Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
SlUIjUTEC
HISPAN
L A TfW.\
WM
kj.
wmmmmwmmmm
mmmmmmmimm
mmmmmmmm
mmmmmmmmmm
GRAMTICA HISPNOLATINA
SE
COS
VENDEN
crino
EN
MADRID
EN
LO*
CASA
DE
A.
JUBERA
GRAMTICA
HUMANO.
PUS. 6DU.
G r a m t i c a h i s p a n o - l a t i n a t-erico-prctiea. Edicin
Teinticnatro. Este libro, escrito con claridad y sencillez, y fundado en los buenos principios de la filosofa del lenguaje, ha
sido adoptado desde su aparicin para la enseanza en casi
todos los establecimientos de la Pennsula y en nuestras posesiones de Ultramar. Un tomo encuadernado en tela. . . .
C u r s o p r c t i c o d.3 l a t i n i d a d Disimi edicin. Esta obra,
acogida con grande aplauso en los establecimientos pblicos
de enseanza, dentro y fuera del reino, comprende trozos selectos y cuidadosamente escogidos de los autores m? puros y
elegantes en prosa y Terso, presentados en una graduacin
oportuna para que los nios vayan pasando insensiblemente
y sin angustia de lo fcil lo difcil, con gran riqueza de comentarios y anotaciones, que forman en conjunto un gran
caudal de doctrina, para la inteligencia de los pasajes oscuros y conocimiento de la ndole del idioma. Un tomo en 4..
encuadernado la holandesa
G r a m t i c a c a s t e l l a n a comparada la latina, para estudiar simultneamente y con fruto los dos idiomas. Dcima
edicin. Un tomito en 4. , holanlesa
E x p o s i c i n g r a m a t i c a l crtica, filosfica y razonada de la
Epstola de Q. Horacio Flacco los Pisones sobre el arte potica, y traduccin de la misma en Terso castellano Un tomito en 4., de 130 pginas, tercera edicin, encuadernado
la holandesa
E l e m e n t o s d e M i t o l o g a , ritos y costumbres de los antiguos romanos, y nociones elemintales de Retrica y Potica
para uso de los cursantes de tercer ao de Latin, cuarta edicin. Un tomito
Curso elemental terico-protico de Retrica y
P o t i c a , sexta edicin, acomodado la ndole de las estudios de la segunda enseanza. Un tomo en 4.", holandesa. .
N u e v o D i c c i o n a r i o l a t i n o - e s p a o l e t i m o l g i c o , acompaado de un Tratado de sinnim >s y seguido de UD Vocabulario espaol-latino. Stima elicin, corregida. Un tomo
grueso efe 1.400 pginas, impresin compacta, ntida, correcta y elegante, tres columnas, encuaiernalo en buena pasta.
G r a m t i c a e l e m e n t a l d e l a L e n g u a c a s t e l l a n a , para
uso de los nios que concurren las escuelas de instruccin
primaria, dispuesta bajo un mtelo foi-l y sencillo.Quinta
edicin, en rstica
F b u l a s m o r a l e 3 , escritas con variedad de metro3.Un tomo en 8.
La misma obra, edicin econmica para las escuelas. En
holandesa
C o l e c c i o n d e p o e s a s o r i g i n a l e s , seguidas de un apndice que contiene la traduccin de los dos primeros libros de
La Eneida, y varias composiciones latinas del maestro Francisco Snchez de las Brozas, vertidas la lengua castellana
en variedad de metros. Un tomo grueso, edicin de lujo,
a rstica
i p i - u i i ,
i n - p i m
7
D. RAIMUNDO DE M I G U E L ,
2
CATEDRTICO
DE RETRICA
POTICA
1.26
Cum utramqne
eceperimus,
4.5
16
V1GS1MA-CAHTA
0,7
onsina
2
'
1885.
1
471
m
AL EXCELENTSIMO EILSTRSIMO SEOR DON FERNANDO ALMEZ,
MINISTRO LE Ht SIDO DE GEACL\ V JUSTICIA,
Es propiedad de su A n t o r , quien parseguir a n t e la ley todo el que la reimprima sin
su licencia. Todos los ejemplares llevan sos
particulares contraseas para distinguirlo
de los furtivos.
A S T 1 U O
C O N S K .1 K. R O
K K A 1,
El A u t o r ,
3iat/une/o
e/e.
J&iyeee/.
FONDO EMETERtO
VAL VERDE Y TEILEZ
M A D R I D , 1885-
01992
PRLOGO.
VIII
P e r o la l e n g u a l a t i n a h t i e m p o q u e est e n desgracia e n t r e
n o s o t r o s - v l o m s t r i s t e v l a m e n t a b l e e s q u e , t a l vez s i n saW o
t a l vez a n i m a d o s d e l a s m s s a n a s i n t e n c i o n e s , p e r o
con m u c h a f a l t a d e p r e v i s i n , c o n t r i b u y e n a su decadencia y
r u i n a m u c h o s d e los q u e p o r n t e r e s p r o p i o y h a ^ p o i n ^
tinto, debieran mostrar mayor empeo en levantarla. roda*
l a s l e n g u a s d e la c u l t a E u r o p a , a s i l a f r a n c e s a c o m o la italian a lo m i s m o la a l e m a n a q u e l a inglesa, c u e n t a n con g r a m t i c a s r a z o n a d a s , c u y o n -rito r e s p e c t i v o a n a d i e l e o c u r r e ^ a d u a r p o r el m a v o r m e n o r n m e r o d e p a g i n a s q u e c o n t i e n e n ,
s i n o p o r lo a c e r t a d o d e s u p l a n , p o r e l b u e n o r d e n y d i s p o s i
c i o n d l a d o c t r i n a . M a s al t r a t a r s e d e l l a t n p o n e n m u c h o s
el g r i t o e n el c i e l o , c o m o d i c e n , s i p o r v e n t u r a e x c e d e l a o b r a
d e m e d i a d o c e n a d e p l i e g o s . C o m o si el i d i o m a d e
irgilio
fuera m n o s difcil exigiera m e n o s explicaciones q u e e d e
M i l t o n e l d. F e n e l o n el d e P e t r a r c a ! | C o m o si e n u n a l e n g u a v i v a n o f u e r a m s f c i l s u p l i r c i e r t o s p o r m e n o r e s t a l vez
indispensables en u n a lengua m u e r t a ! Estos gramticos en
m i n i a t u r a q u i s i e r a n e s t u d i a r sin d u d a sobre u n c u a d r o sinptico l a i r r e g u l a r v c o m p l i c a d a l e n g u a d e L a c i o . B i e n o m a l ,
e s t u d i a r o n ellos por c o m p e n d i o s a b r e v i a d o s , y p o r a b r e v i a d o s c o m p e n d i o s e s p r e c i s o q u e e s t u d i e n los d e m s . C i e r t o q u e
tales m i n s c u l a s sinopsis son m u y c o m o d a s , a u n q u e n a d a
enseen. T i e n e n , p o r e j e m p l o , u n a S i n t a x i s q u e no es Sint a x i s v q u e l e d a v r e l e d a , n o n o s p r e s a n i el m a s l i g e r o
a u x i l i p a r a conocer y saborear, con g r a n d s i m a v e n t a j a p a r a
e l e s t u d i o d e l i d i o m a p a t r i o , Las b e l l e z a s d e l a c l s i c a a n t i gedad. Mas no i m p o r t a : as a p r e n d i e r o n , dicen, m u c h o s d e
n u e s t r o s m a v o r c s . C o m o si l o s q u e a l g o v a l i e r o n e n t r e ellos
h u b i e r a n alcanzado su saber en esas compilaciones desconc e r t a d a s i n d i g e s t a s ! V e d el n c o r a d e s a l v a c i n a q u e s e
acogen c u a n d o se e n c u e n t r a n a p u r a d o s los a c r r i m o s p a r t i d a rios d e la r u t i n a :
, . ,
,
Quidquid
prcecipies ( e x c l a m a n c o n t o d a la f u e r z a d e s s
p u l m o n e s ) , esto brevis
.
.
P o b r e H o r a c i o ! C o m o s i e l p o e t a h u b i e r a q u e r i d o signific a r l o q u e e l l o s p r e t e n d e n c o n ese t a n i m p o r t a n t e c o m o m a l
entendido y manoseado precepto!
Y es t a l l a f u e r z a d e l h b i t o , y t a n t a l a o b c e c a c i n e n este
p u n t o q u e u n f a m o s o crtico espaol d e los p r e s e n t e s tiempo* cuvo gran talento y asombrosa erudicin envidiamos;
q u e cita m i l l a r e s los a u t o r e s , e x t r a n j e r o s y nacionales, an-
IX
t i g u o s y m o d e r n o s ; q u e c o n o c e r a d i c a l m e n t e mucha.- l e n g u a s ,
cuando nosotros, en fuerza de i m p r o b o trabajo, apnas hemos
c o n s e g u i d o a v a n z a r u n p o c o e n u n a ; q u e d e c i d e ex catkedra
d e la m a y o r m e n o r Ixmdad d e t o d a clase d e obras con u n a
seguridad y a p l o m o , con u n c m u l o de datos tan inmenso,
q u e slo p a r a a d q u i r i r l o s h u b i r a m o s n e c e s i t a d o n o s o t r o s cons a g r a r la l e c t u r a c u a n t o l l e v a m o s d e v i d a d e s d e q u e t e n e m o s
uso d e r a z n : e s t e , p u e s , i n c o m p a r a b l e c r i t i c o , c u y a s s b i a s
decisiones a c a t a m o s , sin comprenderlas por desgracia nuestra . se l a m e n t a d e q u e u n a G r a m t i c a l a t i n a s e a p r o x i m e
220 p g i n a s , y cita c o m o m o d e l o de obras e l e m e n t a l e s en
e s t a p a r t e l a c o m p u e s t a p o r Burnouf a l l e n d e l o s P i r i n e o s . L j o s , m u y ljos d e nosotros la idea de p o n e r e n d u d a el inc u e s t i o n a b l e m r i t o d e l d o c t s i m o h u m a n i s t a francs, q u i e n
t a n t o t e n e m o s pie a g r a d e c e r . c u y a s s b i a s o b s e r v a c i o n e s t a n t o
nos h a n ilustrado en m s d e u n a cuestin, y d e cuyas doctri
a s m s d e u n a vez n o s h e m o s a p r o v e c h a d o e n e l c u r s o d e
n u e s t r o s e s t u d i o s y e n b e n e f i c i o a e la e s t u d i o s a , j u v e n t u d
q u i e n c o n s a g r a m o s n u e s t r a s t a r e a s . P e r o b u e n o es q u e s e p a n
a q u e l l o s d e n u e s t r o s l e c t o r e s q u e 110 h a y a n v i s t o la c i t a d a
o b r a , q u e s l o e n el d e s e n v o l v i m i e n t o d e l a s d o s p r i m e r a s
>artes d e l a G r a m t i c a o c u p a el c l e b r e e s c r i t o r 3 5 0 p g i n a s ,
a r t o m s c o m p a c t a s y n u t r i d a s q u e l a s p r e s e n t e s , a u n q u e la
c o n j u g a c i n l a t i n a 110 l l e v a l a c o r r e s p o n d e n c i a f r a n c e s a , l o
cual economiza u n crecido n m e r o d e folios. Y c i e r t a m e n t e
n o se a s u s t la c u l t s i m a U n i v e r s i d a d d e P a r s c o n los 2 2
p l i e g o s d e l a o b r a m e n c i o n a d a , c u a n d o la a d o p t p o r t e x t o
e n sus n u m e r o s a s clases con t a n t a aceptacin y aplauso. No,
p a r t i d a r i o s d e l a r u t i n a , n o : e l m a l 110 e s t d o n d e v o s o t r o s
p r e t e n d e i s ; e l m a l e s t e n o t r a p a r t e , y f e q u e n o s e necesita ser m u y lince p a r a conocerle ni m u c h a fuerza d e v o l u n t a d
para remediarle, Pero d e j e m o s y a esto, y p a s e m o s d a r c u e n t a
del plan de nuestra obrita.
D e b i e n d o c u l t i v a r la vez l o s a l u m n o s la l e n g u a p a t r i a y
la l a t i n a , e n e l d e s e n v o l v i m i e n t o d e l a s m a t e r i a s s e g u i m o s
f r e c u e n t e m e n t e el e s t u d i o c o m p a r a t i v o d e los dos idiomas,
c o m o a c o n s e j a Q u i n t i l i a n o , y c o m o est p r e v e n i d o p o r dif e r e n t e s I n s t r u c c i o n e s y u n p o r los m i s m o s p r o g r a m a s oficiales.
S e h a s i m p l i f i c a d o t o d o l o p o s i b l e el t r a t a d o d e l a s d e c l i n a ciones. poniendo continuacin de cada modelo aquellao b s e r v a c i o n e s g e n e r a l e s i n d i s p e n s a b l e s p a r a q u e el d i s c p u l o
las r e s p e c t i v a s r e g l a s u n c o m o c o m p e n d i o d e l a s m a t e r i a
c o n t e n i d a s e n c a d a p r r a f o , lo c u a l es u n a u x i l i a r m u y p o d e
roso p a r a l o g r a r m a y o r fijeza d e p a r t e d e l o s a l u m n o s . S e h a n
escogido c u i d a d o s a m e n t e e j e m p l o s d e b u e n g u s t o , t o m a d o s
d e Cicern y otros escritores d e l a poca clsica, p a r a c o m p r o
bar las observaciones del texto, t e n i e n d o a d e m a s la v e n t a j a
d e e n v o l v e r los m s d e e l l o s 1111 p e n s a m i e n t o m x i m a m o ral , q u e a l p r o p i o t i e m p o q u e s i r v e p a r a i l u s t r a r la r a z n d e
los n i o s , p u e d a i n s e n s i b l e m e n t e ir f o r m a n d o t a m b i n s u
corazon.
E11 l a P r o s o d i a y O r t o g r a f a s e h a p r o c e d i d o c o n l a m i s m a
c l a r i d a d y sencillez, a d o p t a n d o s i e m p r e el estilo y el l e n g u a j e
i n s a c o m o d a d o s la i n t e l i g e n c i a d e l o s n i o s .
Al fin d e l a G r a m t i c a s e h a d i s p u e s t o u n t r a t a d o interes a n t e q u e l l e v a p o r t t u l o EJERCICIOS PRCTICOS. E n l s e h a n
c o l o c a d o p o r s u o r d e n d i f e r e n t e s T a b l a s , q u e t i e n e n p o r obj e t o a l i g e r a r los t r a b a j o s d e p r o f e s o r e s y a l u m n o s , y h a c e r
m s f r u c t u o s o s l o s e s f u e r z o s d e los u n o s y" d e los o t r o s . S e h a n
h e c h o e n estos c u a d r o s todas las c o m b i n a c i o n e s necesarias a
fin d e q u e los d i s c p u l o s p u e d a n m u y p o c a c o s t a p e r f e c c i o
n a r s e , e n t r e o t r a s c o s a s , e n la d e c l i n a c i n y c o n j u g a c i n y
e n el c o n o c i m i e n t o d e t o d a c l a s e d e o r a c i o n e s , d e s d e l a s d e
v e r b o s u s t a n t i v o h a s t a l a s d e i n f i n i t i v o i n c l u s i v e , p a r a 1 c u a l
s e h a n g r a d u a d o c o n v e n i e n t e m e n t e los t e m a s o p o r t u n o s , p u
n i e n d o a l p i d e los e j e m p l o s c a s t e l l a n o s l a c o r r e s p o n d e n c i a
d e l a s v o c e s l a t i n a s , p a r a q u e los n i o s p u e d a n p r e s e n t a r s e
e n s u s c l a s e s c o n l a d e b i d a p r e p a r a c i n , s i n n e c e s i d a d d e ten e r q u e c o n s u l t a r u n d i c c i o n a r i o q u e n o s a b e n m a n e j a r , lo
m n o s e n los p r i m e r o s m e s e s .
A l final d e e s t o s EJERCICIOS s e h a a a d i d o u n t r a t a d i t o c o n
el t t u l o d e : Apndice la Sintxis
Observaciones de
Sintxis
superior, destinadas los alumnos aprovechados que deseen conocer
jondo la lengua latina. O c i o s o e s a d v e r t i r q u e e s t e i m p o r t a n t e
t r a t a d o se reserva p a r a a q u e l l o s j v e n e s q u e p o r s u s especiales
d o t e s d e a p l i c a c i n , d e t a l e n t o d e a m b a s cosas p u e d a n , a
juicio del profesor, a d q u i r i r ciertos pormenores y delicadeza*
q u e 110 e s d a d o a l c a n z a r l a g e n e r a l i d a d . T a b i e n h e m o s
a a d i d o p o r c o n c l u s i n u n b r e v e Compendio del Arte
mtrica.
n a r a q u e p u e d a n i n i c i a r s e e n los f u n d a m e n t o s d e l a p o t i c a
latina.
L a t i e r n a e d a d e s q u i v a las abstracciones m i r n d o l a s c o m u
s u p e r i o r e s s u s f u e r z a s . L a s r e g l a s i n c o n d u c e n t e s , los p r e -
s T S s S 2 s a 5
p i les p a r e c i e r a m t n n e a d o y *
^
g u i a d o s i e m p r e m i p l u m a e n el o r n e n
INTRODUCCION.
de un
y
D r a m t i c a latina es el arte de b a i l a r y escribir el latin con
propiedad y correccin.
Cuatro cosas son indispensables para llegar poseer un
idioma cualquiera: conocer las palabras, signos orales de las ideas;
saberlas unir y encadenar p a r a formar proposiciones; saberlas
pronunciar; saberlas escribir.
Cuatro son de consiguiente las partes de la Gramtica: Analoga, Sintaxis,
Prosodia y
Ortografa.
PRONUNCIACION L A T I N A (1).
Nos es absolutamente desconocida la pronunciacin de los
antiguos romanos cuando el latin era una lengua viva, y solo
sabemos que tenia mucho de acompasada y armoniosa. P o r eso
cada nacin se conforma con su dialecto particular en la manera
de pronunciarle. Los espaoles seguimos por nuestra parte las
reglas establecidas para la pronunciacin del castellano, salvas
algunas excepciones que procurarmos exponer con claridad,
fundndonos en el uso constante y uniforme de los buenos humanistas.
ALFABETO
LATINO.
s T S s S 2 s a 5
p i les p a r e c i e r a m t n n e a d o y *
^
g u i a d o s i e m p r e m i p l u m a e n el o r n e n
INTRODUCCION.
de un
y
D r a m t i c a latina es el arte de b a i l a r y escribir el latin con
propiedad y correccin.
Cuatro cosas son indispensables para llegar poseer un
idioma cualquiera: conocer las palabras, signos orales de las ideas;
saberlas unir y encadenar p a r a formar proposiciones; saberlas
pronunciar; saberlas escribir.
Cuatro son de consiguiente las partes de la Gramtica: Analoga, Sintaxis,
Prosodia y
Ortografa.
PRONUNCIACION L A T I N A (1).
Nos es absolutamente desconocida la pronunciacin de los
antiguos romanos cuando el latin era una lengua viva, y solo
sabemos que tenia mucho de acompasada y armoniosa. P o r eso
cada nacin se conforma con su dialecto particular en la manera
de pronunciarle. Los espaoles seguimos por nuestra parte las
reglas establecidas para la pronunciacin del castellano, salvas
algunas excepciones que procurarmos exponer con claridad,
fundndonos en el uso constante y uniforme de los buenos humanistas.
ALFABETO
LATINO.
PEONCNCIACION
PR0NCXCIACI0X
LATINA.
LATINA.
ge
U a
DIPTONGOS.
Llmase diptongo el sonido de ^
c ^ e n i m ^ v a S e s '
F,a latin se conocen seis diptongos: t r e s fijos y t r e s variables.
Tos tres diptongos fijos son: de e, como musa-, de a, como a /' o
c o
omo ccelum. Llamo fijos estos diptongos porque
d o n d e q u i e r a que se encuentren reunidas las dos vocales que los
forman se pronuncian en un solo tiempo (t).
Los t r e s no fijos variables son: de ew, como e u - r . ; d e ,
como Z i ^ l i, como 7 , / Llmanse variables, porque muchas vecon separacin las vocales de: que> se c o m p o n Eu no forma diptongo en las dicciones l a m a s dechnables
donde no es fija la , , como De- De-i. Ex s o l o l e f o m a e n ^
ejemplo que se ha puesto, en que-is por qm-bus, y en algunas
contracciones de que usan los poetas, como dc.n-de
de y
Fuera de estos casos se pronuncian separadamente las vocales,
CONSONANTES.
ch.
La c seguida de h se pronuncia con sonido fuerte como la g
castellana; asi chirurgus su^na
quirurgus.
iL a j se pronuncia como el ya, ye castellano: janua,
suena yanua,
yeyunium.
jejunium
11.
Las II latinas no se pronuncian como la 77 castellana, sino con
sonido suave y separndolas, porque son dos l e t r a s : as Ule se
pronuncia il-le.
bb, dd, fT, etc.
Siempre que se encuentren duplicadas las consonantes como
en las voces addr, aSinitas,
aggredior,
commendo,
innitor,
oppdno, ansideo, attribuo, se pronunciarn las dos, pero con facilidad y sin violencia. Las cc y rr suenan lo mismo que en castellano, como en accedo,
corripio.
m, n.
La m final se pronuncia plegando los lbios, y la n separndolos, como musam,
crimen.
C m
La3~ vocales'ui hacen igtongo en la interjeccin MI y algunas veces en huic y c u con sus compuestos, como hmc-cine, cuxnu J - T a m b i e n le forman alguna rara vez la yi, como Harpyr-a.
9
E n odos los diptongos suenan las dos vocales, menos e n j
donde solo suena la
pero si sobre ella se encuentra la n o U
te la diresis, queda deshecho el digtongo, y resultan por conse
cuencia dos silabas, como en a-er, po-e-ta.
Llmase triptongo la unin de t r e s vocales formando una s o k
silaba, como en las palabras castellanas a - ^ - r . - ^ a i s
a ^ - c ' ^
E n latin no se conocen los triptongos, porque si a l g u n a v e z se
encuentran r e u n i d a , t r e s vocales, se pronuncian con separacin,
como o-ct--t, me-ri-di--i.
(1) L a
c o m b i n a c i n o . deja d .
L a c n a l e . eaA p e r d i d a U de l a p r e p o i i o l o n .
Ph.
L a p seguida de h tiene sonido de / : as philosopha
se ponuncia como ftlosfia.
E s t a combinacin solo se encuentra en
dicciones greco-latinas y en algunos nombres * h e b r e o s , como
Joseph (1).
qu.
No se proQQDcift 1& u despues de ^ en las combinaciones
ffu, como en querimonia,
quivis; pero deber sonar cuando siga
diptongo, como en guaro,
quesvis.
3.
Cuando la s inicial est seguida de otra consonante se pro(1) A n t i g u a m e n t e i e e s c r i b a n tambin a i g n n a a Toces castellanas con l a ph,
i s a h a aldo a u a t i t o i d a p o t l a / en la m o d e m o r t o g r a f a .
und.
con rapidez
uium, schola,
tocado
ligera-
la
en
smaragdus.
i.
ANALOGA.
pronunciarse ama,
plaudiz.
BE
fc.Y.
la / : asi distingairmos bibire x.
(beber) de * (vivir).
segn*
Advertencias
para
la buena
pronunciacin.
%T
1J
E s
brevc
e
CAPITULO TRIMERO.
Del
nombre.
<, 7n
como
,_
u
n 0 1
fi
"" "'
u n d . con rapidez t o c a d o
uium, schola,
l i g t e
en i
smaragdus.
i.
ANALOGA.
rn
pronunciarse ama,
la f : asi
Be
plaudiz.
- fer s a n t
distinguiremos M U f f (beber) de vtvae (vivir).
e al
CAPITULO P R I M E R O .
x.
segn*
Advertencias
para
la buena
pronunciacin.
%T
1J
E s
brevc
e
Del
nombre.
" "'"
aibldo
( U
(la b l a n c u r a ) .
, u a , i , (suave), ,uav<a,
gramaticales
del
nombre.
(Pedro),
2 o Los de reinos, provincias y pueblos, como: Gcnnania (Alemania), BceRca (Andaluca), Mattum
(Madrid) (1).
3 o Los de rios y montes, como: Iber (el ELro), Apennlnus
(el
Apenino) (2).
4 o Los de artes y ciencias, como: pictra (la P i n t u r a ) , lgica
(la Lgica) (3).
5 o Los de metales y edades, como: argentum (la plata), senectua
(la vejez).
t0 Finalmente, carecen de plural algunos otros que denotan
cantidad peso, juntamente con los que son nicos en su especie (4).
P o r el contrario, en las dos lenguas hay nombres que carecen
del nmero singular: en latn como insidioe (las asechanzas), cancclli (las celosas); en castellano como se advierte en las voces
tinieblas, exiguias, maitines y otras. Vase la I A B L A KM. 15 de
los Ejercicios prcticos.
Gnero.
Entendemos por gnero en los nombres la calificacin que de
ellos hacemos segn el sexo que pertenecen. Los gneros en
latin son t r e s : masculino, fmenino
y neutro. No habiendo en la
naturaleza ms que dos sexos, tampoco debera haber ms que
dos gneros (5); pero el caprichoso uso ha extendido la designacin del sexo aun los nombres de seres qui ni le tienen ui
pueden tenerle.
Declinacin.
Llmase declinacin la variedad de formas 6 terminaciones
<jue admite el nombre para expresar con ellas diferentes relaciones. E s t a s terminaciones entre los gramticos se llaman casos, y
(1) Dcimo*, l i n embargo, Ias Amrrcas. U r i n a de las Espalias, Itu das Sicilias,
indias, etc., cuyo plurales e s l a admitidos p o r el u s o .
(2) E n ambas l e n g u a s se p l u r a n i a n Alpes, l o s A l p e s (sin singular), P y r t n m i ,
los P i r i n e o s .
(3) Decimos e n p l u r a l (sin s i n g u l a r ) las Vattmn ieat.
() Si a l g u n a rex ie e n c u e n t r a n en p l u r a ' u n o s de estos n o m b r e s es p o r que se h a b l a en s e n t i d o figurado, p o " i u se toma la p a l a b r a en o t r a acepcin,
c o m o pinturas p o r las tablas ' K i i w , p i n t a d o s ; lgicas p o r l o s diversos libro*
que t r a t a n de esta ciencia
,nts p o r las i m p e r t i n e n c i a s d l o s a n c i a n o * ,
g.:
tn Italia hay ezciU", p i n t a r a * . Se t u * esculo yocas lgica*. j Ahura n>t tten
A/G""-'
. . . .
j i
seala la persona agente 6 recipiente de la
designa una relacin de propiedad, posesion 6
pertenencia.
E l dativo denota fin, dao 6 provecho.
E l acusativo seala el objeto en quien recae la accin del
V<?rb
latiras.
MODELO DE LA P H I M E B A
diptongo, como
la musa.
Nmero singnlar.
Nmero plorai.
Nominativo
Genitivo
Dativo
Acusativo
Vocativo
Ablativo
Musa.
Nominativo
Mus-a.
Mus-a.
Genitivo
Mus-rum.
Mus-a.
Dativo
Mus-is.
Mus-am. Acusativo
Mus-as.
Mus-a.
Vocativo
Mus-a.
Mus-a.
Ablativo
Mus-is (1).
Obsrvese que en ambos nmeros es igual el vocativo al
nominativo, y el ablativo plural al dativo: lo mismo sucede por
regla general en todas las dems declinaciones.
Los nombres de la primera no pueden ser sino masculinos
femeninos: todos ellos se declinan como el modelo que antecede (2).
MODELO DE LA 8EOKDA
- Dominus,
DECLINACION.
el seor.
Singular.
Nom
Gen
Dat
Acus
Voc
Abl
Plural.
Dombius.
Domxn-i.
Domxn-o.
Domin-um.
Domin-e.
Domin-o.
Nom
Domn-i.
Gen
Domin-6rum.
Dat
Domxn-is.
Acus
Domin-os.
Voc
Domxn-i.
Abl
Domxn-is.
Los nombres do la segunda declinacin pueden ser masculinos, femeninos neutros. Los masculinos y femeninos se declinan como el modelo que antecede. Los neutros tienen el acusativo
i,,
t, como doninus,
domxni.
ts, como sermo, sermnxs.
us, como sensus, sensiis.
ei y el nominativo en es, como dies,
Musa,
DECLINACION.
dii.
dem 4
1 '
rlJndoseW.T.n
n.
V "
'
1 memori.
n m
"
} '
"
""i proccdeD,f':
1 t e r m i n a c i n d-.l geniJ ^ ' e s e , p u e s , 1 t e r m i n a c i n A l a radica!,
Tlriar
, n p
"
n0
b"
fin
de
e n
1 P r i m e r a d e e t l M a f a n , . i r l 0 i
"""cicios
MACHOOS,
" c e r n i e n t e , A la d e c l i n a e l o n , en
f i c i l m e n t e l o s a l a m n o s sin c e c c s i d a d d e dar t o r m e n t o
11
v Tocatiro igual su nominativo, y en plural han de acabar en a
precisamente los tres casos. P o r ejemplo: templum (el templo) que
es neutro, h a r el acusativo y vocativo tambin templum; y estos
tres casos en plural sern templa.
E n todo lo dems se varan
como el modelo.
Los que acaban el nominativo en us forman el vocativo en e.
como se notar en el modelo mismo. Los propios que acaban en
rus, le forman en t , como nom. Antonius
(Antonio), vocativo Antni. L a misma propiedad tienen los dos apelativos filius (el hijo)
y genius (el genio).
Deus (Dios), agnus (el cordero) y chorus (la danza), hacen el
voc. como el nom.. pesar de que acaban en us (1).
MODELO D E
LA TERCERA
Sermo,
DECLINACION.
la pltica.
Plural.
Singular.
Nom.
Gen.
Dat.
Acus
Voc.
Abl.
Sermo.
Sermn-is.
Sermn-i.
Sermn-em.
Sermo.
Sirmn-e.
Nom
Gen
Dat
Acus
Yoc
Abl
Sermon-ts.
Sermn-um.
Sermon-ibus.
Sermn-es.
Sermn-es.
Sermon-ibus.
(1) E j e r c t e s e l o s n i o s en v a r i a r n o m b r e s
EIBBCICIOS PRCTICOS, t a b l a NJM. 2.
( ! ) E j e r c t e s e & l o s n i o s en v a r i a r
EJSBCICIOS PEOTICOS, t a b l a n m . 3 .
nombres
de la segunda
declinacin.
de la tercera
declinacin.
MODELO D E LA CUARTA
Sensus,
DECLINACION.
el sentido
Singular.
Plural.
Nom
Sens-us. Nom
Sens-tis.
Sens-uum.
Gen.
Sens-s. Gen
Dat
Sens-ui. Dat
Stns-ibus.
Aous
Sens-um. Acus
Sens-us.
Yoc.
Sens-us. Voc
Sens-us.
Abl
Sens-u.
Abl
Sens-bus.
Los nombres de la cuarta declinacin pueden ser masculinos,
femeninos neutros. Los masculinos y femeninos se declinan
como el modelo que antecede. Los neutros terminan en , y son
indeclinables en singular. En el plural forman en a el nominativo,
acusativo y vocativo, siguiendo en lo dems al modelo.
Acus, la a g u j a , ttreus, el arco, artus (plural), los miembros,
lacus, el lago, partus,
el p a r t o , quercus, la encina, specus, la
gruta, y tribus, la t r i b u , forman el dativo y ablativo plural en
ubus en vez de ibus.
l'ortus, el puerto, y quastus,
el lucro, le
forman en ibus ubus (1).
MODELO D E LA Q U I N T A
Bies,
DECLINACION.
el dia.
Singular.
Plural
Bies.
Bi-i.
Bi-ei.
Dies.
Gen
Bi-crum.
Dat
Bi-ebus.
Bi-es.
Acus.
. . .
Bi-es.
Voc
Bi-es.
Voc
Bi-ebus.
Bi-e.
Abl
Abl
Los nombres de la quinta declinacin no pueden ser sino
masculinos 6 femeninos, y todos se varan como el modelo que
antecede; advirtiendo que solo este y el sustantivo res, rei (la
cosa), tieueu usado el genitivo, dativo y ablativo plural de que
carecen los dems (2).
Gen
Dat
(1) E j e r c t e s e 4 los n i o s en
KJHCICIOS PRCTICOS, t a b l a n m .
('.') E j e r c t e s e i los n i o s eu
b z & c i o i o g PULCIICOS, t a b l a u u i .
variar nombres
4.
variar nombres
i.
de la
cuarta
declinacin.
de la quinta
declinacin,
ANALOGA.
13
Jupiter
CCADBO SINPTICO DE LAS CINCO
Numero
Nom.
Gen.
Dat.
Acns.
Voc.
Abl.
Nom.
Gen.
Dat.
Acns.
Voc.
Abl.
DECLINACIONES.
singular.
Ia
2a
3a
4a
5a
a
je
am
a
us
i
0
um
e
0
ns
S
ui
um
us
Q
es
ei
fi
em'
es
e
Nmero
plural
i
rnm
is
os
i
is
es
um
Ibus
es
es
Ibus
US
es
rum
bus
es
es
5bus
arum
is
as
m
is
is
i
em
u um
Ibus
US
us
Ibus
Singular.
Domus.
Doms Domi.
Domui Domo.*
Dornum.
Domus.
Domu* Domo.
Yis (la
N.
0.
D.
Ac.
Y.
Ab.
Singular.
Yis.
Yis.
Yi.
Yim.
Yis.
Yi.
Singular.
N.
G.
D.
Ac.
V.
Ab.
Jupiter.
Jovis.
Jovi.
Jovem.
Jupiter.
Jove.
de los diminutivos
latinos.
masculinos
ella, ellus,
culter (cucanistellum
IBBEGCLABES.
fuerza).
PluraL
Plural.
N. Domus.
N. Vires.
G. Domuum Domrum. G. Viriiun.
D. Domlbus.
D. Viribus.
Ac. Domus Domos.
Ac. Vires.
V. Domus.
V. Vires.
Ab. Domlbus.
Ab. Viribus.
(Jupiter).
Jesus
(Jesus).
Singular.
N. Jesus.
G. Jesu.
D. Jesu.
Ac. Jesum.
Y. Jesu.
Ab. Jesu.
(Carece de f r
'.il)
Esto es lo ms comn; pero tngase presente que hay muchas excepciones, las cuales casi e3 imposible sujetar reglas
fijas. As de ascia vemos formado acisclus, de infans
infatitlus,
de filius fililus, de canis catellus,
catella y cancula, de caima
cannla, etc. Habiendo, pues, tantas irregularidades en la formacion de los diminutivos latinos, debermos aprenderlas principalmente en las obras mismas de los clsicos.
(1) U n i c a m e n t e CD l o i poeta* crnicos se h a l l a d&siguando r e l a c i n de p r o SuecAd 6 p e r t e n e n c i a c o m o o t r o s genitivu*.
UNIVERSIDAD Df W I M LEON
Bltl.olecd Valverde y Teilez
>
Reglas
de
termin^ion.
Y es verbal, es
femenino:
Siguen el mismo camino
Los acabados en go,
Caro, talio y los en do;
P e r o es masculino cudo
Con ordo, con cardo y d o ,
Barpgo y ligo: ms, no (1).
V. Los en c, t y l son t
Neutros por ley general;
Siguen mugil, sol y sal
El gnero del varn:
Tambin los en an, in, on,
Se bailan siempre masculinos
E n los autores latinos;
P e r o por ma excepcin
Sindon, icn y alcin son
Con aedon femeninos (2).
VI. Neutros se hallan los en tn\
Aunque es masculino
pectcn,
Y adems altgcn, pen,
Bymen, liciten, lien, ren:
Son masculinos
tambin
Los en er, menos cadver
Que es neutro con ver,
papver,
Siler, lser, iter,
tuler,
Piper, oicer, verber y ubcr\
Pero es femenino laver (3).
(1)
K U 6 0 & esta r e g l a :
I o q u o s o n masculinoJ
l o s n o m b r e s t e r m i n a d o s o n o,
c o m o turbo,
I R I S , el t o r b o l l i n o : 2 o q u e son femeninos
los v e r b a l e s en 10, c o m o
Iberio, o M t , la l e c c i n : 3 o q u e t a m b i n son femeninos
caro, carnis, l a c a r n e , y
tulio, jnis, la p e n a dol t a l i o n , a u n q u e no es v e r b a l :
q u e son i g u a l m e n t e feas
mnos l o s a c a b a d o s en to y yo, c o m o dulcido,
inis, la d u l z u r a , ortgo , inis,
o r i g e n ; e x c e p t u a n d o p o r m a s c u l i n o s cudo, ordo, cardo, udo, h arpia o y ligo.
G E N E B O DE LOS
NOMBRES.
ONEHO DE LOS NOMBRES.
lebes,
!9
E n s e a esta re^-la:
I a q u e . o n neutros
l o . a c a b a d o , en us de la
tercer*
eI c u
" " ' " " ' > < > " c o s t a d o
exceptuando
l f m a l Z ^ T r , '"S""'
Ia liebre
41
mZcZ.
, ^
"'mbrc'
> y
" ' o n : " que . o n
cum| uc to3
d8
uanili i ' '
hodos. el p i , orno tripus, el t r p o d e ; c V o ,
0
S
o
ffi.'"^?1"""I-'
l o
. n u j quo h a c e n el
frUUJ
d
e lr C D i i 0
alud
'
"'
0
*tis, como sal*,, tis, la
l o
' g c o - l a t l n o . , ora t e r m i n e n en
c o m o
"Ologus 6 prolo-jo,, i, el
excepcin
lo. terminado.
u
n
t u d 0 l d e c i i con
wdo.
T & ^ s e i ^ J * ^
(3) En.eua e.t regla: 1 q a e , o n / e m t n i n o ,
'
Jo, lermln4do,
*
,
{(m ec%J(>_
dep8, la enjundia.
Ales, itis, el ave.
Anguis, la culebra.
BarMtos, , el laud.
Biblus, el junco marino.
Calx, el calcaal (1).
Canlis, la canal.
Cinis, eris, la ceniza.
Clunis, la nalga.
Cortex, ids, la corteza.
Dama, el gamo.
Dies, el dia (2i.
GYossus, el higo sin madurar.
Imbrex, ids, h teja.
Advertendas
INCIEBTO
DDDOSO.
generales.
A P N D I C E .
NOMBBES DE GNEBO
Lynx, el lince.
Obex, ids, el bice obstculo.
Palumbes, la paloma torcaz.
Penus, penus, , la provision
de comida.
Pumex, ids, la piedra pmez.
Rubus, la zarza.
Saudix, ids, albayalde de color
rojo.
Sandonyx,
ychis, la sardnica,
piedra preciosa.
Scrobs, el hoyo.
Talpa, el topo.
Varix, tais, la vena hinchada.
general t o d o .
CAPITULO
Del
Sbt;r r
t e x t o d e s d e eibtx
hasta la conclusion
w
r
r
r e r o l t O D . q n e es m a s c u l i n o ; lolox,
Srifcsr=ar
matculitoS,
c o m o juicunx.
deeunx,
vou,labos
la l a n a " " i
etc.
t e r m i n a d o , e n ix,
l o . c o n t e n i d o s e n el
Tra dux.
adjetivo.
El adjetivo es una palabra que se junta al nombre sustantivo, ya para calificarle, ya p a r a determinar en l alguna relacin.
De consiguiente puede ser de dos clases: calificativo y deter-
ci
statnnr.. -
H.
(1) P o r l a cai s i e m p r e e s f e m e n i n o .
( i ) E n p l o r a i s i e m p r e es m a s c u l i n o .
ddeps, la enjundia.
Ales, itis, el ave.
Anguis, la culebra.
Barltos, , el laud.
Biblus, el junco marino.
Calx, el calcaal (1).
Canlis, la canal.
Cinis, eris, la ceniza.
Clunis, la nalga.
Cortex, Ids, Li corteza.
Dama, el gamo.
Dies, el dia (2i.
GYossus, el higo sin madurar.
Imbrex, ids, '.i teja.
Advertendas
APNDICE.
NOMBBES DE GNEBO
INCIERTO
DDDOSO.
Lynx, el lince.
Obex, i d s , el bice 6 obstculo.
Palumbes, la paloma torcaz.
Penus, penus, i , la provision
de comida.
Pumex, ids, la piedra pmez.
Rubus, la zarza.
Saudix, ids, abayalde de color
rojo.
Sandonyx,
ychis, la sardnica,
piedra preciosa.
Scrobs, el hoyo.
Talpa, el topo.
Varix, ids, la vena hinchada.
generales.
general t o d o .
CAPITULO
s
&
S" t; rat-S^TSSSA
t e x t o d e s d e cibtx
^
r e r o l t o n . q u e es masculino;
o
lolox,
Srifcsr=ar
mas culi not, c o m o quicunx.
d'.cunx,
-i- ">
hasta la conclusion
c
oli,{lobos
Del
terminado, en
ix.
' Z r ^ c i r ^
1 0 . c o n t e n i d o s e n el
la l a n a ^ a s i a ,
'
etc.
Tradux.
adjetivo.
El adjetivo es una palabra que se junta al nombre sustantivo, ya para calificarle, ya p a r a determinar en l alguna relacin.
De consiguiente puede ser de dos clases: calificativo y deter-
ol
statnnr.. -
II.
(1) P o r l a cai s i e m p r e e * f e m e n i n o .
(2) K a p l u r a l . t e m p r e e . asas cull n o .
minativo. El calificativo
expresa las cualidades 6 accidentes del
nombre 6 su modo particular de ser. El determinativo
explica la
idea de una relacin de nmero, distancia, extensin, cantidad, etc.,
sin designar cualidad alguna. Cuando digo: padre amoroso, nio
prudente,
las palabras amoroso, prudente,
explican una cualidad
del p a d r e 6 del nio. Cuando d i g o : todo p a d r e , algn nio, l a s
palabras todo, alguno explican la extensin en que Be toman los
nombres padre, nio, pero sin designar en ellos cualidad alguna.
Amoroso, prudente,
son por lo tanto adjetivos calificativos: todo,
alguno, determinativos.
Accidentes
del
adjetivo.
de los
adjetivos.
DK
TBE8
TERMINACIONES.
Bonus,
bueno (1).
Singular.
N. .
G. . . . .
D. . . . . .
. . .
Ac.
V. .
Ab.
Plural.
a,
Bon-i,
Bon-o, <e,
Bon-um, am,
o,
a,
um.
i.
0.
um.
um.
0.
N. .
G. .
D. .
Ac. .
V. .
Ab..
. Bon-i,
.
Bon-rum, rum,
. Bon-is.
. Bon-os,
as,
. Bon-i,
. Bon-is (2).
MODELO P A B A LA D E C L I N A C I O N D E LOS A D J E T I V O S Q C E
DOS T E E M IN ACIONES EN E L
Brevis,
breve (3).
Plural.
Singular.
N. .
G. .
D. .
Ac.
V. .
Ab.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. Brev-js, e.
. Brev-is.
. Brev-i.
. Brev-em, e.
. Brev-is, e.
. Brev-i.
TIENEN
NOMINATIVO.
N.
G.
D.
Ac.
V.
Ab.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Tirev-es, i a.
Brev-ium.
1bev-ibus.
Jirev-es, ia.
Brev-es,
ia.
Brev-ibus (4).
n a y unos pocos adjetivos que, declinndose como brevis, tienen adems otra terminacin en cr, que solo sirve para el nominativo y vocativo de singular, de este m o d o : Nominativo Acer,
acris, acre. Voc. Acer, acris, acre. E n los dems casos siguen al
(1) F j e s e la a t o n c l n n , y so v e r i q u e l a s t e r m i n a c i o n e s de la p r i m e r a col u m n a eon las m i s m a s do Damintu,
las de la s e g u n d a l a s m i s m a s de Muta, y
las de la t e r c e r a l a s do un n e u t r o c u a l q u i e r a do la s e g u n d a d e c l i n a c i n , p o r
e j e m p l o , Ttm/ilum.
Ntese q u e ol d a t i v o y a b l a t i v o p l u i a l e s solo t i e n e n u n a
d e s i n o n c i a I.a razn e s . p o r g u e a s i la p r i m e r a c o m o la s e g u n d a d e c l i n a c i n
t e r m i n a n de u n m i s m o m o d o en a r a b o s c a s o s ; i s a b e r , en (*. De a q u se s i g u e
q u e la d e c l i n a c i n de los a d j e t i v o s n o se d i f e r e n c i a do la de los s u s t a n t i v o s , j
q u e u n a ve* a p r e n d i d a en o t o s , oatA s a b i d a para Aquellos.
(2) E j e r c t e s e A los n i o s en. la d e c l i n a c i n de a d j e t i v o s d e t r e s t e r m i n a c i o nes. EJERCICIOS PKACTICOS, t a b l a n m . 6.
(3) P r e s e la a t e n c i n , y se v e r i que es Igual en sus t e r m i n a c i o n e s A S'rmo,
d e l c u a l solo se d i f e r e n c i a "en f o r m a r el a b l a t i v o en i , p r o p i e d a d de t o d o a d j e tivo p a r i s l a b o , c u j a l e t r a s i g u e d . m i u a n d o en los casos n e u t r o s en .
(4) K j e r c l t e s o i los n i o s en la d e c l i n a c i n de a d j e t i v o s de d o s t e r m i n a c i o nes. K.'EKCICIOS PRCTICOS, t a b l a nflni. 7.
ACCIDENTES
I I
DEL
ACCIDENTES
ADJBTIVO.
PARA
OKA
LA
DECLINACION
SOLA
DB
TERMINACION
Prudens,
LOS
EN
EL
ADJETIVOS
QEE
pkuter,
TIENEN
Declinacin
prudente (1).
N. Prudent-es,
ia.
N.
Prudens.
G.
Prudent-ium.
G.
Prudent-is.
D.
Prudent-bus.
D.
Prudent-i.
Ac. Prudent-es,
ia.
Ac. Prudent-em,
Prudens.
V. Prudent-es,
ia.
V.
Prudens.
Ab.
Prudent-ibus.
Ab. Prudent-e, 6 i.
el ms prudente de todos.
.
,
De aqu los tres grados que admite en su significacin el
adjetive calificativo, llamados por los gramticos positivo,
com-
MODELO
PARA
LA
DECLINACION
Prudentior,
DE
LOS
N.
G.
D.
Ac.
V.
Ab.
COMPAEATIVOS.
ms prudente.
Singular.
Plural.
Prudenti-or,
us.
Prudenti-ris.
Prudenti-ri.
Prudenti-rem,
us.
Prudenti-or,
us.
Prudenti-re,
ri.
N.
G.
D.
Ac.
V.
Ab.
Prudent-ires,
Prudenti-rum.
Prudenti-orxbus.
Prudenti-res,
Prudenti-res,
Prudenti-orbus
ra.
ra.
ra.
(1).
DE
LOS
COMPARATIVOS
SUPERLATIVOS.
comparativos.
superlativos.
de los
Los comparativos terminan el nominativo en or para el masculino y femenino, y el genitivo en oris. E n todas las dems desinencias son iguales brevis, como se ve por el siguiente
PluraL
Comparativos
26
ADJETIVO.
NOMINATIVO.
Singular.
DEL
Casos en i.
Comparativos.
Superlativos.
t Y m ^ o
expresa la idea de la cualidad en el estado ordinario que suele tener en los seres, como prudens
(prudCnt
E comparativo
la expresa en un grado superior al en que
se encuentra en otro objeto con quien se compara, como prudentior Joanne (ms p r u d e n t e que Juan).
Prudens,
Justus,
Sanctus,
Prudenti,
Justi,
Sancti,
Prudenti-or,
Justi-or,
Sanc-tior,
Irregulares.
Prudenti-sslmus.
Justi-sslmus.
Sancti-sslmus.
F f j e e o la a t e n c i n e n el m o d e l o , y se v e r i quo s u . d e s i n e n c i a , . o n l a .
Ejerctese 4 l o . n i o ,
en l a d e c l i n a c i n
de a d j e t i v o , de esta
cla.e.
EJIHCICIOB PRCTICOS, t a b l a n m . S.
FNRMA o r d i n a r i a , s i n o n n a
(3) HUaso t a m b i n pruUertim, pero e s t a no e l a f o r m a o m i n a r . ,
noopa c o n t r a c c i n .
Comparativo.
Positivo.
Beneflcus.
Maledlcus.
Benevlus.
Malevolus.
Beneficentissmus.
Maledicentissmus.
Benevolentisslmus.
Malevolentissmus.
Beneficentior.
Maledicentior.
Benevolentior.
Malevoleutior.
Jurisconsultus, colendus,
Merltus, falsos, invictus,
I n d i t a s , invitus, novus,
Con el dislabo pius.
siguientes:
Positivo.
Bonus
Mal us
Magnus . . . .
Parvos . . . .
Multum . . . .
Comparativo.
Superlativo.
Melior
Pejor
Major
Minor
Plus
Irrcgulares
en el
Optlmus.
Pesslmas.
Mximos.
Mialmas.
'
l'lurlmum.
Positivo.
Acer
Celer
Pauper
Miser
Pulcber
Carecen de
cr, forma
Superlativo.
Agfl-is,
Gracfl-is,
IIumll-is,
Imbecil-lis,
Superlativo.
Agil-limus.
Gracil-limus.
IIumil-Tmas.
Imbetl-Umus (l).
Acer-rimus.
Celer-rimus.
Panper-rmos
Miser-rlmus.
Pulcher-rlmus.
(1) T a m b i n f o r m a (mbtcilliisTmus.
Positivo.
Fac-lis,
Difficll-is,
Sim-Ilis,
Dissimll-is,
Ejemplo,s.
JEestivus.Argenteus.
Primus.Regius.
Burgensis.Palmaris.
Uncialis.ParvQlus.
superlativo.
superlativo
comparativo.
Superlativo
Facil-limus.
Difficil-llmus.
Simfl-llmus
Dissiniil-lmaa.
a u n q u e este es d e p o c o u s a
Ejemplos.
Frugfer.Armlger.
Canorus.Fugitivos.
Populabundus.Parllceps.
Dissnus.Marinus.
ni
determinativos.
Singular.
Uter-vis
Uter-libet
Uter-cumque
relativos
interrogativos.
N.
G.
D.
Ac.
Ab.
Adjetivos
Plural
Singular.
malquiera
cualquiera
de los dos
N.
G.
D.
Ac.
Ab.
que.
(1) La slabas til. libe/, n o son o t r a cosa que los verbos t*Ue ( q u e r e r ) , libet
( a g r a d a r ) . tese la a n a l o g a de estos a d j e t i v o s c e a l o s c a s t e l l a n o s cuoiijUURA,
<U#HQOIHIIA.
( ) H i l l a s e t a m b i n iju en l u g a r de o<.
(3) Kn los p o e t a s p r i n c i p a l m e n t e se h a l l a n c o a b a s t a n t e f r e c u e n c i a f W i
pd en ves de quibui.
3)
(interrogativo).
Singular.
Singular.
N. Quis...? qu...? quod...? quid...?
G. C u j u s . . . ?
D. C u i . . . ?
Ac. Q u e m . . . ? q u a m . . . ? q u o d . . . ? q u i d . . . ?
Ab. Q u o . . . ? q u a . . . ? q u o . . . ?
(En el plural se declina lo mismo que el anterior.)
Se notar que este adjetivo tiene do3 terminaciones neutras
en el nominativo y acusativo: estas no se emplean indistintamente.
Se usa del quod cuando concierta con un nombre neutro: qu
crimen? que delito? quod crimen?
quod scelus? y del quid
cuando se s u s t a n t i v a , tomudole en sentido indeterminado: qu
busca? qu dice? quid quccrit? quid ait? (1)
A D J E T I V O S COMPUESTOS DE
AKquis=Alguno
qui J
N.
G.
N.
G.
D.
Ac.
Ab.
Plural.
quis...
(determinativo).
Singular.
N.
G.
D.
Ac.
Ab.
Singular.
Plural
N . Al-flw, all-jite, n\-qua.
G. Ali-$u5rum, a.ti-qurum, ali-jurw,
D . Ali -quibus.
Ac. AH-JMOS, all-juas, al-awa.
Ab. Ali-quilus.
L o mismo s e declinan ec-quis...?
quod-
N.
N.
N.
Unus-qnis-jue, u n a - q u a - ^ u t , unum-quod-gwe, u n u m - q u i d - g u e . -
q u i n . . . ? nun-guis, B al r l n ^ ^ ^ r
I Z l t " I *
de
,ina
10
rai no
" -
P e r m a n e c i e n d o i n v a r i a b l e s al
jui,.
demostrativos.
comercio de la esquina.
Sus correspondientes en latin son lixc, tse, ttic (l), cuya uecl i nacin es como sigue.
N.
ii.
D.
Ac.
Hic=Este.
Singular.
Hic, hac, hoc.
Hujus.
Iluic.
Hunc, hanc,
hoc.
mismo.
Singular.
N.
Iste=JEse.
Singular.
N . Iste, ista, istud.
G. Istius.
D. Isti.
llle=AgweZ.
Singular.
N. Ule, illa, illud.
G. niius.
D. lili.
Is=Este-
N.
G.
D.
Ac.
Singular.
I s , ea, id.
Ejus.
Ei.
E u m , cam, id.
Idem = 7
mismo.
Singular.
I-dem, eftdem, idem.
Ejns-dein.
Ei-dcni.
N.
G.
I).
Ac. E u m - d e m , c a m - d i m ,
idem.
Ab. E o , e a , co.
Ab. E-dem, eadem, codem.
Plural.
Plural.
X. I i ei, eaj, ea. N. Ii-dem, ca-dcm, eadem.
G. Eorum, earum, G. E o r u m - d e m , carumvo rum.
dem, eorum-dem.
D. E i s iis.
D. Eis-dem iisdcni.
Ac. E o s , eas, ea. Ac. Eos-dcm, eas-dem, e i dcm.
Ab. E i s iis.
Ab. Eis-dem iisdem(l).
q u e t e r m i n a en e , c o m o : hic-cine,
hac-ct-e,
hoc-cine, himc-rfnc, e t c . : v la Miaba
ce c u a n d o t e r m i n a en s . c o m o : ho,-ce, hat-ce, h,-ct.
Ser c o n v e n i e n t e que le
fon e n r t A d ' u ' c c ^
0 0 8
, 0
'
aJUmn
todos'\os*casos pennancceULvariab'e!"1
>
C0,DPU,;,0
qU
Adjetivos
numerales.
Tres.Tres.
Plural.
Plural.
N.
G.
D.
Ac.
V.
Ab.
El pronombre es la palabra que sirve p a r a indicar las personas que intervienen en la conversacin discurso. Estas nunca
pueden ser ms de t r e s : 1 la que habla (yo); 2 a quien te
dirige la palabra (t); 3 a aquel de quien se t r a t a (l). A estiis
tres clases de palabras yo, t, l, llaman los gramticos pronombres
personales.
Hay otro pronombre de tercera persona, llamado reciproco
porque indica que la accin del verbo vuelve al sujeto mismo que
la produce: este pronombre es se.
L03 pronombres vienen ser en la oracion un modo abreviado
de nombrar las personas que nos referimos cou frecuencia en
el discurso; y evitndonos la enfadosa repeticin de los individuos, contribuyen muy poderosamente d a r claridad y hermosura
la locucion.
Accidentes
Declinacin
PRIMERA
PERSONA.
E g o = Yo.
Advertencia
final.
de los
pronombres.
donde
UI.
pronombre.
Singular.
N. Ego.
G. Mei.
D. Mihi.
Ac. Me.
V.
Ab. A me.
de los
SEGUNDA.
T = Tu
Singular.
N. Tu.
G. Tui.
D. Tibi.
Ac. Te.
V. T a .
Ab. A te.
pronombres.
RECPROCO.
S u i D e si.
Singular y
N.
G. Sui.
D. Sibi.
Ac. Se.
V.
Ab. A se.
*
plural
Adjetivos
numerales.
Tres.Tres.
Plural.
Plural.
N.
G.
D.
Ac.
V.
Ab.
El pronombre es la palabra que sirve p a r a indicar las personas que intervienen en la conversacin discurso. Estas nunca
pueden ser ms de t r e s : 1" la que habla (yo); 2 a quien te
dirige la palabra (t); 3 a aquel de quien se t r a t a (l). A estas
tres clases de palabras yo, t, l, llaman los gramticos pronombres
personales.
Hay otro pronombre de tercera persona, llamado reciproco
porque indica que la accin del verbo vuelve al sujeto mismo que
la produce: este pronombre es se.
Los pronombres vienen ser en la oracion un modo abreviado
de nombrar las personas que nos referimos cou frecuencia cu
el discurso; y evitndonos la enfadosa repeticin de los individuos, contribuyen muy poderosamente d a r claridad y hermosura
la locucion.
Accidentes
Declinacin
PRIMERA
PERSONA.
Ego = To.
Advertencia
final.
de los
pronombres.
donde
UI.
pronombre.
Singular.
N. Ego.
G. Mei.
D. Mihi.
Ac. Me.
V.
Ab. A me.
de los
SEGUNDA.
T = Tu
SinguUir.
N. Tu.
G. Tui.
D. Tibi.
Ac. Te.
V. Tu.
Ab. A te.
pronombres.
RECPROCO.
S u i D e si.
Singular y
N.
G. Sui.
D. Sibi.
Ac. Se.
V.
.
Ab. A se.
*
plural.
G.
D.
Ac.
V.
Ab.
N.
G.
D.
Vos.
Vestrum 6 vcstri(l).
Vobis.
Ac. Vos.
V. Vos.
Ab. A vobis.
Nos.
Nostrum nostr.
Nobis.
Nos.
a
A nobis.
proi omnales
posesivos.
De tu-i, t u - u s = t u y o .
De su-i, s u - u s = s u y o .
V.
Singular.
Suus, sua, suum.
Sui, s u , sui.
Suo, sua?, suo.
Suum, suam,
suum.
V.
Singular.
N. Meus,mea,"meum.
G. Mei, m e , mei.
D. Meo, mete, meo.
Ac. Meum, meam,
meum.
V. Meus mi, mea,
meum.
Ab. A meo, mea,
meo.
DEL VERBO.
Plural
Plural.
X.
G.
D.
Ac.
Singular.
Tuus, tua.tuum.
T u i , tuse, tui.
T u o , tu, tuo.
T u u m , tuatn,
tuum.
N.
G.
D.
Ac.
37
c
* ' ! l c " c ' * modificad, puesto que m o r es igual *
Paseando; domar 4
durmiendo.
Accidentes
gramaticales
del
verbo.
impersonales.
personales.
Indicativo.
El presente se conoce en que la existencia 6 accin se verifica en la actualidad:
como sum, soy: amo, yo amo.
El pretrito imperfecto
termina en castellano en la 6 ia,
como ama*A, ZeiA. E n latn en abam ebam, como aroabam,
et/bain.
Imperativa
Solo tiene un tiempo, cuyo mandato es de presente, aunque
la ejecucin sea de f u t u r o , y se conoce en que manda exhorta,
como ama t, lee, oye, e t c . E n latn termina en a , e, , como
ama, lege, audi.
Subjuntivo.
El presente termina en e a breve, como ame, lea.En latn
en ewi am, como amem, Icgxca.
El pretrito imperfecto termina en ra, ria y se, como amara,
a m a a , amase.En latn en arem, erem irem, como amarem,
legrem,
audirem.
El pretrito perfecto se conoce en la palabra haya junto con
el participio
pasivo,
como haya amado, haya leido. E n latn
termina en erim, como amavrim,
legtiin.
El pretrito plusquamperfecto
en hubiera, habra y hubiese,
junto con el participio pasivo, como hubiera,
habra y hubiese
ainado.En latn termina en ssem, como a m a r t s s e m , legissem.
El futuro en re breve, como a m a r e , en hubiere, junto con
el participio pasivo, como hubiere amado.En
latn termina en
ero, como amavro,
tejero.
Los tiempos, atendida su estructura material, son simples
compuestos: sitnples los que constan de una sola palabra, como
amo: compuestos los que constan de dos 6 ms, como amtus,
fulram.
Tiempos
del
infinitivo.
DEL
CONOCIMIENTO
DE
LOS
TIEMPOS
BE
OBLIGACION
(1).
Indicativo.
El presente se conoce en he de tengo de, como he de amar,
tengo de amar.
El
El
El
El
El
VERBO.
DEL
VERBO
SUSTANTIVO
AUXILIAR
impersonales.
Infinitivo.
Subjuntivo.
El presente
El pretrito
El pretrito
El pretrito
haber.
en haya de.
imperfecto en hubiera, habra
perfecto en haya de haber.
plusquamperfecto en hubiera,
hubiese
habra
de.
y hubiese
Presente.
Ser .Esse.
Pretrito.
Haber sido.Fuisse.
Futuro i". Haber de s e r . F o r e 6 futrum, am, um esse.
Futuro 2o.
Que f u e r a , seria y hubiera sido (2). Futrum,
am, um fuisse.
Participio
de futuro.
El que ser, ha de ser, 6 para ser (3). Futrus,
MODOS
La terminacin del verbo son la vocal 6 vocales en que acabala radical son la slaba slabas anteriores. P o r ejemplo: en am-o,
mon-eo, leg-o, aud-to, las radicales son am, mon, leg, aud: v las
terminaciones o, eo, o, io.
PEBSONALES.
Presente.
terminacin.
um.
Indicativo.
Singular.
De la radical
a,
Plural.
Yo soy
T eres
l es
Nosotros somos . . .
Vosotros sois . . . .
Ellos son (4)
F.go sum.
Tu es.
IHe est.
Nos sumus.
Vos estis.
lili sunt.
Sing.
P!ur.
Siug.
Plur.
Siug.
Plur.
Siag.
Plur.
il
Sing.
Plur.
Sing.
Plur.
Era
Eras
Era
Eramos
Erais
Eran
P r e t r i t o imperfecto.
Eram.
Eras.
Erat.
Eramus.
Ertis.
Erant.
P r e t r i t o perfecto.
Fui, Le sido
. . . .
Fui.
Fuiste, Las sido . .
Fuisti.
Fu, La sido . . . .
Fuit.
Fuimos, hemos sido .
Fuimus.
Fuisteis, Labeis sido .
Fuistis.
Fuerou, Lau sido . . Fuerunt fuer'.
P r e t r i t o plusquamperfecto.
Habia sido
Fucram.
Habas sido
Futirs.
Habia sido
Fuerut.
Habamos sido
Fueramus.
Habais sido
Fuerlis.
Ilabiau sido
Fuirant.
Ser
Sers
Ser
Seremos
Seris
Sern
F u t u r o imperfecto.
Ero.
Eris.
Erit.
Erttnus.
Ertis.
Erunt.
F u t u r o perfecto.
H a b r sido
Fuero.
H a b r s sido
Furis.
H a b r sido
FuCrit.
Habremos sido
Fuerimus.
Habris sido
Fueritia.
H a b r n sido
Fuerint.
S t
Sea l
Sed vosotros
Sean ellos
Imperativo.
Es, 6 esto.
Esto.
Este, etoU.
Sunto.
Subjuntivo.
Presente.
8icg.
Plur.
Sing.
Plur.
Sea
Seas
Sea .
Seamos
Seis
Sean
Sim.
Sis.
Sit.
Simus.
Sitis.
Sint.
Pretrito imperfecto.
Fuera, seria y fuese . . . .
Essem.
F u e r a s , serias y fueses . . Esses.
F u e r a , seria y fuese . . . Esset.
Furamos, seramos y fusemos
Esstmua.
Furais, serais y fueseis .
Fueran, serian y f u e s e n . .
Essitia.
E-sent.
P r e t r i t o perfecto.
Sing.
Plur.
Haya sido
Hayas sido
Haya sido
Hayamos sido
llayais sido
Hayan sido
FuZrim.
Fueris.
Furit.
Fuerimus.
Fueritis.
Fulrint.
Pretrito plusquamperfecto.
Siug.
Plur.
H u b i e r a , habria y hubiese
sido
Hubieras, habras y hubieses sido
Hubiera, habria y hubiese
sido
Hubiramos, habramos y
hubisemos sido
Ilubirais, habrais y hubiseis sido
Hubieran, habran y hubiesen sido
Fuissem.
Fuisses.
Fuisset.
Fuissimus.
FuissStis.
Fuissent.
Futuro.
Plur.
Futro.
Fueris.
Fuerit.
Fuerimus.
Fueritis.
Fuerint.
erat, etc.
Fo-rat, etc.
erit, etc.
Fu-ro
FD-rit,
esscm
Fo-issem
F-ris
. .
esses
. . FU-isses
. . . .
etc.
. . .
esset, etc.
. . . Fc-isset, etc. (1).
(I) Verno, pues, que el p r e t r i t o imperfecto se combina con el plusquamperf e d o , el cual en subjuutivo couvicrte la e eu i, f o r m a n d o fu-i sen,, fu-isses, en
lugar de fu-etsen,, fu-estes. El f u t u r o imperfecto se c o m b i n a con el perfecto: est
forma ia tercera persona plural fu-irint,
no o b s t a u t e q u e el simple es trun!. El
presente se combina con el p r e t e r i t o , el cual es s u m a m e n t e i r r e g u l a r en indicativo, como se veri eu el carco d e 8U9 t e r m i n a c i o n e s : eu s u b j u n t i v o forma la
primera persona ju-trim, siendo en t o d o lo dems igual al f u t u r o perfecto. Este
recobra la e que perdi el simple sim, sis, y adems convierte la i eu r por e v a r
entro dos vocaUs, haciendo fu-i-rim.
fu-i-ris, en l u g a r de fu--sim,
fu-i-sii,
le.
Ab-sum . . .
Ad-sum . . .
De-sum . . .
In-surn . . .
Intor-sum . .
Ob-sum . . .
Pre-sum . .
Subsum . . .
Super-sum .
es,
es,
es,
es,
es,
es,
es,
es,
es,
esse,
esse,
csse,
csse,
esse,
esse,
esse,
csse,
esse,
Estos verbos son adjetivos atributivos, y la idea del atributo est representada por la preposicin componente. Se conjugan como el simple e.-se; pero absum y prtesum forman los
participios de presente absens, prasens.
Todos tienen participio
de futuro en urus, excepto insum que carece adems de imperativo.
Posum (poder) y prosum (aprovechar) son tambin compuestos de sin; pero estos admiten algunas irregularidades que en su
lugar vermos.
Conjugaciones
de los verbos
regulares.
M O D E L O D E I,A P R I M E R A
^MI-O,
CONJUGACION.
amat-um,
- I O D E L O D E LA P R I M E R A CONJUGACION.
amar.
Am-or,
Voz activa.
MODOS
IMPERSONALES.
Futuro
Infinitivo.
Presente.
Amar
Pretrito.
Haber amado
Futuro lHaber
de amar
am-Sris,
MODOS I M P E R S O N A L E S .
Amare.
Amavisse.
Amatrum,
ram, rum esse,
amatum ir (1).
Amatrum,
ram,
rum
fuisse.
sustantivos
De amar
P a r a amar
A amar
P o r amar 6 amando . .
Futuro
Io.
Futuro
2o.
(2).
Amandi.
Amando.
Amandum.
Amando.
Supino.
A amar
Infinitivo.
Ser amado
Haber sido amado
Presente.
Pretrito.
Amatum.
Gen.
Dat.
Ac.
Ab.
Amri.
Amatum, am, um, esse
fuisse.
Haber de ser a m a d o . . . . Amandum, dam, dum esse
6 amatum
Que fuera, seria, 6 hubiera
Bido amado
Amandum,
fuisse.
De futuro
PERSONALES.
De ser amado
Participios.
De pretrito. Amado, amada
Amatas, ta, tum.
De futuro en dus. El que s e r , ha
de ser amado 6 p a r a ser amado . . . Amandus,
da, dum.
Indicativo.
MODOS
Presente.
Amo
Amas
Ama
Amamos
Amis
Aman
dum
Supino.
dam,
Gerundios
adjetivos.
De ser amado
Amandi,
dte, di.
P a r a ser amado
Amando, dee, do.
A ser amado
Amandum,
dam, dum.
P o r ser siendo amado. . Amando, da, do.
Participios.
De presente.
iri.
PERSONALES.
Indicativo.
Am-o.
Am-as.
m-at.
m-mus.
Am-.
Am-a.
Presente.
Soy amado
Am-or.
Eres
6 areAm-awr.
Am-mur.
*
Somos amados
E s
SoisSon
"
Am-antur.
Voz activa.
Pretrito
Voz pasiva.
imperfecto.
Amaba
Amabas
Amaba
Ambamos
Ambais
Amaban
Am-oio.
Am-&as.
m-abat.
Am-abamue.
Am-abtis.
Am-bant.
Eru amado
Eras
"
Pretrito
Ilabia amado
HabasHabiaHabamosHabaisIlabian-
Amav-i.
Amav-mws.
Amav-is.
Amav-rwn
Futuro
Amar . .
Amars. .
Amar . .
Amarmos
Amaris .
Amarn. .
Futuro
Habr amado . . . .
HabrsHabrHabrmos amado . .
HabrisHabrn-
Am-abnutr.
Erais
Am-abamini.
Am-abantur.
Pretrito
ere.
Amav-ram
Ama v-iras.
Amav-wi.
Amav-eramus.
Amav-eriis.
Amav-ran.
imperfecto.
Am-abo.
Am-S bis.
Am-bit.
Am-abimus.
Am-abitis.
Am-abunt.
perfecto.
Amav-tro.
Amav-em.
Araav-eri.
Am&v-erimus.
Amav-erts.
Ama x-erint.
abare.
Eramos amados
"
EraG
"
pluscuamperfecto.
. . . .
Am-abiris
Era "
Pretrito
perfecto.
Am, he a m a d o . . Amav-.
Amaste. 6 h a s - ( l ) . Amav-t'ft.
Am, h a Amamos, hemos- .
Amsteis, habisAmaron, h a n - . . .
Preterito
imperfecto.
Am-bar.
perfecto.
<
Pretrito
Habia sido amado
Habas sidoHaba sidoHabamos sido amados
Habais sidoHabiau sido-
Ser amado
SersSerSeremos amados
SerisSern-
. .
pluscuamperfecto.
Amatus, ta, tum eram
fueran
futre.
Voz pasiva.
Imperativo.
Voz activa.
Imperativo.
Ama t
Ame l
Amad
Amen
Am-a 6 ato.
Am-o.
Am-ae, 6 atott
m-anto.
Am-em.
Am-es.
Am-e.
Am-cmus.
Am-eta.
Am-e.
Pretrito
imperfecto.
Amara, amara y amase
Amaras, amarias y amases
Amara, amara y amase
Amramos, amaramos y amsemos .
Amarais, amarais y amseis
Amaran, amaran y amasen
Pretrito
Am-rem.
Am-res.
Am-are.
Am-armus
Am-aretis.
Am-rai.
perfecto.
Ilaya amado
HayasHayaHayamosHayaisHayan-
Amav-erm.
Amav-m.
Amav-cri.
Ama v-crimttb
Amav-erit's.
Amav-em.
Pretrito
plusquamperfecto.
Hubiera, babria y hubiese amado . . Amar-issem.
Hubieras, habrias y hubieses- . . . .
Amav-j'sse.
Ama\-isset.
Am-re 6 tor.
Am-<or.
Am-amini 6 amtnor.
Am-anior.
Subjuntivo.
Presente.
Subjuntivo.
Presente.
Ante
Ames
Ame
Amemos
Amis
Ameu
S t amado
Sea lSed amados
Sean-
Amav-tfism.
Sea amado
SeasSeaSeamos amad
SeisSean-
Pretrito
imperfecto.
Fuera, seria y fuese amado
Fueras, serias y fuesesFuera, seria y fueseFuramos, seriamos y fusemos amados....
F"urais, seriis y fueseisFueran, serian y fuesen
Am-er.
Am-en's 6 ere.
Am-etur.
Am-imur.
Am-cmTm.
Am-enur.
Am-rer.
Am-argm 6
Am-aretur.
Am-armur.
Am-aremtni.
Am-arentur.
arlre.
Pretrito
imperfecto.
Haya sido amado
Ainatus, ta, tum sim 6 fnirim.
Hayas sidoAmatus, ta, tum sis fuirie.
Haya sidoAmatus, ta, tum t 6 furit.
Hayamos sido untados
Amati, ta;, ta simus f u e r i m u s .
llayais sidoAmati, tse, ia sitis 6 fueritis.
Hayan sidoAmati, tic, ta sint 6 furint.
Pretrito
plusquamperfecto.
Hubiera, habra y hubiese sido amado.
Amatus, ta, tum
essem fuissem.
Hubieras, habras y hubieses sidoAmatus, ta, tum
esses fuisses.
Hubiera, babria y hubiese sidoAmatus, ta, tuin
esset fuisset.
Hubiramos, habramos y hubisemos sido
amados.
Amati, tae, ta
essmus
fuissmus.
Hubierais, habrais y hubiseis sidoAmati, ta;, ta
essetis 6
fuissltis.
Hubieran, habrian y hubiesen sido-Amati, tae, ta
essent 6 fuissent.
Voz activa.
\ o z pasiva.
Futuro.
Futuro.
Amav-Sro.
Amav-Sris.
Amav-ri.
Amav-erimus.
Amar-eritis.
Amav-rint.
Voz activa.
Voz pasiva.
Mon-oor,
IMPERSONALES.
MODOS
Infinitivo.
Presente.
>sar
Monre.
Pretrito.
Haber avisado . . . .
Monuisse.
Futuro Io. Haber de avisar . . . Monitrum,
am, um esse, tnontum ir.
Futuro 2o. Que avisara, avisara,
6 hubiera avisado . Monitrum,
am, um
fuisse
Av
Gerundios
De avisar
Para avisar
A avisar
Por avisar 6 avisando. . .
Gen.
Dat.
Ac.
Ab.
sustantivos.
Monendi.
Monendo.
Monendum.
Monendo.
Presente.
Pretrito.
avisado
Futuro 1.
avisado
Futuro 2o.
serla 6
avisado
aTS
&r
IMPERSONALES.
Infinitivo.
Ser avisado Moti eri.
Haber sido
Monitum, tam, tum, esse 6 fuisse.
Haber de ser
Monendum, am, um, esse, 6 monitum
Que fuera,
hubiera sido
Monendum, am, um fuisse.
Gerundios
Gen.
Dat.
Ac.
Ab.
ir*.
adjetivos.
De ser avisado
P a r a ser avisado
A ser avisado
Por ser siendo avisado
Supino.
Supino.
A
Oe ser avisado
Monitum.
l'articipios.
Participiot.
De presente. E l que avisa, avisaba 6 avisando. Monene,
De futuro en urus. El que avisar, ha de
avisar, 6 p a r a a n s a r . Monitrue,
Jontw.
t.
ra,
rum.
0 1 0 92
Voz activa.
MODOS
VOZ PASIVA.
PERSONALES.
M O D O S
Indicativo.
Presente.
Aviso
Avisas
Avisa
Avisamos
Avisis
Avisan
P E R S O N A L E S .
Indicativo.
Presente.
Mou-eo.
Mon-es.
Mon-e.
Mon-me.
Mon-j's.
Mon-enf.
Pretrito
imperfecto.
Avisaba .
Mon-ebam.'
Avisabas
Mon-tas.
Avisaba
Mon-~ebat.
Avisbamos
Mon-efcwiw.
Avisbais
Mon-et'.
Avisaban
Mon-ani.
Pretrito
perfecto.
Avis he avisado. Monu-i.
Avisaste has-. . . Monu-tst.
Avis haMonu-t'.
Avisamos hemos- Monu-mus.
Avissteis habis- Monu-tats.
Avisaron han- . . Monu-cruJi b i i e .
Soy avisado
EresEsSomos avisados
SoisSon-
Pretrito
plusquamperfedo.
Habia avisado . . . Mouu-crai.
IlabiasMonu-ros.
IlabiaMonu-grat.
HabamosMonu-ejmua.
HabaisMonu-erais.
HabianMonu-ran.
Futuro
imperfecto.
Avisar
Mon-lo.
Avisars
Mou-ts.
Avisar
Mou-eiu
Avisarmos
Mon-e/mus.
Avisaris
Mon-6<8.
Avisarn
Mon->ui.
Pretrito
plusquamperfecto.
Habia sido avisado . . . . Monltus, ta, tum erqm fulram.
Habias sidoMonltus, ta, tum eras furas.
Habia sidoMonltus, ta, tum erat fuirat.
Habamos sido avisados
. Monlti, tse, ta ermus fuermus.
Habais sidoMonlti, ta?, ta crtis fueratis.
Habian sidoMonlti, tse, ta erant
futrant.
Futuro
imperfecto.
Ser avisado
Mon-tor.
SersMim-eWrt's blre.
SerMon-e&fKr.
Sermos avisados
Mon-eWmwr.
SerisMon-6ti?wi.
Sern.
Mon-tbuntur
Mon-eor.
Mon-cris Ir.
Mon-ur.
Mon-emur.
Mon-emtn.
Mon-eir.
Pretrito
imperfecto.
Mon-e&ar.
Mon-e&ris ebare.
Mon-e6a<r.
Mon-e&mur.
Mon-e&nmm'.
Mon-e6an<r.
Pretrito
perfecto.
Fui he sido avisado
. . Monltus, ta, tum trcm fui.
Fuiste has sidoMonltus, ta, tum es fuisti.
F u ha sidoMonltus, ta, tum est fuit.
Fuimos hemos sido avisados
Monlti, ta?, ta sumus fuimus.
Fuisteis habis sido- . . Monlti, ta?, ta estis fuistis.
Fueron han sido- . . . Monlti, tse, ta sunt, fuirunt
E r a avisado
ErasEraEramos avisados
EraisEran-
fuere
Voz activa.
Futuro
Habr avisado
HabrsHabrHabrmosHabris
Habrn-
Voz pasiva.
perfecto.
Futuro
Monn-iro.
Monu -iris.
Monu-ert.
Monn-erirnts.
Monu-eWts.
Monu-erint.
Mon-e 6 ito.
Mon-eo.
Mon-e 6 ette
Mon-eno.
S t avisado
Sea lSed avisados
Sean-
Imperativo.
Avisa t
Avise l
Avisad
Avisen
Subjuntivo.
Presente.
Mon-eaw.
Mon-cas.
Mon-ea.
Mon-twtw.
Mon-eats.
Mon-eani.
Pretrito
imperfecto.
Imperativo.
Mon-ere 6 ctor.
Mon-eorMon-emini eminorMon-enor.
Subjuntivo.
Presente.
Avise
Avises
Avise
Avisemos
Avisis
Avisen
perfecto.
Sea avisado
SeasSeaSeamos avisados
SeisSean-
Mon-car.
Mon-em 6
Mon-eSur.
Mon-tmur.
Mon-eamt.
Mon-eantwr.
Pretrito
Fuera, seria y fuese avisado .
Fueras, serias y f u e s e s - . . . .
Fuera, seria y fueseFuramos, seramos y /usemos avisados
Fuerais, serais y fnseis- . .
Fueran, serian y fuesen- . . .
imperfecto.
Mon-erer.
Mon-erSn' 6 erlre.
Mon-erSr.
perfecto.
Pretrito
Monu-2rt>n.
Monu-rt.
Monu-en'.
Monu-ertVntw.
Mouu-eras.
Monu-rwifc
are.
Mon-ermur.
Mon-eremlni.
Mon-erentur.
perfecto.
Monltus, ta,
Monltus, ta,
Monltus, ta,
. . . . Monlti, taj,
Monlti, tse,
Monlti, t a ,
Voz pasiva.
Voz activa.
Pretrito
Pretiito
plusqu(imperfecto.
. Mon-wwse.
Mon-iuses.
Mon-ui'ssef.
. . . .
Mona-tssenf.
Futuro.
Avisare, hubiere avisado
Monu-?ro.
Avisares, 6 hubieres-
Monu-gm.
Avisare, hubiere-
Monu-ri.
Avisremos, hubiremos-
Monu-er/mw.
Avisreis, 6 hubireis-
Monu-eri.
Avisaren, 6 hubieren-
Monu-2rinfc
MODELO DE LA T E R C E R A CONJUGACION.
Leg-o,
leg-is, leg-re,
Lcg-or,
Leer . . . .
Leglre.
Haber leido.
Legisse.
Futuro 1. Haber de
leer
Lectrum,
Futuro 2 o. Que leyer a , leera y hubiera
leido
Lectrum,
am,
setis
fumitts.
.
es
sent
f^cnt.
Julr0.
o J u l r i S o fMrxt.
6
ermut
"itis
"'
fuenmus.
fueritis.
.
fuinnt.
Voz pasiva.
IMPERSONALES.
Infinitivo.
Infinitivo.
Pretrito.
MODOS
IMPERSONALES.
Presente.
.
/"<">
.
o
futsse*.
aset 6 futsset.
.
essemus
fuissmus.
cm
MODELO D E LA T E R C E R A CONJUGACION.
Voz activa
MODOS
plusquamperfecto.
um esse 6 lectum
am, um
fuisse.
in
Presente.
Ser leido. Legi.
Pretrito.
Haber sido leido
Lectum, am, um esse fuisse.
Futuro Io. Haber de
ser leido
Legendum, dam, dum esse 6 lectum
Futuro 2. Que fuera, seria y hubiera
sido leido
Legendum, dam, dum
fuisse.
ir*.
Voz pasiva.
Voz activa.
Gerundios
Gerundios
sustantivos.
Gen.
Dat.
Ac.
De leer
P a r a leer
A leer
Ab.
P o r leer leyendo . .
Gen.
Dat.
Ac.
Ab.
Legendi.
Legenda.
Legendum.
Legendo.
De ser leido
P a r a ser leido
A ser leido
P o r ser siendo leido .
A leer
De ser leido
Lectum.
De presente.
Leyente; el que lee, leia
leyendo
De futuro en urus.
El que leer, ha de
leer para leer
Legens,
Lectrus,
tis.
ra,
rttm.
MODOS
PERSONALES.
Presente.
Presente.
Leg-o.
Leg-s.
Leg-t.
Leg -mus.
Leg-i's.
Leg-wn.
Leg-?6<itf.
Leg-e&as.
Leg-eta.
Leg-ebmus.
Leg-e&ts.
Leg-&anf.
Pretrito
Le, h e leido .
Leiste, hasLey, haLeimos, hemosLesteis, habisLeyeron, han- .
Soy leido
Eres
EsSomos ledos
SoisSon-
perfecto.
. . .
Leg-t.
Leg-isi.
Leg-.
. . . Leg-tfli/.
. . . Leg-ifii's.
. . . Leg-n< Sr:
Leg-o r.
L c g - m Irs.
Leg-Tiw.
Leg-mMr.
Leg-tmint.
Jjeg-untur.
Pretrito
imperfecto.
Leia
Leias
Leia
Leamos
Leais
Leian
PERSONALES.
Indicativo.
Indicativo.
Pretrito
Lectu.
Participios.
De pretrito.
Leido, l e i d a . . Lectus, ta, tum.
De futuro en dus. El que ser, ha de ser, para ser leido. Legeudus, da, dum
Participios.
Leo
Lees
Lee
Leemos
Leeis
Leen
Supino.
Supino.
MODOS
adjetivos.
imperfecto.
E r a ledo
ErasEraEramos ledos
EraisEran-
I.eg-c&ar.
Lcg-ebris, ebre.
Leg-etur.
Leg-ebmur.
Lcg-ebamni.
Leg-ebantur.
Pretrito
f u i , he sido leido
Fuiste, has sidoF u , ha sidoFuimos, 6 hemos sido ledos .
Fuisteis, habis sido- . . . .
Fueron, han sido-
perfecto.
Lectus, ta, tum sum, 6 fui.
Lectus, ta, tum es, fu\au.
Lectus, a, um est, 6 fuit.
Lecti, te, ta sumus, fuimue.
Lecti, t a , t a es tis, fuistis
Lecti, t a , ta sur.t, fuerunt fuere.
Voz activa.
Pretrito
Legara.
Ug-ras.
Leg-era.
Leg-eram.
Leg-erdw.
Leg-gra4.
Pretrito
pluscuamperfecto.
n a b i a sido leido
Lectus, ta, tum eram, 6
llabias sidoLectus, ta, tum eras, 6
Habia sido' . . . Lectus, ta, tum cra, 6
Habamos sido ledos . . . Lecti, tre, ta ermus,
Habais sidoLecti, tse, ta eratis,
Ilabian sidoLecti, t , ta erant,
Leg-Leg-.
Log-e.
Leg-m.
Leg-ew.
Leg-n.
Ser ledo . .
SersSerSermos ledos
Seris. . . .
Sern-
Leg-ero.
,cg'!r^"
Leg-ert.
Leg-ert.
Leg-en.s.
Leg-mnt.
Futuro
perfecto.
Habr sido leido
Lscius, ta, tum futro.
Habrs sidoLectus, ta, tum fueris.
I l a b r sidoLectus, ta, tum
fulrit.
Habrmos sido ledos . . . Lecti, ta*, ta
fuermus.
Habris sidoLecti, tas, ta fueritis.
Habrn sidoLecti, te, ta
fuirint.
pluscuamperfecto.
Haba ledo
HabasHabiaHabamosHabaisHabanFuturo
imperfecto.
Leer
Leers
Leer
Leermos
Leeris
Leern
Futuro
perfecto.
Habr leido
HabrsHabrHabrmosHabrisHabrnImperativo.
Lee t
Lea l
Leed
Leg-e o .
Leg-ifo.
Lean
Leg-o.
S t leido
Sea l- . .
Sed ledos
Sean- . . .
Presente.
Les-Leg-as.
'Cg-af.
Leg-.
Leg-tjs.
Leg-ont.
Pretrito
imperfecto.
Leyera, leeria y leyese
Leg-grcm.
Leyeras, leeras y leyeses . . . .
Log-eres.
Leyera, leeria v leyese
Leg-ret.
Leyramos, leeramos y leysemos . Leg-orcm
Leyrais, leerais y leyeseis . . . . Leg-re
Leyeran,' leeran y leyesen
Leg-retf
Futuro
imperfecto.
. . . Leg-rtr.
. . . L e g - m re.
. . . Leg-?f ur.
. . . Leg-emwr.
. . . Leg-emjnt.
. . .
Leg-entur.
Imperativo.
. Leg-re tor.
. Leg-itor.
. Leg-tmint iimnor.
. Leg-untor.
Subjuntivo.
Subjuntivo.
Lea
Leas
Lea
Leamos
Leis
Lean
Voz pasiva.
Sea ledo . . .
SeasSeaSeamos leido*
SeisSean-
Presente.
Leg-or.
L e g - m 6 are.
Leg-tur.
L cg-mur.
Lcg-amini.
Leg-antur.
Pretrito
imperfecto.
Fuera, seria y fuese leido . Leg-erer.
Fueras, serias y f u e s e s - . . Leg-ererts 6 erre.
Fuera, seria y fuese- . . . Leg-erer.
Furamos, seramos y fusemos ledos
Leg-eremur
Furais, serais y fuseis- . Leg-eremtni
Fueran, serian y fuesen- . Lcg-ere?i<r.
fueram.
fueras.
fuerat.
fuer'amus.
fueratis.
fuirant.
Voz activa.
Pretrito
Voz pasiva
Pretrito
perfecto.
Haya leido
HayasHayaHayamosHayaisHayan-
Leg-rt'm.
Leg-Srs.
Leg-eri.
Leg-erO.
Leg-ert'S.
Leg-mn.
Pretrito
pluscuamperfecto.
. Leg-tssem.
. . . Leg-tsse.
. Leg-?ro.
. . .
. Leg-m.
. . . .
. Leg-en'.
fuerim.
fulris.
fuerit.
fuerimus.
fueritis.
fulrint.
pluscuamperfecto.
essem
fuissem.
esses 6
juisses.
esset
fuisset.
essemus 6
esstis 6
essent 6
fuissemus.
fuisstis.
fuissetit.
Futuro.
Futuro.
Leyere hubiere leido
perfecto.
Leyremos 6 hubiremos-
. Leg-ert'ffws.
Leyreis 6 hubireis-
. .
. Leg-m'i's.
Leyeren hubieren- . . .
. . . Leg-erin.
ero 6
fuero.
tris
fueris.
furit.
ledos.
ermus 6
fuerimus.
erits 6
fueritis.
erunt
fulrint.
M , O C E L O D E LA C U A R T A
Aud io, aud-is,
aud-ir,
CONJUGACION.
audiv-i,
MODELO DE LA CUARTA
a/d-tum, oir.
Aud-ior,
aud-iris, aud-iri,
Voz activa.
MOHOS
MODOS
Infinitivo.
sustantivos.
De oir
Para oir
A oir
P o r oir, oyendo . .
ir.
Presente.
Ser oido.
Audiri.
Pretrito. Haber sido oido
Auditum, ain, um esse, 6 fuisse.
Futuro Io. Haber de
6er o i d o . . . . . . Audiendum,
am, um esse, auditum
Futuro 2o. Que fuer a , seria 6 hubiera
B i d o oido
Audiendum,
am, um fuisse.
Gerundios
Audiendi.
Audiendo.
Audiendum.
Audiendo.
Gen.
Dat.
Ac.
Ab.
Supino.
A oir
MODOS
Supino.
PERSONALES.
Aud,tu.
Participios.
entis.
a,
um.
De pretrito.
Oido, oida
Audxtus, ta, tum.
De futuro en dus. El que ser, h a de
Ber oido, 6 para ser oido
Audiendus,
da^ dum
MODOS
Indicativo.
PERSONALES.
Indicativo.
Presente.
Oigo
Oyes
Oye
Oimos
Os
Oyen
De ser oido
Presente.
Aud-i'o..
Aud-t's.
Aud-t'.
Aud-mus.
Aud-ts.
Aud-iun.
iri
adjetivos.
De ser oido
P a r a ser oido
A ser oido
Por ser siendo oido
Audituni.
Participios.
IMPERSONALES.
Infinitivo.
Presente.
Oir
Audire.
Pretrito. Ilabcr oido .
Audivisse.
Futuro Ia.
Haber de
oir
Auditrum,
ram, ruin esse, 6 auditum
Futuro 2o. Que oyera,
hubiera oido . . . Auditrum,
rain, rum fuisse
Gen.
Dat.
Ac.
b.
Voz pasiva.
IMPERSONALES.
Gerundios
CONJUGACION.
Soy oido
EresEsSomos oidos
SoisSon-
Aua-tor
A u d - m 6 ir
Aud-itar.
Aud-imur.
Aud->nlwt.
Aud-i/oit/r.
Yoz activa.
Pretrito
,)a
Yoz pasiva.
imperfecto.
Pretrito
E r a oido . . .*
0ias
Aud-ibas.
Aud -iebat.
0axnos
Aud-ieiamtt
0a,s
Aad-e6t"s.
0ian
Aud-tia/i.
Pretrito
perfecto.
Of, 6 Le oido
Aud-m.
Oiste, LasAudiv-ts.
y > haAud-in.
Omos, hemos- . . . . Audiv-wws.
Osteis, habis- . . . . Audiv-tss.
Oyeron, hanAudiv-eriMi e r t .
Pretrito
pluscuamperfecto.
Haba oido
Audiv-mm.
HabasAudv-Sro*.
0ia
Habia
*
HabamosHabaisHabian
Audiv-era.
Vudiv-eramu.
Audiv-erfit.
"
Futuro
0ir
0irs
0lr
0lrmos
0lreis
0irn
I' ututo
Habr oido
11brs
"
Uabra
"
HabrmosIiabris
Uabra
J ' e t
0i
8 l
J l d
Audiv-ron/.
imperfecto.
Aud-ta.
Aud-tcs.
Aud-te.
Aud-twM.
Aud -tis.
Aud-wn.
perfecto.
Vudiv-ero.
Audiv-m.
Audiv-lr.
Audiv-enmwa.
Audiv-eriw.
Audv-rtW.
Imperativo.
Aud-t i t o .
Aud-to.
Aud-te itote.
Aud-t'wio.
imperfecto.
Aud-tefear.
Aud-t'ebam 6 iebire.
Era.
An-iebtur.
E r a m o s oidos
Aud-tebmur.
EraisAud-te&awtt.
EranAud-te6awr.
Pretrito
perfecto.
Fui, he sido oido
Auditus, ta, tum sum fui.
Fuiste, has sidoAuditus, ta, tum es fuisti. '
F u , ha sidoAuditus, ta, tum est / t .
Fuimos, hemos sido oidos . Audti, ta;, ta sumus fuimus.
Fuisteis, 6 habis sido- . . . Auditi, t a , ta estis fuistis.
6 fuere.
Fueron, han sidoAudti, ta;, ta un, fuermt
Pretrito
pluscuamperfecto.
Habia sido oido
Auditus, ta, tum eram 6 fueram.
i labias sidoAuditus, ta, tum eras fueras.
Habia sidoAuditus, ta, tum erat 6 juerat.
Habamos sido oidos . . . . Audti, tae, ta ermus 6 fuermui
Habais sido
Audti, tae, ta ertis fuertis.
Habian sidoAuditi, t a , ta erant 6 fuerant.
Futuro
imperfecto.
Ser oido
Aud-ar.
SersAud-ters iere.
SerAud-teur.
Sermos oidos
Aud-t'emur.
SerisAud-tetnnt.
SernAud-t en f u r .
Futuro
perfecto.
Habr sido oido
Auditus, ta, tum fuero.'
Habrs sidoAuditus, ta, tum fulris.
Habr sidoAuditus, ta, tum fuerit.
Habrmos sido oidos . . . . Audti, t a , ta
fuerimus.
Habris sidoAuditi, tae, ta
fueritis.
Habrn sidoAuditi, tas, ta
fuirint.
Imperativo.
S t o ido
Aud-ire 6 xtor.
Sea lAud-Uor.
Sed oidos
Aud-tmtnt imtnor.
SeanAud-ti/wor.
Voz activa.
Voz pasiva.
Subjuntivo.
Subjuntivo.
Presente.
Oiga
Oigas
Oiga
Oigamos
Oigis
Oigan
Presente.
An-iam.
Aud-t'i.
And-'a.
Aud-j'amws.
Aud-t'as.
Aud-onf.
Pretrito
imperfecto.
Oyera, oira y oyese
Aud-trem.
Oyeras, oiras y oyeses
Aud-tres.
Oyera, oiria y oyese
Aud-ire.
Oyramos, oiramos y oysemos . Aud-rmws.
Oyrais, oirais y oyseis . . . . Aud-tVets.
Oyeran, oiran y oyesen
Aud-irejif.
Pretrito
Haya oido
HayasIla a
y "
HayamosHayisHa
perfecto.
Audiv-rtm.
Audiv-em.
Audiv-crtn.
Pretrito
pluscuamperfecto.
Aadiv-issem.
Adiv-issent.
Aud-t'ar.
A u d - t ' a m 6 t're.
Aud-tMr.
Aud-i'wr.
Aud-iamni.
AuA-iantur.
Pretrito
F u e r a , seria y fuese oido . . . .
Fueras, serias y fuesesF u e r a , seria y fueseF u r a m o s , seramos y fusemos
oidos
Furais, serais y fueseis- . . . .
F u e r a n , serian y fuesen-
imperfecto.
Aud-irer.
Aud-trcrt's 6
Aud-iretur.
Pretrito
Audiv-lr.
Audiv-ertm.Audiv-erj's.
yan-
Sea oido
SeasSeaSeamos oidos
SeisSean-
irire.
Aud-rmur.
Aud-trewitm".
Aud-trcr.
perfecto.
Audltus, ta, tum sim
Auditus, ta, tum sis
Auditus, ta, tum, sit
Audti, tse, ta sinms
Audti, tte, ta sitis 6
Auditi, tse, ta sint
fulrivu
fueris.
furit.
fuerimus.
fueritis.
fulrint.
pluscuamperfecto.
fuissem.
fuisses.
fuisset.
6
fuissmus.
fuisstis.
juissent.
Yoz activa.
Yoz pasiva.
Futuro.
Oyen? 6 hubiere odo
Futuro.
. . . Audiv-2ro.
Oyeres hubieres-
Aadiv-m.
Oyere 6 hubiere-
Audiv-grtf.
Audiv-mt's
Oyeren 6 hubieren-
Audiv-rint
ero 6
futro.
eris 6
fulris.
erit
fiirxt.
erimus
oidos.
eritis
fuerimus.
fuertis.
erunt 6 fuerint
(1).
IMPERSONALES.
Infinitivo.
Presente.
Consolar
Solri.
Pretrito.
Haber consolado . . . Solatum, am, um esse fuisse
Futuro 1. (activa).
Haber de
consolar
Solatrum,
am, um esse 6 sola
tum ir.
Futuro Io. (pasiva).
Haber de
ser consolado
Solandum, am, um esse solo
tum iri.
Futuro 2o. (activa). Que consolara, consolarla 6 hubiera consolado . . . j
Solatrum,
am, um fuisse.
Futuro 2 o . (pasiva).
Que fuera,
seria hubiera sido consolado . Solandum,
am, um fuisse.
Gerundios
sustantivos.
De consolar
Solandi.
P a r a consolar
Solando.
A consolar
Solandum.
P o r consolar 6 consolando . Solando.
A consolar
De ser consolado
. . . .
Pretrito
Consolaba
Consolabas
Consolaba
Consolbamos
Consolbais
Consolaban
Pretrito
perfecto.
Consol he consolado Solatus, ta, tum sum fui.
Consolaste has- . . . . Solatus, ta, tum es fuigti.
Solatus, ta, tum est
Solati, tse, ta sumus
Solati, tae, ta estis
Solati, tae, ta r a ,
Pretrito
Solans,
antis.
Soltus,
ta,
Habia consolado
IlabiasHabiaHabamosHabaisHaban-
tum.
Solatrus,
a, um.
Solandus,
da, dutn.
imperfecto.
Sol-&ar.
Sol-abris abure.
Sol-awMr.
Sol-a&wwr.
So\-abamni.
Sol-ai/anar.
Solatum.
Soltu.
Participios.
De presente.
Consolante (anticuado);
el que
consuela, consolaba 6 consolando
De pretrito.
E l que consol habia consolado
De futuro en urus. El que consolar, ha de
consolar, para consolar
De futuro en dus. El que ser, ha de ser
para ser consolado
Presente.
Sol-or.
Sol-ris 6 are.
Sol-atar.
Sol-mwr.
Sol-amm'.
Sol-antur.
Consuelo
Consuelas
Consuela
Consolamos
Consolis
Consuelan
Supinos.
Activa.
Pasiva.
PERSONALES.
Indicativo.
Gen.
Dat.
Ac.
Ab.
MODOS
pluscuamperfecto.
Solatus, ta, tum eram
Solatus, ta, tum eras
Solatus, ta, tum crat
Solati, tse, ta errnus 6
Solati, tse, ta eratis
Solati, te, ta f r a n
Futuro
Consolar
Conso^rs
Consolar
Couso.armos
Consolaris
Consolarn
fuit.
fuinns.
fuistis.
fuerunt fuere.
imperfecto.
Sol-bor.
S o l - a t e m abe re.
ol-abltur.
Sol-aMnmr.
Sol-ari.
Hol-abuntur.
fuSram.
fueras.
fuerat.
fueramus.
fueratis.
fuerant.
Futuro
Pretrito
perfecto.
H a b r consolado
HabrsHabrHabrmosHabrisHabrn-
Consuela
Consuele
Consolad
Consuelen
Sol-are 6 ator.
Sol-tor.
Sobamini 6 amnor.
Sol-awor.
Subjuntivo.
Tresente.
Consuele
Consueles
Consuele
Consolemos
Consolis
Consuelen
Sol-er.
S o l - e m 6 ere.
Sol-wr.
Sol-emir.
Sol-emtm.
Sol-enur.
Pretrito
imperfecto.
Consolara, consolara y consolase. . . Sol-<ircr.
Consolaras, consolaras y consolases . Sol-arm's 6
Consolara, consolara y consolase . . Sol-areur.
Consolramos, consolaramos y consolsemos
Sol-armar.
Consolrais,consolarais y consolseis. Sol-aremtnt.
Consolaran, consolaran y consolasen . Sol-rew<r.
Pretrito
Haya consolado
HayasHayaHayamosHayaisHayan-
arere.
perfecto.
Solatus, ta. tnm sim 6 fulrim.
Solatus, ta, tum sis fueris.
Solatus, ta, tum sit 6 fuirit.
Solati, tte, ta simus 6 fuerimus,
Solati, tas, ta sitie 6 fueritis.
Solati, tae, ta sint 6 furint.
plusquamperfecto.
essem 6
fuissem.
esses
fvistes.
esset 6
fuisstt.
essemus fuissem
esstis 6
fuissetis.
* 6
fuissent.
ero 6
fulro.
eris 6
furis.
ert 6
fuirit.
erimus
fuerimus.
semideponentes.
INDICATIVO.
(alegrarse).
SUBJUNTIVO.
Pretrito
Me alegr, etc.
Gavisus sum 6 fui, etc.
Gavisi sumus 6 fulmus, etc.
Pretrito
Me habia alegrado, etc.
Gavisus eram 6 furam, etc.
Gavisi ermus 6 fuermus, etc.
perfecto.
Me haya alegrado, etc.
Gavisus sim 6 furim, etc.
Gavisi simus fuerimus, etc.
pluscuamperfecto.
Me hubiera alegrado, etc.
Gavisus essem fuissem, etc.
Gavisi essemus fuissemus, etc.
Futuro.
Me habr alegrado, etc. Me alegrar 6 me hubiere alegrado, etc.
Gavisus fuero, etc.
Gavisus ero 6 fuero, etc.
Gavisi fuerimus, etc.
Gavisi erimus 6 fuerimus, etc.
I N F I N I T I V O . Haberse alegrado, gavisum fuisse.
E n los tiempos simples conservan la forma de activos, y se
conjugan como todos los dems verbos; pero carecen de voz pasiva, excepto audeo, que alguna rara vez se halla en pasiva en
los tiempos simples.
D E
L O S
V E R B O S
I R R E G U L A R E S .
POSSUM T P R O S U M C O M P U E S T O S D E
Possvm,
SUM.
(poder).
Possum es compuesto del adjetivo antiguo potis ct pote (capaz) y el verbo sum; de modo que possum vale tanto como potis
sum (soy capaz,=puedo). Su radical en los tiempos simples es
pot-; pero la t se convierte en s cuando el simple empieza por
esta letra: as decimos possum,
pos-sim, en lugar de pot-svm,
pot-sim.
En el pretrito imperfecto de subjuntivo y presente de
infinitivo desaparecen la vez la t de la radical y la e inicial del
simple, resultando las formas po-ssem po-sse, en lugar de pottesem, pot-esse.
Indicativo.
Presente.
Puedo, puedes, etc.
pos-sum, pot-es, pot-est;
pos-8mus, pot-estis, pos-sunt.
Subjuntivo (1).
Presente.
Pueda, puedas, pueda, etc.
pos-sim, pos-sis, pos-sit;
pos-simus, pos-sitis, pos-sint.
Pretrito
imperfecto.
Pretrito
imperfecto.
Podia, podias, etc.
Pudiera, podra, pudiese, etc.
pot-ram, pot-ras, pot-rat;
I po-ssem, po-sses, po-sset;
pot-crmus*, pot-eratis, p o t - r a n t I po-ssCmus, po-ssetis, po-ssent.
Futuro
imperfecto.
Infinitivo. Poder,=po-sse.
Podre, podrs, etc.
PARTICIPIO PRESENTE.
pot-ro, pot-ris, pot-rit;''
i Potente,=pot-ens(2).
pot-erlmus, pot-erltis, pot-runt.
La radical de los tiempos compuestos es potu-, y en ellos
se conjuga como todos los dems verbos: potu-i, potu-lram,
potutro, potu-Srim, potu-issem,
etc. (3).
(1) E s t e v e r b o n o t i e n e I m p e r a t i v o , pero l e nple con el p r e s e n t e de s u b j n n UTO y el I m p e r a t i v o del v e r b o Jacio d e cate m o d o : puede-t,fc
p o i i i i ; pueda
f a c i t o p o s s i t ; poded eotolros,facite p o s s l t i s ; puedan ellos,faciunto
possint.
L o m i s m o se s u p l e en lo d e m s v e r b o s q u e c a r e . e n d e l .
(S) E l p a r t i c i p i o potent, n i c o que t i e n e e s t e verbo, se u s a c o m o imple a d j e t i v o del p r o p i o m o d o que los c a s t e l l a n o s potente, pudiente.
F o r m a el c o m p a r a t i v o potentior y el s u p e r l a t i v o
potenriutinui.
(3) Al c o m b i n a r s e el s i m p l e c o n la r a d i c a l en e s t e s t i e m p o s p i e r d e l a / i n i c i a l ;
potujram, potu-inem, e n l u g a r d e pot-/uiram, pot-/uiun.,
etc.
83
VERBOS I R B E C L A R E S
PBOSUM, P R O D E S , P R O D E S S E ,
PROPOI
(aprovechar).
Subjuntivo.
imperfecto.
Presente.
I
O
imperfecto.
pro-
Pretrito
imperfecto.
Aprovechara, aprovechara, etc.
pro-d-essem, pro-d-esses, prod-esset;
pro-d-essCmus, pro-d-essetis, prod-essent.
Infinitivo.
Aprovechar, pro-d-esse.
La radical de los tiempos compuestos es profu -, y en ellos
se conjuga como todos los dems v e r b o s ; profu-i, profu-eram,
profu-ero, profu-erim,
profu-issem,
etc., de modo que no hay ms
que aadir al simple la preposicin componente.
E s t e verbo tiene como sum el participio pro-futrus,
y de
consiguiente los infinitivos profutrum
esse, profutrum
fuisse.
P E B - O , F E R S , F E B B E , T U L - I , LATUM
(llevar).
ley-o, is, ir, excepto los irregulares, que son: el presente de indicativo, el imperativo, el pretrito imperfecto de subjuntivo y el
presente de infinitivo, los cuales se varan a s :
VOZ ACTIVA.
voz
Indicativo.
Llevo, llevas, etc.
PASIVA.
Presente.
'
fero, fers, f e r t ;
fer-Imus, fertis, fer-unt(l).
Imperativo.
Lleva t, lleve l, etc.
fer, 6 ferto, ferto;
f e r t e fertote, fer-nnto.
Subjuntivo.
S t llevado, etc.
ferre 6 fertor, f e r t o r ;
fer-imlni 6 fer-imlnor, fer-untor.
Pretrito
imperfecto.
ferrem, ferres, f e r r e t ;
Infinitivo.
Llevar,
ferre.
Presente.
Ser llevado,
ferri.
VOL-O. v i s , V E L L E , VC.U-T
Indicativo.
Subjuntivo.
Presente.
Indicativo.
(querer).
Presente.
imperfecto.
(Querer, velie.)
querer).
Indicativo.
Subjuntivo.
Presente.
Presente.
imperfecto.
No quieras t , etc.
No quisiera, no querra, no quisiese, etc
noli nol-ito, nol-tonollem, nolles, nollet;
BOL-ite nol-itote, nol-unto.
nollemus, nolletis, nollent.
Infinitivo. Presente.
ms...).
No querer, nolle.
Presente.
Ms quiero, ms quieres, etc.
nsal-o, mavis, mavult;
malmus, mavultis, mal-unt.
Subjuntivo.
Presente.
Ms quiera, ms quieras, etc.
malim, malis, malit;
malimus, malitis, malint.
Pretrito
imperfecto.
Ms quisiera, ms querra, etc.
mallem, males, mallet;
mallmus, mallStis, mallent.
Infinitivo.
Presente.
Querer ms.
malle (1).
La radical de los tiempos compuestos es malu-, y se conjugan como en todo3 los dems verbos: malu-i, malu-iram,
maluIro, malu-erim, malu-issem, malu-isse, etc.
FIO, FIS, FIERI, FACTUS (ser hecho), pasiva
irregular
de
Faci.
Fado, facis, faclre, ftei, factum, es de la tercera conjugacin, y se vara como leg-o, excepto en la primera terminacin
del imperativo, que pierde la e final haciendo fac y no face,
como en otro lugar dijimos. Srvele de pasiva el verbo fio, fis, en
los tiempos simples, en los cuales es irregular. Estos pues sern
los nicos que anotarmos.
Voz pasiva.
Indicativo.
Presente.
Soy hecho, eres hecho, etc.
o, fis, fit-,
flmus, fitis, fiunt.
Futuro
imperfecto.
Ser hecho, sers hecho, etc.
fiam, fies, fiet;
fifmus, fietis, fient.
Pretrito
imperfecto.
E r a hecho, eras hecho, etc.
fiCbam, fiebas, fibat;
eomus, fiebatis, fibant.
Subjuntivo.
Presente (2).
Sea hecho, seas hecho, etc.
fiam, fas, fiat;
fiamas, fitis, fant.
(1) L a t e r m i n a c i n r e g u l a r m a l a m del f u t u r o i m p e r f e c t o ea d e m u y p o c o a i o ,
asi c o m o nolum en el verbo a n t e r i o r .
t ) N o le d a m o a i m p e r a t i v o en l a c o n j u g a c i n ; pue a u n q u e a l g u n a ve M
n o u e n t r a n la f o r m a 6 lito, fit*, filte, fiunto, i o n d e r a r s i m o uao.
VERBOS
IRBBtOl.aRES
Modos
Infinitivo.
Pretrito
imperfecto.
firent.
ir
Ser hecho,
firi
(ir).
personales.
Indicativo.
Imperativo.
Presente.
Voy, vas, va, etc.
co, is, it;
t,
vaya l,
etc.
i 6 ito, ito;
ite itte, eunto.
imperfecto.
Subjuntivo.
Presente.
ir.
Gerundios.
(1).
IRREGULARIDADES
impersonales.
Infinitivo,
Presente.
DEFECTIVOS.
eundi,
eundo,
eundum,
eundo.
(de ir),
(para ir).
( ir).
(yendo, por
Partidpio
de
ir).
presente.
defectivos.
(acordarse y
haberse
acordado).
Este verbo no tiene voz pasiva, y excepcin del imperativo, carece de los tiempos simples, cuyas terminaciones per-
y pretrito
perfecto.
imperfecto
pluscuamperfecto.
imperfecto
Imperativo.
Acordaos,=memontdte (1).
Subjuntivo.
Presente y pretrito
imperfecto
memi-
pluscuamperfecto.
Futuro.
Me acordare y me hubiere acordado, etc.,=meminro, meminris, meminrit; meminerimus, memineritis, meminrint.
Infinitivo.
y
y O di.
ccepisti.
Presente
Novi
perfecto.
Ceepi,
perfecto.
Me acordar y me habr acordado, etc. = meminro, meminris, meminrit; meminerimus, memineritis, meminrint.
Acurdate,=memento.
DEFECTIVOS.
pretrito.
Acordarse y haberse
acordado,=meminisse.
Aunque vemos por la conjugacin antecedente que los tiem(1) lmenlo,
mementdte significan p r o p i a m e n t e no olvidis, tened siempre en
la memoria. C u a n d o quiero e x p r e s a r s e la simple recordacin do u n a cosa se h a c e
6 rteord r
i ' T?
I 7".lU,',r
< T - s- Heminiscire forum, qua: digna sun,
persona tua ( a c u r d a t e de lo que te debes 4 ti mismo).
IRREGULARES
L 0 3 ESCRITORES
LATINOS.
AlO.
ASIM.
AVE.
os guarde,
av5te.
CEDO.
Imperativo.
FOREM.
cedlte.
DEFIT.
ISFIT
Indicativo. Dice,
Des 6 dieres,
den
dieren,
dent).
IS, ERE,
EDI, ESUM, 6
ESTCM
(comer).
fueran,
(2).
INQDAM
foret...
infit.
DIS.
Subjuntivo.
fores: fuera,
(3).
decia diciendo,
inquiens,
OVAT.
Indicativo. Triunfa,
ovat.
Participio de presente. El que triunfa,
ovans, ovantis.
triunfaba
triunfando,
PERDUINT.
Subjuntivo.
Pierdan,
perduint (4).
EXPLICIT.
Indicativo. Acaba,
QRSSO.
explicit.
Indicativo. Ruego,
qua;so: rogamos,
qutes&mus.
FAXO.
C1JE1 p a r t i c i p i o fandus,/anda./andum,
se u s a como s i m p l e a d j e t i v o , y siali I fica o que puede publican e
decine.
(2) E s t e v e r b o es p u r a m c u t e p o t i c o .
(3) E s t a p r i m e r a t e r m i n a c i n s e e m p l e a g e n e r a l m e n t e e n l a s r e p e t i c i o n e s ,
c o m o e n e s t a : E n g a s t o , repito, si c r e e s q u e p i e n s o c o m o t f t : erras,
Inquam,
i me tua intenti
assentisi
cogitas.
(4) E n l u g a r d e perdant.
A e s t e t e n o r se h a l l a n c o n l a m i s m a f o r m a a l g u n o s
o t r o s v e r b o s , c o m o : templrint,
efdinl,
en l u g a r d e tempirent,
efodiant.
cuya
m a n e r a s d e d e c i r s o n aroAlcas, y n o d e b e n i m i t a r s e .
VERBOS
DEFECTIVOS.
IRREGULARES
SALVE.
OPORT-ET,
LA CONJUGACION
DE CN U N I P E R S O N A L
-EBAT, - U I T ( c o n v e n i r ) ,
unipersonal
de
ACTIVO.
la
2* conjugacin.
Indicativo.
Conviene, oport-et.
Convenia, oport-ebat.
Convino, oportu-it.
Sabia convenido,
oportu rat.
Convendr,
oport-ebit.
Habr convenido,
oportu rit.
MODELO P A R A LA C O N J U G A C I O N D E UH U N I P E R S O N A L
PASIVO.
latinos.
MODELO P A R A
Subjuntivo.
Convenga, oport-eat.
Convendra,
oport-ret.
Haya convenido, opertu-rt.
Hubiera convenido, oportu-isset
Conviniere
Hubiere convenido,
oportu-rit.
Infinitivo.
Convenir, oport-ere.
Haber convenido, oportu-isse.
L o mismo so conjuga decet (convenir), dedecet (no estar bien
visto), libet (agradar), licet (ser lcito), y refert (importar). Los
cuatro primeros se encuentran alguna r a r a vez en la tercera terminacin de plural.
Los verbos pccn'U-et, -&>at, -uit (arrepentirse), pud-et,
-ebat,
uit, Min est (avergonzarse), pig-et, -ebat, -uit (tener repugnan-
Indicativo.
Subjuntivo.
DE
FORMACION.
raiz.
De la
indicativo
pretritos
subjuntivo
amaviram;
amandus,
como prcticamente se ha
Segunda
raiz.
primera persona del singular del pretrito perfecto de
se forman todas las dems terminaciones del mismo, los
perfectos y plusquamperfectos de activa, el futuro de
y p r e t r i t o de infinitivo: v. g. Amv-i:
la i en eram,
en ero, caavero; en isse, amavisse, etc.
Tercera raiz.
Del supino en u m se forman el participio de pretrito y
iuturo en urus: v. g. Amat-ujn)
el um en us, amatas: en uns,
amataras, etc.
I.
PRLMERA CONJUGACION.
generales.
Excepcin:
Si el simple tiene duplicacin en el p r e t r i t o , esto es, una
sdaba mas que en el s u p i n o , su compuesto la p i e r d e : as tondeo
hace totondi, tonsum; su compuesto detondeo no h a r
detotondi,
sino detondi, detonsum; pero por o t r a segunda excepcin la conservan los compuestos de do, disco, poseo y sto con algunos
compuestos de crro y pungo:
v. g. poseo, poposci: reposco, repoposa,
etc.
'
II.
El verbo compuesto de preposicin terminada en consonante
suele mudarla en la primera del mismo verbo, si tambin empieza
por consonante, como afficio compuesto d e ad y fado-, appono de
ad y pono, los cuales por la razn dicha se escriben respectivamente con dos ff y dos pp.
m .
en c , como de-
Amo,
amas, amare,
amavi,
amtum,
amar.
Regla nica.
Los verbos de la primera conjugacin hacen el pretrito en
avi y el supino en atum, como certo, certivi,
certatum,
pelear:
juglo, jugulvi, jugultum,
degollar.
Excepciones
IH.
Los unipersonales
de la segunda conjugacin suelen tener
dos pretritos, pero carecen de supino, como lib-et, -bat, -uit,
-itum est, agrada: lic-et, -bat, -uit 6 -itum est, es lcito.
Ms verbos de la segunda
conjugacin
general.
Hacen en di y en
SEGUNDA CONJUGACION.
Moneo,
monee, monlre,
moniti,
moritum,
avisar.
Regla I.
Los verbos de la segunda conjugacin hacen el pretrito en
ui, y el supino en itum, como moneo, monui, monitum,
avisar;
habeo, hbui, habtum, tener.
Excepciones
n.
Los intransitivos de la segunda conjugacin hacen en ui Bin
supimo, como sileo, silui, callar; egeo, egui, tener necesidad.
Excepciones
sum:
que no tienen
Caveo,
Faveo,
Foveo,
Moveo,
Yoveo,
E n vi y en tum:
cavi, cautum,
guardarse.
favi, frattura, favorecer.
fovi, fotum, fomentar.
movi, motum, mover.
vovi, votum, ofrecer.
regla
E n vi sin supino:
Conniveo, connivi, conisi . . . hacer de ojo.
Paveo, pavi . . . tener
miedo.
E n evi y en ctum:
Deleo, delevi, deltum, borrar.
Fleo, flevi, fletum, llorar.
Neo, nevi, nctum, hilar.
Vico, viSvi, vietum, atar.
Cieo liace civi, citum, mover.
En
Algeo, als . . .
Fulgco, filisi . . .
'i'urgeo, t u r s i . . .
Urgeo, ursi . . .
U.
Los en seo hacen en evi, etum, como cresco,
crecer; quiesco, quieti, quietum, descansar.
esum 6
Excepciones:
novi, notum, conocer.
pavi, pastum, pacer.
scivi, scitum, decretar.
didlei . . . aprender.
poposci . . . pedir.
m.
E n xi sin s u p i n o :
Luceo, luxi . . .
resplandecer.
Frigeo, frixi . . . estar fri.
Excepciones :
Cado, cecidi, casum, caer.
Csedo, csecidi, ctesum, herir.
Tendo, tetendi, tensum, caminar.
Tundo, tutdi, tunsum, tundir.
Pendo, pependi, pensum, pagar.
Fido, fisus . . . confiar.
Excepciones:
Lambo, lambi . . . lamer.
Scabo, scabi . . . rascar.
Nubo, nupsi, nuptnm, casarse la mujer.
Scribo, scripsi, scriptum, escribir.
cretum,
Nosco,
Pasco,
Scisco,
Disco,
Poseo,
si sin supino.
enfriarse.
resplandecer.
estar
hinchado.
apretar.
Regla I.
Los en lo hacen el pretrito en bi y el supino en itum,
libo, bili, libitum,
beber.
crevi,
como
Sin supine.
Rudo, rudi . . . rebuznar.
Sido, sidi . . . hacer asiento
Strido, stridi . . . rechinar.
E n si y en sum:
Cedo, cessi, cessum, rendirse.
Claudo, clausi, clausum, cerrar.
Divido, divisi, divisum, dividir.
Lsedo, Issi, lsesum, duur.
Ludo, lusi, lusum, jugar.
Plaudo, plausi, plausum, aplaudir.
Rado, rasi, rasura, raer.
Rodo, rosi, rosHm. roer.
Trudo, trusi, trusum, echar empellones.
T
Con duplicacin:
Fallo, fefelli, falsum, engaar.
Peilo, pepli, pulsum, ariojar.
Tollo, sustli, sublatum, quitar.
Sin supino:
Volo, volui . . . querer.
Nolo, nolui . . . no querer.
Malo, maini . . . querer ms.
Cello, cellui . . . herir.
Excello, excellui . . .
aventajar.
Precello, precellui . . . exceder.
Percello hace perdili, perculsum,
herir.
VII.
Los en mo hacen en ui, itum, como gemo, gemui,
gemir; vomo, vomui, vomitimi, vomitar.
traxi,
Y.
Los acabados en spicio y licio hacen en exi y e n ectum, como
adspicio, adspexi,
adspectum,
mirar; allicio, allexi,
alleclum,
itraer. Exceptase e licio, sacar fuera, q u e hace elicui,
elictum.
Los q u e siguen no tienen regla g e n e r a l :
Capio, cepi, c a p t u m , tomar.
Ccepio (verbo antiguo), ccepi, coeplum, comentar.
Cupio, cupivi, cupitum, desear.
Fugio, fugi, fugltum, huir.
Jacio, jeci, jactum, atrojar.
Mejo, minxi, mictum, orinar.
Pari, pepri, partum 6 partum, parir adquirir.
Rapio, rapni, raptum, arrebatar.
Sapio, sapui, sapii sapivi, tener sabor.
VI.
L03 en lo hacn en vi y en ultum, como colo, colui,
crdtivar; consilo, conmW, msiiltm,
consultar.
Excepciones:
Alo, alni, alltum altnm, sustentar.
Molo, molili, molltum, moler.
Sallo, salsi, salsum, salar.
Vello, velli vulsi, vulsum, arn car.
cultual
gemtum,
Excepciones :
Como, compsi, comptum, componer l cabello.
Demo, demsi, demtum, quitar.
Promo, prompsi, promptum, sacar
fuera.
Sumo, sumsi, sumtum sumpsi, sumptum, tomar.
Emo, emi, emptum, comprar.
Premo, pressi, pressum, apretar.
Tremo, tremui . . . temblar.
No hay regla general p a r a los acabados en no: ntense lo*
siguientes :
Cano, cecini, cantum, cantar.
Cerno, crevi, cretum, mirar.
Contemno, contempsi, contemptum, despreciar
Gigno, genui, genitura,
engendrar.
Lino, lini livi, levi, litum, untar.
Pono, posui, posltum, poner.
Sino, sivi, situm, dejar.
Sperno, sprevi, spretum, despreciar.
Sterno, 6travi, stratum, allanar.
X.
VID.
Los en po hacen en psi y en ptum, como carpo, carpsi,
carptum, t o m a r ; serpo, serpsi, serptum, andar arrastras, serpear.
Excepciones:
Rompo, rupi, ruptum, romper.
Strepo, strepui, strcpltum, hacer
ruido.
No hay regla general p a r a los en quo; ntense los siguientes
Coquo, coxi, coctum, cocer.
Linquo, liqui . . . dejar.
ampoco la hay p a r a los en ro; ntense los que siguen:
Curro, cucurri, cursum, correr.
Fero, tuli, latum, llevar.
Gero, gessi, gestum, hacer tratar.
Quffiro, qusesivi, quffisitum, buscar.
Sero, sevi, satum, sembrar.
Tero, trivi, tritum, trillar.
Uro, ussi, ustum, quemar.
Verro, verri, versnm, barrer.
IX.
acui,
actum,
lquido.
hacinar.
Sin supino:
Annuo, annui . . .
condescender.
Batuo, batui . . . golpear batir.
Congruo, congrui . . . convenir.
I*gruo, ingrui . . . acometer.
Metuo, metui . . . temer.
Pluo, plui . . . llover.
Respuo, respui . . .
despreciar.
De los en vo y xo solo se hallan los siguientes:
Solvo, solvi, soltum, pagar.
Volvo, volvi, voltnm, revolver.
Vivo, vixi, victum, vivir.
Nexo, nexui, nexum, enlazar.
Texo, texui, textum, tejer.
CUARTA CONJUGACION.
Audio,
audis,
audire,
audivi,
auditum,
jir
Regla nica.
Los w r b o s de la cuarta conjugacin hacen por regla general
el pretrito en ivi, y el supino en itum, como audio, audivi, a
ditum, o i r ; munio, munivi, muntum, fortificar.
Excepciones :
Rancio, rausi, rausum, enronquecer.
Salio, salai, saltura, saltar.
Sentio, sensi, sensum, sentir.
Sepelio, sepelivi, scpultum, sepultar.
Singultio, singultivi, singultum, sollozar.
Veneo, venivi, venura, ser vendido.
Venio, veni, ventura, venir ir.
E n si y en tum:
Haurio, hausi, haustum baurivi, hauritum,
Farcio, farsi, fartum. embutir.
agotar
ctum:
establecer.
Yerbos
deponentes.
P a r a saber cmo forman el pretrito los verbos deponentes
se les finge la activa en o, dndoles el supino que les corresponde
segn la regla que pertenecen; y convirtiendo en s la m del
supino fingido, lo que resulta es el pretrito del verbo deponente.
P o r ejemplo: quiero saber cmo bace fungor:
le finjo la activa
en o, fungo, el cual por acabar en go h a de hacer funxi,
functum, segn la regla IV de la tercera conjugacin. Ahora, pues,
convirtiendo la m de functum
en s, quedar functus,
y este ser
el pretrito de fungor. Con la misma facilidad se da pretrito
los dems verbos deponentes. Hay sin embargo algunas excepciones
que vamos examinar siguiendo el orden de las conjugaciones.
La primera no tiene excepcin alguna.
SEGUNDA CONJUGACION.
Tiene las tres excepciones que siguen:
Fateor, fassus, confesar.
Misereor, misertus, compadecerse.
Reor, ratus, pensar.
T E R C E R A CONJUGACION.
Tiene las excepciones siguientes:
Adipiscor, adeptus, alcanzar.
Comminiscor, commentus, pensar fingir.
Expergiscor, experrectus,
despertar.
F r u o r , frultus, gozar.
Gradior, gressus, andar.
Labor, lapsus, resbalar.
Loquor, loqutus, hablar.
Morior mortuus, morir.
ni
supino.
P R I M E R A CONJUGACION.
Labo, as, are, vacilar.
Nexo, as, are, entrelazar.
SEGUNDA.
Aveo, es, Src, codiciar.
Diffiteor, eris, f r i . negar.
Liveo, es, Bre, estar crdeno,
Medeor, eris, eri, airar.
Mcerco, es, ere, estar triste.
Polleo, es, 5re, poder.
tener
envidia.
TERCERA.
AmbTgo, is, re, dudar.
Fatisco, is, re, abrirse la tierra.
F u r o , is, re, estar furioso, sin juicio.
Glisco, is, ere, engordarse.
Hisco, is, r e ; rajarse abrirse la tierra.
Liquor, ris, i, derretirse.
Quatio, is, re, sacudir con violencia.
Quseso, smus, rogar.
l) Orior, n w e o r y morior f o r m a n el p a r t i c i p i o de f u t u r o en urvt
Kf- nfirn,
Hatcitrus,
montuna.
en
itrut,
106
PEETarros
Reminiscor, ris, i, acordarse.
Ringor, ris, i,
refunfuar.
Satgo, is, re, undar
solicito.
Vado, is, re, caminar.
Vergo, is, ere,
inclinarse.
Vescor, ris, i, comer.
Ferio,
CUARTA.
is, ire, herir.
la formacion
del pretrito
y supino
de los
verbos.
P r i m e r a conjugacin.
Aunque se ha dicho en el texto que los verbos compuestos
forman el pretrito y supino del mismo modo que sus simples,
hay n o obstante algunas importantes excepciones que no debe
ignorar quien desee conocer fondo la hermosa lengua de Cicern.
Los compuestos del verbo Do, das, son de dos clases: unos
pertenecen la primera conjugacin, y estos siguen en todo su
simple, como: Circum-do,
circum-dldi,
circum-datum
(rodear).
Otros son de la tercera y hacen en didi, ditum, como:
Tra-do,
tra-didi, tra-ditum
(entregar).
liemos visto que Mico carece de supino : su compuesto Dimico hace di-micui 6 di-micvi, di-micatum
(pelear).
E n t r e los compuestos de Plico unos lo son de preposiciones,
como Explico
(explicar), y otros de nombres, como Duplico (doblar). Los de preposiciones suelen hacer en u t , itum, en avi,
atum, c o m o : Ex-pRco,
explicui,
ex-plittum
ex-plicvi,
explictum ; pero su-plico ( s u p l i c a r ) , y ' l o s de nombres solo forman
avi, atum.
Los de Sto, as, tienen el pretrito en stiti, y el supino ea
itum atum, como: Pr ce-sto, pi cestiti, prce-sftum
pra-sttum
(prestar).
Los de Cubo, as, son de la primera 6 de la t e r c e r a : lo* de
la primera siguen la conjuiiacion del simple, como Ex-cbo,
as,
are, tx-cubui,
ex-cubtum
(velar) ( 1 ) : los de la tercera reciben
delante de la b una , que pierden en el p r e t r i t o y supino,
tomo: Li-cumbo, is, ir, in-cubui, in-cubXtum (recostarse).
Juro, as ( j u r a r ) , sigue la regla general de la conjugacin.
Sus compuestos igualmente, pero unos conservan la a del simple,
como: Ad-jro,
as (negar con juramento); otros mudan ta a en
e breve, como: Defro ( j u r a r mucho), Pefro (jurar en falso).
eco, as (matar), juntamente con sus compuestos, hace necvi,
necatum, y algunas veces necui,
nectum.
Los verbos cubo, crepo, domo, frico, plico, seco, sono, tono
y veto, de los cuales se habl ya en el texto, forman el participio
de f u t u r o activo en atrus, haciendo de consiguiente
cubatrus,
domatrus,
plicatrus,
etc., aun cuando sus supinos no terminan
en atum.
Segunda conjugacin.
Taceo, es (callar), hace en ui, itum, siguiendo la regla general; pero sus compuestos mudan la a en i careciendo de supino,
como: Con-ticeo (callar), es, ere, ui.
Por el contrario, hemos visto que Arceo, es, no tiene supino ;
pero sus compuestos mudan la a en e y hacen en ui, itum, siguiendo la regla general, como: Co-erceo (refrenar), es, ere, ui, itum.
E n t r e los compuestos de Habeo unos conservan la a, como:
Post-habeo
( p o s p o n e r ) ; otros la mudan en , como:
Pro-hibeo
(prohibir); o t r o s , en fin, pierden la primera slaba del simple,
como: De-beo (deber), Pra-beo (dar); pero todos ellos forman en
ui, itum, el pretrito y supino, siguiendo la regla general.
Los compuestos de Oleo son de dos clases: unos significan
oler, y estos se conjugan del m i s n o modo que el simple, como:
Re-d-oleo (exhalar mucho olor), es, ere, ui, itum. Los dems hacen
en evi, etum, como: Ex-oleo (caer en desuso), es, ere, vi, etum.
Solo Ab-oleo ( d e s t r u i r ) , hace ab-oUtum,
y Ad-oleo (crecer), adultum.
Los de Muneo son de dos clases: unos conservan la a el
simple, como Per-maneo (permanecer), y estos se conjugan como
l; otros la mudan en i, y estos hacen en ui, sin supino, como:
E-mineo, es, ere, ui (sobresalir).
Tercera conjugacin.
L03 compuestos de Nosco
(1) Incubo,
uouiIH
ai ( c o e t a n e i . p u e d e f o r m a r incubati,
ineubiluM.
6 incubai
in-
Ag-nosco
cognitum
y Cog-nosco
(I).
(conocer),
forman
el supino
agmtvm
J,? v ^ ^ : : *
B
V'piel Pact Jn
forma el pretrito
C0D!aDdl P a
"
e i
(pl&nUr)
partcpi
0011
an
dB
fut
eltum-,
De la
INDECLINABLES.
preposicin.
? ( P e ' ) Pnes e l l t i m o f o r m a
Ag-nosco
cognitum
y Cog-nosco
(I).
(conocer),
forman
el supino
agmtvm
J,? v ^ ^ : : *
B
V'piel Pac Jn
forma el pretrito
C0D!aDdl P a
"
e i
(pl&nUr)
partcpi
0011
an
dB
fut
elatum-,
De la
IKDECLINABLKS.
preposicin.
? ( P e ' ) Pnes e l l t i m o f o r m a
De
acusativo.
Ad, apud, ante, adverss adversm, cis, citra, circa,
dram, contra, erga, extra, intra, inter, infra, juxta, ob, benes, per,
pone, post, prater, prope, propter, secundum, secus, supra, trans,
versus, ultra.
Ejemplos:
las armas.
ad arma
apud judces
ante los jueces.
ante* conslem
delante del cnsul.
adversas hostem (1) . . contra el enemigo.
cis E u p h r a t e m
del lado de ac del Eufrates.;
dtra*
flumen
la parte de ac del rio.
drca* muros
cerca de las murallas.
drciitn castra
al rededor de los campamentos.
contra* Italiam
en frente de la Italia.
erga Deum
para con Dios.
extra* limen
fuera del umbral.
intra* domum
dentro de la casa.
inter pocla
en medio de los brindis.
infra* regom
debajo del rey.
juxta* ripam
sobre la ribera.
ob injnriam
por la injuria.
penes vos
en poder vuestro.
per icsttem
por el esto.
pone* me
detrs de m.
post* prcelium
despus de la batalla.
prceter Scipinem . . . excepto Escipion.
prope* villam
cerca de la granja.
propter cupidittem . . por la codicia.
secundm j u s
segn justicia.
seis viam
junto al camino.
supra* vires
sobre las fuerzas.
trans Ibrum
al otro lado del E b r o .
orientan verss
hda el oriente.
ultra* maria
al otro lado de los mares.
a, ab, uisque,
a senatu
ab auctore
absque eo
(1) O adversm.
De
ablativo.
cum, coram, de, e, ex, pree, pro,
Ejemplos:
por el senado.
p0r el autor.
sin l.
sini.
cuvi amicis
coram* judce
de injnriis
c carcire
ex urbe
pr<e oclis
pro facultatibus
sin causa
Variables:
In, sub, super, subter, clam y
tenus.
Ejemplos:
ttn urbem
\in urbe
i sub vesprum
\sub e conditine
i super omnia
\ super hac quaestiue
I subter fastigia
{subter litre
| clam* patrem
iclam vobis
humerrum tenus
\ capite teuus
l a ciudad.
e la ciudad.
la tarde.
bajo esta condicion.
sobre todas las cosas.
acerca de esta cuestin.
bajo del techo.
debajo de la orilla.
escondidas del padre.
sin saberlo vosotros.
hasta los hombros.
hasta la cabeza.
Inseparables:
Tales son: am-, con-, di-, dis-, re- y se-, como: am-bxgo,
con-fero, di-laclro, dis-pto, re-peto, se-jungo. E s t a s solo se usan
en composicion: las ms de las otras pueden ser componentes
regentes.
. .
.
Prepostaones-Adverbios.
Algunas de las preposiciones contenidos en los cuadros que
anteceden ocurren veces en la oracion sin complemento, y
entonces se consideran como adverbios (1); mas entindase que
siempre debe suplirse por la elipsis el caso que les corresponde.
As cuando decimos: Paulo post cnsul aderat (un momento despus se present el cnsul), falta el complemento de post
post
hoc tempus).
Otras hay, por el contrario, que siendo verdaderos adverbios,
pasan ser preposiciones por hallarse con el complemento expreso,
(1) D e M t a c l u e on toda la qne e h a n e a l a d o c o n mtariaoo.
113
el cual depende en rigor de otra preposicin oculta, v. gr. Prope
ripam, esto es, Prope ad ripean; Cirdter meridiem, esto es, Cirdter ad meridiem.
CAPITULO
Bel
Ba
profect
quidem
VI.
adverbio.
doct
fecil
prudenter . . .
feliclter . . . .
odo
doctamente.
fcilmente.
prudentemente.
felizmente.
De
multm
parum
plus
mins
De
na
cantidad.
mucho.
poco.
ms.
menos.
U
"
e s t o a e i n c o a d v c r b i o s e r e f i e r e n otros m u c h o s , l o s c u a l e s
E ^ V t T X J ' V ? P r o p o s i c i n y su c o m p l e m e n t o , v. g r . :
=
u (i,
lC0)i
(perfume
tafttT
f "
' " ' C = U 1 < i U u m
A a e = p o r aqu
TA8LA
se hal A R w u i . J *
>* LOS EJEBCICIOS PRCTICOS, d o n d e
afirmacin.
verdaderamente que...
en verdad.
ciertamente.
en realidad de
verdad.
De interrogacin.
acaso...1
an...?
anne...?
pues qu, no...?
nonne...? . . . . por ventura...?
num...?
pues qu...?
D e negacin.
non
no.
haud
no.
neququam. . . de ningn modo.
haudququam.. de ninguna
manera.
De duda.
forsan
quiz.
f o r s t a n . . . . acaso.
fortasse. . . . tal vez.
fortassis . . puede ser que.
Positivo.
Comparativo.
Superlativo
Sanctus . . . . sanct.
sanctis.
sanctissim.
Acer
acrlter.
acris.
acerrm.
Doctus . . . . doct.
doctiis.
doctissm.
P r u d e n s . . . . prudenter.
prudcntis.
prudentissm.
E s ' o s ejemplos demuestran que el adverbio de comparativo
termina en s y el de superlativo en im'e.
Sirpe (muchas veces) forma scrpis, strpissiml;
y diu (por
largo tiempo) diutius, diutissim'e,
aunque no proceden de adjetivos. Sccus ( d e otro m o d o ) y satis (bastante) forman respectivamente sccius, satius, sin superlativo; y nuper (poco ha) nuperrimi
sin coi: parativo.
CAPITULO
De la
TIL
conjuncin.
la
interjeccin.
La interjeccin es una exclamacin natural qne envuelve implcitamente un pensamiento, y sirve para expresar los afectos de
gozo, tristeza, compasion, menosprecio, etc., de que est posedo
el nimo, v. g. tei mihil (</ de m i l )
Decimos que es una exclamacin natural, porque las verdaderas interjecciones no son signos convencionales como las dems
palabras, sino una especie de grito con que manifestamos de una
manera vaga, pero enrgica, los sentimientos de nuestra alma. As
es que unas mismas interjecciones son comunes naciones diferentes.
No deberia segn esto contarse la interjeccin entre las partes
del lenguaje; pero el uso ha introducido en los idiomas ciertas
palabras, las cuales no son otra cosa que fragmentos de oraciones
completas, y se emplean como si fueran verdaderas interjecciones.
Hemos dicho que las voces de esta clase expresan los pensam.eLtos de una manera vaga. De consiguiente, para determinarlos
es necesario atender la situacin, al tono, gesto ademan del
que h a b l a , porque con unas mismas interjecciones pueden enunciarse sentimientos Un encontrados y opuestos como la ira y la
compasin, la aprobacin y el desprecio.
Castellanas.
De
Ah ayl ohl
Ah ayl Dios mi!*
PRINCIPALES
INTERJECCIONES
LENGUAS.
Latinas.
alegra.
| A h ! vah! evaxl evhe!
De dolor y tristeza.
| Ilei! cheu! ohl
De aprobacin y aplauso.
Viva!* vitor!* bravo!* bien!* i E u g e ! io! io triumphel*
magnfico!* soberbio!*
De aversin y
desagrado.
Oxte!* quita all!* oh! fuera!* I Apftgel!* apagsis!* vaahl
aparte!* pfl
I
huil phuil
De
animacin.
E a ! sus! nimo!* vaya!* vaE j a ! hem! age!* agdum! aglor!*
s i s ! * cugel macte virttel*
macte animo! *
De
Ah! ay! g u a r t e l *
amenaza.
| Vae! heu! vahl
De indignacin
y execracin.
Ira de Dios!* vive el cielo 1*
I P r o h ! pro! pro dem
mal h a y a . . . l *
fideml*
De
sorpresa.
Ya!* tate! cmo!* ah! ohl cs- I Papse! hui! heul o! hemt
pita! caramba 1
I
ehem!
Para
Chito! chitonl
Para
Hola! h ! p a l a b r a ! *
imponer
silencio.
| St!
llamar uno.
| H e m ! eho! ehduml ohel
impresionado vivamente, prorumpe el hombre en estas exclamaciones i que no tanto son producto del fri raciocinio, cuanto de
la sensibilidad excitada por los afectos repentinos.
Oxte es una voz compuesta del latino i y el pronombre te,
que equive retrate de ah, qutate de mi presencia.
Guarte es
una contraccin de gurdate.
Age, agite son formas del imperativo del verbo agir, la
primera de las cuales suele juntarse dum. Apge es igualmente
un imperativo que procede del griego.
Difcil es averiguar la derivacin de algunas interjecciones;
pero puede asegurarse que las verdaderamente tales estn reducidas un cortsimo nmero, y que todas las compuestas tienen un
origen elptico icmejante al de las que hemos explicado (1).
CAPITULO IX.
Figuras
de
diccin.
EMPEZAR
NECESARIAS
TRADUCIR.
ACTIVA.
E l verbo en la voz activa forma oraciones transitivas intransitivas. La transitiva consta de sujeto agente (2) en nominativo, verbo, y trmino de la accin en acusativo, v. g.
Dios recompensa la virtud:
Deus rcmuurat
virttem.
La intransitiva consta de sujeto agente en nominativo, y
verbo, c o m o :
,
,
Pedro d o r m a :
T1
l'etrus
dormibat.
O R A C I O N E S DE V E R B O EN
VERBO
SUSTANTIVO
PASIVA.
reuiunertur
Deo.
(1) I g u a l o , o r a c i o n e se f o r m a n c o n l o . v e r b o , , a r . k r t e r . e o m o :
rtonlo
SER = ESSE.
- " S d i c q u o el i u t e t " e .
etj>if'< c u a n i ' o la r e c i b e . Kn
Dios
nominativo, y
Dios es j u s t o :
2)cus est justas.
sujeto, es verbo, justo predicado atributo.
ti ^
r^
U
ar.
. . U mlama p r i m e r a c o n U p e r a o n a U
cult.
p u e r t a , te preyunla p o r V . .
( . ) Solo a s i p u e d e u s a r s e en pasiva el v e r b o intransitivo-
(exer
optrtef,
DB
INFINITIVO:
E l infinitivo latino tiene cuatro formas terminaciones distintas, como vimos en la conjugacin: amare, amuvisse,
amatrum
esse, amatrum fume.
Por la 1* se traducen los presentes y pretritos imperfectos: por la 2* los pretritos perfectos y plusquamperfectos. por la 3* el futuro imperfecto llano y tiempos imperfectos de obligacin: por la 4* el futuro perfecto llano y tiempos
perfectos de obligacin.
El ra, ria, y hubiera, habra, se traducen por la 2* cuando
denotan accin enteramente pasada; significando accin venidera,
el ra, ra, se corresponden por la 3*, y el hubiera, habra por la
4* con determinantes de entendimiento
de lengua, como vermos
en la Sintxis. E n este supuesto pasarmos exponer las partes
de que constan las oraciones de infinitivo en latin, y cmo se traducen al castellano.
La primera de verbo sustantivo consta de verbo determinante,
sujeto del infinitivo en acusativo, infinitivo y atributo en el mismo
caso que el sujeto, v. g.
Credo Deum esse justum:
Creo que Dios ES justo.
Yernos que el latino esse se ha traducido por el castellano es,
porque es presente el determinante credo. Variemos el tiempo de
este, y Be traducir por el pretrito imperfecto era, v. g.
Credidi Antonium esse fralrem
tuumCre que Antonio ERA hermano tuyo.
Esto mismo se observar respectivamente en la traduccin de
las otras formas del infinitivo.
L a segunda consta de las mismas partes que la primera, excepto el atributo, v. g.
Credo Trojam
fuisse.
Creo que Troya EXISTI.
La transitiva consta de determinante, snjeto agente del infinitivo y trmino de la accin, v. g.
Credo Christum redemisse
homines:
Creo que Cristo REDIMI los hombres.
Credebam te tulisse librum:
Creia
que
HABLAS L L E V A D O e l
libro.
que
la tardanza
HABA DE
que
PEBJDICAR.
l a l e y HUBO DE D A R S E p o r
los
Senadores.
fuisse ab exercitun
Decan
DE
que
la
batalla
HABA
HABERSE
ostro:
DADO
por
nuestro ejrcito.
La segunda de pasiva solo se diferencia de la primera
tener oculta la persona agente, v. g.
Possibile
Posible
est arcan
es q u e
Possibile
Posible
oppugntam
el a l c z a r
que
el c a m i n o
en
fuisse:
HAYA SIDO
CONQUISTADO.
fuisse:
SE H U B I E S E
CORTADO.
Volbat
Quera
Q U E SE
PELEB.
discdi:
QUE
SE
SINTAXIS.
ROCIONES
Segunda parte.
MARCHASE.
PRELIMINARES.
Del
PRIMERA.
rgimen.
Las palabras son regentes regidas: solo pueden ser regentes el nombre, el verbo y la preposicin
(2): regido nica-
lJL*?*ZL*Vt
q u e 101 n 5
"
Taricn
Credo Trojam
fuisse.
Creo que Troya EXISTI.
La transitiva consta de determinante, snjeto agente del infinitivo y trmino de la accin, v. g.
Credo Christum redemisse
homines:
Creo que Cristo REDIMI los hombres.
Credebam te tulisse librum:
Creia
que
HABLAS L L E V A D O e l
libro.
que
la tardanza
HABA DE
que
PERJUDICAR.
l a l e y HUBO DE D A R S E p o r
los
Senadores.
fuisse ab exercitun
Decan
DE
que
la
batalla
HABA
HABERSE
ostro:
DADO
por
nuestro ejrcito.
La segunda de pasiva solo se diferencia de la primera
tener oculta la persona agente, v. g.
Possibile
Posible
Possibile
Posible
el a l c z a r
que
el c a m i n o
en
fuisse:
HAYA SIDO
CONQUISTADO.
fuisse:
SE H U B I E S E
CORTADO.
Volbat
Quera
Q U E SE
PELEB.
discedi:
QUE
SE
SINTAXIS.
ROCIONES
Segunda parte.
MARCHASE.
PRELIMINARES.
Del
PRIMERA.
rgimen.
Las palabras son regentes regidas: solo pueden ser regentes el nombre, el verbo y la preposicin
(2): regido n i c *
q u e
101
5"
Taricn
P r cliT
e j e m p l o pasivo,
126
RGIMEN
No todos los casos del nombre pueden ser regidos, sino nicamente el genitivo, acusativo
y ablativo. El genitivo
se rige
siempre de un sustantivo tcito 6 expreso; el acusativo
de un
verbo transitivo de una preposicin; el ablativo de una preposicin tcita e x p r e s a
No se rige el nominativo,
porque no pudiendo ser en la oracion sino sujeto atributo, de ninguna otra palabra tiene dependencia. Lo propio sucede con el vocativo, p o r q u e es la primera
pa abra que se pone en la oracion p a r a indicar la persona quien
hablamos, y por lo tanto, de ninguna otra depende. El dativo es
un caso comn que denota fin, utilidad perjuicio; y sin ser
regido de ninguna, puede j u n t a r s e con todas las p a r t e s de la oracion, menos con la preposicin y la conjuncin (1).
CAPITULO I.
Rgimen
del
I L - C a t e n a argenti,
el
SUStantiV0
ex argento,
opus est
nobis.
IV.Exscensio e navbus.Redtus
Brundusio.
consilii.Multum
eruditinis.
Los adjetivos usados sustantivadamente en su neutra terminacin rigen genitivo: v. gr. Algn consuelo, 6 algo de consuelo,
aliquid solatii: E s t a determinacin, id consilii: Mucha erudicin,
nultum eruditinis (2).
CAPITULO n .
iv. Z
f 0 1 1 " " ' 0 , P U e d e S P r r e P l ; m d o por nn adjetivo posesivo cuando con el se designa la misma relacin: v. gr. E j r c i t t
de Cesar, exeratus
Casaris
Casarianus.
sustantivo.
L-Amor
Dei.-Exercitus
Casarinus.Vir summ
audacia.
El sustantivo rige un genitivo que designa relacin de propiedad, poses.on pertenencia: v. gr. El amor de Dios, amor eu
m.Opus
del
adjetivo.
Adjetivos
Capax
imperix.Dubius
con
genitivo.
animi.Avtdus
litterrum.
gloria.Studisus
argentea.
dcsi
6 Jl 7 >
S > materia de que se compone
e t hecha una cosa, se usa de genitivo ablativo con l , 6
de un adjetivo posesivo en concordancia con el nombre: v. gr
Cadena de plata, catna argenti, ex argento argntea (Z).
POr
10
jo
cu I Z * ^
'
-i:
s i o n e s . , , u e . h a uu c r e c i d o n o m ^ a
, r " e c o u > o r e g i d o en m . c a d ocad 8
d a t i v o por c o m p l e m e n t o
verbos q u e f o n o s a * piden
t a s
Rgimen
El rgimen del adjetivo es muy vario, puesto que puede juntarse con todos los casos, excepto con el nominativo y vocativo.
Seguirmos, pues, el rden de cada uno para evitar conusion.
2. Los que denotan ciencia ignorancia, memor y su compuesto immemor: v. gr. Inteligente en la milicia, prudens rei militaris: Poco conocedor de los usos, imperitas morum: Agradecido
al beneficio, temor benejicii.
3 o . Los adjetivos particeps,
expers, reus e insons y comps
con sus equivalentes: v. g. Dotado de razn, particeps
ratinis
Falto de consejo, expers consiUi: Acusado de avaro, reus ava
ritice: Inocente-del homicidio, insons san guiis: E l que logra lo
que desea, compos
voti.
4 o . Los participios de presente, amans, appctens,
scienspatiens, impatiens, inslens, potens, imptens, cuando se usan como
adjetivos: v. gr. Amans virttis,
amante de la v i r t u d : Inslens
malarum artium, no acostumbrado las intrigas.
Adjetivos
Somnium
con genitivo
est simile
mortis
dativo.
mor ti.
Se construyen con genitivo dativo los adjetivos que denotan semejanza, desemejanza, parentesco, compaa, vecindad, y
sus contrarios, con superstes, proprius
y commuitis:
v. gr. El
sueo es semejante a la muerte, somnium est simile mortis o
morti: La elocuencia es compaera de la paz, eloquentia est comes pacis pac (1).
Cuando cotuianis
tiene dos complementos, puede variar la
construccin, llevando el uno en dativo y el otro en ablativo con
cum, ambos en acusativo con inter: v. gr. E n esto convienen el
padre y el bijo: hoc est commne patri cum filio: hoc est commne nter lilium et patrem.
Dignus
Adjetivos
con genitivo ablativo.
honris honor e: di ves pecoris pecare.
Terribilis
imprbis:
con
infestus
dativo.
civibus:
obvium
cuilibet.
Adjetivos
Locus
con ablativo
bilis,
(1) L a c o n s t r u c c i n m a s o r d i n a r i a do estos adjetivos es el dativo, si se- exc e p t a n iroyuut y ti milis c o n sus c o m p u e s t o s . CU mes, u.micus immiaus so Lailn
frecuentemente
c o n g e n i t i v o , p e r o e n t o n c e s se toman cuino s u s t a n t i v o s .
t-'J C o n cxjiert y j/tenus es preferible usar d e l genitivo.
sin
preposicin.
con ablativo
a fratre:
regido
extorris
de preposicin
ab urbe: primus
expresa.
a rege.
Los adjetivos dignus indi gnus, y muchos de los que denotan abundancia escasez se construyen con genitivo ablativo:
v. gr. Digno de honor, dignus honris honre: iiieo en ganado,
dives pecris pecore (2).
-Adjetivos
COMPARACIOK,
I .
Rgimen del
comparativo
Virtus prctiosior
auro.
El comparativo latino rige en ablativo el nombre que en castellano viene despus de la conjuncin que: v. g. L a virtud es ms
preciosa que el oro, virtus est prctiosior
auro.
Opinine
celeris,
dicto
citiiis.
in egestate vivir,
qum
inhonest.
qua nihil
prccstantius...
del
ex omnibus:
inter
reges.
Qum scevissxmus:
long'e audacissimus,
etc.
potlro.
superlativo.
opulentissimiis
Multi
de los partitivos
militum,
ex milifbus,
numerales.
inter
milites.
Los partitivos y numerales piden por complemento un genitivo, que pueden mudar en ablativo con ex, y siendo plural en
acusativo con interi v. g. Algunos de los soldados, afqui
militum, ex militibus, inter
milites.
~ E l genitivo se rige del ablativo oculto numro, que algunas
(1) Si el c o m p a r a t i v o e s t en a c u s a t i v o c o m o c o m p l e m e n t o d e n n v e r b o , e s
m e j o r u s a r d e n o m i n a t i v o a l v a r i a r c o n guan el c a s o d e l a c o m p a r a c i n : T. g.
DO v i h o m b r e m a s a f o r t u n a d o q u e C s a r ; Casare forlunalidrem
vidi sumbum,
6
fortunairem
quam Casar ( f u i t ) .
(2) P o r e s t o s e j e m p l o s s e ve q u e el snpeilatiTO c o n c i e r t a c o n u n s u s t a n t i v o
i m p l i c i t o de i g u a l c l a s s q u e el q u e le s l r v e d e c o m p l e m e n t o . Sin e m b a r g o , c u a n d o
estA e n t r e d o s s u s t a n t i v o s d e d i v e r s o g n e r o p u e d e c o n c e r t a r con c u a l q u i e r a d e
l o s d o s : llordeum
e il m o l l l s s i r a u m 0 m o l i i s s i m a jrugmn:
moiUstimum
concertando
c o n kordrum;
mollissima,
r e f i r i t n d o n o s Jrux.
(1; H i l l a s e t a m b i e n e n a c u s a t i v o r e g i d o d e ante, super 6 supra.
mille
equitum:
milita.
mille pedites,
usados
en sentido
equites.
indeterminado.
Muy frecuentemente tomamos en castellano un nmero determinado por otro indeterminado, como cuando para encarecer la
frecuencia con que hemos visto oido alguna cosa, decimos: le
he visto mil veces; dijo doscientos desatinos, etc.
E n latin se usan tambin los numerales en esta acepcin: v. g.
Sexceiita licet ejusmdi proferre,
puedo citar mil hechos como
este: es decir, muchsimos
hechos.
CAPITULO Y.
R G I M E N
DEL
Cuando el verbo sum significa ser lleva despus de s un nominativo en concordancia con el sujeto: v. g. Virgilio fu poeta
Virgilius fuit poeta (1).
Tristis
mille
vir 6 causar, costar valer. Como con cada una de estas significaciones tiene diferente construccin, las irmos examinando por
su rden.
Virgilius fuit
pola.
VERBO.
Nullus
calis.
omnino
fuit.
Syria
MacedOnum
erat.Ilominum
est
errre.
nostrum
est
obedire.
est in
esse.
Cuando sum
nobis mitia
significa tener
poma.
(1) C u a n d o e q u i v a l e A e x i s t i r n o p u e d e l l e v a r a t r i b u t o : T. g. A q u f u T r o y a ;
de i n f i n i t i v o la OTacion:
otra suerte s e e m p l e a el go-
DEL
BGIMEH
tiene, y nominativo de la cosa tenida: v. g. Tenemos frutas Bazonadas, sunt nobis mitia
poma.
E n esta locucion est mihi nomen (me llamo), el nombre propio
subsiguiente puede ponerse en nominativo, en genitivo en dativo:
v. g. Me llamo Raimundo, est mihi nomen Raimundus, est mihi
nomen Raimundi; est mihi nomen Raimundo (1).
Nobis solatio
erit.
E n significacin de servir de, causar, se construye con d03
dativos, uno de persona y otro de cosa: v. g. Nos 'servir de
gran consuelo el tener tranquila la conciencia, nobis solatio
erit
recti animi
conscientia.
Optra
ejus fuit
magni.Modius
trifci
erat tribus
sestertiis.
7 / '
"
el a t r i -
135
VEBBO.
. m .
Verbos atributivos asimilados sum.
Exercilus discessi superior.
Hay muchos verbos intransitivos y pasivos, especialmente los
que significan salir, quedar, seguir, llamar, nombrar, decir, declarar y sus equivalentes, los cuales, del propio modo que el
verbo sum, reclaman para sn construccin un atributo en concordancia con el sujeto: v. g. Excrdtus
discessit superior (el ejrcito sali vencedor). Cicro factus est cnsul, Cicern fu nombrado cnsul.
Cuando uno de estos verbos sirve de determinante al verbo
sum en una oracion infinitiva, el atributo se pone entonces en
nominativo- v. g. Hic omnium rerum partlceps fuisse
didtur
(dicen que este tuvo intervencin en todo). Lo mismo sucede cuando
el determinante es uno de los verbos que llaman concertados: v. g.
Adulatio solet esse jucuuda (suele ser grata la lisonja) (1).
Si el determinante es verbo de voluntad, el atributo del infinitivo puede ser nominativo acusativo: v. g. Cupio esse deviene, 6 clemeutem (deseo ser piadoso). Pero si se expresa el sujeto en acusativo, el atributo deber ponerse en el mismo caso:
v. g. Cupio me esse clementem.
. IV.
Del verbo
transitivo.
Hay verbos transitivos que, adems del acusativo que reclaman para su construccin, llevan otro caso indirecto segn las
circunstancias. Esto supuesto, podemos reducirlos las siguientes
clases: verbos con acusativo, cou acusativo y genitivo, con acusativo y dativo, con acusativo y dos dativos, con dos
vos,
con acusativo y ablativo sin preposicin, con acusativ >_, ablativo
regido de una preposicin expresa. Vamos examinar por su
rden cada una de estas clases.
Con
acusativo.
Deus mundum
crevit.
Todo verbo transitivo, cualquiera que sea su forma, se construye con un acusativo: v. g. Dcus mundum crcavit (Dios cri el
mundo): Bonus filius patrem veretur (el buen hijo respeta su
padre): Odi semper mondacium (siempre aborrec la mentira).
( I ) L l a m a n c o n c e r t a d o s i los v e r b o s pottum, tolto,
e q u i v a l e n t e s , d e los cuales U a b l a r u o s en s u l u g a r .
sua
Con acusativo
Pcenitet
genitivo.
me facilittis
mece.
I o . Los verbos pcenitet, piget (arrepentirse), pudct (avergonzarse), tadet (apesadumbrarse) y misiret, miserescit (compadecerse),
son impersonales, y se construyen con acusativo de persona y
genitivo de la persona cosa que es objeto de tales sentimientos:
v. g. Pcenitet me facilittis
mece (estoy arrepentido de mi condescendencia): Pudeat te nequitia tuce (avergnzate de tu maldad):
Miserescat
te nunc mci inpis (muvate ahora compasion mi
miseria) (1).
Accustus est
proditionis.
2 o . Los verbos que significan acusar, absolver, condenar, piden por compiemento un genitivo de delito pena: el de delito
puede mudarse en ablativo con de; el de pena en ablativo sin
preposicin: v. g. Milciades fu acusado de traidor;
Miltides
accustus est proditionis de proditine: Absuelto de la pena capital, le echaron una multa, capitis absoltus, pecunia multtus
est (2).
El nombre genrico crimen se pone en ablativo sin preposicin: v. g. Miltides
crimine Pari est accustus (acusaron
Milciades del delito cometido en Paros).
Con los verbos culpare, vituperare,
reprehendire,
est mejor
e n acusativo el delito y en genitivo el delincuente: v. g. Nadie
tach de severo Catn en aquellas circunstancias, Nullus ea
tempestis Catnis constantiam
reprehendit.
Con acusativo
Nihil
audeo
dativo.
suadre
Ubi.
tertiam
y dos
dativos.
aciem subsidio
nostris.
acusativos.
grammatcam.
y ablativo
Clausit
sin
urbem
preposicin.
operbus.
y ablativo
Acccpit
regido
dignitatem
de
preposidon.
majoribus.
del verbo en
uple
i S.
JSrZ
cernire,
. VI.
Verbos
Filius
deponentes
vapulvit
pasivos.
a ir.atre.
pasiva,
inemistcles
exharedtus
est a patre.Bestia:
cantu
flectuntur.
Cuando el verbo se enuncia por la voz pasiva se construye
deterrir.
tepeUire'
repellere,
La persona agente se pone tambin en ablativo con los verbos vapulare (ser azotado), venire (ser vendido), filri (ser hecho):
v. g. Filius
vapulvit
a matre (el hijo fu castigado por su
. V.
Rgimen
de, e 6 ex, a u n q u e las do l t i m a s s o n las m4s usadas. E i ex son las preposiciones que goueralmeuta se e m p l e a n c u a n d o el c o m p l e m e n t o es d e c c a ; a 6 ab
c u a n d o es de porsona.
(1) E l B r c e n s e ( M i n e r v a , L . I I I , Cap. IV.) c o m b a t e e s t a teoria ; pero v a s e
la i m p u g n a c i n de /rriono,
j l o que s o b r e este mismo p u n t o dico Orsino j
otro di.ctus H u m a n i s t a s . L o que si a d m i t i r m o s , e, que el d a t i v o de que so
t r a t a debe c j u s i d c r a r s e como el complemento del verbo este, que f u n c i o n a , p o r
e c i r l o asi, v i r t u a l m e n t e en todo verbo p a s i v o ; m a s esto no o b s t a - p a r a q u e d
impulso b la a c c i n d e l verbo.
madre): Precdiim
veniit a villico (la granja fn vendida por el
mayordomo).
Algunas veces mudan el ablativo en acusativo con per. De
este caso usaremos ms bien con exulre (estar desterrado) y
liccre (ser puesto en precio): v. g. Exiliare per p n e t o r e m (estar
desterrado por el p r e t o r ) : Licere per advnas (ser puesto en
precio por los forasteros).
Rgimen
VIL
del verbo
intransitivo.
genitivo.
Sudrum
obliviscitur.
2 . Se construyen igualmente con genitivo los verbos de memoria olvido, como memini, reminiscor, recordor, obliviscor: v. g.
Meminit preeteritorum
(se acuerda de lo p a s a d o ) : Sudrum
obliviscitur (se olvida de los suyos).
Memini y obliviscor se hallan tambin con acusativo: v. g.
Beneficia meminisse debet is in qitem coll.ta sunt (el que ha recibido beneficios debe tenerlos presentes): Casar oblivisci nihil
solbat nisi injurias (nada olvidaba Csar sino las injurias) (1).
Alii favebant
Con
partibus
dativo.
Sullnis,
alii
Cinnanis.
regi.
2. Tambin se construyen con dativo muchos intransitivos compuestos de las preposiciones ad, con, in, inter, ob, pree, sub y
super, como as-surgo, con-sentio, im-pendeo, inter-venio,
oc-curro,
prce-fulgeo,
suc-cumbo, super-venio:
v. g. Assurgite regi (alzaos
en presencia del rey): Assentior
Scecvdlee (soy de la opinion de
Escvola): Nunquam rebus tuis inteiveniam
(nunca me mezclar
en tus asuntos).
Accdit huic quod catiris
mortalbus.
3 . Se construyen asimismo con dativo los verbos que significan
acontecimiento, como accidit, evenit, contingit;
el verbo hecreo
con sus compuestos, y muchos impersonales, como libet,
licet,
liquet, expedit; exceptuando pertinet,
attnct, spcctat, que piden
acusativo con ad: v. g. Accdit
huic quod catiris
mortalbus
(sucedile este lo que los dems hombres): Quod dedicas non
lueret infamia:? ( q u borron hay con el cual no hayas manchado
tu vida?) Kemlui licet mentiri ( nadie es lcito mentir):
Nihil
ea res ad nos attnct (nada tenemos que ver con eso).
lilis
timidis
et ignvis
csse
licct.
fruitur:
sin
preposicin.
divitiis
indiget.
intransitivos
regido
Manat
de preposicin
ex edem
expresa.
fonte.
ESPECIALES
DE ALGUNOS
VERBOS.
Interest y refert.
Interest Principia:
interest ad laudem: interest
mea.
Los impersonales interest y refert significan importar,
interesar convenir,
y se construyen con genitivo de la persona
(1) Fungor y tescor se h a l l a n a l g u n a s veceB c o n a c u s a t i v o ; fido y
confido
s u e l e n t a m b i n t o m a r el d a t i v o i a u n q u e e s t a c o n s t r u c c i n es d e muy p o c o uso.
dedlcet,
homines
juvat.
decet, ira
feras.
fugit,
Latebat
latet,
pratlrit.
me causa
belli.
deficit,
Minan.
Crucem ei
instat.
Impendet tibi
calamitas.
L a misma construccin que el anterior tienen impendet
instat: v. g. Impendet tibi calamitas (te amenaza una calamidad).
A veces se hallan con acusativo: v. g. Ita nunc tmpartum
tanta
te impendent mala (as es como, cogindote desprevenido, te ame-
minabtur.
imminet.
Magna te moment
infortunia.
Manet
usado como impersonal, significa estar
reservado,
restar: la cosa reservada que r e s t a es el sujeto, y el nombre
de la persona se pone en acusativo con la primera significacin,
y en dativo con la segunda: v. g. Magna te manent
infortunia
(te aguardan, te estn reservados grandes infortunios): Mihi, qtiod
viro forti adxmi non potest,
id manet et permancbit
(me queda
y me quedar siempre lo que ningn hombre de corazon puede
arrebatarse).
L a misma construccin tiene deficit:
v. g. Bes
frumentaria
milites decre ccepit (empez faltar el pan los soldados):
VerSrer ne mihi vox, viresque deficcrent (temeria que me faltasen
la voz y las fuerzas).
Deficlre ab alquo (rebelarse contra u n o ) . D e f i c r e attimo
(desmayar). Defxclre mente (perder el juicio).
Imminet (amenazar) se construye con nominativo de cosa y
dativo de persona: v. g. Magnum nobis imminet periclum
(nos
amenaza un gran peligro).
Impendet,
nazan ahora de repente tantos males) (1). Sin embargo, es preferible hacer uso del dativo.
Ei victoriam
gratultur.
Gratulri
(felicitar, dar uno el parabin), tiene la misma
construccin que el a n t e r i o r : v. g. Ei maxima voce victoriam
gratultur
(levantando la voz cnanto puede, le da el parabin de
la victoria). Tambin puede decirse gratultur ei de victoria.
Inter di cire, intercludlre,
Literdiclre
feminis
usum purpura,
etc.
feminas
usu
purpura.
loa
tum
CAPITULO Y.
-INFINITIVOS,
GERUNDIOS,
SUPINOS Y
PARTICIPIOS
acerca de los
Gerundio de genitivo,
gerundios.
amandi.
amando.
amandum.
amando.
pasivos.
acerca de los
supinos.
acerca de los
participios.
Hemos visto ya, hablando del rgimen del adjetivo, qne algunas veces los participios de presente pierden el carcter de tales
y toman el de simples adjetivos, en cuyo caso se construyen con
(1) A l g u n a ve y a s e e n c u e n t r a t a m b i o o e n p a s i v a , a u n t e n i e n d o o c u l t a l a
p r e p o s i c i n : .Voa patitbtur
cu ahemum crt*dr> usuri* m u l t i p l i c a n d i s . N e p . P e r o
tales m a n e r a s d d e c i r n o o n d e m u y ( r e c u e n t e n s o .
genitivo: v. g. Appltens
alieni (apetecedor de lo ageno): Amans
veritatis (amante de la verdad).
L a misma propiedad tienen, aunque no con tanta frecuencia,
algunos participios de p r e t r i t o : v. g. ProfSus sui (disipador da
sus bienes): Consultos juris (instruido en el derecho).
Los participios exsus, persus y pertasus, se construyen con
acusativo: v. g. Exsus mores patrios (el que aborrece las cosas
de su p a t r i a ) : Persus luccm (el que aborrece la luz la vida).
Ntese que hay algunos participios de pretrito que designan
accin. Talos s o n : ausus, gavisus, sofitos, Jisus, coiifisus,
difisus,
tcitos, scitus,
circumspectus,
ccntus, contentos, y algn otro.
Potos se halla denotando accin pasin.
CAPITULO VI.
Rgimen
de la
preposicin.
Li.
E s t a preposicin rige acusativo cuando designa tiempo futuro,
movimiento, fin destino de una cosa, divisin de partes, y cuando
vale tanto como contra erga. Ejemplos: Duxit bellum in liimem (difiri la guerra p a r a el invierno): Contlit se in urbem (se
traslad la ciudad): Pecunia data est in rem militrem (se di
dinero p a r a las necesidades de la guerra): In duodcim menses
annus describitur
(el ao se divide en doce meses): Pugnare in
hostem (pelear contra el enemigo): Pius in patriam (piadoso para
con su patria).
Rige ablativo cuando denota quietud hacer algo en lugar
determinado; cuando seala el lugar donde se est donde se
halla una cosa, y cuando equivale inter. Ejemplos: Tenuit navem
n anchris (tuvo anclada la nave): lloc fit alter in G necia (esto
en Grecia es muy diverso): Gcrit cornam in capite (lleva la
corona . la c a b e z a ) : Amicitia nisi in bonis esse non potest (no
puede haber amistad 6no entre los buenos).
Sub.
E s t a preposicin rige acusativo cuando denota
movimiento:
Subter.
Casi siempre rige acusativo, y solo en los poetas se halla
alguna vez con ablativo: Grues dormiunt capite subter alam condito (las grullas duermen con la cabeza escondida entre las alas).
Clam.
llasc con los dos casos, pero mejor con el ltimo: v. g.
Milites clam duclbus furabantur
(robaban los soldados cuando no
los vean sus jefes): Clam uxrem tuam nunquam
id
feclris
(nunca hagas eso sin conocimiento de tu mujer).
Tenus.
Se pospone siempre su caso, y rige ablativo cuando el sustantivo quien se j u n t a es de! nmero singular: v. g. Capite
tenus palde absumebantur
(: e metan en la laguna hasta la cabeza).
(I) K f t e m n v i m i e n t o p a e d e t e r p r o p i o c o m o en el e j e m j l o del t e x t o , 6
eomo ea US fre a l g u i e u t e t : mm jutimem tub Jugum. T i t . LIT. RrHijit
tub pott H a l f Athtnit ntium. N e p .
flgnrado
mtulat
Distancia,
I.
medida, peso y
espacio.
n.
Relaciones
de tiempo.
Las relaciones de tiempo ms dignas de notarse por su
especial sintxis son las correspondientes los adverbios guando,
qum dudum y quandiu.
Quando designa el tiempo en que se ejecuta alguna cosa
v. g. Cuando estudias? Por la noche, la
madrugada.
Quam dudum denota el tiempo que h se viene continuando
tuvo lugar un suceso: v. g. Cunto tiempo h que est preso?
sew meses i Cunto tiempo h que muri? veinte aos.
L . . T ?
" r l * e d e a d 6 P " . f a b l a t i v o d e in. Asi en l a extensin
C
m
6 8 m S U 5 a ' 1 0 0 1 P r i m e r o 1 " ltimo,
l a . or 11 de lo. a ca'rnin, r C a n n , " m ? , l a
P ^ r a . blancas que colocaban i
con
,mp*.
L a diferencia es 6b-
modo,
instrumento,
con el fraude (injuria fit dubus modis, aut vi, aut fraude).
El lobo acomete con los dientes, el toro con las astas (dente
lupus, cornu tai/rus
petit).
Orfeo amansaba las fieras con el canto (Orpheus
flectebat
bestias immnes
cantu).
Excede los dems en instruccin (cceteros preestat doctrin).
Ilabla con acierto de la filosofa (loquitur rect'e de philosophi).
Conversa con sus amigos (loquitur cum amicis).
El ablativo de causa se rige de las preposiciones a, ab, de,
e, ex, pree pro: el de modo, medio, instrumento y compaa de
cum-, el de exceso igualdad de t n ; el de m a t e r i a ' d e de. E s t a s
preposiciones se expresan omiten segn el sentido; pero el
ablativo de materia y compaa precisamente la llevan expresa, y
el de instrumento generalmente oculta.
IY.
Relacin de precio.
El sustantivo que designa el valor precio de una cosa Be
expresa en latin del modo siguiente:
Si el precio es determinado, esto es, si se fija la cantidad
6 valer, BC usa de ablativo regido de pro, generalmente tcita:
LUGAR.
Las relaciones de lugar ms notables por su particular sintxis, son las correspondientes los adverbios ubi en donde, unde
de donde, qub donde, qua por donde, quorsum bcia donde:
v. g. Estuve en Madrid, vine de Madrid, llegu Madrid, pas
por Madrid, voy hacia Madrid.
Ubi, en donde.
Romee, Matriti,
Barcinone,
Burgis,
tn Beefica,
domi...
drid (Mattiti);
en Magnesia (Magnesia);
en el Quersoneso (Cher
onsi) (l).
Si son de otra declinacin nmero, se usa de ablativo regido de in tcita: v. g. En Barcelona (Barrinone);
en Brgos
(Burgis);
en Lacedemonia (Lacedemone); en Argos (Argis).
In Hispania,
in Bafca,
in
urbe.
beili, militia,
domi.
Athenis,
a Germania,
ex urbe, rure,
ad urbem, rus,
domum.
El nombre que designa el lugar donde, se pone en acusativo regido de tn ad, tcitas expresas segn las circunstancias: v. g. March Roma (profecas est Romam); al Africa (tn
Africam);
la ciudad (ad urbem); al campo (rus); casa (domum). Ntese que la preposicin in designa el lugar mismo; ad
la proximidad l (1).
Qu, por donde.
Roma,
Neapdli,
per Italiam,
per aspiros
montes.
etc.
domo.
E l nombre que designa el lugar de donde, se pone en ablativo regido de las preposiciones a, ab, ex de (5): v. g. Sali
in Africam,
hcia donde.
ad castra hostium,
ad Mauritaniam
usque.
Hasta,
denotando lugar, se dice en latin usque ad, y el
nombre se pone en acusativo: v. g. Hasta I03 campamentos enemigos (usque ad castra hostium): Hasta la Mauritania (ad Mauritaniam usque).
C A P I T U L O IX.
DEL
ADVERBIO.
Hemos visto en la introduccin la Sintxis que los advere n L o s poetas snelen o m i t i r la preposicin en lor de l u g a r m a y o r y a p e l a t i vos; I t a l i a m falo pro/yus,
.aetndque cnit l i t r a . Virg. becenire locos lalui et
amana. T i r i t a . I d . Tambin en la p r o s a se omite a l g u n a s veces con los p r i m e r o s .
genitivo.
Pridie solemnitatis
Los adverbios pridie y postridie
6 acusativo: v. g. Pridie solcmnittis
de la funcin): Postridie
calendrum
las calendas).
Con nominativo
acusativo.
solemnitatem.
se construyen con genitiv
solemnitatem (la vspera
calendas ( otro dia de
Al adverbio
Vimos ya en la Analoga que las interjecciones no' son verdaderas partes' del discurso. E n este concepto, ni pueden considerarse como palabras regentes, ni como regidas; pero como algunas de ellas se hallan constantemente con determinados casos,
si bien estos se rigen de otra palabra oculta por la elipsis, trataremos ligeramente de ellas para completar el estudio de esta
parte de la Sintaxis.
O! heu! eheu! proh\
Estas interjecciones se hallan frecuentemente con nominativo,
acusativo y vocativo: v. g. Proh dolor\ (o dolor!) O
fortnate
adolescens! (o jven afortunado!) Eheu miseram tcmpZrum conditinem! ( miserable condicion la de estos tiempos!) (1).
Hei! va:!
Estas dos interjecciones se juntan constantemente con dativo:
. g. llei mihil (ay infeliz de mi!) Va vobis! (desventurados de
vosotros!) (2).
CAPITULO XI.
Dativo
acusativo.
X.
INTERJECCIONES.
CASOS DE CONSTRUCCION
CAPITULO
DE LAS
de
COMUN.
adquisicin.
Tu illi pater
es...
El dativo se halla construido muchas veces, para sealar el
objeto la intencin, con cualquiera sustantivo, adjetivo verbo,
como lo demuestran los siguientes ejemplos: Tu illi pater es
(eres para l un verdadero padre): Sanctum erat Junnis
templum
mnibus circo poplis (el templo de Juno era sagrado para todos
los pueblos de las cercanas): Quidqid valebo apud Casrem valebo tibi (todo mi valimiento con Csar le emplear en obsequio
tuyo).
Acusativo
comn.
1. Potlras me j u r a r e allquid.
El verbo, y tal vez otras palabras, se juntan frecuentemente
(1) E n el n o m i n a t i v o f a l t a el v e r b o : Proh dolor! e s t o es, dolor u r g e t , e s t
m a g n o s , etc. Lo p r o p i o s u c e d e en el a c u s a t i v o : H ' u m O r m m
dUer:
^ r l ; r i L , ,nram
con.lHwn-m.
etc. A veces se o m i t e e l i p t . c a m e n t e l a
i n t e r j e c c i n m i s m a , v.
Kone Jupiar!
U' miinml
i m . : , l u .
(J) Kl d a t i v o p e n d e de los v e r b o s omlnrl
a,tv>r,at,,r.
otros semejantes,
v . g . f r u e s t o es, upplicium,
pana. e a t o . u , oto. i m m m e t w t u /
Exuvics
indtus,
flava
comas.
loquens;
torva
acuSufexuflava
tuentbus.
E s tambin muy comn en los poetas el emplear adverbialmente los adjetivos en la neutra terminacin de acusativo: v. g
Dulce loquens p a b l a n d o con dulzura): Suave rubens
h,jacinto
(jacinto de color rojo suave): lorva tuentbus hircis (mirando de
reojo los cabritos).
Betam
vitam
vivere.
absoluto
oracional.
Carthagine
deleta.
'
M v a
M t 0
*.
hat
* * > Pdei
reg.
S E C C I O N
De la
S E G U N D A .
concordancia.
de dos
sustantivos.
160
CONCORDANCIA.
Aun cuando los sustantivos sean de diferente gnero 6 nmero, conciertan siempre en caso: v. g. Mara refugium peccatoruo
est Matar Bei (Mara, refugio de los pecadores, es Madre de
Dios): f a b i u m delicias parentum
occidit (mat Fabio, que era
las delicias de sus padres) (1).
.
Concordancia
2.
del adjetivo
con el
sustantivo.
sobre esta
Varium
concordancia.
ct mutbile
fentina.
Pater
et mater
indulgentes.
et regina
161
CONCORDANCIA..
pii.
al femenino: v. g. Bex
piadosos) (1).
4*. Beneficium
inter
se contraria.
Concordancia
del
3.
verbo
con
Petrus
el
sujeto.
legit.
acerca
de esta
concordancia.
consilium.
Cuando un verbo se refiere varios sujetos unidos por conjuncin, concierta con ellos en plural, lo mismo en latn que en
(1) L o m i s m o s u c e d e c u a n d o l o s n o m b r e s d e p e r s o n a s v i e n e n m e z c l a d o s con
l o s do c o s a s ; v. g r . Re, rtgiique
classis una p r o f e c t i (el rey y su e s c u a d r a m a r c h a r o n A u n t i e m p o ) . C u a n d o l o s s u s t a n t i v o s s o n de p e r s o n a s , p e r o el u n o d e
eUos n e u t r o , s u e l e p o n e r s e e s t e e a a b l a t i v o con cun: v . gr. Lucrecia ctm
mancipio occisa fuil ( m a t a r o n A L u c r e c i a y A s u e s c l a v o ) .
(2) L o p r o p i o so v e r i f i c a c u a n d o l o s n o m b r e s d e a n i m a l e s s e m e z c l a n c o n
l o s d e c o s a s : v. g r . Damus, e<in, botes d e l t a sunt incendio
(casa, cabaUos, bueyes, t o d o s e a b r a s ) .
. .
(3) Primus c a l i f i c a i g u a l m e n t e A postulado
y aditus e n el p r i m e r e j e m p l o ;
tuum e n el s e g u n d o A hunos
nornen y laudes.
Variando la colocacion hubiera
p o d i d o d e c i r : Aditus
<-postulado
p r i m a Tuberonis:
Sen,pe,
l.onos t u u s ,
nomen,
l a w . e s q u e manlunt;
Semptr
tonos, nomen laudesque t u a
manebunt.
162
CONCORDANCIA.
et consilium
in senibus
(dnle
est.
nostra
in urbe manere
debetis
Tece
163
CONCORDANCIA.
Antecedente
SOBRE
oculto,
LA
TEORA
DEL
RELATIVO.
consiguiente
modestice
expreso.
tolle.
est el relativo
en dativo como
conservar, y en
r e d a m a p a r a su
Qua pars tua debtur modestia tolle (llvate la parte que mereces por tu modestia): Quam quisque norit artem in hac se exerceat (ejerctese cada uno en el arte que conoce) (1).
Antecedente
y consiguiente
Leges parata
expresos.
sunt, quibus
leglbus . . .
Muy frecuentemente se hallan expresos el antecedente y consiguiente, lo cual sucede cuando se quiere llamar la atencin de
una manera especial sobre la idea expresada por el nombre: v. g.
Leges parata
sunt, quibus leglbus exilium damnatis
permissum
est (promulgronse leyes en virtud de las cuales se permitia los
condenados salir al destierro) (2).
Antecedente
y consiguiente
ocultos.
colocado
A quo plurimum
despus
sperant,
ei
del
relativo.
inserviunt.
personales.
audis.
etc.
El relativo tiene el valor de la conjuncin ut v un demostrativo, pronombre personal, cuando la proposicion relativa est
subordinada verbos que significan movimiento material, los
adjetivos dignus indignas,
is en lugar de talis y sus equivalen t e s : v. g. Legatos m i s r u n t , qui pacn petrent
(enviaron
sus disputados pedir la p a z ; esto es, ut ii pacem petrent.
Dign.sslmus es quos habeas consilii tui participes
(eres muy
habeas
partdpe3
de
tu
coa
^ j o ) ; esto es, ut
eos
quia.
SECCION
TERCERA.
Construccin.
Construccin es la coordinacion de las palabras en el discurso, el lugar puesto que cada una debe tener en la oracion
resoecto de las otras
directa,
CAPITULO I.
D E LA CONSTRUCCION NATURAL
DIRECTA.
Relativo
con valor de.una
conjuncin.
Ma9
est vis conscientiee, quam qui
negligunt.
cuando se j u n t a n en una misma proposicion dos relativos, de
los cuales el uno s.rve de complemento y el otro de s u j e t o , el
primero tiene el valor de una conjuncin con un demostrativov. g Magna est vis conscienti,
quam qui negligunt se ipsi indi'cant (la voz de la conciencia es muy p o d e r o s a ; y los que la desoyen se hacen traicin s mismos). E l quam gui negligunt
de
este ejemplo es igual et eam qui negligunt.
Relativo equivalente ut is, ut ille, ut nos,
etc.
E l relativo tiene el valor de la conjuncin ut v un demostrativo, pronombre personal, cuando la proposicion relativa est
subordinada v e r b o s que significan movimiento m a t e r i a l , los
adjetivos dignus indignas,
is en lugar de Mis
y sus equivalen t e s : v. g. Legatos
m i s r u n t , qui pacem ptrent
(enviaron
sus disputados p e d i r la p a z ; esto es, ut ii pacem petrent.
Dign.sslmus es quos habeas consilii tui participes
(eres muy
habeas
p a r t d p e 3
de
tu
coa
^ j o ) ; esto e s , ut
eos
quia.
SECCION
TERCERA.
Construccin.
Construccin es la coordinacion de las p a l a b r a s en el discurso, el lugar puesto que cada una debe tener en la oracion
resoecto de las otras
directa,
C A P I T U L O I.
D E LA CONSTRUCCION NATURAL D I R E C T A .
Anlisis
de las oraciones de verbo
sustantivo.
Si se t r a t a de analizar el pensamiento ideolgicamente, h aqu
el orden con que se colocan las palabras en esta clase de oracion e s : I o E l sujeto del verbo en nominativo con todos sus complementos y modificaciones: 2 o E l verbo oon los adverbios que le
modifiquen: 3 o E l predicado a t r i b u t o en nominativo con todas
sus dependencias anexidades. Sea el ejemplo: Omniutn
quidem
virttum
compendium
est amor JDei et proxtwi.
L a colocacion
directa s e r : Amor Dei et proximi est quidem compendium
omnium
virttum (el a m o r de Dios y del prjimo e s , na dudarlo, el
compendio de todas las virtudes).
Anlisis
de las oraciones de verbo
activo
E n estas se colocan las palabras p o r el orden que sigue:
I o E l sujeto agente en nominativo con todas sus circunstancias:
2 o E l verbo con el adverbio que le modifique: 3 o E l trmino
directo en acusativo con sus respectivas dependencias, si el verbo
es transitivo; los complementos que le correspondan si es intransitivo. E j e m p l o : Olim impertor
Conon apud
flumen
Strymna
magnas copias Thracum jugavit.
Colocacion d i r e c t a : Conon imp e r a t o r fugavit
olim copias magnas Thracum apud flumen Strymna (el general Conon puso en fuga en otro tiempo un.^numeroso
ejrcito de Tracios las mrgenes del Estrimon).
Anliis de las oraciones de verbo
pasivo.
Su colocacion es la siguiente: I o E l sujeto recipiente en nominativo con todos sus accesorios: 2 o E l verbo con el adverbio,
si le hubiere: 3 o E l ablativo de persona agente con sus dependencias en el caso de tenerle expreso; y si no, las circunstancias
que acompaen al verbo. Ejemplo: ThemistScles,
NeScli filius, a
patrepropter
morum licentiam exharedtus
est. Colocacion d i r e c t a :
ThemistScles, filius Necli, exharedtus
est a patre propter licentiam morum (Temstocles, hijo de Neoclo, fu desheredado por el
padre en castigo de sus licenciosas costumbres).
Anlisis
de las oraciones de
infinitivo.
E n ellas se colocan las palabras de este modo: I o E l verbo
determinante con todos sus a g r e g a d o s : 2 o E l sujeto del infinitivo
en acusativo con todas sus circunstancias ( 1 ) : 3 o E l infini(1) Si la oracion es de loa verbos potnim,
calto y otroa q u e l l a m a n concert a d o , el infinitivo no t e n d r e n t o n c e s el sujeto e n a c u s a t i v o , p o r q u e el mismo
que d a i m p r l s o & la a c c i n del d e t e r m i n a n t e mueve tambin la del determinado.
fiaros
vure, captare equivalen vita, cogitatio, sujeto y atributo de la proposicion. E l complemento: v. g. Yincire J s
Z
neecis (sabes vencer Anbal, pero no sabes sacar
mbal utx iictona
partido de a victoria); donde los infinitivos vincere, utx son virtualmente el acusativo, complemento de los verbos seis,
nescis{1)
CAPITULO m .
CAPITULO n .
De las figuras de
DE
LA
CONSTRUCCION
FIGURADA
INVERSA
L a construccin inversa es la genial de la lengua latina. Rarlsuno ser en ella el periodo que no se halle escrito en este rden,
vedad
COmnbUye
su
cadencia
construccin.
Entendemos p o r figura un modo especial de enunciar los pensamientos, que les d a ms gracia, hermosura y energa de la que
tendran expresados de otra manera. Las principales figuras de
construccin son s i e t e : hiprbaton,
enlage, zeugma,
prolpsis,
pleonasmo y silpsis.
Hiprbaton.
E l hiprbaton consiste en la inversin del rden gramatical
d i r e c t o : v. g. ThemistdcKs
ad memoriam
nostram
monumento
mansrunt
do. E l rden directo, deshecho el hiprbaton, s e r i a :
Do monumento
Themistclis
mansirunt
ad memoriam
nostram
(tenemos en nuestros dias dos monumentos de Temstocles) (1).
Los gramticos dividen el hiprbaton en t r e s especies, llamadas tmisis, anstrofe y
parntesis.
Tmesis.
Quo me cumque vertam
b t r ' e s T r i t ^
^ ^ ^
**
nescio.
d e t o d o
c a . e l , a o , como ,o nod e
(2) N u e s t r a l e n g u a , c o m S f u n ^ T . . ^ i " ?
' ' " . C J C m p l 0 " d e l texto,
inversiones, aunque n o t a , U s ^ tan
t ' " ^ a d m . t u ta.nUieu n u m e r o s a ,
eu este perodo de Cervantea
.C*d*- C 0 I " e l l a ' P r c , e ' tencin
verdes y frondosos " " ' c o ^ p t ' Z a U e i L T u 1 " " 1 ? p a c i b l e . ' ' t a n
Tista
tiene los idos el dulce y n o ^ r t Z l ^ n ^ l , ^ ,
. u verdura, y entreg o s pajarillo que P o l l o s n ? r i n c a l . r?, n
* 1 0 8 p c , | U ? " 9 ' "fitos y pintaarroyuelo, cuvas frescas V .
, ' " T v a n . ' " " - a n d o . A q u i d e s c u b r e u n
menudas 'arena, v blancas 8 n e d r e ^ l ^ U
8 C r i , t a l c ' * r e c e n - . sobre
j a . . etc. H t q i u n p a a y o
n i l . i r 1 c e r n J d o ->' I > u p e r l a , s e m e p e r d e r i a n , r c d c d a s al d e o XodTsu l l
<c 0 ' " c a d a 9 t n
*rden inverso,
K d nHC8lroa
siglos XV y XVI amamantado'
escritores de los
l a t i n o , d e la p o c a c l Z c a
e n c u S n l ' 2 " U , r " l S C"" l a l c c t u r " d e lo
Cada
llenas de galla/da y d o n o s u n T 5 S .
? a s " " " " - s i o n e s c o m o esta,
cierto punto b a u d i n a n d J E S ^ f r n . T t ' " l o ' m d e " > HteiMo. vayan h a s t a
CU
dan al lenguaje un n ^ . q,, de
'
" S"U a f o c U d 6 lontos,
t a de m i n o s en el U U ' " , \ ! t f ? E Z L i ' D O r
" " "*Q
"
absumebantur.
e esta
% u r a se usa: i Con las preposiciones versas
j
tenus, qne siempre se anteponen su caso: as decimos
Roma
veraus, y no versas Homam; oculrum tenus, y no tenus
oculrum: 2 Con la preposicin cum cuando se j u n t a r los pronombres
persona.es y al recproco sur. as dirmos mecum, tecum,
secum,
y uo cum me, cum te, cum se: con el ablativo de qui guia,
pueue anteponerse posponerse; quocum cum quo,
quibuscum,
o cum quibus:
3 U Con las conjunciones autem, vero, enim: as
decimos ,Ue autem, nos vero, Leus enim, y no autem Ule, etc.
4 Con las conjunciones enclticas que, ne, ve, como tuque, egone,
nieve, etc., y en otras muchas ocasiones, como se notara cada
paso en la prctica.
Parntesis.
Nam,
ut abiit
in proverbium,
etc.
Elipsis.
Quid
Enlage.
Tu, si hic sis, aliter
sentas.
'
^ ^ S O ^ n ^ N V - ^ h i r
- o en castellano como en
" cn el
hace
parDtes
IA
RENIA.GE
plura?
libido,
llamadas zeugma
Zeugma,
timrem audacia,
ratinem
pro-
amentia.
Ambo
cnsules profecti
Prolpsis.
sunt Valerius in Compaa**,
n
Samnium.
Cornelius
.ia^)de\To
D
r t
l a
i r
^r,
^.d.e
b i e n d o q u e es n a v e r d a d e r e l i p s t s
bienal pl^nLmQU.DI t h>SA T ' ^
lael
d c m o a t r a r a
frCCUente
">8i'
'
"abra
e n
neo
-
1 k d e s e r t a n ,
s s s s r
scelus?
LA
COMPOSICION
LATINA.
Composicion latina es el arte de verter al latn las proposiciones castellanas sin separarnos de las leyes, ndole y genio
COMPOSICION
LATINA.
COMPOSICION
Conversin
de las proposiciones
castellanas
en
latn.
Advertencia.
E l que castellano, despus de verbo expresin
adverbial, es una conjuncin que rige al segundo verbo infinitivo
(y entonces nada le corresponde en latin), se corresponde con
otra conjuncin latina, expresndose entonces el verbo p o r el modo
subjuntivo tal vez por el indicativo. Mas como su resolucin es
varia segn el verbo de quien procede, se observarn las reglas
siguientes:
BEGLA
Verbos
de entendimiento,
I.
lengua y
sentido.
e m P
'
C a 8 l e U a D
'
60
corrMponden
LATINA.
17'
maritmum
ni si ThemistZclem?El
que con infinitivo castellano
es quid, y el tiempo el correspondiente de subjuntivo. E j e m p l o : No
sabia qu h a c e r ; nesciebat quid faciret.
Lo mismo se resuelve
cuando la oracion es interrogativa. E j e m p l o : Sabes qu hizo?
seis quid feccrit?Tngase
p r e s e n t e que el que en este sentido
no es conjuncin, sino un relativo interrogativo indefinido, y se
variar por qui, qu<e, quod, cuando tenga expreso el antecedente
se infiera con facilidad del contexto. Ejemplos: Ninguna carta
tengo que escribir; nullam habeo epistlam, quam scribam. No
s qu opiuion seguir; nescio quam sententiam
amplectar.
REGLA
II.
contingencia.
ritt
COMPOSICION
178
LATINA.
decrtvit
COMPOSICION
ivferre
bellxrn, bellum
inferendum
Scythis.
4 Que hortor y otros verbos que significan exhortar,
animar,
inducir,
estimular,
etc., admiten tambin, adems del infinitivo
T subjuntivo, gerundio de acusativo regido de ad. E j e m p l o : bu
miseria y mala conducta le inducan t r a s t o r n a r l a tranquilidad
pblica; inopia atque mali mores stimulbant
xllum ad rempublicam perturbandam.
5. Y ltima: que con los determinantes quceso, rogo, precor y
obslcro, el segundo verbo se pone muy elegantemente en imperativo
cuando su sujeto es segunda persona. E j e m p l o : R u g e t e que me
ds un ao de t r e g u a s ; ea autem rogo, ut des mtht annum tempdris, 6 da mihi, etc.
BEGLA
III.
Verbos de temer y
Son de esta clase timeo, metuo,
as, video,
recelar.
vereor,
caveo,
est, timor
y veces
xncessxt,
vito,
y otras
semejantes.
E l que despus de estos verbos es ne, y el que no, ut, y
alguna vez infinitivo. E j e m p l o s : Temia Milciades que llegase la
armada r e a l ; timbat Miltides ne classis regia adventaret.
Temi que los soldados no hubiesen preparado los vveres;
tmuit
u t milites non paravissent
commetus. Con c a r e o , es, se usa
indistintamente de M n e , pudindose callar tambin estas conjunciones por la elipsis.
REGLA
Verbos
IV.
LATINA.
179
V.
VI.
afectivos.
REGLA
VII.
Verbos de dudar.
L a conjuncin castellana que, despus de verbos que denotan
d u d a , se resuelve por infinitivo
6 subjuntivo
con quin si hay
negacin interrogacin en el determinante; pero si nada de esto
h a y , se resuelve por las conjunciones an, utrm 6 num nt
pospuesta al sujeto. E j e m p l o s : No d u d a b a Miciades que sus
proyectos llegaran oidos del r e y ; non dubitbat
Miltides
consilia sua porventra
esse, quin consilia sua perventra essent
d aures regis. Dudo que otro capitn haya conseguido tanta
gloria como M i l c i a d e s : dubxto num tanta gloria alio duci coatigrit, quanta contigit
Miltidi.
Ili'
Tan,
tanto,
VIII.
tal,
etc.
Dignus e
indignus.
E l que infinitivo castellano que viene d e s p u s de la p a l a b r a
ser digno indigno,
merecedor,
etc., se resolver e n latn del
m o d o siguiente : si el d e t e r m i n a d o est en activa, se h a r l a oracion
p o r subjuntivo
con ut, relativo qui, qu<e, quod, en el caso corr e s p o n d i e n t e , infinitivo,
a u n q u e es grecismo. E j e m p l o : Cicern
e r a digno de g o b e r n a r la r e p b l i c a : Cicero dignus erat administ r a r e , u t qui a d m i n i s t r a r e ! rempubKcam.-Si
el d e t e r m i n a d o
est en p a s i v a , a d e m s de los m o d o s dichos, a d m i t e supino en u
(no h a b i e n d o a b l a t i v o de p e r s o n a agente), futuro
en dus y verbal
en bilis ( c a l l a d o el dignus),
y l t i m a m e n t e p u e d e resolverse por
un sustantivo
verbal
q u e s e p o n d r en genitivo
ablativo.
E j e m p l o : Dios es digno de s e r a m a d o : Deus di gnus est a m a n ,
ut qui a m e t u r a m a t u : Deus est a m a b l l i s a m a n d u s :
Deus
est dignus a m r i s a m o r e (1).
REGLA x.
j
Verbos
Son d e e s t a clase possum,
concertados.
valeo,
queo,
nequeo,
soleo,
suesco,
Videor (parecer)
verbo de e n t e n d i m i e n t o , es tambin concertado, y se e x p r e s a e n castellano i m p e r s o u a l m e u t e .
S u s oraciones se v a r a n en l a t i n del modo q u e s i g u e : el sustantivo que viene despus de l a conjuncin que, es el s u j e t o , el
cual se p o n d r en nominativo, y con l s e conciertan los dos
verbos. E j e m p l o : P a r e c i a q u e Milciades no p o d i a c o n t e n t a r s e con
ser u n simple p a r t i c u l a r ; Miltides
non videbtur
posse esse privtus.
Po.
(1) Como el
bin la a c c i n
c o n s t a de ljelo
a c u s a t i v o , que
tellano.
COMPOSICION
BKGLA
I.
Gerundio de presente:
amando, estando leyendo, etc.
E s t e gerundio equivale como, cuando, al tiempo que, etc.,
v. g. Pasando p o r la calle, me acometieron; esto es, cuando
pasaba,
al tiempo que pasaba.
Cumpliendo lo prometido me
obligars; esto e s , si cumples, como cumplas.
Sufriendo con
resignacin las desgracias, das p r u e b a s de t u m a g n a n i m i d a d ; esto
es, como sufres, t que sufres, 6 porque sufres, etc. E s t o supuesto,
el gerundio simple se resolver en latin con cum subjuntivo, y
ubi, dum 6 quando indicativo: p o r p r e s e n t e , cuando el verbo
de l a oracion de complemento sea presente f u t u r o de indicativo;
y p o r p r e t r i t o imperfecto cuando sea cualquier otro tiempo.
P o d r a resolverse t a m b i n por el relativo qui, p o r la conjuncin
quia quomam, o t r a s segn el sentido que forme la oracion (1).
E j e m p l o : No d u d a n d o Milciades que sus proyectos llegaran
odos del rey, dej el Quersoneso ; cum Miltides
non
dubitret,
Miltides
qui non dubitabat,
qui a Miltides
non
dubitbat
consiha sua perventra
esse ad aures regis, reliquit
Cliersonsum.
- E s t e gerundio e q u i v a l e en latin al participio de p r e s e n t e , el
cual se pondr c o n c e r t a d o con el sujeto agente en el caso que
Z t T i e ? k r a C O n P r i n c P a l - A s ' e n el ejemplo a n t e r i o r dirmos:
Miltides
non dubitans
consilia sua perventra
esse, etc. S i la
persona agente no e n t r a en la oracion de complemento, se u s a r
de ablativo llamado oracional. E j e m p l o : Daro a p r e s t una arm a d a de quinientas velas, aconsejndole sus amigos que sometiese
la G r e c i a : Darius
comparvit
classem quingentrum
navium,
hortantlbus amicis ut Graciam
redigeret
in suam
potesttcm.Cnando el gerundio castellano denota m o d o , se corresponde tambin por el gerundio latino en ablativo. E j e m p l o : P o r t n d o s e as
no es extrao que s u vida estuviese s e g u r a : sic se gerendo, minime
mirandum
est, si vita ejus fuit secura.-Cuando
la accin del
verbo es simultnea con la del g e r u n d i o , puede resolverse con
elegancia por el g e r u n d i o latino de acusativo regido de nter.
E j e m p l o : Muri p e l e a n d o ; o c c i s a est nter dimicandum.
II.
Gerundio
de pretrito:
habiendo amado.
E s t e se resuelve p o r p r e t r i t o perfecto plusquam segn el
g . - u n d i o 6 r s e U a n o e D j 7 ' , ! T " P " i f r a ? e " ?>
esta, oraciones de
el l a U n
" " " n o , , l a a i d e a a q u e r e s u l t e n d e t e r m i n a r a n s u resolucin e n
183
postequam,
simul ac simul atque. E j e m p l o : Habiendo a r r e glado Milciades el Quersoneso de este modo, volvi L e m n o s ;
cum Miltides
constituisset,
ubi postquam, simul ac constiturat
tali modo Chersonsutn.
reversus fuit Lemnum. E s t e gerundio
es equivalente al participio de pretrito latino, y se concertar
con la persona paciente en el caso en que esta entre en la oracion
de complemento; y si no entra, se variar por ablativo oracional.
As en el ejemplo anterior d i r m o s : Chersoneso constitta
tali
modo, e t c . S i el verbo del gerundio es deponente, el participio
concertar con la persona a g e n t e ; y si comn, con la agente
paciente.
REOLA
Gerundio
futuro
ni.
de
obligacin.
Gerundio
EEGLA
LATINA.
IV.
de futuro
pasado.
Verbos
carentes.
Si un verbo carece de pretrito supino y es necesario variar la oracion por los tiempos que se forman de ellos, se suple
aquella falta haciendo un rodeo con accdit, factum fuit futrum est, segn que la oracion sea llana 6 de obligacin. E j e m p l o :
Heriste al enemigo, factum fuit ut ferlres hostem: Hubiste de
herir, etc., futrum fuit ut ferires, etc.
Oraciones
condicionales.
Se llama condicional la oracion cuando lo que dice el verbo
de la principal se cumple verifica supuesta una condicion. Se
expresa en castellano de muy diferentes modos, y en latin se resuelve p o r subjuntivo con las conjunciones si, modo
dummddb.
Si es uno mismo el sujeto de los dos verbos se vara con mucha
legancia por participio de presente gerundio de ablativo sin
preposicin. E j e m p l o : Como estudies con constancia, vencers
todas las dificultades: si, modb, dummd'o studeas, studens, 6 studendo constanter, cunetas difficulttes
superabis.
Oraciones
finales.
Se llama final la oracion cuando el segundo verbo denota el
fin objeto de la accin, y se expresa en castellano con los
romances , para, fin de. Se resuelve en latin por subjuntivo
con M, relativo qui, participio de futuro en urus, gerundio de
acusativo con ad, y supino en um si el determinante es verbo de,
movimiento (1). E j e m p l o : Enviaron soldados escogidos con Lenidas, p a r a que tomasen el paso de las Termpilas: milites
delecti
missi sunt cum Leonida, ut qui occuparent,
occupatri,
causa
6 gratia occupandi,
ad occupandum,
occuptum
Thermopylas.
Oraciones
causales.
modismos.
castellano
regido
de
preposicin.
Todo infinitivo castellano regido de preposicin es un modismo. Algunas voces se vara en latn p o r un gerundio, como se
h a dicho en la s i n t a x i s ; pero las ms se resuelve por una conjuncin y subjuntivo, pudiendo en algunas ocasiones admitir tambin otros modos diversos. P a r a conocer su resolucin debe buscarse la equivalencia analizando el pensamiento, y las ideas que
envuelva la d e t e r m i n a r n en este caso. El profesor no debe olvidar
que, si bien es el ms enojoso el estudio de los modismos, es en
cambio el ms til, y a u n el ms necesario, no solo para la composicion. s i n o - h a s t a p a r a la traduccin directa, siendo imposible
t r a s l a d a r fielmente el pensamiento si se desconocen los giros y
maneras particulares de los dos idiomas. P e r s u a d i d o s , pues, de iii
suma importancia de este estudio, vamos sealar algunos de lo3
hispanismos ms notables, aunque con la brevedad que exige u n a
o b r a elemental.
A amar.
E s condicional, y vale tanto como si: v. g. A decir verdad,
no estoy t r a n q u i l o : (si he de decir, etc.) Si verum dicam, e t t .
A no=m's.
Vale tanto como si no: v. g. A no haberlo visto, etc. (si no
lo hubiera visto>: nisi
vidissem.
Al=cum.
Equivale cuando, y se resuelve con cum y subjuntivo, como
los gerundios simples: v. g. Al d a r las diez, etc. (cuando daban)<
cum hora decima sonaret, etc.
Igual antes
marche): antequam
Antes de.
que: v. g. Antes de m a r c h a r
proficiscar.
yo (antes
que
Con.
Vale tanto como si cuando el verbo de la oracion principal
es f u t u r o de indicativo, p r e t r i t o imperfecto plusquam de subj u n t i v o : v. g. Me evitars un disgusto con decir la verdad; esto
M, si dices.Es equivalente aunque cuando entre las dos oraciones se descubre una relacin de contrariedad oposicion: v. g.
Con tanto afanarme, n a d a consegu, esto es, aunque tanto me
afan.Equivale
porque euando explica la causa motivo de
lo que dice la oracion principal: v. g. Soy feliz con tener tales
a m i g o s ; esto es, porque tengo. E n l a p r i m e r a acepcin es condi
cxonl, y ya se ha dicho cmo se varan estas oraciones. E n la
segunda es adversativa, y se resuelve por cum y subjuntivo, 6
quamqum,
etsi con indicativo.En la tercera es causal, y se
hace p o r cum y subjuntivo, quia, quoniam indicativo.
En.
Tiene t r e s acepciones: vale tanto como si cuando el tiempo
de la principal es futuro de indicativo, p r e t r i t o imperfecto
plusquam de subjuntivo: v. g. Sers un necio en malograr
esta
ocasion; esto es, si malogras.Con
los dems tiempos equivale
porque:
v. g. Hiciste mal en ocultarlo; esto es, porque lo ocultaste.Precedido
de los romances r a mucho,
importa
mucho,
poco, etc., equivale en que: v. g. Mucho va en tener favor 6
n o ; esto es, en que se tenga.En
el primer sentido se vara como
las condicionales; en el segundo como las causales; en el tercero
e resuelve por an utrt'im y subjuntivo, poniendo p o r determinantes intirest refert.
Para.
Tiene tres acepciones: unas veces es final, y de esta ya se
habl en su regla.Otras va acompaada de las palabras t a n ,
tanto, tal, etc., y entonces denota comparacin: v. g. Para
tanto
trabajar,
poca es tu recompensa; esto es, en comparacin
de lo
que trabajas,
etc., y se resuelve por cum y subjuntivo.Otras
equivale supuesto
que-, y esto sucede cuaudo la oracion principal lleva las palabras ms vale, mejor es, etc., si no las lleva,
pueden aadirse sin alterar el concepto: v. g. Para abusar a s '
de las riquezas, ms te rav"ra
ser p o b r e ; esto es, supuesto que
habas de abusar, etc. E n
ltimo sentido es si siauidem
y el verbo se e x p r e s a en indicativo por los tiempos ue o o ^ g a u o ^
Sin.
Tiene dos acepciones: equivale si no, cuando hay negacin en la principal: v. g. No podrs vencer sin pelear-, esto es,
IDIOTISMOS
188
IDIOTISMOS 0
si ^ no peleas.
Equivale aunque no, cuando uo es negativa la
p r i n c i p a l : v. g. Supe lo ocurrido en tu casa sin salir de la maesto es, aunque no sal. E n la primera acepcin es nisi- en la
segunda quamvxs etiam si non.-A
veces modifica o t r a oracion determinante, y entonces se resuelve el sin por quin cum
non: v. g Senta que hubieses sufrido la pena, sin haber tenido
p a r t e en el d e h t o ; dolbam te pamam dedisse, Q U I N fuisses
conscius crtmmts, 6 CUM NON fuisses, etc.
Locuciones
adverbiales
conjuntivas.
No solo
sino tambin . . . (non modo, non tantm,
non
,
? sed et'a'"> ver etiam...)(i)
Cuando son negativas
las dos proposiciones, en el primer miembro se usa de non modo
non, v en el segundo de sed ne . . . quidem. No solo no me enlacio contigo, sino que ni aun siquiera censure t u proceder. (NON
MODO Ubi NON irascor,
S E D N E reprehendo
Q U I D E M factum
tuum)
Unas veces . . . otras . . . (,,unc, nunc; modb, modo-, tum,
tum: Tan pronto re, como llora (NUNC flet, NUNC r i d e t ) . - U n a s
veces se presenta plida la luna, otras de color de sangre MODO
pallet luna, MOD ^ . - D i s p u t a con acierto as en griego como
en latn (TUM grcec, TUM latin rect
disserit).
Segn es de grande t u prudencia ( p r o tua
prudentia=quce
tua prudentra
est).-,,Esto
no es propio de un hombre como t
(hac te talem virum non decentJ.-No
era tan p r u d e n t e como
estorzado (non aqu prudens ac fortis
erat).
No s si . . . (nescio an=haud scio an ...) ( 2 ) - , , N i aun su
padre t e m a respeto (ne patrem quidem
t>ere6< W r).-<,Consagr
algn tiempo a los estudios (non nihil tempris litteris tribu t i Isada hay que no est dispuesto emprender (nihil est quod
non sit aggressrus) (3).
multa
tuta).
miembro^)" L T l u V T ^ n d , t
^ / ' T '
indicativo.
segundo, expresndoaa
c u a n d o fa n e ^ c t n
(equitum
na-
80
h a U a t a b i e n c
r
""' en "
P
e n t o n c e s lo v e r b o s p o r el m o d o
4 * u n ' X T i t ' T T T
lo3
M0DISM08.
MODISMOS.
g e n e r a l m e n t e se u f a
ne
Aunque.
etsi,
tametsi;
con sub611 n u e s t r a
ac, si-
mu atque.
.
.
Como aquel que, como quien: qutppe qui, ut pote qui.
Como quiera que: uteumque, quoquomdo,
quomodocumque.
Y a que, puesto que, pues q u e : cum y subjuntivo, g u a n d o ,
quoniam, siquidem indicativo.
Dado que, lo mismo que ya que.
P a r a q u e : ut, qu'o.-Para
que no: ne, y veces ut
non.
190
P a r a d e j a r d e : ne,
c
quomfnu.
C
'
"r:
P o r ms q u e : quantumvis,
la
quantumUbet,
qumvis
Tercera parte.
I
L6 "
t : : : !
v. g. SB
quiei, ?
acusativo^=v^^j^^^0111^/0'
Cuando e a d v t L t !
"
v.g. Gurdate r
gran peligro- (cuve a T L ' J
I S a l t J
''
CS mst
l o c o mas m e n o s : fere
con
Z W ) . -
=
denota amenaza es tus enemigos, p o r q u e r o , ests ea
m a 9 W m ench
" '
'
P
^sarisy
m e
prater
J**"
ahQ m
me preste t u c X l l o v T ? V t ' C 6 S d c n 0 U
. oracin c ^ o f
^
^
^
T
niegas una cosa tan e v i d e n t e r
,
E n mi mano est: t n
r:p0rva'68
^reEter3ua*n
'
n,t
" T
PROSDIA.
ff
fin
'
o
Vengo que
* *
"
v>
& A 9*e
',
adl
f
"
s.
/era
S t
!
'
l T
^
.vamr*
^
1<>S
=
'os mismes tiem^
**
d d
eruudio Je
190
P a r a dejar d e : ne,
c
quomfnu.
C r: W
s a ^ t e ^ '
"
P o r ms q u e : quantumvis,
quantumUbet,
la
qumvis
Tercera parte.
I
L6 "
t : : : !
v. g. SB
quiei, ?
acusativo^=v^^j^^^0111^/0'
Cuando e a d v t L t !
"
v . g . Gurdate r
gran peligro- (cuve a T L ' J
I gf para au^
me preste t u ^ b a o v ? ^
. oracin c ^ o f
niegas una cosa tan evidente?
CS mst
'
>
r:p0rva'68
^reEter3ua*n
n , t Beus
" T
PROSDIA.
ff
prater
J**"
con
Z W ) . -
=
denota amenaza es tus enemigos, p o r q u e r o , ests ea
a
ho"ut, magno in periculo
versrit).
d c n 0 U
fin
^
'
* Vengo que
7
" ?
"
v>
r
,
& A 9* e
adl
"
--
**
E n mi mano est: tn me s.
'
CUANTIDAD.
Vocal ante
vocal.
2 . E n agnitum,
cognitum.3.
E n los supinos en itum de
verbos que no forman el pretrito en vi, como: monituin de monui, habitum de habui (1).
Palabras
derivadas.
L a s palabras derivadas conservan por punto general l a misma
cuantidad que las primitivas de donde proceden: as curo tiene
larga la u p o r serlo tambin en cra; animal, animosas,
animare,
nimtor,
etc., tienen breves las dos p r i m e r a s slabas, p o r q u e lo
son tambin en nimas de donde se derivan.
E s t a regla tiene bastantes excepciones que no pueden sujet a r s e reglas fijas, y deben aprenderse por la juiciosa lectura de
los buenos p o e t a s : as vemos que humor, humanas,
humecto, tienen larga la u, siendo breve en el primitivo humus; arista,
por
el contrario, tiene la a breve, siendo larga e n el primitivo reo, etc.
Palabras
compuestas.
L a s p a l a b r a s compuestas conservan generalmente la misma
cuantidad que tenian las simples en la vocal correspondiente, aun
cuando en la composicion se trasforme en otra l e t r a ; per-lego
tiene breve la slaba le, porque esa misma cuantidad tiene en el
simple lgo: en in-quxro, es larga la segunda i correspondiente la
<E de guaro, como en in-cso la u en que se convierte el diptongo
au de causo.
E s t a regla tiene tambin v r i a s excepciones: en dico,
por
e j e m p l o , es larga la t ; y sin embargo, la tienen breve sus compuestos acabados en dcus, como causi-dcus, veri-dicus,
fati-dicus.
E n juro es larga la a, mientras en sus compuestos de-jiro,
pe-jero
es breve la e. Al c o n t r a r i o , bclus tiene breve la a , y su compuesto im-bciUus
a l a r g a l a e. E s tambin larga la u de nbo.
breve en sus compuestos pro-nba, in-nba, indiferente e n connubium, y as en otros.
Compuestos de
preposicin.
L a s preposiciones conservan dentro de composicion la misma
cuantidad que t e n d r a n f u e r a de ella, siempre que no obste alguna
de las reglas dadas de vocal ante vocal, consonante doble dos
consonantes, p o r q u e estas Bon generalsimas y siempre prevalecen:
as per-imo tiene breve la p r i m e r a slaba p o r serlo tambin per
(contraccin
Compuestos
de otras
dicciones.
A.
L a a qne t e r m i n a la p r i m e r a p a r t e de las p a l a b r a s compuestas
tiene larga la c u a n t i d a d , como en qu-propter,
m-lo,
etc.Es
breve sin embargo la a de cata-lgus, hex-mitrum
y
pent-mitrum,
y la de e-dem y utr-que cuando no son ablativos.
quandS-quxdem
y quque (conjuncin). E s comn en
tus, contro-versia
y sus derivados.
sacro-sar.c-
.
L a u que termina la p r i m e r a p a r t e de u n compuesto tiene
breve la cuantidad, como: du-centi, cuadr-pes,
corn-peta.
i
E.
D E L INCREMENTO D E LOS N O M B R E S .
al 6 ar
Cces&ris,
(2).
E.
O.
L a o que c i e r r a l a p r i m e r a p a r t e de los compuestos latinos
es larga, como en qu-dam,
quand-que.
E s b r e v e , no obstante,
en los compuestos de retro, como: reir-veho,
retr-tli,
retrverto,
e t c . , y en bard-oucullus,
du-dicim,
du-dini,
h-die,
como se
sin em-
(el
fiador);
Vat, tati*
(el r a o ) t i e n e el i n c r e m e n t o l a r g o p o r
tap-
carcer,
carcSris,
teres, teretis
bebricis
y David,
Davidis
O.
E l incremento en o de los n o m b r e s tiene larga la cuantidad,
del
plural.
Los incrementos plurales en a, e, o, son largos en los nombres, como: tabula, tabulrum,
dies, dierum, domini,
dominrum.
Los incrementos en ', u, son breves, como: cives, civibus,
portus, portbus.
DEL
I N C R E M E N T O DE LOS VERBOS.
I Z I T
,
c Z l Z T :
COm
86 ve
en
Cn
f'
l0
108
C e r 0
gcnitiv08
Tf'
( C
Ibiri
"n>0rde
<
CeUibr
obraa
>
>"rcdi,, etc.
d e H o m e r o , de Cicern).
encuentran de aumento en cualquiera terminacin personal relativamente la segunda del singular del presente de indicativo de
activa. As en legerenni, por ejemplo, hay tres incrementos, contados desde la silaba ge que es la que iguala con l a ltima de
legis.
P a r a conocer si hay incremento en los verbos deponentes
irregulares, se les finge la activa regular. As imitabaris
tiene dos
^crementos, p o r q u e excede en otras t a n t a s slabas al fingido
mitas
volmus tiene uno, p o r q u e cuenta tambin u n a slaba ms
q u e el supuesto volts.
A.
E l incremento en a de los verbos tiene l a r g a la cuantidad,
como: amo, amas, ambam-, judco, judicas, judicrem.Es
breve
sin embargo la slaba da del verbo do, das y sus compuestos,
como: dbo, circumdbat,
pessumdret.
E.
E l incremento en c tiene larga la c u a n t i d a d , como: moneo,
mones, monre-, timeo, times, timebit.Esta
r e g l a cuenta las siguientes e x c e p c i o n e s :
a
legitte
U.
E l incremento en siempre es breve, como: malumus,
nolimus, adsmus.Exceptase
nicamente la penltima de los
participios eu urus, como amatrus, monitrus,
dictrus.
rim,
A.
cuantidad
L
E l incremento en i de los verbos tiene breve l a
E.
como ?
T SAB SLABAS
QTJK T E R M I N A N
HB
1305S33A57S.
b, d, t, 1.
L a slaba que termina en b, d, t, y Z, es siempre breve, como
<56, d, am, procl; excepto sal, sol, y niZ, que son largas.
c.
L a slaba final que termina en c es larga, como sic, posthc, hc, illic.Es breve, no obstante, en donlc,- nSc, y comn en
el imperativo fc=fc,
en el nominativo hic=hc
y el acusativo
htic=hdc.
m.
h r e v ^ s i n ^embargo^en'
P a K d * Danhnidi
s i b i - % 1 '
,1
Amar m
'
s cod s m e
c r r r '
lugar de no
- f i -
WKSL4 -
3
? vocativos griegos, como,
y " > en mihi=mihi,
tiU-titt
i:; r
>
CD
lu
ar
* r
b a
de
"pumM
<> 7 1 de nen
-v
en
;zt
as.
L a slaba final en as tiene larga l a cuantidad, como musas,
docts, laudas.Exccptanse
los griegos que forman el genitivo
en adis,
como: Pallas, Palldis,
lampas, lampdis, y los acusaNatativos tambin griegos del p l u r a l de la tercera, como Tros,
das,
hers.
es.
L a slaba final en es tiene larga la cuantidad, como se observa en liomines, judiis,
fortes,
times.Esta
regla cuenta las
siguientes excepciones:
I a . E s breve el es final de penes y el es del verbo sum con
sus compuestos, como: ades, potes,
superes.
2 a . E s breve tambin en los nombres que abrevian el incremento, como: milis (militis),
gurgis
(gurgitis),
exceptuando de
estos alies, arics, Ceres, panes y ps con sus compuestos, como
bipes, sonipes, los cuales siguen la regla general.
3 a . E s breve asimismo en los nominativos y acusativos plurales griegos de la tercera, como: Airazdns,
Arcades;
y en los
griegos neutros, como: hippomnis,
cacosthis.
Is vs.
L a slaba final en is 6 ys es breve, como en ligis,
plaudris,
Mys.Sin
embargo es l a r g a la slaba is:
I o . E n los casos del plural, como: viris, armis, omneis (acusativo arcaico) y otros semejantes.
2 o . E n vis y sis con sus compuestos, como: quams,
nolis,
adsis; y en la segunda p e r s o n a singular del presente de indicativo de los verbos de l a c u a r t a conjugacin, como audis,
setitis.
3 o . E n los nominativos en is con incremento largo, como:
Salmis, glis, Simis,
Samnis.
4". E s comn en las terminaciones en ris de los tiempos del
modo subjuntivo, como: amavcris=amaveris,
legeris=Iegeris,
etc.
os.
L a slaba final en os tiene l a r g a l a cuantidad, como se advierte en nos, domins, justos.-Es
breve, no obstante, el os final
e c compbs, tmpds, os (ossis); pero la omega es larga, como en
Androgis.
us.
L a slaba final en us es breve, como se ve en las dicciones
L a s palabras pueden s e r monoslabas, dislabas y polislaLlmause monoslabas las que solo tienen una slaba,
como rex, pars. Dislabas las que tienen Jos, como re-gem,
ten. Polislabas las que tienen mas de dos, como re-gi-bus,
-bus. Veamos ahora como debe usarse el acento agudo
parpar-
Cuarta
parte.
ORTOGRAFIA.
L a Ortografa es la p a r t e de la gramtica que nos ensea las
letras con que deben escribirse las dicciones, dndonos tambin
reglas p a r a la buena puntuacin. Al hablar de la pronunciacin
latina vimos ya cuntas son las letras del alfabeto; rstanos tratar
aqu de su uso en la escritura.
ffl.
Se escriben con e diptongo todos los casos en se de los nombres latinos de la primera declinacin, sean sustantivos adjetivos, como musa, bona hac y qua con sus compuestos, como
isthac, hacdne,
aliqua,
quadam;
ista ipsa en la terminacin
femenina del nominativo p l u r a l ; las p a l a b r a s va, papa,
na (adverbio afirmativo); hareo con sus compuestos y derivados; la preposicin pra en composicion y fuera de ella, y las dicciones
jEnas,
ades, ager, JEgyptus, 2Emilius,
amlor, aquilas,
aquor,
argo,
arumna,
astas,
asltmo,
atas,
aternus,
avuui,
Casar,
Navius,
tiavus, con todas las dems que de ellas procedan por
derivacin composicion, y algunas otras de menos uso que se
aprendern prcticamente.
te.
Se escriben con diptongo de a amcenus, JBceotia,
calum,
cana, casnum, capi isti, catus, Crasus, facutdus,
fadre,
fadtis,
fcenus, fatidus,
fatus,
hadus,
machus, mcenia, mceror,
astrum,
peana y todos sus compuestos y derivados, con otros muchos grecolatinos que se a p r e n d e r n con el uso.
b.
Deben escribirse con b: 1. Los dativos y ablativos en bus,
como hominibus,
setisibus, diebus.2o.
Los verbales en bilis y
en bundus,
como terribilis,
populabundus.3o.
Los tiempos en
como rex, pars. Dislabas las que tienen Jos, como re-gem,
ten. Polislabas las que tienen mas de dos, como re-gi-bus,
-bus. Veamos ahora como debe usarse el acento agudo
parpar-
Cuarta
parte.
ORTOGRAFIA.
L a Ortografa es la p a r t e de la gramtica que nos ensea las
letras con que deben escribirse las dicciones, dndonos tambin
reglas p a r a la buena puntuacin. Al hablar de la pronunciacin
latina vimos ya cuntas son las letras del alfabeto; rstanos tratar
aqu de su uso en la escritura.
ffl.
Se escriben con e diptongo todos los casos en se de los nombres latinos de la primera declinacin, sean sustantivos adjetivos, como musa, bona hac y qua con sus compuestos, como
isthac, hacdne,
aliqua,
quadam;
ista ipsa en la terminacin
femenina del nominativo p l u r a l ; las p a l a b r a s va, papa,
na (adverbio afirmativo); hareo con sus compuestos y derivados; la preposicin pra en composicion y fuera de ella, y las dicciones
JEnas, ades, ager, JEgyptus, 2Emilius,
avilor, aquilas,
aquor,
argo,
arumna,
astas,
asltmo,
atas,
aternus,
avum,
Casar,
Navius,
navus, con todas las dems que de ellas procedan por
derivacin composicion, y algunas otras de menos uso que se
aprendern prcticamente.
te.
Se escriben con diptongo de ce umccnus, JBceotia,
ccena, ccenum, ccej isti, cactus, Crccsus, facundus,
fadre,
fcenus, fatidus,
fostus, hadus,
machas, momia, mceror,
peana y todos sus compuestos y derivados, con otros muchos
latinos que se a p r e n d e r n con el uso.
ccelum,
fetdus,
astrum,
greco-
b.
Deben escribirse con b: 1. Los dativos y ablativos en bus,
como hominibus,
sensibus,
di bus.2o. Los verbales en bilis y
en bundus,
como terribilis,
populabundus.3o.
Los tiempos en
ORTOGRAFIA
se escribir b y no
Ambrosias.
c=t.
P a r a conocer si h a de escribirse c o t en las p a l a b r a s donde
las dos tienen igual sonido, se observarn las reglas siguientes:
1*. Escribiremos t en los v e r b o s cuando se encuentre esta
letra en la segunda persona de singular del p r e s e n t e de indicativo, como sentio de sents, ineptio
de ineptis;
escribirmos c
cuando esta sea la que se encuentre en la misma segunda persona, como faci de facis, fulcio de fulcis.
2 \ E n los nombres a t e n d e r m o s al origen de donde proceden: as escribirmos justitia
p o r venir de justi,
benevolentia
de
benevolenti.
3 a . L a s voces que se d e r i v a n de p a l a b r a s en cuyo origen no
se encuentra c ni t, se escriben comunmente con esta, como pueritia de puri.
d.
Son muy pocas las dicciones latinas que acaban con d final.
Sin embargo, se escribirn con e s t a l e t r a ad (preposicin), aliud,
apud, haud (adverbio), id, illud, istud, sed, quid y quod con sus
compuestos, como numquid,
aliquod.
L a s dems a c a b a n ' en t,
como: at, aut (conjunciones), amat, legit, etc.
iL
Los nombres que acaban en ius, ia, ium, doblan la i en loe
casos en i 6 en is, como: Ambrosii
de ( J n b r o s w s ) , miseriis (de
M M B I A ) , ingens
(de ingenian).
E x c e p t a s e el vocativo de singular en el cual solo se escribe una t', como: (Antoni
de Automas), fili (de filias).
m, n.
P o r punto general ninguna diccin latina acaba en n , sino
en m, como: musam, regcm, Deum, justum.
E x c e p t a n s e los nombres en en, como: numen, flamen, flamen; los en an, in, on, como:
Titn, Delphin,
canon; y las dicciones an, en, in, forsan,
forsitan, non, sin, quin, lamen y s u s compuestos, como:
ceterquin,
verumtmen.
E n medio de diccin se e s c r i b i r m antes de b, p,
ambigo, impero,
summum.
LATINA.
209
DERIVADAS.
DB L A S
SLABAS.
m, como
11, r r , ss.
Estas consonantes se duplican en los superlativos en
Uimus,
2
Cuando entre dos vocales hay dos consonantes iguales, va
una con cada vecal, como: fuis-se, il-los,
an-nus.
3 \ L a s consonantes que pueden hallarse j u n t a s en principio
de diccin van con la segunda vocal, como: aru-spex,
adscribo
Acerca de la puntuacin vase la ortografa castellana.
Abreviaturas
A
Ap
C. . . . . . .
On
D
L
M.
Mam
P
P. C. . . . .
usadas
Aulus.
Apius.
Cajos.
Cnus.
Decmus.
Lucius.
Marcus.
Mamertos.
Publius.
P a t r e s Conscripti.
latinos.
P. P. . . . Poplus Romnus.
S. C . . . . . Sentus Consultum.
Ser
Servius.
Sex
Sextus.
Spurius.
Sp
FIR
L'E LA
E J E R C I C I O S D E DECLINACION.
S P O B lSentus
Popolosqoe
'l
Romnus.
T.
Titus.
Ti
Tiberius.
. C. . . . U r b e condita.
DRAMTICA.
t
i
EJERCICIOS PRACTICOS.
TABLA
ROM.
1.
Primera declinacin.
Modelo
E j e r c t e s e los nios en
siguientes :
Port-a, se
Sylv-a, se
Ros-a, a
Mens-a, se
Herb-a, se
Comet-a, se
Planet-a, te . . . .
Agricdl-a, e . . . .
Fabl-a, se
Parricid-a, te . . .
Fistl-a, te
Fenestr-a, e. . . .
Ancill-a, se
Stell-a, se
Caten-a, se
la puerta.
la selva.
la rosa.
la mu.
la yerba.
el cometa.
el planeta.
el
labrador.
la
fbula.
el
parricida.
la flauta.
la
ventana.
la criada.
la estrella.
la cadena.
Musa.
Po5t-a, te
el
poeta.
Anm-a, se ( 1 ) . . .
Capra, se
Dea, se
Faml-a, te . . . .
Fili-a, se
Libert-a, te . . . .
el alma.
la cabra.
la diosa.
la sierva.
la hija.
la liberta.
Catilin-a, se ( 2 ) . .
Catilina.
Loglc-a, ffi . . . . la lgica.
Prudenti-a, te. . . la
prudencia.
Intemperanti-a, se., la destemplanza.
Salmantlc-a, a . .
Salamanca.
Pueriti-a, se. . . . la nifiez.
(1) K i t e v l o i c l n e o q u e l e a i g u e n ae d i f e r e n c i a n d e l m o d e l o en q u e f o r m a s
el d a t i v o y a b l a t i v o d e p l u r a l e n attut, h a c i e n d o nmutbut,
ca/irbut,
etc. para
d i a l m g u i r s e de o t r o a a n s entejante d e l a e e g u n d a ; p e r o a u n q u e c a b e i;ual
e q u i v o c a c i n en u n a m u l t i t u d d e n o m b r e , esto aon loa n i c o s q u e ao e n c u e n t r a n cou l a t e r m i n a c i n e n abut na lu e s c r i t o r a del igl d e o r o .
(3) E s t e y loa q u e l e s i g u e n c a r o c e n d e p l u r a l c o a t o d o lo d e m i s d e
datar.
2
Cuando entre dos vocales hay dos consonantes iguales, va
una con cada vocal, como: fuis-se, il-los,
an-nus.
3 \ L a s consonantes que pueden hallarse j u n t a s en principio
de diccin van con la segunda vocal, como: aru-spex,
adscribo
Acerca de la puntuacin vase la ortografa castellana.
Abreviaturas
A
Ap
C. . . . . . .
Vn
D
L
M.
Mam
P
P. C. . . . .
usadas
Aulus.
Apius.
Cajos.
Cnus.
Decmus.
Lucius.
Marcus.
Mamertos.
Publius.
P a t r e s Conscripti.
latinos.
P. R. . . . Poplus Romnus.
S. C . . . . . Sentus Consultum.
Ser
Servius.
Sex
Sextus.
Spurius.
Sp
FIN
UE
LA
E J E R C I C I O S D E DECLINACION.
S P O B lSenatus
Populusque
'l
Romnus.
T.
Titus.
Ti
Tiberius.
V. C. . . . U r b e condita.
DRAMTICA.
t
i
EJERCICIOS PRACTICOS.
TABLA
NDM.
1.
Primera declinacin.
Modelo
E j e r c t e s e & los nios en
siguientes :
Port-a, se
Sylv-a, se
Ros-a, a
Mens-a, se
Herb-a, se
Comet-a, se
Planet-a, te . . . .
Agricdl-a, e . . . .
Fabl-a, se
Parricid-a, te . . .
Fistl-a, te
Fenestr-a, e. . . .
Ancill-a, se
Stell-a, se
Caten-a, se
la puerta.
la selva.
la rosa.
la mef.
la yerba.
el cometa.
el planeta.
el
labrador.
la
fbula.
el
parricida.
la flauta.
la
ventana.
la c r i a d a .
la estrella.
la cadena.
Musa.
Po5t-a, te
el
poeta.
Anm-a, se ( 1 ) . . .
Capra, se
Dea, se
Faml-a, te . . . .
Fili-a, se
Libert-a, te . . . .
el alma.
la cabra.
la diosa.
la sierva.
la hija.
la liberta.
Catilin-a, se ( 2 ) . .
Catilina.
Loglc-a, ffi . . . . la lgica.
Prudenti-a, te. . . la
prudencia.
Intemperanti-a, se., la destemplanza.
Salmantlc-a, a . .
Salamanca.
Pueriti-a, se. . . . la niez.
(1) K i t e v l o i c l n e o q u e l e s i g u e n e d i f e r e n c i a n d e l m o d e l o en q u e f o r m a s
el d a t i v o y a b l a t i v o d e p l u r a l e n attut, h a c i e n d o a+uitbiu,
ca/irbut,
etc. para
d i s t i n g u i r s e de o t r o a s u s s e m e j a n t e s d e l a s e g u n d a ; p e r o a u n q u e c a b e i;ual
e q u i v o c a c i n en u n a m u l t i t u d d e n o m b r e s , e s t o s s o n los n i c o s q u e l e e n c u e n t r a n con l a t e r m i n a c i n e n abut eu l u s e s c r i t o r e s del s i g l o d e o r o .
(2) E s t e y l o s q u e l e s i g u e n c a r o c e n d e p l u r a l c o a t o d o l o t d e m i s d e s a
clase.
TABLA
NUM. 2 .
TABLA
Segunda declinacin.
Modelo
Tercera
Dominas.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
el
el
el
el
el
el
el
el
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Hort-us, i . . . .
Ulmus, i . .
De-us, i ( 3 ) .
Agn-us, i . .
. .
. .
Chor-us, i . . . .
Ja
danza.
Basili-us, i (4). .
Basilio.
Grcgori-us, i. . . Gregorio.1
Pompei-us, i . . .
Pompeyo.
Fili-us, i
el hijo.
Genius, i
el genio.
Neutros (5).
AngSl-us, i (2) . . el
Anim-us, i . . . . el
Cib-us, i . .
Gerul-us, i .
Ann-us, i .
Lud-us, i . .
Popl-us, i .
Ocul-us, i .
varn.
artesano.
nio.
cuchillo.
campo.
libro.
suegro.
yerno.
ngel.
nimo.
3.
declinacin.
Modelo Sermo,
NU*.
Sermnis.
idntico
con la radical
del nombre
I
Exul, is . .
Pr.-esul, i s .
Consul, is .
Vigil, is . .
.
.
.
.
el
el
ti
el
desterrado,
presidente,
consul,
centinela.
Amor, is, .
Honor, is .
Passer, i s .
^Turtur, is. . .
Terminacin
Praeoo, nis
Prsedo, nis
Udo, nis. .
Leo, n i s . .
Ligo, nis .
(1).
n.
eJ pregonero,
el pirata,
el
escarpn,
el len,
el azadn.
Canon, is
Sindo.. is
Ren, i
Titan, 9
el
el
el
7a
el canon.
la
sbana.
el rion.
Tan.
amor,
honor,
pjaro.
trtola.
en o (2).
Natio, nis. .
Cautio, n i s .
Fictio, nis .
Factio, n i s .
Statio, nis .
la
la
la
la
la
iaton.
fianza,
ficcin,
faccin,
guardia.
(1) Coando acaba el nominativo en J, n, r, n o hay m i l que aiadir la tormlu e t o n i p a r a la formacin del genitivo.
(2) Cuando el nominativo acaba en o forma el genitivo en onii, recibiendo
de oonsiguiente una n ante de la terminacin.
Femeninos
en do, go (1).
do.
Solitd-o, I n i s . .
Solicitd-o, I n i s . .
Similitd-o, In3..
Amaritd-o, Inia..
Hird-o, I n i s . . .
la
la
la
la
la
soledad.
inquietud.
semejanza.
amargura.
sanguijuela.
Apoll-o, Inis. .
Card-o, I n i s . .
Marg-o, Inis. .
Nem-o, I n i s . .
Carthg-o, I n i s .
Apolo (2).
el quicio,
la
margen,
ninguno.
Cartago.
Orig-o, i n i s .
Img-o, Inis
Calig-o, luis
Virg-o, Inis.
Vorg-o, Inis
Nombres
go.
.
.
.
Hiem-s, is .
Drb-s, is . .
Pleb-s, i s . .
Trab-s, is .
5erop-s, i s .
en que la s no forma
el
la
la
la
el
Terminacin
Mo-s, ris .
Ro-s, ris. .
Flo-s, ris .
Ligu-s, ris.
.
.
.
.
.
.
.
.
la
el
la
el
costumbre,
roco,
flor,
genovs.
Neutros
us, ris.
Lat-us, ris .
Vuln-us, ris
Fd-us, ris
Pond-us, ris
On-us, ris .
Sid-us, ris .
. .
. .
. .
. .
. .
. .
el costado.
la
herida.
la
alianza.
el peso.
la carga.
el astro.
.
.
la
codicia.
el hombre.
el
orden.)
. el
torbellino.
nenio es poco
de plural.)
en s (3).'
Ilono-s, ris
Arbo-s, ris
Lepo-s,
ris
Tellu-s, ris
(El ltimo no tiene
el honor.
el rbol.
el donaire.
la tierra (4).
plural).
miama
ffri
la hoja,
la bellota,
la suerte,
el arte.
, la frente.
parislabos.
el
la
el
el
nivel.
cama del arado,
camo,
cohombro.
Bavis
Sinpi8
Sitis
Tussis
la
la
la
la
ronquera.
mostaza.
sed.
tos (3).
Declnense con
us, ris.J
I Temp-us, ri3
i Frig-us, r i s .
Corp-us, r i s .
Nem-us, r i s .
! Pect-us, ris.
: Lit-us, r i s . .
el
el
el
el
el
la
tiempo,
fri,
cuerpo,
bosque,
pecho,
costa.
.
.
.
.
.
(1).
en us (5).
,, i 1 L ^ ! . f n
y
EX n
U
U
P n r S .
f ,V, m h a c e n
Vw^i","'
. . . *'f
l u l g o if
de la radical
Fron-s, dis
Glan-s, dis
Sor-s, tis .
Ar-s, tis .
Fron-s, tis
invierno,
ciudad,
plebe,
viga,
abejaruco.
Nombres
Cupid-o, Inis. . .
Hom-o, Inis . . .
Ord-o, Inis
T u r b - o , Inis . . .
( E l genitivo de
usado y carece
parte
clas e
, , "on as, crut, glit, jux, mas, mut, 01, put, m y (Au,
m o n o s l a b o s , h a c e n el genitivo p l u r a l en ium, s s g u n lo qu
C U
* W* esta slaba en er or como so vo en lo
ejemplos. P o r lo d e m i s tionen el acusativo y vocativo igmal i su n o m i n a t i v o
el acus. en em 6 im,
Clavis
Febris . . . .
Natis
Pelvis . . . .
Puppis.
. . .
la
la
la
la
la
llave.
fiebre.
nave.
baca.
popa.
el abl. en e 6 i.
Bestis
Secris
Semen tis
Strigilis
Turris
la
el
. . . . la
. . . . el
la
maroma.
hacha.
sementera.
peine.
torre.
Neutros.
0.
Laquear,
el
el
el
la
animal.
tributo.
tribunal.
almohada,
l a espuela.
el estrado.
is
e.
Cubil-e, is . . . el aposento.
Ovil-e, is . . . el aprisco.
Altr-e, is . . . el altar.
Prsp-e,
is
. el pesebre.
Torclar, is.. la prensa del lagar.
la
el
la
el
el
el
culebra.
ave.
armada.
ciudadano.
fin.
bastn.
Ignis . . . el fuego.
Imber. . . la lluvia.
Neptis . . la nieta.
Postis . . la j a m b a de la puerta.
Unguis. . la ua.
Vectis . . la palanca (2).
Hemos expuesto con cuanta claridad nos ha sido posible lo
ms importante y digno de s a b e r s e en esta t e r c e r a declinacin.
Como la prctica sigue immediatamente la t e o r a , el discpulo
se enterar, sin fatigar la memoria, de los importantsimos cnones
que preceden. No hemos credo conveniente molestar ms los
nios con las infinitas excepciones que admite la formacion del
genitivo. Cuaudo les o c u r r a alguna d u d a pueden consultar la siguiente lista alfabtica.
Lista de los nombres de la t e r c e r a declinacin que se apartan
eu la formacion del genitivo de las reglas generales establecidas,
no estn comprendidos en ellas, l a cual debern consultar los
alumnos en sus d u d a s .
A.
Dogm-a, tis.
Probl6m-a," tis.
Enigm-a, tis.
Stigm-a, tis (3).
(}) faccuri
far< hepar, jubar y nctar h a c e n sin e m b a r g o e] a b l a t i v o en e.
/ v t e r m l n a c i o n e n o preferible e n el v e r s o ; al c o n t r a r i o en la prosa.
_ (3) i a s i t o d o s l o s dem a c a b a d o s en a, como : emblema, emblemtie;
the
rima, theoremtit,
etc.
IMf""1
Gurges, gurgitis.
Limes, limtis.
Miles, milltis.
Palmes, palmltis.
Poples, poplltis.
Stipes, stipitis.
Termes, termltis.
Trames, tramltis.
IS.
Cinis, cinris.
Pulvis, pulvris.
Vomis, vomris.
Slmis, Simoeutis.
Pyrois, Pyrocntis.
Cassis, cassidis.
Cuspis, cusptdis.
Lapis, l a p l d i s ( l ) .
I)is, Ditis.
Lis, litis.
Glis, gliris.
Semis, semissis.
OS.
Compos, comptis.
Cos, cotis.
Dos, dotis.
Impos, impotis.
Nepos, nepotis.
Sacerdos, sacerdoti3.
Heros, heris.
Minos, Minois.
Tros, T r o i s .
Bos, bovis.
Custos, custodis.
US.
Acus, acris.
Funus, fucSris.
Genus, generis.
Glomus, glomeris.
Munus, muneris.
Olus, oleris.
Opus, operis.
Rudus, ruderis.
Scelus, sceleris.
Velins, velleris.
Venus, Veneris.
Vetus, vetSris.
Viscus, visceris.
Ulcus, ulceris.
Palus, paldis.
Subscus, subscudis.
Incus, inciidis.
Pecus, pecdis (2).
Intercus, intercutis.
Juventus, juventfitis.
Salus, saltis.
Servitus, servitiitis.
Senectus, senectutis.
Virtus, virttis.
Opus, opuntis (3).
Laus, laudis.
Tripus, tripdis.
Grus, gruis.
Sus, suis.
BS, LS, PS, R3,
T r a b s , trabis.
Stirps, stirpis.
Gryps, gryphis.
Ccelebs, cceiibis.
Princeps, priuclpis (4).
Auceps, aucpis.
Mastix, mastlchis.
Oryx, orygis.
Phalanx, pbalangis.
Phryx, Phrygis.
Remex, remlgis.
Rex, regis.
Sphinx, sphingis.
Strix, strigis.
Styx, Stygis.
Astynax, Astyanactis.
Nox, noctis.
Onyx, onychis.
Nix, nivis.
Judex, judlcis.
Codex, codlcis (5).
ilalcx, halficis.
Vervex, vervCcis.
Senex, senis.
Supellex, supcllecUlis.
T.
Caput, capitis.
Sinciput, sincipltis (3).
X.
Pax, p a d s .
Nex, necis (4).
A116brox, AllobrSgiB.
Aqullex, Aquilegis.
Coccyx, coccygis.
Conjux, conjugis.
F r u x , frugis (ant.).
Grex, gregis.
Harpax, harpSgis.
Japix, japlgis.
Lex, legis.
T A B L A
Cuarta
N U M .
4.
declinacin.
Modelo Sensus,
senss.
la
aguja,
Arc-us, s .
el arco,
Lac-us, s . .
el lago,
P a r t - u s , s . .
el
parto,
Querc-us, s .
la
encina,
Speo-us, s . .
la
gruta,
Trib-us, s . .
la
tribu.
A r t - u s , uum (pl.). tos
miembros.
A C - u s , s (1)
P o r t - n s ls (2) . . . .
Quffist-us, s
d
el
puerto.
lucro.
H u m n u s , a, u m . .
Nov-us, a, u m . .
Antiqu-us,a,um. .
malo.
santo.
divino.
humano.
nuevo.
antiguo.
Ifentros.
Gelu (3)
Genu
Coran
V e r a (4)
p
e c u (5)
el hielo.
Ja rodilla.
el cuerno.
el asador.
el ganad.
TABLA NCM. 5 .
Quinta
Mal-us, a , um . . .
a n c - t u s , a, um . .
Divin-us, a, um . .
declinacin.
P r o s p e r , a, u m . .
M i s e r , a, u m . . .
T e n e r , a, u m . . .
A s p e r , a, u m . . .
. prspero
. misero.
. tierno.
. spero.
(1).
S i n i s t - e r , t r a , t r u m . . siniestro (2).
iE-ger, gra, g r u m . .
enfermo.
Pi-ger, g r a , g r u m . . perezoso.
Pul-cher, chra, c h r u m . . bello.
a-oer, era, c r u m . .
sagrado.
L i b e r , a, u m .
Lanlger, a, u m .
S a t u r , a, um .
Fruglfer,a,um.
. libre.
. cubierto de
.
saturado.
.
fecundo.
A-ter, tra, t r u m . . .
Ni-ger, g r a , g r a m . .
Ru-ber, bra, brum .
Te-ter, tra, trum . .
Cre-ber, b r a , b r u m .
lana.
oscuro.
negro.
rojo.
horrible.
frecuente.
M o d e l o Di es.
E j e r c t e s e A los n i o s en la declinacin d e los sustantivos siguientes :
E e s , re (6).
el
asunto,
Glaci-es, S i . .
. el hielo.
Aci-es, Si. .
el
ejrcito, P r o g e n i - e s , ei
. la raza.
Effigi-es, Si
la efigie,
S e r i - e s , Si . .
. la serie.
Euvi-es, Si
el
torrente, S p e d - e s , S i . . . la
apariencia.
F a d - e s , Si .
el
rostro.
Spes, s p e i . .
. la
esperanza.
TABLA NUM. G.
M o d e l o Bonus,
Bona,
Bonum.
TABLA NUM. 7 .
Breve.
til(Z).
fcil
leve.
grave.
fuerte.
suave.
de los a d j e t i v o s
Dulc-is, e
Fidl-is, e
Simll-ia, e
Nobll-is, e
Illiistr-is, e
Medicr-is, e
-i-
dulce.
fiel
semejante.
noble.
ilustre.
mediano.
Cel-ber, b r i s , b r e . . clebre.
SalQ-ber, b r i s , b r e . .
saludable.
Yol-cer, cris, ere. . que
vuela.
E q u e s - t e r , tris, tre ..
Pedes-ter, tris, t r e ..
Campes-ter, tris, t r e . .
ecuestre.
pedestre.
campestre.
Palus-ter, tris, t r e ..
Silves-ter, tris, t r e . ,
Terres-ter, tris, t r e ..
pantanos*
silvestre.
terrestre.
. . . .
audaz.
engaoso.
feroz.
rico,
ingenioso.
perezoso.
sencillo.
doble.
9.
Adjetivos comparativos.
Modelo Prudentior,
Prudentius.
E j e r c t e s e los nios en la declinacin de los adjetivos siguientes :
Meli-or, us, oris
mejor.
Innocenti-or, us, oris . . ms
inocente.
Ampli-or, us, ris .
. ms
grande.
Atroci-or, us, ris .
ms atroz.
Crudeli-or, us, o r i s .
. ms cruel,
F o r t i - o r , us, ri3. . .
ms
fuerte,
Jucundi-or, us, oris .
ms
gustoso,
Tuti-or, us, oris . . .
ms seguro,
Vicini-or, us, oris . .
ms cercano,
Constanti-or, us, oris
ms
constante,
Yenusti-or, us, oris .
ms
agraciado,
Dulci-or, us, oris . .
ms dulce.
NOTA. Los superlativos se declinan exactamente como
. JJ;
'
' , Pf
te
nt
tvo'de
Bonus.
32fcLSVi"
^ S , '
"""
e m U
y l0S C
10.
Prudentis.
TABLA
NM.
TABLA NCM. 8 .
Modelo Prudens,
TABLA
"S
eUtr
compoe8tos de
'
"
en
ol0
ilativo .io-
SECCION P R I M E R A .
Concordancia
de dos sustantives
(1).
Virgilius, polta:
Virgilio poeta.
Ciciro, ortor: Cicern orador.
Urbs, Boma: la ciudad de Roma.
Flumen, Iber: el rio E b r o .
Ccelum, sedes
turados.
Bellum, terror
beatrum
de los
bienaven-
matrum:
(1) E n estos ejercicioi de declinacin es muy conveniente exponer con claridad la doctrina de laa concordaiici.ii, aeualind'.lo al diaclpnlo prcticamente
lo mi digno de untarse en cada ejemplo, 6 indicndole de pano el rgimen del
aualantivo y lai principales relaciono* que designa cada uno de los casos, aunque sin extenderse A largas teoras. Ser tamliieu muy til, despus que los nios hayan variado con oxactitud cada uno de estos ejemplitos, pedirles que digan
de memoria y sin mirar al libro, las terminaciones atinas y su correspondencia
en castellano, sin guardar el rden riguroso de los rasos ; con lo cual se conseguir que adquieran soltura y facilioad en la declinacin, y quo vayan formando insensiblemente un buen caudal du significaciones que, habrn do a u x i liarles mucho para hacer progresos eu la traduccin. No olvidemos que do estos
principios depende el aprovechamiento rn los cursos sucesivos; que el primer
ao decide de I riem, que la d cllnacion y conjugacin son, por decirlo asi,
las Uavee de este idioma, y iue de un discpulo bieu fundamentado cu la lexiloga 6 clasiucacion de la palabras sacaremos toda el partido que queramos.
(2) El profesor advertir que no se declinan los casos oblicuo, aino que
siempre tu repiten la mismo - * r ' J lo lo uitantivo quo estn en nominativo.
SECCION S E G U N D A .
Concordancia de adjetivo con sustantive
PRIMERA
SERIE.
Un sustantivo
acompaado
de un
adjetivo.
Poeta honortus,
tn: poeta honrado (1).
Fabla jucunda,
f : fbula gustosa.
Puer modestas, m: nio humilde.
Famlus patiens, m: criado sufrido.
Ingenium
actum, n : ingenio perspicaz.
Testimonium
infalUbile, n: testimonio infalible
Virtus amabllis, / : 'virtud amable.
Tempestas terriblis, f : tempestad terrible.
Leo rugiens, m: len rugiente.
Homo caltdus, m: hombre diestro.
Latus transfixum,
n: costado traspasado.
Sidus fulgens,
n: a s t r o resplandeciente.
Scelus detestabile,
n: delito detestable.
Sentus supremas, m: Senado supremo.
Porticus
umbrfera,
f : soportal sombro.
Strepitus
dissSnus, m: estruendo disonante
Veru ferreum,
n: asador de h i e r r o .
Gelu albicans, n: hielo blanquecino.
Curnu inflexibile,
n. cuerno inflexible.
bies obscura, f : dia oscuro.
Bes utilis, f : cosa til.
A ces terrens, f : e j r c i t o amenazador.
Doctrina
melior, f : mejor doctrina.
Parvlus
innocentior,
m: ms inocente nio.
Potestas
amplior, f : poder ms grande.
Tormentum
atrocius, n: tormento ms atroz.
Vulnus crudeiius, n: herida ms cruel.
Spiritus
fortior,
m: espritu ms fuerte.
Gelu concretius,
n: hielo ms grueso.
Pernicies flebilior, f : exterminio ms lamentable.
Bic
servus,
redemptor
Un sustantivo
01
de dos
adjetivos.
m: este esclavo.
d i p u t e de l a c o n c o r d a n c i a d e n o t a que el s u s t n t i ? o eg masculino,
f e m e n i n o , y la n el n e u t r o .
acompaado
Un sustantivo
i /i'
I *
SERIE.
SERIE.
acompaado
indulgens,
de tres
m.:
adjetivos.
li
Superbia punibilis,
tumens et inflta, f.: orgullo punible, hinchado
y rano.
Monumentum
exstans,
sumptusum,
inimitabile,
n.: monumento
elevado, magnfico, inimitable.
Bex justas, fortis et potens. m,: rey justo, f u e r t e y poderoso.
Flamen rapidum,
irresistibile, poplans, n.: rio precipitado, irresistible, que todo lo destruye.
Sentus
venerablis,
sapiens,
supremus,
vi.: Senado venerable,
sbio, supremo.
Species tcrrens,
nova et formidabilis,
f . : a p a r a t o amenazador,
nuevo y temible.
D e c l i n a c i n d e un p r o n o m b r e p e r s o n a l
un s u s t a n t i v o y a d j e t i v o .
con
de dos s u s t a n t i v o s
p o r un a d j e t i v o .
calificados
7 f
BJKUCICOS
22S
E J E R C I C I O S 1)E
DE
CONJCOACION.
CONJUGACION.
EJERCICIOS PRACTICOS D E
CONJUGACION.
MH' Mi
TAI)LA N C M .
11.
Tabla ilnptica
de las terminaciones
que corresponden
en latin todos los tiempos
simples del castellano en las cuatro conjugaciones
regulares,
para que
tenindola
u la vista puedan los nios variar por ella toda cas* de verbos.
Modo
Modo
indicativo.
Pasiva.
Activa.
PRKSKNTB.
PRESENTE.
1*.
0 (l).
as.
at.
auius.
atis
ant.
1\
3.
2*.
0.
is.
it.
lrnus.
Itis.
unt.
CO.
es.
et
emus.
fctis.
cut.
indicativo.
4 \
10.
is.
it.
iiillis.
Itis.
iunt.
2*.
or.
ftris 6 are.
Atur.
flmnr.
amTni.
antiir.
cor.
Cris 6 ro.
Ctnr.
Cmnr.
cmlni.
entnr.
fthar.
abara 6 a b a r e .
nbatur.
abftmnr.
abamlni.
abantur.
Sbar.
ebaris ob.lrc.
ebatnr.
cbamnr.
cbamlni.
ebantur.
PRKTniTO
PRETRITO
abam.
abas.
abat.
abamus.
abats.
abant.
ebain.
cbas.
ebat.
ebamus.
cbatis.
obant.
IMPERFECTO.
ebaw.
ebas.
Dbat.
ebamus.
ebatis.
cbant.
iebam
iebas.
iebat.
iebamus.
iebatis.
iebant
FCTCRO
FUTl'RO
abo.
abis.
abit.
abimus.
abltis.
ahuut.
fbo.
bis.
ebit.
ebimus.
ebltis.
fcbunt.
IMPERFECTO.
ani.
es.
ct.
emus.
etis.
ent.
iam.
ies.
iet.
imus.
ietis.
ient.
(1) T o d o s l o s d e m i a t i e m p o s I m p e r f e c t o s se f o r m a n d e e s t a t e r m i n a c i n del
m o d o s i g u i e n t e : an-o, l a u e u as, a m a s ; e n abo, a m b o ; e n aren i a m r o m , eto.
ftbor.
ab(5r3 f> abro.
abtnr.
ahTmnr.
abimlni.
abnntnr.
5bor.
ebSris 6 cbrc.
cbtur.
cbmur.
cbimTni.
ebuntur.
3.
or.
i r i s ro.
Itnr.
Imnr.
imTni.
nntnr.
4*.
ior.
Tris irc.
itnr.
itnnr.
imlni.
iuntur.
IMPRRFKCTO.
bar.
ebaris ebare.
ebatur.
cbamnr.
cbamlni.
ebantur.
iebar.
iebaris icbara
iebatnr.
iebamur.
icbumlni.
ebantur.
IMPERFECTO.
.ir.
Cris Cre.
Ctnr.
Cmnr.
cmlni.
cntnr.
ar.
ieris 6 icre.
ietar.
imur.
icmlni.
ientur.
Imperativo.
Imperativo.
Pasiva.
Activa.
IA.
a 6 ato.
to.
ate atte.
anto.
cm.
es.
et.
CmuB.
etis.
ent.
2.
3*.
e 6 eto.
Sto.
te etote.
ento.
e Ito.
ito.
Ite itte.
unto.
re tor.
tor.
emlni emlnor.
entor.
re Itor.
Itor.
imlni imlnor.
untor.
PRESENTE.
PRESENTE.
eam.
cas.
eat.
eamu8.
eatis.
eaut.
am.
as.
at.
mus.
atis.
ant.
iam.
ias.
iat.
imus.
iatis.
iant.
irem.
ires.
ireL
irmus.
irtis.
irent.
rer.
ereris e r e r e .
ertur.
ermur.
eremlni.
erentur.
ari.
eri.
PRESENTE
INFINITIVO.
re.
DE
ens.
arer.
arris arre.
artur.
armur.
aremlni.
arentur
ire.
ens.
iena.
D E F U T U R O EN
andas.
IMPERFECTO.
rer.
erris e r e r e .
erGtur.
eremur.
eremlni.
erentur.
DE
PRETRITO.
us, a, um.
( Para
cuatro).
el u n en urus,
amalrut.
DUS.
endus.
P A R T I C I P I O DE
URU8.
ri.
D E F U T U R O EN
endus.
las
irer.
irris i r i r e .
irtur.
irmur.
iremlui.
irentur.
INFINITIVO.
i-
PARTICIPIO
PRESENTE.
ire itor.
itor.
imlni imlnor
iuntor.
ar.
i aris iare.
iatur.
iamur.
i ami ui.
iantur.
ar.
aris are.
tur
tour,
amlni.
an t u r .
ear.
eris e5re.
etur.
eamur.
eamlni.
eantur.
PRETRITO
rem.
res.
ret.
ermus.
ertis.
rent.
Gre.
PARTICIPIO
er.
firis re.
tur.
Cmiir.
emni.
entur.
IMPERFECTO.
rem.
Gres.
ret.
ermus.
ertis.
rent.
PARTICIPIO
ans.
are tor.
ator.
amlni amlnor.
antor.
3*.
Subjuntivo.
P R E S E N T E DE
are.
i ito.
ito.
ite itte.
iimto.
2.
1.
Subjuntivo.
PRETRITO
arem.
ares.
ret.
armus.
artis.
arent.
4*.
cuatro.)
iendus.
Tabla
sinptica
de las
terminaciones
que corresponden
compuestos
Adiva.
del
en
latin
Pasiva.
INDICATIVO.
Pretrito
i (!)
isti.
itImus.
stis.
Crnnt f r a
perfecto.
ns, a, um sum fui (2).
ns, a, um es fuisti.
ns, a, um e s t f u i t .
i, se, a sumus fulmus.
i, se, a estis fuistis.
j, a>, a sunt, f u c r u n t furc.
Pretrito
plusquamperfecto.
eram.
ras.
rat.
ermns,
eratis.
rant.
ro.
ris.
rit.
erimus.
eritis.
rint.
Pretrito
castellano.
issem.
isses.
isset.
issmus.
isstis.
issent.
ro.
ris.
rit.
erimus.
eritis.
rint.
isse.
de infini
tivo.
perfecto.
us, a, um fuero,
ns, a, um f u e r i s .
us, a, um f u r i t .
i, ae, a fuerimus.
i, a;, a fncritis.
i, se, a f u r i n t .
Pretrito
Copia
ciones
perfecto.
us, a, um sim 6 furim.
us, a, um sis furis.
ns, a, um sit furit.
i, se, a simus fuerimus.
i, te, a sitis 6 fueritis.
i, se, a sint 6 f u e r i n t .
de verbos
regulares,
conjugateniendo
PRIMERA CONJUOACION.
SUBJUNTIVO.
rim.
ris.
rit.
erimus.
eritis.
erint.
plusquamperfecto.
(1)
sas qne
(S)
jsto os,
Solo se ponen aqu las terminaciones qne son raices de formaclon, Aninecesita el disclpnlo para ejercitarse en la conjugacin de los yerbos.
Lo intransitivos solo pneden usarse en pasiva como uni personale,
en la tercera terminacin de singular.
E x p u g n - o , avi, tum,
rendir.
Nunci-o, avi, t u m ,
anunciar.
D e s p e r - o , avi, a t u m ,
desconfiar.
F l a g r - o , avi, t u m , arder
interiormente.
Proflig-o, avi, t u m ,
destruir.
Voc-o, avi, t u m ,
llamar.
Reconcili-o, vi, t u m ,
reconciliar.
P r i v - o , vi, t u m ,
privar.
Adveut-o, vi, t u m ,
acercarse.
Mult-o, vi, t u m ,
multar.
SEGUNDA
CONJUGACION.
r>su* luir,:
favi,
fautum, 1
favore-
etc.
TERCERA
CONJUGACION.
P r e m o , pressi, pressum,
oprimir.
Trem-o, ui, temblar.
Spargo, sparsi, s p a r s u m ,
esparcir.
Sterno, stravi, s t r a t u m ,
allanar.
Sino, sivi, situm, dejar.
Pet-o, ivi, itum, pedir
P o n o , posui, posltum, poner
Plecto, plexi, plcxum,
castigar.
Gero, gessi, gestum, hacer.
Linquo, liqui, dejar.
Stru-o, xi, ctum,
hacinar.
Flecto, flexi, flexum, doblegar.
Solvo, solvi, soltum, pagar.
Volvo, volvi, volntum, revolver.
Metuo, metui, temer.
Vivo, vixi, victum, vivir.
Sperno, sprevi, spretnm,
despreciar.
Cerno, crevi, cretum, mirar.
CONJUGACION.
firpcrm,
ropri, repertum,
hallar.
NCM.
consentir.
12.
Oraciones
del verbo
sustantivo
esse) (2).
y
s n n com n
M
'OS 'l0'
P < t < 1 <>o o, . y 8 o c o n j u g a n c o m o
l, h a c i e n d o p o r c o n s e c u e n c i a l a 3 - p e r s o n a del p l u r a l d e l p r e s e n t o d e i n d i c a t i v o ,
"i T,,*
' 7- " P c r 6a1t i v or e ,nnto,
e
n el p r e t r i t o i m p e r f e c t o d e i n d i c a t i v o
e n l 6 d 0
'
P
h j u n t i v o eam, v. g . txeunt.
txtunlo,1
extfkim, exioo, r # a ' n , e t c .
P u e d e n ser d e d o s c l a s e s , p r i m e r a s 6 s e g u n d a s , c o m o s o v i a l fin d e l a
Analoga
L a s p r i m e r a s c o n s t a n d e i,,)tt e n n o m i n a t i v o , vrbo c o n c e r t a d o c o n
CO
1 1 . 1 . 0 7 ^ 1 "
" " , u J e t o - L " s e g n n d a s c o n s t a n d o ,ujo
en no-
Oraciones
El
de los verbos
hombre
estara
e s t a r y h a b e r (en latin
siempre
tranquilo
si
esse) ( l ) .
su
conciencia
se f o r m a n l a s m i s m a s c l a s e s de o r a c i o n e s que c o n el
No hay victoria sin combate 1 6 .Mientras 17 ha habido homb r e s , h a habido tambin malas 18 pasiones l s . N i bay, ni ha habido, ni h a b r j a m s 2 ' 1 en el mundo felicidad c u m p l i d a 2 ' . S i no
hay g r a n d e z a de alma en el tiempo de la adversidad, q u " remedio h a b r p a r a el a t r i b u l a d o ? 5 3 S i h u b i e r a ms v i r t u d e s en
los g r a r d e s 2 4 , menos vicios h a b r a en los p e q u e o s 2 8 . S i h u b i e r a
habido un buen j e f e " , no h a b r a hoy e n t r e n o s o t r o s t a n t o s 2 7
duelos 2 8 y quebrantos
IV.
Oraciones
de los compuestos
de s u r n ( l ) .
ni.
Oraciones de los verbos ser, estar y h a b e r
con tiempos de
obligacion(l).
T u a r r e p e n t i m i e n t o 1 h a b r de ser s i n c e r o s , si h a s de estar
ms tiempo 3 con nosotros.Si hemos d e e s t a r aqu muchos dias,
t y tu hermano habis de s e r mis inseparables compaeros
p u e s 5 h a d e h a b e r grandes ocupaciones* p a r a los d o s 7 . H e m o s
d e ser consecuentes con los amigos, p o r q u e la h o n r a d e z 8 y cons e c u e n c i a 9 h a b r n de ser el ms s e g u r o 1 0 f u n d a m e n t o de la
a m i s t a d . L a discordia d e los ciudadanos 11 hubo d e ser la p r i n cipal 12 causa d e su r u i n a
L a r e p r e n s i n h a de ser o p o r t u n a ,
si ha de ser f r u c t u o s a . H e d e ser lirme en mi r e s o l u c i n 1 4 ,
a u n q u e h a y a d e ser p r e c i s o " un g r a n d e e s f u e r z o 1 6 .
V.
Oraciones
Nunca p i d i s 1
t e n i a 2 un p r o f u n d o
ense * la c a r i d a d
nienses d e r r o t a r o n '
m
transitivas
intransitivas
(2).
/ f
el primero, a n h e l b a m o s 7 la paz.Muchos h a b a n t e m i d o 8 un f a t a l
resultado, pero nadie l e p r e v i ' como vosotros.Un general ateniense dispers 10 las t r o p a s d e los T r a c i o s , f u n d 1 1 la ciudad d e
Anfpolis, y envi 1 1 diez mil de los suyos p a r a p o b l a r l a " . L a
fidelidad
e n t r e los Cartagineses d e p e n d a 1 * de la f o r t u n a . L o s
soldados de Anbal salieron u de u n a emboscada hicieron f r e n t e 1 4
al ejrcito r o m a n o . U n o s seguan 17 el p a r t i d o d e Svia, otros el
de Cina.Aquel fogoso jven no cedi 18 la a u t o r i d a d d e los
ancianos.Alzaos 19 en presencia del r e y . J a m s m e m e z c l a r "
en negocios g e n o s . E l Asia qued s o m e t i d a " la E u r o p a .
1. Peto, is, re.2. Uabeo, es, ere.3. Prudentia, se.4. Doceo,
es, ere.5. Profligo, as, are.G. Navali prtelio.l. Cupio, is, re.
8. T i m e o , es, re.D. Pwevideo, es, re.10. F u g o , as, are.11.
Constituo, is, re.12. Mitto, is, re^13. Pura poblarla, in coloniam.14. Pendeo, es (abl. con ex).15. Erumpo, is (abl. con er).
16. Hacer frente, occurro, is (dat.).17. Faveo, es (dat.).18. Cedo,
(dat.).19. Assurgo, is (dat.).20. Intervenio, is (dat.).21. Succuiiibo, is (dat.).
VI.
Oraciones
de verbo pasivo
de verbo
deponente
activo.
(1).
(1) L a primera c o n s t a d e sujeto recipiente, rerbo en p a s i r a y ablativo de pers o n a agente, i.ste ablativo l l e v a expresa la preposicin u 6 ub c u a n d o es de cosa
animada, y o c u l t a c u a n d o es inanimada. Se convierte en activa poniendo el ablativo en nominativo, c o n c e r t a n d o el verbo en activa, y poniendo el n o m i n a t i v o
en a c u s a t i v o ; y resulta u n a t r a n s i t i v a . - L a segunda consta de sujeto recipiente
y terbo. be diferencia d e la primera en tener oculta la persona a g e n t e : se vuelve
t n activa lo mismo que la o t r a , supliendo U persona agenta que falta, y1 da al
m u m o resultado.
'
1. P a t i o r , ris.2. Consoor, aris. 3 Experior, Iris, Iri. 4. Profiqiscor, ris. 5. D e m o l i o r , iris. 6. M3ror, aris. 7. Illacrymor,
aris. 8. Q u e r o r , erris. 9. Polliceor, ris. 10. P r x s t o l o r , aris.
11. Un dia y otro, ouotidie.13. Irascor, ris.13. Auxilior, aris.
14. Potior, i r i s . 1 5 . Insqnor, r i s . 1 6 . Clades, i s . 1 7 . Morior,
ris.18. lmpius miles.19. Deprasdor, aris.20. Consumptus, a, u n .
VIH.
Oraciones
de verbo
deponente
pasivo.
1C
XI.
IX.
Oraciones
Oraciones
reflexivas.
(1)
1. Ardenter.2.
Confngio, is.3. Loqnor, eris.4. ConfEro, ere.
5 . C o n s l o , is (dat.). C. Demitto, is. 7. S u b s t r a h o , is.8. Objicio, is.
X.
de verbo
1
activo
y pasivo.
(1)
P e d r o y J u a n se a m a n e n t r a a b l e m e n t e 1 . M i l c i a d e s se r e f u g i '
A d m e t o , rey d e los Molosos. A t o d a s h o r a s e s t h a b l a n d o 1
consigo m i s m o . A t i c o , amantsimo de las c i e n c i a s , se traslad*
A t e n a s , capital de G r e c i a . M i r e m o s 5 p o r n o s o t r o s mismos en
tiempo o p o r t u n o . S e descolg 6 p o r la v e n t a n a y de e s t a s u e r t e se
s u s t r a j o 1 las persecuciones de sus enemigos.No n o s e s p o n g a m o s 8 t e m e r a r i a m e n t e t a n gran peligro.
Unipersonales
de relativo.
(2)
de infinitivo.
(2)
TABLA NUM.
Sistema
de numeracin
13.
entre
los
Romanos.
19 diez y nueve
. . . .
= d e c e m et novem.
=undeviginti.
= Yginti unus.
24 veinticuatro
25 veinticinco
. . .
. . . .
2!' veintinueve
. . . .
1
2
3
4
5
6
7
8
9
(0
11
12
13
uno
dos
tres
cuatro
ct'ico
seis
siete
ocho
nueve
diez
once
doce
trece
14
15
16
17
catorce
quince
diez y seis
diez y siete
18 diez y ocho
=duodetriginta.
CARDINALES.
unus.
do.
tres.
quatuor.
quinqu.
sex.
septem.
octo.
novem.
decera (1).
undcim.
. . (luodcim.
tredcim.
= dccem et tres.
quatuordcim.
quindcim.
sexdcim.
septemdccim.
= dccem e t septem.
octodcim.
= decem e t octo.
= duodeviginti.
= uudetriginta.
70 setenta
400 cuatrocientos
600 seiscientos
700 setecientos
800 ochocientos
. . . . . . . scptuagmta.
. . .
. . . .
. . . .
. . . .
(1) Fcil es a d v e r t i r que desde el once hasta el diez y mteee t o d o s los nmeros, asi cardinales como ordiuales, van formndose en ambas longuas por cornosicion. Analcese la t a b l a , y no habr necesidad de que insistamos en hocei
observaciones que o c u r r e n la simple vista.
E n los ocios y nueces do cada decena es muy f r e c u e n t e citar la inmediata,
anteponiendo los"primitivos U/IJ, do (contrado el primero) y la preposicioi
de, eu cuyo caso ee cuenta por sustraccin, v. g. dies y ocho duorfeviginti; diet
y t u r r e um/eviginti; como si d i j r a m o s : rente menos los, veale menos uno-, y lo
mismo cu los ordinales, v. g. decimoctavo, duodevigeslmus decimonono, on dcTtgeslmus, y asi en las dems deetnas.
Desde ceinU en a n c l a n t e so aaden los primitivos correspondientes los
nombres de caila decena.
i) Distent. ducenla. Uucenla, se declina por el p l u r a l de ionus, y a s i todcs
l'ls q u e siguen hasta mii.
900 novecientos
1000 mil
nongenti (1).
mille (2).
. . primus et vigeslmus.
= v i g e s l m u s primus.
XXII. vigsimo segundo . . secundus e t vigeslmus.
tercero. . tertius et vigeslmus.
XXIII. vigsimo
XXIV. vigsimo cuarto . . q u a r t u s et vigeslmus.
XXV. vigsimo quinto . . quintus et vigeslmus.
XXVI. vigsimo sexto. . . . sextus et vigeslmus.
XXVII. vigsimo stimo . . . septlmus et vigeslmus.
XXVIII. vigsimo octavo . . . octavus et vigeslmus.
= duodetrigeslmus.
. . . nonus et vigeslmus.
XXIX. vigsimo nono
= undetrigeslmus.
. trgeslmus.
XXX.
- trceslmus.
. . . . quadragesimi.
X L . cuadragsimo
. . . quinquageslmus.
L. quinquagsimo.
. sexageslmus.
LX. sexagsimo
. septuagesimus.
LXX.
. octogeslmus.
LXXX.
nonageslmus.
XC.
centcsimus.
c.
. . . . . . . . . . . . ducenteslmus.
cc.
trecenteslmus.
ccc.
. quadringenteslmus.
CD.
. . . . quingcnteslmus.
D. quingentsimo
scxcenteslmus.
septingentcslmus.
DCCC. octoqeutsimo.
. . . octingentesimus.
. nongentesmus.
CM.
. millesimus.
M. milsimo
XXI. vigsimo
Con solo ver esta lista se infiere fcilmente que desde veintiuno hasta ciento daban la preferencia los Romanos al nmero
menor; do et viginti,
tres et viginti,
etc., y solo quitando la
conjuncin et invertan este r d e n : viginti u n u s , viginti d o , si
bien no es tan usado lo segundo. Desde ciento en adelante daban
la p r e f e r e n c i a , como n o s o t r o s , al nmero mayor, ya llevase conjuncin, y a estuviese sin ella: centumunus,
ccntum do, 6 centum
et unus, centum et do, etc.
0BDINALE8.
I.
(I.
1H.
IV.
V.
VI.
VH.
Ol.
IX.
X.
XI.
XH.
XIII.
XIV.
XV.
XVI.
XVII.
XVIII.
primero . . . .
segundo . . . .
tercero
cuarto
quinto
sexto
stimo
octavo
nono (3) . . . .
dcimo
undcimo
. . .
duodcimo.
. .
dcimotercio.
.
decimocuarto
.
decimoquinto
.
dcimosexto . .
decimosptimo.
decimoctavo . .
XIX. dcimonono
XX. vigsimo.
=vicsimo
. .
, . .
(4)
primus.
secundus.
tertius.
quartus.
quintus.
sextus.
septlmus.
octvus.
nonus.
declmus.
undcclmus.
duodcclmus.
tertius declmus
q u a r t u s declnuu
quintus declmus.
sextus declmus.
septlmus dcclmut
octavus declmus.
=duodevigcsImuh
nonus declmus.
=undevigeslmus.
vige!:mu3.
=viceslm.;s.
primero
1
2
3
4
5
6
7
S
Numerales distributivos.
9 NovCni.
Singli, se a (de uno en uno).
10 Deni.
Bini, a?, a (de dos en dos), etc.
11 UndCni.
Terni.
12 Duodni.
Quaterni.
13 T e r n i deni.
Quii.
14 Quaterni deni.
Seni.
15 Quii deni.
Septgni.
16 Seni deni.
Octni.
17
18
19
20
21
22
23
30
40
50
60
70
S e p t f n i dni.
Octni dni.
Novgui dni (1).
Vicni.
Vicini singuli.
VicCni bini.
Vicini terni, etc.
Triceni.
Quadragni.
Quinquagni.
Sexagni.
Septuagcni.
80 OctogPni.
90 Nonageni.
100 Centni.
200 DucCni.
300 Treccili.
400 Quadringgni.
500 QuingCni.
600 SexcGni.
700 SeptingSni.
800 Octingeni.
900 Nongni.
1000 Singula millia, etc.
Adverbios distributives.
Kalenda,
Calenda.
TABLA
TABLA NVM. 1 4 .
Superlativos
Adverbios
irregulares.
POSITIVOS.
SUPERLATIVOS.
E x t e r 6 extrus,
extrmus 6' extmos.
Citer,
citimus.
Infrus,
inflmus 6 mus.
Matflrus,
maturrlmus 6 maturissimus.
Poster us,
postremus.
Proprus,
properrlmus.
Suprus,
suprmus 7> summus.
Vetus,
veterrimus.
Olter,
ultlmus.
E n la formacion del comparativo siguen la regla general.
TABLA NM. 1 5 .
Lista
de los sustantivos
latinos
que carecen
de
singular.
Alpes,
Dira?,
Libri,
Primae,
Annales,
Excubia;,
Primitif,
M agalia,
Antes,
Exequiae,
Primores,
Mapalia,
Procres,
Artus,
Exta,
Manes,
Exubiie,
Manubiae,
Argutise,
Pugillares(3),
Athen,
Faceti!,
Mina;,
Rellqua,
Rellqui,
Biga;,
Fides,
Mcenia,
Bajae,
Grates,
Nates,
Reliquiae,
Clltes,
Idus,
Nonas,
Scaplae,
Calende,
Ilia,
Nug,
Scopae,
InduciaB,
Nundn,
Cancelli,
Sponsalia,
Cani (1),
Inferi,
Nuptiae,
Supri,
Ceremoui,
Inferi ae
Penates,
Suppetia?,
Cibaria (2),
Insidia;,
Pbalrse,
Tenbrae,
Crepuudia,
Justa,
Postri,
Tesqua,
Cuiiise,
Lacts,
Prcordia,
Thermae, '
Cunabla,
Leures,
Traestigias,
Valvae.
P o r ltimo, carecen de singular muchos nombres de ciudades
como: Burgi (Burgos), Syracusa
(Siracusa), Parisii
(Paris); y
otros muchos nombres de fiestas, como: Neptunalta,
8aturna.Ua,
Vulcania,
etc. (las que se bacian Neptuno, Saturno, Tulcano, etc.)
(1)
(3)
NUM.
16.
de lugar y
tiempo.
B i ? = e n dnde?
de
donde
quiera
que.
de cualquiera
parte
que.
de cualquiera
parte,
de otra
parte,
de ambas
partes,
de lejos,
de cerca,
de arriba,
de abajo,
de lejos,
de dentro,
de fuera.
Undellbet,
Hc,
aqu (1).
Isthic,
ah.
niic,
all.
Ibi=inlb,
all
mismo,
Ibidem,
en el mismo
lugar,
en otra
parte,
Alibi,
en alguna
parte,
Alicbi,
donde
quiera,
Ubique,
en ambas
partes.
Utrobique,
Ubillbet,
| en
cualquieraparte.
Ubivis,
Ubicumque, donde quiera que.
Passim,
en todas
partes.
Vulg,
cada
paso.
Intus,
dentro.
Foris,
fuera.
Supra,
arriba.
Infra,
abaje.
Subter,
debajo.
LongpeI lejos.
rgr,
Ant,
delante.
Post,
detrs.
Extra,
afuera.
Nusqum,
en ninguna
parte.
de dnde?
UNDS?
Hinc,
Isthinc,
Illinc,
Inde,
Indldem,
Aliunde,
Undlque,
de
aqu,
de
ahi.
all.
del mismo
lugar,
de otra
parte,
de todas
partes.
Undecumque,
Alicunde,
Aliunde,
Utrinque,
Emlnus,
Comlnus,
Supern,
Infern,
Pergr,
Intus,
Foris,
Q u ? = dnde?
IIuc,
Istuc,
Illuc,
E, ill,
Edm,
Allquo,
Ali,
Neutr,
Utrque,
Quoqu,
Quvis,=
Qullbet,
Qucumque,
Intr,
Foras,
Pergr,
Long,
Nusquam,
aqu.
ah.
all.
aquel
lugar,
al mismo
lugar,
parte,
alguna
otra
parte.
( ninguna
de las
[ dos
partes,
ambas
partes.
cualquiera
parte.
\ cualquiera
J
que.
adentro,
afuera.
parte
lejos.
a ninguna
parte-
(O S notar quo muchos de estos advorblos se derivau de los adjetlTO demostratiTOs j drterminatWos; otros, conio ubique, ubici,, ubicumque. etc.. no l o a
q
OC0
^
!/!lPUJ,'C
" COB
" P ' e ; 7 algunos, corno rntw, po.ua,
inlerea.
to., proceden do las preposidonea.
= p o r dnde?
por
aqu,
por all,
por
all.
' Spe,
muchas
veces.
N u d i u s t e r t i u s , antes de ayer.
Her,
ayer,
hoy.
Hodie,
maana,
por alguna
parte,
Cras,
pasado
maana,
por cualquiera
parte, P e r e n d i e ,
el dia
antes,
por
cualquiera
Pridie,
el dia
despus,
parte
que
Postridie,
por la
maana.
QoESM=hcia dnde?
Man,
Hrsum,
hcia
aqu,
Vespre,
| por la tarde.
Istorsum,
hacia
ah.
Vespri,
niorsum,
hcia
all,
E t i a m n u n c , aun
ahora.
Aliorsum,
hcia otra
parte,
Etiamtum,
aun
entonces.
Sursum,
Adhuc,
todava.
hcia
arriba,
Deorsum,
Nunc,
ahora.
hcia
abajo,
E e x t r o r s u m , hcia la derecha.
Interdin,
de dia.
Sinistrrsum,! hcia
la
izquier- Noctu,
de noche.
da.
Lsevorsum, (
N o c t u d i u q u e , de dia y de noche.
Prorsum,
hcia
adelante.
Pridem,
Rursum,
hcia
atrs.
Jampridem,
ya hace
tiempo.
Introrsum,
Dudum,
hcia
adentro,
Introrsus,
Jamdudum,
Retrorsum,
Nuper,
poco
ha.
hcia
atrs.
Rctrorsus,
Nondum,
aun no.
QuoquoverJam,
ya.
BUS,
hcia
cualquiera Mox,
despus.
Simul,
Quoquoverparte.
al mismo
tiempo.
Protlnus,
sum,
)
al punto.
t r o q u e v e r - J hacia una parte y I n t e r e a ,
entretanto.
Antea,
sum,
otra.
antes.
Antehac,
ADVERBIOS DE T I E M P O .
hasta
aqu.
Postea,
despus.
QoANDo?=cundo?^-en qu
Posthac,
tiempo?
Postkaec,
en
adelante
Olim,
|
en
otro
Quondam, I
QANDiu?=cunto tiempo?
Aliquando,
algn
dia.
Semper,
siempre,
Nounumj
Diu,
mucho
tiempo,
al
una
quam,
)
9
Tandiu,
por tanto
tiempo.
Interdum,
teces.
Paulisper,
por poco
tiempo.
Quotannis,
todos los aos.
Parumper,
QUA?
HC,
Isthc,
Hlc,
Allqa,
Qullbet.
Qucumque,
Quotidie,
todos
los
dias.
Aliquandiu, durante
algn
tiempo
TABLA NCM.
Palabras
17.
compuestas.
prepo-
A, Ab,
Abs.
ir al
Ante.
drcim.
Extra.
Designa en ambas lenguas una relacin de oposicion 6 cont r a r i e d a d : en castellano, como: contra-minar,
hacer u n a mina
opuesta p a r a buscar la del enemigo; contra-marchar,
retroceder,
desandar el camino: en latin, como: contra-diclre,
decir lo cont r a r i o de o t r o ; contra-ponlre,
oponer, poner al frente, en oposicion.
in.
E n ambas lenguas significan en, sobre, dentro de ...: en castellano, como: im-poner,
poner en 6 sobre alguna cosa: en latin,
como: in-ferre, llevar adentro. Otras veces dan la palabra simple
una significacin contraria la que tiene por s sola, como: injusto, no j u s t o ; in-docilis,
indcil (lo contrario de docilis).
Con.
Denota generalmente unin con otra cosa; en latin, como:
con-jurare,
conspirar con o t r o ; col-ldqui,
conferenciar con otra
p e r s o n a : en castellano, como: con-discipulo,
el que estudia h a
estudiado con o t r o ; con-colega, el que es del mismo colegio que
otro. A veces pierde la n como en co-opositor, co-operar, etc.
De,
Di,
Dis.
Designan por la comn en ambas lenguas oposicion 6 contrariedad respecto de lo que significa el simple: en latin, como:
dis-jungere,
separar (lo contrario de jungere);
dedis-clre,
desaprender (lo contrario de discSre): en castellano, como:
dis-gustar,
lo contrario de gustar; de-poner, lo contrario de poner.
Pueden
tambin significar separation, divisin y diversidad de cosas 6
lugares, como: di-vulgre,
publicar p o r todas p a r t e s ;
dis-traer,
t r a e r i diversas p a r t e s . La preposicin de significa tambin la
accin de acabar 6 hacer completamente una cosa, como: de-privre, abatir, humillar, oprimir del todo- de-albre,
blanquear
enteramente.
E,
Ex.
Inter.
Significa en ambas lenguas interposicin
intervencin:
en
latin, c o m o : inter-nitre,
brillar entre en medio de . . . interquiri, q u e j a r s e entre . . . : en castellano, como: inter-medio,
espacio
de una cosa entre o t r a ; inter-poner,
poner entre otras cosas.
Ob.
Significa en ambas lenguas delante, la cara, enfrente,
en
virtud de . . . en latin, como ob-jicere, o b j e t a r ; obsistre,
hacer
frente,
o p o n e r s e : en castellano, como: ob-tener,
conseguir en
virtud de . . .
Per.
Denota en ambas lenguas que la accin se verifica con todo
el aumento perfeccin posible: en castellano, como:
per-turbar,
t u r b a r mucho en gran m a n e r a ; perseguir,
seguir con ahinco(1):
en latin, como: per-nosccre,
conocer fondo; per-leglre,
leer basta
el fin. E n latin con verbos de movimiento significa p o r medio de . . .
de una p a r t e ot-ra, como: per-equitre,
andar, pasear de caballo; per-agrare,
andar, d i s c u r r i r de un lugar otro. E n composicin con adjetivos les da muchas veces fuerza de superlativos,
como: per-exiguus,
muy c o r t o ; per-lucidus,
muy brillante; pervatdus,
muy fuerte p o d e r o s o ; per-actus,
muy agudo; per-ornatus, muy elegante, y as de otros. E n castellano tiene tambin la
(1) A p e n a s se e n c u e n t r a e s t a p r e p o s i c i n en castellano c o n otras palabra
qne las s i g u i e u t e s : perdonar, perdurable,
perfumar, penmitinn.
permutacin,
perorar, perseguir y perjurar.
Con este l t i m o verbo tiene a d e m s de l a significacin une se h a d i c h o , l a d e turar en falto 6 con mentira.
igne),
Son.
Preposicin castellana equivalente debajo, como
son-reir,
reir con risa maliciosa contenida; son-sacar, sacar hurtadillas.
Sub.
Sin.
Indica privacin, como: se-gnis (sini
t o s o ; socors (sine cerde), sin vigor.
de-
huir
Super.
E n ambas lenguas denota exceso; en castellano, como: superabundar, abundar excesivamente; super-fino,
muy fino: en latin,
como: super-eminens,
sobresaliente. Tambin significa
encima,
como: super-imponire,
poner colocar encima;
super-intonre,
tronar de encima, desde lo alto.
Trans.
Significa en ambas lenguas del otro lado, de la otra parte,
al travs: en castellano, como: tras-plantar (1), mudar las plantas
del semillero otra p a r t e ; tras-portar, llevar de una parte o t r a :
en latin, como: trans-mittire,
enviar de un lugar o t r o ; transfuglre, desertar, irse al campo enemigo.
(1) T i e n e perdida U n i preposicin. Antiguamente so docia
implantar, tramponer,
etc.
xrcmrmutur
APNDICE
i LA SINTAXIS,
. ! ,: >
D
OBSERVACIONES D E S I N T A X I S S U P E R I O R
destinadas los alumnos aprovechados qne deseen
conocer fondo la lengua latina.
OBSERVACION
I.
lomitas
tua
T A N T A non
esset,
QUANTAM
per
te
obtines,
acerbissimo
iuctu redundret
ista victoria
(si tu clemencia no
f u e r a tan grande como es la que tienes por t u natural coudicion,
amargusimas lgrimas h a b i a de costar esa victoria). E l tanta est
en nominativo por ser a t r i b u t o del esset; el quantam en acusativo
como complemento del obtines.
Eurpam
Xerxes cum TANTIS copiis invsit, GUANTAS eque
antea, eque postea habuit quisquam (invadi J e r j e s la E u r o p a
con tantas t r o p a s , cuantas ni antes ni despus tuvo general alg u n o ) : el tantis
en ablativo pendiente de cum; el quantas
en
acusativo, como complemento de
habuit.
E s t o s adjetivos se hallan algunas veces antepuestos su antecedente lo mismo en latin que en castellano: QUALIS vita, TALIS
mors
(cual es la vida, tul es la m u e r t e ) : < QCALIS hera TALIS
et pedisequan
(cual es el ama, tal suele ser la criada).
T a m b i n se omite veces el antecedente: Quatuor iUi aras
posuerunt,
QUOT sunt anni tempra
(erigironle cuatro altares,
tantos como estaciones tiene el a o ) : en este ejemplo f a l t a el
a n t e c e d e n t e tot, p o r lo menos est suplido por el cardinal
quatuor.
Qualis suele h a l l a r s e en los poetas concertado con el sustantivo de la oracion antecedente: Tale tuum CARMEN nobis,
divine
poeta,
QALE sopor fessis (tus versos, divino p o e t a , son p a r a
n o s o t r o s lo que el sueo p a r a los que estn rendidos de cansancio). Concert el quale con carmen cuando la exactitud gramatical
pedia que h u b i e r a dicho qualis refirindose sopor.
P o r l t i m o , debemos a d v e r t i r que no siempre son correlati-
ipsuii TE prarissmis
verlis ejus consilium rei>rehendrc (no vacilare en afear ante ti mismo su proyecto con las p a l a b r a s ms
duras); qutese el ipaum, y se ver cunto vigor pierde la frase.
Is s guido de relativo se corresponde por el castellano el 6
(lo q u e . . .
aquel: is qui... (el q u e . . . aquel q u e . . . ) id quod...
aquello q u e . . . ) . Seala generalmente la tercera persona que viene
obrando en el d i s c u r s o , y entonces se traduce por este:
Aula
Trebonio utor calde famihariter:
is graiiosissimus
in
provincia
fmt (soy ntimo amigo de Aulo T r e b o n i o : ente fu muy estimado
en la provincia).
Cuando le sigue ut y subjuntivo sueie servir de apoyo a la
conjuncin, y entonces equivale talis:
> EA est hominum
conditio,
u t nenio sua sorte sit contentas
(tal es la humana condicin , que nadie est contento con su suerte).En e s t a misma
acepcin suele preceder tambin al relativo qui.
E s t e adjetivo envuelve algunas veces el sentido de toda u n a
proposicion asi en latin como en castellano: A l e x a n d e r parvis
copiis fretus,
supervit
Durxum cum infinito exeicitu,
et ID I
udolesceiitia (confiado Alejandro en 6U reducido e j r c i t o , venci
Daro que contaba innumerables t r o p a s ; y esto en su juventud,
=y todo esto lo hizo en su juventud).
IDEM, EADEM, DEM s i g n i f i c a el mismo,
la misma,
lo
mismo,
FACINUS I manibus
unquam
luis,
QUOD FLAOITIDM a
toto
al ver,
al considerar...
'in
custodian
dedisti?
QUID? QUOD vitanda: suspicwnis
causa apud
M. Lepidum
te habitare velle dixisti? > (y q diremos al ver que
t mismo te pusiste bajo de proteccin? Que al considerar que dijiste
deseabas habitar en casa de Mareo Lpido p o r evitar sospechas?)
A veces pende de la preposicin ad sobreentendida, y equivale
al castellano 4 qu para qu : QUID e.rspectas
auctorittem
loquenlium,
quorum volunttem
tacitbrum
perspicis?
( qu
a g u a r d a s oir de sus labios t u sentencia, cuando en su silencio
mismo ests viendo su voluntad?)
OBSERVACION IV.
Sobre el interrogativo uter, utra,
utrum.
Uter significa quin, cul de los dos, y se usa en las interrogaciones, como quid, cuando se t r a t a alternativamente de dos personas cosas: UTER Annibalem fregit, MINUCIUS temeritte,
an
FABIUS mora? (cul de los dos humill la arrogancia de Anbal,
Minucio con su t e m e r i d a d , Fabio con su cordura?) UTRUM
existimas faciUns fuisse, Ligarium ex Africa exire, an vos in Africam non venxre? (Cul de estas dos cosas te parece que fu ms
fcil, el que Ligario saliese de Africa, el no ir t ella?)
Utrum tieue algunas veces fuerza de relativo, y equivale d i
estas dos cosas la que... etc. Hic vobis pacem et bellum
porta
mus: UTRUM placet sumite (aqu os traemos la paz y la g u e r r a :
elegd de estas dos cosas la que ms os agrade).
Uter pregunta solo entre dos directa indirectamente, y en general sin circunscribir la significacin un individuo determinado.
De ah es que con uter no puede usarse de superlativo, sino de comparativo, y al contrario con quid. As lo demuestran estas dos autoridades de Cicern y Quiutiliano: Quareie vidertur ortor UTBUSI
POTIUS, aut
(parece q u e d e b e r a exami-
( n o solo s e b u s c a cul
de
tua
volurunt
NISI a te contumeliani
propulsare?)
correspondencia con los latinos atikt, ulier, explicamos esta diferencia cou
joner, 6 DO, expreso el articulo determinante: T'-., quieren la paz, otrot bue:an la guerra. . El uno* y el otro* estiln a<iui indeterminados como en el aliu
atino. El Hey y su ministro andan discordes: rt un; quiere la paz, rl otro dolea la guerra. El uno y e l otro se refieren i individuos determinados como en
il latino alter.
a-ialoga s u m a m e n t e n a t u r a l significa t a m b i n e l f ^ n U
AMra
d.(al
s i c u i e n t e dia). A veces se t o m a p o r uno dedos:
Qumetei
w E el tempus erat, Annibal
ALTERO oculo
capituy
T 2 aquel no e r a t i e m p o de p o n e r s e en c u r a , ni el l u g a r acomodad
p a r a ello, p e r d i Anbal un ojo).
Uterqn
Uteraue significa el uno y el otre de quien se t r a t a , y el v e r b o
de la p r o p o i c n afecta los l o s i g u a l m e n t e : ^ t r a o m n t s v ^ n
animo et corpre sita est; sed UTRCMQUE per se . ndigcns,
alterum
aUerius auxilio veget(todas
n u e s t r a s f a c u l t a d e s e s t n en e l e s p i r i t a
veSTel c u e r p o ; p e r o insuficientes a m b o s p o r si solos, el u n o d e s p l i e g a
BUS f u e r z a s con el auxilio del o t r o ) .
. ..
E s t e a d j e t i v o no puede p l u r a l i z a r s e cuando se refiere dos indiv u o s T o b j e t o s singulares. As en el a n t e r i o r e j e m p l o i n e u r r i r a m o s
en un vicio d e sintxis. si d i j r a m o s : atraque mdigentia
P o r el cont r a r b , suele p l u r a l i z a r cuan.lo se refiere dos clases de individuo ,
a dos p a r t i d o s s e c t a s : Ahi rempubKcam
Mw
hones1^tbant, pars bonum pubRcum simulantes:
UTRIQOE Vctor am c r u d e Uter exercbant (unos t r a s t o r n a b a n la r e p b l i c a con p r e t e x t o h o n r o s o s o t r o s a p a r e n t a n d o que b u s c a b a n el bien c o m n ; y todos ellos
a b u s a b a n c r u e l m e n t e de ^ v i c t o r i a ) ,
Si a q u di r a m o s Cerque
exercbat, nos r e f e r i r a m o s a dos i n d i v i d u o s , no dos c l a s e s : y esto, a u n
c u a n d o f u e r a singular el s u j e t o de la p r i m e r a proposicion ( l ) .
A veces se baila en p l u r a l el v e r b o p a i t i c . p i o r e f i r i n d o s e
uterque s i n g u l a r : p e r o a n a l i z a d a la f r a s e , h a y en r i g o r u n a p r o p o s i cin s o b r e e n t e n d i d a : Offendi prenles suo UTRCMQUE mor.o c (encontr m i s p a d r e s a t a c a d o s cada cual de u n a e n f e r m e d a d ) ,
e s t o es, utrumque
affectum morbo suo.
.
Uterque alten, uterque alter am, e t c . , son locuciones l a t i n a s ;
e r o deben r e p u t a r s e como viciosas uterque utrique, uterque
utrumV
Z , e t r . u E R Q t - E ALTBKI objicit...
( s e echan en c a r a el u n o a l
S
.); a q u no podemos d e c i r : uterque utrique.
UTERQUE ALTEm n & m
extmeset - ( u n o y o i r o temen el p o d e r de su r i v a l ) :
s e r i a un e r r o r d e c i r : uterque, utriusque,
etc.
Neuter.
Neuter (ni el u u o ni el otro) e s el c o n t r a r i o de uterque :
Neutrum
placel (no me p a r e c e bien ni lo u n o ni lo o t r o ) : </,
neutrampartem
consvici poterat (no podia a t e n d e r s e ninguno de los dos e x t r e m o s ) .
S e r se c o r r e s p o n d e con alter del p r o p i o modo que
uterque
P o d e m o s d e c i r e n buena l a t i n i d a d : neuter alterum, neuter alien,
ele,
p e r o u ningn caso neuter neutrum, neuter neutn.
Quumjquab
T Z lingual
utramqur
tueri ca-perhnus,
NEUTRA ALTERI o f f i a e t .
(habindonos p r o p u e s t o cultivar con igual e . m e r o l ^ do leng .as n
se p e r j u d i c a r n la una la o t r a ) : seria un e r r o r i n t o l e r a b l e el d e c i r .
neutra neutri ofjiciet.
Alterter.
Alteriter (el mo el otro de los dos) se c o r r e s p o n d e tambiei
con alter del mismo modo que los a n t e r i o r e s : Nianquam
ALTE,
DTRUM ALTERICS amicitice pertasum
est (ninguno de los dos sa
cans j a m s de la amistad del otro). Sin embargo, en los poetas se
halla repetido el alteriter en diferentes casos dentro de una misma
proposicion: Qtio caret ALTERTER sumit ab ALTERO TRO (toman
el uno del otro aquello de que carecen).
Quis.
Quis indefinido vale tanto como atiquis, cuando le preceden las
p a l a b r a s si, nisi, ne, num, quo y quanto: Si QUAM injuriam
acceperat, vialbat oblivisci qum ulcisci (si alguna injuria se le hacia,
q u e r a ms olvidarla que tomar venganza de ella): QU QIS doctior, eb modestior essc debet (cuanto ms docto es u n o , t a n t o ms
modesto debe ser): s e d NE CI vestrm mirum esse videatur...
(y
p a r a que ninguno de vosotros cause e x t r a e z a . . . etc.).
E s t e adjetivo se declina como aliquis despus de las conjunciones si ne: Si quid est in me ingenii,
aut si QA exercitatio
dicendi...
(si tengo algo do ingenio, si cuento con alguna prctica
en l a o r a t o r i a . . . ) ; s e r i a vicioso decir si qute exercitatio.
Qitrtre
argumenta
si QA potes* (busca a r g u m e n t o s , si es que p u e d e s hallarlos); igualmente vicioso seria el decir si quo: potes.
Naximequ'.
effecit NE QCA flagitia impunita viderentur
(atendi principalmente
que no pareciese q u e d a b a n impunes ningn gnero de delitos).
Aliquis.
Aliquis (alguno) tiene como el simple quid dos terminaciones
n e u t r a s : aliquod y aliquid. L a primera se emplea en concordancia con
los sustantivos de gnero entro. Aliquod crimen (algn crimen).
L a segunda se usa s u s t a n t i v a d a m e n t e : A l i q u i d timris <> (algn tem o r ^ algo de temor). L'rat ALIQUID in utrque parte quod
probari
posset (en los dos p a r t i d o s habia algo digno de aprobacin): His
mnibus ad bene de omni repblica sperandum quasi SIONUM ALIQUOD sustusti
(has como tremolado un estandarte p a r a a l e n t a r las
esperanzas de todos estos en el buen estado de la repblica).
Quisqus,
quicumque.
Quisqus y quicumque
(todo el que . . . cualquiera q u e . . . ) tienen
fuerza de relativos, y suponen por lo tanto una segunda oracion que com-
OBSERVACION
VI.
scribit,
qum
loquitur.
qum
ut . . . majnr
qum pro
re.
qum
sapicntior.
est natura
loquacior.
Muchas veces so halla solo el comparativo sin expresarse el segundo trmino de la comparacin, y entonces se t r a d u c e con el romance
muy demasiado:
v. g. Senectus est natura loqnacior (los viejos son
de suyo muy habladores): Voluptas, cum m a j o r est atque longior, omne
animi lumen extingut
(cuando el placer es demasiado vivo y prolongado, apaga enteramente la luz de la razn).
OBSERVACION VIL
Sobre los superlativos.
Qum qui, ut qui, ut quum
mxime.
mhi
gratum id erit qum quod gratissmum (esto me s e r tan
grato como lo q u e m s ) ( l ) .
q u u m
E ,perlativo
'
se
tra(,uce
ut ( uum
S Z I I - g' FrtlSSime>
!
******
valerosisimamente como nunca) (2).
Prudentissimus
por las p a l a b r a s
pugnaverunt
como
( p e l e a r eu ,
^
quisque.
s e
,r^!ntTnfn
, J ' u n t a m c h a s veces al superlativo y
se traduce al cas ellano por la locuciou todos los ms: v g
DoctJ-
p T d o n S n d O S l O S mS dCt0S):
(todoomejol):
2
?
quisque ne^ots mxime
crat (todos los m s
sabios eran los q u e s e daban ms los negocios!.
O B S E R V A C I O N VIH.
S o b r e los pronombres personales
Mei, tui, sui, nostri,
vestri.
Se u s a de estos genitivos cuando se j u n t a n con un sustantiv
l?-
^tsjssde
SOlrs m i s m o s ) :
POSeSOn
C o n d c r t a
con
el
sustantivo d
' s l S S S S S f f i S S S
Nostrm,
vestrm=nostri,
vestri.
E n la declinacin d e estos pronombres vimos v i mi
g e n * de plural tienen las dos f . L a s q e n e X a / e s t
S U l g u n a vez se n o t a que sucede lo contrario, es p o r q u e el contexto m i s m o de las p a l a b r a s pone en claro el pensamiento, en cuyo
easo es indiferente usar del recproco de un d e m o s t r a t i v o : -Allohrbqes in sveni maxhnam additeti,
Umbrnum orare, itti s u i miserer e i , ) , - (habiendo concebido g r a n d e s esperanzas los Piamontescs, empezaron suplicar U m b r e n o q u e se compadeciese de ellos). Dijo
Salustio miscrertur sui, porque no es dudoso p a r a quien d e m a n d a b a n
los Piauionteses la compasion do U m b r e n o ; d e o t r a suerte, h u b i e r a
dicho niisercr'ctur
ipsorum.
Adjetivos
tSfo
pronominales
posesivos:
S J s r w r i W f l 2 s
casteuLrFrefa'I'0r
principal de
/o ff'0:*8 ^ X ^ r ?
? am
"
W U C n
eUe
jraliuimum
>'
CS:
V 8 S" T
"
^
P'-"
fi
'.
foritsuin,
Ita ut pugntur,
puti-
posesivo
P U M 81 a U X U a r 88 0 C U , U
firecuonteinents
mpetu
ESSE
confidbas).
Italia
ILLATROS FUISSE).
O B S E R V A C I O N X.
S o b r e el uso de algunas conjunciones.
Uso de las conjunciones et, que, ac, atque.
E s t a s conjunciones sou afirmativas, y se corresponden por la castellana y. Infirese fcilmente que sirven p a r a j u n t a r eu una dos
ms proposiciones uniendo los s u j e t o s , as como tambieu p u e d e u culazar los complementos y d e m s p a r t e s del discurso.
A c se pone generalmente a n t e s de las c o n s o n a n t e s : Solutus AC
LBER cura(desembarazado
y libre d e cuidados).
ATQUF. d e l a n t e
de las vocales:
G l o r i a ATQUE IMPERIUM
popli
Komni(la
gloria y el imperio del pueblo Romano).
ET delante de fas unas Y las o t r a s : T a r d e ET INCOMMD navigarimus (navegamos t a r d e y mal); Sa.ca ET SOLITUDNES voa respoiideul (responde el eco en los peascos y desiertos).
QUE se pospone como encltica la p a l a b r a que enlaza, f o r m a n d o
con ella una sula diccin: Pulsas FUATUSQUK est cxerdtus
(el
ejrcito fu d e r r o t a d o y p u e s t o eu luga).
'1) E s t o e* lo q u e m i s ( e u t i a l m u u l u su obnorvu l u y e n d o
avenoion
los C l s i c o s
oos
p o r aut designan casi siempre lo que las cosas s o n ; las enlazadas por
enfticamente al principio del p e n o d o y equivale al castellano a., hasta: VEL stultrssimus
hac
tntelhgireU
(hasta el ms negado c o m p r e n d e r a esto).
E n algunas ocasiones solo sirve p a r a dar mas fuerza los superlativos osiphces
VEL OPTME scripsit Electram* ( S o r e l e s escribi
fa
l5r:r8SeU
E Q U E patipotrat
Mticus(m
hellum,
E Q U E BKS I L I . O B T R I S E S T populi
romn*,
qua
non
tn
eo
vo-
vero
p l e o u s t i c a m e n t e : VEEPM ENIM
SCIJS.
(pues p a r a decirlo en pocas palabras...); Etnim sivultu sope laditur pietas, quod supplicium satis acre reperietur in parricidam?
fnciou en el t e u u ; maana . las cinco sale el correo, y otras semejantes. No habiendo llegado aun los sucesos, p o r qu no empleamos el tiempo f u t u r o ? porque, como ya en otra parte se d i j o , nos
trasladamos con la imaginacin al momento mismo en que tendrn
lugar la funcin del teatro y la salida del correo.
Muchas veces empleaban el presente de subjuntivo en lugar del
f u t u r o imperfecto, especialmente en las locuciones optativas: T u
velim t u a m , et Tull valetudnem cures (desear que cuides de t u
salud y de la de Tulia). Tu velim animo sapienti fortique sis (desear que muestres tener sabidura y fortaleza). E l velim de los dos
ejemplos que anteceden est en lugar del futuro volam; f u t u r o , que
p o r una razn semejante la que se di en el prrafo anterior, se
emplea en ambas lenguas como si fuera presente. Cuando decimos
un amigo: Descar que te conserves bueno, Desear que mejores
de fortuna etc., no queremos dar entender que nacer en nosotros
este deseo, sino que le tenemos ya.
Otras veces usaban los Romanos del mismo presente de subjuntivo en lugar del pretrito imperfecto: Tu, si hic sis, allter sendas
(si estuvieras aqu, si te hallaras en mi lugar, serias de otro parecer).
Los verbos sis, sentas, estn en lugar de esses, sentires.
Igualmente empleaban el futuro de subjuntivo en vez del imperfecto de indicativo: Quid profeceris si illum hac molestia affecr i s ? (qu ganars con darle esa p e s a d u m b r e ? ) Gratum mihi
feclris,
si uxri tuse Junice meis verbis eris gratultus ( m e hars
un obsequio en dar la enhorabuena de mi parte tu esposa Junia).
E l profeclris
del primer ejemplo y el fecris del segundo estn ei\
lugar de proficies y facies.
E n algunas ocasiones empleaban tambin el futuro de indicativo
en vez del presente de indicativo y del presente 6 futuro de subjuntivo: Si me navigato non morabxtur, propediem te vidsbo (si no
se alarga mi navegacin, te ver dentro de pocos dias): el morabitur
vale tanto como mortur morta fucrit. <> Cum commd, et p e r
valetudnem, et per anni tempus navigre potiris, ad nos amantisslmos
tui v e u i ( c u a n d o el estado de tu salud y el temporal te permitan emb a r c a r t e sin molestia, ven reunirte con nosotros que tanto te apreciamos). El potiris de este ejemplo est empleado eu vez de possis,
presente de subjuntivo.
Encuntranse todava algunos otros modismos parecidos los
anteriores, aunque no tan dignos de notarse, los cuales se conocern
fcilmente leyendo con detenimiento las cartas de Cicern.
OBSERVACION XII.
Sobre el uso de los tiempos del verbo en el estilo indirecto.
P a r a la inteligencia de la doctrina que vamos exponer, conviene distinguir el estilo directo del indirecto. Se dice que es directo
el estilo cuando se citan textualmente las palabras de otro, como si
fuera l quien habla; y por el contrario, es indirecto cuando referimos por nosotros mismos lo que otro dijo. Los ejemplos pondrn en
claro esta diferencia.
JuHlo directo:
Hgase la luz, dijo el Seor, y la luz f u
hecha. Aqu citamos las palabras del Seor, como si l fuera quien
est hablando.
Estilo indirecto: E l Seor dijo que se hiciera la luz, y la luz fu
hecha. Aqu referimos lo que el Seor dijo,sin introducirle hablando
en el discurso. Igual diferencia se observar en el siguiente ejemplo.
Estilo directo : E s acaso ms til la sociedad (exclama
Quintiliano) el que administra justicia los h o m b r e s , que el que los
ensea desde jvenes ser justos?
Estilo indirecto:
Quintiliano dice que no es ms til la sociedad el que administra justicia los hombres, que el que los ensea
deBde jvenes ser justos.
Ahora pues : en el estilo directo generalmente se expresan los
verbos latinos por el tiempo correspondiente del modo indicativo,
como se ver p o r la traduccin del ltimo ejemplo:
Estilo directo-. A n ille plus prccstat, qui inter cives j u s dicit,
qum qui docet j u v e n t t c m , quid sit justitia? Los verbos prcestat,
dicit y docet estn en el modo indicativo.
E n el estilo indirectb se traduce por infinitivo el verbo que expresa lo que otro d i j o , y todos los dems verbos l subordinados
van al subjuntivo.
Estilo indirecto: Quintilinus ait non illum plus precstre, qui
inter cives jus dicat, qum qui juvcnttem doceat, quid sit justitia.
Pongamos otro ejemplo en el estilo directo, tomado de Sneca:
N o n is solm r e i p u b l i c a j p r o d e s t , qui tutur r e o s , et de pace bellque censet, sed qui juvcnttem exhorttur,
qui in tanta uonorum
preceptrum inopia, virtte instruit nimos, qui ad pecuniam luxuriamque renles, prensut ac retrahit, et si nihil aliud potest, certe
mortur (no es el nico hombre til al Estado el que tiene su cargo
la defensa de los reos y forma planes p a r a la paz y para la guerra,
sino el que educa los jvenes, el que, cuando tanto escasean los
buenos ejemplos, inclina sus nimos la virtud, el que los contiene y
retrae cuando van precipitarse en la avaricia y disolucin, y r e t a r d a
al menos su ruina, ya que otra cosa conseguir no pueda).
Todos los nueve verbos que contiene este perodo estn en el mod
indicativo. Demos un giro indirecto las palabras de Sneca y los
vermos pasar al subjuntivo, como subordinados al primero, que for
sosamente se expresar por el infinitivo:
Senca testatur non eum solum reipubllcae prodesse qui tueatur
reos, et de pace bellque censeat-, sed qui juvcnttem exhorttur, qui
in t a r t a bonrum praeceptrum inopia, virtte instruat nimos, qui
ad pecuniam luxuriamque .ruentes, prenset ac retrahat-, et si nihil
aliud pos sit cert moretur.
Infirese de lo dicho que el relativo qtti, quee, quod y sus derivai o s , como quisqus, quicumque, quahs, etc., determinan subjuntivo
siempre que estn subordinados una proposicion infinitiva, con la
cual se expresa el pensamieuto de o t r o : Dicre solbat Cato, acerbos inknicos melius de quibusdam meriri, qum eos amicos QUI dulce8_viDXANTUR; illos verum sa?pe dicre, hos numquam (solia decir
18*
L a conjnncion ut se pospone tambin algunas veces con c u c h sima gracia, y sealadamente los pronombres y las palabras Aoc. td,
ullus nullus, nano, nihil, vix y tantum: *Ibi te ut firman ofendam,
mi Tiro, efTice.Litira
tua ita conscripta
sunt, nihil ut t esse
possit elegantius.-Te
u t u l l a res frangat? tu ut unquam te corrigas?
t u ut ullam fugam meditirel
tu ullum ut exilium cogites ?
Adverbios.
L o s adverbios deben colocarse cerca de la p a l a b r a mouidcada
p o r ellos p a r a evitar ambigedades 6 equivocaciones. E n este concepto pueden anteponerse 6 posponerse ella, segn se presten mejor
la armona de la frase.
L a s palabras antiquam, priusquam, non solum, non tantum, sed
etiam, verinn etiam, nequidem, magis qum, potis quam, se separan
elegantemente interponiendo entre las dos p a r t e s algunas otras palabras : ltaque prius de vestro delicto confiteamim neccsse est, qum
Liaarii ullam culpam reprehendatis.
Victus est ergo magis consilto
Themistclis, qum armis Gracia.Potius
patria opes augen. quam
regis maluit.~At
istud ne apud eum quidem dictatorem, qui omnes,
quos odirat, morte multbat quisquam egit tsto modo.
Vicios que deben evitarse.
L o s principales vicios de colocacion que deben evitarse son los
I o . L a reunin de muchos monoslabos, como: <Hac est lex et
jus, quod Rex vult et fert.
2 o . El concurso de muchas consonantes de l a misma clase, como:
Xerxes
3 o . Eexcrcitum
l choque deduxit.
unas vocales con otras, como: e r o lioaie erat
eum venit.
.
, _ , , .
4 o . L a consonancia mtrica de las terminaciones al final de los
incisos, v. g. Ego fateor inultos homines excellentt animo ac virtte
fuisse, et sine doctrina, per se ipsos, et moderatos, et graves exstitisse: vicio que evit Cicern colocando al fin el verbo determinante:
Ego mullos homines cxcellenti animo ac virtte fuisse, et sme doctrina, per se ipsos, et moderatos et graves exstittsse
fateor.
5 o . El uso de las palabras poticas en la prosa, como: armipStens, flamiger, igvivmus y otras semejantes.
P o r ltimo, se cuidar de evitar con particular esmero la afectacin, pues no puede haber gracia ni hermosura donde falta la naturalidad.
D E LA ELEGANCIA QUE RESULTA DEL AUMENTO O ADICION DE
ALOUNAS PALABRAS.
Los escritores latinos emplean veces en la oracin algunas palabras que, aunque innecesarias para el perfecto sentido de ella, contribuyen muy poderosamente su hermosura y ornato. Mas en este
punto se debe proceder con mucho discernimiento, no anadiendo a
nuestro capricho todo lo que nos parezca bien, sino guiandonos siempre por los ejemplos ms autorizados; pues aunque en las lenguas
vivas sea el uso el juez y r b i t r o supremo del lenguaje, no sucede
As como es viciosa la redundancia de p a l a b r a s cuando no contribuye d a r m s energa y ornato la locucion, as tambin se hace
intolerable la elipsis cuando de su uso resulta confusion oscuridad
en ,a enunciacin del pensamiento. L a claridad es la primera dote del
lenguaje. E n esto, como en todo lo dems, h a b r m o s de proponernos
siempre la imitacin de los buenos modelos, nico medio de hacer que
sea til y f r u c t u o s o nuestro estudio. Dejando, pues, un lado aquellas
formas elpticas m s conocidas, y sin hacer mencin de otras que,
como dice un s b i o humanista, ms bien merecen disculparse que
aplaudirse, e x a m i n a r m o s brevemente las ms autorizadas y dignas
de notarse p o r l a elegancia que dan al discurso.
Aliquis, aliquando, alicbi.
E s t a s tres p a l a b r a s pierden el ali, p r i m e r a parte de la compesicion, despus d e si, nisi, ne, num y quo: Si quam injuriam
acceplr.it,
malebat obtura,
qudm ulcisci.Si quid haberem quod ad te scnberem, facerem id, clpluribus verbis, et sapiHS.Si quando urbs nostra
hberanbus studiis
floruit,
nunc mxime flor et.Sed
ne cui testrum mirum csse videtur,
etc. Qu5 quis doctior, eo modestior
To J
oportereSicbi
bellum
mcaptum
dCrCt
-'
Alquis.
.
.
Se omite ntegra esta palabra en muchas ocasiones cuando s a r e
S l C ^ V M r . ' X
Erat
i ,
0 B S E R V A C I 0 S
XIV
"
agebantur.
Ut. ne.
.
Estas dos conjunciones se omiten muy ^ c u e n t e m e n e con b s
"
m i r s r
cantando).
Vmo ! Analoga, p4g.
118
d* t o d a p r o p o s i c i o n :
M M S S S A 1 '
el
. , .f.s e! suJ'et0
atributo pueden estar representados por un
F Z Z n V
? l a b r a q u e r i r j u a l m < ; n t e h a g a las veces de n o m b r
E l s u j e t o : v. g. El mentir es indigno d e un h o m b r e de bien., ,7a mentira es indigna
de un h o m b r e de bien). E l a t r i b u t o : y. g. 1 E S 7
8
delirar(eso
es un delirio).
E l s u j e t o p u e d e e s t a r oculto, 6 p o r v e n i r ya o b r a n d o en el discurso, p o r s e r fcil el s o b r e e n t e n d e r l e : v. g. o me hagas e s p e r m
(esto es tu). U n t a d con mi p r o m e s a - (vosotros).
Llamaban
p u e r t a (algunas gentes). Sigese de a q u que veces b a s t a un v e r b o
p a r a que h a y a u n a p r o p o s i c i o n : Grit, corr, l l e g u : a q u tenemos
SUjet<
/ne!,PvP0Pr,C10neS'
? e s y 0 ' y c u y a t r i b u t e est e m b e b i d o
en el v e r b o m i s m o : fui g r i t a n d o , fui corriendo, fui llegando
,ldS eusablcs en
P
^ d a proposicion, sujeto,
verlo y atributo, pueden e s t a r acompaados d e o t r a s p a l a b r a s que
e x p l i q u e n sus cua idades circunstancias, d e t e r m i n a n la e x t e n s i n
S ? f i l U l ' V r a D - f S W S P a k b r a s a c c e s o r ' a s reciben el n o m b r T Z
V a
demostrarlo c T
ft3
^
^
^
^
*
Ias
g u e r r a s d e sucesin han causado inmensos maies l o s
pueblos. L a proposicion g r a m a t i c a l en esqueleto, p o r dec r o as v
d e s c a r n a d a de todas sus circunstancias, es e s t a : Las g , i e r r a s h a ^ u
s a d c m a l e s : guerras s u j e t o ; han causado (han sido c a b i d o ) v e r S y
atril u t o ; males t r m i n o de la accin (complemento del a t r i b u t o ) P e r o
esta p r o p o s i c i o n no puede s u s t i t u i r s e p o r la primera, p u e s t o q u e no envuel ren las dos un mismo p e n s a m i e n t o : todas es un d e t e m b a t i v o d e
i e t o leico
f W
^ a c - , Filipo
el macedonio
p r o p o n m e r a m e n t e K r a n u t i c a l s e r i a : una convulsin
el so-
sobrecoged
Ejemplos de anlisis.
P a r a 4 a e los jvenes no se hallen embarazados en el modo de
hacer el anlisis lgico de la proposicion, les pondremos un ejemplo
que les p o d r servir de guia en las dudas que se les ofrezcan.
Pomponius Attlcus, ab origine ultima stirpis Romance genertus. perpetu a majorlbus acceptam equestrem obtiuuit digmtatem.
(Pomponio Atico, descendiente de una de las familias ms antiguas de
Roma, se mantuvo toda la vida en el rden ecuestre, cuya dignidad
hered de sus mayores).
.
. . . .
La proposicion gramatical en esqueleto sera: Pomponius
obtinuit
dignittem:
Pomponius
sujeto, obtinuit verbo y atributo,
dignittem
complemento del mismo. Pero estas palabras no explicaran el pensar
miento, descarnadas de los modificativos y complementos que las
acompaan. E l Atticus fija y determina la extensin en que se toma
Pomjwnius,
p o r q u e podra ser otro Pomponio el de quien se t r a t a :
genertus, calificndole, explica una de las circunstancias que en l
concurren: ab origine sirve de complemento genertus, que por s
solo tendria u n a significacin muy vaga indeterminada; ultima es un
modificativo de origine y explica la antigedad de su origen; stirpis
es un complemento de origine, indispensable p a r a explicar la familia
de Atico; Romana: modificativo de stirpis, que designa la procedencia
de la familia; perpetuo
modificativo del verbo expresando cunto
tiempo conserv su dignidad; equestrem y acceptam modificativos de
digniti te*, el primero de los cuales expresa la clase de dignidad de
que se t r a t a , y el segundo el cmo la tenia Atico; a majoribus complemento de acceptam explicando de quin recibi aquella dignidad.
Reduzcamos preguntas el anlisis.
Quin es el s u j e t o ? Pomponius.Y
entre t a n t o s Pompomos
como puede haber, cul es el de quien se t r a t a ? Pomponius
Atticus.
Y qu clase de s u j e t o es e s t e ? qu circunstancias concurren en l?
Gene, itus ab origine ultima stirpis Romance.Y qu es lo que e j ^
cut este h o m b r e ? O b t i n u i t (conserv).Y cunto tiempo dur lo
conservado p o r l ? P e r p e t u o . Y qu conserv? Dignittem
COMPENDIO
Ejemplos de anlisis.
P a r a 4 a e los jvenes no se hallen embarazados en el modo de
hacer el anlisis lgico de la proposicion, les pondremos un ejemplo
que les p o d r servir de guia en las dudas que se les ofrezcan.
Pomponius Attlcus, ab origine ultima stirpis Romance genertus. perpetu a majorlbus acceptam equestrem obtiuuit digmtatem.
(Pomponio Atico, descendiente de una de las familias ms antiguas de
Roma, se mantuvo toda la vida en el rden ecuestre, cuya dignidad
hered de sus mayores).
.
. . . .
La proposicion gramatical en esqueleto sera: Pomponius
obtinuit
dignittem:
Pomponius
sujeto, obtinuit verbo y atributo,
dignittem
complemento del mismo. Pero estas palabras no explicaran el pensar
miento, descarnadas de los modificativos y complementos que las
acompaan. E l Atticus fija y determina la extensin en que se toma
Pomjwnius,
p o r q u e podra ser otro Pomponio el de quien se t r a t a :
genertus, calificndole, explica una de las circunstancias que en l
concurren: ab origine sirve de complemento genertus, que por s
solo tendria u n a significacin muy vaga indeterminada; ultima es un
modificativo de origine y explica la antigedad de su origen; stirpis
es un complemento de origine, indispensable p a r a explicar la familia
de Atico; Romana: modificativo de stirpis, que designa la procedencia
de la familia; perpetuo
modificativo del verbo expresando cunto
tiempo conserv su dignidad; equestrem y acceptam modificativos de
digniti tet, el primero de los cuales expresa la clase de dignidad de
que se t r a t a , y el segundo el cmo la tenia Atico; a majoribus complemento de acceptam explicando de quin recibi aquella dignidad.
Reduzcamos preguntas el anlisis.
Quin es el s u j e t o ? Pomponius.Y
entre t a n t o s Pompomos
como puede haber, cul es el de quien se t r a t a ? Pomponius
Atticus.
Y qu clase de s u j e t o es e s t e ? qu circunstancias concurren en l?
Gene, itus ab origine ultima stirpis Romance.Y qu es lo que e j ^
cut este h o m b r e ? O b t i n u i t (conserv).Y cunto tiempo dur lo
conservado p o r l ? P e r p e t u o . Y qu conserv? Dignittem
COMPENDIO
DEL ARTE
MTRICA
LATINA,
Braquicatalecto.
Eipercataleclo.
verso
exmetro.
ubi dicta,
cavum
conversa
cspide
montem.
ubi | dicta
mntlm.
etc.
P o r el contrario, cualquiera encuentra lnguido y flojo el sit e n t e , eu el cual se falta la ley de las cesuras; poroue cada
palabra por si sola forma un p i :
19*
Romee momia
terruit
imjger
Artnbal
armis.
Dem
sSbdls mgnm
Del verso
Jvxs
sesto, un trbaco. E j e m p l o :
Non pestilens
incremntm.
pentmetro
YMBICO.
invidia,
non fragilis
favor,
que se mide a s :
Non ps- | tilens | invid | non \ fragilis | favor.
P . De qu pis consta el dmetro ymbico?
R. De cuatro,
odos los cuales son yambos cuando es p u r o ; cuando n o , pueden
ser los pis impares dctilos, espondeos anapestos, y cualquiera
de ellos, menos el cuarto, trbaco. E j e m p l o :
Vir tus beatos
efficit,
que se mide a s :
Virts | be | tos ef \ ficit.
DEL V E R S O
ESCAZONTE.
universi
regios fugit
cultus,
i u e se mide a s :
Rx | n c r | si re | gis \ fugit
DE LOS V E R S O S
clts.
LRICOS.
atvis
edite
regibus,
.
s a b e r : espondeo,
Ejemplo:
Nullam,
dctilo,
espondeo,
anapesto
dos
dctilos-
Trhnt
Vare,
sacra
vite prius
sevlris
arbrem,
| Vare
sa | era vi \ ti pris
| svMs
rbdrem.
Sulla
Odi | prf
littertor,
que se m i d e a s :
Mns
| litte |
rtr.
P . D e qu p i s consta el v e r s o sficolR.
D e c i n c o : el pri-
m e r o c o r e o , el segundo e s p o n d e o , el t e r c e r o dctilo
ltimos coreos.
cSKr
Abdtae
tenis,
inimici
Crisp
Sllsti,
Splndat
visi
est avrs
od*,
dos
Ejemplo:
3? Mr
temperato
hiems
grata
vice veris
et
Favoni,
P . D o qu p i s conBta el p e q u e o c o r i m b i c o ? R . E l pequeo
corimbico, q u e suele alternar con el g r a n d e a r q u l o c o , consta d e
cinco p i s y u n a c e s u r a p o r este r d e n : el p r i m e r o es espondeo
yambo, el t e r c e r o necesariamente e s p o n d e o y los d e m s yambos
con c e s u r a al fin. E j e m p l o :
siccas
canto,
| risqul
cant.
D e un dctilo e n t r e
suprmo,
q u e se m i d e a s :
Lato
| nmqtil
s |
prim.
Ejemplo:
Trahuntque
| bs pul
Latonamque
puerisque
Ejemplo:
su | ms.
acris
| scr | ds.
P . D e qu p i s consta el feracraciolR.
P . D e qu pis c o n s t a el g r a n d e a r q u l o c o ? R . D e s i e t e : loe
dctilo y los t r e s ltimos coreos.
arel.
el cual s e m i d e a s i :
dos e s p o n d e o s .
et | mbra
It |
sacerdos,
| ta m | srm
Virgbii
sumus,
el cual se mide a s :
Solvitur
Adi
Ejemplo:
Plts
| vlgs
musrum
Virginibus
et umbra
arceo,
el cual se mide a s :
tisiJ.
Pulvis
| nm
Audita
fi'
lnmae
vulgus
P . D e q u p i s consta el a r q u l o c o y m b i c o ? R . E s t e sueie
a l t e r n a r con el a n t e r i o r , y consta de c u a t r o p i s : el p r i m e r o y
t e r c e r o son y a m b o s 6 e s p o n d e o s , y el segundo y 'cuarto y a m b o s
con u n a c e s u r a al fin. E j e m p l o :
ordinariamente
y los
| c a r i | nas.
el cual se m i d e a s :
Ejemplo :
dot tibi
sic | cs m | chinde
O d i profnum
D e c i n c o : el p r i -
| qui
c u e se m i d e a s :
Nllm
que se m i d e a s :
machina
carinas.
qne estn destinados al c a n t o , heroicos los que sirven p a r a celeb r a r las alabanzas de los hroes, etc. De esta iltima clase son los
exmetros, aunque no t o d o exmetro es herico.
P . Cmo se llama el p o e m a atendida la variedad de versos que
le constituyen? R . Si solo tiene un gnero de versos, se llama
moncolon,
si dos dicolon, y si tres tricolon. Cuando el poema
se compone de diferentes gneros de versos, se divide en estrofas.
E l que se divide en estrofas de dos versos se ilama distrofo;
el
que en estrofas de t r e s : rstro/o,
y el que en estrofas de cuatro,
tetrstrofo.
P o r ltimo, el poema que solo tiene un verso se llama monostico; el que dos dstico;
el que tiene cuatro se llama
tetrstico;
el de seis exstico, y el de diez
decstico.
De las licencias
poticas.
P. E s lo mismo necesidad mtrica que licencia potica ?
R. No, s e o r ; p o r l a p r i m e r a se ve el poeta en la precisin de
abreviar la slaba l a r g a a l a r g a r la breve en algunas dicciones
si se h a de observar la ley del metro. P o r e j e m p l o : en el verso
exmetro, como solo j u e g a n en l los dctilos y espondeos, nunca
pueden juntarse tres slabas breves-, por consecuencia, si el poeta usa
en l de u n a p a l a b r a q u e tenga seguidas dichas slabas, como sucede
en Italia, Priamide,
Arabia y otras, es evidente que h a de verse
en la precisin de a l a r g a r u n a de ellas; y por el c o n t r a r i o , si se
encuentran una breve entre dos largas, tendr tambin que abreviar u n a ; mas por la licencia se le concede al poeta libertad p a r a
usar de ciertas, figuras que se a p a r t a n del uso comn. Deben sin
embargo, economizarse todo lo posible, porque prodigadas en dem a s a , son ms bien abusos y vicios que licencias
figuras.
.
P . Cules son estas figuras?R. L a s principales son seis: sinalefa, ectlipsis, sinresis, diresis, sstole y
distole.
P. Cundo se comete sinalefa"}R.
Cuando se elide l a vocal en
que termina una diccin por empezar tambin con vocal la palab r a siguiente, evitando de este modo el sonido desapacible qu
resultara del choque de las dos. E j e m p l o :
Epe,
vate,
fugam,
/menique,
i Tapone
labri.
Italiam
primus
conclamai
Ejemplo:
Achates.
E s t a p u e d e , como la sinalefa, cometerse ea dos versos diferentes, pero tampoco debe imitarse.
P. Cundo se comete la sinresis ? R. Cuando de dos slabas
se hace una por contraccin. E j e m p l o :
Assuite
ripis
rolcres
et
fltmnis
aireo.
sensuvi
tristitie
ignein.
quas /ulgere,
cerns in
armis-,
/ato pro/gus,
Lavinque
venit-.
NOMBRES
298
NOMBRES
GRECO-LATINOS.
patrum
multas
servato
per
annos.
GRECO-LATINOS.
declinacin.
as.
es.
Anchises.
Anchisse.
Anchisse.
Anchisen,
Anchisam.
Epitme.
Anchise.
V.. . .
Epitme.
Anchise,
Ab. . .
Anchisa.
Los que tienen plural se declinan en l como masa,
musrum.
N. . .
G. . .. .
D . . ., .
Ac. .. .
Tyaras.
Tyarse.
Tyarffi.
Tyram
Tyrau.
Tyra.
Tyra.
e.
Segunda
os.
N\ . , . Androg-eos.
G. . . . Androg-ei, -eo.
D . . . , . Androg-eo.
Ac. . . Androg-eon.
V . . . . Androg-eos.
Ab. . . Androg-eo.
on.
Peli-on.
Peli-i.
Peli-o.
Peli-on.
Peli-on.
Pel-io.
Epitome.
Epitomes.
Epitme.
Epitomen.
declinacin.
fus.
Tyd-eus.
Tyd-ei, -os.
Tyd-Eo, Si.
Tyd-5um, -6a.
Tyd-eu.
Tyd-6e.
us.
Panth-us.
Panth-i.
Panth-o.
Pantli-on, um.
Panth-u.
Pantho-
GRECO-LATINOS.
299
UN
6 heroat,
D E LOS E J E R C I C I O S
s i g u i e n d o en t o d o l o d e c i i
rROTICOS.
Ik u *<'
.
a*
*
1*%