d i v i n a m e n t e i n sp i r a d o e m qua se t o d o s o s seu s ensi
n a m e n t o s , mas e n t e n d e m o s que no era i n f a l v e l , pois
send o h o m e m e stav a su j e i t o a er ro s , co m o qu a l q u e r u
m de ns . S a b e m o s quo d o l o r o s o a d m i t i r est e fat o para
os que f u n d a m e n t a m a su a f na i n f a l i b i l i d a d e da B b l ia ,
mas
o fat o i n c o n t e s t v e l que, de par co m os e n si n o s
subs
tancioso s
que
levo u

Cristandade ,
ele
t a m b m la bo ro u

95

em erros doutrinrios, e isso inmeros telogos de valor


j tm admitido. Observe-se que de modo algum estamos
tentando desmerecer a importncia da Bblia como instru
mento da revelao divina; o que ocorre que as conquis
tas cientficas j estabeleceram no seio das igrejas cris
ts um consenso de que as revelaes do Alto costumam
chegar Humanidade de permeio com idias meramente
humanas. Segundo o telogo WILLISTON WALKER:
"Paulo introduziu na teologia crist muitos ele
mentos provenientes de sua cultura rabnica e ex
perincia helnica. Paulo, enquanto telogo, mui
tas vezes nos apresenta uma imagem de Cristo
um tanto diferente da que se v nos Evangelhos."
("Histria da Igreja Crist", pg. 49).
No admira, assim, que o seu prprio companheiro de
apostolado, So Pedro, tenha afirmado que "entre os en
sinos de Paulo h coisas difceis de entender". (2." Pe
dro 3:16).
Perguntaramos ento: Por que introduziu Paulo no
Cristianismo as doutrinas da "redeno pelo sangue de
Cristo" e da "predestinao"? A primeira pode ser atri
buda sua formao farisaica, pois se sabe que a tradi
o hebraica no concebia a remisso dos pecados sem
derramamento de sangue. A idia da predestinao em
princpio talvez resultasse das condies da sua prpria
converso. Fariseu entre os fariseus (Atos 23:6), perse
guidor feroz dos cristos em sua mocidade, era rigoroso
e inflexvel nas suas convices, e por isso mesmo foi
escolhido por Jesus para ser o divulgador do Evangelho en
tre os gentios. Dadas as circunstncias em que ocorreu a
sua converso, nada mais natural que se sentisse um "to
cado pela graa", ou um "predestinado" (Gal. 1:15), como,
de resto, indubitavelmente o foi.
Mas no deve ser descartada a hiptese de que outra
razo de maior peso pode ter contribudo para a formula
o da doutrina: Lembremos que ele foi transportado em
Esprito a elevada esfera espiritual a que chamou de "ter
ceiro cu" (2.a Cor. 12:2) e ali recebeu, talvez do prprio
Cristo (Gl. 1:12) revelaes extraordinrias, que os ho
mens ainda no estavam preparados para assimilar, como
permitem supor as palavras que dirigiu aos corntios (1."
Cor. 3:1/2) e igualmente aos hebreus (5: 11/13).
O certo que a doutrina da predestinao dividiu a
96

Cristandade em duas alas aparentemente inconciliveis: a


dos deterministas e a dos partidrios do "livre-arbtrio".
Dentro das igrejas reformadas, essa questo vem sendo
mantida em aberto desde a clebre polmica entre LUTE
RO determinista intransigente com o seu "De Servo
Arbtrio" e ERASMO, defensor da livre opo, com o seu
"De Libero Arbtrio".
At agora foram inteis todos os esforos para se
chegar a uma sntese das duas concepes, pois se de um
lado o "determinismo" tira ao homem a faculdade de es
colher livremente o seu caminho, de outro o "livre-arb
trio" vai de encontro ao ensino do apstolo, que considera
o destino dos homens preordenado por Deus.
A essa sntese, contudo, chegar-se- facilmente, quan
do a conscincia crist se libertar do dogma das penas
eternas e compreender que o homem tem por destino a
felicidade suprema, quando atingir o pice da perfeio.
Assim, a predestinao significa a reintegrao de todo o
gnero humano no seio do Criador. Todos os homens so
criaturas de Deus, por conseguinte Seus filhos; e Ele no
seria justo se preordenasse qualquer deles condenao
eterna, porquanto sendo prescente, bastaria abster-se de
cri-los.
Deus representa o Amor em sua expresso mais su
blime, portanto lgico que Ele cria as almas para o fim
de alcanarem a felicidade eterna, na plenitude dos tem
pos. Esta a essncia dos ensinamentos de S. Paulo;
e se a Cristandade continua a se debater no dilema "determinismo-livre-arbtrio", que ainda no tomou conheci
mento da soluo trazida pelo Espiritismo, revivendo a mi
lenar doutrina, agora cientificamente provada, da suces
so de vidas no plano fsico, de que o Esprito necessita
para atingir a perfeio.
Fica, portanto, claro que o que Deus predestinou foi
a reunio de todos os seres e coisas com Cristo, na ple
nitude dos tempos (Ef. 1:10/11). Mas esse determinismo
o da meta final e coexiste com o "livre-arbtrio" que ca
da Esprito tem de escolher o caminho que melhor lhe
convier para atingir seu destino. Os que seguem a trilha
da retido, progridem rapidamente; os que, por vontade
prpria, se emaranham no cipoal dos vcios e das paixes,
retardam a sua caminhada e sofrero as conseqncias, at
que um dia o sofrimento os reconduza ao bom caminho.
97

A compreenso de que coexistem "determinismo" (no


objetivo final) e "livre-arbtrio" (nos meios empregados pa
ra alcanar o objetivo), s se tornou possvel com a acei
tao, hoje generalizada, da idia das vidas sucessivas.
Aos leitores que desejarem conhecer melhor esse te
ma to polmico da predestinao, nos termos da exegese
adotada pela Doutrina Esprita, aconselhamos a leitura aten
ta do 5. captulo do Volume I da importante obra "As Mar
cas do Cristo", no qual o eminente escritor esprita HER
MNIO C. MIRANDA efetua uma bem elaborada anlise
dos ensinamentos do apstolo Paulo sobre a "predestina
o" e a "justificao pela f". Seguem-se dois trechos
bastante sugestivos do referido trabalho:
"O homem ao mesmo tempo subordinado a um
esquema determinista e livre para fazer opes.
Na verdade, viver escolher e ele no poderia
progredir e aprender, se no lhe tivesse sido con
cedida essa liberdade de escolha." (Pg. 208).
"A doutrina multimilenar da reencarnao, que os
Espritos introduziram no corpo da filosofia esprita,
trouxe os elementos que faltavam para entender
a aparente contradio das duas idias e reconci
li-las numa sntese racional que no se choca com
a noo que temos dos atributos de Deus. No h,
pois, condenao eterna aps a morte fsica, nem
salvao gratuita ao cabo de uma nica existncia
em que mal possvel estimar, com certa proprie
dade, os nossos prprios valores ntimos, Deus
seria imensa e incompreensivelmente injusto se
decidisse, por puro arbtrio, premiar alguns com a
salvao e condenar tantos outros ao sofrimento
eterno. Sendo a expresso mxima do Amor, para
o qual todos ns caminhamos, como poderia punir
inapelavelmente o Esprito antes de este ter qual
quer oportunidade de demonstrar suas boas ou
ms inclinaes? Dir-se-ia que Deus sabe de ante
mo que aquele Esprito no vai dar boa conta de
si. Ento, como se justifica a sua criao? A no
o de um Deus que cria para a dor ou para o cri
me totalmente incompatvel com os seus atribu
tos de perfeio e amor", (pg. 210).
Mas voltemos ao assunto deste captulo, que o con
ceito de salvao adotado pelos nossos irmos evangli98

cos. Observa-se que a idia da "purificao completa dos


pecados pelo sangue de Cristo" (1. Joo 1:7) a tnica em
todas as pregaes. No entanto, essa salvao no tem
o sentido de "iluminao da alma", ou de "resgate dos
erros", ou de "libertao da ignorncia e das paixes que
obscurecem o esprito humano". Nada disso, a idia a
de "salvao das penas eternas" a que todo pecador se
acha irremediavelmente condenado, a de salvao como
um passaporte direto para o Cu, naturalmente aos "toca
dos pela graa", no por esforo prprio, mas como uma
ddiva de Deus. E esta uma "idia-fora" to arraigada
entre os fiis, que no raro alguns dos prprios membros
das congregaes se sentem movidos em campanhas de
reavivamento e repetem o "passo decisivo", sem dvida
para, por esse meio, garantirem a sua salvao pessoal.
No temos o intuito de levantar crticas ou por qual
quer forma censurar um comportamento que reflete aspi
raes ntimas at louvveis, pois em face da insegurana
que o mundo oferece, deve ser assaz confortador cristali
zar na mente a certeza da salvao. O que apenas nos pa
rece objeto de reparo que, adotando essa atitude msti
ca, os nossos irmos relegam a segundo plano os ensina
mentos que se constituram o objeto principal da misso
do Cristo na Terra. Note-se que o equvoco no recente;
vem dos tempos apostlicos, talvez da prpria tese paulina da "salvao pela graa", dando lugar a que os precei
tos do Mestre fossem sendo paulatinamente esquecidos
pelos que se dizem cristos. E a idia, afinal, no deixa
de ter sua lgica, pois se o essencial "estar salvo", tudo
o mais vem por via de conseqncia...
Provavelmente por isso que poucos adotam como
norma de vida o que Jesus ensinou. A ponto de um telo
go do porte do Rev. ROBERT HASTINGS NICHOLS, profes
sor em dois seminrios norte-americanos, haver escrito
em sua obra "Histria da Igreja Crist" o seguinte:
"Jesus, sentindo clara a necessidade de haver
uma sociedade constituda de seus seguidores, a
fim de oferecer ao mundo o Evangelho, e minis
trar, em seu esprito, os ensinos que lhe dera com
o objetivo de propagar o reino de Deus... credo
algum prescreveu para ela e n e n h u m c d i g o d e
re
g r a s lh e i m p s . " (Pg. 18) (grifo nosso).
Ora, se no houve a um lapso do historiador, como

99

admitir que to eminente telogo seja capaz de afirmar


que Jesus no imps nenhum "cdigo de regras"? Pois
aqui nos permitimos transcrever nada menos que 30 das
mais importantes regras que Ele ministrou aos discpulos,
no s aos de ento, como, evidentemente, a todos os que
os sucederam e sucedero pelos sculos afora:
Mateus
5:16 - "Assim brilhe a vossa luz dian
te dos homens, para que vejam
as vossas boas obras e glorifi
quem ao vosso Pai, que est nos
cus".
5:25 - "Reconcilia-te com o teu adver
srio enquanto ests com ele a
caminho".
5:34 - "No jureis, nem pelo cu, nem
e37
pela t e r r a . . . Mas seja o vosso
falar sim, sim, no, no".
5:39 - "No resistais ao mal, mas ao
que te bater numa face, ofere
ce tambm a outra".
5:42 - "D a quem te pedir e no te
desvies de quem quiser que
emprestes".
5:44 - "Amai vossos inimigos, bendi
zei aos que vos maldizem, fazei
bem aos que vos odeiam e orai
pelos que vos maltratam e vos
perseguem".
5:48 - "Sede perfeitos, como perfei
to o vosso Pai que est nos
cus".
6: 3 - "Quando deres esmola, no sai
ba tua mo esquerda o que faz
a direita".
6: 7 - "Quando orardes, no useis de
vs repeties".
6:19 - "No ajunteis tesouros na tere 20 ra, mas ajuntai para vs tesou
ros no cu".
6:25 - "No andeis cuidadosos quanto
vossa vida, do que haveis de
100

c o m e r ou do que hav ei s de
tir" .
Mateu s

6:33 -

ves

" B u s c a i p r i m e i r a m e n t e o rein o
de Deu s e a su a j u s t i a e toda s
as o u tr a s co i sa s vo s ser o acrescidas" .

6:34 - "N o vo s i n q u i e t e i s pel o di a de


a m a n h , p o r qu e o di a de ama
nh cu i d a r d e s i m e s m o .
Basta
a cada di a o se u m a l " .
7: 5 - "Tir a p r i m e i r o a tr av e do te u
olho , para en t o c u i d a r e s d e ti
rar o a r g u e i r o do olh o do te u ir
mo" .
7: 6

7:

- "N o dei s aos ces as co i sa s


san ta s ne m aos p o r co s a s vos
sas p r o l a s " .

7 - "Pedi e dar- se-vos- , bu sca i e


a ch a r e i s , batei e ab ri r - se - vos" .

7:12 - "Tud o o que q u i s e r d e s que os


h o m e n s vo s f a a m , isso mes
mo fazei v s a e l e s " .
7:13 - " E n tr a i pel a po r t a e s t r e i t a , por
que larga a port a e e s p a o s o
o c a m i n h o que condu z p er di
o ; e m u i t o s so os qu e en
t r a m po r e l a " .
7:15 -

Marco s

" A c a u t e l a i - v o s dos f a l so s pro


f e t a s , que v m at v s v e s t i d o s
co m o o v e l h a s , mas por d e n t r o
so lobos d e v o r a d o r e s " .
23 : 8 - "N o q u e i r a i s ser c h a m a d o s
m e s t r e s , po r qu e um s o vos
so M e s t r e o C r i s t o e to
dos v s soi s i r m o s " .
11:25 - " Q u a n d o o r a r d e s , p e r d o a i ,
se
t e n d e s a l g u m a co is a co n t r a al
g u m , par a que o v o ss o Pai, que
est n o cu , vo s pe rd o e v o ssa s
ofensas" .

Lucas

6:35 -

" A m a i vosso s

inimigo s

e fazei

101

o bem sem esperar recompen


sa, e ser grande o vosso galar
do e sereis filhos do Altssi
mo, que benigno at para os
ingratos e maus".
Lucas
6:36 - "Sede, pois, misericordiosos,
como o vosso Pai tambm
misericordioso".
6:37 - "No julgueis e no sereis jul
gados; no condeneis e no se
reis condenados, perdoai e vos
ser perdoado".
6:38 - "Dai e vos ser dado ( . . . ) , pois
com a medida com que medir
des, com essa vos mediro a
vs".
12:15 - "Guardai-vos da avareza, pois a
vida de um homem no consis
te na abundncia dos bens que
possui".
12:33 - "Vendei o que tendes e dai es
molas, e fareis um tesouro no
cu, aonde no chega ladro e a
traa no ri".
Joo
7:24 - "No julgueis segundo a apa
rncia, mas julgai segundo a re
ta justia".
13:34 - "Um novo mandamento vos
dou: Que vos ameis uns aos ou
tros"
15:12 - "O meu mandamento este:
e 17 Que vos ameis uns aos outros,
assim como eu vos amei".
Mesmo abstraindo as ministradas de forma indireta
(por exemplo: Mat. 6:14/15: 10:42; 12:36/37, Lucas 14:33,
Joo 8:51 e 14:23), a est um elenco das mais notveis
regras de conduta jamais outorgadas humanidade. To
das elas podem resumir-se numa s "Ouvistes que foi di
to: Amars o teu prximo e aborrecers teu inimigo. Eu,
porm, vos digo: Amai vossos inimigos, fazei bem aos
que vos odeiam, e orai pelos que vos maltratam e perse
guem, para que sejais filhos do vosso Pai, que est nos
102

cus" . (Mateu s 5:43/45) ;


Por qu e o s h o m e n s nunc a s e p r e o c u p a r a m m u i t o co
m
a i m p o r t n c i a d e s se s e n s i n a m e n t o s ? P r o v a v e l m e n t
e
por
que sua s p a i x e s e va i d a d e os
i n c o m p a t i b i l i z a r a m co m a
m or a l c r i s t . " A m a r a m
mai s as tr ev a s do que a luz, por
que a s sua s obra s
e ra m m s " (Joo 3 :1 9 ) . Ma s d e cre r que ess e
a n t a g o n i s m o te n h a r e s u l t a d o , a n te s , d e i gn o r n
cia ,
d e a tr a s o i n t e l e c t u a l , e n f i m , d e i n a d e q u a d a s e n s i b i l i
dade do e s p r i t o h u m a n o para c o m p r e e n d e r e a s s i m i l a r t o
sublime s preceitos .
A b r a m o s aqui u m l i ge i r o p a r n t e s e para e x a m i n a r ,
co m o e m i n e n t e p e n sa d o r f r a n c s EUGN E NUS , co m o s e
d e s e n v o l v e a s e n s i b i l i d a d e do ser :
" A vid a ns a t e m o s o b s e r v a d o pel o e s t u d o
das sua s e v o l u e s o r g n i c a s em noss o p l a n e t a

o u tr a co is a
no que a
m a n i f e s t a o cad a vez
mai s c o m p l e t a do
Esprito . A propriedad e primor
dial d o E s p r i t
o a SENSIBILIDAD E faculdad e d e percebe r
a s s e n s a e s qu e o pe e m re- la co co m
o s se re s e a s c o i s a s . Por m ei o d e s t a s
rela es o E s p r i t o m a n i f e s t a o u tr a s f a c u l d a d e s :
a s d o s e n t i m e n t o e a s d a i n t e l i g n c i a . A vid a
.
pois, an te s d e t u d o , o
d e s e n v o l v i m e n t o d a se n s i
b i l i d a d e , pel a
p r o g r e s s o do s o r g a n i s m o s . Quan to
mai s e l ev a d o o ser , tan t o mai s p e r f e i t a
a sua s e n s i b i l i d a d e , o u se ja , qua n t o mai s ele
apt o
a p e r c e b e r s e n s a e s , t a n t o mai s ele
a s p e r c e b e : tanto mai s ele p e r c e b e a s s e n s a e s
mai s d e se n v o lv e a s sua s f a c u l d a d e s
s u p e r i o r e s : sen ti m en t o
e inteligncia" .
( "Le s Gra nd s
M y s t r e s " , pg .
131).
Vol v e n d o ao p r o b l e m a da s a l v a o , t e n t a r e m o s de
m o n s t r a r , usan d o o p r p r i o t e x t o b b l i c o : 1. Qu e ela
no p r i v i l g i o de uns p o u co s , mas e s t e n d i d a u n i v e r s a l
m e n t e a t o d o s os h o m e n s ; 2. Qu e ela no c o n s i s t e na
e l i m i n a o i n s t a n t n e a do s p e ca d o s pel o s i m p l e s at o d e
crer , ma s nu m l a b o r i o s o e s f o r o d e a p e r f e i o a m e n t o mo
ral de cada ser h u m a n o , cu j o d e s t i n o f u t u r o d e p e n d e es
s e n c i a l m e n t e d o amo r que t e n h a d i s p e n s a d o aos seu s se
m e l h a n t e s e, c o n s e q e n t e m e n t e , das ob ra s , boas ou ms ,
que t e n h a p r a ti c a d o n a Ter ra .
1 . c a s o S a l v a o par a t o d o s :
Isaias

45:22 -

" Ol h a i

par a

mi m e s e r e i s sal103

vos , o h v s t o d o s o s t e r m o s d a
terra" .
Ezeq.

Mateu s

33:11

"N o te nh o pra ze r na m o r t e do
m p i o , ma s e m qu e ele s e con
ve r t a do seu c a m i n h o e v i v a "
.
18:14 - "N o da v o n ta d e do vo s s o Pai
que u m s d e s t e s p e q u e n i n o
s s e perca" .

Lucas

3: 6 -

"E tod a carne


o d e Deus" .

ver

a sa lv a

Joo

3:16 - " . . . p a r a que tod o a que l e qu e


nele cr no p e r e a , mas ten h
a a vid a e t e r n a " .
3:17 - " Por qu e Deu s e n v i o u se
ao m u n d o , no para que
nass e o m u n d o , ma s par
m u n d o f o s s e sa lv o po r

At o s

Romano s

Ef sio s
1 . Tim .

u fi lh o
co nd e
a que o
ele" .

4:42 - "Est e o v e r d a d e i r o C r i s t o , o
salvado r d o m u n d o " .
2:21 - " E a c o n t e c e r que tod o a qu e l e
que i nv o ca r o n om e do Se nh o r
ser s a l v o " .
10:34 - " D e u s no faz a ce p o de
pes- e 35
soa s ,
ma s lhe
a gr a d v e l a- que l e que , e m q u a l q u e r
nao ,
o te m e e obr a o que j u s t o " .
1:16 - " O Ev an ge lh o de C r i s t o o po
der de Deus para a sa lv ao de
tod o a qu e l e qu e c r " .
2:1 1 - "Po r qu e para Deu s no h acepo d e p e s s o a s " .
6 : 9 - " . . . e para co m Ele ( De u s ) no
h a ce p o de p e s s o a s " .
1:15 - "Je su s vei o ao m u n d o para sal
va r o s p e c a d o r e s . . . " .
2 : 4 - " D e u s que r que to do s os ho
me n s se s a l v e m e c h e g u e m ao
conheciment o d a verdade" .
4:10 - "Poi s e s p e r a m o s no Deu s vi v o ,
que o s a l v a d o r de to do s os
homens ,
principalment e
do
s

104

fiis" .
Tito

2:11 - " Po r qu e a gra a de Deu s se


m a n i f e s t a , t r a ze n d o a sa lva o
a t o d o s os h o m e n s " .

1. Joo

2: 2 -

"Ele se fez
p r o p i ci a o pelo s
n o sso s p e c a d o s , e no s pelo s
n o s s o s , co m o pelo s de to d o o
mundo" .

4:1 4 - " T es t i f i c a m o s que o Pai e n v i o u


se u fi lh o para s a l v a d o r d o mun
do" .
2.o caso S a l v a o pe l o a m o r ( r e f l e t i d o na s o b r a s ) :
Prov.

10:12 -

" . . . e o amo r
cobr e to da s
transgresses" .

Ecles.

12:14 -

" Por qu e Deu s h de tr a ze r a


ju z o toda s as ob ra s , at as que
est o e s c o n d i d a s , que r se j a m
boas , que r se j a m m s " .

Isaias

Jerem .

58:10 -

as

"S e a b r i r e s tu a alm a ao f a m i n
to , e f a r ta r e s a alm a a f l i ta , en
t o a tu a luz n a s ce r nas t r e v a s
, e a tu a e s c u r i d o ser co m o o
meio-dia" .

7: 9 - "Qu e i sto? F ur ta i s e m a ta i s
,
e 10 c o m e t e i s a d u l t r i o e j u r a i s
fal
s a m e n t e ( . . . ) e de po i s v i n d e s
di an t e de mi m e d i ze i s : "Esta
mo s s a l v o s ! " , s para co n t i n u a r
de s a p r a t i ca r esta s a b o m i n a
es! " .
17:10

- "Eu , o Se nh or, e s q u a d r i n h o os
c o r a e s e prov o os p e n s a m e n
to s , s para dar a cada um se
gund o o f r u t o das suas a e s "
.

31:16 - " R e p r i m e a tu a voz de ch o r o , e


as l g r i m a s do s teu s o l h o s , por
qu e h r e c o m p e n s a
para as
tua s o b r a s " .
Mateu s

10:42 -

" E que m de r a beber ne m que


sej a um cop o d' gua a um des
te s p e q u e n i n o s ( . . . )
d e mod
o

105

Mateu s

Lucas

Ato s
Ro ma no s

al gu m p e r d e r o se u g a l a r d o "
16:27 - " Por qu e o Fiiho do H o m e m
re
t r i b u i r a cada um se gu n d o sua s
obras" .

26:52 - " E m b a i n h a a tu a e sp a d a , por


que os que l an a m mo da es
pada , espada m o r r e r o " .
6:35 - "Fa zei o be m se m nada espe
rar e ser gra nd e a vo s s a re
compensa" .
7:47 . " P e r d o a d o s lhe so os seu s
pe ca do s , p or qu e m u i t o
amou" .
14:22 - "Po r m u i ta s t r i b u l a e s nos im
po r t a e n tr a r n o reino do s c u s " .
2: 6 - " ( D e u s ) r e t r i b u i r a
cada um
se gu n d o a s suas o b r a s " .
2: 9 - " T ri b u l a o e a n g st i a sobr e
os e1 0 que o b r a m o mal , g l r i a , honr
a e paz aos que p r a t i c a m o b e m " .
12:10 - " O r a , o c u m p r i m e n t o da lei o
amor" .
14:12

106

- " A s s i m cada um de ns dar


con ta s a Deus de si m e s m o " .

2 . Cor.

5:10 -

" I m p o r t a que c o m p a r e a m o s pe
rante o t r i b u n a l de C r i s t o , a fi m
de que cada um r eceb a se gun
do o be m ou o mal que ti ve r f ei
t o enquant o n o c o r p o " .

Ef sio s

6: 8 -

" S a b e n d o que cada um re ce be


r do Senhor tod o o be m que
fizer" .

Coloss .

3:25 -

" Q u e m fi zer a gra vo , r e ce b e r o


a gravo que fizer, poi s no h
acep o d e p e s s o a s " .

Tiago

2:13 -

" Por qu e o ju zo ser se m mi se


r i c r d i a so br e a qu e l e que no
fez m i s e r i c r d i a ; e a m i s e r i c r
di a t r i u n f a d o j u z o " .

1 . Pedro

4:18

" E se o ju st o co m d i f i c u l d a d e
se sal va , que se dir do m p i
o e pecador?" .

Apocal .

13:10 -

14:13

"Se a l gu m leva em c a t i v e i r o ,
e m ca t i v e i r o ir ; s e al gu m ma
ta r e sp a d a , n e c e s s r i o que
seja m o r t o e s p a d a " .
- " B e m - a v e n t u r a d o s os que mor
re m no Sen ho r , para que des
c a n s e m do seu t r a b a l h o , e suas
obra s o s s i g a m " .

O que a est se m d vi d a e v i d e n c i a a i n te n o do
Pai, de e s t e n d e r a sa lv ao a to do s os h o m e n s . No h
acep o de p e s so a s , no h p r i v i l g i o s , no se fal a em
"elei
t o s " o u " p r e d e s t i n a d o s " ; t o d o s so f i l h o s e po
r igual con
vi d a d o s a p a r t i c i p a r da b e m a v e n t u r a n a e t e r n a . No ta-se
t a m b m o p r i n c p i o da
J u s t i a D i v i n a , em r e t r i b u i r a cada
um se gu n d o as sua s
o b r a s , ou , o que ve m a dar no mes mo , se gu n d o o amo
r que t i v e r d i s p e n s a d o aos seu s i r m o s .
No est e o c o n c e i t o de sa l v a o p e r f i l h a d o pela s
i gre ja s r e f o r m a d a s , entr e as qua i s , por s i n a l , p ar ec e no
e x i s t i r um a o r i e n ta o u n i f o r m e . H v a r i a e s s e g u n d o o
pont o d e vi s t a d e cada d e n o m i n a o : a l g u m a s , co m o vi
mo s , a c e i t a m a p r e d e s t i n a o , o u tr a s d e f e n d e m
o
livre- a r b tr i o do h o m e m , a t r i b u i n d o - l h e a f a c u l d a d e de cre r ou
no crer , ma s tod a s , de mod o ge ra l , a d m i t e m a " j u s t i f i c a
o pela f " . En f i m , co m o o s c a t l i c o s r o m a n o s , o s pro
t e s t a n t e s f u n d a m e n t a m sua cr e n a nas c o n c e p e s agost i n i a n a s , que tan ta s d e t u r p a e s t r o u x e r a m a o c r i s t i a n i s
mo n a s c e n t e ; haja vist a que A g o s t i n h o che go u a p re ga r a
i r r e m i s s v e l co n d e n a o das c r i a n ci n h a s m o r ta s se m ba
tismo .
Co m o i n tu i t o de a c o m o d a r o t e x t o aos seu s pr in c
p io s , al gu n s t e l o g o s a p l i c a m um a s e m n t i c a f o r a d a , afir
mand o que e x p r e s s e s co m o " o m u n d o " (Joo 3:17 ,
4:42
e 1. Joo 2: 2 e 4 :14 ) , " q u a l q u e r n a o " ( At o s
10:35 ) e "to
dos os h o m e n s " (1. Tim . 2: 4 e 4 :10 ) , no
q u e r e m di zer o
que d i ze m , ma s o b j e t i v a m " c o r r i g i r a
e r r n e a idia de
que
a sa lv a o d e s t i n a v a - s e
apenas aos j u d e u s " ("T he Five
Points of C a l v i n i s m " , pg .
46). E co m tai s e x e g e se s que
p r e t e n d e m co n d u zi r os
h o m e n s aos ps do Sal va do r, que
d e c l a r o u : " D i g o - v o s que
haver maio r a le gr i a no cu por
um pe ca do r que se
a r r e p e n d e , do que por 99 ju st o s que no n e c e s s i t a m de
a r r e p e n d i m e n t o " ! (Luca s 15 :7).
Para ns , e s p r i t a s , a sa lv ao c o n s i s t e na d e p u r a o
da alm a pela r e p a r a o dos erro s c o m e t i d o s , na e l ev a
o
107

pel o t r a b a l h o , pel o e s tu d o e s o b r e t u d o pel o s o f r i m e n t o ,


at que , a t i n g i n d o o grau m x i m o em sa b e d o r i a e v i r t u d e
, el a se i n te g r e na c a t e g o r i a dos E s p r i to s Puros e poss a
gozar d a f e l i c i d a d e do s j u s t o s , c o l a b o r a n d o nas a t i v i d a d e s
do seu C r i a d o r e Pai. O E s p r i t o e t e r n o , p r e e x i s t e e so
b r e v i v e a cada e x i s t n c i a t e r r e n a , em cada e s t g i o ad qui
rind o novo s c o n h e c i m e n t o s e d e s c o r t i n a n d o novo s hori
zo n t e s . Co m o " D e u s A m o r " ( 1 . a Joo 4 :1 6) , Ele no
cri a
os seu s f i l h o s para a p e r d i o e te r n a , ma s para que
se i n t e g r e m na Sua gl r i a e se t o r n e m seu s a u x i l i a r e s
nes
s a m a g n f i c a a t i v i d a d e d o se u P e n s a m e n t o
Criador .
Ba sta lanar um a v i s t a d e olho s pela H u m a n i d a d e ,
pa ra e v i d e n c i a r qu o d i s ta n t e ainda se e n c o n t r a ela do
ideal da s u p r e m a p e r f e i o , q u a n t o te m de lutar e de so f r e
r pa
ra c r e s c e r em sa b e d o r i a e se a p r i m o r a r em v i r t u d e ,
para
d o m i n a r seu s i n s t i n t o s e
desenvolve r
os
sentimentos . A
luta rdu a e i n c e s sa n te , ma s j se
pod e o b s e r v a r o quan to t e m o s ava nad o em r el a o a
p oca s p a s sa d a s . Tudo
nos m o s t r a que no p o s s v e l
a ti n gi r a p e r f e i o num a
s e x i s t n c i a t e r r e n a e po r
isso o Pai, que j u s t o ma s
tamb m misericordioso ,
co n ce d e - n o s tan ta s
oportunida
des qua n ta s
c a r e a m o s para c o m p l e t a r m o s noss a ca m i n h a
da
em d i r e o Luz.
No est e um " p l a n o de s a l v a o " m u i t o mai s
racio nal e e qu n i m e do que o a t r i b u d o a Deu s por n osso
s caro s i r m o s p r o t e s t a n t e s ? A d e m a i s , no r e f l e t e esse
plano o
Deu s m i s e r i c o r d i o s o e j u s t o
i n s i s t e n t e m e n t e pr e ga d o por
Je su s ? Send o
m i s e r i c o r d i o s o poi s e n s i n o u a p e r d o a r as
o f e n sa s
e a ama r at m e s m o aos i n i m i g o s Ele no con denar
n e n h u m dos seu s f i l h o s p e r d i o e t e r n a ; e sen d o
j u s t o , t a m p o u c o d e ix a r n e n h u m a boa ao se m r e c o m

pens a e n e n h u m a fal t a se m p u n i o . Por isso Je su s


diss e que " c a d a u m r e ce b e r se gu n d o sua s o b r a s " ( M a t .
16:27).
P o r t a n to , d e s p e r t a i , i r m o s , para as c o n s o l a d o r a s men
sa gen s que j o r r a m dos e n s i n a m e n t o s do C r i s t o , e p r o cu r a i
se gu i r os seu s p r e c e i t o s de amar, c o m p r e e n d e r , per
doar e se r v i r pois nele s est c o n t i d a , tod a i n te i r a , a
m e n s a g e m d a sa lv a o .
Basta que m e d i t e i s u m pouc o e m cer ta s p a s s a g e n s d a
E s c r i t u r a para que a p r e c i e i s o p r o b l e m a da sa lva o so
b u m n gu l o i n t e i r a m e n t e d i v e r s o d a qu e l e que p e r f i l h a s t e
s
at a gor a . No a f que salva do i n f e r n o , poi
s o aps tol o Tiago, ao c o n t r r i o de Paulo, p r e ga v a a
justifica o

108

t a m b m pela s obra s (Ti. 2 :24). No est o sa lv o s s o m e n t


e
o s que s e f i l i a m a est a o u a qu e l a r e l i gi o , poi s o
m e s m o Tiago e n s i n o u que :
r e l i gi o pur a e se m m cu l a
perante , Deus e s t a : Vi s i t a r o s rf o s e a s vi va s nas sua s
a tri b u l a e s, e g u a r d a r - se d a c o r r u p o d m u n d o "
(Tiago
1:27). P o r v e n t u r a no d i ss e o C r i s t o : " B e m aventurado s o s
limpos d e co r a o , p or qu e eles ver
o a D e u s " ? ( M a t . 5 :8) .
Ora, l i m p o s d e cor a o e x i s t e m
e m todas a s r e l i g i e s , e
at m e s m o se m r e l i g i o
nenhuma .
i

A noss a idia de " s a l v a o " d if er e da p e r f i l h a d a pelos


n o sso s i r m o s p r o t e s t a n t e s , e m pel o m e n o s doi s s e n t i d o s :
em p r i m e i r o lugar, no a e n t e n d e m o s co m o " s a l v a o de
penas e t e r n a s " , e ess e pont o p e n s a m o s te r d e ix a d o
be m clar o no ca p t u l o a n te r i o r . C o m p r e e n d m o - l a co m o
se n t i d o d e " l i b e r t a o d o e s p r i t o h u m a n o do s g r i l h e s
que o o p r i m e m ; co m o a i g n o r n c i a , o s v c i o s , a s p a i x e s
,
o s e rr o s e o s p r e c o n c e i t o s . A m e d i d a e m que o
home m
s e l i b e r t a d e s se s g r i l h e s , vai d e s c o r t i n a n d o
novo s hori- ,
zo ntes, t o m a n d o - s e mai s l iv re , mai s
s b io , mai s puro , nu
m a p a l a v r a , mai s p e r f e i t o .
Qua nd o noss o M e s t r e e n s i n o u : "Se d e p e r f e i t o s ,
co m o p e r f e i t o o vo s s o Pai C e l e s t i a l " , ele fez d e p e n d e r
ess a p e r f e i o d a p r t i c a d o amor , co m o s e v n a m e r i
diana clare za d e M a t e u s 5 : 4 4 / 4 8 . Ele m o s t r o u , de ss e mo
do, que " a e s s n c i a da p e r f e i o a ca r i d a d e na sua mai s
am pl a a c e p o , po r qu e i m p l i c a a p r ti c a de toda s as ou
tra s v i r t u d e s . " (Ev. Seg . Esp. 67.

ed . FEB, pg . 284).

O p r p r i o a p s t o l o Paulo, que cria i n d i s p e n s v e l a f


co m o c o n d i o "s i n e q u a " d a sa lv a o , no t r e p i d o u e m
a f i r m a r que m e s m o um a f t o e x t r a o r d i n r i a que ch e ga s
se ao pont o de r e m o v e r m o n t a n h a s , se no e s t i v e s s e a co m
pa nh ad a de amo r no ter i a valo r a l g u m . ( 1 . a Cor . 13:2) . E
t e r m i n o u po r co l o ca r a e x c e l s a v i r t u d e da ca r i d a d e , ist
o
, o amor , co m o mai s i m p o r t a n t e do que a f : " A g o r a poi
s
p e r m a n e c e m esta s t r s , a f , a e s p e r a n a e a
caridade ;
Cor . 13:13).

p o r m a ma io r delas a c a r i d a d e . " " ( 1 .

Por isso que , em s e g u n d o lugar, no e n t e n d e m o s


a " s a l v a o " co m o r e s u l t a n t e da f , mas s i m p l e s m e n t e
do
a m o r . Para n s a " s a l v a o " , n o se n t i d o e m
qu e a e n te n d e m o s, d e p e n d e e x c l u s i v a m e n t e d o
exercici o indiscrimina
d o d o amo r par a co
m t o d o s o s n osso s s e m e l h a n t e s , se m
ex ce tua r ne m
m e s m o a qu e l e s que no s d e s e j e m o m al . pois
so m e n te
assi m e s t a r e m o s resgatand o
a s no ssa s f al ta s
i

109

qu i tan do a s n ossa s d v i d a s p e r a n t e o Trib un al d a J u s t i


a D i v i n a . Porque. como afirmou outro grande apstolo: "
A caridade cobr e um a m u l t i d o d e p e c a d o s " . (1. Pedro
4:8) .
Por isso p r e g a m o s o amo r c o m o * i n s t r u m e n t o efica z
de s a l v a o , po r te r sid o o p r p r i o Jesu s qu e m o e n s i n o u ,
i n c l u s i v e e m ou tra s p a s s a g e n s , co m o n a pa r bo l a d o Bo m
S a m a r i t a n o (Luca s 10:25/37) e s o b r e t u d o na das ov e l h a
s
e do s bode s ( M a t . 25: 31/45). Ob se r v e - s e qu e ali Ele no
d e s t a co u a ca r i d a d e co m o um a das c o n d i e s , mas co m
o
a " c o n d i o n i c a " da sa lv a o . No se p e r g u n t a r no
jul
g a m e n t o qual a r e l i g i o se gu i d a po r cada um ,
qual o prin cp i o f i l o s f i c o a do tad o ou qual o corp o de
d o u tr i n a a que
se f i l i a , ma s nic a e e x c l u s i v a m e n t e
i sto : " S o c o r r e s t e s a
u m d e s te s p e q u e n i n o s e m
suas n e c e s s i d a d e s ? A mi m m e
s o c o r r e s t e s ; vinde ,
b e n d i to s do me u Pai, p ossu o rein o
que vo s est
preparado !
D e i x a s t e s de s o co r r e r
a um des te s
p e q u e n i n o s ? Ide para o t o r m e n t o e t e r n o ! "
E no e n t a n t o o f a n a t i s m o r e l i g i o s o de alguns vai ao
pon t o d e a f i r m a r que :
"Boa s obra s so s o m e n t e a que l a s que Deus reco
m e n d o u em sua sant a p a l a v r a , e no as que se m
est a g a r a n t i a so i n v e n ta d a s por h o m e n s por u m
zelo ceg o ou sob o p r e t e x t o de q u a l q u e r boa in
t e n o . Obra s f e i ta s por h o m e n s no r e ge n e r a d o
s
e m b o r a em s i m e s m a s p o s s a m se r m a t r i a s
que Deus or de n a so p e c a m i n o s a s e no p o d e m
a gr ad a r a D e u s . " ( H BETT ENSON, em " D o c u m e n
to s da Igreja C r i s t " , ed . 1967, pg . 280).
Sabe m de onde fo i ti ra d o o t r e ch o t r a n s c r i t o ? Da c
lebre " C o n f i s s o de F de W e s t m i n s t e r " ( i te m XVI) r
go bsico do p r e s b i t e r i a n i s m o . E n te n d e r a m ? Se um cri s
t o no p e r t e n c e r I gre ja , ne m t e n t e p r a t i ca r boas o b r a s ,
p or qu e esta r . . . p e c a n d o ! Esse p r i m o r d e i n t o l e r n c i a ,
e m b o r a r e d i g i d o h mai s de 300 anos , c o n t i n u a co m o fun
d a m e n t o da t e o l o g i a a tua l . ce r t o que al gu n s t e l o g o s
mai s e v o l u d o s t m p r o c u r a d o c o n c i l i a r o s v e l h o s d o g m a
s co m a s c o n c e p e s c i e n t f i c a s m o d e r n a s , ma s so logo
r e c h a a d o s pelo s " f u n d a m e n t a l i s t a s " , que no a d m i t e m a
m e n o r c o n t e s t a o s " v e r d a d e s i m u t v e i s " co n s i g n a d a
s
n a Bb lia . Isso te m o c o r r i d o e m
vr ia s
oportunidade s e m
que se q u e s t i o n o u a d i v i n d a d e de
Je sus ( " T I M E " de 15-877) ou a i n e r r n c i a da Bbl ia ( " T I M E " de 2-7-79) e agor a
m e s m o est o send o i m p e t r a d a s ae s nos t r i b u n a i s d e

110

v r i o s Estados n o r t e - a m e r i c a n o s , v i sa n d o a to r n a r o br i ga
t r i o , nas Escolas Pb l i ca s, o en sin o da d o u t r i n a b b l i c a
da cr ia o em p de i gu al da de co m o da "Teo r i a da Evo
l u o " . que o e s p r i t o de i n t o l e r n c i a no deix a perce
ber que o E v o l u c i o n i s m o c i n ci a , ao pass o que o " C r i a c i o n i s m o " r e l i g i o . Ora , C i n c i a se e n s i n a na Escol a ,
mas R el i gi o na Igre ja ou no iar.
A no ss o ver, por i lu str e que sej a o seu e m i t e n t e , no
p r o c e d e a o p i n i o de que " o E v o l u c i o n i s m o apenas um a
h i p t e s e j no c o n s i d e r a d a d e f i n i t i v a pelo s c i e n t i s t a s "
( " V E J A " de 11-3-81), poi s em r e c e n t e e n t r e v i s t a o gene
t i c i s t a f r a n c s J A C Q U E S RUFFI (a u to r d o livro " T ra i t
d u V i v a n t " ) , a f i r m o u que :
"Todo s os t r a b a l h o s r e ce n t e s no c a m p o da p al eo n
t o l o g i a , d a g e n t i c a , d a b i o l o g i a m o l e c u l a r am pl a
m e n t e c o n f i r m a r a m a te o r i a da Ev o l u o . " (" O Es
tad o de So Pa u l o " , 9-5-82).
Hoje se d i v e r g e da t e o r i a o r i g i n a l de D A R W I N ape
nas quan t o aos p r o c e s s o s da " s e l e o n a t u r a l " , poi s no
vo s e n f o qu e s c i e n t f i c o s m o s t r a r a m qu e a s " m u t a e s "
o c o r r e m p r i n c i p a l m e n t e em f u n e s s e c u n d r i a s , e que
"o s gr up o s c o n s e r v a m c a r a c t e r s t i c a s u n i f o r m e s , ma s o s
i n d i v d u o s de cada grup o d i f e r e m entr e s i na e s t r u t u r a
g e n t i c a ( p o l i m o r f i s m o g e n t i c o ) " . Ora , tud o isso a no
i n f i r m a , an te s ro bo r a a te o r i a da Ev ol u o , que hoje
a ce i t a pela quase t o t a l i d a d e d o p e n s a m e n t o c i e n t f i c o .
Ma s v o l t e m o s idia de que Deu s s ace i t a as boas
obras
qua nd o
p r a ti ca d a s
pelo s
"regenerados" .
Ela
reve
l a um a i n t o l e r n c i a dign a da m e n t a l i d a d e
m e d i e v a l . No
c r e m o s que o s e v a n g l i c o s d e hoje
c o m p a r t i l h e m d a qu e l a
o p i n i o . Qu an d o Jesu s qui s
p re ga r a s o l i d a r i e d a d e en tr e o s h o m e n s , no a p o n to u
co m o " p r x i m o " da que l e que fo
ra e sp a n c a d o por
s a l te a d o r e s os r e p r e s e n t a n t e s das reli
gi e s o f i c i a i s d
a poc a (u m s a c e r d o t e , u m l e v i t a ) , mas j u s t a m e n t e u m
" s a m a r i t a n o " , que en tr e o s j u d e u s era
considerad o
"herege" .
Hoje , s e u m " h e r e g e " p r a t i ca r
um a
boa ao, est p e ca n d o , se g u n d o a " C o n f i s s o de
W e s t m i n s t e r " , cujo a r t . XX III , por sin al , t a m b m r e c o m e n
da : "Qu e toda s as h e r e s i a s e b l a s f m i a s se ja m bani
d a s " . . . (BETT EN SON, ibd. pg . 281).
Se p e n sa m qu e a i n t o l e r n c i a a r r e f e c e u co m o pa ssa r
dos anos, ve ja m o que e s cr e v e u o e s c r i t o r GILBERTO
FREYRE e m a r ti g o r e ce n t e :
111

"Fui ainda, por uns curtos meses, nos Estados


Unidos, protestante, pensando at em ser missio
nrio, no sabia onde, talvez entre os indios do
Brasil. Mas, repito, s por curtos meses. O que
vi de sadismo no tratamento dos negros pelos
protestantes brancos quase assisti a um lin
chamento, dos ento comuns a rgida diviso,
nas prprias igrejas, entre brancos e negros, de
sencantou-me com o Protestantismo." ("Jornal do
Comrcio", Recife, 15-3-81).
Mencionamos estas coisas porque a maioria dos evan
glicos desconhece o que existe nos bastidores da sua
prpria doutrina. Contentam-se com a certeza da salvao
e abdicam do direito de crtica, no que, de resto, agem
bem, pois seriam logo postos "de quarentena" como "joei
rados por satans", correndo srio risco de expulso da
Igreja, quem sabe at do Paraso... Por isso, muito em
bora So Paulo tenha recomendado: "Examinai tudo e retende o que for bom" (1. a Tess. 5:21), poucos se
atrevem a analisar argumentos que possam contrariar suas
cren as.
Quem ilustrou muito bem o estado de esprito domi
nante nas congregaes evanglicas foi o Prof. RUBEM
ALVES no seu magnfico livro "Protestantismo e Repres
so" (Ed. tica, 1979). Para uma breve idia do contedo
da obra, transcrevemos inicialmente um trecho da anlise
de RENATO POMPEU na revista "VEJA" de 10-10-79:
"O caminho da converso at a lei rigorosamente
examinado, em sua lgica de ferro, na maior parte
do livro. Fica claro, por exemplo, que o protes
tantismo, pelo menos o analisado por Alves, se
baseia num equvoco. O livre exame, por exem
plo, no existe. Tal como o catlico, que na an
lise da Bblia deve seguir uma autoridade por
exemplo, o papa infalvel o protestante tambm
no livre para interpretar as Escrituras. Ele de
ve seguir o que se chama de "confisses", inter
pretaes elaboradas por pessoas consideradas
entendidas no assunto. S podem ser aceitas as
"confisses" aprovadas pelos poderes dominan
tes na comunidade protestante, ou seja, a f pas
sa a ser uma questo de poder.
Tambm o progressismo scio-poltico do protes112

tantismo posto em xeque por Alves, j que as


comunidades protestantes julgam mais importan
te salvar os indivduos que mudar as estruturas so
ciais o que as torna um baluarte do conservadorismo e mesmo reacionarismo."
E agora um pequeno trecho do livro:
"O que est em jogo na experincia da converso
no so os e n s i n o s do Cristo. O converso no

algum que abandonou uma filosofia de vida


e uma tica, para abraar a filosofia e a tica de
Je sus. Se assim fosse, ele deveria ter idias
muito claras acerca da nova filosofia e da nova
tica que est abraando. Mas, como indicamos, a
experin cia da converso no se caracteriza por
clareza de idias, mas pela intensidade das
emoes. Nin gum se converte aos ensinos de
Cristo, seja o mandamento do amor, a lei urea, o
sermo do monte, a despreocupao frente ao
futuro, o per do dos inimigos,
(. ..)
Na
converso importa q u e m foi Jesus Cristo, e no o
qu e e n s i n o u Jesus
Cristo."
(Pg. 68)
O plano elaborado por Deus para a salvao das al
mas, segundo a ortodoxia crist (catlicos e protestan
tes) se fundamenta na doutrina do "pecado original", ou
seja, pela desobedincia do primeiro homem transmitiuse o pecado a todo o gnero humano, de sorte que pelo erro
de Ado todos os seus descendentes ficaram automatica
mente excludos da graa de Deus e condenados irremissivelmente a uma eternidade de penas.
Custa crer como os preconceitos se enrazam na men
te das pessoas e se transmitem como que por heredita
riedade ( semelhana do pecado original...), de modo
que no adianta a Cincia haver demonstrado, h mais de
um sculo, com a Paleontologia e o Evolucionismo, que o
homem vive na Terra h no mnimo 40 mil anos e que a
lenda dos "primeiros pais" vale hoje apenas como um sm
bolo. Desprezam-se todos os argumentos para manter de
p as velhas concepes, e os denodados padres e pas
tores continuam pregando nas igrejas que o pecado en
trou no mundo por Ado e foi resgatado, satisfazendo
justia divina, pela imolao de um justo no Calvrio.
Isso significa que continuam a semear a incredulida
de no esprito humano, pois no admissvel que em ple113

no " S c u l o das L u ze s " p e s so a s i n t e l i g e n t e s ainda acei


te m co m o v e r d a d e s a s lenda s b b l i ca s r e f e r t a s d e tan ta s
i n f a n t i l i d a d e s : 1. D e s g r a o u tod o o g ne r o h um an o a
d e s o b e d i n c i a d e u m ser p r i m i t i v o que ne m sabia d i s ti n
guir en tr e o be m e o ma l ; 2. Um Deu s que no ad mi
ti a o p r o g r e s s o de suas c r i a t u r a s e ne m que r i a qu e
vive s se m e t e r n a m e n t e ( Gen . 3:22) ; 3. Um a s e r p e n t e
supos
t a m e n t e m , mas que se l i m i t o u a fala r
e s t r i t a m e n t e a ver
dade ( Gen . 3 : 4 / 5 ) ; 4. A
transmiss o
in qua
do
pecado
a
to d o s
os
d e s c e n d e n t e s de Ad o , por todo s os s c u l o s
se m fi
m ( R o m . 5 :12); e 5. A r e m i s s o do pecado por o u tr a
i n j u s t i a ainda m ai or , ou se ja , a i m o l a o de um ino cent e
(R om . 5 :17).
O s a c r i f c i o de a n i m a i s pelo s p e ca d o s dos i sr a e l i ta s
era u m at o p r p r i o d e u m pov o b r b a r o , send o i n co n ce b
vel que Deu s , o m e sm o que a f i r m o u : " M i s e r i c r d i a que
ro, e no s a c r i f c i o " (Osas 6:6 ) e n g e n d r a s s e t o a b su r d o
" p l a n o " para r e s g a t a r o s e rr o s d a H u m a n i d a d e . C r i s t o
e f e t i v a m e n t e se s a c r i f i c o u para a s s e g u r a r o c u m p r i m e n t o
da g r a n d i o s a m i s s o que o fez d e s ce r Ter r a . Sua mor
te , se m dv id a a l g u m a , estav a nas p r e v i s e s d i v i n a s ,
pa ra p r o v o c a r o i m p a c t o que se fazia n e c e s s r i o na cons
c i n ci a dos h o m e n s , seu s c o n t e m p o r n e o s e os das ge
r ae s v i n d o u r a s . Ele m e s m o a f i r m o u : " Q u a n d o fo r le
v a n ta d o da t e r r a , a tr a i r e i t o d o s a m i m ! " (Joo 12:32).
n i st o que os e sp r i t a s c r e m o s , e e s t a m o s ce r to s
de que a H u m a n i d a d e i n te i r a um dia t a m b m c r e r . No
h sa lv a o de "p en a s e t e r n a s " , a s s i m co m o no h con
d en ao i r r e m i s s v e l . A co n d e n a o c o n s i s t e em p er ma
n e c e r e m o s homen s e m treva s esp ir i tua i s , enquant o a s
suas obra s f o r e m m s . (Joo 3 :1 9) . Porque no sab e
m o que f a z e m . Deu s p e r d o a r os mau s no dia em qu e se
v o l t a r e m para Ele d i s p o s t o s a c o r r i g i r seu s e r r o s ! No fo i
e v i d e n t e m e n t e co m ess e p r o p s i t o a t o c a n t e prec e de Je
sus em favo r dos que o c r u c i f i c a r a m ? (Lucas 2 3 :3 4) .
A d o u tr i n a da sa lv a o pela f s u s c i t a vr ia s inda
ga e s que nunc a nos p a r e c e r a m s a t i s f a t o r i a m e n t e res
p o n d i d a s : C om o s e sa l v a r a m o s povo s que a n t e c e d e r a m
Je su s ? Pela o b s e r v n c i a da Lei? Ma s n i n g u m j a m a i s cum
pri u a Lei, a no se r o p r p r i o J e s u s . A l m d i s s o , a Lei
era para o povo i s r a e l i t a . E os povo s g e n t i o s , mai s nume
roso s e, n a t u r a l m e n t e , e n t r e g u e s i d o l a t r i a , d e c e r t o que
por i g n o r n ci a , ante s que por m a l d a d e ? S e er a m t a m b
m
114

criaturas de Deus, por que estariam excludos da salva


o? E depois do Cristo, quantos milhes tm nascido e
morrido no mundo inteiro sem conhecer o Evangelho? E
at mesmo no seio do prprio Cristianismo, quantos mirhes continuam sendo excludos pela simples razo de,
usando o raciocnio que Deus lhes deu, interpretarem o
texto bblico de maneira diversa da adotada pelas igrejas
estabelecidas?
Pretender condicionar a salvao eterna a uma de
terminada exegese da Escritura desconhecer a extrema
variabilidade dos critrios humanos de julgamento. Dian
te de um fato novo, cada ser reage de um modo peculiar
ao seu senso ntimo de valores; cada um tira concluses
ditadas por sua inteligncia, seu acervo de conhecimen
tos, sua evoluo intelectual e moral.
No h nem pode haver unanimidade no modo de pen
sar dos homens, da a justeza do provrbio "Cada cabe
a, uma sentena". Vejam-se os Tribunais de Justia, por
exemplo: existem para examinar as questes legais que
lhes chegam e decidir se confirmam ou reformam as sen
tenas proferidas em primeira instncia. Seus membros
so em geral figuras venerandas, magistrados que enca
neceram, por 20, 30 ou at 40 anos, no estudo, interpre
tao e aplicao das leis. So, portanto, profundos co
nhecedores do ordenamento jurdico e seria de esperar
pudessem resolver sumariamente as demandas em que
se chocam pretenses conflitantes. Mas o que ocorre
que os "acrdos" bem raramente exprimem a unanimi
dade, havendo quase sempre opinies discrepantes, que
figuram como "votos vencidos". Ora, se isso ocorre num
campo restrito como o Direito, entre homens que passa
ram a vida inteira estudando as leis e suas aplicaes,
como pretender que na exegese do texto bblico todos os
homens adotem a interpretao que os evanglicos en
tendem ser a correta? E como admitir sejam condenados
perdio eterna todos os que divergirem dessa inter
pretao? A nosso ver, s a formulao de tal premissa
denota uma estreiteza sectarista que de modo algum se
coaduna com a pregao de amor, perdo e tolerncia mi
nistrada pelo Divino Mestre.
Querem os nossos irmos que todo o ensino de Jesus
esteja pleno e completo na Escritura, no sendo admis
svel retirar ou aduzir qualquer palavra (Apoc. 22:19), nem
115

mesmo pela revelao do Esprito, e isso est bem claro


no item I da Confisso de Westminster que a seguir trans
crevemos:
"A autoridade da Sagrada Escritura no depende
do testemunho de qualquer homem ou igreja, mas
totalmente de Deus, o seu autor (... ) Nada nunca
deve ser acrescentado, quer por novas revelaes
do Esprito, quer por tradio de homens. A regra
infalvel' da interpretao da Escritura a prpria
Escritura." (H. BETTENSON, em "Documentos da
Igreja Crist", pg. 278).
Quem escreveu essa "Confisso" parece no se ha
ver apercebido de que o prprio Jesus deixou sua reve
lao incompleta, visto como afirmou aos seus discpu
los: "Ainda tenho muito a dizer-vos, mas vs no o podeis
suportar agora." [Joo 16:12). "Mas quando vier o Espirito de Verdade. Ele vos guiar em toda a Verdade e vos
far lembrar de tudo quanto vos tenho dito. (Joo 14:26)..
Os telogos explicam essa profecia com os eventos
do Pentecostes, quando o Esprito se manifestou sobre
os apstolos reunidos e comearam a falar outras lnguas
e a profetizar (Atos 2: 1/6). Houve ali, realmente, uma
manifestao espiritual sobre o Colgio Apostlico, para
a consolidao da f. Mas era ainda muito cedo para que
se concretizasse a predio do Mestre, pois no consta
de qualquer escrito antigo ou moderno que quele ense
jo tenham sido ministradas novas revelaes, mesmo por
que a capacidade de percepo dos discpulos continuava
a mesma. O que eles realizaram ali foi precisamente o
que se pratica atualmente nas reunies medinicas, com
as entidades espirituais se manifestando atravs de um
ou mais irmos, ministrando a orientao necessria
propagao do Evangelho de Amor pregado por Jesus.
Note-se que o apstolo Paulo, em sua 1. Epstola aos
Corntios (caps. 12 a 14), nada mais fez do que discipli
nar a metodologia das reunies, para que no houvesse
tumulto e todos sassem edificados. Eis o que ele pres
creveu:
"A manifestao do Esprito dada a cada um pa
ra o que for til. Porque a um, pelo Esprito, da
da a palavra da sabedoria; a outro pelo mesmo
Esprito, a palavra da cincia; e a outro a profe116

ci a ; e a o u tr o o do m de d i s c e r n i r os E s p r i t o s ;
e
a o u tr o a v a r i e d a d e de l n g u a s ; e a o u tr o a
inter p r e ta o das l n g u a s . " ( 1 . a Cor., 12 : 7 / 1 0 )
. "Por
qu e o que p r o f e t i z a ma io r do que o
qu e fal a ln guas e s t r a n h a s " ( 1 4 : 5 ) .
" E
s e
a l g u m fala r ln
gu a e s t r a n h a , faa- se isso
por do i s , ou , qu an d o m u i t o , t r s , e cad a um por
su a vez e haja intr
p r e t e . E f a l e m doi s ou tr s
p r o f e t a s e os o u t r o s
j u l g u e m . " (14 : 2 7 / 2 9 ) . " M a s
s e a o u tr o
que e s ti
ve r s e n t a d o fo r
r e v e l a d a a l g u m a co i sa , cale- se o p r i m e i r o . Porque
t o d o s p o d e i s p r o f e t i za r , un s de
poi s do s
o u t r o s , par a qu e to do s a p r e n d a m e t o d o s
se j a m
c o n s o l a d o s . " ( 14 :31 ) .
Q u a n d o o a p s t o l o di ss e qu e "u m s Es p r i t o op er a
to da s esta s co i sa s , r e p a r t i n d o p a r t i c u l a r m e n t e a cada um
co m o q u e r " ( 1 . a
Cor . 12:11) , p r e t e n d e u c e r t a m e n t e
referir -se ao Gui a E sp i r i t u a l da r e u n i o , que f a c u l t a a cad a Es
p r i t o c o m u n i c a n t e o e nse j o de m i n i s t r a r su a m e n s a g e m ,
tan t o qu e n o v e r s c u l o i m e d i a t a m e n t e a n te r i o r ele fala n o
" d o m d e d i s c e r n i r o s E s p r i t o s " e u m po uc o a di an t e afir
ma : " O s E s p r i t o s do s p r o f e t a s est o s u j e i t o s aos pr of e
t a s . " ( 1 4 :3 2 ) . N o te - s e que o a p s t o l o Joo t a m b m adver
ti u : " A m a d o s , no c r e i a i s e m to d o E s p r i t o , ma s p rov a i
se

o s E s p r i t o s so d e D e u s . " ( 1 .

Joo 4 :1 ) .

Essas m a n i f e s t a e s d o plano e s p i r i t u a l p e r s i s t i r a m
at a p r o x i m a d a m e n t e o fi m d o p r i m e i r o s c u l o , se m d
vid a co m o p r o p s i t o de m a n t e r a u n i d a d e da Igreja Cri s

t , e p r e s u m e - s e t e n h a m ce s s a d o d ev i d o i n t r o d u o
do m u n d a n i s m o e de p r t i ca s pags no sei o da I g r e j a . Os
cr i s t o s se f o r a m aos p o u co s e n c h e n d o de vai da d e e no
d av a m o u v i d o s s a d m o e s t a e s que lhes era m d i r i g i d a
s
d o plan o e s p i r i t u a l , t e r m i n a n d o por t r a n c a r e m a s via s
de
c o m u n i c a o e n tr e o s doi s m u n d o s .
V e j a m o s a l gun s dado s d a h i s t r i a d o C r i s t i a n i s m o ,
tod o s e x t r a d o s d e livros d e t e l o g o s p r o t e s t a n t e s :
"O s c r i s t o s d o p r i m e i r o s cu l o s e t r a t a v a m
co
m o i r m o s , c u i d a v a m d e s v e l a d a m e n t e do
s
rfos ,
do s d o e n t e s , das v i v a s e do s
desamparados .
Es
sas
caracterstica s
d e r i v a v a m e m part e d a cons
ta n t e
e x p e c t a t i v a e m que v i v i a m e sse s d i s c p u l o s
qu a n t o i m i n e n t e vi nd a do Sen ho r em gl ri a vis
vel , para r e s t a b e l e c e r se u rein o t r i u n f a n t e n a
Ter117

ra . " (ROBERT H . N I C H O L S , e m " H i s t r i a d a Igre ja


C r i s t " , Cas a Edi t. P r e s b i t . pg . 21 ) .
"N a m a i o r i a das i gr e ja s do s cu l o I I a p r i m i t i v a
e s p e r a n a d a p r x i m a vol t a d o C r i st o d e sa p a r e
c e r a . A c o n s c i n c i a da i n sp i r a o c o n s t a n t e do
E s p r i to , c a r a c t e r s t i c a d a i gr e j a a p o s t l i c a , pr a ti
c a m e n t e e x t i n g u i r a - s e . " (W . W AL K E R , e m " H i s t
ria d a Igre ja C r i s t " , 2.

ed., pg . 84] .

"N o s cu l o I I a p a r e c e r a m o s A p o l o g i s t a s (Ju sti


no, Q u a d r a t u s , Taci an o , A r i s t i d e s , Ter tu l i a n o , Me lit o e A t e n g o r a s ) e os g n s t i c o s . Os p r i m e i r o s
er a m d e f e n s o r e s l i t e r r i o s d o C r i s t i a n i s m o ; o s l
t i m o s e n s i n a v a m que , al m d o e n s i n o a p o s t l i c o
p b l i c o dos E v a n g e l h o s , havia um a i n s t r u o
oral d a " s a b e d o r i a entr e o s p e r f e i t o s " ( 1 . a Cor .
2:6/7) .
O g n s t i c o M a r c i o foi
o
p r i m e i r o dos r e f o r m a d o
re s c r i s t o s ; e n s i n a v a
que C r i s t o p r o c l a m o u u m
Eva n gel ho de amo r e
m i s e r i c r d i a , mas seu s es
f o r o s para que a
Igre ja v o l t a s s e ao que ele con s i d e r a v a a pureza do
Ev an ge lh o r e s u l t a r a m na su a
e x c o m u n h o no ano
144 . Su r gi u t a m b m o M on
t a n i s m o , co m o
p r o t e s t o co n t r a o c r e s c e n t e mun
d a n i s m o que
invadi a a I g r e j a . O se u a r a u to , Mo n tano , foi
co n d e n a d o po r u m S n o d o , e m 160 . N a Igre ja fo i
se nd o a u m e n t a d o o pode r dos b i sp o s e
formulou-s
e u m " c r e d o " . Por vo l t a d e 180, mem
bro da
Igre ja era a qu e l e que a c e i ta s s e a re gr a de f
( c r e d o ) , o " c a n n o n " do Nov o Tes t a m e n t o e a
a u t o r i d a d e dos b i s p o s . " (W . W AL K E R , ibd. p gs .
72 a 86).
"L o g o o c o r r e u a c i r r a d a d i sp u t a sobr e a data cer
ta da P s c o a . Roma e a l gu m a s o u tr a s i gr e ja s co
m e m o r a v a m - n a s e m p r e nu m d o m i n g o ; nas d a si a
M e n o r era c e l e b r a d a no dia 14 do m s de Nisa,
e x a t a m e n t e co m o a Pscoa j u d a i c a . Em 190 a dis
cu ss o t o r n o u - s e t o a gu da , qu e v r i o s S n o d o
s s e d e c i d i r a m e m favo r d o c o s t u m e r o m a n o . A s
i gr e ja s da si a M e n o r n e ga r a m - s e a c o n c o r d a r , e
por isso f o r a m e x c o m u n g a d a s pel o bi sp o de Ro
m a . " ( Ibd., pg . 93).
" O bisp o Irineu ( 1 2 8 / 2 0 0 ) , p r i m e i r o lder t e o l g i c o ,
a tr i b u i u m e de Jesu s o papel de se g u n d a Eva .
Ter t u l i a n o ( 1 6 0 / 2 4 0 ) e n s i n av a que o Filho e o
Es-

118

p r i t o so s u b o r d i n a d o s a D e u s . " (Ibd ., pg . 9 6 / 9 9 ) .
"N o fi m do s cu l o III o c o r r e u a d i s p u t a c r i s t o l gi ca . S u r g i r a m os M o n a r q u i a n o s , que p r e ga v a m a
u n i d a d e de D e u s , no a c e i t a v a m o 4. Ev an ge lh o
e n e g a v a m a d i v i n d a d e de J e s u s . Paulo de Samsa ta , bisp o d e A n t i o q u i a , e n s i n a v a que Jesu s er a
unid o a Deu s po r amor , em v o n t a d e , p o r m
no e m s u b s t n c i a ; fo i e x c o m u n g a d o e m 269 .
Sablio a t r i b u a igual i m p o r t n c i a s tr s
p e s so a s da
Tri n d a d e , mas foi
excomungad o
po r C a l i x to , bis
p o d e Roma , e m 317 . H i p l i t o
c o m b a t e u o s Mo
n a r qu i a n o s e
r o m p e u co m
Calix to ,
t o r n a n d o - s e ch ef e de um a c o n g r e g a o
rival em Roma , o que lhe vale u se r r e f e r i d o n a
H i s t r i a co m o " o p r i m e i r o a n t i p a p a " ( Ibd., pgs .
1 0 4 / 1 0 5 ) . N o v a c i a n o , pres
b te r o
roman o
en tr e 240 e 250 , e n s i n a v a que en tr e o Pai e o
Fi lho exi st e um a " c o m u n h o de subs
tncia" ,
sen d o a s si m u m dos
precursore s
d a
idi a
que viri a a se r ad o ta d a no C o n c l i o de N i c i a .
O r g e n e s ( 1 8 2 /2 5 4 ? ) fo i o mai s c o m p l e t o co nh e
cedo r da Bb lia entr e to do s os e s c r i t o r e s da igre
j
a p r i m i t i v a . No houv e na h i s t r i a da Igre ja
an ti
ga h o m e m de e s p r i t o mai s puro , ou de
mai s no bres p r o p s i t o s . O se u "D e P r i n c i p i i s " foi
a
pri
m ei r a
gr an d e a p r e s e n t a o
s i s t e m t i c a d o Cristia
nismo . Apresentav a
Crist o
co m o
"criatur a
d e
Deus " e
e n s i n a v a que est e cr io u o u n i v e r s o vis
vel co m
o lugar de p u n i o e r e f o r m a , nel e colo
cando
os
E s p r i t o s d e c a d o s p r o p o r c i o n a l m e n t e
g r a v i d a d e das suas f a l t a s . (Ibd. 110 e 113). "N o
fi m to do s os h o m e n s , e at m e s m o o diabo e os
E sp r i to s que o a c o m p a n h a m , ser o s a l v o s . Esta
ser a r e s t a u r a o de toda s as co i s a s , qua nd o
Deu s ser tud o em t o d o s . " Mas , luz da o r to d o
xia r gi d a das p oca s s e g u i n t e s , vei o a se r con
s i d e r a d o h e r t i c o e tev e as suas idias co n d e n a
das po r um S n od o em A l e x a n d r i a (399 ou 400),
be m co m o pelo C o n c l i o Geral d e C o n s t a n t i n o p l a
,

em 553). Sua obra destinava-se evidentemente


aos eruditos, e no ao cristo comum. Porque a
sua cincia no era a nossa, ela nos parece
estranha."
( Ibd., pg . 114) ( Gr i f o s n o s s o s) .

telog o

WALKER

ainda a d v e r t e que :

119

"O s don s d o E s p r i t o , que era m m u i t o reais n o


p e n s a m e n t o dos cr i s t o s das eras a p o s t l i c a e
s u b - a p o s t l i c a , e que p o d e r i a m ser p o s s u d o s por
qu a l q u e r p e s so a , c o n s t i t u a m agora um a t r a d i o ,
mai s d o que um a re al id ad e v i t a l , ( . . . ) O s dons
era m agora poss e of ici a l d o c l e r o , e s p e c i a l m e n t e
dos b i s p o s . Estes era m o s gu a r d i e s , d i v i n a m e n t e
d e s i g n a d o s , do d e p s i t o da f , e, p o r t a n t o , os r
gos que p o d i a m d e ci d i r o que era h e r e s i a . " (Ibd .,
p g . 119).
A qu i nos p e n i t e n c i a m o s d e haver o b r i g a d o o s l e i t o r e
s
a ess a d e m o r a d a d i g r e s s o a tr a v s dos p r i m e i r o s
s cu l o s
d o C r i s t i a n i s m o , ma s c o n f i a m o s e m que nos
perdoaro ,
p o r qu e a o faz-lo t i v e m o s e m mir a doi s
o b j e t i v o s d e tr an s
ce n d e n t a l i m p o r t n c i a : O p r i m e i r o
fo i m o s t r a r co m o , embo
ra a r ev e l a o d ivi n a sej a
m i n i s t r a d a a tr a v s dos h o m e n s
s u p o s t a m e n t e mai s
cap a ze s para ess a m i s s o , o s a r a u to s
so fa lh o s e
quase s e m p r e d e t u r p a m o se n t i d o das men sa ge n s de que
so p o r t a d o r e s . Tanto so f a l h o s os que
t r a n s m i t e m co m
o o s que r e c e b e m , pois cada u m i n te r p r e
ta a
lio se gu n d o a su a tic a p a r t i cu l a r , da o s u r g i r e m ta n ta s
d i v e r g n c i a s n a ex e ge s e d o t ex t o
b b l i c o . S isso
e x p l i c a as i n t e r m i n v e i s d i sp u ta s e os f r e q e n t e s d e s v i o s
s o f r i d o s pelo C r i s t i a n i s m o d esd e os seu s p r i m r d i o s , e
i l u s t r a co m o f o r a m send o a b so r v i d a s i n f l u n c i a s e s t r a n h a
s e co m o fo i send o p a u l a t i n a m e n t e e l a b o r a d o um corp o de
d o u t r i n a t o d i f e r e n t e d a qu e l e que Je su s legou H u m a n i
dade .
Esse f e n m e n o d e d e s c a r a c t e r i za o c o m e o u desd e
os t e m p o s a p o s t l i c o s e a p a r e n t e m e n t e c o n t i n u a em mar
ch a . A Igre ja C a t l i c a r e f u g i o u - s e h i e r a t i c a m e n t e num a
sri e d e d o g m a s que d e s f i g u r a r a m por c o m p l e t o o s ensi
n a m e n t o s d o C r i s t o . O s n osso s i r m o s p r o t e s t a n t e s per
f i l h a r a m vr io s d esse s d o gm a s e , p a r t i d r i o s , e m pr in c
pio, d o " l i v r e e x a m e " , e m a r a n h a r a m - s e nu m ci po a l d e in
t e r p r e t a e s d i f e r e n t e s , d i v i d i n d o - s e e m v ri a s " d e n o m i
n a e s " , cada um a delas p r e s u m i n d o - s e d e t e n t o r a ex cl u
siv a da V e r d a d e . S na A m r i c a do N o r te , se gu n d o a re
vist a " T I M E " (15-8-77) e x i s t i a m e m 1973 nada m en o s que
735 d e n o m i n a e s r e l i g i o sa s ( cla r o que no s p r o t e s t a n
te s) , c o n s o a n t e i n v e n t r i o l ev a n ta d o por A RT H U R C .
PIEPKOR N, o qual con du zi a ento um a p e s q u i s a no " C o n
c rd i a S e m i n a r y " d e St . L ou i s . P i e p ko r n f a l e ce u e m
1973 ,
120

deixando o resultado de sua pesquisa (com 2900 folhas


manuscritas) com o seu amigo JOHN TIETJEN, presidente
do Seminrio. Este decidiu publicar o resultado, que abran
ger 7 volumes, dos quais o primeiro, com 324 pginas e
o ttulo "Profiles in Belief: The Religious Bodies of the
United States and Canada", (Harpert Row) foi editado em
1977.
O segundo e mais importante dos objetivos a que nos
propusemos foi demonstrar como, em tantas disputas e
controvrsias surgidas nos primeiros sculos do Cristia
nismo, nem uma s vez estiveram em causa os ensina
mentos de Jesus, ou, se alguma vez chegaram a ser apre
ciados, os telogos do nosso tempo a isso no fazem a
menor referncia, talvez por no julg-los assaz impor
tantes para merecerem meno. Tais disputas ocorriam
pelos motivos os mais irrelevantes, como os relativos
data certa da pscoa, preexistncia do Cristo ou sua
consubstancia com o Pai, a "imaculada conceio de Ma
ria", etc., mas que foram suficientes para ocasionar di
vises, excomunhes, desterros e at mortes. S as con
trovrsias sobre a relao entre as naturezas divina e
humana de Jesus se arrastaram por quase um sculo, at
o Conclio da Calcednia (451). Eram, como se evidencia
pelas mltiplas narrativas histricas, discusses que nada
tinham a ver com a essncia dos ensinos do Cristo e em
nada contribuam para a edificao dos fiis, antes provo
cavam o entorpecimento da f e a secularizao da igreja,
fazendo com que o Esprito de Deus se afastasse dela,
abrindo lugar para os Espritos das trevas, que em todos
os tempos se tm aproveitado das fraquezas humanas para
semear a ciznia entre os homens. Basta lembrar o hist
rico episdio de Bizncio, onde, com a regio j sendo in
vadida pelos brbaros, os doutores da Igreja se ocupavam
em polemizar sobre... o sexo dos anjos!
Essas mesmas entidades malvolas persistem na sua
luta para que as igrejas ditas crists continuem desaper
cebidas dos ensinamentos do Cristo. Enquanto cada cris
to procura egoisticamente salvar-se, todos decerto im
budos das melhores intenes, cumprindo os rituais im
postos pelos "gurus" das suas seitas, as geraes se vo
sucedendo sem que nenhuma das religies estabelecidas
consiga eliminar os males que assolam a Humanidade, e
o mundo vai afundando no vcio, na depravao e na vio121

l n ci a , p a r e ce n d o achar- se n a i m i n n c i a
- m a p r o v o c a d o pel a m a l d a d e h u m a n a .

d e u m ca t a cl i s

Tudo isso po r qu? S i m p l e s m e n t e p or qu e c o n t i n u a


m
e x i b i n d o u m Sa l v a d o r m s t i c o , se m d i sp e n s a r
a te n o a o
acer v o de r e gra s que Ele e s t a b e l e c e u .
Por qu e se dari a
Ele ao t r a b a l h o de p r e s c r e v - l a s ,
se no era par a s e r e m o b s e r v a d a s ? Qua nd o a b r i r e m os
olho s para p e r c e b e r a su
b l i m i d a d e do e n s i n o , os
h o m e n s ver o que a H u m a n i d a d e tod a so l i d r i a e que
o " R e i n o de D e u s " se i n s ta l a r na Terra qu an d o e s t i v e r
i n s ta l a d o e m t o d o s o s co r a e s (Lu cas 1 7 : 2 0 / 2 1 ) .
Qu an d o cada se r h u m a n o a p r e n d e r a per
doar e
e s q u e ce r as o f e n s a s , a ama r at m e s m o a que l e s que
ten h a por a d v e r s r i o s , j no e x i s t i r o a d v e r s r i o s ,
um a vez qu e to d o s ser o i r m o s e hav er paz na Ter r a
. Foi ist o o que Jesu s e n s i n o u e h de a c o n t e c e r um
d i a . Por que t r a a r i a Ele o p r o g r a m a , se o j u l g a s s e
i r r e a l i z v e l ?
i n t e r e s s a n t e no tar que no sei o do s g r u p o s mai s
em
pedernido s e m preconce it o s do gm ti co s su r g e
m por ve
zes l a m p e j o s d e v e r d a d e s d i v i n a s .
L e m b r a m o - n o s d e u m p e qu e n o livr o e v a n g l i c o ,
d e c e r t o j lido por i n m e r o s ir mo s se m que a m a i o r i
a lhe t e n h a , ta lv e z , a p r e e n d i d o a m e n s a g e m . Trata-se do
"E m Seus Passos, Qu e Faria Je
s u s ? " , (de C h a r l e s
M . S h e l d o n , Ed i tor a JUERP, Rio) obr a
que r e p u t a m o s
das mai s e x p r e s s i v a s e no nos ca n sa m o s
de
r e c o m e n d a r aos a m i g o s . Al i est co m o s e reali za n a
p r t i c a o que Jesu s e n s i n o u . Al i se a p r e n d e qu e no
bas
t a c o m o v e r - s e num a cru zad a d e r e a v i v a m e n t o
espiritua l
e em se g u i d a recair na r o ti n a de um
c r i s t i a n i s m o ex cl u
s i v a m e n t e n o m i n a l . d e se j a r e
fa zer s o m e n t e o be m a
to d o s , en ch e r o cor a o
de amo r e sai r r e p a r t i n d o um pouc o co m o s que s e
e n c o n t r a m c a r e n t e s . Clar o que no
f ci l ,
p or qu e
o " c a m i n h o e s t r e i t o " , de qu e f al av a o
Messias .
O M e s t r e c o n h e c i a e co n h e c e be m os h o m e n s
no f o ss e Ele um Es p r i t o Puro que co n v iv e co m o Pai de
toda a e t e r n i d a d e . C o n s e q e n t e m e n t e j sab ia que a Sua
m e n s a g e m f i ca r i a e s q u e c i d a nos d e sv o s d a v a i d a d e hu
m a n a . Por i sso , d ep oi s de a d v e r t i r os d i s c p u l o s de que
tinh a algo mai s para e n si n a r , mas que ele s aind a no es
tava m p r e p a r a d o s para su p o r t a r (Joo 16:12), Ele p r o m e
teu que e n v i a r i a o " C o n s o l a d o r " para en sin a r toda s as
co i sa s e "f a ze r l e m b r a r " tud o qua n t o Ele p r p r i o d i s s e r a .
(Joo 14:26).

122

Se o Consolador devia fazer lembrar, que o Mestre


tinha a perfeita previso de aue os seus ensinamentos ,
seriam logo esquecidos. E se a Humanidade ficou por qua
se dois mil anos margem desses ensinamentos, eis que
chegada a plenitude dos tempos, uma vez que o mani
festo descompasso entre o progresso cientfico e o moral,"
entre o saber e a virtude, trouxe-nos a um momento cru
cial, em que no mais possvel fazer ouvidos de merca
dor aos preceitos do Cristo. Grande a responsabilidade
perante o Tribunal Divino daqueles que exerceram a funo de condutores de povos, ou de mentores espirituais
de massas e no souberam ou no quiseram transmitir
as divinas verdades de que se diziam portadores. Maior
ainda responsabilidade daqueles que conhecendo
as tarefas que lhes cabe agora desempenhar esquivamse ao dever de transmitir aos homens a mensagem da sal
vao. Salvao, esta sim, com o sentido de libertao
da ignorncia, dos vcios, das paixes e dos preconceitos .
Porque Jesus afirmou, e no demais repetir: "Conhecereis a Verdade e a Verdade vos libertar." (Joo 8:32).
Para encerrar, faamos uma ligeira recapitulao do
contedo deste captulo: Os nossos irmos entendem que
a salvao se efetua pela graa (Ef. 2:8), a justificao pe
la f (Rom. 3:28) e a remisso dos pecados pelo derrama
mento do sangue de Cristo (1. Jo. 1:7), de sorte que as
boas obras so a conseqncia, e no a causa da salvao
(Joo 15:16 e Ef. 2:10). como consta do livro "The Five
Points of Calvinism" (pg. 33): "Faith and good works are
the "result", not the "cause" of Gods choice"."
Ns, espritas, entendemos que Jesus veio ao mundo
para ensinar aos homens a lio do amor (Joo 13:34) e
que a sua morte, alis predita por vrios profetas, resul
tou da inadequao da Humanidade para assimilar suas
extraordinrias mensagens. Os discpulos e os primitivos
cristos atriburam a essa morte um carter propiciatrio
(1. Joo 2:2) porque entre os judeus estava secularmente
arraigada a noo do resgate das faltas pelo derramamen
to de sangue. Era um costume milenar a imolao de ani
mais pelos pecados do povo (Lev. 4:20, etc.) e isso na
quelas eras brbaras no deixava de ter um fundamento
psicolgico, pois funcionava como catarse coletiva, con
tribuindo para aliviar as conscincias culpadas.
Nota-se, porm, que j nos tempos do profeta Eze123

quie l Deu s e n s i n a v a que a r e s p o n s a b i l i d a d e era pe sso a


! e que no cabia ao j u s t o pagar pelo pe ca do r (Ezeq. 18:20).
Co m as luzes de que di sp e agor a a H u m a n i d a d e , pos
sve l p e r ce b e r que no h a v e r i a j u s t i a e m fazer u m ino
cen t e r e s p o n d e r pelo s e r r o s dos c u l p a d o s . A l i s , ne m
m e s m o o san gu e de t o u r o s e de bode s podi a tir a r os pe
cado s d e n i n g u m , co m o p o d e m o s ler e m H e b r e u s 10:4
.
Isto no que r di zer que n e g u e m o s a d o u t r i n a da Re
d e n o ; apenas a c h a m o s que ela se r ea li za r no m un d o
a tr a v s do a m o r . Para isso o M e s t r e nos d e i x o u o seu
en sin o e o seu e x e m p l o . Qu an d o os h o m e n s , r e p u d i a n d o
os d o g m a s e p r e c o n c e i t o s a que se a f e r r a m h t a n to s s
cu l o s , a b r i r e m as p or ta s da p e r c e p o para a s s i m i l a r a
cr i s t a l i n a s i m p l i c i d a d e dos e n s i n a m e n t o s d o C r i s t o , eles
f a t a l m e n t e se c o n s c i e n t i z a r o de seu s erro s e se r e d i m i
ro pel o am or , cuj a p r ti c a co n co r r e par a o r e sg a t e das
f a l ta s , co m o a Es cr i tu r a deix a be m claro em Prov. 10:12
(" O amo r cobr e toda s a s t r a n s g r e s s e s " ) , Lucas 7:47
( " M u i t o ser p e r d o a d o a que m m u i t o a m o u " ) e 1. Pedro
4: 8 (" O amo r cobr e a m u l t i d o de p e c a d o s " ) .
Qu an d o Je su s di zi a aos cego s e a l e i j a d o s : "O s teu s
p e ca d o s te so p e r d o a d o s " , que os sab ia j em fi m de
p r o v a . Ma s n o te - s e que a um d a q u e l e s que cu r o u , ele ad
v e r t i u : "Va i e no pe que s m ai s , par a que no te a co n t e a
co is a p i o r " (Joo 5:14) , o que prov a que , m e s m o co m os
p e ca d o s j p e r d o a d o s , q u a i s q u e r nova s fa l ta s a c a r r e t a m
novas p u n i e s , be m co m o o deve r de re pa ra r as o f e n s a s .
Esta a lei e del a n i n g u m se e x i m e a tr a v s do sa cr i f
cio de o u t r e m . Q u e m e rr a , o b r i g a d o a r e s ga ta r seu s er
ros , e qu e m o f e n d e te m de qu i tar - se ju n t o qu e l e s que
o f e n d e r ; cada h o m e m fic a pres o s cad e ia s que por seu s
p r p r i o s atos c o n s t r i , e " n i n g u m sa ir da p ri s o at que
tenh a pago o l t i m o c e i t i l . " (Luca s 12:59).

124

OS ENSINAMENTOS DE JESUS

Mateus :
5:16 - A s s i m br il h e a v o s s a luz d ia n t e dos h o m e n s , para
que ve ja m as vo s sa s boas obra s e g l o r i f i q u e m ao
vo ss o Pai que est no Cu .
5:25 - R e co n ci l i a - t e co m o te u a d v e r s r i o e n qu a n t o est s
co m ele a c a m i n h o , para que te no e n tr e g u e ao
juiz e est e te ma nd e p r i s o , de ond e no sa irs en
qua n t o no t i v e r e s pago o l t i m o c e i t i l .
5 :3 9 - A o que t e ba te r num a face , o f e r e c e t a m b m a
oue 40
tra ; e ao que te a r r a n ca r o m an to , no
r e c u se s a
tnica .
5:42 - D a que m te p ed ir ; e a que m t o m a r o que te n s ,
no o to r n e s a pedir.
5 : 4 4 - A m a i a v o s s o s i n i m i g o s e orai pelo s que vo s perse
gue m e m a l t r a t a m , para se rd e s f i l h o s do vo ss o Pai
Celestial .
5 :4 8 - Sede p e r f e i t o s , co m o p e r f e i t o o voss o Pai Cele s
tia l .
6 : 1 - No dei s vo s s a e s m o l a para se r d e s vi s to s pelo s ho
m e n s , p or qu e a s si m no te re i s r e c o m p e n s a d o vos
so Pai C e l e s t i a l .
6 : 3 - Qu an d o de rd e s e s m o l a , no saiba a vo ss a mo
es- e
4
qu er d a o que faz a
d i r e i t a ; para que a voss a e s m o l a f i qu e em s e g r e d o ; e
voss o Pai,
que v o que se
passa e m s e g r e d o , p u b l i c a m e n t e vo s
recompensar .
6 : 6 - Qua nd o o r a r d e s , e n tr a i
no voss o qu ar t o e, fe ch ad a
a p o r ta , falai co m o vo ss o Pai.
125

Mateu s :
6: 7 - E or an do , no usei s de vs r e p e t i e s , poi s o v o ss
o
e8
Pai sabe o que vo s n e c e s s r i o , an tes que o
p e a i s . 6:14 - Se p e r d o a r d e s aos h o m e n s sua s o f e n sa s ,
tamb m
e 15 - o Pai C e l e s t i a l vo s p e r d o a r vossa s
o f e n s a s ; ma s se no p e r d o a r d e s aos h o m e n s suas
o f e n sa s , tam
pouc o o vo s s o Pai p e r d o a r vo s sa s o f e n s a s .
6:19 - No a j u n te i s para v s t e s o u r o s na t e r r a , onde a tra
a e a f e r r u g e m p o d e m co r r o - l o s e os l ad r e s rou
b-los, ma s a jun ta i para vs t e s o u r o s no C u ; por
que ond e e s t i v e r vo s s o t e s o u r o , a e star t a m b m
voss o c o r a o .
6:25 - No a nd ei s i n q u i e t o s qua n t o vo s s a vid a , do
que e 32
h av e r e i s de co m e r , ou de beber, ou v e s ti r ,
pois vos so Pai C e l e s t i a l sabe que n e c e s s i t a i s de toda s
es
ta s co i sa s .
6:33 - Buscai p r i m e i r a m e n t e o reino de Deu s e a su a jus
ti a e toda s as mai s co i sa s vo s sero a c r e s c e n t a
das.
6:34 - No vo s i n q u i e t e i s pelo dia de a m a n h , poi s o dia
de a ma nh cu i d a r de si m e s m o . Basta a cada dia
o se u mal .
7 : 1 - No j u l g u e i s , para no se rd e s j u l g a d o s ; poi s co
m
e
2
o ju zo co m que j u l g a r d e s se r e i s
j u l g a d o s ; e co m
a m e d i d a co m que m e d i r d e s , t a m b
m vo s m e d i r o
a vs .
7: 7 - Pedi e dar- se-vos- ; buscai e a c h a r e i s ; batei e abrire
8
se-vos-;
poi s o que pede , r e ce b e ; o que b u sca
,
acha ; e ao que ba te, se abre .
7:11 - Se vs , send o maus , sa be i s dar boas co i sa s aos
v o s so s f i l h o s , qu an t o mai s v o ss o Pai C e l e s t i a l dar
boas co i sa s aos que as p e d i r e m !
7:12 - Tudo o que q u i s e r d e s que os h o m e n s vo s f a a m ,
isso m e s m o fazei v s a e le s ; po r qu e est a a lei e
os p r o f e t a s .
7:16 - Pelos f r u t o s os c o n h e c e r e i s ( . . . ) Toda rvo r e boa
e 17
produ z bons f r u t o s e tod a rvo r e m produz f r u to
s
ma u s .
7:21 - Ne m tod o o que me diz " S e n h o r , S e n h o r " en tra r
no reino do Cu , mas a quele que faz a v o n t a d e do
me u Pai.
9:12 - Os sos no n e c e s s i t a m de m d i c o ,
ma s si m
os
e 13 - d o e n te s . ( . . . ) Eu no vi m ch a m a r os
j u s t o s , ma s
os p e c a d o r e s ao a r r e p e n d i m e n t o .
126

Mateus:
10:29 - N e n h u m p a s sa r i n h o cair em t e r r a se m a v o n t a d
e
e
31
de v o ss o Pai ( . . . ) No t e m a i s , poi s mai s
va le i s v s
d o que m u i t o s p a s s a r i n h o s .
10:42 - Qu e m que r que te nh a dado ne m que sej a um cop
o d e gua fri a a u m d e s t e s p e q u e n i n o s , e m v e r d a d
e vo s digo que de mod o a l gu m p e r d e r o seu galar
do.
11:28 - Vind e a m i m , tod o s os que vos achai s c a n s a d o s e
o p r i m i d o s , e eu vo s a l i v i a r e i .
11:29 - Tomai sobr e v s o me u ju g o e a p r e n d e i de m i m
, e 30
que so u m a n s o e h u m i l d e de co r a o ; e a ch a r e i
s d e s c a n s o para as vo s sa s a l m a s ; p or qu e o me u ju
go su av e , e o me u f ar d o leve .
12:36 - De tod a p al avr a o c i o s a que os h o m e n s d i s s e r e m
,
e
37
ho de p r e s t a r con ta s no dia do ju zo ;
p o r qu e por tua s p a l a v r a s ser s j u s t i f i c a d o e po r tua s
p a l av r a s
ser s c o n d e n a d o .
18: 4 - A q u e l e que se to r n a r h u m i l d e co m o um m e n i n o ,
ser o m a i o r no rein o do C u .
18:14 - A s s i m t a m b m no da v o n t a d e do v o ss o Pai que
u m s d e st e s p e q u e n i n o s s e p e r ca .
23 : 8 - No qu e i r a i s se r c h a m a d o s m e s t r e s , p or qu e
um
s o v o ss o M e s t r e , o C r i s t o , e to do s v s
soi s
irmos .

Marcos :
8:36 - O que a p r o v e i t a r i a ao h o m e m ga nh a r o m u n d o
e 37 t e i r o , e pe rd e r a su a alma? Qu e daria um
home m
e m tr o c a d a su a alma ?
11:25 - Qu a n d o o r a r d e s , se t i v e r d e s a l g u m a coi s a c o n t r
a e 26
a l g u m , p e r d o a i , para que t a m b m o v o ss o Pai
Ce
lestia l vos p e r d o e ; poi s se no p e r d o a r d e s , tam

b m v o ss o Pai no vo s p e r d o a r .
in-

Luca s :
6:36

Sede m i s e r i c o r d i o s o s , co m o t a m b m o v o ss o
Pai
misericordioso .
6:45 - O h o m e m b o m , do bo m t e s o u r o do seu co ra o tir
a o b e m ; e o h o m e m mau , do ma u t e s o u r o do seu
co ra o tir a o mal ; po r qu e a boca fala do que o
co ra o est ch e io .
127

Lucas :
8:18 - Ved e , po i s , co m o o u v i s ; po r qu e a qu e m t i v e r , lhe
ser dado ; e a qu e m no t i v e r , at o que j u l g a te r
lhe ser t i r a d o .
11:35 - V , p oi s , que a luz que h em t i no se j a m t r e v a s
. 12:15 - G u a r d a i - v o s da a v a r e za , poi s a vid a de um
h o m e m no c o n s i s t e na a b u n d n c i a dos bens que p o s s u i
.
12:33 - Vend e i o que t e n d e s e dai e s m o l a s , e fa re i s
para e
34
v s um t e s o u r o no C u ; p o r qu e ond e
e s t i v e r o voss o t e s o u r o , a esta r t a m b m o vo ss o
cor a o .
12:48 - A que m m u i t o fo r dado , m u i t o ser p e d i d o ; e a
que m m u i t o se c o n f i o u , m u i t o se p e d i r .
12:57 - Por que no j u l g a i s t a m b m , po r v s m e s m o s , o
que j u s t o ?
14:35 - A q u e l e que no r e n u n c i a a tud o qu an t o t e m , no
pode se r me u d i s c p u l o .
15: 7 - Di go - vos que h ave r maio r a l e g r i a no C u por um
p e ca d o r que se a r r e p e n d e , do que po r n o v e n t a e
nove j u s t o s que no n e c e s s i t a m d e a r r e p e n d i m e n
to .
16:10 - Que m fie l no po uco , t a m b m fie l no m u i t o ; e
qu e m i n ju st o no po uco , t a m b m i n ju st o no mui

to .
17:20 - O rein o de Deus no ve m co m a p a r n c i a e x t e r i o r
, e 21
p o r q u a n t o o reino de Deu s est d e n tr o de vs .
22:26 - O maio r en tr e v s se j a co m o o m e n o r ; e que m go
v e r n a , se j a com o qu e m se r v e .

Joo :
7:24 - No j u l g u e i s s e g u n d o a a p a r n c i a , ma s ju l ga i se
gund o a ret a j u s t i a .
8:12 - Eu so u a luz do m u n d o ; a que l e que me segu e no
andar em t r e v a s , ma s ter a luz da vi da .
8:31 - Se p e r m a n e c e r d e s na mi nh a p a l av r a , v e r d a d e i r a
m e n t e se r e i s meu s d i s c p u l o s .
8:36 - Se o Filho vo s l i b e r ta r , v e r d a d e i r a m e n t e ser e i s
livres .
12:35 - Anda i e n qu a n t o t e n d e s luz, para que as t r e v a s no
vos a p a n h e m ; poi s qu e m anda nas t r e v a s , no sa
be para ond e vai .
12:47 - Se a l g u m ouvi r mi nh a s pa lav ra s e no crer , eu
no o ju l g o , pois no vi m para ju l ga r o m u n d o , ma s
para salvar o m u n d o .
128

Joo:

12:48 - Quem me rejeitar, j tem quem o julgue; a pala


vra que tenho pregado, essa o julgar no ltimo
dia.
13:15 - Porque eu vos dei o exemplo, para que como eu
vos fiz assim faais vs tambm.
13:34 - Um novo mandamento vos dou: que vos ameis uns
aos outros, assim como eu vos amei.
14:15 - Se me amardes, guardareis os meus mandamentos.
14:27 - Deixo-vos a paz, a minha paz vos dou (...) No
se turbe o vosso corao, nem fique sobressalta
do.
15: 7 - Se estiverdes em mim, e minhas palavras estive
rem em vs, pedireis tudo o que quiserdes, e vos
ser feito.
15:10 - Se guardardes os meus mandamentos, permanece
reis no meu amor.
16:33 - Digo-vos isto para que tenhais paz. No mundo te
reis aflies; mas tende bom nimo, eu venci o
mundo.
13:17 - Se sabeis estas coisas, bem-aventurados sereis
se as praticardes.

"Quando uma centsima parte


do Cristianismo de nossos l
bios conseguir expressar-se em
nossos atos de cada dia, a Ter
ra ser plenamente libertada de
todo o mal."
(Emmanuel - F C X )

129

VII C O M U N I C A B I L I D A D E

ENTR E

VIVOS

MORTOS

Os p r o t e s t a n t e s n e ga m p e r e m p t o r i a m e n t e a p o s s i b i
lidade de c o m u n i c a o en tr e os doi s p la no s de v i d a , o
m a t e r i a l e o e s p i r i t u a l , send o assaz c o n h e c i d o s os argu
m e n t o s que usa m para f u n d a m e n t a r ess a c o n v i c o . U m
dele s o e p i s d i o do ric o e Lzaro (Luca s 16: 19 a 31),
na rr ad o po r Jesu s e a p r e s e n t a d o em a l g u m a s v e r s e s da
Bb lia co m o p a r b o l a . Ora , um a p a r b o l a um a f i c o
usada para i l u s t r a r um a v e r d a d e . E que ve r d a d e p r e t e n
de u o M e s t r e i l u s t r a r naque l e ca so ? A de que os que pas
sa m a vid a t e r r e n a e m p r a ze r e s , se m s e i n c o m o d a r e m co
m
o s s o f r i m e n t o s d o p r x i m o , iro so f r e r t o r m e n t o s ,
pr ovo
cado s
pelo
remorso ,
n o
plano
espiritual .
O u t r o s e n t e n d e m que o fat o de Lzaro haver sid o ci
tad o pel o nom e in di c a no s e t r a ta r d e p a r b o l a , ma s d e
e p i s d i o r e a l . Seja p a r b o l a ou no, o n cl e o do en sin a
m e n t o o m e s m o ; nada e x i st e ali que c o m p r o v e a i m p o s
s i b i l i d a d e da
comunicao .
O
a b i sm o m e n c i o n a d o
no
e n tr e o m u n d o do s v iv o s e o do s m o r t o s ,
ma s si m en
tr e o local em qu e se a ch av a o ri co ,
d i g a m o s o " i n f e r n o " , e o local em que se achava Lzaro,
digamo s o " c u " .
E ess e a b i s m o , a f i n a l , no era t o
gr an d e a s s i m , um a vez
que o ri co , l ev a n ta n d o os o l h o s ,
"vi u ao longe A b r a o e Lzaro n o se u s e i o " . . .
Q u a n d o o ric o pedi u f oss e um dos m o r t o s re la ta r aos
seu s i r m o s o s t o r m e n t o s po r que p a s sa v a , A b r a o no
r e s p o n d e u que tal co is a era i m p o s s v e l , ma s apenas que
"el e s l t m M o i s s e os p r o f e t a s , e se no lhes do cr
di to , m u i t o m e n o s c r e r i a m ainda que a l gu m do s mor tos,
f o ss e te r co m e l e s " .
131

E tan t o v e r d a d e que no c r e r i a m , que isto , pre


c i s a m e n t e , o que ve m o c o r r e n d o desd e os p r i m r d i o s da
h i s t r i a da H u m a n i d a d e . Em tod o s os t e m p o s os Esp r i
to s dos ch a m a d o s " m o r t o s " t m p r o cu r a d o e n tr a r e m co
m u n i c a o co m os que v i v e m na carn e e no po uca s ve ze
s o c o n s e g u e m , sej a a tr av s de so n h o s ou de a p a r i e s , ou
pelo s p r o c e s s o s p s i c o g r f i c o s o u p s i c o f n i c o s m o d e r n o s .
U l t i m a m e n t e te m - s e o b s e r v a d o a i n t e n s i f i c a o do tra ba
lho dos n osso s ir m o s e s p i r i t u a i s n o se n t i d o d e sa cu d i
r a H u m a n i d a d e do seu ape g o s co i sa s m a t e r i a i s , de
fazla c o n s c i e n t i za r - s e da s o b r e v i v n c i a . A m u l t i p l i c a
o da s
m a n i f e s t a e s tra du z o c u m p r i m e n t o da
p r o f e c i a de Joel
(2 :28 ) , c o n f i r m a d a pel o a p s t o l
o
Pedro
( A to s
2 :1 7) :
" E
nos l t i m o s t e m p o s
d e r r a m a r e i d o me u E sp r i t o sob r e tod a
a ca r n e ; vo s so
s f i l h o s e vossa s f il ha s p r o f e t i za r o , v o s s o s v e l h o s ter o
s o n h o s , v o s s o s j o v e n s te r o v i s e s . "
O s f e n m e n o s e s p r i t a s s e r e p r o d u z e m por tod o s o s
c o n t i n e n t e s , so d i v u l g a d o s a tr a v s de todo s os m ei o s de
c o m u n i c a o e, no e n t a n t o , qu a n to s se c o n s c i e n t i z a m da
r e a l i d a d e de ssa s m a n i f e s t a e s ? So r e l a t i v a m e n t e pou
cos, po r e n qu a n t o , os que " t m olho s para ve r e o u v i d o s
para o u v i r " , ma s c e r t a m e n t e u m dia , talve z j no d i sta n

te , to d o s a ti n g i r o o a m a d u r e c i m e n t o e sp i r i t u a l
n e ce s s
rio para r e c e b e r e m e c o m p r e e n d e r e m a Ver d a d
e que os
libertar .
C om o j d i s s e m o s e m ou tr o l o ca l , a s idia s novas
so s e m p r e en ca ra da s co m c r i t r i o s s u b j e t i v o s e no
fci l d e s c a r t a r p r e c o n c e i t o s a r r a i g a d o s ; por isso o s fen
m e n o s se s u c e d e m e so c o m p r o v a d o s pela C i n c i a , se m
qu e a m a i o r i a dos h o m e n s lhes d i sp e n s e a n e c e s s r i a
ateno .
O s n osso s i rm o s e v a n g l i c o s , por e x e m p l o , a t r i b u e m
toda s essa s m a n i f e s t a e s a Es p r i to s m a l v o l o s , que pro
cu r a m d e sv i a r a H u m a n i d a d e do c a m i n h o da sa l v a o . So
" d e m n i o s " , d i ze m , e no se d e t m se qu e r a e x a m i n a r os
e l o q e n t e s caso s d e c o m u n i c a o e sp i r i t u a l d o c u m e n t a
do s n a B b l i a . N o e p i s d i o d a " t r a n s f i g u r a o " , por e x e m
plo, ( M a t . 1 7 : 1 / 8 ) , no se t o r n a e v i d e n t e o i n t e r c m b i o
en
tr e o plano f s i c o e o e s p i r i t u a l ? E o que di zer
do fat o t o be m a u t e n t i c a d o da c o m u n i c a o entr e Sa mu e l
e Saul , re latado e m 1.

Sam . 2 8 : 1 1 / 2 0 ?

P r e t e n d e m al gun s t e l o g o s que

132

esse

caso

constitui u

um a e x ce o , p e r m i t i d a por Deu s par a a p u n i o de S a u l


.
O u tr o s a l e ga m que ali o d e s e m p e n h o fo i do a s t u c i o s
o Sa
tan s , e c i ta m co m o prov a o a v i so : " A m a n h
tu e teu s fi
lhos e s t a r e i s c o m i g o " ( 1 . " Sam . 28:19 )
quando a e x e ge s e
l gi ca a de que Sam ue l se r e f e r i
a ao plan o e s p i r i t u a l ,
e m c o n t r a p o s i o a o plano
f s i c o e m qu e s e achava Saul .
O e p i s d i o c o m p o r t a mai s a cu r a d a r e f l e x o : A pi to
nis a e st av a e x e r c e n d o um a a ti v i d a d e s e v e r a m e n t e r e p r i m i
da pel a lei m o s a i c a e a ss i m no de e s t r a n h a r t e n h a sid o
t o m a d a de p n i c o ao i d e n t i f i c a r S a u l . A E s c r i tu r a no fal
a e m m i s t i f i c a o , an te s d eix a be m clar o que fo i o p r o f e t a
m e s m o qu e m se d i r i g i u a S a u l . C o m p r o v a m o fat o a pr
pri a e l e v a o da l i n g u a g e m , be m co m o a s e r i e d a d e e o
a ce r t o da p r e v i s o . A Bb l i a a c r e s c e n t a que "Sau l fo i to
mad o d e gra nd e med o po r cau s a das pa lav ra s d e S a m u e l "
(1. Sam . 28 :20 ) . A t r i b u i r o e p i s d i o a E s p r i to s ma l vo
los, qua nd o o p r p r i o e n u n c i a d o b b l i c o t o clar o e taxa
t i v o , e v i d e n t e c o n t r a - s e n s o . Da o t e r m o s co m o cer t o
que , e x c e p c i o n a l m e n t e ou no, fo i o p r p r i o Sa m u e l que m
se m a n i f e s t o u a S a u l . E se o c o r r e u n a qu e la o ca s i o , po r
que no pod e o c o r r e r e m o u tr a s ?
As s i b i l a s , p i t o n i s a s , p r o f e ta s e v i d e n t e s de que a
n a r r a t i v a b b l i c a e p r o f a n a est r e f e r t a , e aos quai s
d e n o m i n a m o s a t u a l m e n t e " m d i u n s " , er a m i n d i v d u o s que
p o s s u a m a f a c u l d a d e d e s e p o r e m e m c o m u n i c a o co
m
o m u n d o i n v i s v e l , ou m e l h o r , de f u n c i o n a r e m co m o
in ter
m e d i r i o s entr e o s doi s p la no s d e vid a .
L e m o s e m 1. Sam . 9:9 : " A n t i g a m e n t e , e m Isr ae l , ind o
a l gu m c o n s u l t a r a Deus , d i zi a : " V i n d e , v a m o s te r co m o
v i d e n t e " ; p or qu e a o p r o f e t a d e hoje , a n t i g a m e n t e s e cha
mav a " v i d e n t e " . S i m p l e s q u e s t o d e n o m e , p o r t a n t o ; a o
que a n t i g a m e n t e s e c h a m a v a " p r o f e t a " , c h a m a m o s hoje
" m d i u m " . D e r e sto , est a d e n o m i n a o j f i g u r a e m al
g u m a s p a s sa g e n s b b l i ca s (da t r a d u o b r a s i l e i r a de 1966,
pel o m e n o s ) , co m o 1.
21 : 6 e 23 :
24 .

S a m . 28 : 3 e 7 ; 2.

Reis

C o n s e q e n t e m e n t e , b asta - no s o e p i s d i o de Sa m u e l
para e v i d e n c i a r que no so s o m e n t e os d e m n i o s que se
m a n i f e s t a m , p o r m o s E s p r i t o s dos m o r t o s e m ger a l ,
tan
t o o s bon s co m o o s m a u s . O s que c h a m a m o s
"demnios "
so a qu e l e s
que
s e apresenta m
e n d u r e c i d o s n o mal . A l i s ,
a e t i m o l o g i a i nd i c a
que a pa lav r a " d a i m o n " a n t i g a m e n t e ti 133

nha a co n o t a o de " e s p r i t o f a m i l i a r " , a ss i m e n te n d i d o s


a que l e s que , e m v i r t u d e d e sua pouc a e lev ao m o r a l , con
t i n u a m a p e ga d o s aos a m b i e n t e s que c o s t u m a v a m f r e q e n
ta r qu an d o n a c a r n e . N a Rom a a n ti g a er a m d e n o m i n a d o s
" m a n e s " e se lhes p r e s t a v a um cu l t o r e s p e i t o s o . A li tera
tur a de tod o s os povo s faz r e f e r n c i a a tai s E s p r i to s e at
m e s m o en tr e o s s e l v a g e n s ele s so c o n h e c i d o s . Por que
d uvi da r d a m a n i f e s t a o do s E s p r i to s s e m e s m o nos tem
pos a tu ai s so p ou ca s as f a m l i a s qu e no t m a re la ta r
f e n m e n o s do tip o que a C i n c i a d e n o m i n a hoje de "pa ra
n o r m a i s " ? No aind a o pov o b r i t n i c o t o cio s o dos seus
c a s t e l o s e m a n s e s m a l - a s s o m b r a d o s ?
A literatur a
t e r c m b i o entr e
nha i n s u s p e i t a ,
em R om a , m d i c
m u i t o e s cr e v e u
religi o catlica

est che i a de r e f e r n c i a s ao c o n s t a n t e in
o s doi s m u n d o s . V e j a m o s um a t e s t e m u
o Dr . GIUSEPPE L APP ON I, a n ti g o c l n i c o
o de dois papas (Leo XIII e Pio X) e que
sobr e o E s p i r i t i s m o , se m a ba nd on ar a su a
.

" A c o m u n i c a o co m o s E s p r i to s e n tr a v a
grande
m e n t e en tr e os e g p c i o s nas p r ti c a s
da i ni ci a o dos m i s t r i o s e do cu lt o de Isis e
O s r i s " ( "H ip
n o t i s m o e E s p i r i t i s m o " , ed .
FEB, pg . 30).
" J a c o l l i o t na su a obr a "L a
Bible Dans les I n d e s " diz
qu e aos h e b r e u s a
Cabala ( qu a n t o se pod e ju l ga r pelo s f r a g m e n t o s
ch e g a d o s a ns )
d evi a in di ca
r
p e r f e i t a m e n t e o m od o de tr a v a r r e l a e s
co m os
E s p r i t o s . " (Ibd ., pg . 35).
"N a an ti g a G r ci a o s o r cu l o s dos m o r t o s s e in
vocava m c o n t i n u a m e n t e . Homer o n a O dis si a ,
d e s c r e v e U l i s s e s que , a co n se l h o e co m i n str u
e s d a mag a C i r c e , i n te r r o g a a s s o m b r a s d o te bano Tir r e s i a s sob r e a p r p r i a m e e so br e o u tr a s
m u i t s s i m a s pe sso a s q u e r i d a s o u f a m o s a s . " (Ibd .,
pg . 35).
" C o n h e c i d a s so a s f r e q e n t e s v i s e s qu e
Scra
te s tin h a do seu G ni o , e as
s a l u t a r e s a d v e r t n cias que r e c e b i a , no s a
r e s p e i t o de co i sa s que lhe t o c a v a m d i r e t a m e n t e ,
ma s ainda em r el a o a
n e g c i o s d e seu s
amigos ,
dos quai s ele m e s m o
i gn o r a v a o s s e c r e t o s d e s g n i o s . " (Ibd ., pg . 36).
" s r e l a e s d e vivo s co m o s E s p r i to s f i ze r a
m m e n o , a in da , al m d e A r i s t t e l e s , t a m b m
Lu
cia no , Flvio Jos e F i l s t r a t o . " ( Ibd.,
pg . 36).
134

"Claramente Ccero nos diz que o seu amigo pio


mantinha freqentssimas conversaes com os
mortos." (Ibd., pg. 37).
"Giordano Bruno (1550/1600), no seu "Candelaio"
mostra-se fervorosamente convicto do possvel
contato dos vivos com os Espritos" (cita Csare
Cantu, vol. V. pg. 233) (Ibd., pg. 43).
"No continente americano os Peles-Vermelhas re
presentam com bastante verossimilhana os lti
mos restos de uma das mais antigas raas huma
nas. Pois bem, os primeiros viajantes encontra
ram entre eles as prticas espiritistas j muito di
fundidas e com fama de antiqussimas." (Ibd., pg.
45).
"No Mxico, ainda no incio do Sculo XVIII, a co
municao com os Espritos era muito difundida."
(Ibd., pg. 45).
"Entre os povos civilizados, at a metade do S
culo XVIII, pouco mais ou menos, ningum ousou
jamais contestar a possibilidade das relaes en
tre os homens e os Espritos. Mas o sopro de in
credulidade que, depois da metade do Sculo, se
difundiu pelo mundo, fez relegar para as fbulas
tudo quanto sobre tal assunto nos fora transmiti
do pelas geraes precedentes." (Ibd., pg. 46).
Mas contra todas as evidncias de que a comunica
o no apenas possvel como ocorre cotidianamente,
surgem os nossos irmos com o argumento "demolidor"
de que "Deus proibiu terminantemente a evocao dos
mortos." Vejamos como se acha expressa na Bblia essa
proibio:
"Quando entrares na terra que o Senhor teu Deus
te der, no aprenders a fazer conforme as abo
minaes daquelas naes. Entre ti no se achar
quem faa passar pelo fogo o seu filho ou a sua
filha, nem adivinhador, nem prognosticador, nem
agoureiro, nem feiticeiro, nem encantador de en
cantamentos, nem quem consulte um esprito adivinhante, nem mgico, e nem quem consulte os
mortos, pois todo aquele que faz tais coisas abo
minao ao Senhor; e por estas abominaes o
Senhor teu Deus as lana fora de diante dele."
(Deut. 18: 9 a 14).
135

V- se que a p r o i b i o ti nh a po r e sco p o evi ta r que os


i sr a e l i ta s s e c o n t a m i n a s s e m co m a s p r ti c a s s u p e r s t i c i o
sas e i d l a tr a s dos povo s b r b a r o s que d e v e r i a m con
q u i s t a r . O que t a m b m prov a que a qu e l e s pov o s ti n h a m
por h b i t o c o n s u l t a r seu s m o r t o s .
Os e s p r i t o s que d e i x a m a v e s t i m e n t a da carn e
no
se t o r n a m sb i o s ne m sa n to s da noit e para o
dia , antes c o n s e r v a m tod a a sua b a ga g e m de cr e n a s
e p r e co n ce i
tos , be m co m o toda s a s sua s
c a r a c t e r s t i c a s m o r a i s . As
s i m , fci l de
c o m p r e e n d e r que , ne m as e v o c a e s era m
fe i ta s co
m f i n a l i d a d e e l e v a d a , ne m a s e n t i d a d e s m a n i f e s tan te s
a p r e s e n t a v a m c o n d i e s de c o n t r i b u i r par a o aper
f e i o a m e n t o n t i m o d o povo , l i m i t a n d o - s e ,
evidentemente ,
a p r e s c r e v e r p r ti c a s f r v o l a s e
g r o s s e i r a s , em co n so n n
cia co m a f o r m a o
mora l d a qu e l e s a g r u p a m e n t o s p a g o s.
O m e s m o ocor r e ainda nos dia s a t u a i s . Qua nd o os
h o m e n s e v o ca m o s m o r t o s lev ad os po r s e n t i m e n t o s in
f e r i o r e s , n a tu ra l que a t r a i a m E s p r i to s que lhes se ja m
a fi ns , os quai s se p r e s t a m a co l a b o r a r em seu s p r o p s i

to s s u b a l t e r n o s , ou os m i s t i f i c a m e no raro os
i n d u ze m
a fazer o m a l . O E s p i r i t i s m o nada te m de
c o m u m co m es
sas p r ti c a s c o n d e n v e i s e te n t a
s e m p r e c o n d u zi r tai s e n ti d a d e s m a l v o l a s ao c a m i n h o da
r e g e n e r a o ; co n tu do, no lhes lana n e n h u m a n t e m a ,
por saber que essa s a t i t u d e s apenas r e f l e t e m a pouc a
e l e v a o mora l dos seu s p r o f i t e n t e s e
que
este s
m o d i f i c a r o o seu c o m p o r t a m e n
to to logo
a t i n j a m a ad e qu ad a m a t u r i d a d e e s p i r i t u a l .
En te n d a - se , p o r t a n t o , que o corp o de d o u t r i n a rev el a
do pela E s p i r i t u a l i d a d e S u p e r i o r e c o d i f i c a d o no s cu l o
p assad o pelo e d u ca d o r li on s A L L A N K AR D E C nada te
m a ve r co m as p r t i ca s do c h a m a d o " b a i x o e s p i r i t i s m o " ,
send o de notar que os no sso s m e n t o r e s e guia s no ces
sa m d e a d v e r t i r co n t r a q u a i s q u e r t e n t a t i v a s d e i n t e r c m
bio co m o m u n d o e sp i r i t u a l que no se r e v i s t a m de fi na
lidade sri a e e l e v a d a (co m o b j e t i v o s de i n s t r u o ou de
ca r i d a d e ) o u se ja m r ea li zad a s por e x p e r i m e n t a d o r e s se
m
a necessri a qualifica o moral .
M u i t o m e n o s te m a noss a D o u t r i n a q u a l q u e r pon t
o d e li ga o , por m n i m o que se ja , co m a d i v i n h a d o r e s , m
gi co s , q u i r o m a n t e s , c a r t o m a n t e s , e t c , m u i t o e m b o r a cos
t u m e m alguns usar o r tu l o de " e s p r i t a " u n i c a m e n t e
pa
r a
melho r
ludibriare m
o s
incautos .
C o n q u a n t o se j a m e m

136

geral e x p l o r a d o r e s d a cr e d u l i d a d e a l h e i a , a d m i t i m o s que
alguns d esse s " m s t i c o s " , o u p s e u d o m s t i c o s (co m o cer
to s " c u r a d o r e s " que m e r c a n t i l i z a m seu s dons ) p o d e m pos
sui r p o d e r e s m e d i n i c o s (pois a m e d i u n i d a d e no p r i v i
lgio dos e s p r i t a s ) , ma s no se e n q u a d r a m nos p o s t u l a
dos da D o u t r i n a , um a vez que os a s s i s t i d o s por En tid ad e s
e l ev a d a s r e c u s a m s i s t e m a t i c a m e n t e qu a l q u e r r e m u n e r a
o e m tr o c a dos b e n e f c i o s p r e s t a d o s aos que s o f r e m ,
dando s e m p r e de gra a o que de gra a r e c e b e r a m , con
so an t e a r e c o m e n d a o do M e s t r e ( M a t e u s 10 :8) . Eis a,
p o r t a n t o , um a das m a n e i r a s de i d e n t i f i c a r os l e g t i m o s se
g u i d o r e s d a D o u tr i n a E s p r i t a .
A o te m p o d e M o i s s , nada mai s j u s t i f i c v e l qu e a
p r o i b i o de um a p r ti c a que s t e n d e r i a a d esvi a r a na
o i sr a e l i t a dos e n s i n a m e n t o s m o s a i c o s , p a r e c e n d o - n o s
apenas d e l a m e n t a r que o s m d i u n s d a q u e l e s t e m p o s fos
se m p e r s e g u i d o s e por ve ze s e x t e r m i n a d o s (Lev. 20:27 )
por um do m de que no t i n h a m a m n i m a cu lp a , eis que
sur g e e s p o n t a n e a m e n t e e, no raro, c o n t r a r i a n d o a von ta
de do p e r c i p i e n t e .
As re gr a s de co n d u t a m i n i s t r a d a s a cada pov o de pe n
de m n a t u r a l m e n t e das c i r c u n s t n c i a s de t e m p o e de lu
gar, be m co m o do grau de d e s e n v o l v i m e n t o m e n ta l e mo
ral d ess e povo . Ao s f i l h o s d e Israel f o r a m m i n i s t r a d a s duas
e s p c i e s d e n o r m a s : uma s r e v e l a d a s a tr a v s das "T bu a s
da L e i " e c o n s i s t e n t e s nos "De z M a n d a m e n t o s " , se nd o
a p l i c v e i s em to d o s os t e m p o s e a t o d o s os p ov o s ; o u tr a s
ba ixa da s pelo l e g i s l a d o r co m o o b j e t i v o de m a n te r a qu e l e
pov o b r b a r o d e n tr o d e ce r ta s no rm a s d e c o m p o r t a m e n t o
m o r a l . Estas a b r a n g i a m toda s a s r e s t a n t e s p r e s c r i e s d o
xodo, do L e v t i c o e do D e u t e r o n m i o e se a d e q u a v a m
gen t e d a qu e l a n d o l e , num a poc a e m que o s c o s t u m e s
era m o s mai s p r i m i t i v o s , no ten d o ap li ca o e m c i r c u n s
tn cia s d i v e r s a s , o u en tr e povo s mai s e v o l u d o s .
De r esto , pont o p a c f i c o em D i r e i t o que "a s n o r m a s
j u r d i c a s de cada pov o r e f l e t e m n e c e s s a r i a m e n t e a r ea li
dade so cia l v i g e n t e n a c o m u n i d a d e " .
Ma s s e o s no sso s i r m o s c o n t i n u a m f a zen d o
ab so l u
t a q u e s t o d e que se ja m r i g o r o s a m e n t e
observado s o s
p r e c e i t o s m o s a i c o s , l e m b r a r a m o s que
no d e v e m fazer
d i s cr i m i n a o , por m estende r a
o b s e r v n c i a a todos os
p r e c e i t o s , e no s o m e n t e
qu e le s que p r o b e m a evoca-

137

o do s m o r t o s . Seri a o caso de se gu i r ri sc a tod a a


le
g i s l a o d e M o i s s , c o m o , por e x e m p l o :
Gnesi s
xodo
,

Levit.

Deut .

Deut .

17:14 21:12 -

" O i n c i r c u n c i s o que no fo r cir


cu n c i d a d o , ser e l i m i n a d o . "
" Q u e m f e r i r a l g u m que m o r r a

c e r t a m e n t e ser m o r t o . "
21:17 - " Q u e m a m a l d i o a r pai ou me ,
ser m o r t o . "
31:15 - " Q u e m fi zer a l g u m a co is a no
sb ad o , m o r r e r . "
3:17 - " G o r d u r a ne m sa n gu e , j a m a i
s
comereis. "
7:27 - " Q u e m c o m e r
sa n gu e ,
ser
m o r t o . " ( O b se r v e - s e que at
aos " g e n t i o s " fo i p r e s c r i t a a
a b s t e n o d o sa n g u e : Ato s 15 :
20 , 29 ; e 21 :25 ) .
20:18 - " Q u e m se chegar a um a mu
lher n o p e r o d o , a m b o s ser o
mortos. "
24:19 - " Q u e m d e s f i g u r a r o se u p r x i
mo , co m o ele fez a s s i m lhe
se r f e i t o . "
21:18 - "U m f il h o d e s o b e d i e n t e
dev
e
e 21
ser
a p e d r e j a d o at que m o r r a . "
22 : 5 " M u l h e r v e s t i r traj e de h o m e m ,
ou v i c e - v e r s a , a b o m i n a o ao
Senhor. "
22:21 - " M u l h e r ca sada no achada vir
ge m , dev e se r a p e d r e j a d a at
morrer. "
22:22 - " Q u e m se che gar a m u l h e r ca
sada , a m b o s m o r r e r o . "

A est o a l g u m a s das n o r m a s b a ix a d a s pel o l e g i s l a


do r h eb re u para d i s c i p l i n a r o seu pov o de n d o l e r e b e l d e .
J u s t i f i c a - s e a s e v e r i d a d e das penas por i n e x i s t i r e m pri
s e s , e po r i sso , para um pov o n m a d e , qu e v i v i a a pere
gr in a r pel o d e s e r t o , no era p o s s v e l e s ca l o n a r ca s t i g o s
p r o p o r c i o n a i s g r a v i d a d e dos d e l i t o s . Po r ta n t o a p u n i o
h a b i tu a l er a a m o r t e , poi s m e s m o as m u t i l a e s (Lev.
24 :
19) r e s u l t a v a m p r e j u d i c i a i s a t i v i d a d e do povo .
Co m o s e v , era m toda s n o r m a s t e m p o r r i a s , elabo
radas para u m dado povo , nu m d e t e r m i n a d o p e r o d o h i st
138

rico. O mesmo se pode dizer das que proibiam o recurso


aos adivinhos ou a consulta aos mortos, uma vez que, atra
vs de tais prticas, um povo to atrasado s poderia ab
sorver as crendices e supersties dos pagos ainda mais
brbaros com os quais teria de entrar em contato.
A proibio era, por conseguinte, justa e necessria,
tanto mais que existiam como sempre existiram em to
dos os tempos e entre todos os povos os mdiuns que
poderamos chamar de "oficiais", ento denominados "vi
dentes", ou "profetas" ( 1 . a Sam. 9:9) e atravs dos quais
os israelitas "consultavam Deus", obtendo orientao e
conselho dos seus guias espirituais. Em Nmeros 11:
27/29 lemos que vieram comunicar que Eldade e Medade
estavam profetizando, isto , transmitindo comunicaes
de Espritos; e quando o seu assessor Josu lhe disse:
"Senhor meu, probe-o", Moiss retrucou: "Por que te en
ches de zelo por mim? Oxal todo o povo de Deus fosse
profeta, q o Senhor lhes desse o seu Esprito!" Por on
de se v que a proibio s atingia os mdiuns inescrupulosos, que serviam de instrumento a Espritos frvolos
ou enganadores.
Ento, repetimos, se os nossos irmos insistem na
idia de que aquela proibio era de origem divina e vli
da para todas as pocas, devem ser coerentes e observar
todas as prescries mosaicas, algumas das quais bem
esdrxulas para os nossos tempos, e cuja transcrio omi
timos em respeito sensibilidade dos leitores, como as
de Deut. 23:13 e 25: 11/12.
O fato incontestvel que em todos os tempos exis
tiu intercmbio entre o mundo espiritual e o mundo fsico,
entre a humanidade invisvel e a humanidade encarnada.
Basta folhear as pginas da Bblia para constatar como
eram freqentes as intervenes do plano espiritual nas
atividades dos homens. Naqueles tempos dava-se a tais
entidades a denominao de "anjos", supondo-se que
eram seres de uma ordem superior e privilegiada, criados
por Deus para funcionarem como seus colaboradores e
ministros. Hoje sabemos, porque eles prprios nos vie
ram esclarecer, que existe unidade na criao e que Deus,
sendo justo, no criaria seres j perfeitos, enquanto os
Espritos dos homens so criados simples e ignorantes,
necessitando de passar por um longo aprendizado para
atingirem a perfeio.

139

Se Deu s nunc a tev e p r i n c p i o , se o U n i v e r s o a Sua


m or ad a e os m i l h e s e m i l h e s de m u n d o s qu e p o v o a m o
e sp a o so obr a Sua , p r e c i s o no te r i m a g i n a o para
supo r qu e Ele s se l e m b r o u de c o m e a r a cria r qu an d o
f o r m o u a Terr a , s u p o s t a m e n t e h un s 6 mi l a n o s . . . Por
que no a d m i t i r que Ele ve m cr i an d o de tod a a e t e r n i d a d
e e p o r ta n t o con t a hoje co m i n c o m e n s u r v e i s l e g i e s de Es
p r i t o s Puro s, que c o l a b o r a m n a Sua o br a , ma s qu e e m
po ca s r e m o t a s j r e v e s t i r a m a f o r m a h o m i n d e a com o
ns , j t r a n s i t a r a m por to da s a s v i c i s s i t u d e s h u m a n a s ,
nest e o u e m o u t r o s p l a n e ta s , t e n d o co m isso a t i n g i d o o
" e s t a d o de a n g e l t u d e " ao qual , co m a gra a e a m i s e r i
c r d i a d o Pai, h a v e r e m o s u m dia d e t a m b m ch e g a r ? Ve
j a m o s o que e n s i n o u Je s u s : "O s que f o r e m h a v i d o s por
d i gno s de a l ca n a r o m u n d o v i n d o u r o e a r e s s u r r e i o do s
m o r t o s , ne m ho d e casar, ne m se r dado s e m c a s a m e n t o ,
p or qu e j no p o d e m mai s m o r r e r , poi s so i g u a i s ao s an
j o s . . . " (Lucas 20 : 3 5 / 3 6 ) . Tam b m qu an d o Joo s e pros
tro u aos ps do anjo para o adorar, est e d i s se : " O l h a , no
faa s ta l , po r qu e eu sou c o n s e r v o te u e de teu s i r m o s
, os p r o f e t a s , e do s que g u a r d a m as p a l av r a s d est e l i v r o ;
adora a D e u s . " ( Ap o c . 22 : 8 / 9 ) .
C om o se v , d e n o m i n a v a - s e " a n j o " o que hoj e cha
m a m o s " e s p r i t o " . Um a q u e s t o d e p a l av r a s , a p e n a s . Ora ,
para que s e r v e m as p al avr a s? Clar o que para e x p r i m i r as
i d i a s . Ento, por que ta n t a gen t e se e m b a r a a nas pala
vr as , ao pont o de c o n f u n d i r o s e n t i d o qu e elas e n c e r r a m ?
D i s se - n o s cer t a vez u m a m i g o e v a n g l i c o , a o lhe f a l a r m o s
em " p r e c e " : "Pr e c e e s p r i t a , para o cr e n t e " o r a o " .
Se m d v i d a , co m o para o ca t l i c o " r e z a " . . . No e x p r i
me m tod a s um a idia s? Ou por acas o p e n s a m que a
" o r a o " mai s efica z do que a " p r e c e " ?
At aqui f a l a m o s do s E s p r i to s Puros, s u p e r i o r e s aos
h o m e n s e m s a b e d o r i a e v i r t u d e , a o m e n o s a s si m p a r e c e
m
o s mai s f r e q e n t e m e n t e m e n c i o n a d o s nas E s c r i tu r a s ,
em
bora se j a l ci t o sup o r que , t r a ta n d o - s e d e
a n ti g o s sere s h u m a n o s d e s v e n c i l h a d o s d a v e s t e ca r n a l , h
d e have r mui
to s , tal ve z por sua e v o l u o mai s
r e c e n t e , em qu e a supe r i o r i d a d e no sej a a ss i m t o
grande .
M a s . . . e o s E s p r i t o s i n f e r i o r e s , o u s e j a m , a qu e l e s
que ainda no s e d e s e m b a r a a r a m d e seu s i n s t i n t o s ma
t e r i a i s e de sua s a v i l t a n t e s p a i x e s , m u i t o s dele s de
cer ta f o r m a e n d u r e c i d o s no mal e r e f r a t r i o s a q u a l q u e
r in-

140

c e n t i v o que os con du z a ao c a m i n h o da r e d e n o ?
Estes so o s que n a E s c r i t u r a s e d e n o m i n a m
"demnios" , d e
re st o e s c a s s a m e n t e m e n c i o n a d o
s n o A n t i g o Tes t a m e n t o ,
ma s
f r e q e n t e m e n t e ci ta d o s n o Nov o co m o a t o r m e n t a d o
res dos h o m e n s , m u i t o s d e l e s o b r i g a d o s a deixar suas v
t i m a s por o r d e m d o Se nh o r Jesu s o u d e seu s
discpulos .
" N o s rolos d e Q u r n , al m
te m r e f e r n c i a s a E s p r i to s
cia , E sp r i to s da luz e das
SC H EL KL E, e m " Teo l o g i a d
ed . Lo yo la 1978, pg . 237).

d o E s p r i t o Santo exis
da v e r d a d e e da mal
t r e v a s . ' ' (K . H.
o Nov o T e s t a m e n t o " ,

Em vr ia s p a s sa g e n s b b l i ca s a p al avr a " e s p r i t o "


ta n t o s e re fe r e aos bons , o u " a n j o s " ( A to s 23:9 , H e b r .
1:14, e t c ) , com o aos maus , o u " d e m n i o s ' ' (Lucas 9:39 ,
10:20 ; Ato s 16:16 e 18; 1. Tim . 4 :1) . Por m h vr ia s ou
tra s p a s sa g e n s em que a p al avr a no te m a co n o t a o de
" a n j o " ne m d e " d e m n i o " , ma s d e s i m p l e s Es p r i to s d e
m o r t o s , p o p u l a r m e n t e d e n o m i n a d o s " f a n t a s m a s " . Exem
p l o s : " En t o um E s p r i t o pa sso u d ia n t e de mi m e me fez
a r r e p i a r o s ca b e l o s d a c a b e a " (J 4 :1 5 ) . Ven d o Je su s
andar noi t e por sobr e o mar , os d i s c p u l o s se a s su s t a
r am , j u l g a n d o ve r u m f a n t a s m a ( M a t . 14:26 , M a r c o s 6 :49).
Qu an d o o C r i s t o r e s s u r r e t o a p a r e ce u aos a p s t o l o s , e s te s
p e n sa r a m ve r um " E s p r i t o " , ma s o Sen ho r lhes d i s s e :
" A p a l p a i - m e e vede , poi s um E s p r i t o no te m carn e e ne m
o s so s , co m o vede s que e u t e n h o " (Lucas 2 4 : 3 7 a 39) . Ve
ja-se t a m b m a d i s t i n o f ei t a e m Ato s 23 :8 . Qu e " Esp
r i t o s " e ra m e sse s ? E v i d e n t e m e n t e , ne m " a n j o s " ne m "de
m n i o s " , apenas alma s dos c h a m a d o s " m o r t o s " , o u at
m e s m o de " v i v o s " , co m o p e n s a r a m ser a de Pedro, ao ba
te r na p or t a da casa ond e e s t a v a m r e u n i d o s . No te-se que
aqui a p al avr a " a n j o " que te m a c o n o t a o de " E s p r i t o "
.
" o seu a n j o " ( A to s 12:15).
O s p r o t e s t a n t e s e n t e n d e m o s " a n j o s " com o ser e s
p r i v i l e g i a d o s , de um a c a t e g o r i a e s p e c i a l , e os " d e m n i o s "
co m o an jo s d e c a d o s , sere s v o t a d o s p e r p e t u a m e n t e a o
m a l . En qu an to ns , e s p r i t a s , t e m o s so b e j a s razes para
a cr e d i t a r que o s c h a m a d o s " d e m n i o s " nada mai s so
que
o s E sp r i to s dos h o m e n s que s e r e t i r a r a m d o plano
f s i c o
pres a da t u r b u l n c i a de suas p a i x e s e por
sere m
pou
co e v o l u d o s e no
tere m
ainda
a
c o n s c i n c i a d e s p e r t a d a par a o amo r se c o n s e r v a m de
ce r t a f o r m a e s c l e r o s a d o s

141

no mal, operando em conluio com outras entidades afins,


no sentido de corromper os homens sobre os quais pos
sam exercer influncia, seja para se vingarem de antigas
ofensas, seja para impedir-lhes ou dificultar-lhes o pro
gresso moral.
Mas no so seres votados perpetuamente ao mal.
Antes, so vtimas da sua prpria ignorncia ou das im
perfeies inerentes ao seu estgio evolutivo; seres que
pelo mau uso do seu livre-arbtrio abraaram o caminho
largo dos deleites materiais, deixaram-se dominar pelo
egosmo, pelo orgulho, pela concupiscncia, e por isso
mesmo tero de sofrer as conseqncias do seu atraso.
Mas tambm so filhos de Deus e um dia lhes chegar
um raio de luz conscincia e compreendero que no
lhes est fechada a porta do arrependimento e da reden
o. Com o arrependimento, lhes advir a oportunidade
de repararem as ofensas cometidas contra aqueles a
quem prejudicaram e assim comearo a resgatar suas d
vidas e a obter auxlio cada vez maior dos Espritos Supe
riores. Ningum ficar permanentemente ao desabrigo da
misericrdia divina, do contrrio por que diria Jesus que
"h mais alegria no cu por um pecador que se arrepende,
do que por 99 justos que no precisam de arrependimen
to"? (Lucas 15:7). Por que narraria Ele a belssima par
bola do Filho Prdigo? (Luc. 15: 11/32). Por que ensinaria
a perdoar indefinidamente, se Ele prprio no perdoasse
aos Espritos que erraram? Por mais baixo que uma cria
tura caia, ela chegar um dia comunho com Deus, que,
acima de tudo, Pai.
A figura de Satans evidentemente no passa de uma
alegoria. Uma vez que os homens primitivos no tinham
condies de assimilar conceitos abstratos, estes lhes
eram apresentados como entidades fsicas. A palavra quer
dizer "adversrio", e foi com este sentido que Jesus cha
mou Pedro de Satans (Mat. 16:23) e disse que um dos
doze era o diabo (Joo 6:70). No Antigo Testamento essa
figura aparece rarssimas vezes, cremos que apenas trs:
Em 1. Crn. 21:1 lemos que incitou Davi a recensear o
povo, o que custou a vida de 70 mil israelitas. (O curioso
que a mesma histria aparece em 2.a Sam. 24:1, mas a
quem incitou Davi foi Deus mesmo. . . ) . Em J 1:6 lemos
que Satans estava entre os filhos de Deus que vieram
apresentar-se a este. E em Zacarias 3:1 lemos que "o Su142

mo S a c e r d o t e Josu e stav a di an t e do A n j o do Se nh o r
e qu e Sa tan s e stav a d i r e i t a dele , para se lhe o p o r . "
A h i s t r i a da t e n ta o de Je su s ou s Um s m b o l o
,
o u no pass a d e i n t e r p o l a o . Co m o di ss e Leon
D e n i s : "S e Je su s era Deu s , p o d e r i a Sa tans i gno r - lo ? E
co m o te r i a a p r e t e n s o de ex e r ce r i n f l u n c i a sobr e E l e ? "
Hoj e fa ze m d o diabo u m se r mais p o d e r o s o d o que Deus ,
poi s est e vai cr i a n d o as al ma s , e o cap e t a se a p o d e r a n d o
sor relf a d a m a i o r i a d e l a s . . . No a d m i r a qu e at o s
n osso s
i r m o s o c o l o q u e m co m o " m i n i s t r o d e D e u s " !
Duvidam ?
Pois o que co n st a das " I n s t i t u i e s de
Calvin o (Calvin i
Op er a II , 31-ss, ed . 1559): " . . . para
c u m p r i r seu s ju zo s
(D eu s ) d i r i g e seu s c o n s e l h o s e e x ci t
a suas v o n t a d e s na d i r e o que Ele d e c i d i u , a tr a v s da
a g n c i a de Sa ta n s , o m i n i s t r o d a Su a i r a "
(H .
BETT ENSON, e m " D o c s . , d a Igre
j a C r i s t " , pg .
264). ( gr i f o n o s s o ) .
A lenda dos anjos que se r e b e l a r a m (2. a Pedro 2:4 )
t a m b m vale apenas co m o u m s m b o l o , poi s no h l gi

ca na s u p o s i o de que E s p r i t o s j c h e g a d o s ao
pon t o m x i m o d a p e r f e i o (ou cr i a d o s j p e r f e i t o s , se gu n d
o o s n osso s i r m o s , o que ser i a ainda pi or ) , p u d e s s e m
alimen
tar s e n t i m e n t o s de o r g u l h o ou r e v o l t a , poi s se
tal o co r r e s
se , e v i d e n t e que no s e r i a m p e r f e i t o s
.
Tudo , p o r m , e n co n t r a e x p l i ca o nos qua dr o s da In
f i n i t a J u s t i a do Pai C e l e s t i a l . Hoj e s a b e m o s que os pla
netas p a s sa m por d i f e r e n t e s e s t g i o s d e e v o l u o , aco m
p a n h a n d o o nve l de p r o g r e s s o a l ca n a do pelo s seu s ha
b i t a n t e s . Ma s claro que ne m to d o s o s E s p r i t o s e v o l u e m
u n i f o r m e m e n t e e a ss i m cada orb e che ga a um po n t o em
que o s E sp r i to s r e c a l c i t r a n t e s ter o d e se r e x p u r g a d o s
para m u n d o s i n f e r i o r e s , ond e iro r e n a sce r no apenas
com o p un i o pela n e g l i g n c i a n o deve r d e e l e v a o mo
ral, ma s i g u a l m e n t e co m a m i s s o de c o n t r i b u r e m par
a
o p r o g r e s s o d a q u e l e s novo s m u n d o s , a tr a v s das
"idia s
i n a ta s " d e que ser o p o r t a d o r e s .
Basta c o m p u l s a r a G n e si s para c o m p r o v a r que a ra
a a d m i c a fo i um a d essa s d e s t e r r a d a s d e u m m u n d o su
p e r i o r . A s idias inata s d a " e x p u l s o d o p a r a s o " , d o
cas
tig o de " c o m e r o po co m o suo r do p r p r i o
r o s t o " , a evi
d nci a de o u tr a s raas p r - a d m i c a s j
e x i s t e n t e s na Ter
ra ( Ge n . 4:17 e 6:2 ) e a i n d u b i t v e l
c o m p r o v a o , pelas
c o n q u i s t a s c i e n t f i c a s m o d e r n a s ,
de que o h o m e m j exis
ti a na Terr a m u i t o ante s da
poc a a s si n a l a d a pela cro no logia b b l i c a , tud o isso se
e nca ix a co m o um a luva tes e
143

de que a lenda dos " a n j o s d e c a d o s " nada mai s que um


s m b o l o de ssa s t r a n s m i g r a e s de E s p r i t o s , as qua i s , de
r e s to , no so t o raras qua n t o se p o d e r i a sup or .
Tudo nos leva a de du zi r que o noss o p l a n e t a p o d e r i a
achar- se em vi a de so f r e r um a de ssa s t r a n s m i g r a e s . O
h o m e m terrque o s e desenvolv e u inte lectualmen t e , o u
se
ja , cr e s ce u em c o n h e c i m e n t o ao pont o de
d o m i n a r a tec
n o l o g i a n u cl e a r , ma s co m que
finalidad e
est
u ti l i za n d o ess e e x t r a o r d i n r i o avano
c i e n t f i c o ?
Principalment e
pa
ra a l i m e n t a r a
esca la da da v i o l n c i a , em tal m e d i d a que
as n ae s
que l i d e r a m o mu nd o a c u m u l a r a m a r se n a i s at
m i co s
capa ze s d e d e s t r u i r , no s o m e n t e uma , mas deze
nas
de ve ze s , tud o o que a c i v i l i za o c o n s t r u i u em mi l
nios .
Ento, em noss a c a m i n h a d a pel o e sp a o ( sa b id o
que o S i s t e m a Solar i n te i r o se gu e um a d e t e r m i n a d a tra
j e t r i a p r p r i a a tr a v s do te r ) , e s t a r a m o s a a p r o x i m a r
-nos de um gl ob o ond e as c o n d i e s de vid a so aind a
assaz r u d i m e n t a r e s e para o qual to d o s os h a b i ta n t e s da
Terr a ( e n ca r n a d o s e d e s e n c a r n a d o s ) cuj a e v o l u o mora l
no ten h a p r o g r e d i d o p a r a l e l a m e n t e su a e v o l u o inte
l e c t u a l , te r o d e se r d e s t e r r a d o s , ali r e e n c a r n a n d o e m
c o n d i e s as mai s p r i m i t i v a s , co m o dupl o o b j e t i v o a que
nos r e f e r i m o s a c i m a .
Essa t r a n s f o r m a o no se f ar i a i n s t a n t a n e a m e n t e ,
p o r m de m a n e i r a lent a e p r o g r e s s i v a , co m o tud o o qu e
o co r r e em esca l a c s m i c a . Da a e sp e r a n a nas p r o f e c i a s
que p r e n u n c i a m um Ter ce i r o M i l n i o de paz e f r a t e r n i d a
de na Ter ra , pois aqui s p e r m a n e c e r i a m os E sp r i to s que ,
por s u a s - v i r t u d e s , m e r e c e s s e m u s u f r u i r a s c o n q u i s t a s al
can ad a s pel a c i v i l i za o . Parece u m son ho , o u f a n t a s i a ?
Tan ta co is a ex i s t e nest e m u n d o que para o s E s p r i to s si m
p l r i o s s e c o n f i g u r a i r r e a l . . . P o r t a n to , " q u e m te m o uvi
dos para o uv i r , o u a ! " .
Ma s , v o l ta n d o q u e s t o da c o m u n i c a b i l i d a d e entr
e
o s doi s m u n d o s , h ave r que m d u v i d e a t u a l m e n t e d e
ta l
p o s s i b i l i d a d e ? U m m a t e r i a l i s t a , t a l v e z . Ma s u m
espiritua
l i sta , p r i n c i p a l m e n t e se e s t i v e r
familiarizad o
co m
a
Escri
tur a S a g r a d a . . .
A c r e d i t a m o s que e m s c o n s c i n c i a nin
gu m
pe mai s em d v i d a hoje em dia a a u t e n t i c i d a d e dos
f e n m e n o s . O que os no sso s ir m o s ta lv e z c o n t e s t e m ,
ma s j se m tan t a s e g u r a n a co m o a n t i g a m e n t e , a ex pl i
cao d a sua o r i g e m co m o r e s u l t a d o d a m a n i f e s t a o d e
E s p r i t o s d e s e n c a r n a d o s . Um a vez que s a d m i t e m a si
-

144

tuao do Esprito, aps a morte do corpo, ou na bem-aventurana do cu, ou em tormentos no inferno, claro
que s lhes resta mesmo a sada de atriburem todas es
sas manifestaes ao trabalho de Espritos malvolos (de-,
mnios), com o objetivo de induzirem os homens em er
ro, para lev-los perdio eterna.
Mas observem a incoerncia: A Bblia est cheia de
exemplos da interveno dos bons Espritos (anjos) na
vida cotidiana dos homens. Essa interveno constante
e evidente. Quase no se abre o Velho Testamento em
uma pgina sequer, sem encontrar meno a uma ativida
de angelical no meio dos homens. No Novo Testamento
a freqncia ainda maior, bastando dizer que encontra
mos para mais de 150 referncias a tais seres, mais de
70 delas s no Apocalipse. Eles chegam a se identificar
como homens iguais a ns. (Apoc. 22:9).
Mas, argumentam: Isso antigamente era possvel;
agora j no mais; atualmente s se manifestam os Es
pritos maus, todos os que se manifestam so demnios.
E ento perguntamos: Por qu? Por qu os bons Espritos
no podem mais aparecer entre ns? O nosso Deus ser
to injusto ao ponto de s permitir a atuao dos maus,
para tentar os homens, e no permitir a dos bons, para
fortalec-los na f?
Se os mensageiros do mundo espiritual viviam em
constante contato com os homens, o que se pode consta
tar em todas as pginas da Bblia, qual a razo de haver
cessado esse intercmbio depois dos tempos apostlicos?
Onde se diz que foi trancado o ministrio dos Anjos? E
por que todas as manifestaes espirituais dos nossos
dias tm de ser atribudas "operao do mal para que
creiam na mentira", como gostam de citar nossos irmos?
(2. Tess. 2:11). Se o Cristo mesmo afirmou: "Pelos fru
tos os conhecereis" (Mat. 7:16), por que receiam exami
nar de frente os frutos do Espiritismo?
Todas as manifestaes do plano espiritual, desde as
mais rudimentares do sculo passado at as sofisticadas
dos tempos modernos, jamais tiveram outro objetivo que
o de provar a sobrevivncia e a imortalidade da alma, ou
seja, de combater o materialismo e a indiferena pelas
coisas espirituais. Examinem a abundante literatura esp
rita existente em quase todas as livrarias, estudem os
fundamentos da Doutrina, para ento poderem julgar com
145

i m p a r c i a l i d a d e . E x a m i n e m , m e s m o d u v i d a n d o , poi s o gran
de f i l s o f o D e s c a r t e s t r a o u a re gra da v e r d a d e i r a sabe
d o r i a : " N e m r ecu sa r "i n l i m i n e " , ne m aco lh e r i n f a n t i l m e n
t e " . Ele el evo u a d v i d a s al tur a s do mai s fin o in stru
m e n t o da Ver d a d e : " D u v i d a r , no para d e sp r e za r , ma s pa
ra e x a m i n a r , o b se r v a r e e x p e r i m e n t a r , o b r i g a o do ho
me m de ci n ci a e do h o m e m de bo m s e n s o " (ci t . por BE
ZERRA DE MENEZES, em " E s t u d o s F i l o s f i c o s " ,
Edi ce l , pg . 12).

2.a

ed .

Co m relao f i n a l i d a d e das m a n i f e s t a e s , v e j a m o s
co m o se e x p r e s s o u o e m i n e n t e e s c r i t o r Sir A RT H U R CONAN DOYL E:
" O G o v e r n a d o r Tal m a d g e , i l u s tr e Se na do r dos Es
tado s U n i d o s , fez a p e r g u n t a : "Qua l o o b j e t i v o
dos f e n m e n o s ? " , em doi s anos d i f e r e n t e s e a
doi s m d i u n s d i v e r s o s . A s r e s p o s t a s f o r a m idn
t i c a s . U m a : " para co n d u zi r a H u m a n i d a d e e m
h a r m o n i a e para c o n v e n c e r os c t i c o s da i m o r t a
lidade da a l m a " . A o u t r a : " par a uni r a H u m a n i
dade e c o n v e n c e r as m e n t e s c ti ca s da i m o r t a l i
dade d a a l m a . " ( " H i s t r i a d o E s p i r i t i s m o " , ed .
P e n sa m e n t o , pg . 90).
Todos os m d i u n s , em to do s os t e m p o s e a tr a v s
de
t o d o s o s p a s e s , t m dado a m e sm a r e s p o s t a .
Milhe s d e
h o m e n s t m sid o a r r a n ca d o s d o v c i
o pelo s e n s i n a m e n to s e s p r i t a s . M i l h e s t m v e n c i d o
o e g o s m o e se dedi
cad o p r ti c a do amo r e
da f r a t e r n i d a d e , se g u i n d o os pre
ce i to s da mora l
cr i st e n s i n a d a por Je su s e p r e ga d a pel o E s p i r i t i s m o .
E o que f a ze m as i gr e ja s di tas
"crists "
q u a n d o , a tr a v s d e f ar t a d o c u m e n t a o , lhes t r a ze m o s a
s
pr ova s da c o m u n i c a b i l i d a d e entr e os doi s m u n d o s
, e co m
elas a e v i d n c i a c i e n t f i c a da
s o b r e v i v n c i a e da i m o r t a
l id ad e , j u s t a m e n t e o
que essa s i gr e ja s v m p r e ga n d o , h
t a n t o s s cu l o s ,
co m o a r ti g o s d e f , co m base e m d o g m a s ? R e c u sa m
se qu e r e x a m i n a r o s f a to s , e m tud o e n x e r g a n d o a
" o p e r a o do e r r o " , ou . . . " m a q u i n a e s de sa t a n s . . . "
Or a , j t e m p o de olhar as co i sa s co m um pouc o
mai s de r a c i o n a l i d a d e . Se tud o o que o E s p i r i t i s m o ve m
r e a l i za n d o h mai s de um s cu l o obr a de i n sp i r a o sa
t n i c a , ent o j t e m p o de a p o se n t a r o pobr e do cap e ta ,
por se r i n d u b i t v e l que ele ve m t r a b a l h a n d o co n t r a o seu
p r p r i o i n t e r e s s e , co m o j o d i s s e Jesu s h quas e doi
s

146

mi l anos : "S e Satan s est d i v i d i d o co n tr a s i m e s m o , co


mo s u b s i s t i r o seu r e i n o ? " (Lucas 11:1 8 ) . No fo i se m
razo que o M e s t r e a d v e r t i u : "Pe lo s f r u to s os c o n h e c e
r e i s " ( M a t . 7:16 ) e be m sabia o que di zia, poi s ele m e s m o
era f r e q e n t e m e n t e acu sa d o d e e x p u l s a r o s E sp r i to s por
i n t e r v e n o d o d e m n i o . Tanto que d e i x o u um a e l o q e n

te lio aos d i s c p u l o s no s aos de en to , co m o


aos
de to d o s os t e m p o s : "S e c h a m a r a m de
Bel zebu ao do
n o d a ca sa , qua n t o mai s aos seu s
familiares? " (Mateu s
10 :25).
A Igre ja C a t l i c a , ness e p o n to , p ar ec e mai s r a zo v e l ,
um a vez que a d m i t e a i n t e r v e n o dos San to s e a ele s re
cor r e e m sua s o r a e s . Co m f u n d a d a s r a ze s, al i s , v i s t o
co m o os ch a m a d o s Pais da Igre ja a d m i t i a m a c o m u n i c a
o . V e j a m o s o que a f i r m o u Sant o A g o s t i n h o , e m seu "D e
Cur a Pro M o r t u i s " :
"O s E s p r i t o s dos m o r t o s p o d e m se r m a n d a d o s
aos v i v o s , aos quai s p o d e m d e sv e n d a r o f u t u r o
que f i c a r a m c o n h e c e n d o por o u tr o s E s p r i t o s , o u
pelo s a n jo s , o u pela r e v e l a o d i v i n a . " (cit . por
C O N A N DOYL E, e m " H i s t r i a d o E s p i r i t i s m o " ,
edit . P e n sa m e n t o , pg . 453).
Ma s , para o s p r o t e s t a n t e s , no h a p e l a o : "O s
m o r t o s s p o d e m esta r n o cu o u n o i n f e r n o , i n e x i s t i n d o
para ele s q u a l q u e r p o s s i b i l i d a d e d e c o m u n i c a o co m o s
v i v o s . Logo , o s que s e c o m u n i c a m s p o d e m se r "e sp
rito s das t r e v a s " . . . E os fato s v o d e s m o n t a n d o as cren
d i ce s , e a C i n c i a r o b o r a n d o os f a to s , e os n osso s i r m o s
a m a r r a d o s a seu s p r e c o n c e i t o s , se m ve r qu e o s t e m p o s
m u d a m co m o p r o g r e s s o e que as tre va s da i g n o r n c i a
t e r m i n a r o por se d i s s i p a r ante o br il h o o f u s c a n t e das no
vas v e r d a d e s que a i n t e l i g n c i a h u m a n a , so b a i n sp i r a
o
d e Deus , vai aos p o u co s d e s v e n d a n d o . . .
Aqu i e x p u s e m o s a s p r i n c i p a i s ra ze s que nos ocor
re ra m para pr ova r a p o s s i b i l i d a d e da c o m u n i c a o entr e
os doi s planos de v i d a . Se f a l h a m o s na t e n t a t i v a de con
ve n ce r o s l e i t o r e s , ter sid o po r d e f i c i n c i a d a noss a ar
g u m e n t a o , poi s os fato s est o a e so po r d e m a i s elo
q e n t e s . "F a to s so f a to s , e no h nada mai s o b s t i n a d o
do que os f a t o s " , di zia o c l e b r e n a t u r a l i s t a in gl s Sir
RUSSEL W A L L A C E .
Q u e m fi ze r q u e s t o d e o b te r um a pr ov a p e s s o a l , no

147

h e si t e e m p r o c u r a r o s c e n t r o s k a r d e c i s t a s , que e x i s t e m
s dezenas em toda s as c i d a d e s , e ond e c o t i d i a n a m e n t e
so r e ce b i d a s m e n s a g e n s de alto c o n t e d o m or a l e espi
r i tu a l . A l g u n s de sse s c e n t r o s t m m e r e c i d o a a s s i s t n c i
a de e f i c i e n t e s e qu i p e s m d i c a s do Espa o,
as qua i s
efe tu a m a cur a de i n m e r o s e n f e r m o s e at , vez po r o u tr a
,
r e a l i za m co m a b so l u t o s u c e s s o d e l i c a d a s i n t e r v e n e s
ci
r r g i c a s , co m o t o be m e co m t a n ta s m i n c i a s
d e s c r e v e o noss o irm o A U R E L I A N O ALVES NETTO em
se u peque
n o gr an d e livr o " E x t r a o r d i n r i a s Cura s
E s p i r i t u a i s " (Edi
tor a ECO, 1978).
O m d i u m m i n e i r o F R A N C I S C O C N D I D O X AVI ER ,
p o p u l a r m e n t e c o n h e c i d o co m o C H I C O X AVIER , um a
pro
v a viv a d a c o m u n i c a b i l i d a d e en tr e o s doi s
m u n d o s . Mo
de st o f u n c i o n r i o p b l i c o a p o s e n t a d o
, h mai s d e 5 0 anos
ele re ce b e m e n s a g e n s do Plano
E s p i r i t u a l , a m a i o r i a das
qua i s so t r a n s f o r m a d a s em
l i v r o s . Ini cio u o seu a po sto
lado aos 22 anos de
idade , um mo o p a u p r r i m o , de ins
t r u o r u d i m e n t a r
. O se u p r i m e i r o t r a b a l h o m e d i n i c o ,
"Parnas o d
e A l m T m u l o " , co n t a v a n a mai s r e ce n t e edi
o ( a
10. a ) co m 259 p o e si a s de 56 a u to r e s d e s e n c a r n a d o s .
Ele at a gora j p s i c o g r a f o u mai s de 200 l i v r o s , em pr os
a e v e r s o . Co m a sade d e b i l i t a d a e a vis o qua s e e x t i n t a ,
se gu e nessa fain a h mai s d e mei o s cu l o , se m ja m a i
s te r r e c e b i d o um ce n t a v o pelo seu t r a b a l h o , poi s tod a a
rend a r e v e r t i d a em favo r de i n s t i t u i e s de b e n e f i c n
ci a . E ainda fic a at alta m a d r u g a d a p s i c o g r a f a n d o men
sa gen s p e s s o a i s para c e n t e n a s d e s o f r e d o r e s que , d e to

do o Brasil e at do Ex te r i o r , o p r o c u r a m d i a r i a m e n t e
em
busc a d e l e n i t i v o .
Leia m as suas obras e nelas e n c o n t r a r o c o n c e i t o s de
gr an d e e l ev a o , tan t o n o camp o c i e n t f i c o , co m o n o filo
s f i c o ou no r e l i g i o s o , p r e d o m i n a n d o as m e n s a g e n s da
mai s pur a mora l e v a n g l i c a . Leiam al gu n s dos seu s li vr o
s
e d e p o i s d i ga m se est ou no p r ov a d a a p o s s i b i l i d a d e
de c o m u n i c a o .
A s c o m u n i c a e s d o m u n d o i n v i s v e l j s e d i s s e m i
nara m a tal pon t o que m o d e r n a m e n t e se r e a l i za m at
pe
l a f i x a o d i r e t a da voz dos E s p r i to s em
g r a v a d o r e s de s o m . A o que p a r e ce , ess a fas e tev e i n ci o
e m 1959 , quan do o p i n to r e s t o n i a n o de nom e F R IED R IC H
J R G E N S O N c o l o c o u o seu g r a v a d o r no q u i n t a l , co m o
o b j e t i v o de apa nhar o can t o de alguns p s s a r o s . Ao t e n ta r
a r e p r o d u o ,
f i co u s u r p r e e n d i d o a o p e r ce b e r , al m
do s e s p e r a d o s can 148

to s , d i v e r s a s voze s e s t r a n h a s , a l g u m a s r a z o a v e l m e n t e in
t e l i g v e i s . Co m a c u r i o s i d a d e a gu a d a , p r o s s e g u i u nas ex
p e r i n c i a s e o b te v e c e n t e n a s de r e s u l t a d o s p o s i t i v o s , co
mo r el a t a no seu livr o " Tel e f o n e para o A l m " , de gra nd e
a ce i t a o e m v r i o s p a s e s , i n c l u s i v e n o Bra si l .
J r g e n s o n c o n s e g u i u i n t e r e s s a r n o a s su n t o m u i t o s
p e s q u i s a d o r e s , d e s t a c a n d o - s e o p s i c l o g o su e c o Dr.
K O N STAN T I N R A U D I V E , o qual se d e d i co u co m e n t u si a s
mo i n v e s t i g a o do f e n m e n o e t e r m i n o u por a p r e s e n t a r ,
no 3. C o n g r e s s o I n t e r n a c i o n a l de P s i co l o g i a , em P u c h b e r g
,
u m r e l a t r i o c o m p l e t o d e sua s p e s q u i s a s , co m
milhare s
de g r a v a e s de ssa s "v o ze s f a n t a s m a s " . O
fato
e n tr o u
para o d o m n i o da P a r a p s i c o l o g i a ,
c o m p r o v a n d o - s e que o
f e n m e n o real e se c l a s s i f i c a
com o " p a r a n o r m a l " (en
q u a d r v e l na c a t e g o r i
a " p s i - k a p a " ) e que as ve ze s so
d e entidade s
ex t r a f s i c a s , alguma s i d e n t i f i c v e i s .
At p i n to r e s e c o m p o s i t o r e s c l e b r e s do p assad o
co m a p e r m i s s o do Pai C e l e s t i a l e c u m p r i n d o c e r t a m e n
te os d e s g n i o s da E s p i r i t u a l i d a d e M a i o r , t m f e i t o
s e n t i r sua p r e s e n a en tr e ns para , co m o toqu e i n co n
f u n d v e l da sua arte , tr a ze r - n o s s i m u l t a n e a m e n t e a pr ov a
da su a i d e n t i d a d e , da s o b r e v i v n c i a da alm a e da p o ss i
bilidad e d e c o m u n i c a o .
Leia m o d e s c o n c e r t a n t e livr o " R E N O I R , V O C ? "
,
e m ed i o b i l n g e d a F ed er a o E sp r i t a d o
Estado d e So Paulo, co m r e p r o d u e s de tela s de a r t i s t a s
famoso s
co m o RENOIR, T OU L O U S E - L A U T R E C ,
PIC A SSO , RAFAEL , D E L A C R O I X , PORT IN AR I , G U A U G U I N ,
VA N G O G H , MO NET,
M ATI S S E ,
REMBRANDT ,
BOTT ICELLI, e t c ,
obtido s
a tr a v s d a m e d i u n i d a d e d o j o v e m p a u l i s t a n o LUIZ ANT
NIO GA S PAR ET O , que te m r ea li zad o ce n t e n a s d e d e m o n s
t r a e s p b l i c a s , p i n t a n d o co m rapide z i m p r e s s i o n a n t e e
u ti l i za n d o t c n i c a s das mais v a r i a d a s . Em 1978 ele com
p a r e ce u a um p r o g r a m a de 35 m i n u t o s na f a m o s a " B B C "
de L o n d r e s , p r o g r a m a ess e a s s i s t i d o por cerc a de 9 mi
lhe s de t e l e s p e c t a d o r e s e u l t e r i o r m e n t e r e p r i s a d o , tal a
r e p e r c u s s o que a l c a n a r a . T a m b m c o m p a r e c e u a um
p r o g r a m a d a " N B C " dos Estados U n i d o s , co m no m e n o r
sucesso .
O u a m a m si c a p s i c o f n i c a da co n h e c i d a m d i u m
in gle s a R O S E M A R Y B R OW N , que t a m b m j s e a p r e se n

to u n a " B B C " e te m v r i o s " L P s " g r a v a d o s , send o


um a
dos i n m e r o s s e n s i t i v o s que t m se r v i d o d e
instrument o
149

para m e n s a g e n s m u s i ca i s de M e s t r e s com o BAC H BET H OV EN , C H O P I N , D EBUSSY, e t c . O s e n t e n d i d o s e m m


sic a no t r e p i d a m em ap on ta r as n ua nce s do e stil o indi
vid ua l d e cada c o m p o s i t o r , m u i t o s dele s s e c o n f e s s a n d o
perplexos .
I n m e r o s ou tro s f a to s , t e s t e m u n h a d o s por pe sso a s
assaz c o n h e c i d a s , e v i d e n c i a m a p e r s i s t n c i a dos "m o r
t o s " ju n t o que l e s que a m a m , c o m p r o v a n d o a tes e da so
b r e v i v n c i a e a i m p l c i t a p o s s i b i l i d a d e de c o m u n i c a o .
Caso r e ce n t e e de gr an d e r e p e r c u s s o fo i o do Rev
. Dr . J A M E S A . PIKE, Bi spo d a Igre ja Ep i sco pa l n o r te a m e r i c a n a . Ele e stav a na I n g l a t e r r a qu an d o soub e da
m o r t e t r g i c a do seu f il h o ni c o J I M , em 1956 . Logo
pa sso u a se r a s se d i a d o por um a sri e de f e n m e n o s de
e f e i t o s f
si co s (r ou pa s a r r e m e s s a d a s de a r m r i o s ,
li vr o s e m v e i s
que s e d e s l o c a v a m se m
i n t e r f e r n c i a h u m a n a , e t c ) . Pro
cu r a n d o i n v e s t i g a
r a o r i g e m dos f e n m e n o s , e a co n se l h o
do seu co l e g
a Dr . M ER VY N S T O C K W O O D , r e c o r r e u fa
mo s a
m d i u m in gle s a ENA T W I G G , a tr av s d a qual e n tr e
tev e i n m e r a s c o n v e r s a e s co m o seu f il ho , o b te n d o
pro
vas i r r e f u t v e i s da s o b r e v i v n c i a . De vol t a aos
Estados
Unidos , re s t ab el e c e u o s contato s
a tra v s d e ou tro s m
d iu n s , um dos qua i s , o
a f a m a d o ART H U R FORD, ch e go u a t r a n s m i t i r m e n s a g e n s
d e JI M e m pleno p r o g r a m a d e tele
v i s o ,
o que
p r o v o c o u gra nd e c e l e u m a e o p r o t e s t o da Igre ja
E p i s co p a l , da qual o Rev. PIKE r e so l v e u se af astar.
PIKE re un i u o m a te r i a l de toda s as s e s s e s nu m li
vro , a que de u o nom e de "THE OTHER S I D E " (" O Ou tr o
L a d o " ) , o qual
se to r n o u
"bes t seller "
e foi ,
seguramente ,
o livr o mai s p o l m i c o do ano . q u e l a
a l tu r a , sua s expe r i n c i a s s e h avi a m t o r n a d o a ssu n t o
i n t e r n a c i o n a l , tend o a r e v i s t a " L O O K " e o jo rn a l "T IM E
S U N D A Y " publicad o
seu livro e m c a p t u l o s s e r i a d o s
.
E, para c o n c l u i r , doi s t e s t e m u n h o s a b s o l u t a m e n t e in
s u s p e i t o s : Um do Rev. BILLY G R A H A M , que em en tre
v i st a ao j o r n a l i s t a LEE H A R R I S O N , p u b l i ca d a no " N AT I O
NA L E N Q U I R E R " de 7-9-76, aps d e s c r e v e r m a r a v i l h o s o
f e n m e n o p s q u i c o que p e s s o a l m e n t e o b s e r v o u a o e nse j
o
d o f a l e c i m e n t o d a sua av m a t e r n a , al ud e , co m
e n tu si a s
mo , s p e s q u i s a s que, n o m u n d o i n t e i r o ,
est o c o m p r o van d o a p r e s e n a de en te s j f a l e c i d o s ju n t o
ao leito de m o r i b u n d o s , por ess a f o r m a a s s e g u r a n d o a
cer te z a da so150

b r e v i v n c i a e, p o r t a n t o , a i m p l c i t a e v i d n c i a da c o m u n i
c a b i l i d a d e e n tr e o s doi s plano s d e v i d a .
O o u tr o do Rev. N O R M A N VINC EN T PEALE, que,
e m sua j f a m o s a obr a " O VAL O R D O PE N SA M E N T O PO
S I T I V O " ( Ed i to ra CULTRIX , 1969), e x te r n a o seu pensa
m e n t o co m esta s e l o q e n t e s f r a s e s :
" A c h a m o - n o s c e r c a d o s por
f e n m e n o s at
m e s m o f e n m e n o s f s i c o s qu e no p o d e m o s
e x p l i ca r f a c i l m e n t e . E e s t r a n h o s a c o n t e c i m e n t o s
f a ze m - n o s a d i v i n h a r a e x i s t n c i a du m m u n d o fan
t s t i c o , e s p i r i t u a l , onde , se m d v i d a , e s t a r e m o s
mai s p r x i m o s das l e g t i m a s r e a l i d a d e s e m no ss o
u n i v e r s o , e que t a m b m d e s a f i a m um a e x p l i c a
o . Qual , por e x e m p l o , a r el a o que h e n tr e
os que j est o do o u tr o lado e noss a vida? Ser
que se c h e g a m a ns , de vez em qu a n d o , de ma
neir a e s t r a n h a e m a r a v i l h o s a , co m o fi t o de aju
d a r - n o s ? " (Pg. 242).
Em o u tr o livro (" O PODER DO P E N S A M E N T O POSITI
V O " , Edi to r a CULTR IX, 1976), o m e s m o auto r a f i r m a :
" . . . t o d o s o s fato s i n d i ca m que o s no sso s e n te s
am ad o s c o n t i n u a m a e x i s t i r e no se acha m m ui

to d i s t a n t e s e, mai s a in da , o que no deix a de


se r
real , h a v e r e m o s de nos re un i r a e l e s .
Entremen
te s , c o n t i n u a m o s e m c o m u n h o co m
a qu e le s que
v i v e m n o m u n d o dos E s p r i t o s . "
(Pg. 240).
" O n d e esto eles? Qual a sua co n d i o ? Qu e es
pci e d e corp o tm ? So q u e s t e s d i f c e i s d e res
p o n d e r . A idia de um a d i m e n s o d i f e r e n t e , pro
v a v e l m e n t e , a mai s a d m i s s v e l , ou talve z sej a
mai s exat o cre r que ele s v i v e m e m u m cicl o d e
f r e q n c i a d i f e r e n t e . i m p o s s v e l ve r a l gu m a
co i s a a tra v s das l m in a s de um v e n t i l a d o r para
do ; e m alta v e l o c i d a d e , p o r m , elas p a r e c e m se r
t r a n s p a r e n t e s . N a f r e q n c i a o u n o esta d o mai s
e l ev a d o e m que o s n osso s q u e r i d o s v i v e m , a s qua
li da de s i m p e n e t r v e i s d o U n i v e r s o p o d e r o , tal
vez, vi r a se r r e v e l a d a s aos m o r i b u n d o s . " (Pg .
243).
" O Nov o Tes t a m e n t o e nsi n a que a vid a inde s
t r u t v e l e d e s cr e v e Je su s , aps a c r u c i f i c a o ,
nu151

ma sr i e de a p a r i e s , d e s a p a r i e s e novas ma
n i f e s t a e s . Co m o se Ele q u i s e s s e dizer que , se
N O O V E M O S , no s i g n i f i c a que no e s te j a pre
sen te . Longe dos olho s no que r di zer lon ge da
v i d a . ( . . ) E m ou tra s p a l a v r a s , no sso s en te s que
rido s t a m b m se a ch a m ao noss o lado e o ca s i o
n a l m e n t e nos p r o c u r a m c o n f o r t a r . " (Pg. 246J.
" P e s s o a l m e n t e , no ponho d vi d a a l gu m a ne ssa s
q u e s t e s p r o f u n d a s e m i s t e r i o s a s . A c r e d i t o fir
m e m e n t e n a c o n t i n u a o d a vid a d e p o i s da qu il o
que c h a m a m o s m o r t e . C re i o que h doi s lados pa
ra esse f e n m e n o c o n h e c i d o co m o send o a mor
te est e lado ond e a gora v i v e m o s , e o o u tr o la
do, ond e c o n t i n u a r e m o s a v i v e r . A e t e r n i d a d e no
c o m e a co m a m o r t e . Esta mo s agora na e t e r n i d a
de . S o m o s c i d a d o s d a e t e r n i d a d e . A p e n a s mu
da mo s a f o r m a d ess a e x p e r i n c i a ch a m a d a vida
, e essa m u d a n a esto u p e r su a d i d o para me
lh or. " (Pg. 247).
No h dv id a de que o Rev . PEALE e s cr e v e seu s li
vro s sob i n sp i r a o da E s p i r i t u a l i d a d e S u p e r i o r , e a prov a
diss o que os a r r e m a t a co m to bela s m e n s a g e n s , que
p a r e c e m p r e c i p u a m e n t e d e s t i n a d a s a e n t e r n e c e r os cora
e s , a fi m de que se abra m s m a r a v i l h o s a s r e a l i d a d e s
da vid a no plano e s p i r i t u a l .

152

EVOLUO

D e m u i t o longe ven ho , e m su r t o s m i l e n r i o s
, viv i na luz dos s i s , va gue i por mil e sf e r a s
e, pres o ao t u r b i l h o de m o t o s p l a n e t r i o s ,
fu i lodo e fu i cr i sta l no albor de pr i sca s e r a s . . .

Mi l f o r m a s an im e i nos m u n d o s m u l t i f r i o s
,
fu i p la n t a n o v e r d o r d e f r e s c a s
primaveras ,
e, aps s o m b r i o e st g i o entr e os p r o t o z o r i o s ,
ga l gu ei novo s d e g r a u s , fui fer a d en tr e as f er as .

D ep oi s que em mi m b r i l h o u o fach o da razo,


fu i n co l a fero z d e t r i b o s p r i m i t i v a s ,
e com o tal viv i por vida s s u c e s s i v a s .

E s e m p r e na esp ir a l da e te r n a e v o l u o ,
u m dia a l ca n a r e i , e m plano s be m
diversos ,
a gl ri a de ser luz, na luz dos
universos !

(RU BE M C . R O M A N E L L I , e m
" O Primado d o E s p r i t o " )

153

VIII A REENCARNAO

1 A reencarnao e a lgica
Ns , e s p i r i t u a l i s t a s , s a b e m o s , por se r um a d e d u o
r aci on al assaz c o n f i r m a d a pelo s e n s i n a m e n t o s r e c e b i d o s ,
que o e st a d o , por a ss i m di zer, " n o r m a l " do se r h u m a n o ,
por Deu s cr ia d o su a i m a g e m e s e m e l h a n a , o e stad o
e s p i r i t u a l . N o r m a l e t a m b m d e f i n i t i v o , p or qu e o p e r o d
o
d e t e m p o pa ssa do n a i n d u m e n t r i a f s i c a ,
quer se j a e m
uma , que r e m v ri a s e x i s t n c i a s ,
no te m q u a l q u e r si gni
f i ca o e m fac e d o t e m p o que
ele p e r m a n e c e r co m o Es
p r i t o . A s s i m , d ia n t e da
e t e r n i d a d e , a e x p e r i n c i a no pla
no f s i c o se reduz
a um i n s t a n t e fu ga z.
P e r g u n t a - se e n t o : Por que o C r i a d o r S u p r e m o achou
n e c e s s r i o s u b m e t e r os sere s cr i a d o s a ess a e x p e r i n c i a
nos g r i l h e s da car ne ? A boa l gi c a nos diz se r ess a um a
e x p e r i n c i a n e ce s s r i a a o a p r i m o r a m e n t o das q u a l i d a d e s
do ser . C r i a d a s s i m p l e s e i g n o r a n t e s , ma s p e r f e c t v e i s ,
as a lm a s d e v e m passar por tod a s as p rov a s qu e de
algu m a so r t e c o n t r i b u a m para faz-las p r o g r e d i r n o
caminh o
da p e r f e i o .
S e Deu s que r que o s Es p r i to s po r ele f o r m a d o s se
j a m , ou v e n h a m a ser, seu s c o l a b o r a d o r e s na a d m i n i s t r a
o dos m i l h e s de m u n d o s que sa r a m e c o n t i n u a m sa in
do do seu P e n sa m e n t o C r i a d o r , p a r e ce - n o s r aci on al su po r
que o e s t g i o no plan o f s i c o sej a i n d i s p e n s v e l ao apri
m o r a m e n t o de sse s a tuais e f u t u r o s a u x i l i a r e s . E f a l a m o
s
e m " a t u a i s " po r qu e Deu s , no te nd o tid o
p r i n c p i o , logi
c a m e n t e ve m cr ia nd o de tod a a e t e r n i d a d e
, e a s s i m os Es
p r i t o s f o r m a d o s n o que p o d e r a m o s
ch a m a r " p r i n c p i o
dos t e m p o s " j d e v e m te r
a l ca n a d o o e s t g i o d a m x i m a
perfei o (Hebreu s
12:23) , ou se ja , o e stad o a n g e l i c a l , f u n c i o n a n d o co m o a ti vo
s c o l a b o r a d o r e s n a obr a d o Pai.
J o s cr i a d o s

mai s r e c e n t e m e n t e e n c o n t r a m - s e e m

155

d i f e r e n t e s e s t g i o s de a p r e n d i za d o , c o n f o r m e o grau de
e v o l u o que t e n h a m a ti n gi d o , p r e c i s a n d o d e pa ssa r, in
c l u s i v e no plano f s i c o , por i n m e r a s pr ova s e e x p e r i n
cia s que c o n c o r r e r o para o p r o g r e s s i v o a p r i m o r a m e n t o
de sua s q u a l i d a d e s i n t e l e c t u a i s e m o r a i s .
Per gu n ta- se a go ra : Se a e n ca r n a o n e ce s s r i a pa
ra o p r o g r e s s o do E s p r i to , co m o e em que c o n d i e s se
v e r i f i c a ess e p r o g r e s s o ? R e s p o n d e m o s : Pelo e s t u d o , pela
a q u i si o p a u l a t i n a d e novo s c o n h e c i m e n t o s , pel a apli ca
o da i n t e l i g n c i a so l u o de p r o b l e m a s que s u r g e
m
a cada pa sso , o ser vai d e s e n v o l v e n d o os seu s
do te s in
t e l e c t u a i s , at a ti n gi r a p l e n i t u d e da s a b e d o r i a
. Pela
su
pe ra o
das d i f i c u l d a d e s
que
c o t i d i a n a m e n t e s e a p r e se n
t a m , s o b r e t u d o pelo
s o f r i m e n t o que a s c o n t i n g n c i a s d a
vid a
c o m u m e n t e a c a r r e t a m , o se r hu ma n o vai aos p o u co s
b u r i l a n d o o seu ca r t e r , t r a n s f o r m a n d o os i n s t i n t o s em
s e n t i m e n t o s e " i p s o f a c t o " c r e s c e n d o em m o r a l i d a d e e
v i r t u d e . E f i n a l m e n t e , a tra v s do r e l a c i o n a m e n t o co
m
o s o u t r o s sere s h u m a n o s , n o e n t r e c h o q u
e dos i n t e r e s s e s
e da s pa ix e s e sob o guant e das
n o r m a s ti ca s e j u r d i
cas e s t a b e l e c i d a s , que o h o m e m
a pr en d e a d o m i n a r seu s
i m p u l s o s , a r e p r i m i r seu
e g o s m o , a cr e s ce r em f r a t e r n i
dade , a se
e x p a n d i r em a mo r .
U m a n a co r e t a que v i v e s s e c o m p l e t a m e n t e a f a sta d
o
d o c o n v v i o so cia l no te r i a co m o a p r i m o r a r o s seu s
do te s
m o r a i s . Vi v e r i a se m m e i o s d e p r a t i ca r o mal ,
mas t a m p o u
co t e r i a c o n d i e s de e x e r c i t a r o b e m . na
vid a em so
ci e d a d e que o h o m e m d ep ur a os seu s
sentimento s e
t a m b m ond e pod e rev el a r o seu
v e r d a d e i r o c a r t e r . Por
isso di ss e Kardec que " a vid
a social a pe dr a de to qu e das boas ou m s q u a l i d a d e s " ("
O C u e o I n f e r n o " , 2.a

ed .

LAKE, pg . 33).

E aqui c h e g a m o s ao pont o em que um a p e r g u n t a de


gra nd e i m p o r t n c i a se i m p e : s u f i c i e n t e um a e x i s t n

ci a na Terra para o se r h u m a n o a ti n g i r a p l e n i t u d e em
sa b e d o r i a
e v i r t u d e ? Um s i m p l e s r a c i o c n i o nos
responder
que no . M e s m o o s mai s p r i v i l e g i a d o s
dos
h o m e n s po
de m se r c o n s i d e r a d o s s b i o s ,
pelo s p a d r e s c e l e s t e s ?
M e s m o o s mai s v i r t u o s o s ,
p o d e m ser c o n s i d e r a d o s san
to s ?
Ento, por que no a d m i t i r que um a s e x i s t n c i a no
bast a para n i n g u m a ti n gi r o pi c e da p e r f e i o ? A no ss
a

156

p r p r i a c o n s c i n c i a nos a d v e r t e de que ainda nos acha


mo s nos p r i m r d i o s d a no ss a e v o l u o , tan t o que o s mai s
sb i o s da Terra so os p r i m e i r o s a r e c o n h e c e r a p r p r i a
i g n o r n c i a , e os mai s sa n to s e v i r t u o s o s a p r o c l a m a r sua
prpri a i m p e r f e i o .
E aqui t e m o s de a n a l i sa r as vr ia s a l t e r n a t i v a s que
se nos d e p a r a m : A p r i m e i r a que no cu , ou em r e gi e s
do espa o i n f i n i t o , ond e que r que a e x i s t n c i a c o n t i n u e ,
os s b io s c o n t i n u a r o sb i o s e os i g n o r a n te s c o n t i n u a r o
i g n o r a n t e s , e ness e caso as d e s i g u a l d a d e s t e r r e n a s per
s i s t i r o para s e m p r e , no h ave nd o f e l i c i d a d e u n i f o r m e ,
m e s m o en tr e o s E s p r i to s c o n s i d e r a d o s e l e i t o s . N o te - s e
que no s o m e n t e a v i r t u d e que traz f e l i c i d a d e , o con he
c i m e n t o a m p l i a os h o r i zo n t e s da m e n t e . E no hav er jus
ti a , poi s n a m a i o r i a dos ca so s o s i g n o r a n t e s p e r m a n e c e
ro a s s i m p or qu e no d i s p u s e r a m de m e i o s para se edu
car.
Ou tr a a l t e r n a t i v a : Co m o nu m pass e d e m g i c a , o s
E s p r i to s f icar o to do s sb i o s d e p o i s d a m o r t e . Seri a tal
vez mai s j u s t o , ma s t o r n a r i a in ti l tod o o a p r e n d i za d o fei
to , no raro a dura s p en as , d u r a n t e a vid a c o r p r e a . Ade
m ai s , seri a um a so l u o i l g i c a , c o n s i d e r a n d o - s e que a
S a b e d o r i a D i v i n a nada faz se m o b j e t i v o e p r o v e i t o .
C o m o r e so l v e r d e mod o a c e i t v e l pel a razo t o in
q u i e t a n t e p r o b l e m a ? I n q u i e t a n t e p o r qu e , afinal d e co n t a s ,
co n ce r n e a cada um de n s . Se so m o s e s p i r i t u a l i s t a s e
t e m o s plen a c o n v i c o de que a noss a i n d i v i d u a l i d a d e
no se e x t i n g u e co m a m o r t e , ent o na tur a l que p ro cu
r e m o s d e s v e n d a r u m pouc o co m o sero a s c o n d i e s que
nos a g u a r d a m d o o u tr o lado d a v i d a .
P o r t a n t o q u e r e m o s e n c a r e c e r a b o n d o s a a te n o de
n osso s l e i t o r e s para os a r g u m e n t o s que f u n d a m e n t a m a
noss a c o n v i c o de que o E s p r i t o no te m s o m e n t e um a
e x i s t n c i a n o plano f s i c o , ante s re ce b e vria s o p o r t u n i
d ad es , ta n ta s qua n ta s se j a m n e c e s s r i a s a o seu d e s e n v o l
v i m e n t o i n te l e c tu a l e m o r a l . So t a n t o s e t o l g i co s os
a r g u m e n t o s e m apoio dest a t e s e , que ne m s a b e m o s por
onde c o m e a r .
P r e s su p o n d o que o Pai C e l e s t i a l cri a os E s p r i to s
pa r a um a s e x i s t n c i a , co m o s e e x p l i c a r i a t a m a n h a
dispa
ridade nos d e s t i n o s dos h o m e n s ? Ba sta r ia a
diversidad e
na d i s t r i b u i o dos do te s i n t e l e c t u a i s para
nos d eix a r in-

157

t r i g a d o s . Por que a l gun s so t o b r i l h a n t e s e o u t r o s to


r e ta r d a d o s que c h e g a m quas e s f r o n t e i r a s d a i m b e c i l i d a

de , qu an d o no n a s c e m logo i m b e c i s ? Por qu e par a


un s to d o s os c a m i n h o s so f c e i s e to da s as p o r ta s se a b r e m
, e n q u a n t o o u t r o s s se d e p a r a m co m d i f i c u l d a d e s , e
no
rar o ch e g a m a o fi m d a e x i s t n c i a se m t e r e m
conseguid o
um lugar ao sol? Por que un s so
virtuoso s
de sd e o
ber
o e o u tr o s j
n a s ce m
d e g e n e r a d o s ? Por que un s s pra
t i c a m o be m e so
s e m p r e v t i m a s do i n f o r t n i o , e n qu a n
to o u t r o s so
e m p e d e r n i d o s no ma l e tud o na vid a lhes
p ar ec e
s o r r i r ? Por que un s n a s c e m belo s e sa d i o s e ou tro s j
v m luz ce g o s , su r d o s ou a l e i ja d o s ? Por que so f r e m a
s c r i a n c i n h a s , que cr i m e c o m e t e r a m par a t o cr ue l
m e n t e p a d e c e r e m ? Por que uns v i v e m n a o p u l n c i a , en
qu an t o m i l h a r e s d e i n o c e n t e s m o r r e m d e f o m e to d o s o s
dia s , se m nad a t e r e m f e i t o para m e r e c e r t o d o l o r o s o
d e s t i n o ? No o m e s m o Deu s qu e m cri a to da s as al ma s ?
No Ele i n f i n i t a m e n t e j u s t o e i n f i n i t a m e n t e bom ? E co
m o p e r m i t e tamanh a iniqidade ? H algum a explicao ,
para tud o isso? A l g u m a r e l i g i o sab e e x p l i ca r , o u f i c a m
toda s r e p e t i n d o co m o o E v a n g e l i s t a BILLY G R A H A M e m
um do s seu s a r t i g o s no t a b l i d e " D E C I S I O N " ( A g o s t o
1981): "S o m i s t r i o s de D eu s , que no nos dad o co m
preender"? ?
Ou tud o isso obra do A c a s o , ou da P r o v i d n c i a . E
co m o ns , e s p i r i t u a l i s t a s , no p o d e m o s a d m i t i r a h i p te

s e d o a ca so , p or qu e a tr a v s das p r p r i a s
leis n a tu r a i s v e m o s a m a n i f e s t a o de um Poder I n t e l i g e n t
e a vel a r
pela h a r m o n i a d o U n i v e r s o , t e m o s d e
c o n c l u i r que tud o
isso o co r r e por d e t e r m i n a o d e um
a Von t a d e S u p e r i o r
que reg e o s m u n d o s .
Ento a s i m p l e s l gi c a nos leva ao s e g u i n t e r aci o c
nio : Se no h e f e i t o se m ca u sa , e se a cau s a s e m p r e
a n t e r i o r ao e f e i t o , s p o s s v e l ch e ga r a um a c o n c l u s o
, e d u v i d a m o s que a l g u m nos a p r e s e n t e o u tr a m e l h o r : A
caus a d e tai s a n o m a l i a s s pod e s e achar s i t u a d a a n t e
s d o n a s c i m e n t o , p o r t a n t o n um a e x i s t n c i a a n t e r i o r .
cla
r o qu e no h outr a sa d a , d o c o n t r r i o
t e r a m o s d e enca
rar o S u p r e m o C r i a d o r , no co m o
a qu e l e Deu s a m o r o s o
de que f al av a Je su s , e si m co m o
um ent e crue l e s d i co , que s e c o m p r a z e m a t o r m e n t a r
Suas p r p r i a s c r i a t u r a s .
A e x p l i c a o e s p r i t a que d a r e m o s a se g u i r nos

158

pa-

rece t o l gi ca , to s i m p l e s , t o r a c i o n a l , t o e v i d e n t e ,
que at se c o n f i g u r a e s p a n t o s o que, j qua se ao d ea lb a
r
d o s cu l o XX I , o s h o m e n s p e r m a n e a m a p e ga d o s aos
seu s
ve lh o s p r e c o n c e i t o s e c o n t i n u e m f e c h a n d o os
olno s para
no ve r e tap an d o os o uv i d o s para no
o uvi r , co m o se lhes h o u v e s s e m " g r u d a d o os olho s para que
no v e j a m " (Isaas
44:18). E h tan t o t e m p o di ss e
o C r i s t o : " Q u e m te m ouvi
dos d e o uvi r , o u a " ( M a t .
11:15). E ele s p r e so s s ve lh a s c o n c e p e s , co m r ece i o
de e n ca r a r de f r e n t e a Ver d a d e ,
da qual o m e s m o
C r i s t o f a l o u : " C o n h e c e r e i s a Ver d a d e e
a Ver d a d e
vo s l i b e r t a r " (Joo 8:32).
Pois aqui est a Ver d a d e , am ad o s i r m o s , e ela para
ns no o b j e t o apenas de c r e n a , ma s t a m b m de cer
te za ! S a b e m o s p or qu e no s a E s c r i tu r a v e l a d a m e n t e a
e n s i n a , co m o a H i s t r i a a r e f e r e , a l gi ca a e v i d e n c i a , os
m e n t o r e s e s p i r i t u a i s a c o n f i r m a m e a p r p r i a C i n c i a j
c o m e a a r a t i f i ca r to do s os seu s p o s t u l a d o s .
A s s i m , p o d e m o s e s t a b e l e c e r co m a b s o l u t a se g u r a n
a qu e o E s p r i t o e n ca r n a no plano f si c o para se a p r i m o
rar e a vol t a tan ta s ve ze s qu a n ta s n e c e s s r i a s para a tin
gir d e t e r m i n a d o grau d e a p e r f e i o a m e n t o , c o m p a t v e l co
m
o e s t g i o e v o l u t i v o do noss o p l a n e ta ,
p a r t i n d o em se gu i
d a para m u n d o s mai s a d i a n ta d o s ,
s e m p r e a v a n a n d o e m c o n h e c i m e n t o e v i r t u d e , at a ti n gi r
a c o n d i o de Esp r i
to Puro, i n te g r a d o c o m u n h o do
Pai C e l e s t i a l . A esse
r e s p e i t o , l e m b r a m o s que u m
a mi g o nos o b s e r v o u e m to m
j o c o s o : "Q u o f a t i g a n t e
deve se r ess a j o r n a d a i n t e r m i n
ve l a tr a v s dos a st r o
s e dos m i l n i o s ! . . . " O que evi de n
ci a co m o fal t a a
ta n ta s p e s so a s a noo do que sej a a E t e r n i d a d e !
A s i tu a o dos v ri o s m u n d o s e m qu e d e v e m esta
giar os Es p r i to s em sua j o r n a d a para o I n f i n i t o e qu i p a r a
-se dos C o l g i o s em re la o aos al un o s que os f r e q e n
t a m . A c r i a n c i n h a c o m e a no " J a r d i m da I n f n c i a " , os Es
p r i t o s d e e v o l u o i n ci p i e n t e i n i c i a m su a c a m i n h a d a , e m
geral (ma s no n e c e s s a r i a m e n t e ) em orbe s p r i m i t i v o s . O
e s t u d a n t e vai te n d o a ce ss o s c l a s se s mai s ad ia n ta da s
qu an d o a p r o v a d o no ex am e final de cada ano l e t i v o ; se
no c o n s e g u i r a p r o v a o , ter que r e p e ti r o ano . O Esp
rit o e m seu a p r e n d i za d o pass a por u m " j u l g a m e n t o " de
poi s de cada e x i s t n c i a no plan o f s i c o ; se a p r o v a d o , re
ceb e nov o s d e v e r e s e mai s g r a t i f i c a n t e s e n c a r g o s e,
ao

159

concluir o ciclo do planeta, tem merecido acesso a orbes


mais evoludos. Se, por negligncia ou preguia, no lo
gra aprovao, ter que refazer a experincia, qui com
maiores dificuldades, at que chegue concluso de que
dever encarar seus deveres com seriedade. E assim vai
evoluindo, de prova em prova, no raro caindo mas se
reerguendo, sempre com o seu livre-arbtrio respeitado,
mas contando tambm, quantas vezes pedir, com o aux
lio e apoio dos seus companheiros mais evoludos e sem
jamais retroceder em sua caminhada.
As desigualdades chocantes que se observam na sor
te dos homens no resultam de arbtrio do Onipotente,
mas de condies criadas pelos prprios homens, nesta
ou em existncias precedentes. Se so ditosos, que
desempenharam bem suas tarefas e seguem progredindo.
Se sofrem, que fizeram sofrer os seus irmos. "A cada
um segundo as suas obras", disse o Mestre (Mateus 16:
27). Se nascem cegos, ou surdos, que empregaram olhos
ou ouvidos na prtica do mal. Deus misericordioso, mas
sobretudo justo. Sendo misericordioso, no condena ne
nhum dos seus filhos a sofrimentos eternos; e sendo jus
to, no deixa nenhum bem sem recompensa e nenhum mal
sem a conseqente punio.
Como se poderia entender o sofrimento de crianci
nhas que nenhum mal puderam ainda praticar na vida? S
pela pre-existncia da alma, ou seja, pela volta ao plano
fsico de seres que muito deviam Justia Divina, porque
"a semeadura livre, mas a colheita obrigatria". Quan
do o desencarnado observa a enormidade dos seus erros
e chora o pranto do arrependimento, o nosso Pai amoroso,
que nos ensinou a perdoar indefinidamente, no deixar
o seu filho abandonado, enviar-lhe- Espritos evoludos,
que o ajudaro a reerguer-se e a planejar a tarefa do res
gate. Ento o prprio penitente suplicar uma nova opor
tunidade e aguardar sua vez de voltar ao plano fsico, no
raro junto queles de quem se fez devedor, para iniciar
o trabalho de reparao. No diz o Evangelho que "nin
gum sair da priso at que tenha pago o ltimo ceitil"?
(Mat. 5: 25/26).
Muitos perguntam de que vale a punio se aqueles
que a sofrem no se lembram das faltas que lhe deram
causa. No lembram enquanto na matria, e at isso vem
160

comprovar a misericrdia divina. Imagine-se dois inimigos


mortais de outras eras, agora reunidos como irmos, ou
como pai e filho, suportando-se com a intuio de um de
sajuste que no logram compreender. Se pudessem lem
brar, no seria muito pior, talvez insuportvel? Mas ao
retornarem ao plano espiritual, todo o quadro se lhes de
senhar bem ntido na mente e rendero graas ao Pai
pela oportunidade da reconciliao.
Todas essas ilaes, que se fundamentam precipua
mente na lgica, no parecem mais racionais, alm de
mais consentneas com a idia que fazemos da Justia
Divina, do que supor que Deus cria os Espritos para uma
s existncia na Terra, e depois escolhe uns poucos para
a salvao e condena a maioria a tormentos sem fim no
inferno? E isso por faltas de que nem sequer tiveram cul
pa, porque resultantes do "pecado original", herdado de
Ado...
Mas passemos s consideraes finais: O homem se
encontra aqui na Terra para evoluir. Isto um trusmo, ou
seja, uma verdade to evidente que dispensa demonstra
o. Atravs do trabalho e do estudo, ele desenvolve suas
faculdades intelectuais. Atravs das lutas e sofrimentos,
nas relaes intersubjetivas, ele aprimora suas qualida
des morais.
claro que numa s existncia terrena ningum pode
atingir as culminncias em sabedoria e virtude; conse
qentemente a Divina Providncia faculta os meios para
que o Esprito, que j vem de um longo aprendizado, per
corra toda a escala das provas de que necessita, para o
seu aperfeioamento, no importa quantas experincias
tenha de suportar, nem por quantos orbes tenha que tran
sitar.
Por que o temor de uma jornada aparentemente inter
minvel? As noes de distncia e durao so prprias
aqui da Terra, inerentes aos nossos sentidos limitados.
Na Eternidade no h espao nem tempo, s o Infinito. E
o Esprito que prossegue em sua jornada em direo Luz
vai gozando de crescente felicidade medida em que se
despoja de suas imperfeies.
A evoluo uma lei da natureza e uma constante no
Universo. O destino do homem evoluir. E tambm o
dos mundos, que necessariamente refletem o grau de evo161

luo dos E sp r i to s que os

habitam .

s olhar a H i s t r i a para co n s t a ta r que a


Humanidad
e j ev o l u i u c o n s i d e r a v e l m e n t e desd e o s t e m p o s p r i m i t i v o s
.
Nos l t i m o s s cu l o s , en to , o p r o g r e s s o te m
sid o extr ao r
d i n r i o . Basta l e m b r a r que h 200 anos o
t r a n s p o r t e por
te r r a era f ei t o no lomb o de a n i m a i s e
por gua em
navios a v e l a ; toda s as v e s t i m e n t a s
e
utenslio s
era m
p r o d u to s
do a r te s a n a to , i n e x i s t i a
q u a l q u e r idia das m a r a v i l h a s da t e c n o l o g i a m o d e r n a . No
era m co n h e c i d a s a s v a ci n a s , ne m a a n e s t e s i a , as p e st e s
d i z i m a v a m populae s inteiras ,
que m n e c e s s i t a s s e d
e e x t r a i r u m den t e tin h a d e r e co r r e r
ao b a r b e i r o e as
i n t e r v e n e s c i r r g i c a s era m fe i ta s a cru ,
se m m e i o s
de e v i ta r a dor. H 100 anos j havia tr e n s e v a p o r e s , e
c o m e a v a a se r u ti li zad a a e n e r gi a e l t r i c a ,
mas
i n e x i s t i a o t r a n s p o r t e areo e ne m se c o g i t a v a da in d s t r i a
e l e t r n i c a ; no havia
rdio, ne m a s c o m u n i c a e s
por ondas h e r t zi a n a s e ne m a grande c o n q u i s t a do noss o
s cu l o , que a t e l e v i s o ; at r e f r i g e r a d o r e s e m q u i n a s
de e s c r e v e r , que tan t o s i m p l i f i c a m a vid a , era m ainda des
c o n h e c i d o s . F i n a l m e n t e , h e s ca s s o s 50 anos ainda no
era m c o n h e c i d o s o s a n t i b i t i c o s , o u o s c o m p u t a d o r e s , no
havia a t e c n o l o g i a espa ci al e ne m as m a r a v i l h a s da cin
cia a t m i c a e n u cl e a r .
v e r d a d e que m u i t o s gr up o s h u m a n o s p e r m a n e c e m
se m a ce ss o m a i o r i a dos r e c u r so s t e c n o l g i c o s atual
m e n t e d i sp o si o da h u m a n i d a d e , ma s i ne gv e l que ,
pelo m e n o s nos gr an de s a g l o m e r a d o s u r b a n o s , se r i a qua
se i m p o s s v e l co n ce b e r a vid a se m o c o n f o r t o que ele s
proporcionam .
Ento, t e m o s de co n c l u i r que a h u m a n i d a d e est pas
sand o po r um a fas e d e
ex tra or di n r i o progresso ,
i n d i ca ti
v o d e a ce n t u a d a exp an s o i n t e l e c t u a l .
Infelizment e
no
fo i
a l ca n a d o
o
m e sm o
d e s e n v o l v i m e n t o no
ca mp o da
m o r a l , e ess e o
gra nd e d i l e m a da so c i e d a d e m o d e r n a .
Essa d e f a s a g e m
ger a um d e s e q u i l b r i o que pod e levar a
resultado s
i m p r e v i s t o s , e x p l i c a n d o , por
e x e m p l o , p or qu e
as
gr a n d e s c o n q u i s t a s o b ti d a s no ca mp o da F si ca Nu clear
e s t e j a m sendo a p l i ca d a s p r i n c i p a l m e n t e
n a
manufa
tur a de a r t e f a to s capa zes de d e s t r u i r v ri a s veze s tod a a
Humanidade .
ess a
r
162

E s o m o s l eva do s a i nd a gar : At ond e nos co n d u zi r


i n u si ta d a e x p a n s o da i n t e l i g n c i a hu ma na ? E po

que o mesmo desenvolvimento no tem sido conseguido


no terreno moral? que os dois aspectos nem sempre
correm simultneos, porque os fatores que geram o pro
gresso cientfico no so os mesmos determinantes do
progresso moral. E por que os homens progrediram tanto
em saber, sem progredir em virtude? Para ns a resposta
que eles no assimilaram os ensinamentos do Cristo.
No aprenderam a amar, e essa a razo do desequil
brio psico-social dos tempos modernos.
O progresso tecnolgico tornou os seres humanos
mais interdependentes, e por isso deveria faz-los mais
solidrios. Ao invs, tornaram-se mais competitivos e
egostas. A multiplicao dos meios de comunicao de
veria estimular o sentimento de fraternidade entre os po
vos, e o que fez foi torn-los mais agressivos e intoleran
tes. E o interessante que entre os que se dizem cris
tos, parecem ainda mais ignorados os preceitos do Mes
tre. At quando? At que todos se conscientizem das ver
dades que Ele ensinou e ponham em prtica dentro de
seus coraes a Lei do Amor.
Mas no se pense que o progresso moral tem sido
nulo nestes sculos transcorridos desde que o homem
comeou a engatinhar na superfcie da Terra. Na realida
de ocorreram considerveis avanos em todos os setores.
Veja-se, por exemplo, o campo da Criminologia: Nas eras
primitivas, a vingana era da iniciativa privada e no raro
ultrapassava a pessoa do delinqente, atingindo a sua fa
mlia e at mesmo o seu cl. Depois as prprias contin
gncias da vida em sociedade impuseram a "Pena de Ta
lio" (olho por olho, dente por dente, veja-se xodo 21:
23/25), que atualmente nos parece repulsiva, mas que, na
queles tempos primitivos, j refletia um progresso. Em
seguida o Estado tomou a si a tarefa de punir, de modo
que as sanes se foram amenizando, ao ponto de j po
dermos antever a extino da pena de morte, evidente
resqucio dos tempos da barbrie, enquanto que as penas
privativas da liberdade tendem a revestir modernamente
menos o carter de "punio" que o de "medida de se
gurana", visando ao duplo objetivo de resguardar a co
munidade e de ensejar ao criminoso a sua reintegrao
no corpo social, tanto que os reclusos nas penitencirias
j no so referidos como "condenados", e sim como
"reeducandos".
163

T am b m c o n s t i t u i e v i d n c i a de p r o g r e s s o mora l a ex
ti n o d a e s c r a v a t u r a , que h pouc o mai s d e u m s cu l o
e x i s t i a co m base na l e g i s l a o de quas e to d o s os povo s
c i v i l i z a d o s . O m e s m o o c o r r e u co m a e l i m i n a o de ce r to s
c o s t u m e s que hoje r e p u t a m o s d e s u m a n o s , co m o o s cas
ti go s c o r p o r a i s , a pr i s o po r d v i d a s , a t o r t u r a a p l i ca d a
aos a cu s a d o s ou s u s p e i t o s de c r i m e s , co m o o b j e t i v o de
e x t o r q u i r c o n f i s s e s , e t c . N o te - s e que nos r e f e r i m o s
h u m a n i d a d e co m o u m t o d o , poi s s a b e m o s que ainda per
s i s t e m a l gu m a s d essa s p r ti c a s c o n d e n v e i s entr e a gru
p a m e n t o s h u m a n o s mai s a tr a sa d o s .
P o d e r a m o s ap on ta r ainda o s d i r e i t o s hoje r e c o n h e c i
do s s cl a sse s t r a b a l h a d o r a s , que ainda h m e n o s de um
s cu l o no t i n h a m l i m i t a o d e h o r r i o s , ne m f r i a s , ne m
a p o s e n t a d o r i a , ne m q u a i s q u e r dos p r i v i l g i o s hoje asse
g u r a d o s pel a l e g i s l a o t r a b a l h i s t a . F i n a l m e n t e , l e m b r a
r a m o s que h m e n o s de 50 anos no e x i s t i a um co n se n
s o u n i v e r sa l sobr e o s d i r e i t o s
d o
homem ,
hoje
co n sa g r a
do s de sd e a m e m o r v e l A s s e m b l i a Geral d a
"ONU" em
10 de d e ze m b r o de 1948.
Tudo isso r e f l e t e u m a p r i m o r a m e n t o d a c o n s c i n c i a
c o l e t i v a e c o n f i g u r a u m e v i d e n t e p r o g r e s s o m o r a l . O s des
r e s p e i t o s e t r a n s g r e s s e s que p e r s i s t e m em a l g u m a s co
m u n i d a d e s apenas s e r v e m para c o n f i r m a r a re gr a co m o
e x c e e s , e para i l u s t r a r que em tod o s os g r u p o s so c i a i s
e x i s t e m e l e m e n t o s d e s a j u s t a d o s , e que este s ter o qu e
a ce i ta r o s i m p e r a t i v o s d o p r o g r e s s o , o u d e e m i g r a r para
o u tr o s orbe s mai s a d e qu a d o s ao seu grau de e v o l u o es
piritual .
Todas esta s c o n s i d e r a e s nos leva m a um a i nev i t
vel c o n c l u s o : A de que a h u m a n i d a d e t e r r e s t r e te m pro
g r e d i d o , ta n t o i n t e l e c t u a l q u a n t o , e m b o r a e m m e n o r gra u ,
m o r a l m e n t e , e que as al ma s aqui e x i s t e n t e s hoje no so
a lm a s n ova s , cr i ad a s po r Deu s co m o sere s p r i v i l e g i a d o s
para se l o c u p l e t a r e m do p r o g r e s s o c o n s t r u d o cu st a dos
e s f o r o s e das penas das g e r a e s p a ssa d a s . Tal p r i v i l
gio ser i a i n c o m p a t v e l co m o s i m p e r a t i v o s d a Ju s ti a Di
v i n a . Por isso , no t e m o s d vi d a em a f i r m a r que a hu ma
n id ad e atual est u s u f r u i n d o o s b e n e f c i o s que ela me s

m a f o r jo u e m um a sri e d e e x i s t n c i a s l a b o r i o s a s ,
n est e m e s m o p l a n e ta , o u e m o u tr o s e m i d n t i c o n ve l d e
evo
l u o . C o n c l u m o s , poi s , que o p r o g r e s s o c o n j u n t o
da hu-

164

manidade mais uma evidncia da autenticidade da dou


trina das vidas sucessivas.
E para finalizar, perguntamos: to absurda assim a
idia da preexistncia da alma? Acaso no a admitiam
quase todos os povos da antiguidade? E no a admitiam
tambm os judeus, como o prova o episdio do "cego de
nascena" (Joo 9: 1/3), que os apstolos perguntaram
ao Mestre se nascera cego por haver pecado, portanto
pecado antes de nascer, evidentemente numa existncia
anterior? Esse e outros episdios bblicos sero objeto
de nossa ateno no prximo captulo.

165

2 A r e e n c a r n a o na B bl i a.

Digno de especial meno o episdio com Nicode


mos (Joo 3) . Este era um fariseu to importante que, pro
vavelmente receoso da repercusso do seu gesto, s ou
sou procurar Jesus na calada da noite. Sendo um "prn
cipe", ou "um dos principais" (na verso inglesa King Ja
mes "ruler", governador, dirigente), no podia evidente
mente desconhecer a Cabala e seus ensinamentos secre
tos. E como Jesus falava segundo o que podiam entender
os ouvintes (Mar. 4:33), era natural que lhe dissesse ex
plicitamente: "Aquele que no nascer de novo, no pode
ver o Reino de Deus" (Joo 3:3). Assim a pergunta de Ni
codemos: "Como pode um homem nascer sendo ve
lho?" (v. 4) no pode ser tomada como prova de ignorn
cia; ele talvez quisesse apenas testar at onde iam os
conhecimentos de Jesus sobre os "mistrios". A respos
ta deste: "O que nascido da carne carne, e o que
nascido do esprito esprito" (v. 6) aplica-se como uma
luva tese da reencarnao. O corpo nasce dos pais, o
esprito vem de Deus e, tal como o vento, que sopra onde
quer sem que se saiba a sua origem, os homens no sa
bem de onde ele v e m . . . (v. 8) .
Quando a Igreja primitiva trancou as portas da comu
nicao com o mundo invisvel, os telogos passaram a
forjar explicaes para episdio to claro. Os protestan
tes se escoraram na "renovao espiritual" dos que se
convertem e recebem o Senhor em seus coraes. Ou,
como os Pentecostais, entendem que a transformao se
opera atravs da atuao direta do Esprito Santo. Da os
apelos patticos dos Pastores, conclamando os ouvintes
a darem um passo decisivo em direo ao Cristo. Com as
energias mentais de toda a congregao concentradas no
veemente propsito de levar os pecadores aos ps do Sal
vador, natural que o efeito sugestivo crie um ambiente
de fortes vibraes emotivas, que leva no poucos a se
167

s e n t i r e m " t o c a d o s pela g r a a " , ou " c h e i o s do E s p r i t o "


e
a se a c r e d i t a r e m , co m a b so l u t a s i n c e r i d a d e
, p a r t c i p e s na
" c o m u n h o dos e l e i t o s " .
F o r m u l a m o s este s c o n c e i t o s a t t u l o m e r a m e n t e ilus
t r a t i v o , se m o mai s leve i n tu i t o de m e n o s c a b a r o se n t i
m e n to , assaz l o u v v e l , dos n osso s q u e r i d o s i r m o s . Reco
n h e c e m o s a p i e d o s a i n t e n o que os m ov e , ma s no po
d e m o s d eix a r d e p o n d e r a r qu e r a r a m e n t e a s p e sso a s por
ess a f o r m a s u g e s t i o n a d a s , p e r s e v e r a m n a " g r a a " , vi s t o
co m o , p assad o a quele i n s ta n t e e m o c i o n a l , a m a i o r i a dos
" n a s c i d o s d e n o v o " , m e s m o qua nd o p e r m a n e c e m n o sei
o
da Igr e ja , logo se a d a p t a m r o ti n a de um
Cristianism o
qua s e que m e r a m e n t e de f a ch a d a . E tan t
o ist o v e r d a d e
que, d e t e m p o s e m t e m p o s , s u r g e m
movimento s
d e
"r e
n ova o e s p i r i t u a l "
p r o p o r c i o n a n d o o e nse j o de um "no v o
nascimento
" a m u i t o s que j v i n h a m t r a b a l h a n d o d e n tr o
de sua
s p r p r i a s i g r e j a s . A est o para c o m p r o v - l o as c a m p a n h a s d
e
"reaviv amento " empreendida s
p el o s
diri
ge n te s das vr ia s d e n o m i n a e s , n o t a d a m e n t e nos Esta
dos U n i d o s , m o v i m e n t o s d e " r e n o v a o d a f " , quai s o s
das " C r u z a d a s " d o n o tv e l Ev a n g e l i s t a BILLY G R A H A M ,
lev an d o a sa lva o a t a n to s que j se c l a s s i f i c a v a m com o
" c r e n t e s " , co m r e s u l t a d o s o b s e r v v e i s nas c e n t e n a s d e
ca r ta s r e m e t i d a s aos d i r i g e n t e s das " C r u z a d a s " e que so
h a b i t u a l m e n t e d i v u l g a d a s a tr a v s d o seu rg o " D E C I SION" .
E tan t o p r e s u m v e l que ess e " n o v o n a s c i m e n t o " te
nha valo r u m tant o p r e c r i o , que o s P a s to r e s d e a l g u m a s
d e n o m i n a e s c e n s u r a m d i s c r e t a m e n t e ess e mod o d e an
ga r ia r p r o s l i t o s , a b s t e n d o - s e d e p r a ti c - l o e m sua s igre
jas , e m b o r a co m e v e n t u a i s c o n c e s s e s e m m o v i m e n t o s
de e v a n ge l i za o , ou d u r a n t e o ca s i o n a i s ca m p a n h a s de
reavivament o espiritual .
Co m esta s
ponderaes ,
que
nos
parecera m
l gi ca s
e o p o r t u n a s , r e t o r n e m o s c o n v e r s a o de
Jesu s co m Ni
c o d e m o s , para fr isa r o v e r s c u l o 10
ao noss o ve r o
mai s e l o q e n t e no e p i s d i o qua nd
o Jesu s inda ga , sur p r e s o : "Tu s M e s t r e e m Israel e
i gno ra s esta s c o i s a s ? "
Ora , os j u d e u s v i v i a m so b a
Lei, de sor t e qu e no p o d i a m co g i t a r d e um a " r e f o r m a
i n t e r i o r " , e m e s m o que c o g i t a s
se m no ca b e r i a
inv oca r a c o n d i o de " m e s t r e " para ma
nifesta r
e s t r a n h e z a ante a i g n o r n ci a do f a to . Seri a um a e x e ge s e
d e m a s i a d o f o r a d a a tr i b u i r tal s e n t i d o s pala168

vras de Jesus. Assim, o que Nicodemos, como mestre em


Israel no podia evidentemente ignorar eram os "MIST
RIOS" contidos na "CABALA" judaica e s acessveis aos
Iniciados, como os que diziam respeito imortalidade da
alma e s existncias sucessivas.
Outro episdio eloqente o de que j falamos, nar
rado em Joo 9:2, quando os discpulos perguntaram ao
Cristo, reportando-se a um cego de nascena: "Mestre,
quem pecou para que este nascesse cego, ele ou seus
pais?" claro que essa pergunta seria descabida se os
discpulos no acreditassem que aquele cego podia ter
pecado antes de nascer, ou seja, numa existncia anterior.
E a resposta de Jesus prova que ele no encarou essa
idia como erro, do contrrio a teria corrigido.
Outra referncia digna de meditao a de Romanos
9: 11 e 13. Se Deus amava Jac e detestava Esa antes
que houvessem nascido, claro que s podia ser pelo que
tivessem feito em vida precedente, de outra forma Deus
no seria justo.
Outras passagens bblicas aludem, ainda que em al
guns casos veladamente, noo das vidas sucessivas:
xodo
20:5 - " . . . visito a iniqidade dos
pais nos filhos NA terceira e
quarta gerao..."
( claro que aps duas ou trs
geraes os transgressores j
tero renascido para resgatar
suas faltas. como est no tex
to da VULGATA: " i N t e r t i a m e t
q u a r t a m g e n e r a t i o n e m " , ao
qual
s
foi
fiel
a
"Traduo
Brasilei ra", da
A m e r i c a n Bible S o c i e t y .

tambm correta a traduo


de ZAMENHOF, genial criador

do ESPERANTO: " E N la tria kaj


k v a r a g e n e r a c i o j " . Todas as de

mais verses modernas, inclu


sive a inglesa Ki ng J a m e s ,
para
acomodar o texto
idia de uma s existncia na
Terra, uti lizam a expresso
"AT",
o que, alm de
tremendamente inquo, agride
frontalmente pre169

ceitos do prprio Deus (Deut.


24:16) e de seus profetas (Jer.
31: 29/30 e Ezeq. 18:20).
8:8/9 - "Pergunta s geraes passa
das e examina as memrias de
nossos pais; pois somos de on
tem e o ignoramos." (Pergunta
s geraes passadas, pois se
sofremos hoje devemos buscar
a razo em vidas anteriores,
porque somos de ontem, isto ,
j vivemos antes, embora o te
nhamos esquecido.)

14:14 - "Morrendo um homem tornar


a viver? Todos os dias da pre
sente vida esperarei que che
gue a minha mudana." (J
pressente uma outra vida e es
sa esperana lhe d resignao
para suportar as provas que o
amarguram).

21:17 - "Quantas vezes se apagar a


luzerna dos mpios e lhes so
brevir a destruio?"
(Os mpios tero apagada a lu
zerna da vida tantas vezes quan
tas necessitem para se arrepen
derem de seus erros e renas
cerem para resgat-los).
71:20 - "Tu, que me tens feito provar
tantas angstias e males, me
restaurars a vida e de novo
me tirars do abismo da terra,
aumentars minha grandeza e
de novo me consolars."
(Davi louva a Deus porque pres
sente que as angstias atuais
sero compensadas em uma no
va existncia).

Salmo

78:33 - "Consumiam seus dias na vaie 34 dade e os seus anos na angs


tia. E quando os fazia morrer,
170

Jer.

Ezeq.

Malaq.
Mat.

Mat.

ento o procuravam e voltavam


e buscavam Deus."
(Abreviavam a vida e s aps a
morte que se arrependiam e
o Pai permitia que voltassem
vida para que o buscassem).
1 : 5 - "Antes que te formasses
no
ventre materno, eu te conheci;
e antes que sasses da madre,
eu te consagrei e te constitu
profeta."
(O Esprito no foi criado espe
cialmente para animar o corpo
de Jeremias, mas designado pa
ra a sua misso antes que o
corpo fosse gerado).
37: 9 - "Vem dos quatro ventos, oh Es
prito, e assopra sobre estes
mortos, para que vivam."
(Portanto, Esprito j e x i s t e n
te , e no criado especificamen
te para animar aqueles corpos).
37:12 - "Sabereis que eu sou o Senhor
a 14 quando eu abrir vossas sepul
turas e vos fizer sair delas; po
rei em vs o meu Esprito e vi
vereis, e vos estabelecerei em
vossa prpria terra."
(A idia de uma ressurreio
na carne se explica porque a
profecia era dirigida a um povo
ignorante, que s podia assimi
lar conceitos materiais).
4: 5 - "Eis que vos enviarei o profeta
ELIAS, antes que venha o gran
de e terrvel Dia do Senhor."
11:14 - "Se puderdes compreender, ele
mesmo (Joo Batista) o ELIAS
que devia vir."
16:13 - "E Jesus perguntou aos seus
e 14 discpulos: Quem dizem os ho
mens que sou? E responderam:
171

"Uns, Joo Batista; outros,


ELIAS; outros, Jeremias, ou al
gum dos profetas."
17:12 - "Mas eu vos declaro que ELIAS
e 13 j veio e no o reconheceram,
antes fizeram-lhe tudo o que
quiseram. Ento compreende
ram os discpulos que era de
Joo Batista que lhes falava."
(Tudo isso prova: 1. Que a
volta de ELIAS fora predita pe
lo profeta Malaquias; 2. Que
os discpulos e o povo julga
vam que JESUS era a reencar
nao de ELIAS, de Jeremias,
ou de outro profeta; e 3.
Que JESUS deixou bem claro
que JOO BATISTA que fora
a reencarnao de ELIAS).
26:52 - "Todos os que lanarem mo
da espada, pela espada morrerao.
(Como tantos cometem homic
dio e morrem tranqilamente
na cama, ter JESUS laborado
em erro? De maneira alguma:
Toda violncia ser resgatada
pela violncia, se no na vida
atual, numa prxima. Isto no
quer dizer que um homicida te
r que desencarnar por homic
dio; poder sofrer morte vio
lenta por acidente, desastre ou
convulso da natureza).
Lucas

172

11:50 - "Desta gerao ser requerido


e 51
o sangue de todos os profetas."
(S admitindo que a gerao do
tempo se Jesus era a mesma
que em existncias anteriores
havia derramado o sangue dos
profetas, ser possvel enten
der o sentido dessas palavras,

Joo

Joo

uma vez que "os filhos no pa


gam pelos pecados dos pais"
(Ezeq. 18:20), e nem seria justo
que pagassem).
3: 6 - "O que nascido da carne,
carne; o que nascido do Esp
rito, Esprito; no te admires
de eu dizer: "Necessrio vos
nascer de novo."
(Renasceu ELIAS, renascem to
dos os homens para se eleva
rem em sabedoria e virtude. O
renascimento da gua e do
Esprito, ou seja, da matria
(carne) e da substncia espiri
tual. A primeira resulta dos
pais terrenos, a segunda vem
de Deus. E o Mestre acrescen
tou: "Como o vento sopra onde
quer e ningum sabe de onde
vem nem para onde vai, assim
tambm o Esprito que renasce
(Joo 3:8), cuja origem s Deus
conhece.)
5:28 - " . . . todos os que esto no t
mulo ouviro a Sua voz e sai
ro, os que fizeram o bem para
a ressurreio da vida; e os que
fizeram o mal para a ressurrei
o do juzo."
(Todos os que esto mortos se
ro chamados para reviver; os
que praticaram o bem, renasce
ro para uma vida mais feliz; e
os que praticaram o mal, para o
juzo, isto , para resgatarem,
atravs do sofrimento, os ma
les praticados).
1. Pedro

3:19 - "(JESUS) foi pregar aos


Espri- e 20
tos em
priso, os quais noutro tempo foram
rebeldes,
quando
a longanimidade de Deus espe
rava, nos dias de NO."
173

(Se JESUS p re go u aos E s p r i to s


que h a v i a m sid o r e b e l d e s nos
dias de NO, isso prov a que os
m o r t o s r e c e b e m nova s o p o r tu
n i d a d e s , poi s s e e s t i v e s s e m
condenado s
irremissivelment e
de nada a d i a n ta r i a que o C r i s t o
lhes t i v e s s e ido p r e g a r ) .
E para f i n a l i za r, p e r g u n t a m o s : O que h de er ra d o
co m a idia da r e e n c a r n a o ? O E v a n g e l i s t a no i d e n t i f i
cou JESUS co m o um E s p r i t o que "s e fez carn e e h a b i to u
en tr e n s " ? (Joo 1:14). O s j u d e u s no s u p u n h a m que
Ele er a a r e e n c a r n a o de ELIAS, ou de a l g u m dos o u t r o s
p r o f e t a s ? E o p r p r i o C r i s t o no a s se g u r o u que JO O
BATISTA era a r e e n c a r n a o de ELIAS? O cu r i o s o que
r e f u t a m est a p a s sa g e m a l e g a n d o que o Ba ti st a negou ti
v e s s e sid o ELIAS (Joo 1:21). Clar o que s podia ne gar,
poi s e n qu a n t o na carne o E sp r i t o no se r e c o r d a de exis
t n c i a s a n t e r i o r e s . Ma s n o t e m que n o m e s m o v e r s c u l o
ele t a m b m ne go u se r p r o f e t a , e no e n ta n t o JESUS afir
mo u que " e n t r e o s n a s c i d o s d e m u l h e r no houv e u m pro
fet a maio r d o qu e J O O B ATI STA " (Luca s 7:28).
De tud o o que a c i m a f i co u dit o se co n c l u i que a idia
do s r e n a s c i m e n t o s era f a m i l i a r aos h e b r e u s e que as re
f e r n c i a s que a ela f a ze m os Ev a n ge l h o s so at por de
mai s
explcitas ,
s e
considerarmo s
tratar-s e
d e
ensinamen
t o que, quel a p o ca , i n t e g r a v a o s
d e n o m i n a d o s "M IST
RIOS" ,
ento
quase
que
r e s t r i t o s a um r e d u zi d o c r c u l o
d e "iniciados".. .

174

3 A r e e n c a r n a o na H i s t r i a .
A l g u n s le i go s c o s t u m a m a t r i b u i r a KAR D E C a
pa ter
nidade da d o u t r i n a do s r e n a s c i m e n t o s , ma s
suficient e
f o l h e a r as p gi na s da H i s t r i a para
c o n s t a t a r que a idia d a p l u r a l i d a d e d e e x i s t n c i a s
estev e sempr e present e n a
c o n s c i n c i a do s p o v o s ,
d esd e a mai s r e m o t a a n t i g u i d a d e .
Foi n a v e t u s t a ndia ond e p r i m e i r o s e c r i s t a l i z a r a m
as n o e s da i m o r t a l i d a d e da alm a e das vida s s u c e s s i
vas . O s c n t i c o s sa g r a d o s dos Ved a s , que a b r i g a m o s f un
d a m e n t o s das c o n c e p e s f i l o s f i c a s o r i e n t a i s e cuj a ori
ge m s e perd e n a noi t e do s t e m p o s , er a m i n i c i a l m e n t e
t r a n s m i t i d o s por t r a d i o oral , te n d o sid o c o m p i l a d o s por
um sb i o b r m a n e cerc a de 14 s c u l o s an te s de
Cristo .
J a l u d i a m aos r e n a s c i m e n t o s , ma s , co m o tod o s o
s en si
n a m e n t o s a n t i g o s , e n c e r r a v a m duas d o u t r i n a s :
a
"cient
f i c a " , r e s e r v a d a aos a d e p to s mai s
e s cla r e cid o s , e a "sim
b l i c a " , m i n i s t r a d a so b a
f o r m a de a l e go r i a s m a ss a que
no e stav a e m
c o n d i e s d e a s s i m i l a r a s g r a n d e s ve r d a
des .
"Par a os " i n i c i a d o s " , a a s c e n o era gradua l e
p r o g r e s s i v a , se m r e g r e s s o s f o r m a s i n f e r i o r e s ,
e n q u a n t o que a o povo , pouc o e v o l u d o , era ensi
nado que as alma s ruin s d e v i a m r e n a s c e r em cor
po s d e a n i m a i s ( m e t e m p s i c o s e ) (GABRIEL D EL AN NE em " A R e e n c a r n a o " , 5." ed. pg . 23).
N e sse s l i v r o s , o u " H i n o s V d i c o s " , era m c o m u n s a s
r e f e r n c i a s r e e n c a r n a o das alma s e p l u r a l i d a d e do s
m u n d o s , co m o s e v nos s e g u i n t e s t r e c h o s :
"S e vo s e n t r e g a r d e s aos v o sso s d e s e j o s , s fa re i s
c o n d e n a r - v o s a c o n t r a i r , ao m o r r e r d e s , novas liga
e s co m o u t r o s co r p o s e co m o u tr o s m u n d o s . "
(Cit . po r PEDRO G R A N J A , e m " A f i n a l , Q u e m So
m o s ? " , 8. ed., pg . 36).
"H um a part e i m o r t a l no h o m e m , que a que l a
,
o h A g n i , que c u m p r e a qu e ce r co m teu s r ai o s
, in -

175

flamar com teus fogos. De onde nasceu a alma?


Umas vm para ns e daqui partem, e tornam a
voltar." (cit. por LEON DENIS em "Depois da Mor
te", 10. ed., pg. 30).
O "CDIGO DE MANU", o mais antigo corpo de leis
de que se tem notcia, menciona a reencarnao. MANU,
que codificou as leis hindus mais de 3 mil anos antes da
nossa Era, no poderia supor que sua obra viesse a ins
pirar o "Corpus Jris Civilis", de Justiniano, e por essa
forma servir de fonte para todos os legisladores moder
nos. Segundo as leis de MANU:
"Os Espritos imperfeitos voltam a ocupar um no
vo corpo, trazendo consigo a influncia resultante
de suas primeiras obras" (Brama-Sondra III e I,
4 e 6, cit. por MARIO CAVALCANTI DE MELLO
em "Como os Telogos Refutam", pg. 83).
Com o advento do Bramanismo, surgiu o "Bhagavad-Git", que um cntico imortalidade e ao renascimen
to das almas. O mais notvel missionrio dessa poca foi
Kristna, que renovou as doutrinas vdicas e espalhou na
regio do Himalaia os mais sublimes ensinamentos, dos
quais transcrevemos alguns tpicos:
"Quando o corpo entra em dissoluo, se a pure
za o que o domina, a alma voa para as regies
desses seres puros que tm o conhecimento do
Altssimo. Mas se dominado pelas paixes, a
alma vem de novo habitar entre aqueles que esto
presos s coisas da Terra. Todo renascimento,
feliz ou desgraado, conseqncia das obras pra
ticadas nas vidas anteriores." ("Bhagavad-Git",
cit. por P. GRANJA, em "Afinal, Quem Somos",
8. ed., pg. 39).
"Trazes em ti prprio um amigo sublime que des
conheces, pois Deus reside no imo de cada ser,
porm poucos sabem procur-lo. Aquele que faz
o sacrifcio dos seus desejos e de suas obras ao
Ser de que procedem todas as coisas, obtm por
tal renncia a perfeio, porque quem alcana em
si mesmo a sua felicidade, sua alegria e tambm
sua luz, uno com Deus. Ora, fica sabendo, a al
ma que encontra Deus, est livre do renascimen
to e da morte, da velhice e da dor, e bebe a gua

176

d a i m o r t a l i d a d e . " (Id. cit . por LEON DENIS e m "De


poi s d a M o r t e " , 10.

ed., pg . 32).

BU D A , o gra nd e f i l s o f o m s t i c o que v iv e u na Indi a


600 ano s ante s da Era C r i s t , p r e ga v a que :
" O c o n h e c i m e n t o e o amo r so os doi s f a t o r e s
e s s e n c i a i s do U n i v e r s o . En qu an to no ad qu ir e o
amor , o se r est c o n d e n a d o a p r o s s e g u i r na sri e
de r e e n c a r n a e s t e r r e s t r e s . " (Ci t . po r LEON DE
NIS e m " D e p o i s d a M o r t e " , pg . 37).
O v e l h o Egito r e ce b e u da n d ia , se g u n d o a l gun s o r i e n
t a l i s t a s , a su a c i v i l i za o e a su a f . Se gu n d o o u t r o s ,
suas p r p r i a s t r a d i e s r e m o n t a m a mais de 30 mi l
a n o s . A d o u t r i n a o cu l t a dos seu s s a c e r d o t e s , c u i d a d o sa
m e n t e ve la d a so b o s " m i s t r i o s " d e si s e O s i r i s ,
achas e e x p o s t a nos " l i v r o s s a g r a d o s " d e H e r m e s
Trismegisto ,
do s qua i s " P i m a n d e r " , c o n s i d e r a d
o o mai s a u t n t i c o , re
gistra :
" O d e s t i n o d o Es p r i t o h u m a n o te m dua s f a c e s :
c a t i v e i r o n a m a t r i a , a s c e n o n a lu z . A s alma s
so f i l h a s do cu e a v i a g e m que f a ze m um a
p r o v a . Na e n ca r n a o p e r d e m a r e m i n i s c n c i a de
su a o r i g e m c e l e s t e . A s al ma s i n f e r i o r e s e m s
f i c a m p re sa s Terr a por m l t i p l o s r e n a s c i m e n t o s ,
p o r m a s al ma s v i r t u o s a s so b e m para a s e sf e r a s
s u p e r i o r e s , ond e r e c o b r a m su a vis o das co i sa s
d i v i n a s . " (Id., ibd., pg . 45) .
Herdot o e scr ev eu :
"O s e g p c i o s f o r a m dos p r i m e i r o s a d i v u l g a r a
t e o r i a d a i m o r t a l i d a d e d a a l m a . Eles e n s i n a v a m
que logo que ela de ix a u m co r p o , e n tr a e m o u tr o
p r o n t o a r e ce b - l a , e que, d ep oi s de have r p er co r
rido toda s as f o r m a s cr i ad a s nas gua s , na t e r r
a e no ar, vol t a em um nov o corp o h u m a n o n a s ci d o
para e l a . " ( H i s t o i r e s , t . II , cap. C X X I I I ) .
Segund o M R I O C .

M EL L O ,

"Par a CSAR C A N T U ( " H i s t r i a U n i v e r s a l " , T . I. ,


pg . 290 ) o m o n u m e n t o mai s i m p o r t a n t e para o
e s t u d o da r e l i g i o do Egito o c h a m a d o LIVRO
DOS M O RT OS , d e s c o b e r t o nas s e p u l t u r a s de Te
bas pel a C o m i s s o F r a n ce s a que po r o r d e m d e
N a p o l e o e x p l o r o u o Egito no in ci o do s cu l o
XIX.

177

Este livr o fo i p u b l i c a d o pel a p r i m e i r a vez e m 1805 .


Suas i l u m i n u r a s m o s t r a m que o t e x t o t r a t a v a das
c e r i m n i a s r e l i g i o s a s em honr a dos m o r t o s e da
t r a n s m i g r a o das a l m a s . ( " C o m o os Te l o g o s Re
f u t a m " , pgs . 9 4 / 9 5 ) .
"N a " H i s t r i a d a C i v i l i z a o " , d e M . O l i v e i r a Li
ma , c a p t u l o " A Rel igio dos M o r t o s " , l e m o s : "Pa

ra o acer v o e s p i r i t u a l da h u m a n i d a d e a ve lh a ci
vi l i za o e g p c i a c o n t r i b u i u
p a r t i c u l a r m e n t e co
m
a su a i n te n s a p r e o c u p a o co m a vid a
f u t u r a , do
d e s t i n o da alm a quando se p a r a d a do
corp o e da su a r e e n c a r n a o . " ( Ibd., pg . 98).
P I T G O R A S , que p asso u 30 anos no Egi to , i n t r o d u zi u
na Gr ci a a d o u t r i n a dos r e n a s c i m e n t o s , t a m b m co m
duas v e r s e s : D e l f o s , O l m p i a e El u si s era m os c e n t r o s
da d o u t r i n a i n i c i t i c a , ond e f i l s o f o s e a r ti s t a s iam assi
m i la r o s " m i s t r i o s " . A l i ,
" c o m o no Egito e na n d ia , c o n s i s t i a m os " m i s t
r i o s " n o c o n h e c i m e n t o d o se g r e d o d a m o r te , n a
r ev e l a o das vida s s u c e s s i v a s e na c o m u n i c a o
co m o m u n d o o c u l t o . " (LEON D EN IS, e m " D e p o i
s
d a M o r t e " , pg . 53).
A obr a de Pi t go ra s fo i c o n t i n u a d a por SC R ATES e
PL AT O , t e n d o est e l t i m o ido ao Egito para i n i ci a r - s e
nos " m i s t r i o s " . A o v o l ta r , e x p u n h a a s suas idias sob
f o r m a ve l a d a , poi s su a c o n d i o d e " i n i c i a d o " no mai s
lhe p e r m i t i a falar l i v r e m e n t e .
A p e s a r d i s so , e n c o n t r a m
-se no " F d o n " e no " B a n q u e t e " , r e f e r n c i a s t e o r i a das
m i g r a e s das alma s e das suas r e e n c a r n a e s . PLOTINO , o p r i m e i r o dos d i s c p u l o s da Escola N e o p l a t n i c a de
A l e x a n d r i a , e s cr e v e u no Livro IX da 2.

En a da :

" A p r o v i d n c i a dos d e u se s a s s e g u r a a cada um


de ns a sort e que lhe c o n v m e que h a r m n i
c a co m seu s a n t e c e d e n t e s , c o n f o r m e sua s vida s
s u c e s s i v a s . " (ci t . por GABR I EL D EL A N N E , e m " A
R e e n c a r n a o " , 5. a

ed., pg . 25).

PORFRIO no cr n a m e t e m p s i c o s e , ne m m e sm o co
m o p un i o das alma s p e r v e r s a s . Se gun d o ele :
" A j u s t i a de Deu s no a j u s t i a dos h o m e n s . O
h o m e m d ef in e a j u s t i a das r e l a e s t i r a d a s da
sua vid a atual e do seu esta d o p r e s e n t e , Deu s a
d ef in e r e l a t i v a m e n t e s no ssa s e x i s t n c i a s su ce s
-

178

siva s e t o t a l i d a d e da s n ossa s vid as . A s s i m , as


penas que nos a f l i g e m so m u i t a s ve ze s o ca sti
go de um pecado do qual a alm a se t o r n o u culpa
d a e m um a vid a a n t e r i o r . A l g u m a s ve ze s Deus
nos e sco n d e a razo dela s, ma s ne m po r isso Ele
deix a d e se r j u s t o . " (cit . po r M A R I O C .
M ELL O ,
e m " C o m o o s Te l o g o s R e f u t a m " , pg .
35).
Essas idia s p e n e t r a r a m no m u n d o r o m a n o , poi s C
cer o a elas alude no " S o n h o de S c i p i o " (cap. II), e Ov
dio nas " M e t a m o r f o s e s " (cap . IX ) . N o V I Livro d a "Enei
d a " , v-s e que Enas e n c o n t r a seu pai nos C a m p o s Elseo s e est e lhe t r a n s m i t e a lei dos r e n a s c i m e n t o s . " (LEON
DENIS, e m " D e p o i s d a M o r t e " , pg . 55).
Virgli o e s c r e v e u :
"Todas essa s a l m a s , de po i s d e h a v e r e m por mi
lhares d e anos gi ra d o e m t o r n o dess a e x i s t n c i a
(no El sio ou no T r t a r o ) , so c h a m a d a s por Deu s
em gra nd e s e n x a m e s para o rio LETES, a fi m de
que , p r i v a d a s d a l e m b r a n a , r e v e j a m o s lu ga re s
s u p e r i o r e s e c o n v e x o s e c o m e c e m a qu e r e r vol
ta r a o c o r p o . " (cit. por GABRIEL D EL AN N E, e m " A
R e e n c a r n a o " , 5. ed., pg . 28).
V e j a m o s o e nsi n o da d o u t r i n a p a l i n g e n s i c a entr e os
hebreus :
"O s i n i ci a d o s j u d a i c o s , e m p oca s r e m o t a s , ha
via m r e g i s t r a d o a d o u tr i n a s e c r e t a em 2 obra s c
l e b r e s : o Z O H A R e o SC PH ER -JESIRAH, que
ju n ta s f o r m a r a m a " C A B A L A " , um a das obra s ca
pita is d a c i n ci a e s o t r i c a . " ( GABR IEL D EL A N N E
,
e m " D e p o i s d a M o r t e " , pg . 80).
A " C A B A L A " o en sin o s e cr e t o dos i sr a e l i ta s , e fo i
nela que s e c o n s e r v a r a m o cu l t o s o s p o n to s mai s eleva
dos da d o u t r i n a , que no p o d i a m se r e n s i n a d o s p u b l i ca
m e n t e . O e n s i n a m e n t o das r e e n c a r n a e s das alma s
acha-se c l a r a m e n t e e x p r e s s o n o " Z O H A R " :
"Tod a s as alma s so s u b m e t i d a s s pr ova s das
t r a n s m i g r a e s . Os h o m e n s no c o n h e c e m o ca
minh o d o Mai s A l t o , no sab e m co m o so j u l g a d o s
em to do s os t e m p o s e i g n o r a m po r q u a n t o s s o f r i
m e n to s e t r a n s f o r m a e s m i s t e r i o s a s d e v e m pas
sar ( . . . ) . A s a lm a s d e v e m , f i n a l m e n t e , m e r g u l h a
r
n a s u b s t n c i a d e ond e s a r a m .
Por m an te s de -

179

ve m te r d e s e n v o l v i d o toda s a s p e r f e i e s cu jo s
g e r m e s esto p l a n ta d o s ne la s ; ma s s e esta s con
d i e s no so r ea li zad a s e m um a e x i s t n c i a , re
n a s ce r o at que t e n h a m a ti n g i d o su a a b so r
o e m
D e u s . " (Ci t.
por F R AN C K ,
e m "L A
KABBALE" ,
pg . 244).
"D e acor d o co m a " C A B A L A " , as e n c a r n a e s
o c o r r e m a longos i n t e r v a l o s . As alma s e s q u e c e
m
o seu p assad o e, longe de c o n s t i t u i r
um a p u n i o ,
o s r e n a s c i m e n t o s so um a
b n o , que p e r m i t e
aos h o m e n s o seu
d e s e n v o l v i m e n t o para a t i n g i r e m
o se u
f i m . " ( M R I O C A VA L C A N T I DE M ELL O , em
" C o m o o s Te l o g o s R e f u t a m " , pg . 120).
"O s e s s n i o s e n s i n a v a m a i m o r t a l i d a d e da a l m a ,
be m co m o a s r e e n c a r n a e s . Um a o u tr a p a r t i cu
la ri da de m a r ca n t e d a d o u t r i n a dos
e s s n i o s
era
a f na p r e e x i s t n c i a das alma s ( . . . ) . No
se po
de di zer que os e s s n i o s a c r e d i t a s s e
m na r e ssu r
reio dos c o r p o s , mas s o m e n t
e n a ressurrei o
d a a l m a , ou , co m o di ss e So
Paulo, d o " c o r p o es p i r i t u a l ' ' . Isto p o s i t i v a m e n t e
a f i r m a d o por JOSEPHO e m "Bel l Jud . II
, I I " (ERNEST D E BU N SEN ,
e m "Th e Hi dd e n W i s d o m o f C h r i s t " 1864, v o l . I ,
pg . 39).
" T am b m a c o m u n i d a d e de Q u m r n era a be r t a pa
ra p e n s a m e n t o s sobr e a p r e e x i s t n c i a , e n qu a n t o
se co n ce b i a tud o o que foi cr ia d o co m o f u n d a d o
nos p e n s a m e n t o s e te r n o s d e D e u s . A s ge r a e s
dos h o m e n s du ra m da e t e r n i d a d e para a e t e r n i d a
d e ( . . . ) . E m Flon ( Gi g a n t e s 12:15 ) So nh o s (1 :
1385), em Jo se p h o ( Gu e r r a s Ju da i ca s 2:1545 ) e
entr e os rabino s t a m b m se pode c o n s t a t a r o pen
s a m e n t o d a p r e e x i s t n c i a d a alm a i m o r t a l , a l i m e n
tad o n o fi m pela f i l o s o f i a p l a t n i c a . " ( KAR L H .
SC HEL KL E, e m " Teo l o g i a d o Novo T e s t a m e n t o " ,
pg . 179).
"E m suas obras faz o h i s t o r i a d o r ju d a i c o JOSEFO p r o f i s s o de su a f na r e e n c a r n a o . Refere
ele que era ess a a cre n a dos f a r i s e u s . O Padre
Dido n o c o n f i r m a n e st e s t e r m o s , em sua " Vi d a
de J e s u s " : "En tr e o pov o ju de u e m e s m o nas es
cola s a c r e d i ta v a - s e na vol t a da alm a em o u tr o s
corpos. "
(LEON
D EN IS,
em
"Cristianism o e
Es-

180

p i r i t i s m o " , 6. ed . FEB, pg . 273).


TH . PAS C A L , e m seu " E v o l u t i o n H u m a i n e " (pg . 263 )
a f i r m a que en tr e o s i s l a m i t a s s e a c r e d i t a v a n a r ee nca r
nao , ma s que est a cr e n a ce s so u d e p o i s que M a o m
a p r o i b i u . No e n ta n to , o nov o " C O R O " , e x p o s i o mo
dern a d e um a part e d a d o u t r i n a s e c r e t a d o I sl a m , diz:
" O h o m e m que m o r r e vai a Deu s e r e n a s ce , mai s
t a r d e , e m u m corp o n o v o . O ca d v e r fic a n o t
m u l o , o E s p r i t o vo l t a m a t r i z . ( . . . ) . Os que se
amam , s e e n c o n t r a m e m futura s e n c a r n a e s . "
( Qu e s t o XX II I , vs . 17 e 27 , ci t . por M R I O CA
V A L C A N T I DE M ELL O , em " C o m o os Te l o g o s Re
f u t a m " , pgs . 1 0 1 /1 0 2 ) .
Na Gli a a f i l o s o f i a dos d r u i d a s t a m b m a f i r m a v a as
e x i s t n c i a s p r o g r e s s i v a s d a a l m a , n a e sca l a do s m u n d o s .
A s s i m se e x p r e s s o u Lucano no Can t o I da " F a r s l i a " :
"Par a ns
r ei no s do
co r p o s e
D EN IS,

as alma s no se s e p u l t a m nos s o m b r i o s
rebo, ma s si m vo a m a a n i m a r o u tr o s
m novo s m u n d o s . "
(cit . po r LEON
e m " D e p o i s d a M o r t e " , pg . 58).

Agor a p e r g u n t a m o s : S e o s " m i s t r i o s " t r a n s m i t i d o s


aos " i n i c i a d o s " na n d i a , no Egito, na G r c i a e at en tr e
os j u d e u s co m a " C A B A L A " c o n s i s t i a m na r e v e l a o da
p r e e x i s t n c i a e s o b r e v i v n c i a da alm a e na c o m u n i c a b i
lidade co m o m u n d o i n v i s v e l ; e se Je su s e n s i n a v a aos
seu s d i s c p u l o s o s " m i s t r i o s d e D e u s " , p r e v e n i n d o - o s
de que "a o s de for a no se dev e falar sen o po r parbo
l a s " (leia-se a t e n t a m e n t e M a r c o s 4 :11) , po r que no es
ta ri a en tr e esse s e n s i n a m e n t o s o da r e e n c a r n a o , com p r e e n d e n d o - s e que os Ev a n ge l h o s del a no f a l e m aber
t a m e n t e , por se r m a t r i a en t o r e s t r i t a , a in da , aos " i n i
c i a d o s " ? Esse c o n h e c i m e n t o no j u s t i f i c a r i a a p e r gu n t a
dos d i s c p u l o s em Joo 9:2 , a qual , se fo ss e d e s c a b i d a ,
no t e r i a m e r e c i d o a p r o n t a r e p r i m e n d a do M e s t r e ? No
e x p l i c a r i a t a m b m o que pa re c e to clar o em M a t e u s 17
:
12 e 13 e Joo 3 : 7 /1 0 , cuj o se n t i d o fo i de po i s
d e t u r p a d o par a s e a c o m o d a r s idias v i g e n t e s ? Pe n se m u
m pouc o
n esta s p a s sa g e n s o s p r e za d o s i r m o s .
A d o u t r i n a s e c r e t a se m a n t e v e em vi go r por al gu m
t e m p o en tr e os cr i s t o s p r i m i t i v o s , ma s cu r i o s o o bser
va r que a reao co n t r a ela p ar ti u p r e c i s a m e n t e do Cri s
t i a n i s m o , ao c o n s o l i d a r - s e nos p r i m e i r o s s c u l o s da
Era
181

Crist, talvez por ter sido ele a primeira religio a orga


nizar-se em princpios rgidos, cedo cristalizados em dog
mas que se faziam acompanhar de antemas terrveis
contra toda e qualquer idia que os contrariasse. Tran couse por essa forma o pensamento humano, e durante dezoito
sculos, arvorando-se
em intrprete soberana dos
ensinamentos do Cristo, a Igreja imps aos povos cristos
um regime de opresso e intolerncia. que os que j
se julgavam "donos da verdade" compreenderam que com
a reencarnao a morte deixava de ser um motivo de ter
ror, e por isso
"A Igreja, j no podendo abrir vontade as por
tas do paraso e do inferno, via diminuir o seu
poder e prestgio. Julgou portanto necessrio im
por silncio aos partidrios da doutrina secreta,
renunciar a toda comunicao com os Espritos e
condenar os ensinos destes como inspirados pelo
demnio. Desde esse dia Satans foi ganhando
cada vez mais importncia na religio catlica.
Tudo o que a esta embaraava, foi-lhe atribudo.
A Igreja declarou-se a nica profecia viva e per
manente, a nica intrprete de Deus. Orgenes e
os gnsticos foram condenados pelo Conclio de
Constantinopla (553 d.C), a doutrina secreta de
sapareceu com os profetas e a Igreja pde exe
cutar vontade a sua obra de absolutismo e de
imobilizao." (LEON DENIS, em "Depois da Mor
te", 10." ed., pg. 84).
"As sociedades secretas que guardaram o ensino
esotrico (Alquimistas, Templrios, Rosa-Cruzes,
etc.) foram encarniadamente perseguidas." (Ibd.,
pg. 85).
Mas voltemos idia da reencarnao nos primei
ros sculos do Cristianismo. Embora nos tempos primi
tivos no fossem transmitidos com muita preciso os en
sinamentos acerca de uma doutrina que a tradio con
siderava "secreta", mesmo assim os documentos de que
dispomos comprovam que os Pais da Igreja ensinavam a
preexistncia da alma. Rufino escreveu a Santo Incio
que "esta crena era comum entre os primeiros pais".
Arnobius, em "Adversus Gentes", evidencia uma certa
simpatia por essa doutrina e acrescenta que Clemente
de Alexandria "escreveu histrias maravilhosas sobre a
182

m e t e m p s i c o s e " . So J e r n i m o a f i r m o u ( H ye r o n , E p i s to l a
ad D e m e t r ) que " a d o u t r i n a das t r a n s m i g r a e s era en
sin ad a s e c r e t a m e n t e a um p e qu e n o n m e r o , desd e os
t e m p o s a n t i g o s , co m o um a ver da d e t r a d i c i o n a l que no
devi a se r d i v u l g a d a . " Esse m e s m o Pai se m o s t r a cr en t e
na p r e e x i s t n c i a , em sua 94.

Car t a a v i t u s .

L a ct n ci o , que So J e r n i m o ch a m av a " o C c e r o cri s


t o " , c o m b a t e n d o as d o u tr i n a s pag s, s u s t e n t a v a que a
alm a no podia se r i m o r t a l , e ne m s o b r e v i v e r ao se u cor
po, se no fo ss e p r e e x i s t e n t e . (In st. Div . Ill , 18). N e m s i o s ,
bisp o de Emesa ( S r ia ) s u s t e n t a v a e n e r g i c a m e n t e a
pre- e x i s t n c i a e dizia que to d o s os gre go s que t i n h a m f na
i m o r t a l i d a d e a c r e d i t a v a m n a p r e e x i s t n c i a . " (T H . PAS
CAL , e m " L ' E v o l u t i o n H u m a i n e " , pg . 253).
Santo A g o s t i n h o e s c r e v e u :
"N o te r i a e u vivi d o e m o u tr o co r p o , o u e m o u tr a
parte q u a l q u e r , an te s de en tra r no v e n t r e da mi
nha m e ? " ( " C o n f i s s e s " , I , cap . VI) .
So G r e g r i o de Ni ss e a f i r m o u :
" e s t r i t a m e n t e n e c e s s r i o alm a se r cu ra d a e
p u r i f i c a d a e se ela no o fo r d u r a n t e a vid a t e r r e s
tre , dev er se r e m sua s vida s f u t u r a s . " ( " G r a n d
D i s c o u r s C a t h e c h e t i q u e " , t . Ill e VIII) .
C l e m e n t e d e A l e x a n d r i a , u m dos m a i o r e s v u l t o s d a
Igreja p r i m i t i v a , fo i a cu sa d o por Pho tiu s de h e r e s i a por
e n s i n a r em suas " H y p o t i p o s e s " a e t e r n i d a d e da m a t r i a
,
o Filho co m o s i m p l e s cr i a tu r a do Pai, a e x i s t n c i
a de um a
sr i e de m u n d o s co m um a h u m a n i d a d e p r p r i a
e a me t e m p s i c o s e , a p l i ca n d o - s e aos h o m e n s an te s e
d e p o i s des
t a v i d a . " (PIERRE C .
C OVAD AVE A U ,
cit . por M R I O C .
M ELL O , e m " C o m o o s Te l o go s R e f u t a m " , pg . 149).
O r g e n e s , d i s c p u l o de C l e m e n t e , fo i o mai s co m p l e

to dos Pais da Igre ja no t o c a n t e ao e nsi n o


palingensico .
Ele ch e g o u
a te ce r
judiciosa s
p o n d e r a e s so br e ce r t o s
t r e c h o s d a E s c r i t u r a (co m o
o s d e Malaq . 1 : 2 / 3 e J e r e m .
1:5) que no t e r i a m
s e n t i d o se m a d m i t i r a p r e e x i s t n c i a
da a l m a :
"S e o noss o d e s t i n o atual no era d e t e r m i n a d o
pelas obra s de n ossa s e x i s t n c i a s p a s sa d a s , o
que di zer de um Deu s j u s t o p e r m i t i n d o que o pri
m o g n i t o s e r v i s s e ao mai s j o v e m e f o s s e o di ad o ,
an te s de haver c o m e t i d o atos que m e r e c e s s e m
a
183

s e r v i d o e o dio? S as no ssa s vida s a n t e r i o r e s


p o d e m e x p l i c a r a luta de Jac e Esa ante s do seu
n a s c i m e n t o , a e le i o de J e r e m i a s qu an d o ainda
e stav a no seio da sua m e . . . e ta n to s o u tr o s fa
to s que a ti r a r o o d e s c r d i t o sobr e a Ju s t i a Di
vi na , s e no f o r e m j u s t i f i c a d o s pelo s atos bons
o u mau s c o m e t i d o s o u p r a t i c a d o s e m e x i s t n c i a s
p a s s a d a s " ( " C o n t r a C e l s o " , I , III , ci t . po r M R I
O
C . M ELL O , e m " C o m o o s Te l o g o s R e f u t a m " ,
pg .
153).
Para dar aos l e i t o r e s um a idia de co m o os f i l s o f o
s
e p e n s a d o r e s m o d e r n o s se e x t e r n a r a m a ce r c a da
doutri
n a dos r e n a s c i m e n t o s , t r a n s c r e v e m o s o u tr o s
tpico s d a
obr a " C o m o o s Te l o g o s R e f u t a m " d
o e m i n e n t e e s cr i t o r
e s p r i t a M R I O C A VA L C A N T I D
E M EL L O :
D e S O A M E J EN YN :
" A o p i n i o dos gr an de s s b i o s , desd e a a n t i g u i
dade mai s r e cu a d a , fo i que a H u m a n i d a d e e x i st i
u e m u m e stad o a n te r i o r
a o
atual .
O s
ginosofista s
do Egi to , os b r m a n e s da nd ia , os
ma go s da Pr sia e os m a i o r e s f i l s o f o s da Gr ci a e
de Roma
p e n s a v a m dest a f o r m a , co m o t a m b m
o s Pr im e i
ros Pais e os p r i m e i r o s e s c r i v e s da
Igreja. "
( "D i s
curs o
Sobr e
a
P r e e x i s t n c i a " ) . (Pg. 160)
D o gr an d e f i l s o f o VO LTAIR E :
o

" t o s u r p r e e n d e n t e na sce r duas


ve ze s co m
uma ; tud o r e s s u r r e i o na n a t u r e z a . " ("La
Prince ss e de B a b y l o n e " )
(Pg. 161)

GOETHE, em po esi a d e d i ca d a sua a m i g a Frau Vo n


Stein :
" D i z e - m e , o que nos r e se r v a o d e s t i n o ? Por que
nos li gou ele t o e s t r e i t a m e n t e u m a o ou tro ?
Ah ,
t u dev e s te r sid o e m t e m p o l o n g n q u o
m i n h a ir m ou m i n h a e s p o s a . . . e de tod o ess
e p assad o ,
s rest a um a r e m i n i s c n c i a d e
an ti g a ve r d a d e
sempr e present e e m m i m . "
(Ed. H e m p e l , vo l . Ill ,
pg . 86).
(Pg. 162).
H.
sivas :

DE B A L Z A C est r e f e r t o da idia das vida s su ce s


" T e m o s de v iv e r novas e x i s t n c i a s , at ch e ga r ao
c a m i n h o ond e a luz b r i l h a . A m o r t e a e s t a o

184

dest a

viagem. "

("Seraphitis-Seraphita" )

(Pg. 162).

PIERRE LERROUX:
"H um a voz i n te r i o r p a r ti d a se m d vi d a d o pr
pri o Deu s , que nos diz que Ele no pode fa zer o
m al , ne m cr ia r para fa zer s o f r e r . Ora , er a ist o
que a c o n t e c e r i a c e r t a m e n t e s e Deu s a b a n d o n a s s e
suas c r i a t u r a s d e p o i s de um a vid a i m p e r f e i t a e
v e r d a d e i r a m e n t e in fe li z . Ma s se, a o c o n t r r i o , con
c e b e m o s o m u n d o co m o um a sr i e de vi da s su
c e s s i v a s para cada
criatura , c o m p r e e n d e r e m o s
m u i t o be m que Deu s p e r m i t a o s o f r i m e n t o e o
mal co m o fase s n e ce s s r i a s por ond e as cr i a tu
ras d ev e r o passar, para c h e g a r e m a um e stad o
de f e l i c i d a d e . " (De L ' H u m a n i t " , t . I., pg . 233).
( Pg . 164).
A F O N S O ES Q U I R O S :
"H um a vid a a n t e r i o r cu jo s e l e m e n t o s p r e p a r a
m
a vid a que se c u m p r e n est e m o m e n t o para
cada
u m d e ns? O s an ti go s p e n s a v a m a s s i m . A s
dis
p o s i e s in a ta s, t o d i f e r e n t e s en tr e a s
crianas ,
f i ze r a m cre r e m t r a o s
deixado s
pelas
e x i s t n cia s a n t e r i o r e s , n o g e r m e
imperecve l d o h o m e m . "
("Confessio n
d'un Cur e de V i l l a g e " ) .
(Pg. 165)
M . D'ORIENT, c a t l i c o o r t o d o x o :
"Tud o se e n c a d e i a e se e n qu a d r a nest a d o u t r i n a ,
alis t o f u n d a d a na razo, na p r e s c i n c i a de Deu
s e em sua c o n c o r d n c i a co m a v o n ta d e livr e do
h o m e m . Este e n i g m a , at aqui i n d e c i f r v e l , no
te m mai s d i f i c u l d a d e , s e s e qu i se r c o m p r e e n d e r
que , c o n h e c e n d o an te s d o n a s c i m e n t o , pela s
obras a n t e c e d e n t e s , o que h no co ra o do ho
m e m , Deu s o cha m a vid a e del a tir a o que me
lhor c o n v m em toda s as c i r c u n s t n c i a s , para o
c u m p r i m e n t o do seu d e s t i n o . "
(Pg. 166).
JEAN R A Y N A U D :
" Q u e m a g n f i c a s c l a r i d a d e s o c o n h e c i m e n t o de
no ssa s e x i s t n c i a s a n t e r i o r e s no e sp a l h a r i a so
bre a o r d e m atual da Ter r a ! Ma s no s o m e n t e
nossa m e m r i a i m p o t e n t e , co m r el a o aos t e m
pos que p r e c e d e r a m noss o n a s c i m e n t o , co m o no
ab ar c a m e s m o , se m e x ce o , o s t e m p o s que
se
185

s e g u e m . Ela nos falh a e m um a m u l t i d o d e pas


sa gen s i m p o r t a n t e s e m noss a v i d a , no co n se r v a
a b s o l u t a m e n t e nada d est e p r i m e i r o p e r o d o que
passamo s
no
seio
materno ,
no
conserv a
seno u m tra o qua se i n s e n s v e l d a e d u ca o d e
n osso s p r i m e i r o s a no s ; e i g n o r a r a m o s
que
tnhamo s
si
do c r i a n a s , se no se
e n c o n t r a s s e m ju n t o a ns
t e s t e m u n h a s que
nos v i r a m nest a p oca , e
que
nos fa ze m
saber o que r a m o s e n t o . " ( "Ter r e et
C i e i " ) (Pg.
167)
L ESSIN G, em r e s p o s t a a um pa sto r l u t e r a n o :
"Todo h o m e m dev e se g u i r , ced o ou t a r d e , o ca
minh o que leva p e r f e i o . Isto pode se r poss
vel em um a s e nic a e x i s t n c i a ? ( . . . ) Por que
no teri a eu j pa ssa do por toda s as fase s do pro
gr e ss o h u m a n o , fa se s d e t e r m i n a d a s por p u n i e
s
e r e c o m p e n s a s t e m p o r r i a s ? ( . . . ) Por que
no
v o l ta r i a eu a in da , e tan ta s veze s qu an ta s
f o s s e e nvi ad o , para a d qu i r i r um c o n h e c i m e n t o m ai o
r e
para c u m p r i r novas obras? E por que t e r i a eu
es
q u e c i d o que j vivi ? E no sou eu feli z por est e
e s q u e c i m e n t o ? A l e m b r a n a da mi nh a vid a pas
sada m e i m p e d i r i a d e fazer u m bo m uso d a vid a
p r e s e n t e , e se eu hoje sou o b r i g a d o a e s q u e c e
r o p a s sa d o , s i g n i f i c a r i a isto que eu o e s qu e c i
pa
r a
sempre? "
( "Ev o l u o
d a
Raa
Humana") .
(Pg. 169)
FICHTE, d i s c p u l o d e Kant:
"N a n a tu r e z a cada m o r t e um n a s c i m e n t o . No
h nela o p r i n c p i o da m o r te , poi s ela a vid a e
tud o nela v i d a . A na tur e za me faz m o r r e r , por
que me faz r e v i v e r . . . Estes doi s s i s t e m a s , o pu
r a m e n t e e s p i r i t u a l e o se n su a l o l t i m o con
s i s t i n d o e m um a sr i e d e e x i s t n c i a s se p a r a d a
s
est o em me u Es p r i t o de sd e o m o m e n t o em
que m in h a razo
se d e s e n v o l v e u . " (La d e s t i n e
de l ' H o m m e " ) .
(Pg. 170)
HERDER:
"N o c o n h e c e i s ce r t o s h o m e n s , raro s e g r a n d e s ,
que no s e p o d i a m te r t o r n a d o tai s e m um a s
e x i s t n c i a hu ma na ? Qu e d e v e m te r e x i s t i d o v
rias ve ze s j , ante s d e h a v e r e m a ti n g i d o est a
pu186

reza de s e n t i m e n t o , esta i m p u l s o i n s t i n t i v a a tu
do o que belo , v e r d a d e i r o e bom ? A q u e l e que
no pode a m a d u r e c e r e m um a d e t e r m i n a d a for
ma de h u m a n i d a d e , r e c o m e a a e x p e r i n c i a at
que , ced o o u ta r d e , s e to rn e p e r f e i t o " ( " D i a l o g u e s
Sur la
Metempsicose" )
(Pg. 171).
SH ELL E Y :
" M a l g r a d o tod a a h a b i l i d a d e dos que q u e r e m es
con de r a v e r d a d e , no m e n o s ce r t o que tod o co
n h e c i m e n t o no mai s que um a r e m i n i s c n c i a .
Esta d o u tr i n a be m mai s velh a que o s cu l o de
P l a t o . " ("Vi e de S h e l l e y " , D o w d e n , Vol . I , pg .
80).
( Pg. 171).
SCHOPENHAUER :
"D e acor d o co m a m e t e m p s i c o s e , as q u a l i d a d e s
inatas que e n c o n t r a m o s em um h o m e m e que fal
ta m e m o u tr o , no so o f e r t a g r a c i o s a d e qual
quer d i v i n d a d e , mas o f r u t o das ae s p e s so a i
s d e cada h o m e m , e m um a vid a p r e c e d e n t e . " ("Parerga et P a r a l i p o m e n a " , vol . Il , c . XV , "Essai su r
les R e l i g i o n s " ) .
(Pg. 172).
O Rev. W I L L I A M ALGER , m i n i s t r o u n i t r i o :
" A perd a d a l e m b r a n a d e nossa s e x i s t n c i a s an
t e r i o r e s no pr ov a que elas no f o s s e m um a rea
l i d a d e . U m dos fato s que mai s ch o ca m n a d o u tr i
na das e n c a r n a e s r e p e ti d a s da a l m a , a sua
co n s t a n t e ap ar i o e m toda s a s pa r te s d o m u n d
o e su a p e r s i s t n c i a p e r m a n e n t e en tr e ce r ta s
gran
des n a e s . . . " ( " H i s t o i r e C r i t i q u e d e
l a Doctri
ne d 'une Vi e F u t u r e " ) . (Pg.
174).
O Prof. F. H. HEDGE:
"E se a p r e e x i s t n c i a v e r d a d e i r a , p r o v i d e n c i a l
que no nos l e m b r e m o s de no ssa s vida s a n te r i o
re s . De toda s as t e o r i a s sobr e a o r i g e m da al ma ,
est a me parece a mais p l a u s v e l e espa r g e mai s
luz sobr e a q u e s t o da vid a f u t u r a " ("Le s Voie s
de l ' E s p r i t " )
(Pg. 175).
Sir W ALTER SCOTT tin h a r e m i n i s c n c i a s be m viva s
de suas vida s pa ssa da s e elas lhe i m p u s e r a m a f na so
b r e v i v n c i a . GEORGE S A N D , e m " C o n s u e l o " , c o m p r e e n
deu tod a a gra nd e za e l gi c a da r e e n c a r n a o . RICHET
e s cr e v e u u m r o m a n c e ( "A u Seuil d u M y s t r e " ) a d o ta n d
o
187

com o t e m a a r e e n c a r n a o , GERARD DE N ERVAL , VICT OR


H U GO , THEPHILE GAUT IER
e
PON S O N DU
TERRAIL,
era m a r d o r o s o s p a r ti d r i o s da r e e n c a r n a o .
(Pg. 175)
Ve j a m o s o u tr o s a u t o r e s : J . M A X W E L L , P r o cu r a d o r
Geral da C or t e de Paris, f i s i o l o g i s t a e p s i c l o g o de
gran
d e e r u d i o , d i sse , e m t r a b a l h o p r e f a c i a d o
por C h a r l e s
R i ch e t:
"S e f i z e r m o s a s n t e s e das d o u t r i n a s a n t i g a s , dos
e n s i n a m e n t o s dos mai s c l e b r e s f i l s o f o s , en co n
t r a r e m o s o e s p i r i t u a l i s m o m o d e r n o co m toda s as
suas c o n c l u s e s : A s o b r e v i v n c i a da a l m a , a cren
a nas r e e n c a r n a e s , no corp o f l u d i c o do Esp
ri to , a cre n a na c o m u n i c a o dos E s p r i to s co m
os e n ca r n a d o s , a sano do be m e do mal , mora l
p e r f e i t a , digna da D i v i n d a d e , que de u a i n tu i o
aos m i s s i o n r i o s por ela e n v i a d o s para i n s t r u i r a
h u m a n i d a d e . " ("Le s
Phnomne s
Psychiques")
.
(Pg. 176).
GU STAV E GELEY:
" A f i l o s o f i a p a l i n g e n s i c a d-nos a chav e de in
m e r o s e n i g m a s d e o r d e m p s i c o l g i c a . Eis o s enig
mas mais n o t v e i s : As p r i n ci p a i s f a cu l d a d e s e ca
p a c i d a d e s in a ta s; o t a l e n t o e o gn i o ; as d e s i g u a l
dades p s q u i ca s c o n s i d e r v e i s d e sere s v i zi n h o s
pelas c o n d i e s de n a s c i m e n t o e de vid a , espe
c i a l m e n t e entr e p a r e n t e s e c o m p a t r i o t a s cr ia do s
em c o n d i e s i d n t i c a s , as d i f e r e n a s pa ra dox ai s
e n o r m e s entr e a h e r e d i t a r i e d a d e f si c a e a p s q u i
ca, e t c . Qu e e x p l i c a e s t e n t o u dar a Ps i co l o g i a
c l s si c a a esse s e n i g m a s ? " ( " I n t r o d u o ao Estu
do da M e d i u n i d a d e e R e e n c a r n a o " ) .
(Pg.
177)
"Tem o s m ai s , n o s cu l o XIX, G O D I N , ENGNE NUS ,
C H ARL E S FAUVET Y, ALFR ED DE VI G N Y , C el . ALBERT DE
R O C H A S , S A U V A G E ELY, o poet a t r g i c o L O M O N , os his
t o r i a d o r e s B ON N E M R E e M ICH EL ET. o a c a d m i c o VIC TORIEN S A R D O U ,
LOUIS J AC OL L IOT ,
A U G U S T E VAC
QUERIE, o Cond e de G A S PAR I N , a Rainha V I C T OR I A da
I n g l a t e r r a , LUIS, Rei da Ba vi er a , os doi s l t i m o s i m p e r a
dore s da Frana e da R ssi a , o su l t o M U R A D , o grande
Juiz E D M O N D S , d a S u p r e m a C or t e dos Estados U n i d o s
,
e os dois p r e s i d e n t e s L IN C OL N e THIERS, tod o s
p a r ti d rios c o n v i c t o s da p a l i n g e n s i a . "
(Pg. 178).
188

" H U X L E Y , d a r w i n i s t a , ce r t o d a ve r d a d e r e e n c a r n a c i o n i s ta , a d e f e n d i a d e s a s s o m b r a d a m e n t e e a p r o p a ga v a co m
toda s as suas f o r a s . Sir OLIVER L OD GE , um dos mai s al
to s o r n a m e n t o s das c i n ci a s f s i c a s m o d e r n a s , e m seu
livr o " R A Y M O N D " , diz, t e x t u a l m e n t e : "H m u i t o s graus,
m u i t o s e st a d o s de ser , e cada cr i a tu r a vai para o lugar
a d e q u a d o . " " W A L K E R m e n c i o n a 4 2 po e ta s que c a n t a v a m
os r e n a s c i m e n t o s . "
(Pg. 179).
" E n c o n t r a m - s e entr e os a s i t i c o s mai s de 600 m i l h e
s
d e reencarnacionistas : Chinese s , tibetanos , trtaro s ,
in
dianos ,
siameses ,
monglicos ,
birmanianos ,
cambodgen ses , co r e a n o s ,
j a p o n e s e s . Quas e to d o s o s p ov o s , m e s m o
os mai s
s e l v a g e n s , r e c e b e r a m pela t r a d i o o e nsi n o palingensico. "
(Pg. 180).
(Fi m das t r a n s c r i e s de M r i o C. M e l l o )
Ju l g a m o s haver a s s i m d e m o n s t r a d o que a noo de
s u c e s s i v o s r e n a s c i m e n t o s um a c o n s t a n t e na m e n t e dos
p o v o s , e m to do s o s t e m p o s a tr a v s d a H i s t r i a . E p ar ec e
que j e s t a m o s o u v i n d o a o b j e o : " O fat o d e esse s prin
c p i o s s e r e m a ce i t o s por t e l o g o s , f i l s o f o s e c i e n t i s t a s
i l u s t r e s , e por part e c o n s i d e r v e l da p o p u l a o m u n d i a l ,
no c o n s t i t u i p rov a d e que se j a m v e r d a d e i r o s ! "
C e r t o , c e r t s s i m o , d i ze m o s n s . Ma s a t a m b m per
g u n t a m o s : " E po r que d e v e m o s ace i ta r co m o a r ti go s
de
f c e r t o s d o gm a s i m p o s t o s po r C o n c l i o s que d
e cr i s t o s
s t i n h a m m e s m o o n om e , co m o o da
" D i v i n d a d e de C ri s
to "
(Consubstnci a
co m o
Pai) ( C o n c l i o d e N i c i a , e m
325
d . C ) , o da " S a n t s s i m a - T r i n d a d e "
(Constantinopla ,
553 ) e o da " P r e s e n a Real de C r i s t o na E u c a r i s t i a "
(Tren
to , 1551), est e l t i m o ace i t o por a l g u m a s
denominae s
e v a n g l i c a s ? Por que d e v e m o s a do ta r
esse s d o g m a s que ,
f o r a de por t a n to s s c u l o s
s e r e m i m p o s t o s pela v i o l n
cia ( poc a da Idade
M d i a b astav a l ev a n ta r um a d v i d a para se r c o n d e n a d o
co m o h e r e g e ) , t e r m i n a r a m po r cr i s
ta l i za r - se co m o
v e r d a d e s d e f i n i t i v a s nas m e n t e s dos f i i s ?
E no te-se que d e i x a m o s de m e n c i o n a r o u t r o s d o gm a s
a b s u r d o s , co m o o da " I m a c u l a d a C o n c e i o " (Bu la " I n e f f a bili s D e u s " , de Pio IX, 1854), o da " A s s u n o da V i r g e m
M a r i a " em cor p o e a lm a , e o da " I n f a l i b i l i d a d e Pap al " (am
bos p r o m u l g a d o s n o C o n c l i o Vat i c a n o , e m 1890), p or qu e
to d o s e s te s , u l t e r i o r e s R e f o r m a e ta lv e z por isso
m e s m o no f o r a m a c e i to s pelo s p r o t e s t a n t e s .
189

Todo s esse s d o gma s p r o v o c a r a m e m b a t e s t e r r v e i s


no sei o da Igr e ja , e que m nos ga ra n t e te r sid o p r e c i sa
m e n t e o Di vi n o Es p r i t o San to que m i n sp i r o u em cada ca
so a m e l h o r so l u o ? Vej a m o s o que di ze m os t e l o g o s :

"
O " E n si n o dos Doze A p s t o l o s " d e m o n s t r a
que
logo s u r g i r a m h o m e n s a m b i c i o s o s e
fraudulentos ,
p r e t e n s a m e n t e dirigido s
por De u s ,
que
o ca s i o n a
ra m danos s
i g r e j a s . " ( AYER ,
e m " A Sou r c e
Book fo r
A n c i e n t C h u r c h " , pg . 40).
"N o que se re fe r e r e s s u r r e i o , idia s h e b r a i
cas e gre ga s e n t r a r a m em ch o q u e . O c o n c e i t o he
brai co era de um a nova vid a na ca rn e , e n q u a n t
o o gre g o aludia idia da i m o r t a l i d a d e da
alma .
A p o si o de Paulo no c l a r a . O t ex t
o de
Ro
mano s 8 : 11 , l e m b r a o p e n s a m e n t o
h e b r a i co , en
qua n t o 1. a C o r n t i o s 15: 3 5 / 5 4 , o
p e n s a m e n t o gre
g o . " (W . W AL K E R , e m
" H i s t . d a Igreja C r i s t " ,
pg . 51).

"
A p e n e t r a o d e idias p r o v i n d a s d e f o n t e s
ou tra s que no as c r i s t s , se m d v i d a tr a zi d a s por
c o n v e r s o s d e a n t e c e d e n t e s p a g o s, m o d i f i c a r a m
as cr e n a s e as p r ti c a s c r i s t s , e s p e c i a l m e n t e
no que tan g e aos s a c r a m e n t o s , aos j e ju n s e ao
s u r g i m e n t o das f r m u l a s
l i t r g i ca s . D e s a p a r e ci
a
a an ti g a c o n v i c o da d ir e o i m e d i a t a do
Esp rito , se m co n t u d o
extinguir-s e
por
completo. "
(Ibd., pg . 53).
"N a m a i o r i a das i gre ja s do s cu l o I I a p r i m i t i v a
e sp e r a n a n a p r x i m a vo l t a d o C r i s t o d e sa p a r e
c i a . A c o n s c i n c i a da i n sp i r a o c o n s t a n t e do Es
p r i t o , c a r a c t e r s t i c a d a Igreja a p o s t l i c a , p r a ti c a
m e n t e e x t i n g u i r a - s e . " (Ibd., pg . 84).

190

4 A reencarnao e a Cincia
At aqui a n a l i s a m o s a r e e n c a r n a o em fac e da l
gi ca , em fac e da Bbl ia e em fac e da H i s t r i a , s u p o n d o te r
a l i n h a v a d o , ta lv e z at co m ce r t a p r o l i x i d a d e , a s razes
que f u n d a m e n t a m a cre n a na d o u t r i n a das vida s s u c e s s i
va s . Ma s s a b e m o s co m o a s m e n te s das p e s so a s s e aco
m o d a m s idias t r a d i c i o n a l m e n t e e s t a b e l e c i d a s , e co m o
r e a ge m i n s t i n t i v a m e n t e a q u a i s q u e r novas c o n c e p e s
que v e n h a m de e n co n t r o a tai s i d ia s .
Pois b e m : Para a par t e da c o m u n i d a d e cr i s t cuj a
m e n t a l i d a d e p e r m a n e c e e s c l e r o sa d a nos d o g m a s , o u ads
t r i t a i n t e r p r e t a o li te ra l do te x t o b b l i c o , v a m o s apre
sen ta r agora o s a r g u m e n t o s que r e p u t a m o s d e c i s i v o s
pa
r a um a t o m a d a d e p o s i o , poi s c o n s i s t e m
nas
pr ova s
cientfica s
a
que
est o
ch e ga n d o
i n v e s t i g a d o r e s id n eo s
nos seu s e s t u d o s so br e o
que a C i n c i a c o n v e n c i o n o u
ch a m a r d e " m e m r i a
e x t r a c e r e b r a l " ( " M e c " ) . est e u m
tip o d e
memri a
cuj a e x i s t n c i a
real te m
sido c o n s t a t a d a
e cuj a lo cal i za o e v i d e n t e m e n t e no est no c r e b r o ,
pois
clar o que est e s pod e r e g i s t r a r os fa to s da
su a
vid a f s i c a , ao passo que a " M e c " se r e p o r t a a
l e m b r a n a s de
p o s s v e i s e n c a r n a e s p r e t r i t a s .
O f e n m e n o tant o pod e o co r r e r de m a n e i r a e sp on
tne a ( r e m i n i s c n c i a s de e v e n t o s no p e r t e n c e n t e s vid a
a tu al , p r i n c i p a l m e n t e e m c r i a n a s ) , co m o pod e se r pro
vocad o por su g e s t o h i p n t i c a , est a m o d a l i d a d e conhe
cid a nos me io s c i e n t f i c o s co m o " r e g r e s s o d a m e m r i a " ,
ou , mai s p r o p r i a m e n t e , r e g r e s s o da idade, se gu n d o a
e x p r e s s o i n gle s a "ag e r e g r e s s i o n " .
M u i t o s m d i c o s e m p r e g a m a h i p n o t e r a p i a para indu
zir seu s p a c i e n t e s a r e g r e d i r e m na idade at a i n f n ci a
(para a lo cal i za o de t r a u m a s e n e u r o s e s ) e s veze s
at o p e r o d o f e t a l . Em i n m e r o s caso s em que a su ge s
to fo i e s t e n d i d a al m dess e p e r o d o , o s o p e r a d o r e s s e
deparara m
co m
um a
personalidad e
completament e
diver-

191

sa, r e f e r i n d o a c o n t e c i m e n t o s e p e s so a s i n t e i r a m e n t e es
t r a n h o s sua vid a a t u a l . be m c o n h e c i d o o caso BRIDEY M U R P H Y , nos Estados U n i d o s , que deu lugar a um
livr o m u i t o v e n d i d o na que l e pas ("T he Sea r c h fo r Bride y
M u r p h y " ) e c r e m o s que at a um f i l m e r od ad o pela "Paramount" .
At h pouc o n e ga v a m v a l i d a d e c i e n t f i c a a esse tip
o
d e f e n m e n o ; c o n t u d o j est o a p a r e c e n d o pr ova s con
c l u d e n t e s da su a r e a l i d a d e , com o r e s u l ta d o de i n te n s i v a s
p e s q u i s a s r e a l i za d a s s i m u l t a n e a m e n t e nos Estados Uni
dos , na n dia e na Unio S o v i t i c a .
O p i o n e i r o no t e r r e n o da " r e g r e s s o da m e m r i a " fo
i
o E n g e n h e i r o C e l . ALBERT DE R O C H A S , Pr o f e sso r
na Es
col a P o l i t cn i c a de Paris no p r i m e i r o q u a r t e l
dest e S c u l o . Ele ch e go u a p u b l i ca r um l iv ro , em 1924 ( "Le s
Vie s S u c e s s i v e s " ) , c o n t e n d o u m ra zovel a ce rv o d e
experin
cias , c o m p r o v a d a s a tr a v s d e r i g o r o s o
c o n t r o l e . Sua tc
nic a d e " r e g r e s s o d a m e m r i
a por su g e s t o h i p n t i c a "
ve m send o e s t u d a d a
por i n m e r o s p e s q u i s a d o r e s con
t e m p o r n e o s , co m o o
Prof . V L A D I M I R R AIKO V , da Uni
v e r s i d a d e de
M o s c o u , e m b o r a este , d e c e r t o sob a i n f l u n
ci a d a
f i l o s o f i a p o l t i c a v i g e n t e n a Unio S o v i t i c a , tenh a
d e sv i a d o suas p e s q u i s a s para o que ch a m a de " r e e n c a r
nao a r t i f i c i a l " ( i n d u o na m e n t e do
p a ci e n t e de
que
a r e e n c a r n a o de f i gu r a i l u st r e do p a ssa d o ,
vi sa n d o a m p l i a o dos seu s t a l e n t o s ) . Essa t cn i c a te m
levado a
r e s u l t a d o s p r e c r i o s e, co m o de ver , nada
te m de co mu m co m a " r e e n c a r n a o " no seu se n t i d o
tradicional .
V r io s o u tr o s c i e n t i s t a s esto a t u a l m e n t e e m p e n h a

dos n a p e s q u i s a d a " m e m r i a e x t r a - c e r e b r a l " ,


doi s dos
quai s se d e s t a c a m por se r e m mai s
c o n h e c i d o s e acata
dos m u n d i a l m e n t e por su a
i d o n e i d a d e p r o f i s s i o n a l e mo
r al . So eles o Dr
. H A M E N D R A S NAT BANERJEE, cat e
d r t i c o na
U n i v e r s i d a d e de Jaipur. n di a , e o Dr . IA N STE
V E N S O N , p r o f e s s o r na U n i v e r s i d a d e de V i r g n i a ,
Estados
Unidos .
Ma s em vez de s e g u i r e m , a t c n i c a da s u g e s t o
hip
n ti c a (na qual , se g u n d o H e r c u l a n o Pi res, "n o
ser i a in t e i r a m e n t e d e s ca r t v e l a h i p te s e de f a b u l a e
s incons
c i e n te s d o h i p n o t i z a d o " ) , esse s doi s
p e s q u i s a d o r e s pr e
f e r i r a m d e d i c a r - s e aos caso
s d e l e m b r a n a s e sp o n t n e a s
de vida s a n t e r i o r e s
r e v e l a d a s por c r i a n a s , o que , em bo 192

ra i n c o m u m , no to raro qu an t o se pod e sup or . "E m


s e g u i d a " , diz H e r cu l a n o , " p r o m o v e m a v e r i f i c a o obje
tiv a das l e m b r a n a s nos lo cais e m e i o s , so ci a l e f a m i l i a r ,
em que t e r i a v iv i d o a p e r s o n a l i d a d e a n t e r i o r , qu e a gor a
ap ar ece com o r e e n c a r n a d a . Essa v e r i f i c a o , qu an d o d e
r e s u l t a d o s p o s i t i v o s , c o n f i g u r a - s e ta n t o mai s s i g n i f i c a t i v a
qua n t o m e n o s as a tuais p essoa s em cu j o mei o viv e o
r e e n c a r n a d o , t i v e r a m i n f o r m a e s sobr e o s fato s l e m b r a
do s. " ( H E R C U L A N O PIRES, em " P a r a p s i c o l o g i a Hoj e e
A m a n h " , 6.

e di o , pg . 95).

O Dr . BANERJEE ve m e f e tu a n d o desd e 1954 p e s q u i


sas r i g o r o s a s e s i s t e m t i c a s no cam p o da " m e m r i a ext r a - c e r e b r a l " . Ele cont a no seu a r qu i v o co m mai s de 1000
ca so s c a t a l o g a d o s , te nd o p u b l i ca d o d i v e r s o s l iv ro s so br
e o a s s u n t o , e a f i r m a te r r e u n i d o pr ova s de que cer c a
de
500 cr i a n a s d e m o n s t r a r a m c o n s e r v a r r e c o r d a e s d e um a
vid a a n t e r i o r , a du zi n d o que "o s seu s r e l a to s f o r a m ob je
t i v a m e n t e c o m p r o v a d o s , pela s p e s q u i s a s r e a l i z a d a s . "
O Dr . ST EVEN SON p u b l i co u em 1966 um a l e n ta d o vo
lum e i n t i t u l a d o " Vi n t e Ca so s S u g e s t i v o s d e R e e n ca r n a
o " ( tr a d u zi d o n o Brasil pel a " E d i c e l " e m 1970),
caso s
esse s s e l e c i o n a d o s en tr e mai s de 600 por ele
investiga
d o s . N a par t e final d o seu livr o (onde
a p a r e c e m doi s ca sos por ele p e s s o a l m e n t e p e s q u i s a d o s
no Bra si l) , ele ana
lisa co m i sen o as o b j e e s
g e r a l m e n t e l ev a n ta d a s hi
p te s e da r e e n c a r n a o ,
c o m o , po r e x e m p l o , a da "m e
mri a g e n t i c a "
( r e s s u r g i m e n t o d e e x p e r i n c i a s d e an
ce s t r a i s do p a c i e n t e ) , a qual r e f u t a l e m b r a n d o que,
na quas e t o t a l i d a d e dos ca so s p e s q u i s a d o s ,
no
constato u
q u a l q u e r p a r e n t e s c o e n tr e a
p e r s o n a l i d a d e atual e a an t e r i o r . Ele no t e m e a f i r m a
r que " a l g u n s ca so s so mai s
que s u g e s t i v o s , ch e g a n d
o e v i d n c i a . " ( Op . c i t . , pg . 20).
A s r e m i n i s c n c i a s d e vi da s a n t e r i o r e s t m so br e
r e g r e s s o por su g e s t o h i p n t i c a a v a n t a g e m da e s p o n t a
n e i d a d e , ma s no h d v i d a de qu e so m t o d o s c o m p l e
m e n t a r e s , que c o m p r o v a m c i e n t i f i c a m e n t e a " m e m r i
ex
tr a c e r e b r a l " e, p o r t a n t o ,
p r e e x i s t n c i a da alm a e, con
seqentemente ,
r e a l i d a d e das vida s s u c e s s i v a s .

a
a
a

A l m das r e c o r d a e s que a l g u m a s cr i a n a s apre


se n t a m d e e x i s t n c i a s p r e g r e s s a s , h o u tr o tip o d e fa to ,
no m u i t o c o m u m , mas que cha m a a a ten o pelo a sp e ct o
i n s l i t o , que o das cr i a n a s s u p e r d o t a d a s , c o m u m e n t e
r e f e r i d a s co m o " c r i a n a s - p r o d g i o s " .
193

Do s i n m e r o s caso s d e s c r i t o s por LEON DENIS (" O


Pr ob l em a do Ser, do D e s t i n o e da D o r " , 14." ed., FEB, pgs.
2 3 6 / 2 4 3 ) , c i t a r e m o s apenas al gun s que nos p a r e c e r a m
mai s s u g e s t i v o s :
" M I C H E L A N G E L O ( 1 4 7 5 / 1 5 6 4 ) co m 8 ano s fo i
des
pe di d o por seu m e s t r e G H I R L A N D A J O
,
di zen do
est e que "n ad a mai s tinh a para lhe e n s i n a r . "
" P A S C A L ( 1 6 2 3 /1 6 6 2 ) aos 12 anos d e s c o b r i r a
as
p r i m e i r a s 32 p r o p o s i e s de Eucl ides e
p u b l i ca r a
um tr a ta d o sobr e a G e o m e t r i a
Pl a n a . "
" B A R ATI E R , Jean Phi lippe ( 1 7 2 1 /1 7 4 0 ) aos 7 anos
f al av a o al em o , o f r a n c s , o h e b r a i c o e o l a t i m .
Co m 14 anos fo i r e ce b i d o co m o p r o f e s s o r na Uni
versidad e d e Halle. "
"H EN R I DE H E IN EC K EN , de Lubeck ( 1 7 2 1 /1 7 2 5 ) fa
lou qua se ao n asce r e aos 2 anos co n h e c i a 3
idio ma s . Co m doi s anos e mei o p r e s t o u
ex am e s de G e o g r a f i a e H i s t r i a . Fa le ceu aos 5
anos. "
" M O Z A R T ( 1 7 5 6 /1 7 9 1 ) co m apenas 4
anos exe cu
tava um a son a t a ao piano e aos 8
c o m p s sua pri m ei r a p e r a . "
" T H O M A S Y O U N G ( 1 7 7 5 / 1 8 2 9 ) , f s i c o i n gl s , au
to r da te o r i a das o n d u l a e s da luz, aos 8 anos
c o n h e c i a be m sei s l n g u a s . "
" W I L L I A M H A M I L T O N e s tu d a v a h e b r a i c o aos 3
anos e aos 13 c o n h e c i a doze l n gu a s Ao s 8 anos,
diss e del e u m a s t r n o m o i r l a n d s : "Eu no a f i r m o
que ele ser , ma s que j o p r i m e i r o m a t e m t i c
o
d o seu t e m p o . "
"PEPITO A R I O L A ( 1 8 8 7 /
) , p e qu e n i t o e sp a n h o l
co m 3 anos de idade t o co u para os rei s da Espa
nha sei s c o m p o s i e s d a su a l a v r a . "
"W I L L Y FERREROS ( 1 9 0 6 /
) , co m qua tr o anos
e mei o d i r i gi u a o r q u e s t r a do " F o l l i e s B e r g r e " de
Paris. "
" D E N N I S M A H A N , d e M o n t a n a , d e s t a c o u - s e com
o
u m dos mai s c l e b r e s p r e g a d o r e s dos
Estado s U n i d o s , poi s desd e
os
6
anos
i m p r e s s i o n a v a pela
sua e l o q n c i a e por seu
profund o co n h e c i m e n t o
da E s c r i t u r a . "
Co m o p r e s s u p o s t o

194

de

um a ni c a vid a t e r a m o s de

a d m i t i r u m C r i a d o r c a p r i c h o s o , d i s t r i b u i n d o sua s benes
ses de m a n e i r a a r b i t r r i a , o que no se co a d u n a co m a
idia d e u m Deu s j u s t o . A s e x p l i c a e s " c i e n t f i c a s " no
c o n v e n c e m : a da " h e r e d i t a r i e d a d e " no r e s i s t e mai s li
geir a a n l i se , se c o n s i d e r a r m o s os a s c e n d e n t e s e des
c e n d e n t e s dos " g n i o s " , g e r a l m e n t e be m m e d o c r e s .
A
d a " c o m b i n a o a r b i t r r i a d e c l u l a s
cerebrai s reunida s
po r me r o a c a s o " ainda mai s
i l g i c a , para no m e n ci o nar a i m p i e d a d e i m p l c i t a . E a qu
e a tr i b u i o f e n m e n o a
" p ro c e s s o s mentai s a u to m ti c o
s for a d a alada d a cons
c i n c i a " (ci t. po r SRGIO
VAL L E , e m " S i l v a Me l o e Seus
M i s t r i o s " , pg . 337 ) a ce r t
a n a " m o s c a " , se m e x p l i ca r
n ad a . De fa to , na
g e n i a l i d a d e p r e co c e p a te n t e o c h a m a d o " a u t o m a t i s m o
p s i c o l g i c o " , ma s est e p r e s s u p e a pr en
di zado
a n t e r i o r . U m p i a n i s t a no s e t o r n a " v i r t u o s e "
por
ar te s m g i ca s ; te m que ba tu ca r no piano anos a fio , repe
t i n d o at que cada v a r i a o , cada m i n c i a , f i q u e m inde
l e v e l m e n t e g r a v a d a s e m sua m e n t e . Se gu nd o C l a p a r d e ,
" s e m o e x e r c c i o , se m a i m i ta o , toda s as n ossa s fun
e s p s q u i ca s p e r m a n e c e r i a m e m esta d o e m b r i o n r i o . "
Ento a ni c a e x p l i c a o lgica s pod e ser m e sm
o a r e e n c a r n a o . Tra ta - se e v i d e n t e m e n t e de Es p r i to s que
a c u m u l a r a m a v u l ta d o cab ed a l d e c o n h e c i m e n t o s sobr e de
t e r m i n a d o s s e t o r e s de a t i v i d a d e , e em e x i s t n c i a u l te r i o r
m a n i f e s t a m , aind a no v e r d o r dos anos , o ta l e n t o que tra
ze m do p a ssa d o .
A l i s , no so apenas as " c r i a n a s - p r o d g i o s " as que
r o b o r a m est a c o n c l u s o ; cert o que elas p r e n d e m a a ten
o pelo i n u s i t a d o , p o r m a s i m p l e s o b se r v a o dos pen
dore s de q u a l q u e r cr ia n a s u f i c i e n t e para p e r m i t i r ava
liar em que se to r mai s se e x p a n d i r a m as suas f a cu l d a d e s
intelectuais .
O fi m e s p e c f i c o d est e ca p t u l o fo i m o s t r a r co m o a
d o u t r i n a dos r e n a s c i m e n t o s ve m send o i n t e g r a l m e n t e con
f i r m a d a pela s c o n q u i s t a s c i e n t f i c a s de ste s l t i m o s t e m
p o s . A c r e d i t a m o s t-l o f e i t o e por isso p r e t e n d e m o s ago
ra a f a s ta r - n o s um pouc o do a s su n t o para de ixa r e v i d e n t e
que no s no ca mp o da r e e n ca r n a o que a C i n c i a
ve m c o m p r o v a n d o a s v e r d a d e s d o E s p i r i t i s m o . Seno , ve
jamos :
A p r p r i a r ea li da de do que o a p s t o l o Paulo, em ma
r a v i l h o s a i n sp i r a o , v i s l u m b r o u co m o " c o r p o e s p i r i t u a l "
(1. Cor . 15:44), j pode se r c o n s i d e r a d a co m o c i e n t i f i c a
195

ment e e s t a b e l e c i d a .

M as , d e que

modo ?

S a b e m o s que o c o n h e c i m e n t o nos che g a por i n t e r m


dio dos s e n t i d o s e que o avano c i e n t f i c o j nos p e r m i t e
d i sp o r de i n s t r u m e n t o s capa zes de a m p l i a r o raio de ao
dos s e n t i d o s . A t u a l m e n t e j n i n g u m d uvi d a d e que
exis
te m m i c r b i o s , um a vez que eles p o d e m se r
v i s t o s a tra
v s d o m i c r o s c p i o .
A b r a m o s aqui um ligeir o p a r n te s e para e x a m i n a r o
e n s i n a m e n t o m i n i s t r a d o a Karde c sobr e a e s t r u t u r a do
" c o r p o e s p i r i t u a l " m e n c i o n a d o por So Paulo:
Perg.: " O E s p r i to , p r o p r i a m e n t e d i to , viv e a
d e s c o b e r t o ou , co m o p r e t e n d e m al gu n s ,
e n v o l v i d o por a l g u m a s u b s t n c i a ? "
Resp .: " O E sp r i t o e n v o l v i d o por um a subs
t n ci a que v a p o r o s a para ti , ma s ainda
b a s ta n t e g r o s s e i r a para ns ; s u f i c i e n t e
m e n t e v a p o r o s a , e n t r e t a n t o , para se ele
var no espa o e t r a n s p o r t a r - s e para on
de q u i s e r . "

Nota

(de K A R D E C ) : " C o m o a s e m e n t e de
um f r u t o e n v o l v i d a pelo p e r i s p e r m a , o
E sp r i to , p r o p r i a m e n t e d i to , r e v e s t i d o
por u m e n v o l t r i o que, por c o m p a r a o
, s e pod e ch a ma r p e r i s p r i t o . "
Perg.: "D e onde tir a o E sp r i t o o seu e nv o l t
rio s e m i m a t e r i a l ? "
Resp.: "D o f l u d o u n i v e r s a l de cada g l o b o !
por isso que ele no o m e s m o em to
dos os m u n d o s ; pa ssa nd o de um a o u tr o
m u n d o , o E sp r i t o mud a de e n v o l t r i o ,
com o m ud ai s d e r o u p a . " (" O Livro dos
E s p r i t o s " , 38.

ed . LAKE, pg . 93).

Fica, e n t o , e v i d e n t e que o que So Paulo ch a m o u de


" c o r p o e s p i r i t u a l " , o que d e n o m i n a m o s a t u a l m e n t e "cor
po e t r e o " , ou " p e r i s p r i t o " . E se o r o tu l a m s vezes de
" i m a t e r i a l ' , p or qu e escapa p e r ce p o
dos no sso s
s e n t i d o s . N a r e a l i d a d e , c o n f o r m e s e d e p r e e n d e dos en
s i n a m e n t o s aci ma , a sua c o n s i s t n c i a " s e m i m a t e r i a l "
,
o u se ja , um a e sp c i e
d e matri a
e x t r e m a m e n t e su t i l , ex
t r a d a do te r que c i r cu n d a
o gl ob o .
Pois b e m : A s s i m co m o o m i c r o s c p i o d e s v e n d o u o
u n i v e r s o d o i n f i n i t a m e n t e p e q u e n o , t a m b m j exi st e u m
196

i n s t r u m e n t o e l a b o r a d o pela t e c n o l o g i a m o d e r n a que per


m i t e ca p ta r o ca mp o v i b r a t r i o do " p e r i s p r i t o " , c o m p r o
vand o a r e a l i d a d e o b j e t i v a d e s t e . Q u e r e m o s r e f e r i r - n o
s
C M A R A K I R L I A N , d e s e n v o l v i d a po r u m ca sal d e
pes
q u i s a d o r e s s o v i t i c o s ( S E M Y O N e VAL E N T I N A
K IR L I AN ) ,
um a c m a r a f o t o g r f i c a que oper a sobr e u m
ca mp o d e
e n e r g i a de alta f r e q n c i a
e permit e
fotografa r a " a u r a "
d e q u a i s q u e r sere s o u c o i sa s ,
m o s t r a n d o que todo s o s
c o r p o s t m um a e s t r u t u r a
i n te r n a d e n a tu r e z a e n e r g t i c a ,
a f u n c i o n a r co m o
um a e sp c i e de mold e para as e s t r u t u
ras m a t e r i a i s .
Esse corp o e n e r g t i c o t r a n s p a r e n t e e lu
minoso ,
e o seu br il h o rev el a um a f o r m a de e n e r g i a ainda
d e s c o n h e c i d a , que vari a de i n te n s i d a d e e de co l o r a o
c o n f o r m e sej a de sad e ou de e n f e r m i d a d e o e stad o n t i

m o dos s e r e s . A l i s , co n st a j e x i s t i r at u m
p r o ce s s o
mai s s i m p l e s a e l e t r o g r a f i a que ter i a sid
o demons
tr a d o pel o p e s q u i s a d o r in gl s JOH N J .
WILLIAMSO N e m
1979 , c o n f o r m e ar ti g o de A n t n i o
C sa r Perri de Carva
lho no " A n u r i o E sp r i ta ' " de
1980.
E m 1968 um a c o m i s s o d e e m i n e n t e s c i e n t i s t a s so
v i ti c o s e x a m in o u e m p ro fu nd id ad e o f e n m e n o KIRLIAN ,
c o n c l u i n d o pela r e a l i d a d e i n d i s c u t v e l d o corp o e n e r g t i
co , a que de u o nom e de " c o r p o b i o p l a s m t i c o " , ou "cor

p o b i o p l s m i c o " , d e f i n i d o co m o " u m a e sp c i e d e
co n st e
lao d e tip o e l e m e n t a r , s e m e l h a n t e a o
plasma , constitu
do de e l tr o n s i on i za do s e parec e
que e x c i t a d o s , de prto n s e p r o v a v e l m e n t e d e o u tr a s
p a r t c u l a s a t m i c a s " (J .
H E R C U L A N O PIRES, em
"Parapsicologi a
110).

Hoje

e Amanh" ,

6. a

ed. , pg .

di gno de nota o fat o de que os p e s q u i s a d o r e s so


v i t i c o s d o c u m e n t a r a m at o s i n s t a n t e s f i n a i s d e m o r i
b u n d o s , que m sab e para p rov a r a te s e m a t e r i a l i s t a da ine
x i s t n c i a d a a l m a . Pois, para e sp a n t o ge r a l , c o n s t a t a r a
m
a d i s p e r s o gr ad ua l dos p o n to s , l u m i n o s o s e su a
a gl o m e
rao em s e g u i d a a pouc a d i s t n c i a do
cad v er, co nf ir m a n d o as d e s c r i e s de v i d e n t e s que t m
a s s i s t i d o a pro
ce sso s de d e s e n c a r n a o , be m co m o a
e x p l i ca o de Kardec de que "n o i n s t a n t e da m o r t e
o d e s p r e n d i m e n t o do
E s p r i t o no s e c o m p l e t a
s u b i t a m e n t e , mas g r a d u a l m e n t e ,
co m l e n t i d o
v a r i v e l se g u n d o o s i n d i v d u o s . " (" O Livro
do s
E s p r i t o s " , 38. ed . LAKE, pg . 118).
As a u to r a s n o r t e - a m e r i c a n a s SH EILA OST R AND ER e
LYN N SC H R O ED E R , e m se u livro " D e s c o b e r t a s Ps q u i ca
s
197

A t r s d a C o r t i n a d e F e r r o " ( t r a d . Ed . C u l t r i x , SP) asse


g u r a m que a s c o n s e q n c i a s d a d e s c o b e r t a d o " c o r p o
e n e r g t i c o " a t i n g i r o qua s e to da s , seno t o d a s , a s reas
do c o n h e c i m e n t o h u m a n o . H E R C U L A N O PIRES a v co m o
" u m a v e r d a d e i r a r e v o l u o c o p r n i c a , f a zen d o l e m b r a r a s
v i s e s b b l i ca s e p a r t i c u l a r m e n t e as r e f e r n c i a s do aps
tol o Paulo ao " c o r p o e s p i r i t u a l . " (op. cit. pg . 109).
C om o j f u g i m o s u m pouc o d o te m a " r e e n c a r n a o "
para m o s t r a r as p rov a s da e x i s t n c i a do " p e r i s p r i t o " , va
mo s e n c e r r a r o c a p t u l o co m o u tr a s p a l p i t a n t e s e v i d n
cias de fato s c o n e x o s , co m o a p r e e x i s t n c i a e a so b r e v i
v n c i a , a mb a s p r e s s u p o s t o s d a d o u t r i n a das vida s su ce s
s iv a s , po r qu e se a alm a r e e n c a r n a que j e x i s t i a ante s
do n a s c i m e n t o e c o n t i n u a r e x i s t i n d o aps a m o r t e .
S a b e m o s que o av an o da M e d i c i n a te m dado lugar
a o c o r r n c i a s que s e r i a m i n a d m i s s v e i s h al gu n s anos
p a s s a d o s , co m o os t r a n s p l a n t e s de r g o s , a i m p l a n ta
o
d e m e m b r o s , e t c . Entre e sse s ca so s , d e s t a c a m - s e o s
d a
" r e s s u r r e i o " , a tr a v s d e m a s s a g e n s ca r d a c a s ,
e l e tr o c h o q u e s , e t c . , d e p a ci e n t e s dado s co m o
clinicament e
mortos .
M u i t o s d esse s p a c i e n t e s r e l a t a m p a l p i t a n t e s expe
r i n c i a s v i v i d a s d u r a n t e o s r pi do s i n s t a n t e s que p e r m a
n e c e r a m n o " o u t r o l a d o " e alguns c l n i c o s t m r e co l h i d
o e dado p u b l i c i d a d e essa s e x p e r i n c i a s . Um dele s a
D r a . ELIZABETH KU BL ER- ROSS, que e m seu i n t e r e s s a n t e
livro "O n Dea t h An d D y i n g " ( M a c M i l l a n , N . Y. , 1969)
d e s c r e v e v r i o s ca so s m u i t o s u g e s t i v o s , d e fato s o co r r i
dos co m c l i e n t e s seus .
O u tr o o Dr . R A Y M O N D A. M O O D Y J N IO R , psi
qu i a tr a n o r t e - a m e r i c a n o , que s e c o n f e s s a fi lh o d e pais
p r e s b i t e r i a n o s e m e m b r o da Igreja M e t o d i s t a . Ele catalo
go u c r i t e r i o s a m e n t e i n m e r o s caso s d e " m o r t e c l n i c a "
em que os p a c i e n te s r e t o r n a r a m vid a gra a s aos r ecu r
sos da m e d i c i n a m o d e r n a , e f i z e r a m r e l a to s i m p r e s s i o
na n te s dos br eve s p e r o d o s e m que s e a c r e d i t a r a m "f o r
a
do c o r p o " , r e l a to s e sse s que o auto r s i n t e t i z a em
seu li
vr o "LIFE AFTER LIF E " (Ben to n Bo o ks , N. Y. ,
1975), o qual fo i " b e s t s e l l e r " nos Estados Un id o s e j tev
e vrias edi
e s no Br a si l , sob o t t u l o " V I D A AP S A
V I D A " . Na rea
l id ad e , o livr o te m sid o to d i v u l g a d o
que nos d i sp e n sa mo s d e te ce r m a i o r e s c o n s i d e r a e s
sobr e ele , l i m i t a n d o -nos a t r a n s c r e v e r a l gun s t r e c h o s que nos p a r e c e r a m mai s
198

e l u c i d a t i v o s . O Dr . M O O D Y co m e a por a f i r m a r que " a


s e m e l h a n a en tr e os v ri o s r el a to s t o gr an d e que se
p o d e m f a c i l m e n t e se pa ra r cerc a d e quin ze e l e m e n t o s que
r e a p a r e c e m r e p e t i d a m e n t e na ma ss a de n a r r a t i v a s " e que
co m base ne sse s p on to s s e m e l h a n t e s c o n s t r u i u um a ex
perinci a t eo ri c a me n t e " i d e a l " , incorporand o " t o d o s o s
e l e m e n t o s co m u n s na o r d e m em que t p i c o que ocor
ram" :
"U m h o m e m est m o r r e n d o e , quando cheg a a o
pon t o d e maio r a fl i o f s i c a , ouv e seu m d i c o
d e c l a r - l o m o r t o . C o m e a a ouvi r um ru d o desa
g r a d v e l , u m zu m b i d o alto o u toqu e d e ca mp ai
nhas, e ao m e sm o t e m p o se sen t e m o v e n d o mui
to r a p i d a m e n t e a tr a v s de um tne l longo e es
c u r o . De po i s d i s so , r e p e n t i n a m e n t e s e e n c o n t r a
for a de seu corp o f s i c o , ma s ainda na vi zi n h a n a
i m e d i a t a do a m b i e n t e f s i c o , e v seu p r p r i o cor
po d i s t n c i a , co m o se f o s s e um e s p e c t a d o r . As
s i s t e s t e n t a t i v a s d e r e s s u r r e i o dess e pon t
o
d e vi s t a i n u si t a d o , e m u m esta d o d e
p e r t u r b a o e m o c i o n a l . D ep oi s de al gu m t e m p o ,
a ca l ma - se
e
vai se a c o s t u m a n d o
su a
e s t r a n h a c o n d i o . Ob
serv a que ainda te m u
m " c o r p o " , mas u m co rp o
de n a tu r e z a m u i t o
d i f e r e n t e e co m
ca p a c i d a d e s m u i t o d i f e r e n t e s
d a qu e l a s d o corp o f s i c o que dei
xo u para t r s
. Logo o u tr a s co i sa s c o m e a m a
a c o n t e c e r . O u tr o
s v m ao seu e n c o n t r o e o aju
d a m . V de
r el an c e os Es p r i to s de p a r e n te s e a m i g o s que j
m o r r e r a m e a pa re c e d ia n t e dele
u m ca l o r o s o
E sp r i t o d e um a e sp c i e que nunc a e n c o n t r o u ante s
um E sp r i t o de luz . Este se r p e d e - l h e , se m usar
p a l a v r a s , que
reexamin e
sua vi d a , e o ajuda
m o s t r a n d o um a r e c a p i t u l a o pa
normic a e
i n s ta n t n e a dos p r i n c i p a i s a co n t e ci m e n to s d e sua
v i d a . E m al gu m pont o e n c o n t r a - s e c h e g a n d o per t o
de um a e sp c i e de b a r r e i r a
ou f r o n t e i r a ,
representand o
aparentement e
o
limit e
en tr e a vid a t e r r e n a e a vid a s e g u i n t e . No e n ta n

to , d e s c o b r e que p r e c i s a vo l ta r para a Ter ra


, que o m o m e n t o da
su a
mort e
ainda
no
chegou .
A
ess a al tur a o f e r e c e r e s i s t n c i a ,
pois
est
a gora
tomad o
pelas
suas
e x p e r i n c i a s no aps vid a e
no que r v o l t a r .
Est a gora i n u n d a d o de s e n t i m e n -

199

to s de a l e gr i a , amo r e paz. A d e s p e i t o dess a ati


tud e , p o r m , de al gu m mod o se ren e ao seu cor
po f s i c o e v i v e . " ( "Vid a De po i s da V i d a " . 4. ed .
N r d i c a , pg . 27).
"H um n o tv e l acor d o qu an t o s " l i e s " , ou o
que s e j a m , que f o r a m t r a zi d a s d e vol t a d esse s en
c o n t r o s e s t r e i t o s co m a m o r t e . Quase to do s in
s i s t e m sobr e a i m p o r t n c i a de t e n ta r cu l t i v a r o
amo r pelo s o u t r o s , amo r de um a e sp c i e ni c a e
p r o f u n d a . M u i t o s o u tr o s a c e n t u a m a i m p o r t n c i a
de b usca r o s a b e r . A c h a m que f o r a m av i sa d o s ,
d u r a n t e suas e x p e r i n c i a s , de que a a q u i si o do
saber co n t i n u a m e s m o n o a l m - v i d a . Um a m u l h e r ,
por e x e m p l o , te m a p r o v e i ta d o toda s a s o p o r t u n i
dades e d u c a c i o n a i s que te m tid o desd e su a expe
ri n ci a de " m o r t e " . Um ou tr o h o m e m d o con
se l h o : "N o i m p o r t a a idade co m que voc e s t e j a ,
nunc a pare de a p r e n d e r . Pois esse um p r o c e s s o ,
foi co m o e n t e n d i , que c o n t i n u a pela e t e r n i d a d e . "
(Ibd ., pg . 95).

Nota

C o n f i r m a - s e , num a e x p e r i n c i a p r ti c a , o
en sin o d a E s p i r i t u a l i d a d e : " A m a i - v o s , ei s
o p r i m e i r o e n s i n a m e n t o : i n s t r u - v o s , eis o se gu n
d o . " (" O E v a n g e l h o " , ed . LAKE, pg . 102).
"D e a co rd o co m essa s novas p e r s p e c t i v a s , o de
s e n v o l v i m e n t o d a al ma , e s p e c i a l m e n t e nas fa cu l
dades e s p i r i t u a i s de amo r e c o n h e c i m e n t o , no
pra co m a m o r te . Em vez d i s so , c o n t i n u a do ou
tr o lado, talvez e t e r n a m e n t e , mas d e c e r t o por u m
lapso de t e m p o e co m um a p r o f u n d i d a d e que ape
nas pod e ser v i s l u m b r a d a , e n qu a n t o ainda esta
mo s e m corp o f s i c o , co m o " a t r a v s d e u m vidr o
f o s c o . " (Dr . M O O D Y , Ibd., p . 100).
" O " L i v r o Tib e ta n o dos M o r t o s " , e s cr i t o p r o v a v e l

m e n t e oit o s cu l o s ante s d e C r i s t o , c o n t m
um a
longa d e s c r i o dos vr io s e st g i o s pelo s
qua is passa a alm a d ep oi s da m o r t e f s i c a . A
correspon
d n ci a en tr e os v ri o s e s t g i o s
da m o r t e que o li vr o r e tr a t a e a qu e le s que me
f o r a m r e l a ta d o s pe los que c h e g a r a m pe r t o da
m o r t e , s pod e se r de- si gna d a co m o f a n t s t i c a ! " .
(Ibd ., pg. 119).
Ou tr o re la t o d e v e r a s i m p r e s s i o n a n t e o do m d i c o
p s i q u i a t r a Dr . GEORGE G. RITCHIE, que em 1943 foi da200

do co m o m o r t o em c o n s e q n c i a de p n e u m o n i a e in e sp e
r a d a m e n t e r e t o r n o u vid a nove m i n u t o s d e p o i s , para des
cr e v e r a e m o c i o n a n t e e x p e r i n c i a pela qual pa ssa r a na
que l e brev e lapso d e t e m p o .
Ele narr a co m o e n c o n t r o
u
u m se r d e luz que , i r r a d i a n d o amor , lhe d i r i g i u um a
sin gela p e r g u n t a : " O que fez voc da su a v i d a ? " e co m
o
a quela e x p e r i n c i a t r a n s f o r m o u por c o m p l e t o a su
a ma
neir a de v i v e r . O seu livro " R e t u r n f r o m
T o m o r r o w " ( "Re
t o r n o do A m a n h " ) , alis j
t r a d u z i d o para o p o r t u g u s
por G i l b e r t o C . G u a r i n o ,
f i n a l i z a co m esta s e x p r e s s i v a s p a l av r a s :
"Eu crei o que o d e s t i n o da p r p r i a Terra d e p e n d e
do p r o g r e s s o que f i z e r m o s , e que o t e m p o agora
est be m c u r t o .
Qu a n t o a o que e n c o n t r a r e m o
s
n o a l m , crei o que d e p e n d e d e quo be m
nos en g a j a r m o s , aqui e a gor a , na t a r e f a de a m a r. "
(p g . 124).
o b j e t i v o d est e c a p t u l o foi d e m o n s t r a
da r e e n c a r n a o , v o l t a m o s ao a s su n t
o para
em c o n c l u s o de tud o qua n t o a cim a e x p u s e m o s
t r a n s c r e v e r a l gun s t r e c h o s d e a r ti go s que e v i d e n c i a m
co
m o i l u s t r e s p e r s o n a l i d a d e s d a noss a poc a
a d m i t e m , aber
t a m e n t e , a tes e das vida s s u c e s s i v a s :
D o j o r n a l i s t a A U R E L I A N O ALVE S NETTO:
r

Ma s co m o o
a realidad e

"H EN R Y F ORD , o gi g a n t e da i n d s t r i a a u t o m o b i
l s t i c a , a s s i m s e e x p r e s s o u e m e n t r e v i s t a a o jor
n al i st a FRAZIER HU NT : "O s h o m e n s v m a est e
m u n d o par a a d q u i r i r e x p e r i n c i a . Isto o que
mai s i m p o r t a . Deu s fez as pul ga s para dar ocup a
o aos c a c h o r r o s e as d i f i c u l d a d e s e penas para
dar t r a b a l h o a o h o m e m . Ma s tud o s e r e su m e e m
o b te r e x p e r i n c i a nest a v i d a " , a c r e s c e n t a n d o :
" B e m , e x p e r i n c i a s para a p r x i m a v i d a . Todo ho
me m s e e n co n t r a aqui para a d q u i r i r e x p e r i n c i
a
e a ss i m p r o s s e g u i r para d i a n t e . " Co m o o
j o r n a li st a i n d a ga ss e se se r e f e r i a r e e n c a r n a o ,
re p l i c o u : " C e r t a m e n t e qu e s i m . Cad a vid a que vi

v e m o s a u m e n t a o to ta l de n ossa s
experincias .
Tudo o que se e n c o n t r a na
Terra fo i nela post o para o noss o b em , par a
c o n s e g u i r m o s experin
cia s que ho d e se r
a r m a ze n a d a s co m um a f i n a l i dade f u t u r a . No h
um a p a r t c u l a d o h o m e m , u m
p e n s a m e n t o , um
a e x p e r i n c i a , um a go ta , que no

201

s u b s i s t a . A vid a e t e r n a , no exi st e a m o r t e . "


" A r t i g o n o " C o r r e i o F r a t e r n o d o A B C " , out.
79).
Do co n f r a d e A N T N I O CSAR PERRI DE C A R V A L H O :
" A e d i to r a PS YC H IC PRESS, de L o n d r e s , lanou
em 1970 a obr a " R E I N C A R N AT I O N BASED
ON
F A C T S " , de KARL E. M U L L E R , e que j foi edi ta
da em p o r t u g u s . O au to r e s c r e v e u tal livro de
poi s de se d ed i ca r por mais de 10 anos aos e s tu
dos sobr e a r e e n c a r n a o , vi sa n d o a e s c l a r e ce r
se a cr e n a era um a v e r d a d e , ou m e r a m e n t e um a
s u p e r s t i o d e m i l h e s d e p e s s o a s . Ou tr o psi
q u i a t r a , o Dr . ART H U R G H I R D H A M , em sua obr
a
" A FOOT I N BOTH W O R L D S " , m o s tr a - s e
co n v e n
cido d a r e e n c a r n a o , m o t i v a d o por suas
p r p r i a s r e c o r d a e s co m o u m t p i c o " c a t h a r "
(povo
que
vive u no s cu l o XIII) e aind a nas
i n f o r m a e s ob
tida s d e al gun s dos seu s
p a c i e n te s que
tamb m
t m r e c o r d a e s d e
vida s p a s s a d a s . In cl u s iv e es t e p s i q u i a t r a te m
reconhecido ,
e m
seu s
p aci en
tes ,
e n f e r m i d a d e s d e orige m e s p i r i t u a l . "
"N o ano d e 1977 a obr a " M A I S D E U M A V I D A ? " ,
de JEFFREY IVER S ON , a l ca n o u s u ce s s o na Ingla
t e r r a . O auto r relata e x p e r i n c i a s sob r e reenca r
nao, e, em f o r m a de d o c u m e n t r i o , ganhou gran
de d i v u l g a o pela f a m o s a BBC de L o n d r e s . Na
poc a est a obr a fo i um a das mai s v e n d i d a s n o
Reino Unid o "
" A D r a . HELEN W A M B A C H , aps e s t u d a r 750 ca
sos d e c o n s u l t r i o a te n d i d o s e m duas re gi e s nor
t e - a m e r i c a n a s , e co m o o b j e t i v o de c o n h e c e r me
lhor a m e n t e h u m a n a , ch e g o u a c o n c l u s e s em
o u tr o e x t r e m o . Ba seada e m o b s e r v a e s c l n i c a s ,
a d m i t e que o Es p r i t o i m o r t a l , e p r e e x i s t e ao
c o r p o . Se gun d o a p e s q u i s a d o r a n o r t e - a m e r i c a n a
,
8 1 % do s p a c i e n te s r e l a t a r a m que s e
h avi a m
de cid id o
espontaneament e
pelo
n a s c i m e n t o . Ver i f i
cou ainda que, en tr e
as r e c o r d a e s de vida s an t e r i o r e s , 90 % dos
p a c i e n t e s c o n s i d e r a r a m que
" m o r r e r um
a e x p e r i n c i a mai s a gra d ve l do que
nascer. "
" O u t r o fat o c u r i o s o que o " P S Y C H I C NEW S , edi
tad o em local t r a d i c i o n a l m e n t e av ess o h i p te s
e
202

d a r e e n c a r n a o , te m tra zid o v ri a s no tas sobr


e o t e m a . P a r t i c u l a r m e n t e a ed i o de 5-1-80 est
m u i t o c h a m a t i v a , pois tr o u x e vria s n o t a s . Este
p e r i d i c o l o n d r i n o e s t a m p o u n a p r i m e i r a pgina
que a u t o r i d a d e s " T O P " i n t e r n a c i o n a i s est o con
v e n c i d a s d a r e e n c a r n a o . Ba sea ra m - se e m en
t r e v i s t a d o " N A T I O N A L E N Q U I R E R " , jorna l d e
grande c i r cu l a o nos Estado s U n i d o s . Tra ze m en
t r e v i s t a s co m p r o f i s s i o n a i s que t m p e s q u i sa d o
ca so s que e v i d e n c i a m a r e e n c a r n a o : E R L A N D U R
H A R A L D S O N , p r o f e s s o r d e P si co l o gi a d a U ni ve r
si da d e da Is l n d i a ; J A M E S PAR EIKO, p r o f e s s o r de
F i l o so f i a da U n i v e r s i d a d e Estadual
de C h i ca g o ;
JOEL W H IT T ON , p r o f e s s o r de Ps i co l o g i a da U ni ve r
si da d e d e Tor o n t o ; H . N . BANERJEE, d o I n s t i tu t o
Indiano de P a r a p s i c o l o g i a . Na l t i m a p gin a des
te p e r i d i c o , duas n o t c i a s c h a m a m a a te n o : A
p s i c l o g a EDITH FIORE d e c l a r o u : " A m o r t e um a
e x p e r i n c i a i n a c r e d i t v e l " ; e re la to u as suas ex
p e r i n ci a s co m o h i p n o t e r a p i s t a , o b te n d o o que ela
consider a "ev idnci a c ient f i c a d a reencarnao "
.
E m tr an s e p r o f u n d o , p r o v o ca d o pela
h i p n o s e , seu s p a c i e n te s l e m b r a m o
"fabulos o
i n te r l d i o en tr e
m o r t e e n a s c i m e n t o " . Co n t a
mai s ai nd a : " A p s a
m o r t e , h um i m e d i a t o
a l vi o
da
dor e um a enor me se n sa o de
liberdade .
Freqentement e
a
al
ma se
e n c o n t r a co m o E sp r i t o gu a r d i o e co m pa re n te s e
a mi go s m o r t o s . Se gu e- se um p e r o d o de
intensiv a
i n s tr u o e o u tr o de p l a n e j a m e n t o para a nova vid
a t e r r e s t r e . " (Artig o
" A A t u a l i d a d e da
R e e n c a r n a o " , no " R E F O R M A D O R " de abril
de
1981 , pg . 31).
E co m o a r r e m a t e f i n a l , esta s j u d i c i o s a s co n s i d e r a
e s d o e m i n e n t e e s cr i t o r H E R M N I O C . M I R A N D A :
" A r e e n c a r n a o hoje um fat o que a p esso a ra
z o a v e l m e n t e be m i n f o r m a d a no pode r ecu sa r su
m a r i a m e n t e se m e x a m e . P r i m e i r o f a l a r a m del a
r e m o t o s m s t i c o s e g p c i o s e h i n d u s . M u i t o s es
c r i t o r e s , p o e ta s , f i l s o f o s e a r ti s t a s a a d m i t i r a m
.
H pouc o mai s d e u m s c u l o , o s
esprita s
t o m a ra m a palavra para falar dela e
d e m o n s t r a r a su a
n e ce s s i d a d e
filosficor e l i g i o s a para ex p l i ca r cer
to s e n i g m a s
d a v i d a . D e anos mai s r e c e n t e s pa203

ra c, m d i c o s e c i e n t i s t a s co m o o Dr . IA N STEV E N S O N , ou o Dr . BANERJEE, c o m e a r a m a ca
ta lo ga r ca sos d e l e m b r a n a s e sp o n t n e a s e m
c r i a n a s , e n qu a n t o p s i q u i a t r a s e p s i c l o g o s , co
mo o Dr . DENIS KELSEY, ou a D r a . EDITH FIORE,
p a s s a r a m a t r a ta r de d i s t r b i o s e m o c i o n a i s pes
quisand o o s trauma s e m existncia s
pregressas. "
"D e tal f o r m a cr e s ce u o a ce rv o de ca so s do
c u m e n t a d o s que, e m b o r a i gno ra r a r e e n c a r n a o
sej a d i r e i t o de que m a s s i m o d e se ja r , neg-la
a p r i o r i s t i c a m e n t e p asso u a ser, no m n i m o , para
usar um a palavra mais b e n i g n a , s i n t o m a e v i d e n t
e
d e desinformao. "
"Se j a com o for , p o r m , para os que i n te g r a m a
m u l t i d o dos n e ga d o r e s , po r c o n v e n i n c i a , a co m o
dao , ou c o n v i c o be m i n t e n c i o n a d a , a re al id a
de da r e e n c a r n a o cria i n s u p o r t v e i s i m p a c t o s ,
d e s a r r u m a tod o u m u n i v e r s o n t i m o , ond e cada
co is a te m u m l u ga r zi n h o ce r to , ond e tud o est au
t o m a t i za d o , onde , e n f i m , a cr i a tu r a est d e so b r i
gada do i n c m o d o de p en sa r (tudo j foi pe nsad o
por ela) e livr e de p r e o c u p a e s , t e m o r e s e res
p o n s a b i l i d a d e s , desd e que c u m p r a d e t e r m i n a d o s
r i tu a i s , ou s i m p l e s m e n t e i gnor e at a e x i s t n c i a
de D e u s . m u i t o mai s fci l negar cer ta s realida
des do que a s s u m i - l a s (no se n t i d o m o d e r n o da pa
lavra) e arcar co m as c o n s e q n c i a s dos n osso s
a t o s . R e e n ca r n a o i m p l i c a ao e reao , fal t
a e co r r e o , abus o e r e p a r a o , tant o qu an t o a re
m u n e r a o do be m co m a paz, do amo r co m a fe
l i c i d a d e . " ( Ar t i g o " B r i d e y M u r p h y Um a Reava
l i a o " no " R E F O R M A D O R " de j a n e i r o de 1980,
pg . 28).

204

5 O b j e e s reencarnao .

Ba se ad o s nos " E s t u d o s F i l o s f i c o s " d o Dr . Be ze rr a


de M e n e ze s (2. ed . Ed i ce l , pgs . 116 /118 ) , da mo s em se
gu id a as r e s p o s t a s a a l g u m a s das o b j e e s que c o s t u m a m
l ev a n ta r d o u t r i n a das vida s s u c e s s i v a s :

1 Qu e a di an ta r e e n ca r n a r para so f r e r , se no
mo s l e m b r a r a o r i g e m do s o f r i m e n t o ?

pode

O e s q u e c i m e n t o n e c e s s r i o nos m u n d o s ex
p i a t r i o s , poi s no raro i n d i v d u o s que f o r a m
i n i m i g o s m o r t a i s nu m a e x i s t n c i a , s e r e u n i r e m
n o u tr a co m o m e m b r o s d a m e s m a f a m l i a , par a s e
r e c o n c i l i a r e m pelo s laos d o a m o r . C om o pode
a l g u m c o n t i n u a r o d i a n d o u m i n i m i g o se , a o vol

ta r a o plano e s p i r i t u a l , c o n s t a t a qu e a quele
vei o
a se r d ep oi s u m f i l h o m u i t o am ad o ?
M u i t o s so
f r e m hoje o que f i ze r a m so f r e r o n t e m
. A c a s o no
se r i a maio r o t o r m e n t o se a
l e m b r a n a f o ss e man
tid a e v i s s e m ao seu
lado , co m o pe sso a s q u e r i d a s ,
a qu e l e s d e que m
m u i t o s o f r e r a m , o u a q u e m mu i
t o fizera m
s o f r e r e m e x i s t n c i a pa ssa da ? A l m d i s s o , o
E sp r i t o r eceb e em cad a nov a e n c a r n a o as
m e s m a s p rov a s em que f al ho u no p a s sa d o , e se
c o n s e r v a s s e a c o n s c i n c i a do fato , iss o cer
cea r i a o se u l i v r e - a r b t r i o . Ma s a e x i s t n c i a ver
d a d e i r a a e s p i r i t u a l e nest a o i n d i v d u o c o n h e c e
toda s as cau sa s e toda s as c o n s e q n c i a s ,
saben
d o co m s e g u r a n a a s razes da s p rov a s
por que p a s s o u . O e s q u e c i m e n t o , t o d a v i a , j no
nece s
sri o e m orbe s mai s e v o l u d o s .

2 O b j e o de So J e r n i m o a Po m a co : " Vos s a dou


t r i n a p e r m i t i r que n o fi m do s t e m p o s e s t e j a m r e u n i d o s
Ga b r i e l e S a ta n s , Paulo e C a i f s , as v i r g e n s co m as pros
titutas . . . "

Se m

d v i d a a l g u m a , por mai s

p e c a d o r e s que
205

t e n h a m sido , o Pai no f e ch a r a n i n g u m a por t


a d o a r r e p e n d i m e n t o , d e sor t e que to do s ch e ga r
o
um dia ao esta d o de
angelitude ,
aps
palmilhare m
um a longa send a de e x p i a e s e
de p r o v a s . Por
ta n to , o s mai s p e ca d o r e s e s ta r
o j u n to s co m o s mai s sa n to s , co m tod a a ce r t e za
, desd e que este ja m tod o s no m e s m o nve l de
aperfeioamento ,
cla ro .

3 Se to do s d e v e m o s che ga r p e r f e i o , no h
n e c e s s i d a d e de nos p r i v a r m o s dos p ra ze r e s da vi da .

Se m d v i d a no h . Deu s co n ce d e o livr e ar
b t r i o para que o h o m e m e s c o l h a , l i v r e m e n t e , o
c o m p o r t a m e n t o a a d o t a r . Ma s se p r e f e r i r os pra
ze re s da v i d a , co m isso r e ta r d a o seu p r o g r e s s
o e sofr e as c o n s e q n c i a s , poi s t o d o s r e s p o n d e r e

mo s pelo mal que f i ze r m o s e pel o be m que


dei x a r m o s de f a zer . A c o n s c i n c i a ap on t a a cada
ho
me m os seu s d e v e r e s , e a qu e l e que
passa a vid a e m d e l e i t e s e s q u e c i d o dos seu s
i r m o s que so f r e m , a s s u m e p e r a n t e a Ju st i a
Di vi n a um a enor m e r e s p o n s a b i l i d a d e . C o n s o a n t e j
d i s s e m o s al
gu r e s , " a s e m e a d u r a li vr e
, ma s a co l h e i t a obri g a t r i a " .

4
e

A idia de um p r o g r e s s o i n d e f i n i d o no
s a sp i r a e s da alm a h u m a n a .

a ten d

Esta o b j e o dev e pa r ti r dos que s o n h a m co


m a b e m - a v e n t u r a n a no cu aps um a brev e exis
t n ci a n a Ter r a . Qual ser m e l h o r ? U m p r o g r e s s o
i n c e s s a n t e at che ga r a o pont o m x i m o e m sabe
dori a e v i r t u d e , para ento a l ca n a r o esta d o de
b e m - a v e n t u r a n a , ou um p r o g r e s s o r pi d o e al can
ar o cu (ou o i n f e r n o . . . ) co m toda s as d e f i c i n
cia s m e n t a i s e m o r a i s de um a s e x i s t n c i a ?

5 Por que a vo l t a car ne , para expiar as f al ta s


co m e t i d a s , qu an d o elas p o d e r i a m se r ex p i a d a s n o
Espao?
A

r e e n c a r n a o no s um mei o de e x p i a o ,
mas t a m b m de p r o v a . A J u s t i a re que r que o Es
p r i t o repare a s sua s f al ta s e m c i r c u n s t n c i a s
i d n t i c a s que l a s e m que a s c o m e t e u , e n f r e n t a n

d o a s m e s m a s d i f i c u l d a d e s , so f r e n d o a s m e s m a
s
v i c i s s i t u d e s . M u i t a s f al ha s r e s u l t a m d e
co n t i n
g n ci a s m a t e r i a i s , e no plano e sp i r i t u a l
o ser no p a ssa r i a pela s m e s m a s c o n t i n g n c i a s .

206

JORNADA

Fui t o m o , v i b r a n d o en tr e as fo ra s do e sp a o ,
d e v o r a n d o a m p l i d e s , e m longa e a n s i o s a e s p e r a . .
.
P a r t c u l a , p o u s e i . . . e n c a r c e r a d o , e u era
i n f u s o r i o d o ser, e m m o n t e s d e s a r g a o . . .

Por s c u l o s fui p l a n ta , e m m o v i m e n t o e s c a s so
,
sofr i no i n v e r n o rude e ame i na p r i m a v e r a
d e p o i s fu i an im a l e, no i n s t i n t o da f e r a ,
achei a i n t e l i g n c i a e ava ncei passo a p a s s o . . .

Gua rd e i por m u i t o t e m p o a e x p r e s s o dos g o r i l a s ,


pondo mai s f nas mo s e mai s luz nas p u p i l a s ,
a lutar e a so f r e r , para ento c o m p r e e n d - l a s . . .

A g o r a , h o m e m que sou , pelo for o d i v i n o ,


viv o de corp o em corp o a f or ja r o d e s t i n
o
que me leve a t r a n s p o r o claro das e s t r e l a s !

..

(De ADELINO FONTOURA CHAVES, em


"Antologia dos Imortais" (FCX)

207

IX BREVE HISTRIA DO ESPIRITISMO

M u i t a gen t e t o r c e o nariz quando ouv e fala r de


Es p i r i t i s m o . O u tr o s se s e n t e m a t e m o r i z a d o s ,
imaginand o a
" o p e r a o d o e s p r i t o d o m a l " .
Por isso va m o s i ni ci a r es
te c a p t u l o co m l i ge i r a s
e x p l i c a e s so br e o que o Espi r i t i s m o e com o se
c a r a c t e r i z a a d o u t r i n a nos t e m p o s a tu a i s .
D e n o m i n a m - s e " e s p i r i t u a l i s t a s " a qu e le s que c r e m
que o h o m e m se c o m p e de um co rp o e de um e s p r i t o .
O corp o no passa de um i n v l u cr o m a t e r i a l , o e s p r i t o

a part e i n v i s v e l e a mai s i m p o r t a n t e , por s o b r e v i v e r


ao
corp o e se r i m o r t a l . Nist o a c r e d i t a m to do s os
espiritua
li sta s , p o r ta n t o est e um co n ce i t o g e r a l . Por
i sso , para e s t a b e l e c e r um a d i s t i n o , KAR D E C ad o to u o t e r m
o "e s p r i t a " (ou " e s p i r i t i s t a " ) para d e s i g n a r a qu e le s
que , sen
d o e s p i r i t u a l i s t a s , a ce i t a m t a m b m o s
p o s t u l a d o s d a Dou
tr i n a E s p r i t a , por ele
codificada .
O nom e a d e qu a d o idia e nada te m de i n s l i t o .
Se to d o s so m o s e s p r i t o s e n c a r n a d o s , se o n oss o se n t i
r e pe nsa r est no e s p r i t o e no no co r p o , se na
trajetri a
d e no ssa s e x i s t n c i a s p e r m a n e c e m o s por t e m p
o be m mai s
c o n s i d e r v e l no plano e sp i r i t u a l do que
no f s i c o ( e
isso
vale para toda s as r e l i g i e s
e s p i r i t u a l i s t a s ) , se fo i cod i
f i ca d o u m co n j u n t o d e
p r i n c p i o s que r e ge m a s r e l a e s
entr e e s p r i t o s na
carne e o u tr o s for a da ca rn e , ou se ja ,
n a dimens o
i n v i s v e l aos no sso s o lh o s m a t e r i a i s , ento n e n h u m a
d e n o m i n a o s e c o n f i g u r a r i a mai s a d e qu a d a pa
ra
ess e corp o de d o u tr i n a do que a de E s p i r i t i s m o .
Vam o s dar e m se gu i d a um a brev e si n o p s e d a hi st
ria d o E s p i r i t i s m o m o d e r n o .
D i ze m o s " m o d e r n o " ,
po r qu e
o s fa to s e s p r i t a s e x i s t i r a m e m tod o s o s
t e m p o s , co m o s e
pode c o m p r o v a r no s pela Bb l i a ,
co m o pela l i t e r a t u r a
r e l i g i o s a e p ro fa n a de tod o s os
p o v o s . No e n ta n to , fo i so-

209

me n t e e m me ad o s d o l t i m o s cu l o que ele s s e i n t e n s i f i
ca r a m , co m o d e l i b e r a d o p r o p s i t o de c o n v e n c e r os ho
men s da r ea li da de da s o b r e v i v n c i a e da v e r d a d e dos re
n a s c i m e n t o s , a f a s ta n d o - o s do m a t e r i a l i s m o a que e s t a v a m
send o lev ad os pela o r i e n ta o d e t u r p a d a das r e l i g i e s tr a
dicionalistas .
P e r g u n t a - se : "Por que s r e c e n t e m e n t e o c o r r e r a m e m
maio r esca la essa s m a n i f e s t a e s do plano e s p i r i t u a l ? "
que as tre va s que se a b a te r a m sobr e a h u m a n i d a d e duran
te a longa noi t e da Idade M d i a , i m p e d i r a m tod a e qual
que r m a n i f e s t a o do p e n s a m e n t o . A Igre ja se co n s i d e
rava a nic a d e p o s i t r i a e fie l i n t r p r e t e da Ver d a d e e, em
nom e dess a " v e r d a d e " , p e r s e g u i u i m p l a c a v e l m e n t e tod o
s
o s que o u sa v a m r a c i o c i n a r
co m
i n d e p e n d n c i a . N a reali
dade , ne m era ;r e ci so p en sa r ,
b astav a um a d e n n c i a an ni ma , d e f a m i l i a r e s o u at
m e s m o d e cr i a n a s , par a a tir a r
multide s s masmorra
s d o " Sa n t o O f c i o " , o u aos tr i b u
nais da " San t
a I n q u i s i o " . Tudo, o b v i a m e n t e , "pa r a a
maio r
gl ri a de D e u s " e em nom e d a qu e l e qu e vei o ao mu nd o
para e n si n a r aos h o m e n s um a lio de amo r e de
m i s e r i c r d i a . . . Eis o que r e g i s t r a um t e l o g o sobr e esse
t r i s t e p e r o d o d a H i s t r i a :
" A cr e n a d o pov o era d e t e m o r , co m o nas reli
gie s pags que o C r i s t i a n i s m o d e s t r o n a r a . Pen
sava-se que o m un d o era che i o de mau s e s p r i t o s ,
de d e m n i o s , cu j a obr a era d e s t r u i r as al ma s . Pa
ra anular a obr a dos d e m n i o s , a pe lav a- se para a
i n te r ce s s o dos San to s , e para as v i r t u d e s mgi
cas das san ta s r e l i q u i a s . ( . . . ) p r i m e i r a vi s t a
parec e i n cr v e l que o C r i s t i a n i s m o ch e g a s s e a tal
p on to , a p r e s e n t a s s e tal c a r i c a t u r a das sua s belas
d o u t r i n a s , e f i c a s s e t o longe d a qu e l a s i m p l i c i d a
de , e s p i r i t u a l i d a d e , al e gri a e c o n f i a n a da r e l i g i
o
d e J e s u s . " (R . H . N I C H OL S , e m " H i s t r i
a
d a
Igre
j a
Crist" .
Casa
Edit .
P r e s b i t e r i a n a , 1978 , pg . 76).
" O Cristianism o
de quas e tod o o pov o na IdadeM d i a era
e s s e n c i a l m e n t e a r e l i gi o do t e m o r . A
Igreja
m a n t i n h a seu s f i l h o s e m s u b m i s s o , con
s e r v a n d o be m viv o em toda s as p e sso a s o med o
do seu pode r sobr e a vi d a , aqui e no a l m - t m u l o .
( . . . ) Isso o b r i g a v a a t o t a l i d a d e das m a s sa s a to
mar part e nas o b s e r v a n c i a s r e l i g i o s a s e o b e d e c e r
aos p r e c e i t o s m o r a i s da r e l i g i o , no por amo r
e
210

co n f i a n a e m Deu s, p o r m pelo t e r r o r i n sp i r a d o
pela idia ou l e m b r a n a das c o n s e q n c i a s de ou
tr a a t i t u d e " . (Ibd ., pg . 120). (A s l t i m a s pa lav ra s
so um e u f e m i s m o , para m a s ca r a r o " p a v o r do in
f e r n o " , que ainda hoje p e r s i s t e , i n c l u s i v e nas i gre
jas r e f o r m a d a s ) .
E no se pens e que os v a l o r o s o s r e f o r m a d o r e s do S
cul o XV I e s t i v e r a m i se n to s de ss e r a d i c a l i s m o . Pr e ten de
ra m r e s t a u r a r o C r i s t i a n i s m o do C r i s t o e o que f i ze r a m
fo i e l i m i n a r a l gun s d o g m a s . S u b s t i t u r a m a i n f a l i b i l i d a d e
do Papa ( s a n c i o n a d a em 1870, ma s j en to a ce i ta) pela
i n f a l i b i l i d a d e da Bb l i a , p o r m c o n s e r v a r a m a m e s m a into
l e r n ci a dos seu s p r e d e c e s s o r e s . Prova- o o apoi o de Lu
ter o a o e s m a g a m e n t o d a r ev o l t a dos c a m p o n e s e s a l e m e s ,
em 1525, e a p a r t i c i p a o de C a l v i n o no a s sa s s i n a t o de
M i g u e l S e r v e t , e m 1553 .
Ve j a m o s com o s e e x p r e s s a
m
a r e s p e i t o doi s h i s t o r i a d o r e s p r o t e s t a n t e s :
"D e i n ci o L u te r o p r o c u r o u ve r a s i n j u s t i a s d e
a m b o s os l ad o s . Ma s qua nd o a r e v o l t a mal diri
gida caiu em e x c e s s o s m a i o r e s e p a r e ce u f a zer - se
a n a r qu i s t a , v o l t o u - s e co n tr a o s c a m p o n e s e s co m
um v i o l e n t o p a n f l e t o " C o n t r a a Cor j a de C a m p o n e
ses A s s a s s i n o s e L a d r e s " , e x i g i n d o que os p r n c i
pes os e s m a g a s s e m pela f o r a . A i n s u r r e i o cam
p on es a foi m a r ca d a por e s p a n t o s a c a r n i f i c i n a . " (W .
W AL K E R e m " H i s t r i a d a Igre ja C r i s t " , pg .
433).
" A part e d e C a l v i n o n a e x e cu o d e
Se rv et , m dico e s p a n h o l , por m o t i v o d e h e r e s i a ,
te m c o n t r i bu d o para que m u i t a s p e s so a s d e i x e m
d e fazer j u s t i a gr an d e obr a de ss e r e f o r m a d o r .
Por ne
gar a d o u tr i n a da Tri n d a d e , S e r v e t
fo i c o n d e n a d o f o g u e i r a , send o Ca lv in o um dos ju ze
s que o con
d e n a r a m . C om o qua se toda s a s
p e s so a s d o seu
t e m p o , Calvin o
he rd o u da
Idade M d i a a cr en a
de que a h e r e s i a devi a se r
p un id a co m a m o r t e .
T ra i r a m o s a noss a c o n s c i n c i
a cr i s t se d e i x s s e mo s de co n d e n a r co m toda s
as f o r a s o ato de C a l v i n o nest e ca s o . Toda vi a ,
d e v e m o s nos lem
brar d e que na que l e t e m p o
su a a ti tu d e fo i geral m e n t e a pr ova da em G e n e b r a
e pelo s p r o t e s t a n t e s
d e quase tod a p a r t e . "
(R . H . N I C H O L S , op. c i t . ,
pg - 166).
A lio de i n t o l e r n c i a fo i be m a p r o v e i t a d a pelo s se211

g u i d o r e s , poi s o m e s m o N I C H O L S , fa la nd o dos a n a b a ti s tas , a s s i n a l a :


" A Igreja R om an a , n a t u r a l m e n t e , p e r s e g u i u - o s d e
mod o b r u t a l . E at os l u te r a n o s e zu i n g l i a n o s os
p e r s e g u i r a m por sua r e j e i o d o b a t i s m o i n f a n ti
l
e o p o s i o s i gre ja s o f i c i a i s . Na Diet a de
Spira ,
em 1529, e n qu a n t o os l u te r a n o s e
zu i n g l i a n o s pro t e s t a v a m co n tr a a p e r s e g u i o
que se lhes mo
via , c o n c o r d a v a m e m que s e
p e r s e g u i s s e m o s anab a ti s t a s , alguns dos
quai s s o f r e r a m m o r t e s mo s
d e vr io s
p r o t e s t a n t e s . " ( Ib d . pg . 182).
Ma s das t r e v a s d a Idade M d i a no sur gi u s o m e n t
e a R e f o r m a . Nu m t r a b a l h o len to e p r o g r e s s i v o , a Renas
cen a l i b e r t o u o e s p r i t o h u m a n o dos g r i l h e s que o apri
s i o n a v a m . O h o m e m p r o cu r o u av an a r e m c o n h e c i m e n t o ,
c o m e o u a i n v e s t i g a r os m i s t r i o s da e x i s t n c i a .
Tudo isso ex p l i c a p or qu e s o m e n t e e m poc a r el a ti
v a m e n t e r e ce n t e os fato s que a C i n c i a r o tu l a hoje de "pa
r a n o r m a i s " e n c o n t r a r a m a m b i e n t e p r o p c i o su a m a n i f e s
ta o e d i v u l g a o . Na Idade M d i a os s e n s i t i v o s era m
a cu sa d o s de f e i t i a r i a e f r e q e n t e m e n t e lev ad os m o r t e
pela s co r te s i n q u i s i t o r i a i s . A e m a n c i p a o do e s p r i t o no
se fez de i m e d i a t o , e ne m se pode a f i r m a r que tenh a ter
m in ad o a i n d a . O s ra no s d a i n t o l e r n c i a r e l i g i o s a ainda
se fa ze m se n t i r por tod a p a r t e . Ma s o Pai C e l e s t i a l vel a
pelo s d e s t i n o s dos h o m e n s e de vez em quando se m
pre que lhe parec e o p o r t u n o p e r m i t e o d e s p o n t a r de
novas v e r d a d e s , ou m e l h o r , de novo s a sp e c t o s da Verd a
de .
M as , p e r g u n t a - s e : "S e as c o m u n i c a e s do m un d o
e sp i r i t u a l o c o r r e r a m em tod o s os t e m p o s e entr e tod o s os
p ovo s , po r que p r e c i s a m e n t e o s v e r i f i c a d o s e m me ad o s d o
s cu l o p assad o t i v e r a m r e p e r c u s s o t o a m p l a , a o pon t
o
de e n s e j a r e m o a p a r e c i m e n t o de um a nova co n ce p o do
Cristianismo ?
Por v r i o s m o t i v o s : 1. Era p r e ci s o que a h u m a n i
dade e s t i v e s s e e m a n c i p a d a da o p r e s s o r e l i g i o sa , ou se
ja , co m l i b e r d a d e para i n v e s t i g a r l i v r e m e n t e e a do ta r ca
da um o pon t o de vist a que m e l h o r lhe a p r o u v e s s e ; 2.
Era n e c e s s r i o que o d e s e n v o l v i m e n t o i n t e l e c t u a l a ti n g i s

s e u m n vel e m que s e p u d e ss e a na li sar o s fato s


sob cr i t r i o s e s t r i t a m e n t e r a c i o n a i s ; e 3. Im p u n h a - s
e que os
212

r go s de d i v u l g a o se e x p a n d i s s e m ao pon t o de to r n a r
p o s s v e l a a m p l a r e p e r c u s s o de q u a i s q u e r a c o n t e c i m e n
to s .
Tudo isso se t o r n o u vi ve l no s cu l o p a s s a d o . O are
j a m e n t o das idia s p r o d u zi d o pela R e n a sce n a l i b e r t o u o
p e n s a m e n t o das a m a r r a s m e d i e v a i s , f a zen d o su r g i r novo s
c o n c e i t o s f i l o s f i c o s , e n se j a n d o o r e p d i o aos do gm a s e
at o r i e n t a n d o d i a l e t i c a m e n t e o e s p r i t o h u m a n o para ru
mo s m a t e r i a l i s t a s , pelas via s d o p o s i t i v i s m o d e C o m t e .
Est a be m clar a a o p o r t u n i d a d e para um a sa lu ta r r e v i s o
nas base s d o C r i s t i a n i s m o .
A C i n c i a t a m b m se e m a n c i p o u co m as t e o r i a s evo
l u c i o n i s t a s de Laplace e D a r w i n , e p r o c u r o u r u m o s pr
p r i o s , co l o ca n d o - s e em p osi o a n ta g n i c a da t e o l o g i a
o r t o d o x a . Eis a ainda mai s i n d u b i t v e l a p r e m n c i a de um
r e a j u s t e c o n c e p t u a l que e n s e j a s s e a c o n c i l i a o das
idias e m ch o q u e .
F i n a l m e n t e , a ex p a n s o do livro e da i m p r e n s a , dos
m e i o s de c o m u n i c a o , a e cl o s o da era i n d u s t r i a l , o de
s e n v o l v i m e n t o d a e d u ca o , to d o s e ste s f a t o r e s con cor
re ra m para vu l ga r i za r a c u l t u r a , d i s s e m i n a n d o c o n h e c i m e n
to s que era m a n t e r i o r m e n t e p r i v i l g i o de um a e l i t e . Eis a
t e r c e i r a j u s t i f i c a t i v a " d a ad e qu a o d a m e n s a g e m e s p i r i
tual a um m u n d o que j a m a d u r e c i a i n t e l e c t u a l m e n t e para
r e ce b e r e n s i n a m e n t o s mai s c o m p l e t o s .
C o n q u a n t o a s m a n i f e s t a e s c o n h e c i d a s co m o "ca
sas m a l - a s s o m b r a d a s " se ja m m e n c i o n a d a s e m toda s a s
po ca s e em to da s as pa r te s do m u n d o , as o c o r r i d a s no
v i l a r e j o de H y d e s v i l l e (N . Yor k ) em 1848 a p r e s e n t a r a m a
peculiaridad e d e s e ala stra r e m rapidamen t e , repercu tin d o
em tod a a A m r i c a do No r t e e t a m b m na Eur op a .
Re sidia ali o casal m e t o d i s t a FOX, co m sua s f i l h a s
C a th a r i n a ( Ka te ) e M a r g a r e t h , de 9 e 12 anos , r e s p e c t i v a
m e n t e . Co m a o c o r r n c i a de e s t r a n h o s r u d o s que se fa
zia m ouv i r por tod a a ca sa , no di a 31 de m a r o da que l e
ano a pe que n a Kate d e c i d i u d e sa f i a r o " f a n t a s m a " a
repe
ti r as b a ti da s que ela p r o d u zi a , o que fo i f e i t o .
Logo de
zena s de cu r i o s o s v i zi n h o s e n c h e r a m a p e qu e n a
ca sa , es- t a b e l e c e n d o - s e u m cd i g o a tr av s d o qual fo i
p o s s v e l
en
ceta r um di l o go co m a i n t e l i g n c i a
i n v i s v e l . Esta se iden
t i f i c o u co m o um e x - v e n d e d o
r a m b u l a n t e ( C H AR L E S B.
R O S M A ) que t e r i a sido
a s sa s s i n a d o por an ti g o l o ca t r i o
da ca sa .
213

As p e s q u i sa s ento r ea li zad a s para c o m p r o v a r a au


t e n t i c i d a d e d a c o m u n i c a o t i v e r a m xit o apenas parcial
( e n c o n t r a r a m - s e alguns osso s e ca be l o s h u m a n o s ) , mas 56
anos d ep oi s foi e n c o n t r a d o n a cas a u m e s q u e l e t o h um a
no quase c o m p l e t o , ao ruir um a parede fals a que for a con s
tru d a na a d e g a . O " B o s t o n J o u r n a l " n o t i c i o u o fat o em
23 de n o v e m b r o de 1904.
Os f e n m e n o s v e r i f i c a d o s co m a f a m l i a FOX f o r a m
c o m p r o v a d o s por de zena s de t e s t e m u n h a s da mai s abso
luta i d o n e i d a d e , en tr e as quai s o m i n i s t r o m e t o d i s t a
Rev.
A . H . JERVIS, e m cuja ca sa, e m R o ch e ste r , be m
com o e m vrias o u tr a s , t a m b m s e f i ze r a m se n t i r a s
manifestaes .
Ma s logo o f a n a t i s m o r e l i g i o s o se
l ev a n to u co n tr a os "he
r t i c o s " , a pon to de o " q u a k e r "
Mr . W ILIT S te r sido
obri
gado a d e c l a r a r em
a s s e m b l i a p b l i ca : "Para li n ch ar as
m o a s , ess a cor ja
de b a n d i d o s ter que passar so br e o meu ca d v e r. "
Vr i a s c o m i s s e s d e m o r a d o r e s f o r a m o r ga n i za d a s
co m o o b j e t i v o de d e s m a s c a r a r a " f a r s a " , e toda s elas ter
m i n a r a m por c o n f i r m a r a a u t e n t i c i d a d e d a qu e l e s f e n m e
nos.
Tudo o que ali o co r r e u est m i n u c i o s a m e n t e n ar ra do
no livro " H i s t r i a do E s p i r i t i s m o " , do e s cr i t o r Sir ART H U R
C O N A N DOYL E, o co n sa g r a d o cr ia do r do f a m o s o d e te t i v e
Sherloc k Holmes .
A d e s p e i t o da e n ca r n i a d a p e r s e g u i o lev an tad a por
toda p ar te , o s f e n m e n o s e m po uco s anos s e p r o p a ga r a m
por tod a a A m r i c a do Nor t e e logo em se gu i d a se espa
lharam t a m b m pela Eur op a .
O s i s t e m a r u d i m e n t a r que se g e n e r a l i zo u com o e f e ti
vo mei o de c o m u n i c a o era o das ch a m a d a s " m e s a s gi
r a n t e s " , a tr av s das quai s a s " i n t e l i g n c i a s i n v i s v e i s "
r e s p o n d i a m s p e r gu n t a s e t a m b m s ve ze s se d i v e r t i a m
e lev an d o as m e sa s , ou r o d o p i a n d o - a s no ar . Tor n o u - s e mo
da , p r i n c i p a l m e n t e entr e as cla sse s a b a s ta d a s , a " c o n s u l

t a " a essa s m e sa s , claro que e m geral se m


p r e o c u p a e s de o r d e m e l e v a d a , mas apenas com o d i v e r s o ,
ou para in d a ga e s f r v o l a s . e v i d e n t e que as i n t e l i g n c i a s
comu
n i ca n te s s p o d i a m se r d o m e s m o nve l me n ta l
d a qu e l e s que a s i n t e r r o g a v a m , mas se m dv id a c u m p r i a m
desgnio s
da E s p i r i t u a l i d a d e S u p e r i o r , no se n t i d o de
d e s p e r t a r a aten o dos h om en s para a r ea li da de da
sobrevivncia .
214

Co m o que l a poc a e s ta v a m m u i t o e m vog a o s mag


n e t i z a d o r e s , os que se d e t i n h a m a e x a m i n a r os f e n m e
nos a t r i b u a m su a o r i g e m ao de f l u i d o s m a g n t i c o s , ou
e l t r i c o s , ou o u tr o s de n a tu r e z a i g n o r a d a .
Entre os que a s si m p e n s a v a m , e stav a o Prof. DENIZ AR D RIVAIL, que desd e j o v e m s e i n t e r e s s a r a pelo s es
tu do s do m a g n e t i s m o a n i m a l . A ele estav a r e s e r v a d a a
important e
miss o
d e
e x tr a i r
d e
fenmeno s
aparentemen
t e i n cu o s a s p r e c i o sa s il a e s
que
deveria m
contribui r
para
o
progress o
da
humanidade .
A l g u n s dos dados que s e s e g u e m f o r a m e x t r a d o s d a
e x c e l e n t e obr a e m 3 v o l u m e s " A L L A N K A R D E C " , ed i ta d a
pela " F E B " em 1981 e de a u to r i a de ZEUS W A N T U I L e
F R A N C I S C O TH IESEN .
HIPOLYTE LEON D E N I Z A R D RIVAIL, m u n d i a l m e n t e co
n h e c i d o pelo p s e u d n i m o d e A L L A N K AR D E C , n asce u e m
Lion , Fran a, em 3-10-1804 . Passou v ri o s anos co m o alu
no do e m i n e n t e e d u ca d o r PESTAL OZZ I, no " L a r - E s c o l a " de
Y v e r d o n , Su a , ond e a b so r v e u no s o s c o n h e c i m e n t o
s
d e p e d a g o g i a que d e v e r i a m r e v o l u c i o n a r o s
m t o d o s edu
ca c i o n a i s no m u n d o i n te i r o , com o
o s e n t i m e n t o de ex tre
m a t o l e r n c i a d o m e s tr e e m
rela o aos po n to s d e v i st a a l h e i o s .
R ad i co u- se em Paris em 1822 e ali se d e d i co u ao ma
g i s t r i o e logo no ano s e g u i n t e , co m apenas 19 anos de
idade, p u b l i co u su a p r i m e i r a obr a d i d t i c a : " C u r s o Prti
co e Te ri c o de A r i t m t i c a Se gun d o o M t o d o Pestalo zzi
Co m M o d i f i c a e s . " E m 1828 p u b l i c o u u m "Plano Para Me
l h o r a m e n t o d a Educao P b l i c a " , sen d o cu r i o s o m e n ci o
nar que ness e t r a b a l h o , e s cr i t o aos 23 anos , ele e n a l te c i
a a s C i n c i a s di zen do que : " O e s t u d i o s o d esta s rir d a cre
d u l i d a d e s u p e r s t i c i o s a dos i g n o r a n t e s , no mai s cr e r e m
alma s d o o u tr o m u n d o e e m f a n t a s m a s , ne m t o m a r "fo
gos f t u o s " por e s p r i t o s " . . .
C o n h e c e n d o be m o a l e m o , t r a d u zi u para ess a l ngua
v ri a s obras de a u to re s f r a n c e s e s , d e s t a c a n d o - s e o "Te l m a c o " , d e F EN EL ON . E m 1831 p u b l i c o u um a " G r a m t i
ca F r a n c e s a " e em 1847 a p r e s e n t o u um " P r o j e t o de Refor
m a d o E n s i n o " , co m vria s s u g e s t e s i n t e r e s s a n t e s .
A falt a de r e cu r s o s o b r i g o u - o a e m p r e g a r - s e co m o
c o n t a b i l i s t a em casa s c o m e r c i a i s , ma s noit e se d e d i ca v
a
t r a d u o de obras i n gl e sa s e a le m s , be m
com o ao pre-

215

paro de cu r so s que m i n i s t r a v a no " f a u b o u r g " de Sa n t - Ge r m a i n . E m su a cas a dava aulas g r a t u i t a s d e F si ca , Q u m i


ca, A s t r o n o m i a , etc., al m d e cu r so s p b l i c o s d e M a t e m

tic a e A s t r o n o m i a . (A . K . Vol . 1 , pg . 136).


Em 1854 , no auge das " m e s a s g i r a n t e s " co m o diver
so das e l i t e s , um ami g o lhe t r o u x e a n o t c i a de que elas
" t a m b m f a l a v a m " , ist o , dav a m r e s p o s t a s i n t e l i g e n t e
s
s p e r g u n t a s que lhes f a zi a m , a o que r e t r u c o u :
"S acre
d i ta re i qua nd o vi r e s e m e p r o v a r e m que um a
mes a te m c r e b r o para p en sa r , ne rvo s para se n t i r e que
poss a tor nar-se s o n m b u l a " (A . K . Vol . II, pg . 62).
Em mai o de 1855 p r e s e n c i o u pela p r i m e i r a vez o fe
n m e n o das " m e s a s g i r a n t e s " , "e m c o n d i e s t a i s " , es
cr e v e , "qu e no d e i x a v a m m a r g e m a q u a l q u e r d v i d a " .
D e s c r e v e ou tra s s e s s e s a que a s s i s t i u e d e c l a r a :
"En tre v i n a qu e l a s a p a r e n t e s f u t i l i d a d e s , n o p a s s a t e m p o
que fa
zia m d a qu e l e s f e n m e n o s , q u a l q u e r co i s a
d e s r i o , co m o
que a r ev e l a o de
um a
lei
i n t e i r a m e n t e nova , que t o m e i
a mi m i n v e s t i g a r a
fundo" .
239).

("Obra s P s t u m a s " ,

10.

ed .

FEB, pg .

C o m e o u en t o a fazer p e r g u n t a s s r i a s , . de cunh o
c i e n t f i c o ou f i l o s f i c o , s qua i s as e n t i d a d e s d ava m res
po sta s de gra nd e e l ev a o , " p r e c i s a s , p r o f u n d a s e l gi
c a s " . Ced o ele c o n s t a t o u que o s e n s i n o s r e ce b i d o s ganha
va m a s d i m e n s e s d e u m " c o r p o d e d o u t r i n a " que m er e

cia se r p u b l i c a d o para e d i f i ca o dos h o m e n s . E em


30 de
abril de 1856 tev e a c o n f i r m a o de que o o b j e t i v
o era es
se e fo i av isad o de que tan t o p o d e r i a ve n ce r
co m o f r a ca s sar, p o r m que n est e l t i m o caso o u tr o o
s u b s t i t u i r i a , "por
qu an t o os d e s g n i o s de Deu s no
a s s e n t a m na cab e a de
u m h o m e m . " Ps-se en t o nas
mo s d o Pai, e m f e r v o r o s a
p r e ce : " S e n h o r , r e c o n h e o
a mi nh a f r a qu e z a d ia n t e de t o gr an d e t a r e f a . A m i n h a boa
v o n ta d e no d e s f a l e c e r ; as
f o r a s , p o r m , tal ve z
m e t r a i a m . Supr e a mi nh a d e f i c i n
cia , d-me as
f o r a s f s i ca s e m o r a i s que me f o r e m ne ce s s r i a s . " (A . K .
v o l . II, pg . 69).
C o m e o u en t o a er i gi r , co m a a s s i s t n c i a de um a
pl i ad e de E s p r i to s S u p e r i o r e s , o m o n u m e n t a l e d i f c i o da
D o u tr i n a E s p r i ta , cuj a obr a f u n d a m e n t a l , o " L i v r o dos Es
p r i t o s " , fo i p u b l i c a d o e m abril d e 1857 , d ep oi s d e so f r e r
c o m p l e t a r evi s o d e t e r m i n a d a pelo s p r p r i o s E s p r i t o s .
Uso u o p s e u d n i m o A L L A N KAR D E C por te r sid o este ,
se216

gund o o seu Gui a E s p i r i t u a l , o nom e que t i v e r a em encar


nao a n t e r i o r , en tr e o s d r u i d a s .
A p r i m e i r a ed i o , co m 501 p e r gu n t a s e r e s p o s t a s , lo
go se e s g o t o u . A se g u n d a , sa da em m a r o de 1860, " i n
t e i r a m e n t e r e f u n d i d a e c o n s i d e r a v e l m e n t e a u m e n t a d a " , fi
co u send o a e di o d e f i n i t i v a , co m 1019 q u e s t e s , te nd o
sid o e s g o t a d a em 4 m e s e s .
Eis a o p r i n c i p a l t r a b a l h o do C o d i f i c a d o r , em relao
ao qual ele fez q u e s t o de fr isa r que " u m a c o m p i l a o
dos e n si n o s d i ta d o s pelo s Es p r i to s S u p e r i o r e s e p u b l i ca
d o po r o r d e m d e l e s " ; que ele " n a d a c o n t m que no
sej a
a e x p r e s s o do p e n s a m e n t o de le s , que no lhes
tenh a so
f r i d o o c o n t r o l e . " Na r e a l i d a d e , ele no fo i um
simple s
c o m p i l a d o r , poi s suas j u d i c i o s a s no ta s e
o b s e r v a e s exa radas ao longo da o br a , be m com o a su a
n o tv e l " I n t r o d u
o " , b a s ta m para a te sta r a sua gr an d e
c u l t u r a . Po ste r i o r
m e n t e f o r a m dadas a p b l i c o as sua s
obras c o m p l e m e n t a
res : " O Livro dos
Mdiuns "
(1861). " O Ev an ge lh o Se gun
do o E s p i r i t i s m o " (1864), "
O C u e o I n f e r n o " (1865 ) e " A
G n e s e " (1868),
formand o o
que
se c o n v e n c i o n o u
ch a m a r
o
" P e n t a t e u c o " kardequiano .
Em 1869 a " S o c i e d a d e D i a l t i c a de L o n d r e s " , i n te gr a
da por 34 s b i o s , entr e os qua is o c l e b r e n a t u r a l i s t a Sir
ALFR ED RUSSEL W A L L A C E , r e u n i u - s e para e s t u d a r os fe
n m e n o s e sua s c o n c l u s e s f o r a m to c o n v i n c e n t e s que
l o g r a r a m d e s p e r t a r a a te n o de i n m e r o s o u tr o s c i e n t i s
tas , entr e os qua is o r e n o m a d o f s i c o in gl s Sir W I L L I A M
C R OO K E S , que se d e s t a co u co m o o mai s q u a l i f i c a d o in
v e s t i g a d o r para e x a m i n a r o d e s c o n c e r t a n t e p r o b l e m a do s
fenmeno s paranormais .
Q u e m fo i e o que fez W I L L I A M CR OO KES? Na sce u em
1832 e ainda mo o to r n o u - s e f i gu r a das mai s p r e e m i n e n t e s
no m un d o c i e n t f i c o . Elei to m e m b r o da S o c i e d a d e Real
em 1863, del a r e ce b e u em 1875 a "R o ya i Gol d M e d a l " po r
suas vr ia s p e s q u i sa s nos c a m p o s da Q u m i c a e da F s i c a
,
a " D a v y M e d a l " em 1888 e a "Si r Jo se p h C o p l e y
Medal "
e m 1904 . Foi n o m e a d o C a v a l e i r o pela Rainha
Vitria , e m
1897, e r e ce b e u a " O r d e m do M r i t o " em
1910 .
Foi
po r
v ri a s ve ze s Pr e si d e n t e d a "R o ya i
Society" , d a "Chemica l
Society" , d a "Institutio n o f
E l e c tr i ca l E n g i n e e r " , d a " B r i tis h A s s o c i a t i o n " e
d a " S o c i e t y fo r Ps ych i ca l R e s e a r c h " .
Sua
d e s c o b e r t a do novo e l e m e n t o q u m i c o a que de u o no217

me de " T h a l u m " , suas i n v e n e s do " R a d i m e t r o " , do "Esp i n t a r i s c p i o " e do "Tubo de C r o o k e s " r e p r e s e n t a m ape
nas um a pe que n a part e de su a gra nd e p e s q u i s a . Em 1859
f u n d o u a " C h e m i c a l N e w s " , que e d i t o u , e em 1864 t o r n o u se r ed a to r do " Q u a r t e l e y Jou rn a l of S c i e n c e " . Em 1880 a
A c a d e m i a de C i e n c i a s da Frana lhe c o n c e d e u um a meda
lha de our o e um p r m i o de 3 mi l f r a n c o s por seu impor
tant e t r a b a l h o . (Dado s e x t r a d o s do livro " H i s t r i a do Es
p i r i t i s m o " , d e Sir ART HU R C O N A N D OYL E, e d i t . Pensa
m e n t o , pg . 201).
Qua nd o C R OO K E S , en to co m 37 anos, d e ci d i u pes
qui sar o s f e n m e n o s p s q u i c o s , tod o s o s c i e n t i s t a s s e
m o s t r a r a m s a t i s f e i t o s , p or qu e a i n v e s t i g a o ia ser con
du zi da por u m h o m e m t o a l t a m e n t e q u a l i f i c a d o . M u i t o s
e l o g i a r a m p u b l i c a m e n t e a sua a t i t u d e , e o p r p r i o CROO
KES a ss i m se e x p r e s s o u : "D o u m u i t o valo r p e s q u i s a da
v e r d a d e e d e s c o b e r t a de q u a l qu e r fat o novo na n a tu r e za ,
para me i n su r g i r co n tr a a i n v e s t i g a o apenas por pa re ce r
que ela se choc a co m as o p i n i e s p r e d o m i n a n t e s . "
C R OOKE S i n i c i o u sua s p e s q u i s a s co m a m ai o r seve
ridade , cer t o de que ia d e s m a s c a r a r o que ju l gav a se r e m
t r u q u e s . Ma s qu an d o c o m e o u a a d m i t i r a r e a l i d a d e dos
f e n m e n o s , e a de cla ra r que os tinh a o b s e r v a d o , pe sa do ,
m e d i d o , r e g i s t r a d o , e t c , p r o v o c o u um a i r r i ta o geral
en
tr e o s que t i n h a m p r e v i a m e n t e a ce i ta d o a s suas
conclu
se s , co n t a n t o que elas no c o n t r a r i a s s e m suas
opinie s
estabelecidas .
D u r a n t e qu a tr o anos o sbio re al i zo u ce n t e n a s de ex
p e r i n ci a s , sob o mai s r i g o r o s o co n t r o l e c i e n t f i c o , abran
gendo f e n m e n o s d e p e r c u s s o , m o v i m e n t o d e o b j e t o s pe
sados se m q u a l qu e r co n t a to , e lev ao d e m e sa s , ca d e i r a s ,
l e v i ta o d e co r p o s h u m a n o s , a p a r i e s l u m i n o s a s , apari
o de mo s l u m i n o s a s , ou v i s v e i s em plena luz, e s cr i t a
d i r e ta , t r a n s p o r t e s d e o b j e t o s ,
aparie s d e f a n ta s m a s
,
e t c , c u l m i n a n d o co m a c o m p l e t a m a t e r i a l i z a o
d o esp rito de KATIE KIN G , que por mais de 3 anos se
submete u
a tod a sor t e de e x p e r i n c i a s , por i n m e r a s
veze s
send o
vi s t a ao lado da m d i u m FLORENCE
C O O K . O sbi o des
ta co u as d i f e r e n a s en tr e a e n ti d a d
e m a t e r i a l i z a d a e a m d i u m , o b s e r v a n d o que KATIE era
mai s alta d o que Mi s s COO K al gun s c e n t m e t r o s e que, em
cer t a o ca si o , o seu
pulso a cu sav a 75 p u l sa e s ,
co n tr a 90 da m d i u m .
Todas as e x p e r i n c i a s de Sir W I L L I A M CR OO KES fo218

ra m m i n u c i o s a m e n t e r e g i s t r a d a s n o " Q u a r t e l e y Journa l o f
S c i e n c e " e c o n s t a m do livro " F a to s E s p r i t a s " , e di tad o no
Brasil pela " F E B " , e be m se pode avaliar a c e l e u m a que
c a u s a r a m nos m ei o s c i e n t f i c o s e t a m b m entr e o v u l g o .
Todas a s a cu sa e s p o s s v e i s f o r a m assa ca da s co n t r a ele,
que , ante a v i o l n c i a dos o p o s i t o r e s e o r e t r a i m e n t o dos
qu e d e v e r i a m a po i - lo , che go u a c o n s i d e r a r a m e a a d a a
su a po si o no mei o c i e n t f i c o e por isso p asso u v r i o s
anos r e t r a d o , se m p e r m i t i r a r e e d i o dos seu s t r a b a l h o s .
Ma s e m t e m p o al gu m m o d i f i c o u suas c o n v i c e s , ta n t o
que em 1898, no " r e l a t r i o p r e s i d e n c i a l " que d i r i g i u As
so ci a o B r i t n i ca , a ss i m s e e x p r e s s o u :
" T r i n t a anos se p a s sa r a m desd e que p u b l i q u e i as
atas das e x p e r i n c i a s t e n d e n t e s a d e m o n s t r a r que
for a d o noss o c o n h e c i m e n t o c i e n t f i c o ex ist e um a
f o r a u ti l i za da por i n t e l i g n c i a s d i f e r e n t e s d a inte
l i g n c i a c o m u m dos m o r t a i s . Nada tenh o que re
tr a ta r de ssa s e x p e r i n c i a s e m a n t e n h o mi nh a s de
c l a r a e s j p u b l i ca d a s , p o d e n d o m e s m o a elas
a c r e s c e n t a r m u i t a c o i s a . " ( "Fa to s E s p r i t a s " , pg .
147).
N a h i s t r i a d o E s p i r i t i s m o m u i t o s f o r a m a que l e s que ,
d o ta d o s de f a cu l d a d e s m e d i n i c a s , e s t a b e l e c e r a m as pro
vas da s o b r e v i v n c i a e do i n t e r c m b i o entr e os doi s pla
nos d e v i d a . Ai n d a an te s d e K AR D E C , f u n c i o n o u com o
um a e sp c i e de " p r e c u r s o r " o v i d e n t e sue c o E M M A N U E L
SW ED EN BO R G ( 1 7 1 9 /1 7 7 1 ) , cu jo s don s p a r a n o r m a i s eclo
d i r a m em 1744, qua nd o tinh a 25 anos de i d a d e . De sd e en
t o dizia vive r em c o n s t a n t e c o m u n i c a o co m o m u n d o
e s p i r i t u a l , que d e s c r e v i a co m m i n c i a s tida s com o inusi
tada s para a sua p oca , e que no e n ta n t o f o r a m de po i s am
p l a m e n t e c o n f i r m a d a s a tr a v s d e e x p e r i n c i a s e s p r i t a s .
Cona n Do yl e o c o n s i d e r a " o p r i m e i r o e mai s d e s t a ca d o
m d i u m dos t e m p o s m o d e r n o s . " SW ED E N B OR G de ixo u
obra s i m p o r t a n t e s , c o m o : "C u e I n f e r n o " , " A Nov a Jeru
salm " e "Arcan a Celestia" .
Ou tr o m d i u m e x t r a o r d i n r i o , est e c o n t e m p o r n e o d e
K A R D E C , fo i A N D R E W J A C K S O N D AVI S ( 1 8 2 6 / 1 9 1 0 ) .
Ele
na sce u nu m d i s t r i t o rural de N e w - Yo r k , e mal sa do da in
f n c i a , foi d o ta d o de n o tv e l c l a r i v i d n c i a . A d e s p e i t o de
sua pouc a i n s t r u o , e s c r e v e u , aos 19 anos , um dos mai s
p r o f u n d o s t r a t a d o s d e f i l o s o f i a ja m a i s p r o d u zi d o s : "F i l o
so fi a H a r m n i c a " , o qual tev e de ze na s de e d i e s so m e n
219

te nos Estados Unidos. Sua viso paranormal lhe permitia


ver atravs do corpo humano e at os depsitos minerais
no seio da terra. Em "desdobramento" experimentado em
1844, foi transportado a 40 milhas da sua casa e ao retor
nar disse ter estado em contato com GALENO e SWEDENBORG, sendo esse o primeiro contato por ele admitido com
os chamados "mortos".
Falando das faculdades desse mdium, assim se ex
pressou o Dr. GEORGE BUSH, professor de hebraico na
Universidade de New-York:
"Declaro solenemente que ouvi Davis citar corre
tamente a lngua hebraica em suas palestras e de
monstrar um conhecimento de Geologia muito ad
mirvel numa pessoa da sua idade, ainda quando
tivesse devotado anos a esse estudo.
Discutiu com grande habilidade as mais profundas
questes de arqueologia histrica e bblica, de mi
tologia, da origem e das afinidades das lnguas,
etc, etc." (CONAN DOYLE em "Histria do Espi
ritismo", pg. 63).
No seu livro "Princpios da Natureza" publicado em
1847, quando contava apenas 21 anos, Davis predisse o
aparecimento do Espiritismo. Na obra "Penetrlia" profe
tizou os automveis e os veculos areos, bem como as
mquinas datilogrficas. E no 1. volume da obra "A Gran
de Harmonia", descreve em mincias como, sentado aos
ps da cama de uma senhora que agonizava, assistiu ao
desprendimento da sua alma:
"O processo comeou por uma extrema concentra
o no crebro, que se foi tornando cada vez mais
luminoso, enquanto as extremidades escureciam.
Ento o novo corpo comea a emergir, a comear
pela cabea; em breve se acha completamente li
vre, de p ao lado do seu cadver, e com uma faixa
luminosa vital, correspondente ao cordo umbili
cal. Ao romper-se o cordo, pequena parte ab
sorvida pelo corpo, assim o preservando de ime
diata decomposio. Quanto ao corpo etreo, le
va algum tempo para adaptar-se ao novo ambien
te; eu o vi passar para a sala contgua atravs da
porta e da casa, erguer-se no espao, onde encon
trou dois espritos amigos e, depois de um terno
220

r e c o n h e c i m e n t o , n a mai s g r a c i o s a das m a n e i r a s ,
c o m e o u a sub i r o b l i q u a m e n t e pel o e n v o l t r i o et
reo d o noss o g l o b o . M a r c h a v a m j u n t o s t o natu
r a l m e n t e , to f r a t e r n a l m e n t e , que m e cu stav a ima
ginar que se l i b r a s s e m no ar . Pa r e ci a m sub i r pel a
e n c o s t a de um a m o n ta n h a g l o r i o s a e f a m i l i a r . Con
t i n u e i a o l h - l o s , at que d e s a p a r e c e r a m aos me u s
o l h o s . " ( C i t . por C O N A N D OYL E, e m " H i s t r i a d o
E s p i r i t i s m o " , pg . 65).
Ou tr o m d i u m e x t r a o r d i n r i o , t a m b m c o n t e m p o r n e
o
d e K AR D E C ,
fo i D AN IE L D U N G L A S
H OM E ( 1 8 3 3 / 1 8 8 6 ) .
N a sce u p er t o de E d i m b u r g o , Es c ci a , e logo aos 13 anos
de idade c o m e o u a rev el a r seu s dote s p s q u i c o s . Dos
" d o n s do E s p r i t o " de que f al av a So Paulo, ele e x e r c i a
p r a t i c a m e n t e t o d o s . Duro u 30 anos o seu e s t r a n h o apos
t o l a d o , d u r a n t e o s qua is j a m a i s a ce i to u u m c e n t a v o e m re
m u n e r a o dos seu s s e r v i o s . No ano de 1857 o f e r e ce
r am - lh e duas mi l libras por um a ni c a se s s o , mas ele, po
br e e i n v l i d o , r e cu so u t e r m i n a n t e m e n t e : "Fu i m a n d a d o em
m i s s o ; ess a m i ss o d e m o n s t r a r a i m o r t a l i d a d e ; nunca
r eceb i n e n h u m d i n h e i r o por isso e nunca o r e c e b e r e i . "
C o n f o r m e a t e s t a m dezenas d e t e s t e m u n h a s d a m ai o r
r e s p e i t a b i l i d a d e , fo i v i s t o por mai s d e ce m ve ze s f l u t u a n

do no ar . Sobre os f e n m e n o s que p r o d u zi a , a ss i m
se ex
p r e sso u o auto r da " H i s t r i a do E s p i r i t i s m o " :
" fci l ch a m - l o s de p u e r i s , ma s r e a l i za r a m o ob
je ti v o a que f o r a m d e s t i n a d o s , s a cu d i n d o em seu s
f u n d a m e n t o s a d e s c r e n a dos c i e n t i s t a s se m f
que s e p un ha m e m c o n t a t o co m e l e s . Eles no de
ve m se r e n ca r a d o s co m o u m fi m e m si , ma s co m
o um mei o e l e m e n t a r pelo qual a m e n t e d e v e r i a se r
co n d u zi d a a novo s canai s do p e n s a m e n t o . E esse s
canai s l ev a r a m ao r e c o n h e c i m e n t o da s o b r e v i v n
cia do E s p r i t o . " (Pg . 178).
O f a m o s o Dr . EL L IOT SON , um dos ch e f e s do mate
r i a l i s m o b r i t n i c o , t e s t e m u n h o u os p o d e r e s de H OM E e
tev e a c o r a g e m de a f i r m a r que ti nh a v i v i d o tod a a su a vi
da em t r e v a s , mas que a gora tinh a a f i r m e e s p e r a n a que
a l i m e n t a r i a e n qu a n t o v i v e s s e .
Ve j a m o s com o o p r p r i o H OM E s e e x p r e s s o u e m um a
c o n f e r n c i a que p r o n u n c i o u e m Lo nd re s e m 1 5 d e f e v e r e i

ro de 1866 :
221

" S i n c e r a m e n t e , pens o que ess a fo r a a u m e n t a r


cada vez mai s para a p r o x i m a r - n o s de D e u s . Per
g u n t a r e i s s e ela nos t o r n a mai s p u r o s . M i n h a ni
ca r e s p o s t a que s o m o s apenas m o r t a i s s u j e i t o s
ao e r r o . Ma s ela en sin a que os de co ra o puro
vero a D e u s . Ela en sin a que Deu s amor , e que
no h m o r t e . Ao s v e l h o s ela ve m co m o um a con
so l a o , quando s e a p r o x i m a m a s t e m p e s t a d e s d a
vid a e qua nd o ve m o d e s c a n s o . Ao s m o o s ela
fala d o d e v e r que t e m o s uns para co m o s o u t r o s
,
e diz
qu e
colheremo s
o
que
tivermo s
semeado .
A tod o s e n si n a r e s i g n a o . Ve
m d e sf a ze r as nu ven s do err o e tr a ze r a manh
r ad io sa de um di a i n t e r m i n v e l . " ( Ibd., pg . 179).
D e en to para c , al m d e um a p l ia d e d e s e n s i t i v o s
n o t v e i s , m u i t o s e s c r i t o r e s e c i e n t i s t a s f a m o s o s t m es
tud ad o o E s p i r i t i s m o e p r o c l a m a d o suas v e r d a d e s . Pode
r a m o s ci ta r o g r a n d e sbio russ o A L EX A N D E R A K S A K O F
( 1 8 3 2 / 1 9 0 3 ) , o n a t u r a l i s t a in gl s ALF RED RUSSEL WAL
LACE ( 1 8 2 3 / 1 9 1 3 ) , o in si gne a s t r n o m o f r a n c s C A M I L E
F L A M M A R I O N ( 1 8 4 2 / 1 9 2 5 ) , o e m i n e n t e f i l s o f o i ta li an o
ERNESTO B O Z Z A N O ( 1 8 6 1 / 1 9 4 3 ) , p r o f e s s o r na U n i v e r s i
dade de T ur i m , o n o tv e l f s i c o in gl s Sir JOSEPH OLIVER
LODGE ( 1 8 5 1 /1 9 4 0 ) , al m d e i n m e r o s o u tr o s qu e e stud a
ra m o s f e n m e n o s p s q u i c o s so b r i g o r o s o c o n t r o l e cien

t f i c o e p u b l i c a r a m t r a ta d o s e r e l a t r i o s co m os
r e su l t a dos d e suas p e s q u i s a s . D i s p e n s a m o - n o s , co n t u d o ,
dess a
t a r e f a , p or qu e a b i b l i o g r a f i a a r e s p e i t o
m u i t o vast a e se acha p r a t i c a m e n t e ao a l ca n ce de q u a l qu e
r l ei to r que dese
j e e x a m i n - l a . Oua s e toda s as
obras de sse s a u to r e s es
to tr a d u zi d a s para a l n gu
a portuguesa .
Ma s no q u e r e m o s c o n c l u i r est e ca p t u l o se m
realar
o t e s t e m u n h o de e m i n e n t e s p e s q u i s a d o r e s
l i gad o s Igre
ja Ev a n g l i c a e que , a d e s p e i t
o de a l t a m e n t e co l o ca d o s no
mei o so ci a l e r e l i g i o s
o em que v i v i a m , no t e m e r a m pro
cl a m a r , em
c o n f e r n c i a s e em l i v r o s ,
os
r e su l t a d o s de
suas e x p e r i n c i a s n o ca mp o d a f e n o m e n o l o g i a
paranormal .
O Rev . W I L L I A M STAIN T O N M OSE S ( 1 8 3 9 /1 8 9 2 )
ex e r c i a a f u n o de Cur a na Ilha de M an n e t a m b m a de
p r o f e s s o r na " U n i v e r s i t y C o l l e g e - S c h o o l " . C o m e o u a in
v e s t i g a r os f e n m e n o s p s q u i c o s ao c o m p r o v a r a e v i d n
ci a d e sua p r p r i a m e d i u n i d a d e . A l m d e i n sp i r a d o pre
gador, to r n o u - s e u m p o d e r o s o m d i u m d e e f e i t o s f s i c o s
,
222

te nd o p u b l i ca d o o s livros " S p i r i t I d e n t i t y " (1879), " H i g h e


r
A s p e c t s of S p i r i t u a l i s m " (1880), " P s y c h o g r a p h y
" (1882 ) e
" S p i r i t Tea c h i n g s " (1883), alis
t o d o s , o u qua s e t o d o s , j
t r a d u z i d o s para o
p o r t u g u s . O c l e b r e p s i c l o g o M YER S
a ss i m s e
e x p r e s s o u a o t o m a r c o n h e c i m e n t o d a su a mor
te : " C o n s i d e r o a sua vid a co m o um a das mai s n o t v e i s
de
noss a g e r a o , e de p o u co s h o m e n s o u v i , em
p r i m e i r a mo , f ato s
mai s n o t v e i s d o que o s que dele o u v i . " ( ci t .
po r
C O N A N DOYLE e m " H i s t r i a d o E s p i r i t i s m o " , pg . 312).
O Rev . GEORGE VAL E OW E N ( 1 8 4 4 / 1 9 2 1 ) , p ro c o de
O x f o r d por 20 anos, d e d i c o u - s e ao e st u d o dos f e n m e n o s
p s q u i c o s e r e ce b e u gra nd e s e n s i n a m e n t o s por vi a psi cog r f i c a , te n d o r eu ni d o essa s m e n s a g e n s num a a l e n t a d a
obr a e m 4 v o l u m e s i n t i tu l a d a " L i f e Be yon d th e V e i l " (" A
Vid a A l m d o V u " , n a t r a d u o p o r t u g u e s a ) .
I m p r e s s i o n a d o co m a l e i t u r a de " R a y m o n d " , de OLI
VER LOD GE, o Rev . W ALTER W Y N N , p asto r de um a i gr e j a
b a ti s t a em C h e s a m , pert o de L o n d r e s , e que i g u a l m e n t e
havia p e r d i d o u m f il h o n a g u e r r a , d e p o i s d e vr ia s ten ta
t i v a s , c o n s e g u i u e s t a b e l e c e r co n t a t o co m o m e s m o e ob
tev e pr ova s i n e q u v o c a s d a s o b r e v i v n c i a , ten d o re la tad o
sua s e x p e r i n c i a s n o livro " R u p e r t L i v e s " ( t r a d . b r a s . d e
1976 so b o t t u l o " M e u Filho Viv e no A l m " ) . So do ca
p tu l o fina l d a qu e l e livro os t r e c h o s que a se gu i r t r a n s c r e
vemos :
" O le i to r te m o d i r e i t o de me f o r m u l a r a se g u i n t e
p e r g u n t a : "Qu e e f e i t o c a u s a r a m essa s p e s q u i s a
s
e m su a c r e n a , co m o pa sto r p r o t e s t a n t e ?
R e sp on
do f r a n c a m e n t e o s e g u i n t e : No re di g
i um a nic a
ata c o n s t a n t e dest e livr o e m
que
no
tivess e
ob ti
d o p rov a s d a
s o b r e v i v n c i a d o me u f i l h o . ( . . . ) Es
to u
cer t o d e que m u i t a s o u tr a s pr ova s p o d e r i a m se r
f o r n e c i d a s e m apoio d e mi nh a s a f i r m a e s .
No que me diz r e s p e i t o , as p e s q u i s a s re al i za da s
t i v e r a m por e f e i t o f o r t a l e c e r a mi nh a cr e n a e m
C r i s t o e nos e n s i n a m e n t o s do Nov o T e s t a m e n t o . "
(Pg . 149). ( . . . ) Sou u m p r e ga d o r e v a n g l i c o . A s
m e s m a s gra nd e s v e r d a d e s que a l i m e n t a r a m a s al
mas de Ol iv e r C r o m w e l l e de C h a r l e s H. Spurge on , m e a l i m e n t a r a m t a m b m . E u pre g o a s mes
mas v e r d a d e s . As p e s q u i s a s p s q u i ca s no as aba
l ar am , a b s o l u t a m e n t e . " (Pg . 150).
E para co n c l u i r se ja- n os l ci t o m e n c i o n a r o Rev . HA223

RALDUR NIELSON (1868/1928), o qual, sendo professor


de teologia na Universidade da Islndia, se interessou pe
los fenmenos psquicos e se dedicou ao seu estudo por
alguns anos, narrando os resultados de suas experincias
no interessante livro "O Espiritismo e a Igreja" (ed. bras.
Edicel), do qual destacamos os seguintes sugestivos tre
chos:
"Os primeiros pesquisadores psquicos, na sua
maior parte foram cticos, seno mesmo adver
srios do Espiritismo, porm aqueles que verda
deiramente aprofundaram a questo, no em
algumas semanas, ou em alguns meses mas nu
ma srie de anos ficaram t o d o s convencidos
da realidade dos fenmenos, e m u i t o s , dentre
eles,
da possibilidade de entrar-se em relao
com os seres inteligentes de um mundo que nos
invis vel e, em particular, com os nossos
mortos que ridos." (Pg. 14) (Grifos do prprio
autor).
"A verdade que estudamos nas Faculdades Teo
lgicas da maior parte das Universidades, com os
culos da dogmtica ( . . ) . No temos, porm, o
direito de esquecer que, evidentemente o ensino
ortodoxo da Igreja , em vrios pontos, um tanto
diferente do ensino ministrado pelo Cristo." (Pg.
61).
"Mostraram-me em Londres uma lista de nomes
de mais de 50 eclesisticos que se interessam pe
las pesquisas psquicas, ou so espritas convic
tos. Permiti-me citar somente alguns nomes: O
pastor Arthur Chambers, hoje falecido, escreveu,
sobre as relaes do Espiritismo com a Igreja e o
Cristianismo, numerosos livros, dos quais s um
teve 120 edies. Thomas Colley, pastor em Stock
ton, trabalhou por mais de 30 anos na difuso do
Espiritismo, tendo obtido os mais notveis fen
menos com outro pastor, que lhe servia de m
dium.
O pastor Charles L. Tweedale escreveu uma das
melhores obras que existem sobre as cincias ps
quicas, ("Man's Survival After Death"), e no h,
absolutamente, esprita mais convicto do que ele "
(Pg. 76).
"O pastor ingls George Vale Owen, de Oxford,
224

u m h o m e m m a r a v i l h o s o , u m v e r d a d e i r o serv o d e
Deus . De po i s d e sua prec e n o t u r n a , ainda co m
suas v e s te s s a c e r d o t a i s , ele ia para a s a c r i s t i a e
ali c o m e a v a a e s c r e v e r as m e n s a g e n s que rece
bia, m e n s a g e n s essa s que m u i t o s c o n s i d e r a v a m a
mai s p e r f e i t a d e s c r i o d o A l m r e ce b i d a at ho
je . " (Pg. 77).
"U m dos p r e ga d o r e s que m e l h o r t m d e f e n d i d o o
E s p i r i t i s m o na I n g l a t e r r a , o D o u to r em Teo l o g i a
Percy D e a r m e r , que d u r a n t e a g u e r r a m u i t o tr ab a
lhou em prol da Unio C r i s t de M o o s . " (Pg. 78).
" Esto u c o n v e n c i d o de que as p e s q u i sa s p s q u i c a s
daro H u m a n i d a d e pr ova s da c o n t i n u a o da vi
da de a l m - t m u l o , e que isto e x e r c e r p o d e r o s a
i n f l u n c i a sobr e a vid a r e l i g i o s a dos h o m e n s . " (Pg.
88).
" M u i t a gen t e no pode c o m p r e e n d e r que e u
pos
s a ser, a o m e sm o t e m p o , u m a rd en t e
pesquisado r
p s i q u i s t a e um t e l o g o e n c a r r e g a d o
de cu r so s em um s e m i n r i o de f u t u r o s p a s t o r e s . (
) Tenho
o s e n t i m e n t o p essoa l de que, co m o e c l e s i s t i c o e
p r o f e s s o r n o S e m i n r i o , mai s valo r tenh o desd e
que, h anos , me e n tr e g u e i s p e s q u i s a s p s q u i
cas . M u i t o a pr en di d u r a n t e os 9 anos em que es
tiv e ao se r v i o da S o ci e d a d e B b l i ca B r i t n i ca , po
r m m u i t o mais ap re nd i nas mi nh a s e x p e r i n c i a s
e s p r i t a s d e n u m e r o s o s a n o s . " (Pg. 135).
Para co n c l u i r , g o s t a r a m o s de que l e s de no sso s
i r m o s que se s u r p r e e n d e m co m o fato de m i n i s t r o s evan
g l i co s se e x p r e s s a r e m dest a m a n e i r a a d v e r t i r que o
C o d i f i c a d o r a p r e s e n t o u o E s p i r i t i s m o co m o um a C i n c i a
de o b se r v a o e um a d o u tr i n a f i l o s f i c a . Co m o ci n ci a
p r ti c a , ele e s tu d a as r e l a e s entr e o plano f s i c o e o es
p i r i t u a l . C om o f i l o s o f i a , e stud a a s c o n s e q n c i a s m o r a i s
que d i m a n a m de ssa s r e l a e s . ( K AR D E C em " O Qu e o
E s p i r i t i s m o " , pg . 8) . A s s i m , e v i d e n t e que os a de p to s de
qu a l q u e r re li gi o p o d e m e s tu d a r o E s p i r i t i s m o co m o C i n
cia e co m o F i l o so f i a , se m a b d i c a r e m dos p o s t u l a d o s que
a d o ta m e m m a t r i a d e f .
Ma s no h dv id a de que os p r i n c p i o s d o u t r i n r i o s
e n v o l v e m c o n s e q n c i a s m o r a i s , que o s s i t u a m , i m p l i c i t a
m e n te , no m b i t o da R e l i gi o , e isso m e s m o o C o d i f i c a
225

dor deixou bem claro no primeiro captulo d'" 0 Evange


lho". Religio no sentido lgico de "religao com o Pai",
pois quem quer que se aperceba da grandeza dos ensina
mentos, logo compreender que no se encontra na Terra
por acaso, mas com um propsito definido, uma misso
a cumprir, uma tarefa a realizar que, grande ou pequena
segundo a capacidade de cada um, tem sempre capital im
portncia aos olhos do Senhor. E a plena conscientizao
de sua responsabilidade diante da vida, faz de cada esp
rita um obreiro de Deus a servio do prximo, praticante
de uma religio sem dogmas, sacramentos ou rituais, a
Religio do Amor pregada por Jesus e confirmada por So
Tiago. (1:27).

226

BILHET E F R AT E R N O

" Q u a l q u e r qu e vo s de r a b e b e r u m c o p o
d ' g u a e m me u n o m e , e m v e r d a d e v o s
di
g o qu e n o p e r d e r o se u
galardo" .
(JESUS :

M a r c o s 9:41)

Me u a m i g o , n i n g u m te ped e a sa n ti d a d e de um dia
para o u tr o .
N i n g u m r e cl a m a d e tu a alm a e s p e t c u l o s d e gran
de za .
Todos s a b e m o s que a jo r n a d a h u m a n a in ad a de
s o m b r a s e a f l i e s cr i ad a s por ns m e s m o s .
L e m b r a - t e , p o r m , de que o C u nos ped e so l i d a r i e
dade, c o m p r e e n s o , amor .
Planta um a rv or e b e n f e i t o r a beir a do c a m i n h o .
Escre v e a l g u m a s f r a se s a m i g a s que c o n s o l e m o ir
m o i n f o r t u n a d o .
Traa p e qu e n i n a e x p l i ca o para a i g n o r n ci a .
Of e r e c e a roup a que se fez intil agora ao te u co r p o
,
ao c o m p a n h e i r o n e c e s s i t a d o que se gu e r e t a g u a r d a .
Di vi d e se m alarde as sob ra s do te u po co m o fa
minto .
Sorri para os i n f e l i ze s .
D um a prec e ao a g o n i za n t e .
A c e n d e a luz de um bo m p e n s a m e n t o para a quele que
te p r e c e d e u na longa v i a g e m da m o r te .
Estende o brao cr i a n c i n h a e n f e r m a .
Leva um r e m d i o ou um a flo r ao d o e n te .
I m p r o v i s a u m pouc o d e e n t u s i a s m o para o s que tra
b al ha m c o n t i g o .
Emi te um a palavra a m o r o s a e c o n s o l a d o r a onde a can
dei a d o be m e s t i v e r a pa gad a .
Co nd u z e um a x ca r a de leite ao r e c m - n a s c i d o que o
m un d o a co l h e u se m u m ber o e n f e i t a d o .
C o n c e d e al gun s m i n u t o s de p a l e s t r a r e c o n f o r t a n t e ao
co le g a a b a ti d o .
O rio um co n j u n t o de gota s p r e c i o s a s .
A f r a t e r n i d a d e um sol c o m p o s t o de raios d i v i n o s ,
e m i t i d o s por noss a ca p a c i d a d e de ama r e s e r v i r . Q u a n to s
raios l i b e r a s t e hoje do astr o viv o que o te u p r p r i o se r
imortal ?
227

R e co rd a que o Di vi n o M e s t r e te ce u l i e s i n e sq u e c
vei s e m t o r n o d o v i n t m d e um a vi v a po br e , d e um a se
m e n t e d e m o s t a r d a , d e um a d r a c m a p e r d i d a . . .
Faze o be m que p u d e r e s .
N i n g u m e sp er a que a pa gue s so zi nh o o i n c n d i o da
maldade .
D o te u cop o de gua f r i a !

(EMMANUEL (F.C.X. em "Nosso Livro",


2.' ed. LAKE, pg. 69)

PALAVRAS DE CARIDADE

O a p o i o . . . A s i m p a t i a . . . Um a or a o a pe na s,
C a r r e g a d a de f na Bondade D i v i n a . . .
A b n o do s o r r i s o . . . A p gi n a que en sin a A
v e n ce r o a m a r g o r das l g r i m a s t e r r e n a s . . .

O m i n u t o de paz. . . O aux l i o que a r m a ze n a s ,


Na s u p r e s s o do mal , ao t r a b a l h o em s u r d i n a . .
.
O b i l h e t e f r a t e r n o . . . Um a flo r p e q u e n i n a . .
.
O s o c o r r o . . . A b r a n d u r a . . . As p al avr a s s e r e n a s . . .

A e s m o l a . . . A roup a u s a d a . . . O copo de gua f r i a . . .


O po . . . O e n t e n d i m e n t o . . . Um raio de a l e g r i a . . .
Um fi o de e s p e r a n a . . . A a ti tu d e s i n c e r a . . .

Da migaTha mai s pobr e ddiv a mai s r i ca ,


Tudo a quilo que ds a vid a m u l t i p l i c a
Nos t e s o u r o s de amo r da gl r i a que te e s p e r a ! . . .

(AUTA DE SOUZA, em
" P o e t a s R e d i v i v o s " (F.C.X., Pg. 61}

228

X METAPSQUICA E PARAPSICOLOGA

A pa rti r de st e s cu l o , a l gun s c i e n t i s t a s i n i c i a r a m a in
v e s t i g a o dos f e n m e n o s p a r a n o r m a i s , co m a p r e o c u p a
o d e e n qu a d r - l o s e m p a r m e t r o s r i g o r o s a m e n t e cie n t
f i c o s . A ao d e s se s h o m e n s tev e o m r i t o de tra ze r
para
o ca mp o das i n v e s t i g a e s s r ia s o e st u d o dos fa to s
ps
qu i co s que, e m b o r a o b j e t o das e s p e c u l a e s d e
um a eli
te , e m geral e ra m r e l e ga d o s a o t e r r e n o
das s u p e r s t i e s ,
o u considerado s
crendice s
i n d i g n a s d e p e s so a s cu l t a s .
U m d esse s e s t u d i o s o s fo i o e m i n e n t e f i s i o l o g i s t a
f r a n c s CH AR L E S RICHET ( 1 8 5 0 / 1 9 3 5 ) , p r o f e s s o r da SORBON N E , p r m i o Nobel de M e d i c i n a em 1913 , o qual , co
m
o o b j e t i v o de i n v e s t i g a r os f e n m e n o s a t u a l m e n t e deno
m i n a d o s " p a r a n o r m a i s " , cr i o u um a c i n ci a a que d e n o m i
nou " M E T A P S Q I C A " . E m su a a l e n t a d a obr a " T R ATA D O
DE M E T A P S Q I C A " , ele e st u d a e c l a s s i f i c a os fato s ps
q u i co s , se m , c o n t u d o , ch e ga r a c o n c l u s e s d e f i n i d a s . Pre
f e r i m o s , por isso, e f e tu a r li ge i r a an l i s e d o seu l t i m o li

vr o " A G R A N D E E S P E R A N A " (1932), n o qua l , m e s m o


se m
ace i ta r p l e n a m e n t e os p o s t u l a d o s e s p r i t a s ( o que
fez ul
t e r i o r m e n t e e m cart a a o e s c r i to r ERNESTO
BOZZANO) ,
emit e
considerae s
sobremod o
interessantes .
Ele d ef in e a M E T AP S Q I C A co m o " a c i n c i a que te m
po r o b j e t o f e n m e n o s f i s i o l g i c o s o u p s i c o l g i c o s d e na
t u r e z a at a gor a m i s t e r i o s a , d e v i d o a f or a s qu e p a r e c e m
i n t e l i g e n t e s , ou a f a c u l d a d e s d e s c o n h e c i d a s do E s p r i t o . "
(" A Gra nd e E s p e r a n a " , ed . LAKE 1976, pg . 182).
Logo em s e g u i d a av an a um a x i o m a : "Para o co nh e
c i m e n t o d a r e a l i d a d e , h m e i o s que no so o s m e i o s sen
so r i a i s n o r m a i s . " D e n o m i n a a Isso " s e x t o s e n t i d o " , ma s
se co n f e s s a p e r p l e x o , p o r qu e um se n t i d o para o qual
i n e x i s t e rgo
sensorial .
Fala
e m "vibra o d a
realidade" ,

229

porque os fenmenos conhecidos so todos de natureza


vibratria. Ento conclui que "a realidade nos chega por
meios desconhecidos, mas por vibraes capazes de pro
vocar em certas pessoas um vago conhecimento dessa rea
lidade." (Pg. 185).
Declara que o conhecimento paranormal um fato,
mas julga inaceitveis todas as hipteses sobre a origem
desse fato (pg. 187). Diz que a explicao esprita bem
simples, "quase se poderia dizer que ela se impe por sua
simplicidade", mas para logo apresenta algumas "objees formidveis": a primeira que seria foroso admitir
"que a memria sobrevive destruio do crebro", quan
do "ensinamos que a memria funo do crebro"; (!)
mas logo acrescenta que "a objeo no definitiva, pois
o paralelismo absoluto, constante, irresistvel, entre o pen
sar e a funo do crebro, no de uma evidncia indis
cutvel." (Pg. 188).
Outra objeo a de como se manifestaria um indi
vduo desencarnado aos 90 anos: como criana, adulto ou
ancio? Bem se v que o ilustre pesquisador no procu
rou conhecer de antemo os fundamentos da cincia es
prita. ..
Depois, para no ser injusto, ele introduz alguns da
dos "que fariam propender em favor da doutrina esprita":
"Eis, por exemplo, a xenoglossia, da qual possu
mos belos casos, rarssimos, particularmente o
caso antigo, mas o melhor, talvez, o do Juiz EDMONDS, que foi presidente do Senado america
no. Sua filha escrevia em diversas lnguas, que
desconhecia. H, tambm, o que BOZZANO cha
ma de "literatura de alm-tmulo": um mecnico
aprendiz recebe do Esprito de Dickens, por escri
ta automtica, ordem de terminar a sua obra in
terrompida "The Mistery of Edwin Drood"; esse
mecnico, ento, escreve um romance do qual
quase impossvel negar a autoria de Dickens, to
idnticos so seu estilo e origem." (Pg. 189).
"Outros fatos de xenoglossia so muito srios.
Que o mdium fale muitas lnguas, e lnguas que,
sendo vivas, ele no conhece, verdadeiramente
maravilhoso. D e c i d i d a m e n t e a e x p l i c a o e s p r i
ta a m a i s a c e i t v e l ! " (Ibd. pg. 190). (Grifo nos

so).
230

Depois de tudo isso, o autor se confessa indeciso en


tre duas hipteses: a esprita ou "uma prodigiosa lucidez
do mdium", optando pela ltima "por poder explicar to
dos os casos, enquanto que a hiptese esprita, a melhor
em um pequeno nmero de casos, inadmissvel em mui
tos outros" (sem esclarecer que outros e porque seria
inadmissvel).
Apresenta ainda objees indignas de um sbio do
seu renome: "A Senhora Vickman v o fantasma de um
Oficial que acaba de morrer. Ser, ento, mais simples
admitir a teoria esprita de um corpo astral, e contudo, se
rigorosamente se pode admitir que a memria dos defun
tos persiste, ser realmente admissvel que o corpo de
um indivduo, aps alguns dias, muitas semanas ou me
ses, depois que a putrefao o desorganizou completa
mente, possa reaparecer ainda?" O que no passa de uma
pfia concesso ao materialismo ento vigente, fazendo
surgir a indagao: Como pode um cientista pesquisar os
problemas do Esprito sem ao menos tomar conhecimento
do que ensinou So Paulo em 1. Cor. 15:40?
Embora o velho sbio, aps mais de trinta anos de
pesquisas, no tenha assumido uma posio inequvoca
de apoio s verdades do Espiritismo, talvez inibido pelo
respeito humano, pelo receio de se expor s "zombarias
de seus colegas e ao sarcasmo dos ignorantes", como ele
prprio afirmou, no h dvida de que o vasto acervo de
experincias documentadas contido em suas obras cons
titui prova grantica da veracidade insofismvel da feno
menologia esprita. Eis alguns outros trechos de "A Gran
de Esperana" que merecem transcritos:
"Certos fatos singulares pareciam provar que, fo
ra de toda ideoplastia, h talvez seres (como an
jos) que aparecem, em certas condies. Bozza
no reuniu casos emocionantes de aparies de de
funtos no leito de morte. Apresentou 61 casos,
cada qual mais curioso que o outro. E contudo os
moribundos no eram mdiuns. Sem dvida, de
vemos supor que, no momento da morte, os mo
ribundos tm um poder, seno de evocao, pelo
menos de viso." (Pg. 192).
"Entre essas aparies de fantasmas h algumas
notveis que so, quando quem as v uma crian
a. Posso citar dois casos admirveis, que pare231

ce m c o p i a d o s , de ta l f o r m a i d n t i c o s . Um o de
um a cr ia n a a m e r i c a n a , o ou tr o o de um a m e n i n a
f r a n c e s a . Rey, co m a idade de 2 anos e 7 m e s e s ,
v seu i r m o zi n h o que acab ar a de m o r r e r e qu
e o c h a m a v a . " M a m e " , diz ele , " o i r m o zi n h o
sor
ri u para Rey, ele que r l e v - l o " . Doi s
dias d e p o i s
ele d i s se : " O i r m o zi n h o so r r i u para
Rey, ele que r l e v - l o " . O p e qu e n i n o Rey m o r r e u doi s
m e se s de
p o i s . " (Pg . 193).
" O cas o d a m e n i n a f r a n c e s a t a m b m m a r a v i l h o
so . Tinha ela 3 anos e 3 m e s e s . Um m s aps a
m o r t e de um a ti a que a a d o r a v a , ela ia ja n e l a ,
o lh av a f i x a m e n t e e di zia : " M a m e , olh e l a ti a
Lili que me c h a m a " ; e isso se r e p e ti u m u i t a s ve
ze s . Trs m e s e s de po i s a p e qu e n a a d o e ce u e, du
ran t e a e n f e r m i d a d e , d i zi a : "N o cho re , m a m e ,
a
ti a Lili est me c h a m a n d o . C om o b o n i t o !
H an
jo s co m e l a . " A pobr e cr i a n a m o r r e u
qu a tr o me
se s d ep oi s d a sua t i a . " (Pg . 193).
" D e v o apelar a tod o me u r a c i o n a l i s m o , poi s me
pa re c e i m p o s s v e l negar que , n o m o m e n t o d a mor
te , a n u n c i a n d o ess a m o r t e , haja sere s s o b r e n a t u
rais, f a n t a s m a s , tend o a l gu m a r ea li da de o b j e t i v a ,
que e s t e j a m p r e s e n t e s , e m b o r a s se ja m d i v i sa
do s por um a c r i a n a . Ma s no a b su r d o supo r
que a s c r i a n a s , nu m a e s p c i e d e t r a n s e (a gn i co, e s p i r t i c o , s e q u i s e r e m ) p o s s a m d iv i sa r sere s
que o s o u tr o s a s s i s t e n t e s no v e m . " (Pg. 193).
" Q u a l q u e r que se ja a a ud ci a dest a a f i r m a o , da
e x i s t n c i a de an jo s e d e s e n c a r n a d o s , i m p o s s
vel , e m ce r t o s ca so s , no a d m i t i - l a , co m o , por
e x e m p l o , qua nd o c r i a n a s ( o p e qu e n o Rey e a pe
quen a f r a n ce s a ) ve m ( a l g u m a s s e m a n a s ante s d e
m o r r e r ) lindas se n h o r a s que a s c h a m a m ; qu an d o
f a n t a s m a s e r r a m e m ca sas a s s o m b r a d a s , p r i n ci
p a l m e n t e qua nd o G e o r g e s Pel ha m , co m m i l h a r e s
de r e c o r d a e s de su a vid a p a s sa d a , vo l t a na Sra.
Piper, e t c , etc. Ento a e x p l i c a o e s p r i t a a
mai s r a c i o n a l , ous o d i z e r. " (Pg . 199).
" . . . h m u i t o s f e n m e n o s a b s u r d o s , p o r m i n co n
t e s t v e i s e, c o n q u a n t o a c i n c i a o f i c i a l ainda no
os re ce b a em seu sei o ze l o so , no h dv id a que
da qui a al gu n s anos dar lugar ao i n a b i t u a l , cr ip232

te ste sia s , telepatias , tele cine sia s , asso mbrae s ,


fantasma s materializados , xenoglossia s , premon i
e s . Tudo ist o est be m a u te n t i ca d o e d eve -s e
r e c o n h e c e r que o i na bi tu al e x i s t e . " (Pg. -196).
T r a n s c r e v e m o s to d o s e ste s t r e c h o s para d eix a r evi

de n t e que , m u i t o a o rev s d o que p e n sa m al gu n


s i r m o s e v a n g l i c o s , o c i e n t i s t a RICHET de mod o a l gu
m ch e go u
a c o n c l u s e s c o n t r r i a s ao E s p i r i t i s m o ,
an te s d e m o n s t r o u
e m p e n h o e m c o n f e s s a r que
" p a r a al gu n s f e n m e n o s no
h e x p l i ca o m e l h o r qu
e a e s p r i t a " ( op . ci t . pg . 190).
E as " o b j e e s
f o r m i d v e i s " que l e v a n to u so de tama
nha
f r a g i l i d a d e que
ne m se qu e r m e r e c e m c o m e n t a d a s
.
Di zer, por e x e m p l o , que no p o s s v e l a
m a n i f e s t a o de
um " m o r t o " po r qu e a m e m r i a
no pod e s o b r e v i v e r de
c o m p o s i o do
c r e b r o , te s e m a t e r i a l i s t a que, e s t a m o s
certos
, n e n h u m p r o t e s t a n t e e n d o s s a r i a . Ele t a m b m achou
a b su r d o que u m Es p r i t o s e m a n i f e s t a s s e co m a s v e s t e
s
que usav a qua nd o e m v i d a : " C o m o s e pode
e x p l i c a r haja
m a t e r i a l i z a o no s o m e n t e d a f i gu r a d o
d e f u n t o , mas ta m b m dos seu s v e s t u r i o s ? " (Pg . 145) .
E m o u tr o local apre
se n t a com o ou tr a " o b j e o
f o r m i d v e l " a de que "at ho
j e o s Es p r i to s j a m a i
s i n t r o d u z i r a m idia s nova s n a Cin
cia , n e n h u m
p r o g r e s s o c i e n t f i c o lhes d e v i d o . " (Pg. 194).
claro que o sb i o no podia e x t r a p o l a r de suas li
m i t a e s n o ca m p o d a p e s q u i s a e x p e r i m e n t a l . N o e n ta n

to , i n cr v e l p r e t e n d e s s e fu nd a r um a nova c i n c i
a d e st i
nada e x p l i c a o r aci on al dos f e n m e n o s
p s q u i c o s , se m
p r o c u r a r c o n h e c e r o que o E s p i r i t i s m o
, nu m a u t n t i c o des
b r a v a m e n t o , j o f e r e ci a ness e
ca m p o h mai s de 50 anos !
Tiv esse - o f e i t o e no
l ev a n ta r i a
t o
p ue ri s
objees ,
ou
pel o m e n o s
p a l m i l h a r i a o t e r r e n o de m a n e i r a mai s cau te l o s a .
Pois
ent o sa b e r i a que cab e a o h o m e m p r o g r e d i r
e m
c o n h e c i m e n t o pelo s seu s p r p r i o s e s f o r o s , c o n q u a n
to j a m a i s lhe falt e o a ux l i o da E s p i r i t u a l i d a d e , a tr a v s da
i n s p i r a o e da f a c i l i t a o dos m e i o s .
"Ess e Deu s de bo nd ad e e de m i s e r i c r d i a , que
na
d a co n ce d e an te s d a hor a m a r ca d a , deix a
p r i m e i r a m e n t e que seu s f i l h o s t r a b a l h e m e m p r o cu r
a d a s a b e d o r i a e , d ep oi s que ele s s e te m e s f o r a d o
e m d e s c o b r i r a v e r d a d e , a en to Ele lhes envia
um
raio d e su a d ivi n a l u z. " ( M e n s . d e Estev o
Mont g o l f i e r , c i t . por S YLVI O BRITO SOAR ES e m
" G r a n des
Vul t o s
da
Humanidad e
e
o
E s p i r i t i s m o " , 2.
ed . FEB, pg . 33).

233

Para ns a maio r pr ov a de ss e a u x l i o foi p r e c i s a m e n

te o s u r g i m e n t o da co d i f i ca o
do
en sin o dos
E s p r i to s ,
em 1857, poi s ela que
desperto u a
c u r i o s i d a d e do s ho
men s de c i n ci a para a i n v e s t i g a o
dos f e n m e n o s para
n o r m a i s . Se m ela, p r o v a v e l m e n t e
no h a v e r i a hoje a METAP S Q U I C A , e ne m tai s
f e n m e n o s e s t a r i a m sen d o ago
r a e s t u d a d o s sob
c r i t r i o s e s t r i t a m e n t e c i e n t f i c o s atra
v s d
a PAR A P S I C O L O G I A .
RICHET f a l e ce u e m 1935 se m te r v i s t o sua c i n ci a
che ga r a s o l u e s o b j e t i v a s , i m a g i n a m o s que por inade
quao d e m t o d o s . Ela e sb a r r o u e m t r e m e n d a o p o s i o ,
tant o do s c i e n t i s t a s , que em su a m a i o r i a se r e c u s a r a m a
i n v e s t i g a r os f e n m e n o s , qu an t o do cle r o de toda s as igre
jas , cu jo s p r ce r e s a l e g a r a m , co m o o f a ze m ainda ho je ,
que " o ca m p o da ci n ci a um e o da r e l i gi o o u t r o " . Todos
r e c e o s o s d e v e r e m abalada s a s sua s c o n v i c e s . . . Ma
s
o gr an d e c i e n t i s t a c u m p r i u su a m i s s o , t r a ze n d o os
fato s
p s q u i c o s para o m b i t o da C i n c i a e p r o c u r a n d
o
ex p l i ca e s r a c i o n a i s para f e n m e n o s at ent o
r el e gad o s ao ter
reno da s u p e r s t i o ou da ma gi a .
E co m o mai s um a prov a de que a E s p i r i t u a l i d a d e - M a i o r
no deix a d e vela r pelo p r o g r e s s o dos h o m e n s , v e m o s que
na d ca d a de 30 sur g e o u tr a p l ia d e de c i e n t i s t a s d i sp o s
to s a i n v e s t i g a r a f un d o os fa to s p a r a n o r m a i s , ou
se j a m ,
o s f e n m e n o s que no p o d e m se r e x p l i c a d o s
satisfatoria
m e n t e pela s leis n a tu r a i s c o n h e c i d a s
.
Em 1926 o f a m o s o p s i c l o g o ingls Prof. W I L L I A M
M cDOUGAL L , e m memorve l confernci a n a Universidad e
de Clar k ( E . U . ) , d e c l a r o u que a C i n c i a no devi a recear
i n v e s t i g a r o s fato s p a r a n o r m a i s , ma s e n f r e n t - l o s e m suas
U n i v e r s i d a d e s . Por sua i n i c i a t i v a , fo i cr ia d o em 1930 o "La
b o r a t r i o de P a r a p s i c o l o g i a " da DUK E U N IVER S IT Y, send o
n o m e a d o seu D i r e t o r o Dr . JOSEPH BA N K S RHINE, bilo
go da m e s m a U n i v e r s i d a d e .
Se m d e sp r e za r as v a l i o s a s c o n q u i s t a s da METAPSQ U I C A , d e c i d i u - s e m o d i f i c a r a m e t o d o l o g i a . RICHET ado
tar a o m to d o " q u a l i t a t i v o " ( o b se r v a o e ca t a l o g a o de
ca so s e s p e c f i c o s , e m gera l e s p o n t n e o s ) , e n q u a n t o RHI
NE e sua e qu ip e a d o ta r a m o m to d o " q u a n t i t a t i v o " ( in ve s
t i g a o em m a s sa , para a se l e o de
sensitivos) ,
usando
a E s t a t s t i c a e o " C l c u l o das P r o b a b i l i d a d e s "
.
C r i o u - s e ento a PAR A P S I C O L O G I A , com o um a esp
cie de ram o da P S I C O L O G I A , co m o o b j e t i v o de i n v e s t i g a
r
234

os fenmenos psquicos, denominados paranormais justa


mente por fugirem ao mbito do que se considera "nor
malidade".
Para a investigao quantitativa o Prof. RHINE intro
duziu os testes padronizados de cartas "ZENER" (baralho
de 25 cartas com 5 smbolos: ESTRELA, CRUZ, CRCULO,
QUADRADO e ONDAS, 5 cartas de cada smbolo), consis
tindo a pesquisa na adivinhao das cartas retiradas uma
a uma. A probabilidade matemtica atribuvel a mero aca
5
so de acertar 5 cartas nas 25 tentativas ( = 0,2) ou 400
400
25
cartas em 2.000 tentativas (
2000
te.
= 0,2), e assim por dianForam realizadas dezenas de milhares de experincias,
as quais descontados alguns desvios matematicamente
comprovveis evidenciaram que muitos dos indivduos
submetidos ao teste eram s e n s i t i v o s , pois obtinham
sis
tematicamente "acertos" superiores aos que
seriam de esperar da mera probabilidade.
O acervo dessas experincias trouxe a prova inilud
vel de que os seres em geral possuem o que se conven
cionou chamar de "percepo extra-sensorial", em ingls
"extrasensory perception", precisamente o ttulo da mo
nografia com que o Prof. RHINE deu por inaugurada a era
da PARAPSICOLOGIA, em 1934.
Criou-se uma nomenclatura prpria para classificar os
resultados, denominando FUNES PSI ao processo men
tal que produz os efeitos paranormais (equivalente "mediunidade" do Espiritismo), e FENMENOS PSI a esses
efeitos, os quais, para facilitar a investigao, foram divi
didos em dois grupos:
"PSI-GAMA" Fenmenos s u b j e t i v o s , como cla
r i v i d n c i a (faculdade

de ver sem

os rgos da viso), t e l e p a t i a
(transmisso do pensamento de
uma
mente
a
outra),
precognio
(e
retrocogno

(percepo

de

eventos futuros ou passados sem


prvia informao).
"PSI-KAPA"

Fenmenos o b j e t i v o s , ou p s i c o c i -

n e s i a (ao direta da mente so


bre objetos fsicos), que abrange
235

a t e l e c i n e s i a de RICHET e mai s
f e n m e n o s o b j e t i v o s por est e ca
t a l o g a d o s (co m o " r a p s " , m ov i
m e n t o e t r a n s p o r t e de o b j e t o s , le
v i ta o , etc.)
Ao s f e n m e n o s P S I - G A M A o Prof . RHINE de u a d e s i g
nao g e n r i c a de EXT R ASEN SOR Y PERCEPTION ( a b r e v i a
d a m e n t e " E S P " ) , E aos PSI-KAPA d e n o m i n o u " P - K " .
Nas i n v e s t i g a e s m e r e c e r a m p r i o r i d a d e a c l a r i v i d n
cia e a t e l e p a t i a . A p r i m e i r a p asso u por v r i o s anos de
r i g o r o sa s e e x a u s t i v a s p e s q u i s a s , f i c a n d o p r o v a d o , a c i m a
de q u a l q u e r d v i d a , que o se r p ossu i a f a c u l d a d e de per
ceb e r por o u tr a s vias , que no a dos s e n t i d o s f s i c o s , e
que pod e a d qu i r i r c o n h e c i m e n t o s sobr e a m a t r i a por via s
no m a t e r i a i s . Em 1940 o Prof . RHINE d e c l a r o u a c l a r i v i
d n ci a " c i e n t i f i c a m e n t e p r o v a d a " .
A t e l e p a t i a c o n t i n u a so b r i g o r o s a s p e s q u i s a s . A su a
r e a l i d a d e t a m b m est d e m o n s t r a d a , mas n o cur s o das
e x p e r i n c i a s s u r g i r a m d e s d o b r a m e n t o s que , de sd e o
pon
t o d e v i st a c i e n t f i c o , e x i g e m i n v e s t i g a e
s mai s a cu r a d a s .
Por e x e m p l o , f ico u p rov ad o
que a s m e n t e s s e c o m u n i c a m
nu m plano s u p e r i o r a o
d o c o n d i c i o n a m e n t o f s i c o d e es
pao e t e m p o .
A s s i m que de Z a gre b o Dr. M A R C H E S I se
comunicou ,
telepticament e
co m
a
Universidad e
de
DU KE ,
a 4 mi l mi l ha s de d i s t n c i a . E o e x p l o r a d o r polar HUBERT
W IL K I N S se c o m u n i c o u do Polo N or t e co m o p e s q u i s a d o r
t e l e p a t a H AR OL D M . S H E R M A N , e m N e w - Yo r k . A d e s c r i
o d est a l t i m a e x p e r i n c i a co n st a d o livr o " T h o u g h t s
T h r o u g h S p a c e " ( P e n s a m e n t o s A t r a v s d o Espa o) , co m
t r a d u o a r ge n t i n a d e 1944 . Tam b m n a Unio S o v i t i c a
efetuam-s e atualment e i m p o r ta n t e s pesquisa s tel ep ti ca s ,
co m a p a r t i c i p a o de c i e n t i s t a s n o t r i o s .
O u tr o d e s d o b r a m e n t o nas e x p e r i n c i a s t e l e p t i c a s fo
i
o s u r g i m e n t o de f e n m e n o s de " p r e " e " p o s t cognio "
( a d i v i n h a o d e a c o n t e c i m e n t o s
f u t u r o s o u p a s s a d o s se m
informa o
prvia) ,
c o m p r o v a n d o que as
F U N E S PSI,
al m d e no
s o f r e r e m l i m i t a o n o e sp a o , t a m b m no
conhece m
l i m i t a o no t e m p o , o que nos p e r m i t e i m a g i n a r
quo
p r x i m o s p o d e m o s esta r d a r a t i f i ca o pel a C i n c i a dos
don s de a d i v i n h a o e p r o f e c i a .
Qua n t o aos f e n m e n o s PSI-KAPA (ao da m e n t e , po r
m e i o s e x t r a f s i c o s , sobr e o b j e t o s f s i c o s ) ,
a s p e s q u i sa
s

236

comearam na DUKE UNIVERSITY em 1934 (com a utiliza


o de DADOS, em vez de CARTAS ZENER) e os resulta
dos vieram luz em 1943, com a decisiva concluso do
Prof. RHINE: "A mente possui uma fora capaz de agir
sobre a matria; produz sobre o meio fsico efeitos inexplicveis por qualquer fator, ou energia, conhecidos pela
Fsica."
As pesquisas se intensificaram em diversos pases,
j se tendo chegado evidncia de que a ao da mente
pode, entre outras coisas, acelerar o processo de germi
nao e desenvolvimento das plantas. Pergunta-se: "Co
mo pode a fora mental agir sobre o meio fsico?" Para
o Prof. RHINE, por meios extra-fsicos, ainda no conhe
cidos. Para o cientista sovitico VASSILIEV, por meios f
sicos ainda no identificados. interessante aduzir que
vrios dos fenmenos comprovados pela METAPSQUICA
ainda no foram objeto de pesquisa pela PARAPSICOLO
GIA.
E aqui chegamos a um ponto que interessa sobremo
do ao Espiritismo como Cincia: Nas experincias parap
sicologas classificadas como PSI-GAMA e PSI-KAPA, de
pararam-se os pesquisadores com ocasionais fenmenos
identificveis como "avisos de morte" (recente), ou "ma
nifestaes de entidades extracorpreas" (mortes no re
centes). Na DUKE UNIVERSITY as pesquisas dessa cate
goria ficaram a cargo da equipe do Prof. PRATT, e logo se
constatou a impossibilidade de catalog-los no campo de
PSI-GAMA ou PSI-KAPA, pois tanto abrangiam fenmenos
s u b j e t i v o s , como o b j e t i v o s . Foi necessrio, por isso,
criar
para eles uma designao especfica, a de
"FENMENOS PSI-TETA" ("Teta" a 8.a letra do alfabeto
grego, adotada talvez pela analogia com a palavra grega
"THANATOS", que significa "morte"). Fez-se ento a
dupla designao de:
"TETA PSI-GAMA" Para os fenmenos "pura
mente s u b j e t i v o s " (perce
bidos individualmente pelo
sujeito); e
"TETA-PSI-KAPA"
Para os fenmenos objeti
v o s , ou "de efeitos
fsicos"
(como a queda
de um qua dro, a quebra
de
um
vaso,
etc);
tambm os fenme237

nos de escrita direta e voz


direta, inclusive a registra
da em gravadores de som,
e outros que resultam da
"ao da mente sobre a
matria".
Os fenmenos conhecidos como "avisos de morte"
sempre existiram, mas somente com as pesquisas parapsicolgicas modernas ficou cientificamente provada a sua
realidade. A Dra. LOUISE RHINE, esposa e colaboradora
do Prof. RHINE, em seu livro "Canais Ocultos da Mente",
refere alguns desses casos, aduzindo que "em muitos de
les torna-se impossvel qualquer outra explicao alm de
uma presena extrafsica".
Os casos de manifestaes medinicas de mortos,
cuja investigao se vem processando com compreens
vel morosidade, j apresentam aprecivel acervo de dados,
e inmeros livros tm sido publicados sobre o assunto,
tanto nos Estados Unidos como na Europa. Na Carolina
do Norte a PSYCHICAL RESEARCH FOUNDATION tem se
dedicado especificamente a essa rea de investigaes,
notadamente aos casos de "poltergeist" (rudos, queda de
objetos, arrastamento de mveis e outros) e de "haunting''
(apario de fantasmas).
Os fenmenos de escrita direta foram investigados no
sculo passado pelo Prof. FREDERICO ZOLLNER, da Uni
versidade de Leipzig, o qual relatou suas experincias na
obra "Fsica Transcendental", constando algumas delas do
livro "Provas Cientficas da Sobrevivncia", da editora
"Edicel" (1978).
O Prof. RHINE considera a dificuldade de pesquisa
nesse tipo de fenmenos PSI como simples questo de
metodologia, entendendo que, com a adoo de processos
mais aperfeioados, os resultados sero de molde a con
vencer os mais empedernidos incrdulos.
Antes de concluir, ocorre-nos aduzir que em 1975 foi
expressa a definio de uma nova cincia, oriunda da Unio
Sovitica, a que deram o nome de "PSICOTRNICA", e
cujo objetivo seria "estudar as interaes entre organis
mos vivos e sua ambientao interna e externa, bem co
mo o processo energtico envolvido". Portanto suas fina
lidades, sob certos aspectos, confundem-se com as da
238

PAR A P S I C O L O G I A . E com o est a l t i m a j ve m ex p a n d i n


do o seu ca mp o de ao p e s q u i s a de f e n m e n o s que , de
cer t a f o r m a , e s ca p a m ao m b i t o da P S IC OL OG I A , na tu
ral que se co gi t e de novas d e n o m i n a e s mai s a b r a n ge n
te s , co m o o caso da PS I C O B I OF S I C A , p r o p o s t a pelo nos
s o e m i n e n t e p a t r c i o , Dr . H ER N N I G U I M A R E S A N D R A
DE . So d est e as s e g u i n t e s p al avr a s, que t r a n s c r e v e m o
s
d o seu livr o " P a r a p s i c o l o g i a E x p e r i m e n t a l " :
" G r a a s aos e s f o r o s do Dr . J. B. Rhine e seu s
c o l a b o r a d o r e s a P a r a p s i c o l o g i a , a go ra , ocup a um
lugar mai s s l id o na C i n c i a e ve m sendo o b je t o
da p r e o c u p a o de e m i n e n t e s s b i o s . Ela de sco r
tin a h o r i zo n te s t o a m p l o s a o f u t u r o d o c o n h e c i
m e n t o c i e n t f i c o , que l ci t o a d m i t i r venh a o ho
me m a d e s c o b r i r um m u n d o mai s i m p o r t a n t e e
va st o do que pode e sp e r a r - s e co m a e x p l o r a o do
e sp a o c s m i c o . " ( . . . ) . "Tud o indica que in i cia
mo s , co m a P a r a p s i c o l o g i a , a f a b u l o s a Era do Es
p r i t o . " ( Pgs . 20 e 21).
Para os que d e s e j a r e m c o n h e c e r m e l h o r o que a Ci n
ci a te m c o n s e g u i d o a tr a v s d o e s tu d o dos f e n m e n o s pa
r a n o r m a i s , i n d i c a m o s o " T ra t a d o de M e t a p s q u i c a " , do
Prof. CH AR L ES RICHET (Ed . L AKE) , be m co m o o s li vr o
s " O Nov o M u n d o d a M e n t e " , " O A l c a n c e d a M e n t e " e "No

vas F r o n te i r a s d a M e n t e " , d o Dr . JOSEPH BAN K S


RHINE,
" C a n a i s O c u l t o s da M e n t e " , da D r a . LOUISE
RHINE, e tam
b m os dois que s e r v i r a m de base a est a
l i ge ir a r e se n h a : " P a r a p s i c o l o g i a E x p e r i m e n t a l " d o Dr .
H ER N N I G U I M A
RES A N D R A D E (Ed . BoaNova) e " P a r a p s i c o l o g i a Hoj e e
Amanh" , d e
J .
H E R C U L A N O PIRES (Ed . E d i ce l ) . So des
t e ltim o o
s s e g u i n t e s t p i c o s , que nos p e r m i t i m o s tr a n s
cr e v e r
para e n c e r r a r o p r e s e n t e c a p t u l o :
" A M e t a p s q u i c a e a P a r a p s i co l o g i a r e p r e s e n t a m
e sf o r o s c i e n t f i c o s para a e x p l i c a o dos fen
m e n o s e s p r i t a s . L o uv v e i s e s f o r o s , que far o
os h o m e n s de ci n ci a c o m p r e e n d e r e m a ve r d a d
e
d o E s p i r i t i s m o , d a n d o - l h e s um a vis o
mais a mp l a
e mai s bela da vid a u n i v e r s a l . "
(Pg . 200).
" i m p o r t a n t e a s si n a l a r que at a gor a as p e s q u i
sas p a r a p s i c o l g i c a s no p r o v a r a m nada co n tr a o
E s p i r i t i s m o . Pelo c o n t r r i o , elas s t m co nf ir
ma do , pass o a p asso , a D o u t r i n a Esp r i ta em se u
a s p e c t o c i e n t f i c o . " (Pg . 204).
239

O ETERNO ENIGMA

Se vid a te r a gent e a alm a r e ti d


a no c r ce r e do co r p o , de tal sor t e
que a ele f i qu e , a s s i m , se m p r e r e n d i d a ,
ento a vid a no vida , m o r t e .

Se m o r t e o e x i m i r - s e a al ma , do f o r t e
g r i l h o d a car ne , al an do - se e m se g u i d a
para o alto cu , nu m r p id o t r a n s p o r t e ,
ento a m o r t e no m o r t e , v i d a .

Se vid a da alm a a e s c r a v i d o que a h u m i l h a ,


t r e v a que e nv o l v e a e s tr a d a que p a l m i l h a ,
se m o r t e a m u ta o da sua so r t e ,

e a vo l t a sua , l iv re , luz p e r d i d a . ..

Por que esse ape go que se te m vida?


Por que esse med o que se te m da m o r te ?

( N D I O D O PRADO, e m
" M u n d o E s p r i t a " , 1954)

241

XI CONCLUSES

C h e g a n d o a esta s c o n s i d e r a e s f i n a i s , d a m o s por
c o n c l u d a a .n o s s a t a r e f a , na qual o n i c o o b j e t i v o que
nos
i n sp i r o u fo si tua r a po si o d a D o u t r i n a E s p r i t a
e m face dos p r i n c p i o s e s p o s a d o s pela s i gre ja s c r i s t s
reformadas .
No a l i m e n t a m o s o i n tu i t o de p r o s e l i t i s m o , m e s m o
p o r q u e , ao c o n t r r i o dos n o sso s i r m o s e v a n g l i c o s
que s e e m p e n h a m e m c o n q u i s t a r a s al ma s m o v i d o s pel o
nobr e p r o p s i t o de sa lv- las da co n d e n a o e te r n a pa
ra n s to d o s os c a m i n h o s lev a m ao Pai, poi s t e m o s a
fir
m e c o n v i c o d e que , a o i n g r e s s a r n o plan o e s p i r i t u a l ,
nin
gu m ser i n t e r p e l a d o a r e sp e i t o da r e l i gi o
que s e g u i u , o u d o s i s t e m a f i l o s f i c o qu e a d o t o u , ma s
apenas
sobr e
o que fez, o quanto amo u e como
s e r v i u . Por iss o no ti
v e m o s ne m t e m o s a i n te n o de
abalar as cr e n a s de que m que r que se ja , d e so r t e que
a qu e l e s cu j a r e l i gi o o u ideo logia s a t i s f a a c a b a l m e n t e
o s seu s a n se i o s n t i m o s , po
de m p e r m a n e c e r
c a l m a m e n t e n a s i tu a o e m qu e s e en
contram ,
ce r to s d e que n i n g u m ter d e p r e s t a r co n t a s por
queste
s de f , co m o be m o i l u s tr a o Ev an ge lh o em M a t . 25 :
31/46 .
O E s p i r i t i s m o vei o para d i s si p a r as t r e v a s do M a te
r i a l i s m o , por isso s e d i r i g e e s s e n c i a l m e n t e que l e s que
no t m f , be m co m o aos que a n s e i a m po r um a so l u o
r a c i o n a l par a as gr a n d e s i n d a g a e s da e x i s t n c i a . A es
se s ele p r o p o r c i o n a co n so l o e t r a n q i l i d a d e , po r se r o
ni
c o s i s t e m a f i l o s f i c o capaz d e a f u g e n t a r
toda s a s d v i d a s ,
de r e s p o n d e r a tod a s as i n q u i r i e
s e de r e so l v e r sa t i s f a t o r i a m e n t e to d o s o s p r o b l e m a s .
O que t e m o s a l a m e n t a r que p ou co s do s n o s so s ami
go s e v a n g l i c o s o u sa r o p e r l u s t r a r a s p gin a s d e st e mo
de st o t r a b a l h o .
M u i t o s e s p r i t a s p r o v a v e l m e n t e no s
lero,
243

p or qu e este s c o s t u m a m e x a m i n a r tud o co m sen s o c r t i c o ,


se g u i n d o a r e c o m e n d a o de S. Paulo (1. Tess . 5 :21), e at
s e i n t e r e s s a m e m c o n h e c e r a r g u m e n t o s c o n t r r i o s , par a
m e l h o r p o d e r e m r e f u t - l o s . Ma s o s p r o t e s t a n t e s e m ge
ral se e s q u i v a m an l i se de o p i n i e s a l h e i a s , na p e r su a
so de que j est o de poss e da Ver d a d e , o qu e os t o r n a
r e f r a t r i o s a o ex a m e d e q u a l qu e r idia c o n t r r i a . Co m o j
v i m o s , os que p r e t e n d e m p o s su i r a Ver d a d e , i n v a r i a v e l
m e n t e r e s v a l a m para a i n t o l e r n c i a .
No e n t a n t o , e n c o r a j a - n o s a e s p e r a n a de que a l g u m a
s m e n t a l i d a d e s mai s a r e ja d a s , s u p e r a n d o ve l h o s
preconcei
tos , o u s e m f i ta r as novas c l a r i d a d e s
capa ze s de abalar as e s t r u t u r a s c a r c o m i d a s d a o r t o d o x i a
p re t e n s a m e n t e crist .
Dar-nos-emo s
por
satisfeito s
s e
conseguirmo s
a trair
a a ten o de al gu n s
leitore s
para
a
i m p o r t n c i a e se r i e d a
de da D o u t r i n a E s p r i t a , be m
co m o
para
a
fenomenologi a
que lhe serv e de
f u n d a m e n t o . O E s p i r i t i s m o um c a m p o
muit o
va st o de c o n h e c i m e n t o s e aqui
mal
nos d e t i v e m o s
a e x a m i n a r a l gun s dos seu s a s p e c t o s .
q u e l e s qu e d e s e j a r e m a d q u i r i r u m c o n h e c i m e n t o
mai s a p r o f u n d a d o , r e c o m e n d a m o s a s obra s r e l a c i o n a d a
s
n a l t i m a p gin a , co m o
a s que r e p u t a m o s
indispensvei s
para u m bo m c o n h e c i m e n t o d a
D o u t r i n a . Ma s ess a rela
o val e apenas co m o
e x e m p l o ; tod a a b i b l i o g r a f i a esp
rit a da maio r
i m p o r t n c i a e bo m l e m b r a r que , s o m e n t e
no
Br a sil , e n tr e o r i g i n a i s e t r a d u e s , j f o r a m e d i ta d o s
m u i t o s m i l h a r e s d e obra s e m to do s o s g n e r o s l i t e r r i o s ,
s o b r e s s a i n d o o e s t u p e n d o t r a b a l h o do n o tv e l m d i u m mi
neir o F R A N C I S C O C N D I D O X AVI ER , o qual , em mai s de
mei o s cu l o d e i n i n t e r r u p t a a ti v i d a d e co m o p o r ta - v o z d e
e l e v a d a s E n t i d a d e s E s p i r i t u a i s , j p s i c o g r a f o u mai s de 200
obra s em p oe si a e p ro sa , est a a b r a n g e n d o r e l i g i o , cin
cia , f i l o s o f i a , h i s t r i a , r o m a n c e e p r e c e i t o s t i co s , so br e
tud o e n si n o s e v a n g l i c o s .
C om o m e n s a g e m final para o s n o s so s i r m o s , lem
b r a m o s que o "te r C r i s t o no c o r a o " i m p l i c a a grav e res
p o n s a b i l i d a d e de fazer da vid a o e x e m p l o viv o do s ensi
n a m e n t o s que Ele m i n i s t r o u . O Juiz ELIZER R OSA , be m
c o n h e c i d o no Brasil pelas s e n t e n a s h u m a n a s que p ro la t o u , in da ga do sobr e co m o d ev e r i a p r o c e d e r u m ca sal para
a s se g u r a r a f e l i ci d a d e no m a t r i m n i o , r e s p o n d e u : " B a s t a
amar ; amo r d o a o , no di zer j a m a i s "F u l a n o m e u " ,
mas s i m : "Eu so u de F u l a n o " . Pois fo i isso o que Je su
s

244

e n s i n o u , no para vale r s e n tr e c n j u g e s , ma s en tr e to
dos o s h o m e n s : ama r se m l i m i t e s , pe rd oa r e s q u e c e n d o ,
s u p o r t a r i n j u s t i a s (1. Co r . 6:7), e n f i m , c u l t i v a r o e s p r i

to de s o l i d a r i e d a d e . Porque a h u m a n i d a d e tod a te m
que
se r s o l i d r i a , e m b o r a p ou co s h o m e n s j s e t e n h a
m aper
ceb i d o dest a v e r d a d e . C o m o di zia o f i l s o f o
Krisnamurti :
" C a l a - t e , no a m a l d i o e s , os seu s e rr o
s so de to d o s ns ,
p o r qu a n t o
a
humanidad e
constitu i u m todo " .
Foi est a a lio que nos d e i x o u Je su s , e que o C o n so
lador s e e s f o r a por r e av i v a r nos c o r a e s do s h o m e n s .
Ao s que ainda no p o d e m ace i ta r o s p r i n c p i o s e s p r i t a s ,
d i r e m o s co m K A R D E C :
" C h e g a r - l h e s - a vez, qu an d o e s t i v e r e m d o m i n a
dos pela o pi ni o geral e o u v i r e m a m e s m a co is a
i n c e s s a n t e m e n t e r e p e t i d a a o se u d e r r e d o r . A ju l
garo que a c e i t a m v o l u n t a r i a m e n t e , po r i m p u l s o
p r p r i o , a i d ia , e no por p r e s s o de o u t r e m . De
pois , h idia s que so co m o as s e m e n t e s : no
p o d e m g e r m i n a r for a d a e sta o a p r o p r i a d a , ne
m e m t e r r e n o que no ten h a sid o d e a n te m o p re pa
r a d o . " (" O Eva n gel ho Se gun d o o E s p i r i t i s m o " ,
71.
ed . FEB, pg . 366).
E s p e r a m o s que os b o n d o s o s l e i t o r e s nos p e r d o e m a
p r o l i x i d a d e , e o fat o de t e r m o s sid o , em d e t e r m i n a d o s
p o n t o s , u m tan t o r e p e t i t i v o s , isto po r qu e al gun s c o n c e i

to s e c i t a e s nos p a r e c e r a m e n c a i x v e i s sob mai s de


um
a s s u n t o ; al m do que a r e p e ti o ainda nos parec e se
r o melho r s i s t e m a d e m e m o r i z a r co n h e c i m e n t o s novos
.
Qu a n t o f r e q e n t e c i ta o de t e x t o s b b l i c o s , decor
reu d a cer te z a d e que o s n osso s i r m o s , e m g e r a l ,
repe le m tud o o que no e s t i v e r f u n d a m e n t a d o na
B b l i a ; da
a p r e c a u o que t i v e m o s em , s e m p r e qu e
poss v e l ,
cal
ar n ossa s
ra ze s na
E s c r i tu r a
Sa gr ad a .
Qu e Je su s nos

abenoe .

245

SEGUNDO MILNIO

Apa ga - se o m i l n i o . . . a s o m b r a d e b l a t e r a . . .
Vej o a noit e av an a r, do an se i o em que me a gi to
. Gu e r r a e sonh o de paz e s t a d e i a m c o n f l i t o ,
de pol o a polo a dor r e c l a m a em longa e sp e r a .

Explode a t r a n s i o no pice i r r e s t r i t o ,
a c u l tu r a p e r q u i r e , a cr e n a se o b l i t e r a . . .
a f o r m a an ti ga , em lu ta , a gu ar d a a Nov a Era,
r o ga - se t e m p o nov o ao t e m p o a ma r g o e a f l i to
.

A c i v i l i za o a t n i t a , i n se g u r a ,
l em br a um t e s o u r o ao mar que a tr e v a d e s f i g u r a ,
va ga nd o aos t u r b i l h e s d e mar d e s v a i r a d a . . .

E n t r e ta n t o , no m u n d o , nau que e stal a e t r e m e


,
a luz p r o s se g u e e b r i l h a , o C r i st o est no lem
e p r e p a r a n d o na Terra a Nova M a d r u g a d a ! . . .

(Soneto de CIRO COSTA, psicografado por


CHICO XAVIER ao encerrar-se o programa
"PINGA-FOGO" da TV-TUPI, S. Paulo,
na noite de 28-7-71).

247

PRECE

Senhor:
Faze d e mi m u m i n s t r u m e n t o d a tu a PAZ;
ond e haja dio , c o n s e n t e que e u leve A M O R
;
onde haja o f e n sa , que eu leve PER D O ;
ond e haja d i s c r d i a , que eu leve U N I O ;
ond e haja d v i d a , que eu leve a F;
ond e haja e rr o , que eu leve a V E R D A D E ;
ond e haja d e s e sp e r o , que eu leve ESP ER AN A;
onde haja t r i s t e z a , que eu leve A L E G R I A ;
onde haja t r e v a s , que eu leve a LUZ !

O h Mestre :
Faze co m que eu no p r o cu r e tant o
se r co n so l a d o , qua n t o co n so l a r ,
se r c o m p r e e n d i d o , quan t o c o m p r e e n d e r ,
se r a ma do , qua n t o a m a r !

Po r que :
S o m e n t e da nd o , que se r e ce b e
; p e r d o a n d o , que se p e r d o a d o
; e m o r r e n d o , que se r en asce
para a Vida Ete rna !

(Francesco)

248

PRECE DE SO FRANCISCO

Sen ho r, faze d e mi m u m i n s t r u m e n t o
da tua paz! Qu e eu leve amor , v e r d a d e
aond e h ouv e r dio , o f e n s a o u f a l s i d a d e
, e leve l e n i t i v o ao s o f r i m e n t o .

Que e s p e r a n a e a l e gr i a , se m ce ssar,
eu e sp a lh e ond e que r que o mal p e r d u r e !
D iv in o M e s t r e : Faze que eu p r o c u r e
no tant o ser am ad o , qu an t o amar,

ser c o m p r e e n d i d o , qua n t o c o m p r e e n d e r ,
ne m p r o cu r e se r an te s co n so l a d o ,
que t r a n s m i t i r co n so l a o f r a t e r n a !

Pois s d an do , que va m o s r e ce b e r ,
p e r d o a n d o , que s o m o s p e r d o a d o s
e m o r r e n d o , que h e r d a m o s Vid a Ete rna !

249

LIVROS RECOMENDADOS
(Para

um

m e l h o r c o n h e c i m e n t o d a D o u t r i n a Es p r i ta )
CARLO S I M B A S S A H Y
KAR D E C

ALLA N

O Livro dos E s p r i t o s
O Livro dos M d i u n s
O Eva n gel ho Se gun d o o
Espiritism o
O C u e o In fe rn
o A Gnes e

O E s p i r i t i s m o Luz dos
Fatos
A M a r g e m do E s p i r i t i s m o
Re l i gi o
O Que a M o r t e
Eni gm a s da P a r a p s i co l o g i a

O Qu e o E s p i r i t i s m o

J. H E R C U L A N O PIRES

LEON DENIS

Revi so do C r i s t i a n i s m o
Cu r s o D i n m i c o d e
Espiritism o
P a r a p s i c o l o g i a Hoje e
Amanh

Cr i s t ia n i s m o e Espiritism
o
D ep oi s d a M o r t e
No In v i s v e l
O Porqu da Vid a
O P r o b l e m a do Ser, do
D e s t i n o e da Dor
GABRIEL

D EL AN N E

A Evo lu o A n m i c a
O Fenmen o Esp rit
a A Alm a imorta l
A R e e n ca r n a o
O E s p i r i t i s m o Perante a
Cinci a
ERNESTO

GIBIER

O Espiritism o
A n l i s e das Co i sa
s
A . CONA N

DOYLE

H i s t r i a do

Espiritism o

250

MIRAND A

R e e n ca r n a o e
Imortalidad e
Sobrevivnci a e Comuni

c a b i l i d a d e dos
E s p r i to s
A s Marca s d o Crist o
FRANCISC O
XAVIER

CNDID O

BOZZAN O

A n i m i s m o e Espiritism o
M e t a p s q u i c a Human a
Os En i gm a s
da P s i c o m e t r i a
PAU LO

HERMNI O

Obra s p s i c o g r a f a d a s :
Parnaso de l m - T m u l o
( p o e si a s )
N o s s o Lar
O s Mensageiro s
M i s s i o n r i o s da Luz
O b r e i r o s d a Vid a Eterna
N o Mund o Maio r
A o e Reao
Evoluo e m Dois M u n d o s
Paulo e Estevo
O Consolado r
A C a m i n n o da Luz

S-ar putea să vă placă și