Sunteți pe pagina 1din 195

-Sis*

GRAINO
N ui

* j t * * * * * * * * t .* * 1 * $ a * *

ir

^ ! v a o np

^gDELA
lH
SJ

r - & L v>

I.EKGVA BISA YA

deja Provincia de Ley te


..v-

COMPVESTA

g j | <P0^ X 3>. DOMINGO


<$ v> <fe /d Compaa elESVS.
J | *~

t ||

UZGVm^A

fu Vice TiePimia ai

/d Provincias de TintaJosy y I^Sor de la


(Midmcia

1%

de Cmara.

ara.

'

*\*t , . .

g 2 g T I E N E EN XERIDAS ALGVNAS AX
venencias de la lengua de Zeb, y Bool: las % f&
| | H de Zebi fealadas cun la letra Z,y las de Bool .
!jr con la letra B, y Juntamente algunos adver. ^*
| | . | bios con fu vfo para hablar con elegancia.
l l

g &

>%

I I

ir

1]^
|4 i^
e->^

Cowrf i/f. necrfmas


cu Ut:ti.i cvUhvp.dc
de eusy per D toUsdt'laCrttiUdgaf

U Cotytani
de 7 4 7 .

^
jgj

'

A P R O B A C I N DEL P A D R E FRANCISCO
Combes de la Compaa de iefus.

L'Arte de la lengua Bifaya, que difpufo el Padre.


Domingo de Ezguerra de nueifra Compania Ree.
tor de la Reiiuencia de Carinara, por orden de fu Seo,
ria el Seor D. sabiniano Manrique de Lara Cavallero
del Orden de Calatrava, delConiejo de fu Magcirad,
fu Governdor, Prendente, y Capitan General en eltas
hhz he ledo atento,, y aunque a treinta, y cinco aos
'de'eftudio,. facilidad del genio, y eftimulado de Tanto
trel, le poda, fin mas examen, fiar fu acierto; ledo,
foiVx h coitczia Ter obligacin; pues fe hallan los ma.
ter jales que para tanca fabrica deeo Tulio, 1. definib.
que es va alto penfar, y vn dilatado comprehender.
drtes effcwitar ex cgitat'wbus, cem>YebmJiombujcfi lerum.

En la detreza'eon que deU-ea todo el ai t'irido de erta


lengua.
N o ignoro lo que en ela emprefa han trabajada
otros: pero s tambin, que es verdad aqui calificadala de Seneca Epift. 65.' que aunque todo lohuvietfea
hallado los amiguos, el vio, y dipoficion lempre ion
nuevos, y que aunque hizieron mucho m lo acabaron
lodo, Etiam Ji omnia a Veieribus burnita, fiuti bec fmper
'wJiwm erit,

VJ'HS>

<F inVititomm-ab ahjs (ciencia.)

to Mnltum egrunty qui ante nos fuermt,

dij'pcji.

jed wn ^Yegerunt*

Muelas perfecciones dieron al arte grandes miniftros,


fi

mu.

pilcha agracia al feoguq|^ . tado *!q '. de|


i antas 11 _1 efta con tanta masj
gala, quantas de nuevo perfecciones leaaado el Autcn
,afsi en las que a orden redaxcvcomO<en'las que lli e t j
do lesrangeo, Obra p o r todo digna de que astreas
la omuniquen todos; pues olo no ay en ella cofa
explcita cenurasj corno contraria la pure&a
denucftra Santa fee, antes si vn eibdio favor de illa,
.facilitando a predicacin elSanto Evangelio cuya re.!
.verenda concilia laentreza del lenguage.. E b es mi
entir, y que puede V.S. dar la licencia que por fu parte
fe pide. En Colegio de Cavite a 20 de Mayg
de ic 62,
:

,,,

Francifco CcrnbeS*

\ 'V..." . t C E N G I A . DEL ,
L lllurtrlisimo Seor Doctor/ y Maeftro D . F r #
Iaaii d e A r cclieder ra, Obiipo Electo de la Santa
Jglefia d e Nueva Segcvia, del Confejo de fu Magejraci,
Governador, y Capitn General de eftas ^^
as Prndente de laReal A udient^ia^ Chaezteia^uJ?
en ella reide&c. Concedi fu licencia pai a la rermpref,
jpcn de cfte Artede la lengua Biiaya, compueilo por t
P v U0m1r .110-E22uer .ra deJaCompaBte de' Ie!us, comQ,
por fu DL^reto de i^cieMar,zo4ei74^'aQS.;.

'APROBACIN 3DE*L*R;
FRAY A K T D N
Camn de laOrden ik Nueftro Padre San Agufl;in
y Fu. Dirmidor.

O R Orden de fu SS. IlluViTsima el Seor Doctor


D . Miguel de Poblete Arzobilpo Metropolitano
cftus islas, del Conljo de fu Magehd & c . V i n o
iiii> manos el Arte dla lengua Balaya, que; compfo.el
M. R.. P . Demingo Ezguerra dla Compaa de efus,
Vice:Provincial tarkas'viezes de las Provincias de Pin.
tados, fete vezes Redor de diferentes Colegios, y MiC.
fioaes, y al prefente de la de Carigara; fiendo e! Ma,
cifro maa'Qalfcado della, agravio eiia recbirla para el
examen, quando el nombre olo del Autor, es fu mayor
aprobacin; Ertudi es de largas experiencias, y'labo..
Tiofo, por aver de ratrear las a gena s, pero edificio de
tan hermoa arquitectura, que facilmente le reconocer
'porTuyo el Airte, y poda dzir con igual gloria, lo que
Libilo in noe. ad 1. i. Polit, in. c. i. Lapides, Zsr ligua ab

'lijsacciaio; achfi'tij tamenextrwtOytctanojha.

ubititliis

4go- fim^-feii maier,(>n>yari Vndique coudhxi: nec ktamarnH


J

>'J?&l#N' ideo'wUor 'qim exjc fila ggnwit


r

me

wjkt

> Vi/ior qui'i'ex alinis libatimi Vi Qpes, No' admiro la

iu

licdad del fuceifoj s el zelo, y religiofa prudencia del


Autor, que quiera dar por empleo de fus letras, y conrL
nuos cuydados la vtilidad comn, ofreciendo los ML
Riftrcs Evanglicos mftrumento tan apto, para romper
'
l
a

la inculta iva de Pintados, y hazerla verge! deicibia


del Evangelio, y los naturales particular confuelo, que
tendrn el gozo de fu provecho, liongeados tan al natu
ra! de fu propio artificio. Obra que obre agena de to
da cenfura, por llena;de tanta piedad, foliara laprella
execucion de lo que por fu partt le pide, y d VS. illma.
vltronea licencia, que la aprefure. En nueitro Conventode Guadalupe en io de Septiembre de i66i,
Fr. Antonio Carrioni

U C E N C I A DEL O R D I N A R I O .

L Seor Doclv y Maetro D . Iuan dla Fuente


Yepez, Dean de efta Santa Iglefia de Manila, Ce,
miliario de la Sama Cruzada, luez Provilbr, y Vicario
General de ee Arzobifpado por el Illmo. y Venerable
Cavildo de efta Santa Idefia, Governador de el en Sede
Vacante, concedi fu licencia para la rimprefsion de
efte Arte de la lengua Bia.ya compuefto por cl. P . Do
mingo Ezguerra deiaGompaia de lefus como corifta.
por fu Decreto de 21 de Marzo de 1747 aos.
- ^

ih

LICENCIA D I I A R E L I G I N .

Edro de Etrada Provincial de la Compaa de


Ies en la Provincia eje Phijipinas, por particular
Cmifsion que para ello tengo de N . M. R. P . Francifco [
Retz Prepofito General; doy licencia paraque reim.
prima vn Libro intitulado Arte de la lengua Bifayade
la Provincia de Leyte compuefto por el P . Domingo
Ez .>uerra de la Compaa de Iefus &c. En teftimono
de lo qual di efta firmada de mi nombre, y fellada con
el (ello de mi Oficio, en Santa Cruz 20 de Marzo
de 1747 aos*
Pedro de Eftrada.
<

so;

SOBE'R JA
:

A B R E O T k VERBO
encarnado.

N las Aras de yuer'ra grandeza conf*


gra mi.reconodffiento ella obra, por lo
que .tiene de tuia, de ludida devida k

. Jt

l ^ l p i l i ^ g ; ' y.uetro..nombre jmas por lo que de age.


' * mqy na,.e
aquellos
quienesel la
trabaje,
l^s olititQ
de gracia;...
Ek para
fue fiempre
blanco
d&
?::

mis deuelcs, bue. hailaTen srada erivBeftrosojos en mi


favor, acceptando cite pequeo Don, y en el de; los de.
mas, facilitndoles el empeo de trabajos edificados'cot
el fello de xiipVaprotec.i^, reconoc quan arduo era
bolverfe alas infancias riel deletrear lergua peregrina;
y pataje la experimentafen materna, procur que la
mamacn en la leche de vueitra devocin dedicndola.
Conelb tendr la elhella que mi trabajo dtle con
aquellos para quienes lo difpufe, y ellos la que podran
dclTeaf en comenzar con vuefro nombre. A nadie fe le
reprefentarh inuperables los enigmas, y laberinthos
de eita leneua, fiemiendo el hilo de oro de vueftro Patro.
cinio. Bien fabeis con y na palabra vuetra defcjfrar mas
efeondidos enigmas; pr.es d udo que fiegimente apret
nueftra'ignorancia con nueftra maldad, con vna palabra
le defataftes en el Verbo encarnado en vueftras emiaas,
y en vn dezir I J u s como dizen. Rkdane fin duda al

fagrado de vueftra invocacin las dificultades que la no.'


vedad fingiere Gigantes los eftudiobs de efta lengua;
porque el primer A, B, C, de fu armona le han de corn.
poner los ecos de vueftro nombre, con efo me parece
hdefcubierto vn marabillofo compendio de aprender:
pues en vn Ave Marta fabrn la fuma de preceptos dt
cfta Arte con el arte folo de faberos prendar.

Rendido el alma, y la vida vueftra


M.G. fagrada.
Domingo Ezguerra

ir
DEL

.
-,.

MODGDJDE1ESCRIVIR

DE

cftos Naturales, y de us letras.

.;

".

..
4

.".

'

"t

olanantesdagora, { y avnmuchosyffta) tVtiit


vir de abajo Hazla arriba, poriieido el primer rerL'
Ion hazla la mano.'izquierda' Las letras fon diez y fete,
de las quales, las tres, fon vocales, que equivalen a las
c^pconueftras vocales: las dems ion centonantes: las '
lerdas qu tienen, Con las que fe liguen.
3
1

ip Y> b, o c, x d , T V) % ZYG, ?L- nfa&


i , 5 ? m, p N , ? .
5

"
? f?$,
Donde advierte, que la, e, les lirve de, i: y la, o, de, u /
indiferentemente, y por eflb olo fe han puefto la, e, j P
la$ o. N o tienen lasletras! F, Cj^ X, f|i 2 , para la
.leslrvela, P , para 'C^',";, C , j parala, X , y
f,. la, S, Jbifayas. Fuera de efio tienerfeftas letras p a r j
ticulares, que para eferivir, ng, ponen por letra f ^ f
y para pr'onmiciar, va, p c m e r t 3 , y p a n , y a , | / V
Eftas;pues tres letras, y todas las'ofilbntl, no fe
les pone, coma, 6punto, ninguna'ay que n pronur.^
ciecon^ a, a;n, y.g. ' f ^ ' m a : ~ na: '^f la mas (ivala"'
ktra.fe le^pne. coma, b punt'l arriba proiur.dandbi^
tendrientidotie e, de, i, v.g.
m e , ' ne ^
li, y fila coma,, o.puntillTe'piifiere.'ajajo,' tenda (rC
^ d o d e , Q p de, u, y.g, l^f mo,
lu
. " >

o,

T,

,J

. . SCI - ! v i 5 P E G E M 1 Q .

! ' - > .

-.... i,

''

;; \ \
"

;'
:

'

Ste Arte de lajengua Bifay, que para~ hi'partid*.


Jar.^nfeSarjza.Hnpufe, comunicada; para fu corree;,,
cion algunos, pafoaYfexdelatado en el Tribunal deja
fanta obediencia, que m obligo con .harta repugnancia,
naia k franquearla, .tocios* o me vala la f iftencia, ; f
pude deslumbrar.los, juzqs de tantos* com te han jzC'
gado porvti. Y fi Tertuliano aMdeho por'fjfret
gr^do de maldad faltar,el que puede a l^omuf). vtiljldad.
^urdeniptUfflmtf^mx^xqb'Gota^a^i^CT.
it.^jua.
notte U jimmMtSppi^pkenMa
i|eprririyoj
en kjdeipenqs,atento, fajando emndcr alvtiipatfoc
X , o '
: " ^ t i V* OlOk Q:J5 ICt V .^ri'f.'-if-jAA-}'-:-^:-.-.*
nanclefleos^ y peticionas <% t a n t ^ C^ue^j arce"'fe&,
no foto vtivfi no neceflMU" M ^ f i u t o ' i a ^ ^ ^ ^ t t i l .
tades, clamanloj^'obrasjdls del vnvri% qu a arte
'deben facilidad,, y hermoura tanta, que vence mirra
naturaleza. De;
jtat' Wicat MtWw} (clxo
Cafiod. te. Var. '"). dptera
'[cwfim^0)m
H :'^^pm
pi&itrmm Variet ttxantw. $ui4 H ld ~ejl (tfnftef Mpitj.
tm^quoia detorm fiterit ^fuMh^cgmfiiiift. 'Afft !o
y$e\ arte aEade ia naturaleza,, esl que en4 t$fna.,
cion tjene.ma.si'precio. Yfi |,Vna toica'pie;eir\f tales
le^Ges^rque herrnfura-no dar a las. &as. ' tllblerno,
quales fon las del bien hablar, c|ue:fKdd .a fu expedi
cin^ Bien lodize indiferencia, qae"hSze"tartttr'i
los ^ m i a r e s , que v n o ^ i p n o canfamos de or, f
J

asotros, no los podemos efcuchar, que eslahTura,


bronquedad de fus razones, en que tiene lo mas el arte,
> fu defcuido. Efto me oblig hafermele tan familiar
que faee mioj y con el propio zelo le ofrezco los de
mas.. Que fe configa con efte, ni me atrevo prometer.
\<y ni dudarlo; porque para formarle, he recogido
quantos andan defta lengua, y examinado fus dudas con
los mas ioteligentes: y rindiendo el agradecimiento de
bico los antiguos, he puefo e trabajo de vnir en vna
obra todos, fus eftudfos. Efto alienta en parte mi del
confianzas, confiderando que f fus deleos fatisfaran mis
obras-, faeandb luz is etudiosj y efcufando a los
delteofos de aprovechar el trabajo de traladar, que
no es pequea moleftia para ios nuevos. Con que fe con,
feguir algn vtil, que difculpe mi atrevimiento, pues
no fer del todo' upeisfTuo mi trabaj, y el efconderlo,
puchera fer defprecio; Snperfla fchm (dixo Ennodioy

inNatak S. Laur.)

res jatlanti* efi> mceffaa rettcere,

contcm)(ur. no s fi mayor necefsidad puede obligar mi


repugnancia,, que fosdefleos de tantos, y e imperio decpkm puede- mandarlo. C o n efto* merecer mas fcil'
perdn de mis hierras^ pue>no entres en el peligro?
loiontaroi
;

Domingo Ezguerrav

J ^ C P I ^ V L O L - i v . r ^ . o . u r : i.. >
j.cj ocr:r:>

P e l0soNqtibres propios*

Sg.
Nomfeat. fi Pedro, G C o i ^ ^ d O j M
D'{o-q r : J & ^ B f r i b d e l i r ' ?
y -;.>oK^at. Ci'^drc,(p aa:'Pedro:
:

erPiupjCJ:: Isfoffiiafc Stt1[ rfatt$aP&lf0V i^-'-ry.U : o i : j


j^o^iHrjOeqit. fcfflgfigB Pedid' g'>;.jd rrL'l . r.:!'j
^ ^ ;C)at.iMein>/v
v :c'- / , ^~"
> i'<"{
,;

;1

vVocat. rhfiji Pedro, o minga Pedro am&


a|a!Pedio,,ay ntnga^Pedrfe
u.r
3

s ^ : p n . / j i r r / i r ; . i-s:' v.r.
1

tro c v / A j o h V'f

: . . r & . ! ?mo?.Mim^^

> '

* i . J^odos los nombres propios de gente^ o nima*


les, quando les ponen nombre ptdpip (ftode lugares)
' fe d e d n eonio B Ha^ift;- ap aun tos apelativos q^n.
derfe'bazen isombres propios;/Efta ktiz?o-tik&}fa
'\mG%M-&tfs -mto6iBR$j
corri feflaina, i en
<ngujar mi ptciraV qulfalofe declman^ydeftinguet cn
4o$ a n k u l s a i e ^ f b s ^ e ^ r d o s ; / Pondee -itti'f&x
iCfierpre.i](2pb,n repetirte! )b ^entdos^ los n^Bres^
f&fsi'prt^s, Hotk^apekuvds, y^sprohom^rfei^lioi
;

tienen mas dcffres tbs, Iluminativo, Genetivo, y


Dativo? y qu el bativb'rv' al Acufativo, y Ablativo.
2. Ay^arje ehjefilfeigua ^IgiKjs'. jiombres p r o .
pios, los quales fe les antepone alguna palabra de
dignidad, defpreeioj y.'entoces; la tal palabra conftL
tuye vn folo^rjombre con el propio," y:f ecive como tal
el articulo de los propios, v.g. fi Varayhros cabinhaq,
tfi Simb^ajhn ^ajaolao'i
,-r:'r^\\
3. Vfafe tambin elrtioilo; del nombre propio
en algunas partes, quando fe ignifica cofa propia, 6
^glarj v.g. gintum. na i lea, hambre tiene nueltro
gato: Matambcjna i Ba&in, ya elB gordo nueftr l e .
chon. tem quando llaman alguno, 6 por refpe&o, o
por amor,y regalo: v.g. fi Vgngan, mi Jegro; i Amay
; lii Padrt*fi Anc, mi hijo: que es lo mefmo que dezir,
an acun Vgangan_,,anacuiv Amay,.anacun Auiac. Mas fe
vfa de efte articulo en los nombres primitivos, en tres
ocafiones. ( Porqu' lo ordinario es no poner felo) la
^rimea, quando ion- preguntados, efi'ejvla piegur&a ay
, articulo, cofa que equivalga,: v.g.: |iuQl in'nacoha fan
jgOBxijig^Quienitmo::^ tixstaa?' fiaco^ yahsi tom: fi
jkapj-tuoLa^gunda, quandatfe ha:de:jitar. cnlotros
nombres, qu lleban ti mifmoiardctilo y * ^ manfa fino
M macadto^quieneskiii d e d M r s e o j ^;eoan, yo,; y
^fulano. E t e o e vfctriEbol n i i ^ ^ - t a t e r c e r a , en
$iramentos y.g;,63acoapa( por v:d mh i\ i<aap, por
viejajuya.Sibucpa^ quier:dezr,:fegu1 juz^o: fi biit
:

4iaftcay acuri cliampaain, ciertcr iqet he de zota:


Ti ac paj nann tiosy Vtiw'^'lick''l}oim?tti y efte
taodo' frzfaniente lo abran de vr en Zeb, y BoL
'lntT^tamb'ierfitl arcul -del nombre propio los
<pk)ikjmres '''dm^hftrrivBa,^ ^,'^'
v.g.Vfi' iifi
^ n ) in nacoha, efte( fedize f io torn; iyad, i
ito ie *an16i^54>erjeh3ift^, ya- i b podran fervir
los nombres apelativos^ por o "menos, en" caq recio,
<j-ni-tafos obliqbs^ ^noos corrientevar,' de los
pronombres yembnftrtivos cori 'el articulo d los
nombres propios para os apelativos, como, fe vr-e
cl numero J5.
'/
r 4 . Del Genitivo, ni; fe ufa. quando el nornbre,!qu
lo rigefeantspotie; v . g . *an Balay Uii Pedro, a tala d
Pedro; mas quando fepofpone, no, lino de, can; y.g
Cari P Jr balaya por, " a bSyW^ert^^'rt e f t e m o L
d o d e ^ i a b k r ^ e x a l l a v e c e s rttulo del nombre
apelSti-v'v^.g^carr'^ oridfe VpS^tban'Pjro.'fel
Byj i c'ala d Pedry por!,- a balay hrPedrO: y a veces
callan::
quando precede S otro rtkufo; trafsi rnetr eh Ibis
Oblicjuos ^v;g. jadt quita f r e a i r ^ f r k ' t n i ^ m p a h g , *
vamonos holgar a cafa de Badasi/fugas ' n balay. f
horon> an fa long (ormangar p^/'es^ue^'a'nlsd^ra'
cafa dla femerieraj mas n a rJlPbo; '
-"
f-'-j-,-'--- ConePattituloj cfj, carian," fed ciaia I q ^ k ,
frtnecj y^6nriene~n el4^^
ij
B
que
j

1 1

aqueje juntas elqualfernpre.fe antepone, al dicno voea.


Jqj ~ v.g.- Caip ; calagvJo que pertenece al alma. Y
~an^u efe articulo, ch, e va (pamente con los ora,
"tres propjqs, y.g. (pan Pedro polong quii, eftas ta
.palabras de Pedros mas conj los apelativo^, fe va de^
'can, q tanpj,.,y,g. can, caan tavo gavi, eflas ion fus
masj can>,9 caan Dios caqgaringurt incalooy, la mL
fericordia expropia ,de D.ios^.irviendo efte dativo en
lugar efe genitivo. Y efte,modo de hablar fe puede aplL
car los animales^ y.g. caan cavo caqgaringun in
^agp^ig; es propiedad del perfO el ladrar,, por fignificar,
tvo, riofolo al hombre, finoqualqmera viniente. ;Ei)
Zeb, en lugar de^ caan,. para los apdatrvos, v fan de,
cahg, v.g. Canhig yta, terreno^ caphig laio> lo.c^e
pertenece otro^
...,
. .".* -.q
' 6 / A ceEcadel vocativo, nota, que fa primera voz
^ue's el nombre folo, fe va d e or^dirjario llamando,
v!g. marica Pedro. Delafegunda, que es d nombre
con la, Q, antepuefta, fe va en cartas. De Ja tercera, y
quarta con a, ay, fe vfa para exclamar, rogar, y
quexarfe, y fi van de ellas para llamares quando fe pQ;,
he primero el vocativo, que el vei boj v.g. lun pac^
dica, Juan ven ac. El plural de los nombres propios,
le haze cerno fe pufo: el vfo es, vaiy dulia nga marga
Chrifto, cund vfa d, no ay dos Chrftos, fino vn fofo,
7. t A cerca de b locucin, y vfo de los nombres
propios, fe advierta, que feele anteponer a l n o m ^
s

i'&Q&ao ?icu1 c! los p e l a t o ^


x

br propio, con fa articulo propio eh el mfm calo ip.


4ju eft d noiibre de oficio, dignidad^ orn! jjtr
*ogpoftionm,' v . g - tvagunmo anMSeftr
fi^r^n;
Starna al Maeftro Sarigan. n bbrecartas, para quitar
Qtoda equivocacin^ Tocju f debe Var esip^nef efiim&re propio, que feigue f apelativo de djgtiidlJipOn^
ci fiernpre enrecO/ch T u ^ ^ " ' ^ ^ ^ ' ^ ,<jiiL
nquiera caio, quetft elikimbre apelatv^^Rt^c:
-v*g. Ydhoi rho -itiirtg iirat fa Ficl mavot l$irOria)j
2d e i a carta al Filcl mayor ^ r o n g r h r ^ ffiii&M&pSSk
q u a n d o qiero'queotro fel dj y;g. Yning urat icjfiol
4 fifcal mayor fi Srdnfan, faigfoon"06fi pQmin'goj a
^arta fe dada al fife Tmiyor $irn|afy d e . m i % e i i r i ^
fDomingo, {-fiho s que fe q u i e r e fobrfcrivjr: 'idofil
4iig furat can Sirongan, riga fifcaf trlypri );'Y d i o n;efc
ino fe vfa q u a n d o W i a b l a f p e i d^rnosf "1Bta?e' S
f-manga l^iaya^ca!=no, eftavrnas tfifis'' v^tls &ie
ibis Bifayas: ca@gar<infunffli<tmangi'fa^c^urrff' m a
propiedad tenrnoslos que fomos^ente; lain an Dios
fa manga ta vo quir> diferente eVteios de los hombres:
plong ini fa lit^rig* rrtarlcga fi 0vid, palabras
fon e&as del fanto Profeta David. Mas fi e antepone el
p r o n o m b r e en obliquOj fe p o n e e n el mefmo^ao lo <jup
lefigue, vs^<Dattat%- iaf'tiyHi!? &ga*ifiiia: c&g.
ingun i n i ' a i ^ t a r f g a j ^ i i & y i *f
'
%

cJ

A ce.r^( derla
^
'

r o t e ^ i i ^ l v/oh
.B&,
^

propio,
ad.

* !|;^
vezes, prenuncian" todo
~iejnp.mbre entere^ ^^ ^ l a n j t a g ^ b o l a g ^ v..g*
^ | . . ^ . & . ^ ^ ^ yo^iip bnompres .
' ^ ^ b r ^ ^ i c a ^ P i / e ^ J h a z ^ .fi es yoz radical^ ^jtndp
Ijstprjn^:lejji de, lar;aiz>. (i es confcnante, y:;g.y: Qpafc
:

j c ^ o r i p t p s ^ r i a s ^ ^ ^ : j a ^ n a ^ v*g., d e .
3

\F'g de P pfW,^ao^Day um? de Sarigohy, .


, hay: fi la ra iz,uer ej dexpes filabas, no olo le quitaran la
primera;leti^,,..n|^0da'laprimera', y gjdeiTi.
^ , Maua;^fa; raz;^fueresdifi|aba,,,y comenzare por
vocal,, nole quitarn fino los ader entes, y.gi de Ma&
A

....

, JDe ios. Nombres Apelativos.

\ Y ; .
I. A R T E .
' '.r,
Sing
ISJom. an,6,angtuo. El hombre.
"
' C n i t , f e , 6 fan tuo. Dei hombre*
;
;

, ,i
t

'

Va.

Pftic

Nom.
Genit..
JDat..

Ay\sm

ybt-'--iT^o^dtuojtuo.

ZIR

an, ang manga tuo.


^
: /
Sa, fang manga uo
dem*
^
/>vL." 'A
R

OJ:'
5ihg

: . ' II. ARTE, ;


: :.,'
Norn.. I,. jQiin aing;tuoj El hQmbrk
>
r Genit.. :.StntiJio^Deihottibrdei^cy i >
n
rDat..U Sinriuqc ^ y ^ / B P a c . > ^ JJj 'a
Plur.,
Nom. i n , 6 ing,mangatalioi. "q '-";-/
.
Genit.: S^mnga^ta^jcB^ a c . n -ci
v
:i Dar^<:i S b i m a i ^ t u ^
c;^-i
'O o' n : ''.-: O'-U:;.; r:: no :r:0 r. o ,.':!o ;Lc '::i
:

.r>.v

r rf

ciL^ma^mamES-yi^

....

:. c,i

. 8. - T o d o s lps.nomtoesiiape^qy^afedecllnn
-im fe ha vift. W^primeramcuio delrapelacrvo4fe faY
quando fe. habla"de cofa- determinada^ queyie fabelfr
^ que es, de cofa toda, acedas las^zeSyque^en rmari.
/ee la oracin, admite$>H puede adrftitir .ci:artictq,4,
fe, lo, Caftellano. v.gvComohacaatobig [nga mainjtj
:';tr.ae el agua caliente: Cohab mo an tobig inga -minitj
trae el agua;caliente: yad an tuo, Eaehm&Y Ib de Pila.
tos, adna an Padre; efta y el Padre, de que ffpone.
: 9 . El Dadvo, vg.: (queesdeiZbtP).;? firvpaa
cafo decofa, y no de perfona, que paikperpna irve, i\
fa, n v.g. mangyo ac ug canun la agrrfc. T
cito fe.encicnde quando el verl#>pide entranibbscafQSj
que
9

quequando no pideinavno decdij e.va (, on,


v.g. comoha ca xubg nga mainit. Vea en el n+ii
donde advierte^,que la,.ug, nunca tve.de-Genitivo ni
Ablativo, y afsi en eftos cafos feufaide, faa.Cpel Voca.
titivo, fe ufa del meno modo, que fe advirti del V o .
cativo del nombre ptopld^Iv.g.'iauo, tauo, y tuo,
hotj^fey; paira-exclamarla.:Dtos,l 6 yrDlos. A*ct.
ca del V.eatwp, e note, tambin^queib&iarraciones
ufan del, fa-Por: Vocativo, v.g. a Dato, Ja Had, o
Principal, 6 Rey.
,.-.-i ,:.
I
i. Del.u. Art. del nombre apelativofe ufa, quan.
do fefignifica.cDindeterminada, <k parce d e la cofa, y
no toda ella, o la oracin en nueftro romance Caftellano
no admite, ni puede adfiCir,Cartkulo, el, lo, la, v.g.
gsgugfoS eSitobig; fin labi; trae agua,. nIco"doj fiS de.
px,:, dramas] quh aquella: adona i Padre* adoaal LDGr$?
tpipifa t .Dios'? imo tauagon in mabolig dimo. Coban
^tnoriiiidagat. Ay Padre? (ki deztr mas efte, qtae aqueL)
.Ay Pi<^
Y afsi; quandoiquiro exortar alguno,
no peque con iftuger, o. Jrtgui&nr pneguatat i ha p e .
cado coa alguna, por no fer cola determinada, fe ufara
d e efte articulo; dica macafala fin baba ye; no peques
.con pungen, nacafala ca.b fin babaye? Has pecado mn
alguna iflugec JGrefponde nacadla ac ;fin,babf e, (>fi ha
pecado) 3qwe>esib...quefe-a&: potocas: y
ftfetbla"de
^lguna;detecminada,ide lajqual.ya confte ala perfor cdn
s

sup

re..

resa, y.fsufany a v n para lo indeterminado deiaitn.


oiio, fan.
;
^
,.. i . Aqu advierte, que en eftas locuciones quando
Ja oracin fiiere activa: fi el nombre fe puliere al princu
pio della, e pond r fin ai tkulo, v. . bata fa balay in
madto, muchacho de caa ha de tr: iendang la in auar^
el cuchillo fofo fat; idem, qwe. quarido el artkufo fe
pofpone al nombre, fe puede viar indilerentememe d<?,
ah, o-de, ihy (raahcjuc h s mas vezes van'dei i n ) -afei
para lo deterirmwaioi corno para lo indeterminado, afa
para la parte? como; p2ra el todo v.g. ano an acuri co*.
baon^Qgclie de tomara Dagat an, , in imo cohaorf;,
agua de la mar trae: panday an^ o innagbuhat Gnij. va
Carpintero ha hechoeitov Dios ino, an magbantay dil
ino: carni an maraiit amoy pupugfan; nofotros ls*pbr$
.fmoslos.acoiados: v e a f e l n . 7 4 .
, 11. E Dativo, ug, es de Zeb, y entra' en Rigar de ,
.fin, v.g. Eomoh ca ug obij que es diferente codruci
.ion.dela que fedixo en el n. pj qae aquella es de cola
determinada. A vezes por concifion fe ufa de yna fola,
<gj por ngf y de vna fola, n, por, fea, y d e vna fola e, por
ae: v . g - nangayo acog, acn,, o ac oc cannj pido dfe
eomerf pero- en tal cafo, ha- de acabar la diccin antecei
(denteai a rtieuloyenvOai'
'
5

1 13. A los ndifebres numerales cardenales, mfeleS


pone articulo alguno en redo quando en la oraionfeani.
iicpcncalivert^^afstno^dize'i BuAcatarcj fiti>
j'
' '
~~ '
ufa

ykca tuo'&tflrSiaioies qando fignifica particin; vg


duhacatuo in tauagon m o anua, b u l m j anua, d i r ^
dJs ilipmbijes - t a d e llamar -ehrao, tributante, el otro^
f}t>fi^i elnomfere jiirrjecl: fe:porpone ^1 erbo, entonces*
imnquejfea er-ri^.picle'iariculQ, v.g* tauagon ioin
|4ol|ai.i>Vi^ibi.En-.c)bli^fiempre piden
fpifpfamente afticylb^v.gvpbuhatin iin dunaca tuog
'gfta es--pbr^eds^hombBs- ;
>-
il#4'.n; lQS ?nornbrjeAdeiliigares admiten; ^articulo de
los? apelativos;; y 6 & jpone
r e d o feaifari del articulo
,i> jV,g. dac rifa bongto inCalbiga: grande Pueblo es
Calbiga,.giriobat MndaaoifelOgBioc: masi e a o b l i .
jqu^i .del articulo & ygij!macdfaco faCalgt. Si al
jiomr^e;4elugar;feiMSppEi a^anjnombre febftantiv'\
^paj el qiit fe.3y.3: de piitat^inp fligan los; dos con la li
gatura, nfa,inoque.^nombr-ofcfagabfeponenoblL
0*9fttl&&>i$9iv*&rabpnpofa/Calbiga
a.bo.
^m^jQ2\MmQx'^eToii ^gaian l o s d o s con, n|a, i el
j)Qrj^e;pt^^^njf|*lQr3lapcltixo, v . g , fa<LaL
^bigaj.nla Ipngod: aJSatoio:,.f|abBqdid.
^
(

15. En lasjfo^ptraciqnesj :eri rjugar del articulo,


van de, nj?a, en redo,y <s,.-na^i> fin, en obliqu,/v:g.
dao naprari i}|a odipiigfcpirec que Jleben faetas: baga
natuno nga as, parece huoio. que feidshaze. Da
qnatnacyafi:iianii&iffcfijhagii -ifieut&dere folt in ntorte
prtnogent'r. c]ao1 quinrmeyan n a g f o h a g ; Quando en-la
Ipeiicioncomuriy/aja de^iiJgpp^^ quando- fejbabla
-:
in*

ibdefenicamente, v.g. ito i nahoog nga irag, ay ha


cado vn ratort, el nga, no es articulo fupltivo de, fi
no relativo, que es lo mifmo que dezir, it i irag, nga
naholog, ay y vn ratn que cay.
'
. 16. Fuera del Plural dicho fe puede hazer con nom^
bres que lo ignifiquen, vg. duha ca bata, cabi, quita;
cabatan, cadatdan lonln. Y con el modo de hablar, fe
uple tambin el nombre folo, vg. ano, varay tuo dinhi?
Pues, aqui no ay gente? Piraca tuo? quantas perfonas?

i;:

CAPIT. n i .

:v

D e los Nombres priraitVas*


;

i . - - -j_

:aco. .

.;l

S.ing.

om.

;,.

Genir. acun. , c. Z. nc. Z. nach


Z. de mi.
. '"v
r::.:;o d
Dar. Dcun. 1. acun. fa cu. Z. cafnct^.
Z . can acun. Z. para mi*
^

EXCLVSIVO.

K o m . Cam Nofotros.
'

[
Genit. mun. mu. Z . narnu. nmun, de
nofotros,
. \ .' '"
Dat. famun. Dmun. a n i u r Z , Gaivmt.
Z. Carimuii,para n@Fotos.
- - -^
-^
V

NdiHv

^iii^jiobjros.todkww.

.r-<Qejft.i,-_mn.dta, tii.Z. na tu, ZMitoa, da-

:;
;d

Dar*; ' :daun, a atuna tu. Z. Ganara. 1,


, Gan^uiij para nofotros todos.

Lo particular de los Genitivos veaf en el n. t


El Genitivo de Zebujes:, a|u.: dectf rcu, es porque, feavia de decii^Ni'^cunj finoque:pieide-jai i, por finco*
parfe^y lomefmo fe dice de, namu, rtu.
17. El primer Plural, fe puedeJbmai: exclifivo^cig.
gue.-pcpfe i^^l^no ^uando;fe e^ckiye,n' del fenticto d e
la oracin aquellos con quienes fe habia> oippxque no es
^dell^^q/porjffTencJarfe de ellos-;, y ello, en todos los
calos, hablando yq Q*efiriendo lo que Oros, ( y l a
mifmo fe. note del fegund Plural enu fignificsaion )
v.g. Cami.an manga^Gatclila, -hablando con los Indios:
nagampo cami fa imo; cami ngatanan nagampo dimo,
iodos te rogamos: cami an manga biaunyagan, noiptiQS
^s ._Qir^anos babla_iido coa infieles. Elfegundo inclu,
ivo; porque incluye en el fentido de la oracin aquellos
^onquienes^fe habla; aunque-no. hable: con eMos, como
los comprchenda^g, quita an manga tauqayao finfa,
lodo&tenemos pecado: magampo. quita Dios, rogue.
i
3
'
mes5

Jf

tnos | Dos plonginya,


atn balay 'mczm>f$
que nueftra cafa ha padecido,^quinauatan quita, Amai^
Padre,; robado nbs^flj
' ^
.' 18. De, Tquita, e ifijl ren CmguUipfinotf J3F&'
liender i aquel con quien -efe -habla, ya por gravejd
{principalmente^ente^ieja) v.^.Tigurangcmanqita^
ya by yiejorjalaqui man quita^ tambin y o foy/hombre;
Nahabaro' b quta* Sd yo? JLo mefmo. pafcquando fe
Jaabla con enfado, refpndiendo como quando vno ft
tiazrendo vna.cofa,y.le Itarnan aprie-iTa, y diej Onos b
guita? Soy y turbin: de viento? Vio mefmo;digoden
genitivo,ta,eomoquand fe-manda^para denotrirnu
prio,' authoridad, orgullo. &c. Sinogo ta icao, igan d i
sea mapgot? Mandte; ;y no me;obedeces? ;fBiraDno^
cao,.fuelen decir qaaudo; hkren. v.no,taunque;ea an.
tfnal. Hampacunta cao, yo te azotar.' Aqu3rradyerte^que de, ta, no fe ufa en fuigular, fino hablando con .
.cunda perfora,
---^
*mo/
ip. D e los 'Flfls, erriV y ^Uita 7?fe ufa tambin
patf exortarfe liazer algo, aunque fea vnifolo el que
exorte, v.g. Quita na tamo, a vmds. Qanio bfiftS,
o-tVfes, yttr tercero les maiida alt*Oj fea>H, camo, y
dtFij enfingufer^ v.g. Camo, ugatp-fi Gubatn in mag
feantay fa balay, tri,>y^Gufbatoi| gardiris^la cafa: y
aunque no aya quien mande quando fon preguntados
dicen, cami, nganf^oatiniTiSriglioi^ y, y fulano ir,
1 ios [por lega, cami g ufo &ia< m natiolong^lyo^yiiaii
Q

!@IHiJarnos, donde fempre pone; la ligatura, ufan, y


jfr&sbien dexarta^eafe^l n. ; u ; :
Efa oracin: ella caa es mia, y de Pedro,;fedice,
ia^R'ining?bjiayjmamuh nihgfolay, ngani Pedro.
K ^ n d o ^ p r e g u n t a , ' canino ir? Cuyo es eto?,Sie po
>ei rjpmbrcjH-opipierikre^cfe^fe pone jenloornihat
^OcconruV artieuoi v'g.^Vnun, jagan:fi ;Facilco mioy y
deEisrfe
pone .'en:aaifetYa
''k&$ articulo detos;apelativos^:hc modo> .amtin, nga
Jan- ach igbqn;' Mo,~ y :de mi: hermano.. Y la. nTfmi
'coriftruccionrfe guafd quando es preguntado, y fe pone
nombrearjelativpi y.g Manga fino in madto? Quienes
iran? Y reponde, cami^uganL manga bata, yo, y los
;muchachos que es conforme lo que fe dir tu 7 7 . Vide
.otras, cofas acerca;def:e.proQmbie y del qiie fe figue
-en el numero 2$.
:' 07
::^:.'yr'.
I ;.
;

?,

'mz,
Nom. Icao, ca, tu.
- . f j G e i t . n f i m o , m o . . m r r i o , " d e ' t i . .
:
\, : D a t . :a imo. Dinio, can imo, Z, para ti.
^ur.
Nom. , cam, yoftros.
v r,:;r'\. Cnit, iyo, inyo, niyojninyo, de vGotrs.
: r
Dat.
fa iyo, fa inyo, diyo, dinyo, can iyo,
Z) cari inyo, para vobtros,
r

-y

20.

JKOTACIONES.

r,

v "

Del Nominativo, ica,;fepuede:ur depor si

ilas preguntando, V.g. Sino in macadto? Quien ir?


refponde, icao, tu, y fi e junta con verbos a&ivos,
adverbios, fienipre fe antepone, v.g. Ico na i magbu
hat,has lo. tu: icaona, ea has, di; icao d, jzgalo tu,
como tu lo quifieres: y de erto fe ufa quando ha precedi.
dOj otra razn. De la, ca, nunca fe ufa folas, fiempre!
b a d e Jr^acQmpaSsday y pofpuefta, v,g. Nahabaro ca ba?
&be.Sv;jo.tu?JPatoca-ba? Eres Principal;, y il ay particu^
^negativa} fe antepone al verbo, v.g. p i ca rnaoli, n$
te ,yay,-as. E n las: oraciones pafsiva-s, fi fe antepone:aj
verbo la perina ; agente, fe interpone entre los dos, .e]
pronombre, ca y.g,acun ca hampacun; mas fi la per fona
agente fepdfponealverbo^ fepofpc ndr v.g. jianipa.
Whw$939* 3pra Jeras azotado.,
..-.
El Dativo, fa imo, fa acun, aliquando iuena ma^
r

J:

$ng.
Nom. fiya,el.
r*,
Gewit.-iya\ njya,del.
'-::) P a t , 4iya,'diya, can iya, Z, para el. .
r

Genit. ija nib, de ellos. =..

... ,

Dat.

..,...

fa -ila, j-dila,; can ila, TL para'ellos, ,


y

$b?; ir. ftlprtj,.. j r Pedro.-, P^dro^ y k>.& iuyos: fila, ug


? : . da Pedro. U.
~
Genit. -pira Pedro: nila ug fa Pedro, .B.
;

;7T

o-
(

:..;-..T-

P a ^ , cara, t canda -Pedro: -can-. ,ila,, ug a


..Pedro, B,

v : ^

,C-,

r ; .
:

' 21. E b fegundo'Plural," figriiftea a fulano colos


d fu familia, compaeros, anteponindole l nombre
ptopio, c o n o fe lia vit<j, 6 otro ^en-ti lugar, v . g . 5
pagluhup fa Dios & calibutan, firaNoe, L fi Noe, ca
magcaanat in nacabuhi. -No,-y 1s fuyosxcaparon del
diluvio. Sira catiayon, ( filang tiayon B.) marido, y mui
ger. Y el mefmo fentido vienen a hazer todos etos$ ca
rfl, ng fi fuan; yo, y lun. ( B. Canai, ug fa h.-l, ca
rnigaIuan;)Gmingamanfa anac(l.Canii nga magl
eaanac B,.) - yo, y mis parientes: cami catiayon, ( Go
naingtiayon, ) yo, y mi muger. Quandb digo, macadtQ
ac fa cara, canda Pedroi guigre^dezir, voy a caa
de Pedro, y quando buelvo i dice, ticang ac fe cara
Pedro,'" '
-,

!

v : ; L :

22. De eftos tres pronrri^iis, los primeros Tral


tivos, que comienzan por vocal-, fe anteponen-afsi
nombres como ajos verbos, v.g. A n acn, , an acung
balay, ni cafa: imo co 'hatagn^ fin -manfad pa; dame
algo, mas los de mas, que cdfnitnzah por confnnte ,
fiempre .fe poponen, v.g. fmpacu-co eaoj an libra
moj Dios cq, Dios namii, -vicie n. i qii
'
" j * Aqullos'. Genitivos de fmgular, plural, rcn>
1. nacun: namu, 1. namun: natu, l.natun, nimo, niyo/1,
ninyOj'niy,- nira. Bcc. Con la partcula, nga,flrven para
Tignificar, digo yo, dice \, v;g: dice vno, digo, no
he dicho tal cofa, quando reponde-, o e s preguntado
'" "
^diri,
:

II

dir, dir, nga naainipreup^ii^ vro por fu nombre


no lo= fabe,;efta otro que eo dice,; nga Tiatun lun;
di que es lun: que te d i x o , que no tenia, le r e f p c n d e :
igira .nga n i p , y efto fegun las. Ggnifi aciones de eftos
Genitivos.*'.
24. os ^Genitivos de enojares pronombres prL
mitivos, firven de pronombres pcflcivos, qaus, uus
utts> & c y^g. Acun. balay, mi caa:, calo nr.o, tu fon),
brero: iyacanun$u comida, atn inin ca lubiar, efte es
nueftro palmar, aplicando tambin la diferencia queijp
noto-entre, cami, y quita del n. 17.
25. Tambin los primeros Genitivos-plurales, que
Gomienzan;por voealy v. g., fa amun, fa atn,, fa iyo, fa
ila. Con ef articulo d l o s nombres, apelativos, fignifi.
can tierra, cafa, patria; yfirven ya .fingular, y a
plural, v.g. Cun magbalic ac fa amu, quardo buelva
mi cafa, mi Patria; fa iyo meilubi? En tu tierra
styi e e c o ? N
26. P e los memos genitivos plurales fe forman
aquellos pcleivos, que coieporden los latiros, Nojl
tras:, Vejfrasyjkc. Aadiendo'es, amun, alinj/v g. A mu.
jpanun 1. Amuanun, atunanun, 1. Atuanun: injcliarur:
ilaaiiun- fslojjras}, Vffin*, (x Mis* Y i bien eftcs. jrdlefiu
.Vos e -forman de los genitivos; plurales firven tambin
alfingular^ como not tembien jen el numero. pa&do,.
,y.g. Aniunajiunjningtauo^
<

< pt
Sing.

*
Plnr.

' CA P IT. IV.


fos fimtes i n t e r r o g a t i v o s ^
Nominata '^ino?;Sina?'.Z. B. quinfa? Z . B.
quien?
GenitivOi Nino? Ninfa> Z. B. niinfa? Z; B.
de quien?
Dat. Canino? Cana? Z. Caninfa? B. pa^a
quien?
"
Nom, B . fainfa?

Genit. B. nainfa? i
V
Dat. ' B. cainfa?
Nom. jan, fin, o quienes? O qales?
Genit. nanino, de quienes ?
Dat.
dem.
;

.
'PJur.

; \!

] J

\ -

ANOTACION
E S.

27. Efte interrogatorio, es para las peronsyy para


nombres propios, ais i de hombres corno danimales.
Y afsi preguntando, quien eres t? Como te llamas ?Ie
dize, fino ca Sino i ngaran mo? Y Te ha-lef'ipbiKler
'con el articulo del nombr propio, fi'^,yu'foy , fiPe,
droaco, y foy Pero* Pedro
UdSr6'^'liiiO' niig
ayam? Como le llama ft perr^ Sic^t, es capitari,
llamai capitan:y' ri l pTra'fedice bien, manga fino
yadton tauo? Qieries reBliopbres? B.SnTaqu
ning manga tauo.
5

I f

J'V 2,; Eftepronorrbf ario,'juto''"con ROrabf^rOu


po,: pregunta por la calidad de la peronay v.g. fino fi
' Ieto Chrifto? Quien es lefu Chriro. Sino i Sirongn
r & c Y no fe dice, fino i Dios; porno fer nombr propio,
fin,ano i Dios? Quienes', qe quiere dezirDs? Para
.el interrogatorio,'^ty con que fe pregnt,'d qtie>
tierra es; fe aade, anun, al nominativo de efte pronorh^
'bre, ( y lo mefmo fe haze a] pronombre^ ano, que fe L
. gue) v.g. finohhanun? Quinahanun? Anoann itont.,
uo? De donde es? D e que tierra: anoann ca? O tauia
,difa? B* Z. de donde ereS?Anonun quining polri|?
D donde s efta' palabra"? t o s 'playeTs, h lugar<e}
i, anoanun dizen, arinanun, Y fe reponde: dgmiimh, aj
lognun, de Dagaricke. Y^en plural, rria| finohatin
. yadton nanblab?cDe doiide ^bh aqueltes cju pafn* Y
losafstforrrads de,i fino, y d e , ' p f c t i i W W ' i m L
aferentemente "cofas, y;perbnas^rn no) i

' Alguna* vez^u^^^^


nombres de'cofas, y^Jan] io1 n cun^kcba 0 ?
irEfto- es: lo que te^mantle i tmiti
ff:fyon$e? ThVtfth?
bEIbes?Efte nombre, igarn, Cfeaplica i
^eMttpfe
paita "eter.pTft&Oinbrev^^
? ano, v;g. nanotnga'fan:rii?;G0mO fe lanra fe?
r : i jgv Para ptgnntaY'paf a^quiiveS l <3\xfo-ks
i efto?! Nos frvi?ostMdati^O- caliio;'{que en otros
LPueblos es canini)caMrjOininbllyfGuya , o^de quien
es efta caa?; Ylk^CpC^lv^i^^MaVof
tan* ft.
"
D
dro,
f

j&fyM^fi?!bPiL Q& A^4


MiJe.ien^4f& ot di,,
ffif <^Wli4Jl\ ^Mfyjfc%W fes Pmblosyif
fiSgnBWft B?5lfcl^0Oj;^ncaBjg) De quines es
^artjji
^ Jf d S ^ ^ O 4 i 3 T O l ^ d e e f t 0 s c 3 c i i
t f ? f f ^ ^ i ^ S # ^ f e ^ P ^ r i i i o y ' i i j otiios.P
e

jfca^ingjma^

r. ;

J) $b;n
$^W^tyk&db'J&ho fe; pe^de/iifarj
j ^ f e f t v.g*,^^
ufai/deJ g e .
9 t t t a & n i ^ j a i . ^ e ^ ^ o n e ^ ^ i ^ r e ; fpara..iquiiii cbl
ciiojr^brex^^ p e r f e a ^
k&
* opydiz$n^Qrp$
\^<s$<fd\&i
ngayniaoj? QuL
n JojdjeeicY fi l quiero ett< la perfongyrfe; nteponesal
i. I M ^ P O p i P i * 1 * f e poiiegn .genitv^ry jd%o jaga;O.
:

^hajer^fndioyjne dice j n o na, Difeo^LQecesi tasque


dizes? Y fi Ion muchos., y, yo pregunto por no ha verles
^n^endido^ireV ^
.Y quaiido fon nom.
c bres apelativos,, afsiparai preguntar cmo para repon.
.jdej.urare' de, nganan, hoc modo, i Ano nganan manga
ffauo? Que dice efifa gente? Y preguntado, refpondi,
nganan Padre, nganan manga, taiio, nganan imo igoop,
el Padre lo ha dicho, .lamente, tu hermano. Eftosdos
modos firyen. tambin para citar authoridades, vg. nga
c

, i San Pablo, .dixo^/egundixorSah; Pabl nganan


.Profeta, nganan Santos,;;r>g4nan|DiOS;>como.dixojel
tambieafirvislapktku.

bfoj.-ttn'^an Vfk*oi di& 8Ci' o?oru.^..q A ^ ?)


Otra conftruccion ay en el genitivo, nio, quhda
ha precedido oracinque~lopidej y Tr^pararpregun.
tar, v.g. binon i coan, tirtagc; fulano rtiatrn,''
mira que te llaman/ ^ d i ^ ' i ^ n o / ^ niria B^^QuIen e
roat, quien me llama^y ello por fer^oraciones pfsivas,
que piden el tal genitivo, yule nombr hiperbna, pdr>
efta razn fe pondr en genitiva, v.g.' til Pedio hrliriji
fa Padre, fue muerto de P e d r e a . - '
;
P a r a dfcziVIft i h t f ^ a c 1 o ^ ^ i i ^ ^ f e R ?
dice, cunin^ ?!. ^nif^ci.i* ^mfa^v.^PcWnii^
i

<

>>

::D:

mas ordiarlio
gata^

<mi%$P?fk$ t n ^ t ^ f
'^e eaj}VfeB
<

dintmero qi^#i1gue;. '''

cofa?
Genit.
Vi'.*:

' -[0

Sa ano> 5a on?
i

Xl

*>iLlii

'nA

- - '

B. fa onj?
-ii'-.^-w >

33. Efte interrogativo, es^para cofas, preguntad


por ellas, v*g. a n o ^ q n t ^ ^ e s ^ f o ? Ano,^ 1. ano
tt ln^&^
:

" ~~

Da

ti*

do? An pagduaoco 4$9^j^:^6w^.'B^3?^i)a0 Jb


aqion jijajgjiierajc^fa fe^i [ele^ rcon ano* e cpn onj&, B.
;

^ ^ o l ' ^ ^ f e f t l i ^ f H ^ p Me,ii0f^|Q?.^ya^aBORr:
^ ^ 4 P l ? h f e ! l ? . ^ p^l{iafofel fdaejun?-^ e o m o i v a *
le?acornme has d e . p ^ a ^ ^ t p j i i e i m O i i s , manjnhanp<s>
t ^ ^ i ^ ^ n p ^ . ^ g ^ B k ^ ^ i f r ^ ^ b ^ rn&cjin coan?
4 9 4 $ 9 le ^eyafte- de ; j ^ Q ^ f ^ern j&nga no diypr3n<fQ*
{ipl^ajquant^
roacaiangano?.Hafta q H a f i ^ g u e t a p o tiempo? 'Mama*caangano an iyo pacaala, dola? &c. Halla , quando
a veis de pecar & c Que es bueno ,para exclamar .predi,
cando, y fuclen refponder, macingn na? o ha mu.
cho,(nacainganppa: nga- naoIicaQue tanto ha,que,
bolvfte? ,
"
.
l

lc

an

? }

Sing.

Nrii, V o a ^ n W cjuaL-B. cala?.


Genit. fa, 6 fan hain? B. ni fa?
Dat. dem. B . ni fa? -

, ' . ' 2 , - ,
a n o t a c i o n e s . ;
;

,
D e efte interrogativo fe ufa, a&i para^nombre*
;

das>

das, como inanimadas: v.g. arghain fihing toloca aJ


baye in pangafaun mo? Con que muger de efhs tres te
has de cafara Anhain nga Peron TaSantifsma T r i n i ,
dad in nacatauoi.Qul de las fres Perfbnas dla SantifsL,
ma Trinidad encarno? An hain finrig tolo ca Pedro in
nagtampaling dimo? qual de ellos tres Pedros te dio la
hlfetadai;fi $BolWze<d&c&&\ fp\(k paramombres ape"
lativos para propios fiempre ufan de quinfa: cfir ni ining
tolo ca babandi juig>im? .cjua de elfos tres platos es el
tuyo? cadi i acun$ efte es.l mi. ""'
* *
4

Sing.

Nom. ini, 1. quii, fi ini, B. Hic. cercano.'


Genit. fini, ni ini, B.
.

ov-ol ^ a t ! (fri^-cn
;
^
Plur.
Nom. abipang'ini, jia mi,'fc- '
Genjtiipj&^aiariga ini, na ini, B,
'
Pat.
fa .manga ini, ea ini, B. '
Sing.
N o m . yadi, cadi, fiacfy B. H / q algo lejos*
Genit. fadi, ni adi, B,
Dat.
fa di, can ad
Plur,
B. Norii JS adU-. H . >: -y h jijo--Genit. na adi. : t?
.
-: i;if '
Dat. caadi.
~ . v i .
:

Sin.

'

Nom. yan, cana, fia na, B, I/k> cercano,


' Genit. :fan>.nia ra, B. de e/fe.

J v t J : - ^E&fciq fanecaana,

B . ^ '

'- >:

- -

, v . G e n i t * na ana> -..

,.

j : - ; r Dat._ ,ea ana,

"

'

' -, <J>-.

: .:

cl ah vR&trf&k

^oii t:>: .;

^w; / .

I <
Plur.

Dat. fit, candr%


Nom. fa itd.

f:

D a t . c a i t . ,C :atin .jnH .-inr.D


Nom; yacko, ^ c $ q j ffta4cp^ Kvffle, Iexos>
aufente^> ^}f^pa%fla^ids
" .~::M
Genit.^f^p^ia'd^Qipxdeaquet^
D a t . .$d.$ajh dto,- B. :fi'
t

Sing.

Genit.
Dar.
Sing. - - N o m .
Genit.
Dat.

naadt^i , ; o i c -\> ?\ .jsO


ca adt .^s f.3 \b l
.b'I
amo, ma, fiyaih^ iM&~ .u
amo, i madibn .v; .ihiaO
. fa amo.
r

ft

lui^
^

3r. Todoseftos pronombres fin ar&cufosf Jndiie,


rentemente fir|$fca4j& .ge^nasfCQmorB cof&| pero (i.
fe les Hegare Q\ artieulo deJos> nam^res! propios, fer vL
t

tan Iblo a perbrias, y fi e llegare l articulo d l o s om,


bres apelativos, feViran folo colas. jEn Bohol admiten
erarticulode los; nombres propios cmo e v, a donde
ellao fealados ?6iL.h letra B, y con todo elb firvri
tambin colas. En Ibbao, y Palapag, dfem en Tugar
d e l pronombre, y a r i ^
y latiente das-cafosv

;
'
:

v Eftos;tales pronombres {e:fedn nazer'^Itar^


les ^Sdidoc&d^ 4a. partcula,'manga,"dfpues delrtica*
loapelapitfQ^.'^. an manga iri^'n'^aB^' cadr^,a M.
tugaiink E n T f o ^ t i e r i e n M p t o
:

eDlaletta?ae^

no fon todos corrientes en L'ytfy fst para ttiar'dMt^


es neceflario advertur aJuf,paraque le entiendan.
57- Elpronombrev^/eV^ue es amo,Te ufa afsj
amo man c a & 9 ^ i $ y e i ^
Bit ipje,
b Hoc ipfumi an acut paghadcan, amoyadto ileus,
^ew/fiMlkiis'i^
espinas
:fignificatte,.yleganrevy :<^ ta'partici^ l^ 'fe ffi.
tetiplir: fiaco'ngagay^ E go t0~Jumi ah Hadi ng.
gayud^elracTno Ry^

'
;

;
Los^ponmbres^qe figfica^ H/ f^y'lle,
;fir ven tambin ^ a d v e r b i o s laA&HfcyjjhlWc,
ini
na, yadi na ac, aqui ftoy: yadi ana aeo, B. yto i tau,
:a eta vn hombre. Quand vno le defpide d o t r o con
.cjuien ha eftado, dize, adi na ac ( di ana a e o B / j voy
re, como^fi dijera, ya lia acabado deeftaraqu. '
:

3P. Vna' manera ai de pronombres'en eira le.iguiij


que llaman,'fangud, que es quando; dos gozan, de va
.cofa, llamarfe con el nombre de 1 taf cofa,, anccponieii.
, dole,ca,altal nombre, y ^ r n a i ^ / V n o gvn buyo, defdo
^ otro, ya^rjlamaran,,camam^n; Hebarjcvna carga m
.muda, llamafc, cafalyp, nag^ngud fita / c a n cafalyo an
' d a d o en llamarfe, cafalyo: cafaging,. quando dos comen
^dpynpjaianp:
vnanillo:
otras vezes no le ponen, ca, yafsi los que ufh.de voa
^ anceba,vefl#p,. de eforim^.^ps yu lirnenf^ quando ;fe
.^ enjabonan J $ r n a n \ & a s : fqm^ $kQ&
tal nom.
b r e e llaman cauayngaran. eft9s^es;e k s pohe'efajr.
, ticulo debnombre propio.
x ^ i v r i w slc r x ou
;

! 2

; .;. \ ; p e J o s n f ^ r e s ^ ^ t a

,no:^

'! ?! 0:h7c:.';

b.-:!-:'.q ,40. p e j a d o a ^ a j - t ^ ^

w.".vy. Vi o

Jioiytauo, gaj^i&c.-; Bar^cuya ifignificacjjifaber^rfe


ha de, acud.H' aLBbeabulario,byiiendo atraan'de: los
nombres fubftanti vos * der ibados., de;pomhisws (!que
M $ f M F f e $ ^ ^ > tmMjm.
161.3 digo
jque^au^^fto^esdife
falgar;. porque
y a p a j e e n ^er^ales^y; ;adjer^vj#s> ]E|qs pues nombres
,fe %|^^ii5egnj^r^p^a.|a 5^(cai, pj^ageaj lasrqales
gartkulas J i a z e ^ ^ ^
^ figjaifj.
i

"que lajiqj^jeirenc

<

,
_
vg.

.
.
_
^
. . i6
de, tas,cueip^calauas^ ctrf^xn, de BisP
ai5cadtos, an pageadis; la Divinidad: de tauo, hombre^
catauo, pageatauo, ( catauo, lignifica tambin el talle"
del 1, la catadura: Humanitar quaquis homo'/He*
poti, capoti, , pageapoti, blancura: lo memo fiitede, (
fe aaden las dichas partculas ios nombres adjetivos^
v.g. mapoti, camapoti, pageamapot el fp
blanco: batodianun, ricoy alendado, caj opageabahan*
cMoun;elmefeioferrico:ancrnapgampoonj ladevo^
don, an p3gcabirilto^!PrW/o/i <i. pagcaraayo; labon^
dad con que y no es bueno, vide nm. 164. Eftaca, 'fe*
fcefesahibien^^df'%
nters^ la qtiaf^S?
Uaze figbificartambinpor mdo d abftraejV.g. )rTe?
faxadp fiya^aghtim, eundi fk cacti
fiyabut^S )^.^
no poder* iiiO'drhoqrr * d

' -?
y

:1

: M

./.fi^DaqP^leiPa^tiltosWds:desear: rrn^
{&^,*
fifliary
^yaimimt^'de
donde le vinesfecfenai^nol Imvindoapriid tem?
eJtas^Aosi^b1tT35
c i b a t o , <&*^?'$^(%
cai ^ .pagi
^^^^^ sari ^cand^ * que e*
$~|1 ^^grande] s
Si^p^ca
1

vr: camapurut finin canun; que comida tan bri%^c7


ialino b^faj&ptfa;
v gr't^yag4nin|aby,^c|ue
:

Ji.-9

v " ~

ma

qaj^p^iit^t^fl bueno es. como; tu tau^/|arbe,eomo:ttfc


i;

la^^^i^menie we4^S:abt^

j^f-j ^ . e ^ s ^ f t ^

<%!F#

fecali

-.yegesi

E^^^^lX>te^os

forman

quinabuniViqumatamis, y no^bue^jTibaKris^V oc; : a


^res queTignifcc^nrr^^
V/g. dej bijaj. el cautiyo, cabihagap,
](

cras^

los^caunvasirra^

rcinatayarj; los^
;

taiphan,^ltjt^
oqn., Dcnje nota, que quandp^coneftaiai^; no ;puedo
lignificar pluralidad -porfigBirij^f^^o^ahli brmav' i b
aade otra an, y . g . Cabinunyagan, la GMiftja.ndad.'OB
r m a .del Chriftiano, cabinur^aoanan;nuidie^umbre:
de Chriftianos.
- . :-rsr~- r':;i) :
--r^.
, 4 4 . . T a p i e n ? ^ ? c a y al p*incipio,y an>
?

quaiu

, quanHano es fn^W'fignif
^fifinj mmatcVcttligiarjafij intento,fifqide loqefe
^ptteade/^fayra^^dlaraeion: cifiringanun, cotum.
,)re::'ta^iii^]pre venirj catragmn, peligro: Coco, tener
ecefeidad: ;c3lbrocanj la^necesidd, loroc, fifi!, cumbre
cde rrtonte,^f3^n derij eaforcaij elmefmo remate,
df fin: cafarabtkn^^.fedoriciD6, modo ddezir^ ~cfe,
, fabat, refponder: cadidiriaj renuencia: callian, repug..
nanci. Y efto feles fuele intercalar a, ri, en la, ca,
. v.g. de caravoran,lae^icaciny quinafayoran: de hal ngul, cahanglan, quinahahglan, necefsidd de caran,
qinaaraman, qinaadman, fabidria. Y las vzes les
aaden otta^n, v.g. decafongan,^
: negocio. Aqui fe redzen los nombres quefigri'ificanlu.,
.. gar, v.g. de, digo, barl;4aT^at^bBdro calagi.
^an^doncle: fe byen,clif%br^^
ca.
!

t/

M u r a n ; atajo: crnaryrefit'Ho p t ; Veafelnu.,


,. mero 171, y Ip8,
"
"
45 Gon,pagc, al principio; y a V ai fin, Te hazf n
3 nombres^que fignifican el %&ffrkfo'-o termino que Ve
.Tuka dla accin, o concrlb ce divef'coas,- v.g.
. .Pgcafugatan^l encuentro^e^"s::" ^<^Mh^n/'yiitn^
en que fe vnen: pagrambitaf mnibh; en qu too
[i^nicari; p a g c a l ^
y enruedo
r

j& -prctct^s^'V'gtttb^itiii-'-'gffic^jfar)^ gnambtan,


(ginclalilan,: gincafobyan,- d i o s
t^^'^iWm^

^tjmzkMt^mtoi^

J- -- '
;

pe^fqnaldg^^^^
* (^^^^^^4^^^^^
ufa.dek qHa.ncksrfeipr^
...oiiir^ 'fioiifigajaepeckt?tk|a?c0j6rriarieiapv.g.
ano,i^a]eapya? ain^Que arboles? Qiegcnepo
" J e p^ant^no? ^ano, r^arca0^?Q|ie !iodo .6 manera' (fe
;

rr

" I j a ^ n g i magbuhatjarais <ag&:/&m? hfi&ms.


jg^iepeS; .jbnios^go^ .vgQ?ufai^Qrip^;g,aEe& <&>lajvo.
c

-MB
foi^^S^I^^;!?!Sfe! ^t'tr^jains}
qugs.
g e n e r o deenradq. t)e
u|an f eqiietemente en Bool,
^uncaje/^
partes : aterranj Algu^a^ yezes.injo fe preguntxporih
* efpecie, .fe?fe iferman^no^res..d^l mera. r3nera; bifan
^nonjam^^
la, buena. Seguncla^^n^ m,a d e imperativa impe^.
fonal ce la fegunda conjugacin pafsivft que fe haze asa..
. diendo al fin de la raiz la Jetra y y. anteponiendo :gi, en
/forma de pretrito, y fe ufa (def^^/i^Ribtfes...-. qbatjo
fe.qiere.igniricarj, j ^deJh^taxJm tatemto.ge$. vJ|>v
,'I^irnaratif lo muymalo, gbatoi, %w>d:*f: wxwafi$
^giaogipordonde,
vel r i o ^ c . ^ y / '. :^ n>
, i . , . 4 7 . / Viiosnombresayen ella:fcgia, deque afn
bs Biyas quanda hablan con eniadofenqueno ay fbr.,
jmacion cierta, (losquales fon mas para Boeabulario)
" aunque no dexan de guardar alguna proporcin las*ve.
;

"

'

zes

...

, . .

. - I

ges c' &W SriOitibre dt donde Ics dribari Cmo -perirti,


. ' f ^ a ^ ^ i u c i ^ i c a l a y o , calasbot: por haryj barali
: bot: por baiij Clima5 regin^ baguacj or choij; ci>
; - 48. L o s nombres que fgnifcan loque e da^ o
: jpaga por alguna br, accin &c.;f forman ei} lajprL
ttetM H , y emmutacipnfiedla primeraletra cela r a e ,
tVep^
aeay$ embarcarfe, hircay fete,
-que fpga por ernbrcarfe: tabar, defpojos," hiabar),
pag que fe d al ^uelsgu'ardar detngtang,: ffa'r; fy
'Mr^tri^r/agaf decarcelaje: deugid,,ctitaT '(nogia,
^dar ibFidas^&afspPafcj^qtma^ygtih qunto, dli,
* blver, hinfohypagade loque vn dio po%Veafe el
-numero 180.' V -' '
'
0

, ,,;;; ',-^
!!

r;?-'i..:.,eAPlT. V .

- D e fs nombras; adjetivos* y diminutivos*

^v5f&

,"
r

flI

>

Dexando'aparte los nombres quedefuyo fon


'{adjetivos, que rio fian meeter fa compofsjlon que
(ig9 y as raizs que de fiyo tienen fuerza efe verbo,
-q^coilItLparticuia ie hazen verbos') vvg. dfgir,.
ma1tigr,contar: debunguf, Jordo^ mabjungk tener, c>
'Q&t&ktf-fordb, ylomefmo: ago, botai" y otfs qu l
^(p^eni-H^ dgf .qne muchos nombres fe ferita, jr
tefe-adjeifos, anteponiendo; lpartienla, ma ala raiz>
v.g. de ayo, bondad^ mayoj bueno, d piutas Vllque.

^ia,.m|p^ta$,yjdlaco'&C AeosacgetivoS;fejespuede
^cjirla,partcula, un, aLfinj y . g m^ii^CK rt $ti
" u i , m a u t a u n , mb^^
* yfalta, y entonces hazen el rnefnio intido .olgnifian
^alpo^mas^en fenpdcpdcire^n^^^
la,
Mil al Ed pnla^ ma, aljprincipo l hazenotros acijetivosj
"v>. j e baie, baeun, memirofo, ck^poy lopyon,
\mifericordioib; de, harag, Mrigon, dadivbiode agta,
; gtauh,. color negro: de, ouac, ouacun, de color de euer
bo, vide n, i68 Coneftaun, tambin al fin del raiz fe
hazen nombres que fignfican Ja dipofision del tiempo,
v.g. de bulan, ia luna, bulanun,; .quando baze la lufia:
/ d a m p u ^ i ^ ^emjO. nublado, bitqonbn an Iai%GieJo
eftreliado. e i l o s mefmos fees anepbne ca, y fignifi
can el tiempo, como en abftraclo, v.g. marali an caaga.
hun, cacuclpun, caa^lavpn,! agabihun, caodtohon,
prefto fera.d^maiana^tardede dia.&c* Qtrosnombres
fe hazen con la partcula an, l fin de la raiz, v.g. de bu*
Jiat^qj>ra> buhatan, trabajador degiho, gihoan, trabaja,
/dor; yeafe el numero
Otros formados con la, ma $y
con la, nn, admiten, vna, in, intercalada ^en|a primera
filaba de Iajraiz^y.g. de tuur, matinuur ngataup, hom.
bre j e veras;mano^ot,obediente: debgot, obedecen
mafinabpjt, mafinaboton, labio, debuen entendimiento:
matinanpron," amigo de honran; matinaramdunj, o niatj
tmurun,.C d^tamud ) comecHdoJbieh^riadpicatino,
k^n,-4cWverdadero,"iiiatiianS^ lleron;.,
r

if

1'

.
. .
19
vfi trs fe hazen con bb intercalar, um, y.g. d',
ama, tiipug; famama, tumupung, qtumpung an Dios
vray ftima, o tumpung, Dios no tiene igual j 6 fem
jatr-habab lrnpd, tiene bajo eLbueio hinabutan ,in
humns, 0 fin tmaub* cogile la^engtiante^ crecirX.
^-Algnos-de'erlQ'pfecen^^
Tn. i'iK.~
: " on-i rrtilil/ma^ni, fe hazerilos adjetivos que
figtfifiefi ^lrb3a t!adt-^cicno qu J(^fiiTca;la raz, con
q&e junta, v.g. inaqrnanoc, maqibabaye- amigo d.
gallinas' &c. los genitivos de-los pronomEres prmitL
vosfele&fuele Cambien anteponer efhpartfci, y,les
h8e 'fi^nffi(bar fe mirmo ffia^i)/aj [mmxiliyfihtfiu^hs^
cUreo3Tiaquiacutti; w$(b)cjuina j^fcij. xirm|ms7
adfedvV fe frm&^
tn#'$finij y fiempre e junt tdriffeiapz de ptbL"
camin de ae^in^gnr^^
V;gi maqjgliarogPri,
juguetn: maqlgtirfw, bdrf,; macjui^aaypn, r o . ' '
elfoj maquigpol^n] amigoi de conversacin/ Vate
r

\ . nj manggt, principio, y an, aifin ( que es coroj


pofictn '2ebuana) fe hazen nombres adjetivos, o^ae.
fi|nific^n intencin, continuacin, v.g. manggnooyarj
merieOrdiob, manggi haragn, liberal,
|
Los nombres drninutivos, asi fubtantiyos'cp^
mo adjetivos/ ( y 16 mifmo corre' con los verbos 'Vale
eriHirnm^^. ) fe hazen'oprimero, rpidT'roda la .
.^CMIaj/ cafa$ balay balay cafiHa; tauo, bombre?
ta.
:

tauptauq hombrecillo,^Yefte modo llrve tambin para


los nombres., S'm^tudiarios: defwktt,'. nurnero.6%
fi el nombr es adjetivo con ma, al principio, felpfere.
ptela raz, yjg. maayp, bueno, ..nnaayp^p9 a]gQ^ei%;
y^/lees'lrnodp. rnas <mr$pte. edimjnmiy$$
"' 52^ t p fecundo, intercalarjdo defpues de la primera:
filaba eje ja r,aiz lapartic uta;
y . de balay^cafa:
l^rpba%, ca filia, ,.e_ di^'t^pc|iuti.. rcluqi|icci : ara^mt,'!
han, fiarobabagar^;caiocanauay, c^ocatchia,rque ,
algp,,quenpes totalmente biiia, vendaba! & c , Y\ne|!
cjp, como fe v en los exeniplqs delpues de larp, iite^J
calada, ferepite coda; ja^ajzfejj|prajren JosadjetivpsdCil
ma, fehazi,a ^rc4ac_Qfj^dejgqe^'ceJa ma, repitiejkh
dptpdpel a j e n j o , entero, o^elpues Je la primera .filai,;
badeja rai?, y..g, ^ r n a t a ^ b u q ^oido:, majarptambjucj!!
mln/pmatam^^^
jgajjo*.:
;

ba;a,fni,enc;bo T M > i $ ^ & % b que^efta nter.


po|sjh*oh (Irve tambin a la .{^ime^affp^paa de diminuta
vos, v.g." baaybalay, barobalaybalay. Aqu ^ijota que
cfte.rr^odpi]r^e,,yarparA aui^nt^iyps, yapaba diminutL
v i ^ ( e o j p ? dbdmos).egun elterminoqu^J efiere
d e .ayer, p menor,: ,,que para los aumentativos,^^ omp;
hmbtalb,"f alenton fe hazen aadiendo al nombre algu*
na palabra quejo fignifque,. y;g.. Apas, ahos, lafang,
glnngan, ibo ^ c A b a a / n g a . a d l a ^ ^ ^
* f JLo,tercero, aadiendo al.fi41 dla raz,,jay^jfrbay
o yay, v.g. Babayeliay* mugerc^illa: diotay^^jy^ay a p
cnu,
f

< :

,,I

l^kiurrM^aidycrtaej .que eftas''fofiBafea^(e dth


f

tiv'Qsfe pueden juntar-todas,? o dos en vn,v-.g.-'Batu


balay balay, barobalayay, barobalaybalayay, Efte-modo
noe>ulaenZebu, n i i b a b a o .
;\

suu/A :
:

..,..,Pl T.-VII.
R

D e los nombres adjetivos de pdTefioh a&iva, y pas iva?


;

\ ;

. -0"

'-y::;'

J f.'." '
:

'J

, 53. D e como pueden bazere nombres poffefs'ivos"


d e los genitivos de los pronombres* yafedixo en eifipmero 24, y 26, dejando efto aparte: digo, que los notu,
-bres quefignificanpcTefsin,oraan ubftantivos',>bta
adjetivos, fe hazen de tres maneras. La primera antepo.
niendo ala raz capaz del nombr,tag, o cag, B. V.3g.
Tagbalays duelo de latafa, tagbanua, el vezino del Pe
blo: tagbuhat, dueo de la hazienda, an Dios amo i tag
calibutan, Dios es Seor, del mundo; fta~ mefma part*
cula aididanombres defignrficacion vniverfa,-(ignifi*
ca, dueo en comn, y ais i fe dice bien: an Dios in-ta..
giya fa calibutan; Dios es el Seor del mundo: con may
moquinauat iolimofa tagiya, fatagginamituny fi has
hurtado algo buelveld u dueo. Ella palabra ragiong..
fi)d,fignificael'vezino. Parecida es -'ta partcula tag:
pero no haze fignificr dueo fino foafar',B traer la, cofa,
fea quien quifiere el dueo dela^ vvg. tg'taris; <ca|a..
bancao, e que trae cris, lania^-fea^yap6'4gena":f fe
^azen yerbos; conla.partipula. nagyy ngag; v.gn3gtiga
~il
.
F '
fon-

^a^b.arotqftra fajaban} nenian;armadosi; B.; itoagbfi. I


GC^9ia^T^%baicab'-._ v . ;
,v.v,:'<
i
54. La fegundamanm5p<ix^^
anun, la raz, las quales partculas la hazen fignificarj
tener, 6 producir 13|^ elM}rMk, raz limpie fignifij
;

calo, caloan el que tiene bmbrero: de manianac, Padres!


twW^^S-^te
ibs^dnc^afasphanQ - cjie tiene; muJ
.gch banatn^lqiie cteodtnarckr (ec^ndo pondr ola j
jWte ^ijajjdqdhh, dbtfo Wterifttbcoafo'-jos querran
ride.tejijdcat, jimft ^amin^Mhracanjriga iGayany<k
^Qqti.e tenearbol^ bnr^tir^ihokb
^ga;uos)hon3^^
hmbib; qtk^fhef
7

. c h i f l a fon:en;leS|>ies;'catapafnn, bi^ob*-kquiCuaque
TalgUnosnindoS por telar H y irabeer .quaido -hocle,
; en elb^enfetrredadhiwbrndol
liaran ti&L
, can, eapatafan, para de notar > que k m stiyj y lotC
, -mo esquando vodic'e de s,*tibacan ac, -Jpara burlar.
r

fe que la-tiene.:
: z - i :' '
., :55;.. El lugar donde algoay, 6 fe d, :fe:figfid3bn
,.el nombre que figifica la tal cofa, aunque nocla aya 'ka
: abundancia^ pofpbniendb un, o hun^v.g. de-fda, pa.
do,:ifdaun n|a dagat, mar de pefcadoj bayaian' liga'i*
jb% rio que tiene cayrnans^a^ttibn|a'fea1^^#& don.
de ay ratones, btohon hgaluba, > ro que tiene pidras5
. lobihun b an ryo banua?^ Aypalnisien yodlrO *ngbo
:

Il

#%< mayi adoria, B. Peio ya^ftas no f o n n o m b r a f n o


rvcrbo^jvealeieln.:^.."~" T\
^''
/
j . : ^ rmwcdk-estbf'que%pfiGain<pJlfionIpafsi
.^a como ler terreno, ejefial rtosi e ferian <d :tek
'maneras. La-ipriinehiiteieailindolB, ^Qny fguniuere
Ja raz enJaf^feraftalw
laya;nga gai, eoiHifitibiiei dcb"ffay^$i quina^fcg-i imo
paloKod> aodiliaftxo^aCabra La-fegan3a QsadfcflL.
ddnun, aflun,"aifin.deiraiz^^'v.g.-deJLangc,;tji|lc^
: tangknun,Gele(tial, de yuta, yutanufi) terrenal} de Dios,
.Diofanun, Diohon, cola DMna^ ; l e PadreV pariajiun
,;nga bata, muchacho 1 de} P a d f ^
bo.
* tjiiidnun, banunun, ^aj^iapnun^^erjano^-lmntai^,
^ JrfialvY-.de efta magner, fe-forman Iosnor^)"re^gntiles
que fe lacan de los nombres primigenios deofciga*s^
Provincias, v.g. de Calgara, Calgaranun; hombre de
Cangara, de poro, pbrann &C5i fe ha de aadir mas,
niQ,que^un, eliiifo^
; r

las dos formas ^dichas en wim-i&Tjerc^Iando la, in, y aa.


diendo nun, anun. Y ello fe guarda afsi en los nombres
. gentiles, com eniosapelqtfivos^v.g. Sinogiuaiann nga
: polong, palabra-de Zeb:'; lanarigiaunnnga c pagtomap,
alegra; celeftiat Cambien; rpucfe rar;pk-i:aode,
licanbig,ycananpveatl nnm.^v . j
r.z h c d e:;;>

Aqui advierte;, que elfi mo$Oi(J pofTeJ,:fe pife,


de tambin &plir,}.can.el g e n k v o ^ V - | . ^ u ^ i n a n a
;
Fa
ma.

anm}> por anahapnuri;nga gam,' cbftumbr^.f


polong ra Suhu .paJabr.a e Zeb,: con la partcula nga,
v.g. panaptun nga igagama, veftida.de feda: pero con
fta diferencia, qu:Cundo fefignfica verdadera pofle.
ion, no e puede ufar de la nga., fino del genitivo, v.g.
.an rat . Pis, Ja Efcriptura Divina, mas quando fe
.fignifica ja materia, lo contenido en ella fe debe forcoui
ffamente ufis de la nga, v.g. ua.ca baquid nga humay,
j m c e f t o ~dearroz jque, tiene adentr arroz, an lauas ta
ng >yura, nueftro cuerpQ; de tierra:, pero, fi precede la
materia fe djala, nga> v.g* Igagama an comot, dir n
;faya,.de feda.es einiantq, rnas.nola faya. Mas fi fe.qui.
..<re vnir.. Ce puede fiempte, v,g.;.Jgagama nga rpanaptun.
;X2.uando.fe.dice,;ariao fa lanay baquid fa humay, efig.
. nificala vazijaque ha tenido aztyte, y el cefto que ha te
nido, arOZ. ,;;<.
/.
>
!

o P e los nombreslcomparativos. Superlativos:, y SL


; Y
,. , militudinarios. .)(. .

; 5 7 . t o s nombKes comparativos aiexcejsum, fe ha.


jzen d dos.maneras. La primera, por, el meropofitiyoj
/poniendo foqu fe ojuiere comparar: e nominativo, y a le
que compara en dativo, v.g. fi Pedro maaram dacunj
. Pedro fabe mas que yo. Tigurang ac can Pedro, foy
^^SiVejoo^,JP^^att!i3l fad% eflb es a n s : cara
:

'q aquello; fi Pedro diyut dacun, Pedro es menor que y.


' 58. La fegunda, aadiendo efte adverbio, labi,
otro emejante; aora e junte con abrractos, aora con
concretos* v.g. fi Pedro labi camaaram dacn, Pedro
fabe mas que yo: ingun cadacu nga dire bapaghunahuna,
es tan grande que no fe puede penfar mayor, an Dios
labi fa ngatanah, Dios es obre todo. Y de camino rpara eh la ligatura que fe pone entre el adverbio, labr,.y
f el nombre pofsitivo, que es ca, aunque puede fer tari- bien nfa, v.g. Labi nga maaram dacur, la qual ca, fuete
- f e r tambin otros adverbios, cmo los fimilitudinarL
OS) v.g. fi Pedro firing camaaram, cabuutan, cabahan*
dianun daeunj Pedro fabe tanto como yo & c . Y vezes
para mayor encarecimiento', y como en grado- dlupr..
lativo, f aade err entrambas maneras decrnparativds,
- el adverbio n|agayud, ngatuud, v.g. fi Pedro labi
ngtuud eamaarar- daeun, & otro adverbio como apds
c anos, iljj iiangarie'
Los comparativos^ adjefiafitatem, que fon enfatin

~ quatis, quanti^, tmttt, & c . Se h a z e n con adverbios fimv*

*- itdinario% coma ingany ogad^ firing, v.g. fugad iva


f a a a n iya man faquir., o-fugad an iya fala, Migad man an;
iya cafaqiMtanj: tanto lara com pefr an amaban, a n
:

anae, am man, o- fugad man, qttafs Pater, talisfilms*;cao

gan an buhar mj fugad man qal tteres, tales ba


i . mis obras.
'
5S>. Loque e dice en latin, fiafitoma^sy
tmtorms
1

c^^y^l^f^^uf^-^^j^
partcula %Ifriu
^ i n a r j ^ ( cj^e,ayuclas ); y paraJos verbos*parece
^ S 7 . a ^ o j ^ % r ^ ^ i c a ] a > .-tyggsift y,g pngaflacp
3oag^aja|R4ltnp.. hingan ^ m a n Ba^ueav ^ ^ e w^iffg
r&fopoMtqjwggs ^^j^^^.^aj^^iombreS) labi^iabaq,!
ogcad: lo dp SariJ3T^rdp, de.Ghrifto Seor i^ejro,
5:

>us niyacajjacp, amqy Jabiagab^gmap.G^^ajPjy9,


,,antfajabaota fa paghigugriata la Diosfflgan pagta.
hod ta diya nga labao man gingahao an iya pagpahaba
ba cay quita.
, c p . Aytambin fn^aJengua algunos nombre?,
.queeljari^nimili^^
nacen de a com
.paracion de colas entre s, y e tefn d e quatro mane.
ps^JLa'prpiera esj fila n ^ ^ a raiz.n fofign5^cacfon p.
^cluye alguna comparacin, o femejnza que?entonces
bailar aadirle mag, magca, v.g. agtupuigj iguales,
r.rna^argaij c^mnimn rnagjfoon cami, lomos hermanos;
.rnagoteij^^j/. Y nombrando> vno de ellos folameute
... fe truecala,.mag, en, ig, y fe dccigangai, igtupung, ig.
foon, fcafe, Otod, que no fe dice comunmente;.: igotor co
fi coan, .fino, otod co ficon, y por magcay {porque la
ca,dice eficacia y.magcafiring, magcafaraa, mejantes:
niagcatiipiing,. iguales. Y nombrando a vno: deejlps fa.
lamntete trueca la magca, en, igca, y fe dice, igcafir:Bg)
. jcaJ40ja, jgcatupung, v. n ^ j ^ X M ? . ^
f

)r

6u

c ^ . 4 a l ^ h d a y q a a n d p f o f a f e ^ % $ 'ridfgriitica.
ni comparacin-, ni fimititud, que entonces te l e ha efe
dfr alguna de eftas partculas,, raagTqu, cVmageafi,
*HJ^uifi,%n^agica,(conforme alvfodelPuebfoj-porL
^b en<yrts feufa deynaparticulay y eforjttosdebtav^
W^!Mi!^% 4^
*&k unagfcittrmaarartiy
J

^ ^ t i c M a g q u i . -dicaTri brr^iiyagair/^

wib&inBeTcfc'ti^
-que prucknim tnagrTqttL
%^al2fii]it camrV^p' "TIK* ftmm, quees.focjue eta
latn fe ligntica E/FE cobomims- c^ate$y commq y fti"&
zen igualdad, dicen por lo menos que el vno, y otro tie
nen aquella forma, y'nombtando t vno folo,. igfiquima'
tamis, M^Ciqt&tm^ paoHr
-m> ig3gitonan
vete contuscondfcipios uaray f Pedro igficarMta..
~^Qrfe' no>tfe8''l edr6 T^iial tr'rec^ttF;
Bim'DTO' ;'prxhitoyfe llama igfittab, o? igfiquitau o igcaitati.
^^^tnVeififePde'bids-) hombre como ybv En Zbu
' tfic igficck^ai,V. ni' 28(j.. .
\
7

;,

>

z.
t a tercera forma e s y e o m f r ^ o r va deMetapfcoi
ra,quando perla proporcin qu tienen dos cofas entre
>s, reduplican el nombre, que fpufo ala primera, v.g.
: bagol, el cazco del coco: bagolbagcl, cazcode la cabeza,
timo, hombre, tauotaub, Imagen, cafing, trompo cafing.
cafing, el corazn. Tambin fe fueleh formar, no recu.
p'icando el nombre fino intercalando Vna in, v.g. de gh
v qit, la bal d e caas 6 palos, gir aquit, vha fartada h e .
cha afsi d e cuentas, oro, tigbi, vira frutilla, tinrgbi
m

Voas cuentas de oto hechas al modo defta frutla, bato,


.piedra, binato, vn pltano duro, v. u. 122.
;
j.
La quarta, aadiendo a l a r a i Z ; eila partcula,
m ^ 6 pala, que tanto vale,, como dao,, baga, que ig*
Tnifi^aii, al mpclp, ta manera, v*g. malimbang, Ja lun^
menguantfi ppr^u^ fe parece a la, luna, nueya, que llaman
ubang: palagatong, el puerco que tiene la gordura del
"gruelo de vna caa llamada patng: palatarong, el ve,.,
^ado."con los cuernos de la grandeza deyna berengena
4laqual llaman tarong*.
,
.,
n

)?(

D e los nombres, numerales,

)?(

, 64. E( modo.decontar de los numerales cardina.


es, es del nombre latino, caro canutas, que figpifica,el
quiciprde Ja puerta. Es, 1, ufa ( en Zamal, y Ibabao di
zen fayo, por ufa, nacaayp, vna vez ) 2. duha: tolo:
, 4 . upar, 5, lima,4,,vnum, 7, pto, 8. valp, p.fiarri, 10.
. p o l o : , y.de diez para. arrjba tienen. muchos modps-de
,aadir el numero menor (conforme diverbs Pueblos,)
..V.g. para once^iraa, po|p ngan fin uf% polo ug.ufa,polpg
ufa, pplog n4ifa,polp cag.ufa. Yasidelos dems, y
vezes porconficion, callan el numeromayor, y dicen el
menor: cagufa ini, cadulia, cagtolo &c. Vno, dos, o tres,
fobre diez, bbre veinte egun loque ha precedido,, y
, luego dicen ( aligando) duha ca pplo 20: tolo ca pojo,
}

{j

30: &c. Aunquetienen vocablos propios rpara nombra*


erts Humeros'rraayores^yqg.iaQy.e
30, catfoan,
.4a,caparn, .50: aliaian, 60; caanman, b canuman,;
7o,:c3pLtoan: 8oy
Y luego, ua calatos,,^dufrcagaros Scc*~(kc
<ufng gatos, duhanggatbsf S i2C| j ^ ^ ^ b t > v
ua.ca ynec,:aulng jribo &Muhxc2 bQV&tfd$
,milj ua ca dumlan: o ufngiakan^, M, xeivriil, "uforag
amyuet, B . . vn milln,; aplo cd mayoi^tyLo^ufeHg
yaba, B. milln de milln, aplo ca yabaf] paoioraboraL
,an, ung ca pamolabolaaiyB. de bor abr;. porque fe
Hes hacelbca epuma de contara * "V. :l
cjr/j'.?
5 . ^1 interrogativo deeftbsrnumerales^s^pilaj
{pira, v.g. pipira camoca tauo? Quantos bis?;Pi"pira>i
JJios? Quantos l^iofes ay? Pipira t o c to| quantos
don. aquellos hombres? Y repode,ufa da, oufa l a .
jmang, vno bl & Si e dice la cofaque fe qaenta, atan
:3a con el numero, con sella l ^ a t i r o , v . g . uca tauo,
duba catauo &c. Y fi ay alguu advrboj codos fe ponen
..antes de la ligatura c a , ,v,g tifa pa caiwo tila lamang a
tauo^ vn olo hombretMa m ca tao. Con ate' iiiterro.
gativo, pregunta ^mb|en'ri 3oque fe aprecia algo,
."v.g; pinipira moca fl'pi infig' pinggaii^ Pipidun mo
riton bahadi? Er quantoias apreciado ikr< Y fe xefpofL
de con los numerales, InHmcapefs, fue apreciadb
:o vendido^f fis pelos: <tyfoi <&fefing,iyt% 0 a v ^
luare yo en vn tac: o pamifofonj babafin^fe^iefa'ifc
V
t

w6&\ ; El mdoodceqntarppor bs:numeros:ordinales,


r

<j&e.e&qaando decksasrel primero, u& fegundo, i fe :haze


a&kheaidcr losccaidinales arriba i referirlos, efta; particu.
lamica, abpriurjipi xisrtjaal lignifica/./ qmali^uid lejh ride,
prQptsriyidcej.tai^ y~asi,;nieaufa faDJosiidrquo 1>sm
^^^yjpccflorfhjfliEi ieaufa friMisjizzduhajiJecun.
'ffa&c^iQ&<^/fi

; icaupat, O i c a p a r , . ^ ^ ,

&c .4 Y'defpues .doblando elnumero en foto el primera fe


$Oei.'.ica^y.g.ukapok). cag ufa, ifmdemm icapola cag
dk^rdmdmmm.yquandofalta vikv .dos pra;Eum.
plimiento de alguna decena, dicen ufa na^ ufa payiigah
4MACATIOAN,^p: ylo:mefmo ufa paiin icaayao,^ itapos fa
.catloan,' 6 ufa pa anicacatloan, ufa pa i uala, B. En Orn,
y^Palapagcaadenyel numera menor ' deit manera ma'y
Jcacadanv'.iliingangatlan nga'upar 24.1ieacaduhaanp
hingarohaan hajduhay 18' pipitaa i hingapatan, # que
,es como decir, .tantos faltan patatal numero,: y para fu
.cumplimiento. Lajigaturadeftos.cardinalesesjcag,'para
j quando loque f figue es numero,,y. g. icapofo cag. ufa,
cag dulia,. Vndecimusy dnodectmm&cc. Mas fi es otranom..
,.bre es, ca)...na, v.g*' anicajpolo.ea adlao, el decimo dia:
, cacano bonficoan?* Quando >mataron fulano?. Viernes
fa gby,fancafiam ca adlao fa.bulan.fa MayOj Viernes en
Ja noche, al nono dia del mes* de WFayo;. an icaduha nga
gtptoohan, el fegurdo: articulo de fej, iiainianjcaduha nga
Jifcriga.&c.
!

$rf: : H interrogativa paraxftsordinalesi, capto


f> y* gj.ieapna imei Qjrahtos ion icon^efte.; Ycapca^l
btlan A qantostenemos rdd tnesi/Yrelpondenj-an
|caduha,-d icaua., l icadulia,(,conforme Joque c ha d$.
^uir^atpdm
h ;(58.. .Los nombres:: diftributiyoSj por los i quales -f
6gnir3c^diftr&Lieionj::.o divifiony.corj^:fQn:enJattn^, fin
ki d e y n Q . : e n y n o ; i / w | de dos l e n d o s : ierm&ca leja*,

zen aadiendo al numeral cardinal eft partcula, tag,v.g*


tagufa, vno tagduhajt dos rdos , & c tagi carnifin.-taga
ca parabola danos \cada; vno. v n p a r a b o l de arroz: idra,
ni inin duha:.ca.i)3lotocifin.tagtQlo x a baquid J ngaJ tipafi;
embarca en ellos dos baratos rtites ceftos de arroz::tagi
popolo; an i m o ihampac dir, dales diez acotes ;axada
yno,.'Ellos d i f t r i b u t i v o s , epueden, hzer verbos, v*gj
rBagpatagl camo Jumacat,-, id de vnoen vno: - magtag
duba quita, magdula, holguemos de dos en d o s . El futuro
p a g t a g a u n mo fira pagbutangj -pon los d e v n o en.veo,
p a g t a g d u h a u n &c.~, Y fe .juntan c o n v e r b o s , q u e tienen t i
futuro en,.an, como los de dar lo tienen, v . g * imoira\a
pgtag(aani.rpagtagfahanpagp3ghatag, :dales a d d a v n a .
i

, ostai El i n t e r r o g a t o r i a , d efto'S ditfibutivos

.corno

e%en latinj qmmmi hfta .qunts?IBe.quantos- en-quan^.


tos, cada ejantos fe haze c o n eftapcijkicula, raspila, o
t a g i p d a ^ P o r tr.nfsicion, Vigi-tagpir.diyo- in fohol? A

como os han;pagado? Tagpira diyo in baquid nga ino*


.^.ra -'kon|ara^ qua.n!toacefto.s os ten pedido? tagi
o "
* G2
pi>

zc
jyrcfcin fafe fa:ta|lfaxafca&aye^Qun^s- vezesaas*peca.
(faorcd-.&ooTagpirajiira)fcayan? DE quantas
baiic^da^ieseft^Nadof Yill fe habla de prefent, -prey
jgm e. a^oflQfiiflcab^ridcutiitQ maca, nacatagpij
ra naglacat camo> De quantsierrqiiautoS::aveisKc^fBr^
o^ltenji fotioq ppcpafev^-^^ja^ddaaa diyb ca&aui
ajati^aanfc^^Aiqnautos obejacs o s tan;cncirgado/-y reiO
poiden: ronveluobre 2 diiMb^dvoy-ragfa^rragduhag,
tggpalo? - v n b y a d s : & c .
. - ,r
M . . ; '
: :u
&V?GU'\
Para lpsadartoti^^'qaibide^udjascrc0^(i
;

febze-Ynay

y paiailDSiTnifrplita

fMajfediazehimtchas^ fir^alqiMiaatks rparticulasyraj


BacafHagca, ' j u i i t a n d ( ^ i ^ a t o d i i t i g aumerales; p e r d
coneftaadfencia; que^laa, crker/aJfexaii;qe -ell^
t^%a,Qa'orraicpfailarihga
v<g; .ainraiaiiga Perbua
Santifema Frinidadviiarotolocfa^agcapoefcaia, tigMpaO
u a p a g c a Diosj Dios es:TRINOAEHRP=erlbaas, y y n o ei
eTencia. Tambin ifepued^dexrla,-tiai y dezr, totolCJ
an:Petfonaa cSantisimaiTrinicJad, ngmtnl'fir^olo fj
pagca Dios. Naca,dize que otro ponga Ja tai vnionj dii
viioncnlas coasfhaziendclasyna,.odos, ;vig. nacac^
ufa, nacacaduha &e. Pero de efte mas: fe ufa eh pafciva,
v^gtotolohoncoebahinririi- FTOparr^enit^sf^i^
t e s ; pagupatiin^ paguptn mpvyadto'ffaazlf qat par
t s , Y con efta pasiva fignlfica."tanMeii loque en algo*
e aprecia, 6 eftima que es loque fe dixo en el n. 65V al
fttty ginutin^O capefos an acuii ayimf fu apreciadoi
:

-'>\
:

25
aivendidofyii peri enfeis pebs: pagfutfmtaMh*
iflippreoia e$ehvntae. Nagca, o nagaca B< fignifida'
que la cofa fe haga ella mifma vna, 6 dos
o fe divicW
e tantas, ^v^ 'i^cacaur3n^cacaduba'^e.~M Hcerro
gStopo^ de ellos/ r r iiagcac^pi^^tfiltiarrf^.^ai^esA
I f i n ^ ^ i d y ^ ^ g c a G f i u h ^ ^ n d O j e n efte^Rml
les^l fca^i&gntende*? etT&iji
e^'/mQf^M^c^U
p t e r * filfea^gy p'prap^' f^refpda uuf, dduhj.
&* 0 y , d S & : : ; "i ^
": ' .'OD
;

oL.yfiri". ^Nae^pir^flgblcav quantaisJ vezes^cpreteritof


y pi%ferite9 y fBac>a p'i[a|'de l^}.v^'g;nc^iradB>
Mpna|to^ P ^ t c p a ^ i r ^ l t ^ f o n d e V a d :
tfir*#j ^ | J V i f r c * ^ | M & ^ d & j ^ ^ epn nacaprajle
puedeP'l^n^ eh^'futu^ ^ f f ^ ^ ^ ^ p r a ^ ' H t a nadto
ttf* ^uans?vezds liemos? ido : l Tementera? hff
fiSS^Sa 'Jia^iGunf'Qaantavz#te?hanacotaclol
M t a p i r , prbvefbialiter fignlficaj loque fcilmente" '
fee
dice,v.g, macapira nganan baba? "Muy fcil es
diban, macapira in camatay? / En quanto muere vno,
id efty faatlime.
:

)(

CAP1T. X .
Del Relativo, ligaturas, y otras partculas. )(

- 72. Relativo, ^i,


^oi, fe fple con la particui
la'hga, defta manera; Dios que no engaa, an Dios nga
dir maglinbong: lun que fu difcipulo de Chrirtoj fi
: M
'
IU.
f

npolpngca 'can lun ngz gbzk:SQ:hwo >nga;uai,a^


j!a,rquie%ay c|u^^
";
.
' >
^ambie^^^
efta ,paj
y p ^ j P | a n i , junta con, cay, Ia.qual Grve.;,para.anr^qe^
d^nr^. y xonfequntecuando
(feMtmkyymQ^Qi
y>gv catcb,ila;flgani cay n&curi, dadmequ fea Epad
quefer^.mpltftp; y Ji^iidp pr^cedidp elpa^pde.Dips
con Adn fe dice, nacafala ngani fi.Adn,.> cay nacafala
man quita,; nga dinarahigaa fa iya iala, por el mefmocafo
que,peep. Adn, todos pecamos,, y nospufo d e lodo,, ?
v

t C

7?. , Quatjo gneros ay dQ ligaturas qiie fon, ,ca,


cag,:,nga,;.y ing,. de las d p s primeras, ya. fe tratp .en rjUf.
rnerps : 5 y , y # , y algo .de, nga, ,en. el numero 56, y
explicando.loque ay mas d&nga, djgp, que juntadnorrii.
bre rubftancivo cpn el adjetivo, y al nombre, :;ypronom*
bre,;0raTe,ant^
tiyp,;V. g^.tauQ; nga maatyp,? maayo nga tauQj hombre
bueno.. Sincopafe la .inga,, Jas vezes ,perdiendo.Ja a,
quando fe ligue nombre que acaba en ypca!, y.gi,ma .
yong t a u o . " es ordinario ufar de efta fincopa, quando
fe juntan los pronombres demonQffativos con los nom
bies, Vig;, mingbaky, efta cafa; xadtpng tana, ^que!
bombre. Y en Zeb iuelen aadir efta nga, incopada
Jps;genitivps,de lospronombre^primitivos^ v . g . an
imongcalo.) aniyangbalay, tu.^bmbrero, fu.cafa,,por
ac4<!Cpn ella, Jiu,elfa y ,g,an inap.anac,., jaa,,iaiQng
v

>

ame; tu hija Tambin fe fuelefincopar:eftanga ~en vna


M$ ftywfolaiv,
v,: g,imon-panaptun, tu roparrda.
;cgbalay,'grande c a f a h s quales: ligaturas no fon mas
que vnaqu.es'4iga.; ilncopad.
<

74, Efta -paricuia ing* que:.fincOpad"es,ii,.o,.^,


fir ve 'de ligasura:entre:el nonbre,vy vrbo/ cOridos ffcL
4Tombres,-oeofaf-"qQef^
tmero
tt^^g^fiyatoam^^
-Ciii nagbhati'yo lo Mee, amo ipgtonnj el -ha d er
enleado. Si }iuviere algun adverbio, -o Otra partcula
como na, ba, bala, ra, p, kmaiig-ma^siliv^otfasifi.
'empre f nepc*flema-laligatura, v.g.'aona in froha,
1

yo lo tom: co ngagayd in nagbuhat; yO,vere,' lo hice,


ac hmang in madto, yo folo ir. Eftas ligaturas parece
tambin que fuplen l fentido del-verbo fubitaiYtivo, y
di relativ%-^#, Ws ud y.g, ac i nagbuhtyEgo futo
'' ytiifkfcfQ'imayo, efto es lo bueno.
^5. AladverbiOjUiarjquandofignifica, noener^5o>
-no aver fe le junta la ligatura, i, v.g. uaray canur.j uary
-quita xa nun, no ay comida, no tenemos comida: pero en
' Boolno la ponen. El pronombre ca, y los denlas del cafo
recio, y los monoylabos del obliquo, quitan la lgatii.
ra, i, fu lugar, y la echan adelante, quedandofe ellos jun_
to al .uara : v.g. uaray ac canun, uara ac i canun, B .
- uaray man carni canun, uara na carni i canun, B. uaa
<ca-canun; uaraquitai canuti,-B.ara caibutj no tie.
-iis juicio:- lo;niefmo bazen laspartieulas na, y pa, tiata
' :
na
r

bife;;

^ paisrpl3<patb^

uara mayfdanj no ay par, i tampGcoay anda*. en fe


^c^a&m^^^
efopar.
$>^!^
^ebuaoosvefe^^
bf (^pf \<^jr^ie^.^n ^Qclj rj^itancto la n,:delp
j3nr^ yiain jye^l^VQcal de lo<igmente, v.g. ealoha
an^gufa, calohaag ufa; cartean tug duha jcadoag;duha,
<daghani buhatco,4agha il>uhatco
77., Parahhgamra,j&,lati^
/en Leyre, ngan, w.g.ifi PedrOUj} fiuan; Pedro, y lun:
<ji ac, nfan fi icao,4yo,^ tuAcerca de la. ligatura ngan,
advierte, que aunquelo antecedente efte en nominativo,
tfiempre loque fe figue la ligatura .'(cuando 4la; deiella,
veafe el n. 9.) eha de poner en acultiv <* an,
1& Af>g^ manga moiin mola 1? Quienes han cW
yir por los muchachos^if refponden, x ac, ngan fan .
ngabadafan; y % y | o s ; Alguaciles: adan; an calo, nfan
;fan tongeod, trae 1>, y ibor4on: pero quaudo
J b q u e fe figuees: nombre propio,; e pone en nominativo
con fu /articulo, aunf ue%santecedentes eften pdoos en
cualquier otro cafo, ^ g . nahampac ac can Pedro* vgw
jfhFrancfkio,acot Pedro, y ijFrancifco: moha ca fa
nanga bata, pgan - Sarigan, v; por los muchachos,. y
ppr Sarian^Etlaligacuraj vg, de Zeb no.ayefta
.
truc.
3

nahahipciacocP^dro>.aiijpIuoD,'gxan^rncico;: /
v.'.f& yBaxaala/disjiminjrve,xun^biua^Hcunif
Eedro Iia, Pedrp; ftaymeteparckub/Qi|j firv e de
condicional; cun tauoca, tauo mancco. Sim*'sxksr.hora.
bre, yo lofoy cambien.^ Kas ugnifica que-es^ o e^ual es,
y.g. maquiana ca cun ano ba ini, cun ano; anxayorart
fa. lla,;pregunta, qu:es elfo, quai e& Ha< de claracion ;del
pmdophcsWtfigriifca
vnaJ>aunique, 1
caufcficairitay* lablpaanribj aunque fermala-'la mi
^
ebpecadov/ I (a ( C T I S C i OJO
jinn i ojf. :cnrl ->1 bb .- ci OY -{ sibc4 icq im f; :
t

<0"i.RAM:..;:--:Q .-. JIO'/IJF IRHAIB G I B '^


7 ^ u i i p : M ELA]ei?guaiii0iay
^&(^^
IL
OQI^^R^ROA^LR^^^etfido^
^ Q U E I C E L P R O P I O )? nombre*, ;PRONIBSKIIY YE8A
1

(:CPMQFPOLS mplQ5 SFEY^ )^P^R:^A^^9iIgjiia


PAPULA N F I G N I T O ^

{#ftJP&R ci:'FINOJBS to tawf % | # ^ ^ F E R ^ e i


I c a A b a A s &1\14<&&.1$ c9\ .cefo
COACi^a^^B0'.mft9ac^jirfi^er^s)[^i p i l e

zes

v.goh1fotlr#u!r^

iosnipagda^

^eytiY$ap\fygsiaiidj>^
QiiiDladeaerj iHabaotiem OIJSJ ED o u n

$b:ch:Lf:o:>

fobptrjcsjnib^clla feri3nipl^kQBftaf^:^

ac i pacaama) un niy a, npn tiyaDfca-oqda eopklffltgetQ


dra mi por Padre, y yo lo tendr por hijo: ato i mau^
8o.
Segunjli^
cona1irUnas.de e^s'rmculaSk/nkmL fay adb qay fe
conirruyen con des nominativos, ora iea> prcountihdo,
^idlekjOjVarlfa^fedb,xefetendO#i Ney alauc
ba> l f t e 4 s r g e * f^^3iAm^'.t!^:---my\pcm
fi
t6Q^ua*iO gfet'fwbtf lia mem conjrrncgtnp^
1 ^ ^ ^ 4 ^ . f m t % s l i l ) & t n d o coa ver |3o& pas i#4
"^ggfotyf ibarf&at :(^ifta^4feHs2-lifaiia^o- aIgd>
#fy |M*oa ca nga?wuiefaliamitepfccon yeneib*
Ma^nhkffpac cwj$ bStf Mz^^otto &:igun'niu
x n a t f e M a s ^uirid fe k
ft

difi)iv^ 4nb<va yafsl'dieerOmayffoafa^nf itrio


r

* - 8 i ^ ^ n o ^ h a v r ^ m k n y ^ m ^ m y s u ^ f i con
t : 'i
II
-Ja
!

la mefma conftrucco^dl3b,^crn?nafvoSf V . G UARAY


ac caniiifc-ir&ltingQLomi^
iotcfe,
que ta i, final fe puede poner, antes, defpuesde los
^ o o o i ^ ^ ^ g l mray^eq^ruraacoi canij nQ?en.
op comida/ Verdad etique d;pprii)it
iio &[f>oip<i8$>^^
feojiOj-e)\f^otponc^a&antepncy ualra;n^KAEF
SanHtyit uaray nacamiriup, y^nocfeipkpe^Gliheh
57 l ^ ^ r f i f t a ^&mdmssi .-qeetbs!pariid;B r*L
jga$(as]dfeha$r:j%
Jiipfpqne.;ajimi^
|$rst#l3S>;Yi^.ii3yjcaiauO acosl rmy]caii^un)(5^ai3tai
<^ic1a|^ut:K^^
;|>e^i$ifef|>01p<&>sn & br^mcubjffiirapclt)>relaiepi^
nojnjnatsO' d acei vog".: nifaiim k icanunb <qb nxxp
|inaltjient queilcros)tamben/tniecn elnomii^rtiivJbfd*
Boo^ej gtfoitQ* .coartadas ieftasprttei4as>dedasfe4
y J M yerj ^.gimayi imocaquri.oTieriestKJfdida^t
p*fc@ casiinjngo?comidaiiaxy icuo caun,cc3E tenga
jOKria^NS-! d -.h e f e m n q g:B ':eo .zobuqaioi
ii^M^iiqrW^cdropci!:/eniiyo3de eftr fp luple coiarn^^
^iorlacales,rootros: |iainiiiieig>i^hab?-Daniteiefi
Mtn iPadre^J :Adto:}balay{I en:cx^3:^djdfrt mksi
ngina, aquieftuvo endenantes: dididcanaj -dh^eiif
&40Jc^cttB^^^
$
*f$bo
v

u n

^5fini6qatdkr,-'v;g^^
^Ba^Jregen^^jOi OIHO ssav 2d^ur oqcn33
c

s*
y&sij .<J,T ^ Hpbomftio

^
TOefioftodc]p{icar^
<>'>
30I ' ; ..ouq lu ,\ ti sup
$ ;> ira yoci ntligencr; : eie I p s ^ f b d ^ ^ y o j ^
(

^^1^
ptuloji jdos (^roeps; &|$? l ^
derfibba>s^a^dlba2^r^
^^1\$ \ ver
r^r^cspemip'aeftosy 9{<CTiputajbTreside'fecaS #

iererc 12$) fearia ^^!


51 quaiado ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^
tocon deilacofa ^ l d q u e i f e j e M r ^
f ori eft^fe dar eftair^plicacif^v
^mfa^ A I^KOS^CORNOP
A FEIYOF?. ^a^NJIJ^
Jbub&baac>eM
feutetyoibinobuhatfco,>Uipafst fir-ap tffet?
crjyjendo^Jibl j"Eai^n^^iifnoja%i'iwil&^ vPb<&
compueftos con eftas partculas de Zebu, ^||,
PAGA ; tn, gi, i fina q u e k | a i ^ d e f o /
parahazer eHenddo dicho, fe iespopone fe^p^GI^L
bajial CQpa vnloeftoy bazierid^ micaun* p acojA
r

'644.M'barlcgitad^:)(pand>^ignpsa.fequT&eH><
perfeccin defeacciohf on^cque'feha^bpoc'nji^i
riempono muchas vezes, como ^
feguneft*

ptete fofmM <fospartidpfos^yverbales, afsr'a&vos,


lorrapa'siosyv' gi an agbiWauiWte * ifioyj p
:

<

^Idloffiojtfo:>,f;an

f^mcrps^eSis.

ceTfer%^u^ e^fic^ om#^a1gL


:

Hr^lkjhs

na accin poco r ^ o ^ ^ ^ ^ i t e ^ ^ l l e ^ U / ^ i ^ t
^ c ^ o ^ ^ e d i P m & f cotas li&iaIbifiS^hasflg los
4i0^bf^s'^MW v"bs^vvW
'^rca?K6lP W v & I
-fc3^<ynala1a^^^
wti&^}%^f\fy;Wik.

4a^^l^lolnir%

darc bambaleando como corral de pecad$ agbnbti.


ilbu1it; a|bofo
t^r^&nai,{ngfr^
tfftom 4 b ^ U a l d s ^ | o M ^ ^
mehbse-&,
W$r?tiip, kir<$td rky f & n o todslos
-Nefets^ ^> de 'todsseftas^dupliccfon^
e
SuQYfe loSnombres dmirutivs-h' el lu^^eifadoi
86?u L^ jegqnda, cp&f ropria^d efta leh^^esfo ioi.
terpofifsion de filabas^ cjue-^e|ruefe, hazer defpues de la
primera- filat^de fy^i^, j ^ P / J ^ ^ * pperfeccion, a
frequentacio'n, diminucin, o incoacin de la cofa; dg
;

o;

^eSYerJajeS l*#:Hri^$i|fc.,fr|ckft

jy^^iqm^

k f c f p ^ ^ fon

ctediua/^gu^

de;la

nun, cofa comeftible, 6 mucha comida*) aeayij.-:BY$3ty


jg&alaea# Qj .^flftwgajfc ^ ^ r c c ^ i u e ^ micali^ipayj
yf

jtf2^meu:e

^^e^plicaciOUfe.jf^^^^&dfl&fidlb

3zgsfe j u i ^ ^ r a i | } ? ^ . ) t ^ { 0 n c e s .
j a MeT,pofis^%encre-la^rim&^Jfcba
cada Vfg.,naocurupa^
v

^gsifepos

efe kffajzar^lfi-

&&mn$ivha2rm&%

rfflcMt

fio tsrfeJelfi r;g.''.e <stl^m^&t

atiq

^km^h^Pem\

res comprara De fanglet; ypalcri} <f^3ni^Qic"6


f^y^^^bl^e^^^^^
?peW<cho& lo

a^i$Mavrs#ur}h^^^
eornmada. Tambin; s f AAi n ^ ^

lttfti fa intercalarconcifa^ 3teq#n i # v }J frWfiifl


#tr adieto'pr: iitt^ ^ imperativo, >y- gamiten
^ r f e M propia> -d Jos yempos* at ^ y b s v ^Oriio
pi vos, 'f-|>qqaj^ed^^4^d s .fes dems' k$n^aco
nes:) pero deca hianefti ^s^fiis
&faity&p.
filnlft^ tfa^ psa^pfeon feg, ^gi^ag^feft^jamOi.
M$> la vaViaeiojt ^ ' ^ ^ - c ^ i ^ ^ ^ ^ g ^ d ^ ^ i ^
poner algo 'jen afgana partej- n^tang} i&attfg^pai
mutng, pmutaiigan, pinamnt^irf}patffi namiil
tfngi> S p n M ^
1


\\'> ^ ?1,1%
$^1&^!><.
fe *
mima
0&&&*
(

^oD|^b4ija^ fflj|Gap3TObatbabatj ,tjbapmoroliatbu.


JiaCi-^TitoJa^ efts vOzcs^ylas, eomutads jfignifican Ip
W^jQj^teM>r, liazcri muchas f;vfesbbmifma, col/ Q
hazcr, nusba^-.cofflaa, p. 8 j . ^
: -V -/;; _
cl 0obkaraizqs ^ e i C Q m i e j i z a r j t ^ C ^ y . Q.true*
89 iajpAi^Tlemjpii)i.g. 4 - ^feitcraar^ ,
1&^^4& t m ^ i p p i f ji^ngqt^ua *
l^^faf^dliii^asTenfa^ialla
\\qm.typ&xAjk
r

Otros ve^^axiiiqb ^^ p>r


^-ngs^eipu!4ftja,jsiJftgce, naaro;
#afl|Jai&^c^
92.

c q i i } u | 3 4 ^ | # ^ u l h a m lojpe^lia! r^ibr
fc|nik%il5g ^dc;z4fi5Sp epr^3jJiaftaip,f c ^ y ai ^
(P^ri^lpfi^c^fTiamauejii^ baj&jn^: d^<:alK>>:pa^
l o f t ^ W ^ f O E t o . ^ Bto^^asfeppr^ue, ^
^ b o ^ l r b ^ # P 1$ /- -jboTjq (

* |Adfcgpij^

|1${|^1^

\%<,

r.y <fefi.

rja ipiflaogha^paigohaafl, qti es la palsiva, '4. Ydvp


ercafe, qqcloddsiltas^GF AIAS'alen dy pg ^omuado^
eoy pat^y''po>ID^^4i pinay.v.n>*6ol t a s faites qu
comienzan, por ID^vT^^aieivNila :priri)& ifctr,!
v^gi. de dagaq mana^t,D^fata^naca ' & tobos, tft
nobos; y ellos pierden tambin la g, c b n ^ m a g ^ g ^
quando fin comutacioua tiene el verbo, y admiten r e .
duplicacin^ y;fot^^fefi(ipo^:sfiMv^ cb6 los
pafados, v.g. managat, panagac, panagatun, pinanaqat,
j^njg&appina^ara^^
1

|f0p^fpana^ia3Rif.B CG!? 6 nHm^

oooib

taajiifjiia^^lgarnde nag,
m^p^tc&wfy*
t^yMtymmffiWftyz
l f l w o s ^ a ^ a t y fefer^>
faejfrcftroy nntnaopi^T(evH"tt5aTs^ nannifophtfiy'
t | t e: el cbelloi ~Jrauan,<l^^^
engarriaban, de ^ u ^ ^
Qt laspafsLvs ;reeneneflicfes ca:^<k:LDA,5pi^ %QjgP
panhiramofn, panhauanan, pinnhauan^l^fllMallifiSfel
( ; ; Exeptuan&de efereglat, tebfigV^ngafetr^y li&gg,
afdukerari, iqe noi rjcivjerclasldibHas pa rfirituls ni en 'tift i
^a, ni en 3PA,fsyjy.a%i fiemptqdc?^ n^lknbix^na^
ltfe)g^eaEBEI,r, qilugatl de, hitte!, J i b n ^ i t e S ^ l
I i ^ r ^ r s d c r f i i r , : q u ; v h ..i&^tmn
BR;q:v:J buqurrai
2 Ti bao?ie truecaen:D, quando a^ cof|fraQ$$g
<j$i &djjaaaeiiapittdo :que; figue 5. $Na^
:

de

afcr ia:<|ue>i

fe]vpca, c que: fe

L<|PJTEDIA $e$el$afc D b LOMAN* Wa'opbqqe ha de.;


t

%Jg0$i^ FEA^R ;,'ibay^aq,IBAYDAB loque i e k i cte>


P ^ S f P ^ ; ^c)^apj^ya]FUR |;iaylup;iEulps Pueblos >
pj^ fuele:ne^Jugst^i ipo:nr:4:/VIG por furat^fu'
a^^p^ife^te s
.TI id; b ^ . - ^ I C ? .'..Y; .:/ < * :
(

3^ICCPA<^cJai3cqBifi^oi^I[ npcopaf quitando


diccin algunaetra, filabablameoccj^nr,GPGG|"$)f
4teyc&)^ajic|23fy.A/iaciignifeajcionp yusunqe Icxcfue
c^ar^[naj#jfeq^taes^yiaa
J:\a^-jkkfZixam\e&
esift^ Cilab^g^.o^fiog^por riafirjng^ EftaraipapctOB!
a f e f e JB&nSfl losxnombteSj q&tandoles : h
vobihW
pj^a.#tbahdfek;f i>:v,g ccabfog>porabobgflarJ
tiicafe

enclos Vifb^jj^a^)lei^a'jlaprjmera:filaba^ jora hp


fmtmMM^Sbcisucduh'uq
JIr.r C";:.: : '.; ;^OI';r; : i u ; : q
vpna^jconjugacjoj ttercafat :de'quftfc%o )
fe gnitaFESp i t e r a ] vocal dea xaiz depues :de>lai un, f
l a ^ i v j j yjde in,. en l,pafsiya, > ; G ; -c ,liulat,. humulay
h^illa|ii9us^r; .deJoBiohoty lombrp ANEODILLARI^d '
umupud, umpud, acompaar, de tumupung, tumpung,;
igualar, cle.dupSjdinupa, dinpaanatun ginoor fi leas
fe-I%uz5:I % . e t o d i d o Iefus: de otor^cortar xupieda "$>
... h

i;

INO.

13
Jnotd, htod; de jtatl, plnoto, pitol, cortar comoJac
: & :v~; f:, ( .".<f

bol por el pielf

i;'j.-P7^ ?En;'lo veftos^qus tojn^aV7^ir^r-vfitl


;arjvs ora neutros^ fe quitafe;primera vocal de*l raz,
^V.g; de'rnapno^jm'pcbycft^
butang,por^r
al^eaalguiiarpar^e/iamitang,>narftang, ( y de aqii fc.
. k% ehimtaiig, condicin/.naturaleza de cofa:) de potol
abamotor, namtol Y^masgerteralren^
y

^aa,^.gamacafal3$/w

herjriitcalupad^faaca^
MKITITTY,
jfoqiaer'ieeheerrap.s-i obo* oa supiQj oa'-i .001
r
L r>^8. cb A3dQB{je3Ye?.flra m3^
eftls
Jtiifos;e'in^er
4>ierdd Wtiaawcal d t o j i a l a ^ t y t o ' r f t o p f e ^
:

aquella pierden^ ypmudiWltal vocablodfetr|iclb


con v-nfoltillb, corrio-fi parteffti aquella palabra tfpfos,
X>SEMTA
araanpaddr,>iad':. de4^ 6&bwf$1SStl,
^sha:%fatfalaun fa^
fonante, quitan tambin iavvltima^bcal^bla aMtiB&re
i la conbnante confdnartesTjl VigP de biling, jftobar,
Jiilingun, bilngun^binfa, ce ihrip veber^rrmony^r.
FINIoihmardeparung^'ap^apfa&gbjJ pVngfli^^A
flgtiiij padnga^ decau/cdme^p^ai^an, canun, ^nifcuffc
pifie;: falpkar, pifcaf^ pi%i, plcari, p i qu Y> QFIJFAFID
MXHLZacabalen
ay^ponqu^lal^elos fhturOs^paSivOS
fe buelve conbnante, fe quedafauneje cb^-tave^?|^
^oi
la
cal,
:

j ^ b 0 n p o i b t T a ' . , cv.g,;defp.
tay, matar, papatayun, patyun, patia; de.biigay, &
^^^^^^^^
jft&lQOtaJe fiteess tuvieren
^ ^ ff&aji^*qa& pierden,.v.g.. de, bau;
sf>aiite^tbattMn^ibafbany balht%derUa{?ccwc^igilabunj %
j}i%jfob,de^^
,*ojcfifb ^^&.^^^^ pierden'la 'prL
&ix^oabde;:lara2;j2; iber#n23 ibtang,; p o n e n d e
$$1)^ ?. p0eedr^n!ladQ duenp*:il<$pj
s&tifs . blagoapartar/^rj^iftt,:ibibulag, ibrnlag.il
too.
Pero porque no. todos los.verbos fe ebrtrae,,
S

ffab ^[^^^^^^^^^\^

d a $ para

ll^|hq4everbgs;^
/ g ^ ^ p ^ j U i p t ^ j a ^ q u t f raizes.;dsivna filaba; q .
^acboatab!ada
^^^^ 1
cUigiiWMHeit^
r!;&pc
o%h -Ja? quetiencn^entre dos;r vocales.^ dos ,
CJ^e^,4ftC;nta%gj(prqueng,; en rigor:es,
Jfefe^?!1*;^.1 lengua la X, yZ*;&c
&$tvafga por do%.) v.g bacug,.. UngccdL
r 1:* .xLa terceras ni lasque tienen h, antes de la vL
.rna^sa4':V>g.! blba^iucfer^r :|ubr ..enO^ Exeptuab

^ a l e s ^ n ' B ) , P j porque eftas,.tienerk qiDnriaxrcion, y


<tKan^f$Ti0nJunm^^
tulrant^abupi limpiar, e L ^ o z tahupan^ laphant tubub>
jigijeio^tububan, tubhaiui

o j . La quarta, dlas ataie.s^qurien^'k,' it:n(&


liante ehtre dos vocales, vnas e contraen quedndola
^ f o n a n t e hecha:.vcal v. g . fayup, llegar tarde, fe.
yupan, faipan, foplar, huyopan, huipan: bayad, bayarri,
baidan, otras no fe contraen como iyod, nayug Sec.
104.
La quinta las riaesacabadas en i, vocal, raras
fondas qne -admiten contraccin, v . | , ' bai rnYaurar:
focli, trocar & c . Contrade, biIi,preciobilifaan, bilhan,'
y otras algunas*
J

>

v:

i oto$' -lav excap d l a s acabadas en, ?aj vnascrio le


^ c o n t r a e n , & bitay^clgar folayy apualar &c. Otras
jpLp acaji; navegar% ri$a$a%'- aquiant patay mata%
*|>aayh p a i y u n Y
i-: , O < : : V ; ; . r c - ' c^-i. j La ieptt, a-iflfesity %te^W^.^^cbiiid
inkke^ntiesdps^ vocle^,i:dior^iiiOxiio4e t contraen,
:Nr icauaSy tauavtoiias^ilua$Sec. Exeptuani de eft ,
gla gauas^^aifoB^tau^,^t|fugun, e n f c quies^ la-tf,
1

contonante queda heenaf vocalice. Lauag* Mugan. B.


r Marnarj;6coiiBidar{ a beuei^ b Ihrif d e fuerte defgracia.
do 'agunov
.
' ' -" o . ; : J . . : ' .
' - ^
c i 107. La?ocaya*;Ia$:^
c&&frtodas fe c c w ^ r ^ i w ^ t i - a t j a ^ i a r u j f e ubun:
t u b i n ; tjBbanj fr:diligenrei 'bmo^; lomohon^ tomnonj
;: !

i jhft
; Acerca:defrtranfpofils^
dice afsj porque fe
true^r^'^^^^^^tih
an y elio mas ; loh^deenfear el ulb,; cjpe' Oria coiav
:

;v,g, polosj - -pofa: ce%balusj


(w> balufan, bailan, barailaa.rde pocosj
^boltoriorpotofan/pot^
B?an, acabar, nmhan* 6<e.
/.' .
n
:;'wna ,bo r.J o ' i m ;n;;. :. O .,;-- .."ib sd

'
j '.7 ,
CAPEE.! . V i C i ) 1
: A dvertencia^.ger^rles: para ^conjugaciones di
icrikJ .,::iiU ^(bodcios: verbos!))( c m i 1

v
1 / l&s yerbaia3ba6tbsS?cpimipafiivos^ceo fe
vajfan pgr cafse que/un v 0 2 f i a f a d LtodaSjlasrper.
ifenas &1&4<>&%&^&
eb % i .
efto, pronombre folamente, al qualfige/ei yerfeof v>g.
.gcoirogHibat^o .:? teJ fty$, ehi cami, .dequita,
X$qefq$: cpmo,LVfottos:.fira,,ell.os;aunque i ay tambin
.$41 los verbos
fon0cbjpaTGqbr^
para hazer plural:
pejo^ fiempre ufeponejwpueftoj nquitado: el imperativo
.imperfonal.
. 1 .xMcoov
.:; j
. . : j i o ; , NiDguoa ViQtd^aby; que! ;fn compofifsicm
de alguna partcula, o aadidura de alguna, filbala leisa
/eiivvieibo;, poririaspue ,/.1 por tener de
fuve*figifi'caciOii d verbo, wg^agao, jirrebar.ar^ agao
.,^!.*AlgumsjVozes: radicales^aunque d e l)90
fon nombres, por el ubfirven de verberen efta
imperativo!: bohaty'D'br, boht ca$; trabaja: bugfayj
vremo,bugfaycamo;eremad,
; r

, > A.cfta lhrnan lgimos, xonjugaion radical, no J
f

;t;j

yo porque, pues no tienetiempos , ni mdsj ~n3s<jtigl


1

ufo del imperativo dicho, y quando mucho vn preterito


perfecto, arrimando la raiz alguna voz que fignifqil^c

v..g. obs na ac ciunj ya he comido^ ara'pa ac aun;


vni no^he c o m i d o - El decir; ad ibuht c o , <tengb Obrja,

mas e s f u p l e t i W elverbo ttoniivOj cje^bra-'-co^

como, ad i bu^iy co,.ai tengo vn remo,qees rombre '


< 11 r p /Todas lasrraizes tengan lignificacin de v e r b o >
d e nombre, halla los m m o s adverbios, y C a b r a s >
Compudisy con la? juma-de ciertas partculas fe hazetf
v e r b o s , v ; g . dile, no^magdilV dzir de to: oomtu^
ctitg
ti%M*^t4&i&
v*i$ufifo, de,ra insJ
:

ffiaJfafoneMia^ pra>l'4utt<?s f,

#hra: catiinbanii
r

jnty -niacariilinbani fera jntl JE xeptuHfe los nombres]


r

;:

du r b o l e s , h i e r v a % y p e e s ( feguri quieren algunos, )


bn^*ay tOiiibresd arboesyytef vas cjevfe hazen verj
;

b o s ^ e p i n d o fignificati teir de alguna color, qu pue

den fervir, de algan aderezo de comida, que tambin'


Graven. Los n o m b r e s de animales, fe hazen v e r b o s en
algunas ocaciones, v g. ayam, p e r i o , mangayam, cahrcn perros. Doron, l a n g o i h , dino/on anacun orna; la'
lan^ola me c o m i la menter^dinOronan fi con: ma
ya, la maya, ginmay an acuri orna: gihbaca, comieron,:
me comieron eftos animale^ la fem'eritera- & c . La voz*
radical aunque de fuyofignifiquepafsivamenre, con par'
tbuls^de activo, fe haze v e r b o a d i v o : cOmotmbief fe^
bze v e r b o pafsivo con partculas d e p a s i v a , aunque

"
" "
'
' ""fea
;

fela raz a d i v a e h f u ^ n i r l c a c t o n j V . g . daugj coi ven>'


c|d?,,magdaug, vencer, aclivc: aga, ai rebacar, active,
a^ui'in, er arrebatado, p a f s i v e .
aya. ;

Bi) iigorno

tiene efta lengua) mas que d o s cu


:

e|pps, y dos m^do,:TOITAND0 los v o c a b l o s como eu,;


allnente

fecoeji^a-ibecbos

verbos;: Los tieai.pos Ioni

preterito, y -futuro: ebpreterito fe puede llamar ;prpmi,.,


c u p , afsj; como.JlacnJ^pspsqrjoibcvgener, quees
c o m U n d c do% ^jiisaf^liilOjry^TaininQ, l q u a l ; p o r j o s
r

adjuntos fedtermioa 1^^9ci: xibak^ Qti!Q)ucQn^lii^$jf&

e$ efte Jtiejfripp, ^ u yahi r^^fa^/prjejbnte^ ^ p ^ e r j t o *


t

^n^ebi^.y $ p j 3 f i i e n S # i ' ^ ^
feajaj prmQr|foJei.|rtrma^ feg^g r$g y: para prefente,;
;

^agayfinoque, e r v f e verbos-, q u e ^p.tienen eftaspartic^


Ias fiPK).mofjf'jsf

(e. avrir'dedezr ; tambiei, q u e

cj^liicjon de p r e | e / i t o A pr$i-ix

O'JMMS^Q

pu^esdos iempqs;, preie/jtv y. fticuroifirveri tpdps rlofc


dej r^a^o^iag#lfo^?.ijftd icagfco imper atigo:

Mit

^ieativp.tiene er^ambojitiemposj^ el imperativo JQjtja


ijaf: los de mas:tiempos;5le l'graffl&rM^atla.fejrgduzeti
a > l o s d o s dichos,,iCOfp,fe vera e n l o s d o s c a p i t l p s f i guientes. Don^e'adveirte asi para la activa, c o m o p a r a
1$ pafsiyaj querparafaber que tiempo fe ha de poper en
la-oracion bifavranoiehade-mirar ala voz caftellanaii es
d pronte,;)pre;eritO: licuro, fin al fentido, fres de
^Ja.pr?fe.nte>paljda> API9R. venire porque fre ej/enj:i*

do de co prefente, o palad, e.iifir de Iasvozes que


c o n t o p n el prefente, y pretrito, y;fi es de c o i por
venir de las que confttuyei el futuro, aunque en las vo*
Ees parezca lo contrario, lo qual por efte exempto confta.,
r, v.g. quando yo haga el fonido de fta pafabraes de
prefente de fujentivo: pero porque el fentdo es de co,
que no fe ha hecho, y por venir, ufar del futuro, y direj
cun magbuhat ac, fie de c'Meris.
i
i r , . Las conjugaciones pudieran variar guna
variedad de las partculas que feaaden las raizes, para
Jhazrlas. verbos, que fuerairmuchas: pero no las muItiL,
pilcaremos mas que.fegn las partculas que fimplemente
hazen la raiz r verbo fignificativo de la accin, que
puede importar la dicha raiz fimpliciter accepta, dejas
quales trataremos en dos.captulos que fe liguen, por las
quales fe regulan las de lignificacin compuerta.
.
itq* >pu eftas conjugaciones a fsi a&ivas, comopa&L
c,vas, evmuy frequnte el ufar de las partculas na ypa,
adverbiales, y paraque fepa de antemano fulgjjo, d i .
sp que na, fig'nifica/ya, .y donde efta pudiere ufarle en la
lerigua caftellan, podr en la Oracin biaya entrar na,
v.g. nacaun na an Padre, ya come el Padre; prefente:
giuhampac na fi Pedro^ya acotaron Pedro, que sprer.
Seiim tnacadto na;aeoi ya quieroirj que es futurory lo
Jjiifmb de panqu figriifiea,iaun Vig4^caupa,.aun coi
titSypmfmtQimckdxppa*ac Iiuat; quiero, kmrxVez^
:

G3VPX.

: : v - - ::

s;i

VI,..- V: f.
:

c;;

,y magj d e l e b u . x : p : d ' r-h: ;.

^fid^&^^imiiriidefeftas: partic^pnota'qurj.
g} y hjrao; ibiiMaqBes^ieyTeq feuIan$yfiahquando
parece que-fe la dena|>ap y nagi^ ndesisi, ".ino'jqite'
como fe duplica la filaba, ^iT:e,vrbc que comienza fpor
XQgfilyhszk ndimlbiagurasp *oiggagagfdaj nagiylis,
foga&o^ii'dftverbo: ^ c o m i e n z a por h, quando;fe
ieduplic,.pierde laprirneEaih,^g jJiagahlin,nagihilaG,
aiaguhulaVque esjrhejotqueideeir, .naghabalin'&c.. .
^ ; i i 6 . b :^inkndojpie&aft^ar!(fc7efta conjugacin de:
^ g ^ ^ m a g ^ ^ u e ; e Z e b correporide%:nagaiy maga)
digo queivirago 'Jirve prerente^dbquakfcavra d e acar
que es deprefente,
eedekWusyi&
,jr reduplicarle.kraiz, yaporpnerle h a , o p a , adver.
Jbiales,;v.g*,; nagfobrat^ elfe cri viendo$ nagbrat pa
iimeferiy; 6el eferiviend: 1nagbratna, ya >elcriyev
ftos modos, algunos fir ven para el pretrito imperfeto,
Semanera que no podr diftinguir del prefente fino
evautecedenubus,
cotifequembus-yW^. nagbuhat na ac,
.y adobe hecho, nagbuhat b ^ r p l a lo hechor Y todoefto
e quede dicho tambin para el prdente,:y pretrito i im
|?erfedodelaspasivas; B elprfemele haze con la par.
jicula, naga, y.g. n a g a b u h a t B ^ c y o h a g o , y el pretrito
imperfeto aadindole la, pa, v.g< nagabuharpaco./ <
i

. .
*7
v
^^nr^^^t
' J ^ ^ c m p o . fe haze cori l
particula quefeiizo elprefente, y f avr de diftinguir
del wHticedmtibs, & confeqkntbusy v.g. ng forai, ya
efcrivio: nagbuhat fi eoan caculupj ayer trabaj fulano:
nacacaun ac; ya com; porque por mas que le aada
na, nobafta, pues eftamema partcula puede t e n e r a
prente,.y efto. f quede dicho tambin, para el preterito
pafsivQf.^el preterito fe hazconla partcula nag, con
la qual fuficientemente .fediftingu del.preftnte Quando
&n eftos pretritos fe denota alguna duda, fe le pone parL
ticula, quelofignifique,,y *g. cah , ad,caiha,que fignL
fiean, p^iza.n;pfj3iej!Oifto^ que nunca puede, fer
prefente^ anteponindole la voz de preterito la partiai
la* obs na, harhna, uarapa, y otras femejantes, que
^cii'fignifcacion de preterito, vig. obs na ac nagi
buhara ya lo he acabado de hazer: uara paaco nagbuhatj
aun noiose' hechOj.y efto paila tambin en la pafsiva.
.;; ii^.; 1 futuro e.haze .con, mag, ( y en Zeb coii
paga ) V.g* magbuhat.acojyQ "c. Quando fe le pone
fe partcula pa, figiifica, futiij.o.potenaal (digmoslo si)
y con h., futuro/achual, v.g. magbuhat, pa ac, quiero
lobazerATiagbuhat.na ac, ya lo voy lahazeri'dehecno
lo liar. B. Eiiiitur potencial liazeiicn, maga, y l M
luro astiai,conmaglia;ella vpzldebilitino adual Jfele
udeo^ntponerA
^ S e ^ d pretrito^i^ol>bs)na ^o5m%bbar^r yaljlie
^ t e t ^ ; "a agoi ragbii^;iuuni'tite -je^, or.no
r..
Ka~"
lo
,

nai

t^^^^
vezes lo
riabedli: Gngf 6 gicair&on^ogodi iy mgbhat,
d^ndeqelo hzo^
faxmfcp^kfa^SPeiefto^es en
'.ayunos ct^blbsj^Q cnb6)si'o^e tariufado, fino que
-|iiMiela;det>reter&c'Goiieftos' adverbios^ Aqu
ota* i q u e t t e f i m i r o s ; fe ul de' efta partcula, dile, que
fi|nifica,:rb,rv'.g maeaune? h a z de comer? Si 1c quiero
decir; ^ u e o ^ d i r , dile:fi pregunta de cofapaTada, f
uarde uar^de donde leba de decir, an atn Cirng
Je^Crriftnamtay/a^pageat^^ar apageaios
ckcjy.no, dilfe.pgclios & c . /
^ ^
vil 11$; Imperatiyolft fehazeafsimandando, como
redando, anteponindole pag* que irve de gala, que no
altera la fignificacon, aunque la expreTa algo'mas, pues
alguras vezes la poner, y otras no, v g. pagbuht t a ,
|az tu: yao ca pagbuhat, no lo hagas. En muchas partes
no quieren admitir para Ungular efte imperativo con,pg,
fino folb para plural,,* y para fmgular fe irven dla raz
rooncla, v.g. buhat ca, (fi fuere ella capaz para fervir al
al imperativo, como queda advertido n, n o . ) Para
imperativo firve pues corrientemente el futuro a&ual,
asi fingular, como en plural; afsi mandando, como v e
dando, v. g. magbuhat ca, camo: di ca magbuliat, y a
tazn es porque todo loque e manda eft por hazer,
yenir. Aqui nota que vedando fe puede ufar de dos par*
tculs que ion dile, yao, (effa yltirna es lo mefmo que
aya, d i y a j ) d la prime?a> fe ufa con 1 imperativo^
!

t^g^fe'fes&msytotizmgf&uv, psg^V.gudi ca
ragbuharV ayao c pagbti'm. '
j.v, ;, ,
*s*o* M a s i i o t a q t i e ^ t i d ^ i n c k p y k r e i o s i w
perativos de, mag, y png, que de,pag/fe tifa fin deda
rar el ca'o de la co que fe m'adda, y-del mag, exprimL
cridlo de Ordinario; aunque no e. quita que vezes e
aada aquel,: y cite e quite. '
':
:
> '> in.-. Optativos Para efte modo, firvenjos memos
^e^ppsddhhdicativo,-fcnip'articuias, que figniiquen,
ytirnm ojala, que es la partcula latina, y efpaola del
optativo; y eftas fon, ccryagar, agar con, agar onta,
'Onta ti,: bayy gabayf abay- toon, hinaut pa: yfirven t .
das afsi para preterito, corno para future; ( que prefer
4e n rigor no loay, ) v.g* cun ncanhi aco caculup; oja
la huviera, huvief'e venido yo aqui ayer: abay cun
magbuhat ac; ojala yo haga, hiziera, hizieTe: abay
cun o b u s m ac magbuhat; ojala yo huviera acabado de
hazefc' Lo miuno ngnifca, -abay cn nacamhan ac pag
bhat: hinaut pa cun nagbuhat frya; ojala &c. Tapat ico..
lahao da, de Zeb, ion partculas de optativo que fe uan
quando lignifica arrepentimiento, v.g. tapat cun uara ac
nagbuhat; ojalado no lo huviera hecho:-ta pt cun di ac
? magbuhat; ojala yo no lo hganos, B. tapar uara aeo
rnagbuhat; fino lohuvira hecho, aunque noiequi^a
que fignifique tambin^defifeo, v.g. tapat ac narnatay;
ojala huviera muerto. Aqui nota que, onta, onta ni; IL
vfmpre k polpose com quando e quiete dezir, que ha,
r

, miayo cuaca, cun nagbalolquitalnfs daant raaaydic.ita,


curi mgbuhat quca:m%'l>uen0:Wra que flo$ huviera.
mos arrepentido &c.
y/

V .yr<
. n i . Subjuntivo. Para ee modo, irve enfentido
e , fi, eftas partculas, Con, Ba, Bacon; para pretferio^
y uturo,v.g. Bacun nagbuhatna ac, fi lo huviera Jiecho;
Jja coi wA^oM^^y&^s^^i^himst^
de hazen ba
<cun: acoi'nagbuhaf , fi faip&s&ctMb-fmdfo'&.qyfflfo
fbveu:an*;: $ ^p3r3:^feDtefc^f(reiwi^:^co^pafa
(futuro, iv.g./ faaiagbuhas ^ n Dios f calihutaui, cpin^o
.Dios hzq el mundo: ^npaga^tcOiiic^u^ aco, quando
Jegu, comhcun magbujiat acoj quando yo haga\ , ;,
J-\ i;2|.' Infinitivo,: A ete;firven Iasidys ^o^esi^del ul
- tmq, y imperativo* por lignificarle iemp? e cofayqueelj.
^lipor hazet: f&o corneja diferencia, que fi^s verbo
otransfitivo elqjue ige tfte infinitivo, quiere; l a ^ p z dsl
4mperativoj v. g. Maghinay ca pagbuhatinilbaz^eS)
x.de epac; maghinay ca pageaunjeornc de epacio/yli
nombre adjetivo, .o verbo; intransfirivo, querr lavoz
odel futuro,; v.g. niahinayca aiiagbuiaE. ftexo^crpaciofo'
cres. en trabajar: icnahnay ca cumaun, etesrepacQo en
ccomer. Qtras vezes>no;;aytiada de eJlo^i pues decimos,
rriaarim ca maguratSates! efcffirl:fj^ ac cuma; un;: defeo comer: idangaco wagbjad, bien puedopa.
jgar.. Ante ayque djeftajreglapata los infimtivo^jiy dice
.;jqe4 yerbo a^^j|Be!i^ejJQfeti|, |4o pkkct^pi.
fr

;|^eujt0,.J3OT^^
infiniti vo de," pag>
fioohadefer otro qualquiera, v.g, liatunrro pagbii.
hat;ini. , . !;.. ; - .
:.
-'^W: - J
124. Tiempo preterito, no tictac el infinitivo en e
,qingiia,iy afsi los pretritos infinitivos de la-lengua
latma, Te?rfulyn en indicativo v.g. magfoged'aco
ojiagbtiki^tdel^e>que: c^cnz^ir^abajar, con lapa*,
ticulaj nga, v . g . buut co cunta nga nagbuhat ac, Velln
t

K i i j . ;^ Gerundia en;rJi;&azecola5pai]ticulast^.
J T ^ i T g , Car^caghanrepuelrsdjfck^
*tiemjb,vi g.-,Tsboifraj-,: rigbobhat na, imptts, faimi
tifirigba; tempw wifsee audendi gbaSfcpto&ptt ftVokndi:
tilalacat, el que efta de partida, tifociJOt in buut, prefto,
prompto para obedicf; tihhbrona an banua, ya quie.
. re abonanzar;el;tiempo: Eianae^.o..tia"ranc;que anda para
parir: tihirigda,:qciefta, eftafea para axotorfe, catpu.
gas;ev;/?* eminmdk catgianr> tiempo de coger el arroz.
;;Tambren fe explica con elnorribrej.tBJg, que lignifica t i .
.empo: de d o s maneras,tuig ngaJgpupngas, tuvg fa pag,
: pugas, tiempo:de fembrar. I as, vozes, igbubhat, igpu.
pugas, parecen pafsivas; pero fean loque, qui fiere, ellas
firven de gerundio en, di que tambin: los mefmos g e .
rundios en,diydun^:parectivozes/[3asivas, y fonge
^undios:acMvos: :
rn':.\:':-r.:j\ r.-^,-.'.:[
' ^ii6J
j,Qemndoen,do> fefple dexfos maneras: :sb
. j r ^ ^ ^ ^ - ^ j ^ r f b i % an^r oan, on el preteritole
!
"" " ' -'" "-*
"""~ "' ~ '
pie.'
>

<$rf%ite,r^2^
Jiatiaif Laeguiii! coa el ^ m a ^ f e t j r y ebadnibfe
verbal, b infinitivo de, pag, v.g. an pagbuhat, iipag.
jbmhat niyay hziendo el? o guando el hacia.T ', & s ?
-fi37.ri LGerandorij dum eiple cdn el infimtvo,
4t^g<b maeadto ac7 magbuhat, eo afwenum. Sb con i l
wiefiioi hifinitivo iuple* .d^piro^e^if/w^: rnaadto
s a ^ ^ p a g b u f e ^ i i na n^njj o.j 3j-jc ..v- c"g.i j
128. Participio. Todos los tiempos del Indicativo
^ ' l i a ^ ^ a r ^ ^ b s > d f i s ^ i ^ i | o s tiempos ton aadir,
desreliartieulo desloa nombres apelad vos,, v;g. an nagfJL
th&t,
fitms,
^pv^^mw^^xl^ms^d^^
t

riefitt0ia^flO^b^a^.^JrJW..^^ *\ a \wy*-x
t

:5

:>;"**'

r D e la conjugacin intercalar,, y de,: na^Iyma, mi, mo, de


.:..;>,?. ebujcyde^ concia. : b ; rh: : . . >
t

.jr :i^ (Sonjugacioni intercalar} es aquella,; en la qual


. :fe"interpoiinjalgunas partculas, .letrasienla mema ra*
.,u"z'.'?Para 4a' ativaben prefenre; .y preterit03:7hterponen
siim^y en Samai,in,{ aunqueenlgunas partes nopro.
anineian fino, in,peroes maTapro^
sepnfu ndecon la. Jn,paisi v) Ja squales 1 >e:-ipponn aia
primera letra de la raz, (1 empezare por.2CQlbflante,g.
dde>facat Hnfncati aiida>^ediucod,'KbminSd, litiincod,

f* n i z comenzare por vocal le anteponen las dichas


partculas, v.g. d e gda, inmagda,o ianagda, dar priefiaj
de oyen, inmoyon, innoyon, conformar e. Para el a
taro, inrerpone u m , o m con las memas reglas del
|)rente, y pretrito de pofponer la primera letra de
Ja raiz fi comienza por conbnante, o de anteponer, fi
comienza por vocal, v,g.delacat, lumacat: de cauri, c o .
mam, deagda,magda,de'Oyon, omoyon. Pero advL
aerta en efte futuro, que i la primera filaba dla raiziere i, e, no ufar ni intercalar um/pr el futuro,
fino im, em, v.g. de firing, fimiring, decir: de ficad, G
micad hincan de fol, cmioj, bolver ti as de iuay,
imiuay, apartarle,
m

130. A efta conjugacin aade otra, que forma


con na, para prefente, y pretrito, y m a , para futuro a .
tepueftas fiernprecomo ios que tienen, nag, mag, 6c.
cue en Zeb fon, mi, para loque, na, imo, para loqne,rnay
Teafe el num, 11$. Solo advierta, que con los verbos
que tienen eftas pafticulas, puede ufar indeferentemen.
ne de ellas, y delis intercalares en d numero anteceden.
'le, v*Fg. deycoha, tomar, nacoha, macona, quinmoha,
cornoha, micoka, mocoha: perodro es para verbos a&L
vos tranfidvos, que qiaandobn iittranfitivos, admiten la,
ra, y no la intercalar, v.gi omono^^nemar, tranitiva.
miente, maibnog, qnenkr incranitif ament. En BobV
tienen ni, para prefente, y pretrito, v.h icaunmo^'
para>fi&ufo ^
-

-.J.;l

z: :Wb-1 rA^n-:.^*eiiLqpi^IafNc^ijiigacion"intercalary y II
y:.&%'( ^ififer^w/fo^prehendcremosr debax^o
cj& int&r^ajai;3 r^ioen-eit^rvaji^perativo propio,>dii
fe^eBt&dsl fHRrp<del: indicativo, fino es que le demos
|rc^e^tiy%4arriz;qijafdo ella es- tal, que pueda; er>
|fk]y*.% Hi>< e)3ool' fr tiene como fe v i o . ;
>:. :A
Lofegund0 'B0t, que todo loque fe dixo:en elcapr
tslpjpajfa^ del juego deaqueHa conjugacin, y laspara
|iculas , V)modos parael:optativo, y ub|Untntivo
ywttff &&*$r;f8 ^Le^etsjcBugaciones,
.3
%vp?^ueJtdicatiyMyi que no fignifica a t
aj^ad^dela$<&^:<^u$fci babitcb 0;eoftumbre,,da
loque fe fuele hazer, v.g. los buenos Cictianos.temen
4 ^ ^ 4 ^ a ) $Q^.&bbfa': no ignirk temor a&eial,
fi^ habiai%:y loque-fuelfini hazer. tats perfbnasy efte
prffent femefante-f^tee) eo voz de futuro,' v.g. ais
manga-mgnyong Gkiftianosnnlahadlijcfa Dios,los bueg
ggsj j^t(^anos^tennen-.^!0S^.-(::B. en la conjugacin
fehze con el futuro potencial.) Yo no oyg.o>
Mf; porque tengo miedo al Padre, filio porque g i f c
guardar la ley de Dios, dtle ac magfrngba, cay. mahacL
lupaco fa .Padre, cundi cay maruyagaco tomoman fi
batafena Dios; i ?Pedroimhagugma a Dios, motoo a-'
Dios,:rnaaram fangatanan, cay mafabotj Pedro-ama
I^iqs;&c. Y efte es- el tropiellb: de, algunos que dizen,
que-Ja partcula de ituro haze tiempo tambin prente.
Mas quandofe determina la accin^ y fe figoifica eftarfe
:

ha

MzieidQ &\\ fe|aze ^tefttfcafis^ ce


ituro, finode prefente, v.g. nagano ab Padre? Nacat%
pcatorog, come, &. ' : dtm ; motooaoo
IDios, acoraobunyag canimo: liieledezir, oy
ijpecao, oy me embarco, ubo, aunque noquiera, yak
ve que e s col por venir, aunque f e declara con voz d&
preienteen omance, y afsi e n e M n g a a abrafe de d#^
zir por voz de future, bin fiya magano, tnaac aco^
hga^loque quifiere, hedeubK t ' b .
; '
li
^ deytmv dom>
baze, coi|ugacion cercerttd^ptimera filaba,
elb fe conjugacin eoncifa, firviendo'lo asi cercn
nado para futuro, y imperatiyo, v;g* decmoha. moiji
d omol, iiili, de omaubi, mnbi. Y para u ufo, maha/
na ac* auai fini, yo tomare eft&j* aba! cun Obite na ac
ntohaj ojla lo huviep tomado,taf a a<o m O h a , &
.^E\BSpues verbos, que tienen e f t e futuro concia
fo, forman fu preterir adivo, y prelente interponiendo
in, entre la m, y loqu !gueyv.g. desmadro, minadto
de, moli, mnoli; de manhi> mjnajihi, K%bolui, vnej mi.
nona aco fan fondang;; yo t o m e el de ebtfa.
nera forman preterito s ^ o c ^ v r ^ j ^ H ^ e e r i i ^ ?
aelfe conjugacin interealar aunquf es verdad, que tamii
b|'enotro^ ?quenotenen ^4,
pertenecen i'efta; cbr^ugctr>int!eiei^ >
pojrqei^pigza la raiz^por
or^tobfe n^ S, d^E 2
pusds dla4gtacia a 3 a < f e , f&m* W ftistoinst
,
La
ne.
}

i:

<

nera fu f&ftncp & Vwg1bat> cornutadb, .


J[u preterito, mmohat na aeo, yaiobize.de porot, morot,
minotna aeo, ya lo levante, de bulus, minutas ac diyo
yoqseftigue. Y efte mefmo preterito activo de, in, fe
1111 tambin en verbos,fin aver elio, pues vemos c$.
de, rradyir donde ueliaman fe dice^minadi: y de ma*.
lagu, minalagm na fi coan, huyofe fulano.v j j #, y 230*
.154. Para lapafsiva de eftas conjugaciones, fe le
aade en el prefente, y preterito, in ( pero no concita la,
tszy cornofe pujo en el numer paliado ) anteponindolas
etilos verbos, que comienzan por vocal,v.g, agda^ inag*
da co na; fue dada priefta de mi: y en las que comienzan;
por confonante, fe pone defpues de ella inmediatamente,,
y .g. lacat, linaeat co na, yo lo anduve./ En Zeb ufan lo
mimo, aunque otras vezes ufan de, g i , en lugar de,, ,
v.g. finogo, giogoaeo, el futufo toma de la conju
gaeioiiperfeta, obfervando loque le dir en el Capitula
queefigue
y

ti

Y>
A
C P l T . VIIK,
:
DelaConjugacionpafsiva.
.i^J. Tres,diferencias de, verbos pasivos ayen e f e
lengua, no porxque aya tresdiferentes conjugaciones (
moay quatro en la lengua latina) las quales tengan cada;
qual fus.verbos diferentes, que fe conjuguen porllas|,
fino, porque aun mifmo verbo a&ivo puede correC
ponder tresdifereneiasd pafsivas> finmudar fignificaeL
linoolala
conftruccioa. E l b s conjugaciones pafsi
;

k.

fas f regulan por el futuro pafsivo,por lo rr.enos las des,


f afsi primero fe fealai elte tiempo, y defpues el pre*
ter ito, d preferite, que es lo miimo, y en tercer- lugar el
imperativo., 136-, Tratando pues primero de la pafsiva interca,
Etr>(quedepuesetratar dla que correiponde 1;
conjugacin de nag, ) digo que todos los verbos adivo:,
dla conjugaron-intercalar,* para bazere pafsivos, pier^
den qualquiera partcula que tengan,, quedandofe la raiz
fola, y mondapara bolverfe por.pasiva.-Y lo mifmo palla
p i los verbos aflivos, que fe componen olamente con
na^y ma^nag, y.magi que e quitan eftas partculas, y
queda fola la raiz monda:- canfe de efta; regla los notri*
bres adjetivos de que eforman-verbos pasiyos fin quL
tarfbles-naoa coala intercalar, y.g. de mar-aut, maayo,
matadung.&c. Minaraut niya fi Pedro> tuvo por malo a
Pedro: minatadung, minaayo,para futuro, dita maayo.
hon,,maraurun ta^ nolo tengamos por bueno, fino por
malo, &c. Mas fe exeptuan los verbos de fignifcacion
eompuefta, quef forman con fas partculas, naghi, ngw
pan, nagpaca, nagpaqui,nagpahi,jiagpa^ nagpapag, na^
pa napaea, de quibus, y de otras fe dir en el lib. 3. los
quales para formar. uspafsuvas, fojo fe quita la na, ma,
aag, mag, contandole todo lo dems por raiz, v.g. d
aaghigugma,. folo e quita, nag y queda, higugma, de
que e formadla pafsiva, <FJC de ertemi Jo particular de
y

^ h a ^ dir 0,-2$.- ;

. .

3^7*

:?> -;ofta prjMtf t ^ f e W3gad0it pais%,i B m


?

n^a poJponieodQ 4 ^ rajg

jEicui^ laf^tricula, c ; q

fjn, uni. . hun, y p a r a ; p r # t a , > y prsterko. iotef oaiasdoi


in, oa y para imperativo, pofponiendo , , a , i o | a s j
v, jdMfe, trabajar, fujquiiO b u t a n i , pretrito, p r e .
ilnte^binj^at,imperatiiVQ^buhata: de duao, vifitar, cjuj
avu^.diaUOjTduaua: de, qujiala^ coner, quiklahun,

Sya^ J f e y d e ^ ^

( 30* : hfy %uid%ipojpojiiei.4o ,inla ra|z

para futura

|a particulaan, o. han, y.para preente,, y preterito i n t e r .

caand,Jn> fioqftiryandoJa an, final, q u t e n i a en el fu.


proj-yparaimperativo,posponiendo fotoi, h i , v . g . d e
bufaat, buhatan, ^nobr%: boriati; d e quilala* qilala
bau,: quinilalahsrjy jquilahfeijc^ue verbos reugan h , . en los
;

ye rbos que acaban. en.vtcal para d futuro d e , un, y para


ey^,anj:^/$natfteptefenta^4 preterito, y imperativo ( la
quahfimpre es :toeMterpronunciar ).depende del ufo, y
ilq melino fe q b f e r v e p a r a la p a f s i v a d e . g i n , de: qua>
, : i # ; ; Ea.trpeta^ahteporiienjo k raiz la partcula,
t

felpara f^ufOi y: para. prelht,y ptterko conirva la^V


dd ^turf^fitrcaiapdo ^ j n a 5 j p ^ l k f e r a t i v o : : f i ) f e i
g^I?j:ailK^fede;Jtl^|bulia, ; .ibinohac, buharan^
140.

Eftas tres conjugaciones ^ y o t d a s > p^deu


mos

.4*
fHosrlforak)^^
razov dell'in, qe
le intercala en los prefentes, y pretritos, y ion las que
eorreponden, w plurimam, la" intercalar activa, y ala
doneiiy. aunque tambieii felen correfpntr 3 la eliva
de na$ pero con alguna modificacin de fignincacibhjdiC.
fetente de la que tiene la plsiva perfc%^ cbrfeTpMds
ente la mifnia'activa prfcliaj y porque cjde dicho
de vna vez, deeft pafsivaiteralf feif para numere)
niiguk'F, y cEf ta perta> para plurali y fi para plural
ufare dla intercalar, ^nfficarlo'qli''t-de'fr I u ^ o ^ '
de prefto, y la perfeta, lo mas de efpacio &.c.
141. Para la pafsiva de i&J el meneter variar algo
la dete'iWBSr^aryilaqa 6s corno' fe figutv' L&pfimera
pues pafsiva fe haze, anteponiendo para el futuro, pag,
fagsg^fof$ptiu,
uh, o" hn, la raizy y para p-en..
ce^iy. pretrito,Tolo anteponiendo, gin, y parel rn|f'rl
tfvoyawtepotiiendo, pag, y'pfr55nindV ^ o hay v.g!
Pagi>uhatny ginbuht; pagbuhatav Para lalegunda pil
fiva fe antepone para el futuro, pg, paga, ; y fe pofpoi
ncyan'y han, y para pfefntj y preterito) fe antepne ,
gifj^i'pofponi arj'rhan, y para'el imperativo, le a
telone", pag, y pofpoiiei \' hi: ' vVg . pgbhat% girii
butatiiy pagburiti&'C.
r

Tambin, para l^teik^y^le^'te^b^^lSft)'' para l


futuro/ ig, y pat'pretee^yppeteito^ igin, mas para el
n^efitVOy.feafetepOBe^al^y^f pofpohe, an v.g; ig
bJba^turQ ^f^^^mif'j^^t^
pagbuhl
~

tan.

an, mpprarvo^Yelbesel juego dlas p a f s W y cttyt


dificultad efta en dar cada verbo la que tiene en li fig
tiificacion, de que f^ratariteH el Ufe. $.
142.
Enl,ebu, y Bool, todo loque en fes prefentes,
y pretritos pafsivos es, gin,o jgin,poraca es alia, gi,
aun quando fe ufa de Ja intercala* bbre el imperativo,
rV.g. gipangayo, en lo efe mas: m fe. varia. Aunque efta,
gi, es caufa de grandes equivocaciones entre los prefoi.
tes, pretritos de laprimera* y tercera conjugacin,^
<jual gi,no admite reduplicacin*
i.

CAPXT. IX,
Del vb de ellas Pafsiv as para fus tiesiprj$
143.
indicativo. Acerca del,tiempo prefente * f
preterrito p e r t o , no fe ofrece mas aqu que notar, fino
tfar ele fa pafsiva, y verbo que 'fe d k o e n l a .a&iva, y lo
mfmo fe entienda del futuro. A efte futuro fuelen bazer
e# :llMl^cvp^tr^^5adiendQle\t/dfct^,^bis *,<

otra equivalente, y,g. obs feahton: ya lo he .


bado cte hazer. Tambin fe uele ufar de efte State por
piefente alguna vez,
tagan ca, pacanhi.
tinca, te mandan venir c a , inin clqnet amo'i neua
^agdaTadaaun^efte acraque llebo ^empre 'oanmig,
t

1, 144.
imperativo. Paracftepuederfervir lavoztlel
feirppisivo debindic&tivO) c^qaal admite todos os
<|fes> y per&ms/ tjue
^^^^^^

M
caxa buhatun mo ilj haz efto,. ibugfai mo an cataos
^renia con 1^, mano. tqal quando$ ihazi t etatiyo, t*
ma la ^ar^Uuja, negativa de>n db ocjile, > y node?ayao?6
yo v,g. di mo buhatun in. I)e masidej^y^oisaja.
dos e o e i c a p i t u l o ^ n t i ^ ^
dla*
j ^ l o s c a f o s d l a oracinperfec^jaiiqueslo^pue#a.
^mitir^v,!^ cjata^eja t^.prie% J^na*
-mua^UMn
canun| da te priefa l a x o r p d a p a t ^
^c|^^er(;o^aju^;Wyq, cancadj obs co n a c t , yf;fo
,tom. ia,tc^mo rolara:- bota a-inaj derecli; diri tno^fea
quitaaj donde lovifte, buhara na niyoin/ e^a^c^^>
at)hi^.pag^alQna4nit aunctanunj repartamos aqi&iefts
'nueftrajcomidv
M ' ^ v l r ^ - sl^>?-it>iti nctioj
^w,r .Elfc4ttf^yjqi haM;prtrc s c o n ^ i c e ^
fies de preterito | como]fcc|ixo^ d^mperadvoaeol)
^cej^v^
:

r;

;j

"obs ha.^nata jf.^%p|0jp..t|iAhi ibonj eft coa$ <&i$.


'trataron^ ^ l a n o , - p a s a p ^ ^
ftft
J e c h p , ^ a f Q g o d ^ ^ t a ^ ^ | i 6 u s a | r ^ c ! e : i^i^ci
el, r^^;,caca/icsbuj^fa?^
^^^{eM^hW^fii
fytygfyo lzoimas de projkriojdiin ca ^ahMtW^
r

de fignificacionmple) fino tambin e t x ^ l f a i g n ^ $ &


M

toma la partcula negativa, ayao, no,. i f l ^ W i I J ' ^ o .

0es:primitiv^^
tum

tt%

%^

ni i % ^ 4 m ? i g
ffl^e^

fel^iferioflari^t

%At4 ^i&fe^

buftatun mo ini,

kte.4f o ^

^ Ng-pagy

4^%^^%^%^

Biit cocunta,

cuj^^^ttiO^^cJR'e^

finitivos de, p a j ^ f ^
hechoj^Tsivos/v.g. raaghinay ca pagbunaffinij paghi,
nay on mo pagbuhar ini; cajmoan ta buutco, pagtoon
an pagtolnan manga Chriffianos juzgo que es ne*

QE^ABAFIT^,^

decisiva-

v^N^gndi hj^/alicffl'pa^fit INLR UAFFCO*^H 6e!va


tc^ajarscoie^
'
JBS BGMPR axtfft$>fiuafitfmot pagrjffit>ari bala ;
;

pagbaljaitpan-Ma^
agnas exi;
csjpipatspf afs* v e m o s q u T e ' d k c j b b n l i h ^ t ^ . o " .
tinapay .aunque $ c M a ^ ^ s f $ t c e , onariun pg!. '
fifo n i n g p a i ^ ^ r l p a ' ^ ^ c ^ ^ f r a r r s quals "ci
uli|cnieSar^ tambie f di'tft prtrltb^iiwt cO rja
p|gIyraT^|fcp^
^
fct$i^ " IEl spillo eh, ^^^jfWWf%
krjtl
pretta a g a a a ^
pagi
;

dafijcnabuhavfacil d e ' t r j & c r


f
* - v ?'
; 152. Los participios^-fon los timp^ del itd!cktivi
cc^d'^irjc^
IoVL
ti^$iY^ari
M
bu)airij loque feiha ^ y f e p ^ ^ f ^ t ^ n a t ^ a b
p a # u i ^ u ^ ^
*.' : :
:

QJ

CAPIT. X.

. . i - ,

' D e b s plurales de los verbos.


Acerca d ios p l r ^
taitn-de letras, ya fe tratberi e l n t ^ ' y d c p r n o vna;
feaiVcfe puede frvir firigular, y plural en l n. 109. D L '
grj'pes qu ay ds nnersdepluralidad en ios verbos,
t a primera^ guarido l ijju^
plu
ral, que es quan<& ^
tniuneti telas las lenguas.} ^ .
- 7 r V .,
v

Ga

^
"'$y pues en ella "pizimU cm
aTic^ue b todas erreh en telos jos Pueblos, t a prj^
mfa ( quf la qiue cofre en'Zeb, y t o n ) jps~y.e>j*
b^eT^c ^
nag, m % , y paj^
fe halen plurales intercalando en la dicha partcula, ra,Q
rlkj y fina pasiva fe ufare de pa,'6^^,Jo^j?'.je av,i;,
1

panagrjunati, o nan*?gDunati,y en iaqei.mruro , i


bht^ 6 i p j n a n a ^ u i ^
ftjiagt
:
Yo jefm'5e g^^^mrnaf k- ^ ^ u f ~x^raii^i&e
natj {^aniagbhat, pmhgii2tn&c.
Pap3obubat4%,
T

?!

^ f e ^

nriagcahi

'

Lfigunda, (-.^sjf^^'a&

55

enIeyte>1os

'"-""""""w^&SfeiWm
155.

lA

tercera, i o s v e r b o s c u y a s raizes t

ros s e tes intercala, nga e n t r e la. ta, y la Taiz. y pierde

vqga t

. ^ ^ Q M

_ mnsaun Sfpffi%l
v i> nv.^ ag.
e ! aojasWKKnda

l o s e s u n a a s j l e les iptercala, nga. t a m b i n , . y fojo di*


e t d n e l c a , ' q u e xcivierqn a l - p r i n a p i o , v.q.

nangaa^

giu Tinytou: fafigarigos^ pangaripos^ ^ a o g a n s p i }

'-fiaiaqa, panhafaqan, &c, ipanfiata^ &c. v. n. p?.


" ' 158 . La quinta, los verbos quede luyo tienen. nar%v
ima,; para ingular re les -aade la,g,,phra pTriralj y .g, nja.
'tidtcTci^e fui&rrmcaStqcrrioii' "arldac"vbotrpsi' na.
^calainlain an acun buut;mudafefrie la voluntan: na^caca.
r

hgpaboroboyyo("cjjieeshm^u&) ecjare"rfeL
liciones entren su ^
fe cazar: iasauua, hazer, vjda. maridable d o s , o j n a s . T

-nia caula de Vm^cmnicciop, $c. Pueden a&acjirfes


n

r l l l f - l l l m i

nrr/"OI"liminr

nio/^llit-tnr

\7

plural tienen, nanhi, v.g. nanhigugma ngatanan can Pedro* que biene hazer la, nan, conlos^verbqsi que cpmL
enznpor
porqu aqul hgugm
ele raz,

"jpamrta^C^rm^
re^u^lica^ip^^na* mimjtajf, n|wnJKubiray. Y con eftos afsi combados,
Bin e pue ular" confraccin, cincop, v," n. &?.
?

O^V;riTfi a m o s c o --rjrnr. v..y: ?C j/. -..^p

COY-

.o

'Crta^ imk
puede anteponer
ta nabbre elimprativ' del verbo comutado, V.g.^de
pmhat, t a g p a m b ^
ngpariaag,ngpanogir,liagpamilin. Y tambinanaca^
v.g. nacapamohat, macapamohat, pacapamohat, naca,
panilin, itacapanaag, nacapangiet
'

< - '"'
;

...

C P V T / K I ^

': -

.o.ldr.

....

. ;"

ttv \!ts nombres verbales, v^fis foii a ^ v ^ t f t r d s


pafsvs/y aUri'ottds ^ttfs, y fJr.n Jtbar /muchas
>vezes de ellos, ;rfie;ha* parcilo ' paitarlos' todos agi,
d dd f tratar dlos Serbales cl verbo e. fimple
fignificcin y'corBJhiera,'^tatj^.; f qued"dicho de
va vez. '

~
"
^
' T. V

: Los vebis eh,yo, compT te$to ftio o algo


parecido eliosi los y en ft lilgua; tfsl fila voz ac^u.
va, comoh la palsiva. El verbali aivb,jfema con la
partcula, pag, antepuefta la raz, v.g. pagbyhat, j5gi
urat, pghampac, y lomfrripalta etdsios ^etbps
H fignificacbn cmpuefta,"V.
^d^^t^x0'^t^
accibivd iM^-PtrlCi'y^
no ie^e, en lu cii^
J

J :

r!

paffie\j(pSn|a^o,y firo'fepo'ri; pr yig.jcf^nafiotias,.

;
A eftos .verbalev file es dieren cafos la petbna
'ajgeike (||^ c^pr4^:.^genjtiyo, ylacpfa^ ,o j eripna
paopnt ^a^tiv,q,;y.g.aaf^furar, co (nin libroni
'fos^uajs^}^^
apelat.
*^^/^D^lfej^ -S^^V.^ttl e:s Ja.|efma ypsdelin).
"perativo con Tu articulo, y rye de. ir^njwyf ja.: raefrna
voz, asi en adiva, conno eri pafsivaj pero con eta dire,
rencia, que quando ha4e iryir pa^a infinitivo adivo, ie
ha de regir d e , y ( ^ ^ 5 ^ o ^ ^ ^wip^para infinitivo
pafsivo, de verbo pafsivo, v.g, magticang aco magbuhat
r

qn^bjm^^lu^ai im qrnpagbala &c.e.nU(tp comeu


cado 4^^FcJe ^|^c^%jde. e echa de ver que cpn4
^uuccog %jgte^ner^. pqrque quar^dofuere voz : a#iya
jifrdete^T^pominatiyode perona agente, y acuitivo
le cfa, y quando fuere pafsiv, nominativo de cafa, y,g*
nitiyo de.per^naj y, n*tfp^jEn.algunas partes; poco ufan
de efte verbal irjnitiyamettt, fino igl corno nombre, y
asi dicen, magticang aco ^p^bha^ tcan|un- co an
K

~'.?o; Con efte yerbal adivo iiupte-aquel modo de^


Cablar en romance* ei^nzjendo,, errdziendo, que iuefe
er ablativo ;abrutJatfflO y.g. Stivgentibus syfitgjt
rtfrw afk o fa paglini^ nik, nalagiui Pedro, y en fufrpi bouasi pagjacat rao,, magkcatrnan aco, maana,
j&ooque te partas, m^ ire. Eldezk, jdinatung,y mabpt,
|>inbaHc e'Pace^^DpK^ acp^:qpre- .dezay iempre.

cfuelWfre bine^me azota.'


;
< '
64. lverbat paTsivo, le ibmia anteponiendo .U
raizla partcula pagc,v.g. pagcaboht, pagcriimoipg!.
caputi: v. n. 40. Y eftos verbales no lebah ms calos,
que genitivo de cofa paciente, v.g. anpagcapcan fining
cahoy, el caerle d efte palo: an pgcapti fiuing panap.
tun, el blanquearfe de efta ropa, los verbales pueden
tambin fuplir ablativos abolutos, como le dxo de ls
verbalesalivos, v.g. pagcabnog fa caingin, pinahanun
co irin laguay, quemado que
fe.f la;rE,'^bre.eps2
Jaguayes. T a m b i n f r v e n e f c l ' v M s ' ^ p i y o s d e n l '
finitivo, acompaados con verbos neutros, y mtranfitp
iosy como llaman, v.g. naticang a maiaqit'pagcaayo
6 pagcadaut, ya comienza el enferm a mejorar^ o m .
peorar: nahaona fi edrbpagcatao Pedio ricib prime."
co: nafogodfogod na pagcaitum, o pa^asim^y cmi,,'
enzaponerenegro & c .

' 165. Aqui fe ha de ad vertir que no todos ls verbos'


tienen entrambos ds verbales, a&ivo, y pasivj pr^
que bien le dize, anpgtot f Ofa);jJs'ti'crf &
Dum- pero n o fedize, anpagtooco la iosyfi'Jes'q/M
Deus credtur.dizfe an pa^patimcn ni Santa Mafia can
TfuChriftoj toweptioy qua Santa^Mdt'ia cijjhcejai'' thrtjtffi
mas no dize an p a e a p a n ^ c
$9^
atrvz %V'cu' r^qL
'
feiini
^jb\(^m
iessj airpagcacauo rSatMria c ^
^
N1
'
2&u.
r

iVitas, quaVtrgoptperit C i ^ | ^ Para J ^ e ;


y^h^t^^m^f^Jidpsyebales,.npxa,

quilos

de|;s\(^

leiaj^

p a p o ^
n m [ ^

.irjtranfiiv-p; y>&

unificacin de nacer,,
.-... . .
i6<5. Los verbales latinos en, or, como VoEhr mS*.
Wp &c. fe.form^arijie,muchas maneras. La primera, con
el futuro atiyo, duplicando la primera filaba de la raz,
V,g. de^ magbubat, magbubuhat, trabajador: de macafala
ijoacafafala, pecador, de magbacl, magbabacal, vende,
djjx^ de hilot, manhihilot, partera; de palar, la palma de la
n^^o ma^nhihim^
el que adivina; porJas rayas dlas
manbs. Segunda, c o n e l ^ J ^ p i u t u o , intercalacla la pri^
mera filaba de la yaiz, v . g dehpma^ag, liorr^jajtag, dav
diboib de mabno, mafolono, fucelfori Tercera, con &
vozdel futuro, comutacla W g ; r ^ u ^ c a n ^ p } a prime^
T;^""
ra
!

ra filaba, intercalndola ai m o d o

&zhb, v.g;Mmntp

ntmamaui, reeatador, manoiohus, redemptor, rramo*.


rpohat, mamorohat, hazedor.
i6j

t}

La quarta,

anxepQRenda.lairaiz;fopartic^

paraquefignifica perfona que tiene fu-cargo, o e s f e f i a ^ :


Jada en aquello, 6 a quien;e.ha encernendadaa%o,bcoii
quien defcuidan. por fer. c o m o fuperior, cabeza ;err,
aquello,,v.g. parabuhat^trabajadop paraoma,.muy dadoi
;

^e-mentegas,,. pa rafura|,-qe(.fca: e con facilidad,, p a r a o . ;


;

n^prec-uro^p^^

:LaquipaLCbO;.ei primer. fu^UiO.de jaantercafer>/


v<:g lppypn,l$e^u$ ; h a * a ^
{

qj|;jyezes-fe l e . a n r e p ^

Ji(Si mabuhiun^ tiidw-maqtugauayonj rencilpfo, b a b a ^


cajn, matnguayoni.comprador,^ matahoroh, c o m d i d c y
njatooron, que cree, m a y o h o t o n , enojadizo. .Y Vezes;
fe reduplica la primera filaba, v . g . malolooyon, miferi.;
cordiob, mahahampacun,, azatador. Y efama, fe fuejb
poner tambin antecedente al verbal, v . g . . m a p a g a m p o .
on d e v o t o : mapnongpaun,. jurador, mapamohiun, v i vificador, t e m , mapanhatagon,dadivlo: mapanhablun,;
tejedora, y . n. 49,:
, 169.

La fexta,.eon,el futuro d e , an,. c o n fola Jaraz,.,

epmo fe d i x o del d e , un,. y*g .buhatan,.. trabajador: lara>


ngan, tracifta,

fcales d e l / u t u r o - c k l a tencer^pasyAintetcalar, aBadieru


'
V
do

(ole,-al principio la particuh^oa, v ,g. de imati, maimati,


obediente;, y atento, d e idungug, maidngug, el q u e efta
atento, y oye de lejos, de iogor, maigoc, el obediente,
de idolot, maidlot, loque ciaba njucho, y penetra, d e ibo*
iK),'mabno, matar;
s iyi*,; JLajcl:avaj fe forman ;on efta partcula,'bi^ y
a-raizcomutada, v.^gi. himolong, hablador, himohat*
^mbregra^argad^
tador, hinumdum, cuyddocv hmon, <]ue enfa: hiho.
got,obediente Vficornutararaiz, feha&entambieoj
^g.,;hiogot*hibnq,hinonot,;obediente,losquales fig.
niean tambin frequentation de la accioiwdel verbo,
^ros^a^aiifs^i^nlpcatfexceAa fobre otros del meC
BK)^nero,v.g, liiniyan,barrigudo, hinbo, que prefto
Cref, hipno nga tauo, corpolentp^ Bftos akn de la part*
cula, naghi,/v-. num. 2 7 ^ La nona,;con, tiy tig. ( v.
ru 126. ) que fignifica coftumbre, o nattiraleza, v.g, tig
bono, matador, Jimba, oidor, de Mfa> <,. 172. Para la conftruccio de todos efts verbales^
conbiene advertir,que fi e les huviere de dar algn cab,
elte ha de.:fer el cafo d mefmo verbo, de d o n d e derL
ban y n el genitivo,v.g. an Dios in magborohat datun,
piosies nuefoo Criador: :lefu Chrifto in manoiiobus
datunj iefu GhriftotesAiiieftrorRedemptor: -an Angefoga
magbarantay datun, el ngel de nueftra guarda. Porque
^(genitivo ig^cpoiefion,6;C0
y domL

afsi dezi% an mriorjQbus c o , a^mag&aranEay

5 1

fignifica e! que f tengo paramandarle acudir reTcatar,


trabajar, el que por mi trabaja, cerno alagad co, mi
criado que tengo para fervirme del. Y todos eftos veri
bales ( aunque algunos de ellos tengan terminacin,
apariencia de pafsivos ) fon a&ivos, ylgnificn accioh;
que palfa i otro, quando mucho, frn neutros, y. de
ninguna manera pafsivos.
/ ij$
Los verbales' latinos en, bilis, enefta lengua fe
Suplen, lo primero, conlos futuros pas ivos, de la, interi
,calara y g, higugmauV cofa, amable: i catingalahan, cofa
admirable. A eftos, felesfueien intercalar las partculas
dichas,ja,$$y y.g. de; eanun^cafenun, cofa :
defimbhun,firimbahun, venerable, defolbgn, ibrof
fogn, narrabie>debhatun,bUruhatun>factible,yeftos
teselas pfopi$i

174. Segundo, feormanalgunosdeeftos verbales


con aadir al principio de Jaraz eftas partculas, mana,
y.g. mahabuhat, fa&ible, mahahunahuna,inteligible, maj
haiip, numerable. Y por er eftos verbales pafsivos, adi
miren vn genitivo de perfona agente, v, n. ^ 7 8 .
'175. Otros verbales ay, que fignifican lugar, y fe
toman del futuropafsivOi enan, olimpie,intercalada, t
reduplicada la primera filbale la raz, v. g . SimbahauV
lugar de adoracin, higdaan, lugaf adonde fe duerme^
nabariaj fa dagat, la playa: donde remata ja menguan,
te: bobohatan, lugar donde fe trabaja, ten el lugar de
donde algo fe fueiecoger otomar, fimt:ejt fbim$ de
4

r|itrai, vi. pat^OTOtan, "d(Mde van a G|er vira rafe


amadame ell0s> corot: -fan|ah)yrij .dohde <van fm
jSj'cfetba GOgrplahtansy' paftnban; l lagar dite
vk^vneoger eftoes el ^tiiarial.^;eftc^ feteer^6ft
bien pretritos, v.g,iabuhtan,*> ginrioro'ba'tatfi itfe
imbajaOJj^giHpotongan, el lugar donde hablaron; pili!.
ii
ogahoyan, donde fueron por lela, v. n. <$$fi0.
O cqgfe'i cltyneiattSRrssaeballsi ^^fignlfcan tiempo,
izon, nftrumehto, taua, rritivdJ losqfals lefrmah
ide Jos; futuros pafsivos de ig & ij y n Zeb, con, iga, 6
ca (aunque efta noes tt gnfal) con intercalacin, o
rpedcioawde filabaqando1habla d taro, v^i g,
Buhar, ^ b ^ o l t a t ^ g ^ ^ ^ ^ t l e T t t ^ j ^6^ gb'de'Mkeh
Idcambarii'Cri l ^ i ^

fi

lo traen, lbueive. Masfi habla d ca plida, e'les in


tefpidr^dhycQn ^ue fektzn pretFicos, v , | 4 ano ibinL
tay.can fun^PqUeahorcaron Iuan<? A n o i quinnh
tnotyin Zeb, quinacarhi,que vnift. ano i iquinai.
plur^t/Q^eeii maldad? ngracia m quinahac la
Dios,lagradahazefrhijsde D>is: an inigiraatfg
modacun ^^e'mttz^^^-tk'h'-amo
i iquina^
mgtayiiquinalqtit ni leftCbrift, el pecado fue la caula
derlariueiie,;^ pafsiQn "dGhfift; ini ngbobat amoi
i^ina^jiatay afo^ft haaefer caafa d tu muerte, Don
d e eniodosi W s i ^ r ^ ^ ' e ' ^ ^ e ^ y a el articulo def
riombr^apelativb/;y a fu genitivo', q aunque ionfiom'
:

''

na.

\*^- ,

Ybo:
omQ.i.'!

, -^- ,

,;::;;;:: ^^.'/

-..,.

ft

<v:V Yi ,:oi

hY G & M ^ Y > - 4

oboi

& . Ei verbo^Sfsivo? ^ flffiiatva &


odAffrfnu < ^ p a d b y**$ && qfae
ba^"'Vig gi#>iiiiatSofc ^aijcy'^ag^aft^a ^ao.t
^
J

tre $ $ i p s i g $ a ^
r

^ n, 2p8* n %c^rj|ruce]Qn ^ f l ^ g g j t i $ ebvrb<%


3

%ch% c ^ g jj^ejfe yru impjerati vj> ^p^ri(pnal>.'|fflgbs.hatj pero los indios n o , j $ j f e | ^ # f o ej&0)$a$! .fgptfisiS
,, ^, E,ne !iitri* 48,-fe tiatQ .^lPiS;:S^>^Sjs|ue:igijii
can loque %da o~paga .pol^lguna ;obrXaefein. o&e. u>>
declrac^nfluan^4e
fefcuej;
:

A:

^bmacay , ^e$ar, (j&jfi<&$b9fJI!Rf9 fnucbos; fiaahinaeajn


B

RJ3?kW3feW^fc:Wg!fc^teci
Qpagabinai
cayan, quien p ^ i j p M c ^ ^ a ^ i ^ a c ^ ' AH ^ pagatsefei
lo: ibinacy, loque fe paga, maquihinacay, pedir flete*
todo loqual es bienfobe_rpap|jao> errar. Y el mefmo
juego tienen ^doslqs d e ^
, 180. Aqui fe advierta,, que del cafo del genitivo en
t

^ . ^ i m e r ^ e n , ja$ j > a $ ^ y * i f e . rjfc.sk%&&tof$r


f f e ^ l @ f e T O i ^^Qn^|^oJ|ci@ ns y;ffter;a^e|oi cjosea^
fofo oafe pu^dg ufar d e l g ^ i ^ |M?3*&d H V 'K r

<

oM 'm^^'^J^M^f^^^ -^
fe
particu>
l a s / n a , y ma^eflfkigarde^nag,mags v. jg.rnatugao/a!
t^o^^rre^ioje, la. cera: .rnappeaMricabpy^ aerfeba el
at^^^aja^gj^^.C^iflo^ ia^GMlW^^ataba$b
na^y a t|pe y.ift^, nafii na^e^niyertioieqeja feiidilen&alaia
i n ^ J ^ s , fjig%n^
l

admiten"@ftcb a!guc>> |>or er verbos neutros, V <h


^ftoseri'particular ^Ms ornos quaiido queremos Gg,
4rficar alguna'imdanza^%tranmutaeioo decofas, v.g.
jtalacfi <n dug wi eiJ Chrifto, l: vino feeonvertib en
J $ angee de Chriffeo: die teusfiya magintonan coj n
ftejk H* efs iiijtfjtlusitf Pedro nagmtonan ni lefusj
jPedpofe hizpdcipulo d lfus. Y vezes fe hazenefto's
^ettrosjcUfi buhtyOriimo,
mahimb nga dila ah ai
can manga 'iatsY hganle lenguas mis miembros. tem
a na, f ma, (irven( para verbos activos; como fe dixo
w ^i/^"ewon^ tinfetak^nftrccion' dl verbt> advo
v.g. nacoha aco n fondang^ yo tom el cuchill^y corri
1

^pifdetenerpaisiVa.

'

I8. Tambin, wjf fria^' firven para verbos nei


ros Stiperfonales, qutdo e quiere bzr alguna oiacibr)
psivai? pero entonces .lefcalf'4a peroria^ agente, jr!e
^^ ^.ni9.or3ckHi c0^l^ c'ln evr porls exemd
^ptosf pusie puede de cirginbuht eoniifihbrat coh
feijiy fi quiero uf de na, y de la regla, dir callando
{^rfen^buhatnaini, y a ^ o 4 i e e h o , nauratria'-ing
j ^ e t o e f t a efefito:naparung* n an candela,'ya fe pgo
la candela. Con todo eflb alguna vez en eftos pasivos
!mperbnafes/>re iexpieCa* te'p&fi agente^v. g. nbnhac
Wifo niyate bfheh^
llaqui'ntr
fi

aao^fie lolevan&db} p o ^ e b y bombre, vViii^j^ M!


tosi^peffohaleM
f f e r ^ p e ^ iitog ^ r ^ M a m S ^ ^ a p ^ W r t e
m^M^f
O2
aeu.

?\>

185.'

hwm&ym

M*

Refiriendo

^$>^-

fo UH

biftriaj.j^ij^aifenalg^^oia

*,; ,

effeobojfoO t e

te

ri

^cpmS)ot%m paralaSimldiciqies^fe fir ven'dpirei.


^yauiqu^ ja igrii^^^
ffiriiba^g,
Jk^^^id^ms^hi
iajja^nugu^^

jgintadtiadi tf

Msib^iw^

paadkIeas-o r-ri-D d b ; :.~:;"Y>O-.? .ncc Y Y : .1


:

1 % yfigraficacioKderla panejafasiva:deay^
.R;;?V : > ; , " V ) ' . no. :""03' EFC'IC-IL'" R.".0;O*".; ,7.'/'."
J
v: i ^ 7 - : tener;todosloa ysbfosJastrspafeivascoa
Jgnifcacondecerrrjincaj no avia dHrcaket efitefelas^
pirftiIpSienemnidLverds^qa&ef difeS'iberteR; %
fha,; que en^Mnosii^kbtos renen algunos verb$: vn
si M

;,

!;

r ?

prkacion 6mp^^
do defeteircera>:coo4o JO auay, ybit .gay, ayad; #sr
larkasjfcbyayaofaij^igha^yloDce^lfe piimerav y tefci
ta^carecieridodefoie^iiria^onso.bular y ^ c * : / ' i : ;
.tB&p 12afa ft(^ifer fMe^dlo rairfe9 $te;ti3tta-r d &
^nilkactCttfiBiil^da ^ccbd> ^:o^erd. Ia- cw^^ftit
fe traa ra en el lifow > ^rdigb^quea^rn^^
tienen todas JasjCBes p a s ^ f parar drerakescni^os^
^nifleanikmiibri cbpaiinqi^n'<ittfi^Sl letidovy*
eos
foyoscv^bos^
arbbt
9

>

<

J; y teJarivao l^aia^gnir^cinabbli^-pkfcfila.p^
1md& ^ - | ^ i a * % ^ ^ f o n & r i d a t i ^ ^ t o i a ^ a ^ ^
4&>i> paalqS^fea9n>rfe iotrlareoral, ^ p a f e ^ d ^ a n V

...

..

j ^ d M h a ^.(tan^icmj^la'rtikd^T^ en ir? compaE%


cpagupduh mo/firin^icthapacompalates jumalos
^aejjccri^no, - a ^ d a n ^ h ^ c a ^ - ^ i t t j a l a c ^ ifitg
imo bogoon, acompaa * efte criado que ebiabsco|i
aquellos caminantesITil, icblpa^arj pagtatailan, las
colas ^uej^compaii^ dh^ichm^v^kcSk lofk.Cecompara, poloug, palabra, popolongon, loque le habla
gbotaTente,i ipamdugj loquele tede^iailar. tro,
^%polou^eslapti5av cora quieui-vno^qiBfe habarj |
|^gpoIot)|an^deloqueigpha de trai^;iratfie&rlvF^%
biatuay loque ha deFlcrivirabfeliicamenre, y:cfaflrde
^ f f i w r o ^uando,jca^ que.fcri^ir^tocj Jc^te
d e ecrivr d e t e r m ^ a m t t f ^ ^ ^ s i f i ^ i f f i iuingrriai
fga^cauo ecrive .-efta?em4 iglbat^o M,efcrivire,
eftoijblbratuni en dondff hadeje&riyir^ y'd loque-
h a d e efcrivirpv.m.iq Idetode^coha, cohauu, loque
fe ha decorna^ ^haan, dbquieu, lcha.,:pr quien,
para quien, idm>bau1^docot^ rogona fogid, y; otros n f I
2$9 hEfto lupuefto^la[primera <on)ugacfon pafsiv
de, riqueesia propia palsjva^quq correpbode la:pai
fiva latina, fignifcpropiamentecoia, p^rbna/quepa
fjec^y: en^tiien dejeci>amentfcpalia laideclonddcverboj
3fe; 'iaaipcun.ji ^ e i i j d e f c t t a ^ c G r i t ^ l q c p e
ta?db^fc<MBlp^^^
vibos'
1

tjsneAeftaparfa^ B&arara algu5as#e^s^paf.a o>


^ e i ^ l f e s l & ^ - queda, sienea^i QUO -fi- piimtt,b/St^j'"

c&K(t&fah$fiittBt*sfa
verbos qWfigfiifen 3.
propriare. alguna col, atraerla afsi, ora fea real> y fi,;
jeamente, ora fea moral, metaphoricamente tienen k>
pafsiva de, un para Iaxofa.que.'afsTe apropia, atrae &c#i
v.g. de, ancun, apropriarfe algo, tomar para fi, ancunun;
cpinij etome tomare,deporotj.lebantaralgo del iuelo
quando e cae, poroton, de, ac, yo, acolion co, lo tor
mare para m k A efta regla fe reducen los verbos, que
fe forman pfsivos de los .genitivos dlos pronombresprimitivos, que comienzan.en vocal, corno fon, acun, a
tyn, imo, iya, &c. Acunun co ini, tomar -efto para mi:,;
mobonman ydtoi toma tambinefbpra ti, y en pre:
tento, iniyatomolo parafi; inamanj lo tomamos para^
f

nofotfosw

S\

'y'-:;;

:. ".>;

tSegunda,:
todo&ifsverbos en cpya accin<a&
fuerza aver movimiento,;^ ^bs-mefino^eia si lignificare
talmovirnientOf/tknenJapafsvaen, un, pata kcofa que
coniai movimiento febaid^alcanzar^qu biene fignrJi.p
C ^ accin tracl:ivabaziaafs^ cerno ion los d e cerner^
tragar, Hamajyakancar.,:coger algknaixoli, c o m o coeo,
np3pa;&c.
g irl-ri arriba por .tmawozq'we teng o e n Calvigay ftabaun c o a<n acun h u m a y , ngadididro a
C ^ g a ^ b e p e t m c ^ o ^ i f i t a i i ^ - B ufaca Ibi:< d a k .
ganuRimo aaoeatoJM?adue,? v cociendo por :eFfombrerpidefc Padreacadro^Mtioton libr% v por aquel libro^ >
c a ^ i ^ ^ y ^ d ^ ' p O T . ' . e l r ^efe'canhi, que es aqtt ^Jasar*
u;rno^camaa^
;

a j p q ^ - c ^ e & i a o i la a m r a ^ & . ^l^aret'piTsrjrk^-gu&i


es h Jarsrealaipaa i i i f n o b a r f d f o f a f c Q t e t e g i l h ^ t f ^
BtiKB. i-Xiir vi i s m o i <os l i d . i q o q c n u ^ n s
t

';b'.//

t]dos>eoflpojafe^
c ^ ^ a ^ o r j e r s t l ^ i a 8 a | f j o i a ^ T i g g 0 i q i ^ ^actiouJatq ae#ai

alracl^fcipqia^
fanfe itsr peca<sfo?p|&nitinn^^
i9h

Quarta, los v e r b o s q u e igniean hazer<^giis&

o&idJOBea^xienej)^
febaai^l

que

<fe.q!te&&aaeirj|^ a p ^ o s i f t H o r j g b ^ ^ t e :

ftjstislcto piedras,- ^ 3 ^ ^ a c p ^ ( i Q i i ^ n i a ^ c a % ^ i a r l ^
.quai#opJt ^ < t e i f i o i t t r
%a%;perieccdona]fi 6? aad^a d ^ a s dlx e i a :

gafc;

tofewD^.

ceragracdarj octcar,; enatKbar &lil^acuur^vdiy<?riuy;


. 3 9 4 4 i rl ^ i n ^ lossrarbos que'figRficat^tvifibnyCOfftoY
cieiJOT^tfeslaaze^; desbarata r -quemait,jdota^ efeoger^,.
4

6 e^ar]jfsrdEr algunacfa^iCQ ^ i e < j e i . : k ^ f e v ^ <

iiQ^psir^lapeoa s y i e ^IdsMi&b} ajarCBt&C; f^.g*P P ^ f ^ '


m

ining

ining panaptun, rompf e^a.rppa^pogoton mo an iya olo,


cm^PhM^^^\)^BVi
imjjg.rwaringhut. fa balay,
j>irreefta y#fura?d:e^aja^piliurimonmaayo, ecoge lo
bueno* jUalunmp itpjicauayan, aparca aquella caa, aro
tun an boboC, cqrtalia el c^belloj .dalofun an humay ,cor
rar, quitar, el:arroz, anjbanua,ela^te^/y. n. 199. dem
^iiahia^.gihpQ^potlofljr.t^taba^, cortar ropa, (tina,*
bas, jos rtalos: p b|yr|a|gun ta ining cama!g, desbarate.,
nios efte jacal, xceptuafe^J earagj \ que haze, caragani
:

^fiqMfmt^tm

,;;;nq::CO oh c o d : /

i . . . .."i

. aiinq

S*9<Sex^os:y#JOTS que;lfenaffle^%n%5ntr^
jkion, cpmo haze.r> z o i a r ^ a ^
de fer
echo cfive de. iupuefto: en |a.oradn. q u i r e t e l a pafsiva_
de> un>^para faso&tps fe haze,: acjota^inatairr^c.. v .g,
Jfempacur^taicOjidjoiog ^oJogori, _te;abcate, ^matar,
eurarejexcepmaAieiB%.du^ pulpu^b^al^mpcn^ac <s?
$
que^
s

cofa que :fe^?oiiipraipeejQen a%pafsiya ^,uo>v


e^paletjpattun^ comprar clgotlbtoti|n^ teoinprar'eG
fito^.mi^b v:vr
b :.d si o:.::,6 f i q c : / ; Y
r:

>

kzejl tal vefti(foptpmaii l& ps6i^tdei :ti%v.g' pg.


lambqngqnlco isig^^ndqiiJliit^jEi Jmrrdeicfigcafl*
(


;
A
P I T . XIV.
*" & vcyy Ijgrifficacion de l a ^ n d a pafsiva de, nv'
198; La propia fignificeion de % pafsiva, es igj
ranear lugar propio, metOphoriej^fmilitdinro, o
niorai en que haz, xercita eGiondd v e r b o ^ d e
donde fe tom, b tomar algo, y el tal lugares el nomij
nativo de efa conjugacin, v.gy pagtonn ta ico, yo e)
enare: pagudanca f imgdnfugjperderstilhorr*
fr. E>e tngud, pahanungdat quitaj nbs darn nueftra
parte . En los verbos de comprar, paitan o fiya (M
mangad, yo ecomprare algo, haragn tb icaoy y a t e i b .
ir: calooyan, e compadecer: deylaqt, fafaquitan ea
fa imong ooste doler la cabeza. Eripretef toj, amo qui
ni an ginapogn c, aqi hize la car, linincoran, donde fe
entaron, hinigdaan, donde fe cftarnj fiya an aeun ti*
notubuanj tr/r!
dinamitan, lo m
do, gintitiguban, dnde juntan,fi lun an ira panham?.
{mangan, con lun fe hOlgarft, idfe en fu an jnagL
an mi fegubat, |kirl^alpa^'d:fefiei^m gnbiiciu^i
rmng calap, cbride: fe pab lamadera;.;n ginaoga
a cayan, donde febar el Navio, deetorog, uarpa
ocgtiton b^^
44?
{

fumapd ip/wn:
4

'-<$9&: tui pafsiv* de, pertenecen

verboide cjuitaty apartar, dividir^ para , b prb


na de quien fe quita, divide. &c. v.g. cohaurrmo irafift
tagfa ca ficapat, pdelos cadavno vn real: fobclan &
coan in ufa ea peQS> cobrare de fulanovn pefb, pogotao

todos'lo

tr
.cu. fcao fartimorjlo, te cortar la cabeza, podan, d ar*
b d que fe poda, dlirnpia> dalofan, gonahanan huirme
limpiar el arroz* quitndole Iayerva: de giho, gihoan, la
tierra que limpia, y. u. 1^4 an pinilian a infierno, los
precitos, los condenados, (o decho, donde fe efcogic
ron los buenos, an ginpodlau ini toladoc, aqui corta,
ron e rbol.

. 2 0 0 . Tambin pertenecen los verbos de tapar, c u .


Jbrir, , &c. para la cofa, que fe tapa, cubre, cierra,
^ g tacpan niOitoncaban, tapa efla caxa, tabonan, cu,,
bre, atpan, teja; horipan, qutale las goteras, lucbi cd.
tong puerta, cierra aquella puerta, paglambongan mo
iton bata, viftele el fayo eiTe muchacho.
20. Mas, pertenecen los verbos de ios fentidos
el principio de donde naci el conocimiento dql
.ntido, y.g. fino an imo gindunggan fin? De quien lo
ifte? Vatay acun quiquilalahan, no tengo por donde .
fiocer: tilauan, de donde fitoina para probar. Para la
<o es, uu, como dixo en el n. i^z.
']
202.. Aqu fe llegan IQS verbos de Hebar, traer, &c,
para el lugar, perfona adonde lleba, v.g. doholat
mofi Pedro finin furat, da Pedro efta carta pagobaan
inoan Padre fa Calviga finin aiii^lleba por;el rio efta fa!
$1. Padre de Calvjga: hapitan mo. fi coan finia rat, lleba
^eicanaci.efta:carta i fulano;'; ,.;.; axiv

; )c^. : T o d o loque cuefta trabajo, y aran, y lgaa


1 abuna a g i o t expj^^BOrefe-tfafsiya, an, y.g.
:

pgfquitr?; W4^^a^^^ i^t3^^


pagblhai
fan ta ar^bahgdv' 6 t t ^ | i f e b ^ i A ^ ^ " % ^ ^ f i p f e i
:

dil tacifc
pag iuaiurf cund pagorcionany ^gaffipof|. pagpbal
han. Y hablando de pretrito: ginmaeltroharicoirifgfalrl
cara; ffa cadena he g^nd^z^ncferkiide ntatftro,
aniiVaginbido^^
bajo* El interrogatorio Se^ftoS'f
hi^pbt-Wttfta
conjugacin, como^dey h ^ ^ a n ^ h ^ ^ ^ n g ^ ^ u l a a a n ^
A que haz ganado eleoro? gnfitfaon^crMficlo;^
204. Los vef bb^ ^ ^nificft> i'tids^t'fllefc
jpr eta pafsiva, qtahdb^f figniffea ayer ffeldes Qnto
tiempo en taj c*tatcupein^y^ ntoiicslavprrons qu>
l e g o afa1teffi^ s^ a3mnat^6^ del verl|
bi,.
nojantf cmif d a g ^ m
nagahn fir finpag'uir^^euviefOni bebiendo*" hait la
rnaana, cagabihanc iadafn/endtc dutnalgany iir%
corres te eogerlanoefii binlanan na> tnuigan n%ya ha
'paliado vn mes vn aSo, uara pa tuigi, aun m ha vn aov
,f

i ^ < w ^^ hirla|'ftmo^fg
;

''r.^A^ "!!^:^:*'
:,;

V . : . : :". :;
J

' 3 Q ^ ^ M ^ i u t u t c?e, atr,ftrtiSet 'fe declara h


caufj y rnlDtvoivig* ining ctiberan quqifalaha^ o'qufe
raquablahan ta a Diosj efce mUnd& e s ^ u a y y motiva
efe conocer Oios^ manjpE hasag fa K o s , a m o hL
g^t&a ta can ijf%' las d a d i v a s e >os
ew

58
paia:amarle?gt ac lrlrrager, cay acnun cahidiauan crp
Mio^rdame.yna; imagen que me firva; de tenerte, cariq:
,dexn5 Chriftofu:cuerpo Santifsimo,, cay atn hidum..
jdtmanj' nan handman eaniya/en memoria, y aficin
nya^ycxpe osfefle memorial, que es loque fe dixo en
teum.
;
"
/

-zafa{ Fancltm , en muchos verbos (aunque no en


tbds ) feufade la pafsiva d e , an, quando el verbo tiene
dos aeutivos, acufativo, y dativo, de mas del cafo de
prfona agente? quando bolviendofe por pafsiva la ora*
i o n : elegndo de eftos dos c a l o s , que ha de r de COL
f^e queda nluerj y el.de perfona io en quien fe.exer.
jckafeacton deLverbo, fe pore en nominativo, v.g. na.
Jiaragaccr cBmo'finlibro, yo te di. vnlibr% icao in -binai.
taganco folibro^mgton ac; d;imofirruratj yo te en|.
fenarb^ITcrivir, ica in pagtpnati c o fin furat* Y lOmeL
Bireiftiende aunque n (eex^fele el qalb de pofa,v g'.
deviiaqukitaa, preguntar, pinaquanan cafa.- Padre, de at
gaia,air.bataTj.Da|auan:acq-ilirCjf^. I)ixe que no en toj,
^if:puesLVjerrjo.s.e d i z e , ginhampae ac niya fa dicipj?
na, azotme c o n f difciplina: an Dios in attinpagampou.
pnfir%aDiosliemos de rogar acerca de eflov ;
i

< V:
T

">

>.

/: , _. :;':C / ..- " .i .

;
;

;if)eJvby ylignificacin de la tercera pafsiva


i^^xaaj^miAtercera: pafeiva4 j^5?^ppffe
:

-sai -

ftMBr

troverzia fave para fighiftcaf nl umenti tiempo, eaufaj


modo,ocafion, "y fazon de hzer alguna cofa, y quando
fe toma loque eft hecho para vn ef&o, y fe aplica o
ro, y entonces el tal inftrumeutO, tiempo, y caufa 8ca
-*fesM nominativo de fta p*fsiv,v;g. ibugfay mo an ca.
mut, cunuaray igbugfay nga lain, rema con la mano lino
ies con qu, diacaadiao ft iginbuhatc, dos das
'lie trabajado, igbnig co ining panaptun, de efte veftido
^fere, me rvir de petate; y dungug, con que oye*
ratu, con cju ve: ano i ibinitay can coan? Porque
ahorcaron ulho> Ano an iquinamatay ni Pedro, an 34
-fi an imo ipinanhingauang finij porqu le llamarle efte
debruxo. Y en efte ntido fe uele reduplicarla primera
filaba, interponer las partculas interponibles, v.g. igi.
bubuhat ba an Domingo? Es da de trnbajar el Domin.
gofiglirincod, igturucdao, tiempo de fentar, eftar en pe
Aqui advierte que en el futuro de tiempo, y cau con los
-verbos iiitranitivos, no e u de i, ig, fino de,ica, vgs
idatrog,-tiempo de dormir, icahnog, tiempo de madu
tan, ano i iquinabtay can coan: pero eto no es en todosj
paei fe dize, igmrata, tiempo de depertar.
;^
208. Segundo, aquel por quien, b para quien algo
le haye, ora el lopida, ora no, fe hze por efta pafsiva,
poniendo en nominatrvo la rlerbha ^>or cuyo repeclo, o
por qbiei - fwze, y Iat ba eh acflvoi yk\ q u i l o ha
dehazer en genitivo, v^g* icohamo ato fin tobig, trae
l

. 5P
la c.paoangHtanj:* dame vna comparacin, fgbuhat ta
k a o fin canun,- yo te har de comer, icaun mo na ac fiV
m, come fto por mi, iynomon, icarigcs, &c. Iginpataj
ta icao n imo ifinugo dacun, ya mat quien me maa.
dafte,acocan ypiginbuhat fin canun, yofoy para quien,
hizites de comer, yadi an imo i inaro fin cuentas, aquj
efta para quien pediie el rofario; En el imperat ivo para
los de iiagj fe ufe de la pag, antepuerta, v.g. pagbuhatan
ac fin canun, hganme de comer: obs na pagbuhatan
an Pdre.fin canin, ya an hecho de comer para el Padre.
f a t a Jos comutados, ipangoha, ipinangoha. Aqui advi*
lite.que,je^>Cgnfijcaeipries de eftos dos numeros
unqaei pejde o ^ r ^ i - E n el pretrito, en Zeb, y
Bool, la dexan, y dizen, gicpba ta icao, pinanjoha, gi,
pngohacarno,y afsi fon eftos pretritos muy equivoco?
on los de la primera copjgaeiofi.
,
^ 0 9 . . T e r c e r o , los ver bes que carecen de la pas i,
ya de, Wyp&a/Ja cpfeque padece, pfcn con la pasj.
vdei$y lei^ce&^fefldtaft -la pafsiva de i, para per
^Vfifl^tecfc>, anjxque es loque fe dixo. 'en. el n. 206. V,
eirlta: fignificMipn;en elppreente;, y pretrito lelejrj
UpmdoB0 e)p.fe^>Jb ^;;y^-jJbatamo
ininiibrocari
edrOd$ ft#i|>lj^.J^^rQ^;ibina:tag, 6 hinatag co na;
] ^ l ^ ^ , A i e g ^ a f i ^ { | i | O i . e-fcrive efta gente, ifinorat^
^Snoraicoba, yafetengoefcrita.
210. Qua*tQs todos tos yerbos que fignficanechar
:

seitei (e dtze ' pFfta pfsi va; l a ^ i k ^ & a&i i3jb


ecby y * j & r t # # p o n e e n amiflatv^v v>g;jipila<mia
to^ioy,* lftojja eu% palopbn cang'^ <tiditoni b k i u
bj ^dh ' eTtrgj ihc^g%io cata ai 3ni libro, d
S^ftffO^tfanjC 'tfelayoib m^^^ir^<;e^a.ift
4^m,fgrianing%cV '- '"-^
t p n o i x ; .
a
fiis^.jiyy.'Qui,tmbiii^ir'ed
^ t e p a s i y a ios yerj
Bo qtie figni^emmeteralgo 4b igunb ^arf <matatn
bien los eoffcrMs ele drra^ai'e^baf>atrj y^ifikfic
^d(^.imyifja^e'efl:'e gjrOiluld tacjydbr
a b a n , p 0 a q d f d i e h ^ e a x y ^ i i igc^sVafia^af^acarl
bobo m cdtongtbbig, derrama a q t g u a . sjxcepa
ia^lj'de?^
^^bfpAm
!

r;

Oi9; ^Se^bjScbtos M Gerbos? i ^ . f ^ f c a t f t e f w i y


miento, pertenecen e ^ | @ ^ v ^ ^ a ^ ^ ( p l S ^ u ^ ^ b e i
deilebr,cbi? effi'%io1#iriient/ ynfonees/la perTona
que mand^Mefe e n d i t e idegirp iaS
ekiafs^
v'.gi igbugray iyd iriin furat fa^PacIr, ilfbd 'f^naad
e^axaftaadrej idalagan j n f g ^ ^ t f % a ^ d ^ : l l e b
cirindo e pay al Padrejtiftapfcriio Mn batai r(Sai
Ajara j lleba t l e arruino i $HfchanO $ C a r ' ^ a / j ' h a t .
i$ hcoltfirii ng furt j WMhark ai MMblfrcsg
Igre^dar^ll^^
dkedaa
radun; porque fi propia figniff^c4o's tebiv configb^
b^apartr'^^fino per aadtfs^vl i'Mb%.' o: .
:

ver

6o
serbios ce lugar,partan por efta reglad v.g, tcadi m'itoii
libro, echa ca eflfe libro; porque quien me lo da mij
aparta defi$que fi ha de venir por el, fe dir, canhiun mei
inin libro conforme lo dicho, n. rpi.
< 214. O d a v o , los Verbos de vender , quieren efl
pafsiya"; porque quien vende, aparta' de 11: igbotongcb
inrn oripun, vender efte efelavo, uaray acun humay rga
Jgdarauat diroo, no tengo arroz que venderte^ v. n. 228*
215. Nono, los verbos que fignifican comunicacin,
o correlacin de conveniencia, divifion, poficion, tiene
, efte futuro, quarido aquel con'qiiie las avernos, e pone,
en nominativo, (que l dividir vt Ju tiene el 'futurode,
un, como fe dixo en el ir. 194 ) v.g. igdoa:mo inin ba
ta, juega con efte muchacho: igupud, igabian, fino an
imo iginpolong, con quien tratabas, nahabaro ba ac cun
gquitaco pa icao, cundile? S yo fi msvreros $ Sino
an imo iginbulag, de quien te apartarte? La muger dize;
.ufa lamarig ca lalaqur an acun iginhrlaus, conVn hprnbrc
fofo pequ, fino es, que'dize, hinilauafan ac fin ufa t a
Jalaqui, wsl varn diz,. ufa ca;babayearr acut ht3na
fan; pequ con vna muger, conforme lo del n* 198.
" : '216. Pertenecen efte futurolos verbosde, dezir,
declarar, acfaf, defeubrir, publicar, reponder,&:c. Po
liendo en nominativo loque fedize, o;decIara,v.g.
^ornat mo na an falamo, ci'ya tus pecados, ifayod mo na^
^ a c u n a n Amafian namu declrame; el Padre piueftro:
ibmbongcvicaoPadre,tengo d e a c u t e e alfadreV
r

ipamolong mo ini fa Padre, di efto al Padrea uaray acrm


ibarbad, o, tengo de que acufarme. Efto es conforme a
loque, fe dixo en l n. 108. Y afsi quando eftos mefmos
verbos tuvieren la lignificacin abbluta, avran de tener
fefpasiva de, un, que f v claramente en folfol, 'favor,
firing, pamolong, y aun; en parte en fomat, fogid, qu
4fee fofogiron, olomaton, hhiftora, el cuentes porque
fignifica-abfolutmente, laigay, tiene un, laigayon, trazar^

LIBRO

TERCERO.

D E LA E X P L I C A C I N D E LAS P A R T I C V L A S
(*) verbales d e efta lenguas (*)/
CAPIT. L
D e las partculas, nag, y mag, nagi,y magj, de Zeb-
ai 7: Partculas verbales tlame^ las que aadida s
las vozes raizesde efta lengua las hazen fer verbos acti.
yosi o pafsivos, neutros, o de limpie fignificacion, d e
compuerta.,
, 218. Eftas pues partculas, nag, y mag, y en Zebu^
naga, y maga juntas con qualquiera voz radical, aunque
fea adverbio^ laihazeri* verbo, vAg- Balay, Cafo, magbai.
layj hazer cafa: dile*no* magdile, dzir de no prohivir,
vedar, b o ^ adverbio afirmativo^ magoOj, dezir que fi
danayjuchas vezes, magdadanay^ hazer algo-muclas.

:J'
ve
:

61

vezes, ngaa? Porqu? Cun auayan ca dica magngaa$


Quando te rian, no digas porque? A vezes. tambin fe
fuelen aadir los nombres verbales comutados, v.
d pamohat, magpamohat, de pangoha, magpangohi^ ''
H9. Las lignificaciones verbales que dan efta s par
ticulas las vozes qu fe juntan, fon, la primera hazej^
aquello que la raiz fignifica, v.g. de balay, cafa: magba-l
jjay, hazr cafa, apog,cal, magapog, hazerla, bohat,obrav
mgbohat, trabajar, oring, carbn, magoring, hazer lo-.
( Pero efto no es fiempre, pues, bato es- la piedra, y
magbarato, es acarrearla, <&Jtc de aUjs, que el vfo enfe,
Sara:) upafsiva para la cofa que fe haze es la de, un>:
v.g. pagapogon mo ining manga bato, ginapog na, pag.
balayun. Donde advierte, que quando no fe diftinguiere
d la pafsva d, iag, de la intercalar, fe ha de entender
que entrambas pueden fervir en el propoito con la ad,
venencia notada, v, n, 140.
.
220., Quando el verbo compuefto con, mag, no tie.
ne rranficion- otra perbna, { y lo mefmoes en las de
mas partculas,-como naquig, naca, & c . ) laconferva, y
fignifican hazer en fi loque <a/w,fignificarhazer en otro
fi tuviera xra.nficion, y>g. magtoonca, magram ca, -aprende, ;magmaayo ca, efta bueno, di ca magpinras, no
te haga* .vellaco, nagtamis, b nagmamatams, va f&L
nieqei dule: fa polong mo laang, magayan aeun cf
agjV 0 iahtttm die Verbo,. <?, fmattur .anirm mea.Y en efteinefmo ntidp, fe fuelen llegar eftas partculas,' a adjei.
vos,
1

vos, y cornpueftosj; v.g. m^rnaayocay h a z t e bueno


iiiagbuutan ca, haz te cuerdo, mahandumurj, aficionado,
magmahiterurnun c'can.Santa Mariay prpclrra erdevo
lo de Sama Mara: nagmaampoon na fi coan can < anta
Mara.; yifulano eha hechodevoto,&c. Ellos por D O
tener tranficion, no tienen pafsiva. V
,
azu; La gunda, fignincan l ufar de. k s colas ya e
chas, principalmente con nombres de vejlidos>v.g. niag
<#lo, pnerfe el fombrero: magbrodj peynarfe, -inagj.
bugfay, remar, mag(apot, amortajar^ &CcLa pafsiva pai
-a el veftido, que e vifte sja perfe&a de, ig, v.g. iga.
gama an iginvefti nicoanjfulanoyeftibde fedas/dieig.
patos an patos mo, no' me calcar tus zapatos. Y para la
perbna, b parte.del cuerpo que ;vifte,'la perfecta d,
an, v.g. paglmbongan mo anbata; vifte el yo efl
muchacho. ( acafe fapor cubierta, b mortaja que tiene
o n . ) Mas para hazer el veftido, tiene el futuro de, un,
y.g. Dame vn candequi, cay acun lambongon, v:n. 196-*
222. La tercera, con nombres, nterptidh la in, fig.
nifica imitar, bazerfe, 6 trata rfe como tal, v>g. -Magqui.
jfjatfih, tratafejb imita a los CaftiaS: magfinanglay t^tg
minlo, roagnirya, magmina.nanp tratarfe, b imita a
j b s angleyes, moros, ferranos, y animales. Y Porque
ella imitacin puede fer en diferentes cofas para declarar
\tfk que es e aade el nombre de la dicha cofa, v.g; mag.finanglay finpanaptun, fin pobng, fin gau vifte, habla,
imita ai angtey. En efta fignificacion, no ay pafsivaj por*
:

que

62

que no'ay rranucion. A vezes con efta compoficion fe


fignifica hazer algo femejanca de otra cofa, v.g. mag.
(jiialor, hazer cofa en forma de baroto, magbinagol,
&c. Su pafsiva es, laperfeda de, un, v.g. pagbinaloto..
hon ta inin afn, hagamos efta fal en figura de baroto,
"223. Laquarta, con raizes de verbos capazes- de
fignificacion de reciprocacin, b accin quepafa entre
dos, b roas, como ion los de vnion, poicion, divfion,
o comunin, en qualquiera manera, eftas partculas ha,,
zen.quela fignifiquen, v g , nagbaya fu catiayon, nag^,
jjulag: dexarone y apartaronfe ad invicem los cafados,
nagboiag na an manga nanginginum, ya apartaron los
^uebilbian, haguufa (ir ^finbuut, tienen vn querer. Y
aunque tenga el verbo, na, en efta fignificacion tiene,nag,
como ha;vifto, v. n. 199. A efta regla fe reduzen los
que fignifican parentefco, igualdad, femejanca reciproca,
y.g. magotod cami, magbon.; magpatud, magbayao,
magtupung, magfama, fomos parientes, hermanos, pri,,
mos, &rc. magbogto cami fin tinay, fomos hermanos d
JPaclre, y Madre, v. n.
noobfhnte, fdze pagcao.
j o d , parentefco. Algunas vezes en efte ntido de- recL
/^rocacion, cae la partcula fobre el futuro, pretrito
de,in, de la pafsiva intercalar de, an,v.g. naghulatsn iraj
fe van aguardando vnos otros: ma&agaoaeauan ira:arrj
dan a la rebatia entre, fi, niagbinalufan (ir a, fe van ven.
gando el vno al otro. Y con partcula eje plural, fe dize
tambin, managbalun fira, v. n. 1^4.

224 La pafsiva dftos que no tienen acula ti vo dell


pues de fi, es la perfetta de, ig, poniendo Ja v na per fona
eh nominativo, y la otra en genitivo, v.g. fi Iuan an acun
igbulig bouas Iuan, i yo nos ayudaremos maana, y en
preterito, iginbulig, v u. 215. En Zeb, en lugar de, ig,.
ufan de, iga, y de igin, gi, v g, fi Pedro an acun igapo.
Ioiig, igiploiig, con Pedro tratare yo, 0 trat, eftos :
verbos pueden tambin admitir acufativo de cofa, en que;
fe exercita la reciprocacinj fil demandare la oracin,
v.g. di camo magpolng fin maraut: maghimaya camo a
Dios, maoratcamo a polong fa Dios, y entonces la.
pas iva de eftos prala cofa que fe ha de poner en n o .
minativo, (ra la de, an, perfecta: di niyo pagpoongan
in maraut, no tratis entre vofotros cofas malas, anmaayolamang iriatun pagfuratan, folo nos efcriviremos
cofas buenas: Dios in.iyo paghimayaanj deleBare in 2)o
>

minx ano ba an iyo ginplngan? 4>i junt


<jiw

bifirmones,

converts ad inVtcenfi

225, La quinta, con nombres de oficio, dignidad^


fignifican tener, exercer el tal Oficio, 0 dignidad. Y fi
ay trnficioh, fignifican tener otro por tal, 0 darle tal
oficio, dignidadjV.g. magmaeftro; exercitar el oficio de
maeftro: maghadi, er Rey, reinar, magponoan, fer Prelado, maghocom, fer Iuez, y tambin juzgar, y entencL
ar; maginahan quita cari Santa Maria, tomemos, tenga,
rnos pr^Madre Santa Maria; La pafsiva de eftos para
las cofas que ertati debajo'destai ofici -Qdigntdd| es
3

perfecta de, an, v.g. ginmaeftrohan cami ngatanan ni


coanj fulano, ha fido maeftro de todos nobtros: gingino
Cran cami niya, fue nueftro amo:ginpaparian, fue nueftro
Padre Para la pebna elegida para tal oficio, dignidad;,
es la perfda de, un, v.g. pagamalianuii ta an Dios, tomemos a Dios por Padre: paghadiunta fi coan, hagamos
Rey fulano.
226. Con nombres de cortezia, como SeEor,Padre,
Amo&c. Conla>'nag,y mag, fe hazen verbos que fig.
fficau llamar, b tener -por-tal ala perlbna, con quien fe
tabla, v.g. nagamay iya dacun gihapon, me llamo, b
tuvo fiempre p o r Padre. Eftos verbos fon mas ufados
p o r pafsiva, que es la perfeasde, un, dimo pagamayon
coan: ginpadre ac niya, no tengas por Padre afufo.
v

o &e. ;

. '

'

227. Lar e-xtay con eftas partculas: e forman los


Verbos, que llaman, natura cerno plttit, gaiidinat. &c.
guando es<:ontmuacion, v,g. naoran, llover, nagoraiv
&wer mucho; rralinte, caer rayo, maglnte, caer -mu.
dhos. La pafsiva de eftos es la de, an, inoraran,, quando
# coge vn aguacero, ginoranan, quando fon muchos, Iq
nWn^es,lMntian,ginlintian. Tinataubanaco, m e c o .
o
'

i '--'i
o,. la
.- creciente
^
.
228:.- ' La feptma, las rarzes con que iefignifia COB.
piar* y vender, coneftas partculas, nag, y mag, figniftj
cali vender, fu pafsiva para loque fe vende, GS la perfecta
\dig,y.g* igotppgcc* ittfa a^tt^pu^^vecfcre flse

ji eFc-lay: .y'para la perfona quien fe vendej esla'per


$b&a de, an, v.g. icao an acun pagboconpn fining acua
oripun, a cite vender' efte mi efclavo, lino animo gin
paletan fa imo humay? A quien vendifte tu arroz. Ver,
bal en, io, como vendido, no lo tiene, el verbal en, or^
-corno vendicor, es magpapalit. infinitivo activo, no tie
ne el pafsivo fer pagbacal, fi le precediere futuro de, igj,
v.g. inona mo pagbacal an acun humay? Vendifte prL
.mero mi arroz?
.
\
:; ,229. Laodtavj, eftas particulasXignifican de plural
. con los. verbos que fignifican de Angular eqn .otras partL
culas ( v. n. 158.) v.g. macadto ac, yo ir: macadto
camo, id vofotros, Tambin quando fe habla con indig.
nacin, ,b cpo vehemencia, ay difuu'.tad enlacoa, fe
ufa de eftas partculas, aunque altas no ufara deeHas,cOL
?nioen,;macaun, mainom, macoha^ &c> v.g.rcadianiton
,canun, cay macatin aco,.echa..ca.e(Ta. co.nida, que Ia.co.
mer toda, maginom ac fini ngatanan, todo lo tengo de
bever. En muchos verbos lo mefmo es ufar deftaspart.
cculaSj.quedelas intercalares para fignifkar la accin del
, yerbo, v . g , magtangis.,. matangis, tomangis, llorar:
jgnagauit, omauit, cancar quando reman; magdali, domalj,
dar priela. Para conocer eftp lo mejor es atender al vio.
.Algunas vezes fe juntan con verbos totalmente intranfi,*
tivOSi v.g.. maghimaya, alegrarle,
? ... 230. La nona, aunquenag, es partculadeprererito
&WQr. .vezes fir ve aipaisivo, ( y lo mefmo es, m)
:

*4
^ Q ^ a ^ p a H a j n ^ ^ b f K ^ o - paM\zo v%. $te H*I
agbuhata, nagtoni, uara pa nacoha. Y fi bien es p a r t ^:de:hturo,ragv\y lanfjio es^tria,'t)$yzc& fmt
^^^Qi.(X)^^^%^^mkp
v.;g. obs' nae>
raagbohat^yaJt
m e t a i ^ E&'C
t f c r a r e & T a ^ d o i l S f JWia^, y'fe;mefm0 e&maj >4nSfa*
| | ^ npquedx ta^b^afecb - preetOy aunque 4fO aj/a *
Etaipartieula. d e : p E e t e r 4 t o vg'ti&gtalod;- bclvr, ia*
gualdas) mkiagtalicod na} yadasd)ly 109 mialaguiu nj/
ya huy, v. n . ift. Icen recive la
incon la,anj^
:

del futuro pafsivo en algunas ocafiones p a r a acliva, v.g.


naghihinimoan ac ol fin i u a c 9 letra, har primero
vna^'^^nagiynaranian,: <enfeSare:ffa|#iairgugafi^:o
finpobng; proai|nciar!iflcls yze$( JEftas dos partL
culas, nag, y mag, ( y lo mefmo es, n a , y m a , ) aunque
propiamente 'Ton; verbales^ a tes fifven f arn lazer
no^bre^radjedycBV
pasii'
^as4^>' Ccomoiferdixoj n. 4 9 , ) verbos que figni.
fi&ar,oiintenton; o: ontinuacim^: coftumb rey habic-ui.- *
6ncfcaecion,LV^^
oras coninteniSo,y
^r^doy^gaamp-ion;^'hambre,devoto: maghhampa.^
cu% honfbre agotador, n^gliocoiroij-qe ek -de ordida>>
Xm ntaiido:-nfiapiratio% dormdoM,, 43agfcuiucduny qu'
^ a a p j e h o eMgiei rnagiaibaiiun'ac0^gi1ia^p% f y t -
^eiTtejenoir'Mifa:-dnemomaopy ^a^bgunj'ca^^
j d b n c ^ r n o ^ m e la feiea er^ar'fa^^tme,-por t P
n

b&$3uy.Ifo:Zel-.p3a%tfica' intenfion,

coiitEaa%

y & ia^taf^Sjcl q^r^a-,-T^:^'rIIoraubcBc^ igt'cofc.


la

forma de

pluwfe, a ^ n a f l ^ \ ^ . H f o B d e - b f e i ^ r . ^ i K i

^rvH>aIes kiio09b^'dichS' n.

q u e c a fon^

>

tl

batagon, dadivoO: n^lpoyonj miticordiob^


oti,

rmgaampoony hombre devoto^ q u e o r a natkba&

* z e s OCOO intCRlOn. ','W::i:

' . ;. -

Deina^yri^nQ^im^Onvourn,

V y y ; i v

mi,n%.y;4e%-.&

cerca d e eftas partculas,

veafe-fo dicho e t r

l^ntHiierOs i j i j j2i y tS^'Iapaitkni'n^^^fnc,' ante*


peft (difundo:) a la raz que tenia, nagi y mag, l
h a z e n mudaF fignificado, v . g. maghablj p o n e r l e

ta,

mahabl,

texerla>

nagpaiit, ragboa,'dagboidng^;

v e n c k r y napalk, nabacal, nabotg,


ffsi. htm los v e r b o s

Imatll

comprar^ffct&

que c o n las partculas,

i^,y:ifhagj.

Ion a c t i v o s tranicivos, v ; g . mag^mogvi queibav niag^~


r

<tny derribadlo

apegar^ mags)pa$:
magtoniuSi abogar kon.dQp

e n b i e f t o : oiagliiof,

^atH&lud^ magafin, hazer tal,


t a s particula, na, y

wfc,:^bMThfi^y (bD&^4te"'.
(

>

que fe queda en el ugeto.v.g. maiorbg; quemar.


Jfe, mapocan,. caerf, malonory ane^a e, maopay ftar
bueno, niaafin, hazer fe Cal.'Enefta lignificacin n o a d m L
% n talo-mas del dicho er^eln.iSr. ni fe pueden hazc
ipasivos, pues fon intranitivos.
y
,J^i2??%
Con ellas partieulas fe hazen verbos potencia*
4es< pafsivos, los qual^s pdeti genitvo d e perfoua a g e n .
te, v>g, di tulun ini, cay dacu, no puedo tragar eC
> q u e e s grande bocadOi di>cO[ cay .
-Jt no puedo comer eftoj porquamarga. Suelen juntarc
.jeitos verbos pfsivos nombres adjetivos, que l o s r .
j a n , como juntan con ellos.fs futuros pafs iyos para
f

hazer tos lupinos- e n 4 , iVg^-Mdali^rabfiBat^i preto


fe har efto: rnaturi quii mba, cay marut an lfaj es
difcil d4eer, por er-mala letra. v i n.

*!J; <234>; 'Mas b a l i t e v e r b o s activos de^comprar,


v.g 4napal|t^c0fir > yocotnpf^re ^rroz;- mabp.
tong a c q ia OripOtt; quiero eomprar^lgun eclavo.. La
pafsiva d e eftos para la coa que e c o m p r a - e s la de un,

v.g, palitnco an imo humay, Compra rete tu arroz, b o .


|tx>nguucq an imo oripon. Y e n p r t e r i t o , acun pinalt,

IJjinotong: Para l a r ^ r t o n d e q u i e n e compra, es la in.


4?tercalar d e any pautan ta ica fn i m o humay, pinalitn
anya^uya humay .El'yebaleniQy , pag,
'

El ^infinitivo pas i v o esypagpak: '4on regimiento

^ e t o r o > v . g . o m h u n mopagpiit, quming aenhmay,


compra ptinieO) n^i ! ^ ^

4)

"

Ri

CS

(S
J 0 ^ ^ ^ y : !

,5.7. c : y i i o m b r o b a s ; :*!

' ^ ' ^ ^ f e P P ^ 3 j . f ^fignjf^am


i^folo i^^^^

oufi.

qcw.s

> ?

loi, V. 159. .:
. ..: nr\yj'').{eQVAK[
iaSSfe* ?Ls y e r o s l ^ c ^
s&&4 coa ^
y$gi impfo
"aco maeaun, raatho^n..y..:^ & ; ib / ..sfe.;
j . , a i ? t kos Y ^ t e 4 ^ ^ f e w 4 u M f i i p f e c .que
^0i*:agj y mag} C^ilea^m^aarfWu^aO^eh^
jvp, tj:ck la/cafa^c^cOrtie^
6gd$8'ota
> fubireleValo, | Bja/acjay; atotanr 0>
impac ^
fc^ukKfc,
; &|@ ea>^ajeubfey^ilufeei. a m i calai.
pafsiva, paraci Jugar.donde eembarca, ofubfevahf:
-para b pe'i^/OBqui^ei^barcai e r a y ^ c a f e Ca
be, e s laiintera|a.f5d^ai^, ^ y ^ .
^*.

V!
v3Losiyfb|eiCu^racc0ri.i n g a r m y ^ L
^ntoy como: ferarenw* , 9&$%<
otar, &. que e o i b s pa|tfcul3% na^ y rmg^figrfriom
Jfctarafgp^feeasr eS%!pojf:ajgO 11(
y b ordinario es febaifpQiripfsvaren % ^ 1 ^
4a pafsva para la cola poy fe qul hml e s tas ae-aupat

,^|^itt^a%yp^ibi^i.lii^r^:.^

dihbfoajdmafa|arer
^s i
* ..5 ^
r.v;l
~:$ ,c<De-as:&&^&,; mi, mcf,
fobaze la GOnjugacbnmEefcafar,; de que fe tratarol
ya !* I J O , noay que dezir,; fino ver lodich, folo
cdigoqikelfos partculas: inteicalares pueden ierviryy
qsonerfeen lugar de, nay y ma, .quando fe hazen verbos
ffilrvos rrarifitivas,;mas no quando -intranfitivosy que'efc
Joquefe *
j
t

*1%:1$52prefefttes ypfeftto> y macal,


;

primero con lia , caular^O'na^Fa^ade'-hechoy'-v-g.


:*1:^^^
me biza
afotroiti| ff%oii%jr3aaayo: dacttnj eleefelavo mefk
^acbcfevkte irtnscataiio duno, yorehecrfcdoyy
81&-;:fola feiikcafetiy fa eafeg, l peL
acfoeati( fealdad tuslftia'-I^ vezes para declarar
clar,fe repitelaca,v*g. msi
#tiafefi^aca
er^ofoHari
<de ^?i^palsiv-ij|^elo%es-ll perfecta de unyc* efe
aof&gua'jd&Bmm efmb^v^ifedatirac- fea acuri
^ , lqetn'"med'aii :&jal* .afcof>
:

crva la ca, eu la pafsiva, y entonces pancgarmab la dicha


pafsiya>, fe torna, comoiaiz eUrriperatiyo activo, cpnfcr.
* andplojtodox^.aaiz^JK.
de>p^caopayi (y.,riopagca.
;opay ) pasaopayunj^^riinacadpay^ipac^pay ipinacaopayj
f>3W0^ayau* Lpacaopayufrefto e^urirloipidrerefil verbo,,
#kg.. paeodatit ac inJE acMti^uina|i%cntiebdo^ue,
iwdp hase* .ifela^uoiliK^m jo^pa,calahyani an in
cafag finin acun fila, efte pecado naeslik/de^aieaa; .eialoEi
Aqui a d v i e r t e , que muchos verbos aunque fignifican a c .
cion; vezes la fignijlc^n'; tpotencia, y entonces
con la maca.5ja;%ni6can decihecho^ v..2&matag, dar
c o m o ofreciendo macahatag dar de hecho; maeoha,
jm*&yi4^>-$t<wi%zsfv> macaeoba,tornar deirie*
h o , nacacunj Zcojni, Vetfa;depena,. balleftaj namn^
|kar^n.gapa3^acetati ^r.:. 3 J;,
. . . . . . : .

<

> 241, rLo^undo^ijConveitii: vnacola jenotra> v. g*


iAncamaMymicayuta fa aun~mang lauas, la muerte
^oriyierteejitierranueftros cuerpos: anDisvncabatQ
;

ger deLo&mrMQs^Mc&lmii: faxobig:. >ios?convicD


el agua e^ vin0,d9acabuay,inebabaay
^ftos; ajimajes^f; fije q u i e r e d e z i f q u a p u e d e c o n A ^ t n ,
reduplica 3b: ca La r^skal^esro es. laitecdalan de*
;

p i t a j j c a m a t a y y a ^ e f ^ : Q ^ r r t & en tierra nueitrss ,


fuerpqk isi&cjjfefiuiafl tsbigyonvirtio ebgua euwiim
^caiinji,
,.w

mi

"rtiar a MkfpOl^ltc^favert5:a ^ torefr piedra, abyi


pacabqaci^la .ios an imo hunahunaj 6 fi^Dios te mud
feyDio, pacaimobon mo ac, Dfos fiaz me tuyo.
242* Lo tercero es, hazer que fe haga romudandoj
odando virtud~par;hazer;, v.gv!arfiDiosnacairac an
adlao, Dios haze refplandecer el Sol: an* tobig macatobo
& manga tinanurn, el agua haze crecer lo fembrado. La
pafsiva, e s larnifrna, pmacafirac fa Dios anadlao: paca.
,

tobopn fatob^anmangajtinarium. v. n. 255.

LquartOjpoder:ybazelosvverbos que lia.oan potenciales, v . g . di ac macacaunfiniyyo no puedo


COttierefto^ dir ac macalacat, macatoon, roacatindug*
liolpuedd andar aprender, ponerme en pie, A vezes. c!o
tiJa la ca, v.g. an manga adto na a infierno, ragbayad
gihapon fa ira manga-la, fin di gihapon macacabayadj
tasque eftan en el infierno, citan pagar do fus pecado*,
finque jams: los puedan pagar. Eftos:propiamente no

ienen: pafsiva,fino es con los que tienen la pafsiva de?

no mas, v.-g. dile ac


macaca baya fa Padre, dicoi cabayanan Padre, n o pues
i dbdexar al Padre, dile fi Pedro cap ang mo y oan pga ta^
a n , y entonces confervan la ca,

y o , n o e s Pedro exorable, ininacne orang di co cabnba


ydangida%jix>podr pagar depreto Jeque dlo. E
Otos y-Gandaya (fzen,igmbalfc co an furat, cay uaray
, oicahatagfaBocom, cay uray co cr parhcfb'ng fa .Pal
teybolvila carcaj * porque napude dar aAdcadc ttm
pfyw h a j l f e ai ferq t a ca J e l f e m tnnijr **>
i*

fin.

^b3,,d0fieftas;nb^
cj&tpag|i^babaji ifueJejnxmbien'deztilL cEifojcpdtc&j
cialidadctaBbieiifepuede {jgmfi^aiaj).radat^ c t a u s ^
e

^clflvbrbO

;. r

0= ~

'. / ; g.:v.:.j Cu

,.r:? i:

v- :243f^ kii%ajie%.aqts^prtti^bpqi eftaipaoriJ


cula, m a c a , npaTticla .q(saud;hi^sd>$c^eQciftS
les, ifaele juntar c o a b s c v e r b a J e s d b pa^afequalqQieia
r

letbo, aunqaeifeajd3os

queii^ien>|iagy^iiprfn|

mo,v,g dir ac. m a e a p a g b i a n a t i m a o a | i ^ ^


cajiagfuiatsjnopuedotr^

fejantacon Jos yerboscomntadGS:

fsm,amms^^m"

l a , p a g , la g,; v . g . direacDjrtrax^pamxilsri^^raaca^TlQlp^

v* n . 9Q. Segundo, q u e los y e r b o s ^caarp fp'nmados


con, m a c a , 110 fon fiempretranficryos, v ^ i i a c a r a u o at
ijeadha nga Perfonajif'hz n o m b r e ia:fegunda#Perb.:

na: nacamatay i Pedro;,qedoe":merio:Pedro; mcm


ngud, quedle d e i n y d o j nacabuaya^; quedo: hecho,
t r a n s f o r m a d o encayraan.Tercero, jque/. vezes haz
tan: fojamente verbos a&ivos, fvfguirlcar potencialidad^
?

ci modificacin alguna.en:Ia ignificadon del .verbo, ;v>g


u a c a c a u n a c fin b a b u y , c o m i p u e r c c y m a c a r a g a c o b n i b

na, luego baxar: nacaiimot ,aco> ^eolv-ideV** m a c a o r p t ^


acabar, nacat,orog,docm^ rapfabmka bibt^^bflr;
:

c o n f o r m a d o , nacalagiu,iiUtre prjsie

advierte, vquiee

cita fignificacion e n lapafsiva;,Jo guadatliaviiJ^cai


t ' k o e s r a r a s yGzssr$\nsi <&wosalrfiotan^ dncal&
piot. Q u a r r o > Qtraivszcs
fin

<*8
top ya t'ftoj^ eta-acte cteitf^' y^|>a(StjeBte .a4
w i t e f f teverJaoside bablAr,; acertaM dwinar, y^fiu
piejanicy/ que'fignifican zdtday $0ij&<t&h Jaycaj
(igniti caban
tfoa'&rfw^
^eibufgfri
,3^ adli^ifflpr^^t^^ Maig^ma^a94>ufb^
^fcfiag^r&acaqaieayli^
a poaerfei adi v inif, <ac0oi^j|iifcatap% tnacatacga^
adivano*?,; acertarde heefed; ^ t b ^ ^ i v a ^ l e f t o s ^ l a de,
in* afce3cslada#0fl4a.f>^^
i

. ^ * a r t a d a * * a $ V 4 i ^ ^ v b dtfe^VefbcK fer^aijsfe
40i/waca^ es #r^f^sfni|)^KUi^%*^gCJ pacquita^$
jpc?:paeabiling, ^Uajl^^a)^A^6lnfiir; paclbat2>,'l
^CAtv^fi^^^i&dr^^^^d^lai^l>^^t^: Odi ed magircan^
^acfalav ncrctyiitaioS' %eefcod^f%#te$ *ktL
biar. num; ajlW ?h^.;r. .; :./A:.:
. -Q^n.;
-:L
T

o D e las p a t t f a s , r f t s ^

njagdiV;^

; s... 24^. Elias partculas,


re^^^tnaclgv^^sii^fli.
;terpoiiindo, c, al verbo que tiene &ag fr ve pes, n i ,
<atgi r^raprerenteiy^pTEento/y niacag^T futuro^ l&s
5

.fcecbo, *6n e f i e a t i a ^ g .
ria^gfoat^iat0^yal tet.
x^O(efc^feec99 d<3e' t&gaiia# fi^c^,<fit^ii0
iptide patir.
.. ucfr.f-i Ld&jasfcawiQfQ.^s ^o^vl
!

^^*^r^a^hf!8gfe^htii^)^ a4r^edoalca1h^q^

rj^catirat ISHV yo no, puedo. efGrivir ^fto. El verbal etj,


pag)p%QaeMfQrm3qlap,idi^.!verbo.;I

^ua^hi^.p^s^^cH

<magca^que;ife fraam

pofponienda cfl>3bnagi firviendo nagca* para preferitc*.


pretexto,, y, m a g ^
^esiiliPcpfimerabes d s a^ofneXjproca,,que-; patoieiitr
b l a k c v.. ,inagcacaupd,,acompa'%%m'^a;cabQu
ayudarle* ^ mP&emi cm^mmx^m,
r ebvno
g u o alotrc^ m^acabaliOj trocronle ? Vaos ,con i o t i m
y c o a e l ^r^an>;nageacaj(iuaya> dividefeosnos;deas.
^Eros. Y(i fe repitiere soda jftjai^^gnifi^j&ec^eiitasju
if#jf/?%c-f^ajaJb^^
.porfiando, nageacafgat logar,andarlee8fO,ytianjQ*j,cf
248. La fegunday tejmejat^aj a comunicacin en
f^a^eaana.;ina^a{iring: firahl^Wi pareado?*
femejantes, magcatupting,iguales, nageamatay lira ngata.
l^n ^p^fe.yaj^i.i|iur^r|dp*
Enj.e^^c^^iBcaxpdnes,,
^es, lo mejorufar de magea, pordejaotarfe rec^pocaciop,,
y pluralidad c a n o fe ha viftojveanfe ios it 6q i;9 y zif*
awiqaeeJtverbo(imple tenga,ma, y nomag^-ft;bien no
fe efexa de ufar en efta mifma ,jgni&aeiondeliac3vV:.:g.
|$aea^
:

fc

fc

tonfo4 ay mortandad eu el Puebfo*

q U s

*5?
l T ^ p ! he f ^ i v * l b i < ^ s ? 5 i a 8 ^ ^ B ^ c i d n ^ ^ i t t
l&yfe&a deigj rerjeflindoarcaperaesconornfortn
^e^ipfibce, 0 participio y^iy ^p*imrendo blarnente al
<a*o de los dos, que e#tFe/ hazen, b e parecen, comunL
<anj6c.vgx 6^edro^aiiacungiffcbulsickalirpi;con
^ e d r o eft^'i^r^.yef^aisoh!e.^cipTOca^nte}
lun
tfniaaaan ^^soag^campuiig, iuan es:mn^emjante$ rni
^aal^.fiDiga'anacun geaonong; D^ego :crrerami
5

%i$mz Ctt, >

'

"

Gfajg, / La>tepca^ hazd&GgHa ^efinacolpfl.gviraaL


g&iyof'kxza^tro, niagcaayc#ftaiar el n i e t o de"lby<
fiide e h mabera; dehablarife'ftfaobucbasuvezei con feg,
boiiucoati^
4nterscaiahdo las parHiOiJ3s.o^;fefuele^v^' Baggaaybu
yoiafr nfarfquiq ya vaahMdopoeo a .poeo ebenerma:
irageacarotat, riagfcaaioailurfljsnagcroga," i c ^ e t
4ltfzan#, t t
.en lijesfentidp
puede ufar detasiTpafjtiaujasv^icatg anaini atiaf,
jquefignfisancornencan ^|epiidtef^^T%5Qffl^ fiag.
Da,3v"Jg. nagafiar 'pagctjga^ya b o m i e n ^ ^ d u r e c e r t ^
ranaiii pagearnacay, |itabio4eh^^life?!E53C|
1

,,(ti^pa^py^rr0^
07i7im">^757T! > " ^ ^ ^ P q bip sndl'ti 3b
:

l^ayparaiaqp*^
Ayjs

"'

"

S2

ca.

fcaidc^Sirjla^tiriic^csEtzei^ f r & f r talreajmcotej

^m<p^(p^:^mQ~f^k^mm

como

VSKWB^

Ic(^!i^i2^.^!ficp^Cfsfi|ri^^a[>;^nat^ de accin lOia


J?:jutite c o n r a i z e s d^combrls^fig. taiJO^Qrabre^rcagE,
rpaxataioybazerieh^

qucreife. per*

tckrl de piopofito trl^pado^wgpc^buimlj.

feihaz

pt'incph \ o u e r d Q : ^ a ^ & a d i a a p i q u i f 3 ^ j i o c ' T t ^ ^aha


gamos, o t a e ^ t q o o o K i j i z p s tpyeba^'iitai)litI.tsQ^
q u e e n t o n c e s ignifica h a z e r depropofito,.j(arectd3]&,;5r
ma.

jdeff^sor^yoliiiitadi^tjiielisciit^Zc%oirki,

Jumus^hahogaje in que^r^^agpacaiartiis: ecb^fcabck


^ a r ^ .ahogirle q^eriendos y^n Serferiticb. la jefma ib*,.
ferzrtienci\ioK^que;cria^
jtivo,v.g% naoxauo.,'^a^^^eahc^Jnzofeli^tefc^sp^
natauotfesnacer.^ oPero&sekformar el verbal;aiafeo^
jjiagpaea,'^cj^i^deitoa^ft^biiDc^^db
ya

fktkatt.iksgat

ypfeiiparaejueelLverbalieak^JCEB,

tqzL

Jria ,papv>. ^ r i p a g c a a u o , la b^amdajc^zeiferheK^L


Jbrfiyan pagpacatao^ei hazer fe h o m b r e ^ 3&^agc^ala '3al
e>

pecadDihfe>4ekpecacb a p a g p ^ a a a i $ ^ ^
:

es d e m o c h o s c o f t h t b r m a d e plural, an panagpacaala.
Efta mcfma panicula/#>3gj>3^ r i t i e r e t r a n f i c i o n , figL
fica t a m b i ^ a z e t ; & Q I M \ y ^ n ^ 3 f e o a c u i a t i v o >
>

d e p e r f o n a que p a d e c e , v.g m s g p a c a m a a y o c a , h a z t e
^ueno, rna^a&3pftay<*"<a^

haaifeie^

jtpiifeajLjparaipreteef y preterito, w g; 35no nga mo


phacafe^ ini?Porque tienes efte por locoi Jraoabo
a v a r i a sce t a u o , tengamos aquel h o m b r e por lo<tf
<&BBffedixon^24o. dela pajtkula, inaia. ) El nltinj.
iKSto es, paca, ipnaca, Ytng panfauay io, ipacabu^
fianeOisl^iielrFoirir, es por b a z e r t e cuerdo: ini an acni
^flcaaosibioyefta fue la caula porque te avergonz.;
...f!fljj2*.r s i a fgtmda figriifi^acipfl, eshazerfe^at, no re*
a f e w e ^ t n aapatkneia^tfatandofe;cerno tal, fin,
giaidc^fl'feticedafidotf^
qnal e*-m.
uczd^khiij&jcmj^miwy^
es realjfe.
d^^&npabto^r^:tBa^axadat4>j
trtale cerno p r i n .
ipa^iaiioleilo: ir:agpailaolai^^fie^a^;r^iT.o* T eh
tila i^wcdiaviBagfsacafcacl 6 coan> Milano re prefera al
J b ^ s pn^Qdmtmh0%re<k^id
entendido adonde
^lo^ejr!a^wa.Te<^pltcacfuj.<i reduplica.tecla la ra.
$%i(Ki nlagjf^itoinaaw
^qjji
;

a f a t a P i u ^ f e i p a t i a r ve^es & a i t v e r b o s ^ &i


jtfciMivj) sf cerno negati vits, y g l . m a g p ^ a f r ^ i t a ^ g .
ipfagdi oaa$itaJnge. itn^m
V!ex.~ Eto$ nq tienen
pa&iya? .7 .7 77:: . : 7 , 7
r 7 : 'JO / 7::7,.' .... .J
J?1agpJ JLaterc^Kt, ftiia^ t a f e tener por talla cpifc
ffp^s.cocnpjb^cla'sal' mJktyQa *o dar vna coft
^ffldoH%Ly>eftojfebazcon nombre, v . g i ngpacaaTa^
J ^ r i i 0 i c ^ ^ a j ^ t e n g O ; p 0 r Padre, te m^mmhif!

la~~"

"

"~

liing

impam efte piiereo; ta p a f s w a ? eslai iqtcc^ar deyqr


aMifldii a p r c i e i t e elle plato e n # n a ^ampana^ pacaqri;
|mnfi,!h yiTefcdttv^pinacadaio frcoaru ' t g a t a u o j
ierienle j)Qrprtidi^l pinaa Diosian tian] q^wftiBm
'VeM^jhw;^piriacababo^ co an aeuhibulauanytomva
'pfOJ (guando; fvt^rgfe'b d por to) tener kon^qupai
^Srtie l oroy ) pd m^cmmjifhxm^
tifa imo: iha
&ag daatt, ^pacababyOT4i04n aoiEj falpt darbevripas
4Sr0jfinotiene a*r&z> qai^da&njek pocie!; d i n e r o , b l t g
4e filete c t e z i f ^ n p a p a c a ^
r

. ~ 254. 'La) qattavpc^erbazeryv.'g'diacjrngpacai


buhat'5 finin5bato, y ^ n o - p u e d o Jebatitar ;fta p r e d a t a
ivzesfignificallebaracabo laxla, petiveraricn eBay
^grnagpacabohat
firi^cpajnarabracdiumanv
naet
*kahty todos han acabada irtarea,yo aun n o b e podido^
ifti o r a n , ngn fan aia amo^paeahinog in hurmy
i gaacr, y el fot han podidoe madurar el arroz<i>onde
Gkq de loque e
dziendo fe ha de acar el lntda
rm%f<>A Lacfuinta^ cwn0sbr^jrde,tefp i^nMu|i
bazer alguna cofa halla tal tiempo, ora, v. g. nagpcaj
^-frl'fihpaginoinj
tiewah
laaalanal Ixgab.
;4ta&lff<f>tffe&i d ^ h^lbSrsel iW^r^oi iir^.T>ti^ii
'^^aciiftepaQ mo iffiiimarfot) li p a ^ t p d ^ i r ^ malo4
1|iiftqd#isis hafta la>tMe>4c^endo^v^ Jinay t s x & d L
!

' <&r $ p6a^tat|^uta

gfcs

^ S ^ & ^ ^ k ^ ^ ^ i ^

' """ "

'

&&*> v>n%;

1qA&wtmi^

E. ;1$^

y rjacapa,, -, >

^43) pite <.:;.;; ;.. i , , j - ;^-, .o


^ h i ^ a ^ i m t ^ a s ^ ^ a p a s f ^ y nacapa, firyen para/
^,
,> para, feno* Tiene pue^
lapaca.iires ! ^ q ^ c i ^ e s : t o
$*&]00$^
La primera,
b a z e r orro tal, v.g. fi camonacapaboang daun, vofo.
;

i t o t n ^ b i z J l e s fer Sfios
$0 ize* *
leDijQ angari ^^\)^
.baze%
|> i^datidoc.yirjtuejii e dixene.24^
^fe<pabc^a>IR)3g^prie|paImete en las acciones c $
(guerpe^iv^an calciamo itaapatingug, napacacaham^
pacapalingcod, ei alma es la que hazepir, fentir &c. e j ,
1:

Jso^iia.nianpbitoQn, Pioshazjebzir al Sol, y Encellas^


& tiene de cia, 0 de perona que pa>
4eoe.| L*pafsiva es la i n t e l a i a r l e : ur, v, g, paoaboaingup
ac ivo, vootros me aveis de bolverioco; Dios, dno>
^copacanttyuni fio f a l i D i ^
$o1%|peecOi pinaafira a
an adfc^Ctera^
$ezes noffigpifieaL h a z r fino permitiir , o.;dexE ha^
:

^^;^*|^^^ ^,
;

^^^amo^e^

ir

dimo pacadonoton, pacahinO>Qn mo lamang ining m^.


liga agingidexa madulilos^ts^bsipero noque epu,.
dranuj^al^
tay cofiya^delele}*mu9^(fejeI^orir. Donde nota,
que lo dicha fe ua con verbos intranfiti vos en efte ferj^
%o, ^ e " ^ ' ^ ^ . ^ ^ ^
jzm altogaV d i o t fiagf ac^fti^ ah^eoq^ie4ite|
&fe^s,aag& nd%^R^i^p^*nia^pj!piii
tium. 260,' .v-i;
~ l . 5 v .;r o r o f. i . . ^ d
" . 257. lia fegridj Ifeiifcr ^d tal ^ f a ^ r e o e j
4xcerior> r^bd^ie^tT&ftalbl^^o^ rt^p$coEi
apaeaaym dcj fulana n tBb^brr^rf64as^&4
'Va
lamiftnjpincayami njyaf Fanaedg<perd&
<n na hf iuauara, ii a^p^nacctiiwauauraj 1 o ^ r i e d e ^
cien-n por perpetuo^ ' - ^-^f
^ "2^i"" L tercera, cotmmbfs^eftiim^'.t^t^t
guardar hafta tal tiempo^ dejarquellegue^ V^g.nhapaL
"aag ac didto a lon^od ellu^"'h'3fta-p^4*Hiia^^lO
%1 Pueblo, mapaeahaponcah^diihjaguardadja^ibaila
fa tard, pacag quta^ d j e o s <|ue11egu 4a<fttaaa
IL^pgivaes la intefci3lr 2d4iy Ob?-el-iflftpefat&c>
.grpacahaponon,
f^ agurdenlos-' qae ftarde"^ ^ a M r e * ^ :
^ht*ia/^
v^i
quu
v

<0>B^^5

perei

^l^s^S ^^^ ^!

<de #*
0

hun, pacaaslumiin^ ^ } paeaiwri^^riDafeiBp^


:

^^ P ^ t e d i q M ..-/ ;^
' :: ; cd

^ ^ 5 0 ^ ^ ' ^ r e f e
^? <^^^ca|>a^tih^fioii% ba%y: gajNa>p
}
fe^^ft^^M^fl4do
fyimridar/iaSa^i
c

maacaj^

# pa&*|

ca$ najianana]^ ^ ^ ^
Jr

. d i r .. i '. X En^jd::.q r.cr.ndm'


De 1^1;] '^

toWZ&m^m^mm_v*q

.....

ij^a^

bo con que e junta, v.. napaha^ac^'fi


%^^$r
&&m Msttel ac^^batlp^nd&^ja $ 4 z o t # j ^
p&ludcofem^^^
jajekgu^ierpj^idp^
atverM
fl|pa)lauas:ftyaffi <lfe^irya|^'q^SRn%fo p r c8B|
vgriya^
1

l$;ys$fleiapft
da va r de ella, v.g papagfacynsy$fi^
embarcar: papaghmana ac anay acun buhat, dexa
me acabar loque hago:!^fuc1E)J|>aTacun fiya, dexale, o?,
permtele qqceatreYquqtb^'V^^6^t - ^

^fJiaga^Iterceo^^

W^jfc,

"

drb,

74
^ u e t ^ jPadre, elenternTppjde, ruega al Padre que&rs
n a ^ p r ^ j ^ r ^ o ^ m , ; p i Q s hazelo-ver, p
-'j$rai c a . ^ g a j i r ^ , p $ g cjuejg* efofiya. A yezesJavnapa
^cag re
taraizjpon^l^
^re^iyerjbalaiv^ dp

l$by.^pfip&,

, | 5 S ^ ^ f e 4 ^ 4 S ^ ^ ^ w S f ^ hzer riurati^g7napapagb>}^
pueds
v

uY en el mefmo entida de^rjilidad, e ufa; de redua


j^ca^on^^
bfe v,g. napapabulig, napahoBol^
v

$y$cJioS|f&

fn alguna accin, lo ordinarJqj^uirTderja pasiv3 parar.


qu^tar^ J a ^ u i v o c a c i ^ ^
perna
juntos: y para aber.bien "regular eftas pafsfyasies-j ei
ceTar ioadvertir-que-en.femejanresoraeipnesay, ppUe-\
de'a ver por lo menos tres calos, que todo'stres/ or) de:
per bna j l o s dos d e pcrbua, y ocrode cofa - la perfona:,
c^u, rnand^ (a pe$.lbna quien ,ie manda^ lapena-efl
quien Je^maiida que e hganla acciot]1 del v^rbo>$Ja-cp&
que 1e.man.d3. a otrpgue baga, como quiera; quefe b^gati'
lapaisiva, j a ^ f ^
3

Qityq, 4e^'l0$ c^r<p|s.n^2a^ g u ^ f e ^ f e ellos^ i p u e ^ ;


v

d ^ p ^ e ^

or,

..

<

^lbalyy mncia

^^^^^<S

Biande

fendile la pfoo]^a/^^^
"

" "'

"

hatead

cHi
ne Oj.criU!jn.irr oijo
iz;EH
POTique te dixe. minadapit cOrpinkoha cq,.pretrito:
mas f el vrbo tuviere elutuVeuiu, fe ula con la m.
rrcalar para erpreter&o, ,y prTente, f . 2 . Bonac y b a p .
v

fe rpa,pa^orJican, q pinapa^b^nacan co aivpanaptuq


xan j ^ H r V ? ^ ^
ahc

yrftfl$proJiaN^

fiyala'rya

buur^

r.^T "jferc^jpararraypr"^and^ ^V^rtaf'.fe$4*


ffiioi ue"eft'33 pa^ticlas ffsivs de mandar, que bte*
len^fer quarx, "para )s toros, pa, con un, con an*
yHp$jy|>*f& ^
o pina!^ c ^
an, y ipina,p i n m e d ^ t m n ^ l j j r ^ t a l a ' r a i z , leles
f^pag"y'fiTe;ha^
a la
i l i z p r a p u p e a r pturlicjd,eft'"na de. fezer en
;

f$poiM
1

S^pe'^ncfe's" y 'finagundtsfe
|^ana'^
4a,~J>aiia^$^^^

pinapanha;

ta|?h"|>a]M^

267S Se^ti8o> que la^me^^^trbplSculs; r.


L

"

"

"

'ven

jtidftdo,' o M e va bazi el teo.


269..' cji Te ad vierta T a u n p ^
^aci^" y;' o'hlc^i^.qu en pitas pafslyas mandati vas^
quando le a de la primer i y 'tjrcieeii ^ ^ | ^ 1 ^ & 1 '
ffit;y jiretrito'i
lscelas p Oas^ por :fer y na, mijma, voz, de; ijj^, :
pfr^rS^.^etert,:^
Orfo
man^
lga'fdjos (elii '>$^ . n ^ f e f g ^ ' t o ? L ^ S | ^
foe^I acorado, l y ^
J

ri

4'

--

*~

l&

j i c a m o ) * V ^ l ' s o y&iiGizvt

isugrlq

ad'AadWbl^^

c nas.

nanuLy maqui, Ifenincan pedir loque la raz

fe

h^ta2,f>e<ir nuee den. t a pasivade eftos es la de. an.


intercalar, pafa la p e l o n a a quiene pide,, ponindola cit
nominativo.en palsivai v..s. paouimalooyan ta an DIQS:
pdanlos mifneorqia a Dios: dirno ac pciurfayoran
ian nitooi cay oarao Padre acp, no me pidas que te-de.
clare el credo, que i m o y Padre: pinaquibayaran aeonu
?

q^f m p a | l f e t e o f o t ' ipina^uiool iya"clac un'. u(a ca.


pdfosj rne na peoicio''c Morfi vn red. En Zeb para
pe fna es^lpqim
y J>aij| Ja coft^ gipaqurma^
5

npj; ^ m a | , y^Jimpaquimle%c% i ^ ^ i c f b t e j ^ ^ J
^ ^ ^ f t M ^ ? l P ^ > a g a . . V t i e n e lapajlj
fiva.de an, p a r a ; p 3 o i % v ^ j p ^ p a ] u i i l ^ c ^ r j ^ qu^rv?
ii$|fca^p^
Nqui,
^
fe
5

77
caling an amun paquigdula^MsrGaf^
tjfeienerebncjpvsaikaefqsjS;,Yfaiperfedcai*le IMPARA
RperQa3!pri)V0cada^\rig;;fiIBedc i a e u p i*tttt8^ci
^d^hsi^SidotcliituaiiJ! dntacBQ^jnpDidng/^ri^oadi
FTY&^N^
fetaiq
a # i b 4 a ^ n * $ q \^cri
ttpu4 c o , acoiTjpakriiTie
ccan ilostudcdos, veafe, ei
iNfo
:fii:ronb:n::bnhl fcinn n;;o:^i c\
(Uiuirtikii ^Yjup i n n d v j r ^ ^ i T i i c ^ a u l r - i i l n a u. ;{
s h c b ' ; C u G ^b;fli.QflPflfe VSpmisM
jn;M;rp.T{
.g li ^FAS^airiciila^IABAVIFLA^hf, tytfiaflhte/; ^
J'XIQ 'S 0'r-f^"J5f)>kI^*;l ^H'v!.- C>uD 'c;.-' V5V 2 C .fi' IJ.W '-h
z

cRl.274 :a'lAntcs^e>tr^^IPA*K!CUFEF d$efta$ PAFTLEUC"


.
ls, le adv ieEta!n gQnQral cfeeUas.,; q e i i ls vezes r
tjetaea jsaraeolar ii^nifiGaeip^rifiHQ^ateideia raiz coli
q a e FE juntaiiij; RC'pcen'.ya ^^iiSifi^YA'Cpma^ADA''^'
p r i m e r a Iettar; va' fobre el verbaiv'v-igi tiJhbarcy fabert
oobatiigomdurnpaeodarl, nhriayQri,^ tdrJtinuarV NIHL
panailf( detal:);iaitafc, m h a p a n ^
lubayo; ir poniendofetben, nagbigalami acc^tambrarf;
agffitagyan^endoiti^
<

jciivtraicponjas rayak^
l a b e d e l a s # f ^ a S ^ n ^ b l f f ^ i ^ < ' c t e t f cferfar': ' tarrf.
^nadviertE^^HJ^qu<fue!e -- f^&fpiMW&L
'
pariagiigmfr&^^
c

" Sfa-

'

~"

pflBhi&b^aeriamt^
tim.z ns culi
sujjqjjjg srTttrSrsi|ndc qheilosi fechos/ qtos itenensinaij
' J 8 ^ e # i ^ t $ qtjarjdb fobue&eis potipafeiras desaiirc^
fej^Ir&Hla^&jfca^y^ciy^
fo^JV^gv ^amijittCO

^o$is(fes%eMJSi<$}

^e

pafsiva, icao an acun hindumduman: nahacalitu^r, o t a a


darfe, pafsiva hncalimtan: de b u u t , querer, nahamuuty

Mnmuutan, himurutaK dlTt^lMagurndum, acordarle,


hiitagurridnaafl^, ^k^^mznuixmptiib,
hitag.
dumdum. Los verbos que tienen naghi, quando fe buel*
Jfgfcpof paf^vy ^ M e r f c l a ^ g ^ ^ ^ c a i e m r f y i e i T i p r ^ : la
fe BSepoftiedo!e^, giny^^if^par^prel /J5ptteiM
!9y f$)&4$yr$^oy$n?ty
Mniejjai idaoioi/ej ssasl
$'feY t^^nferdurdnitiajr.coni ginliigugrnairQlcagj
r.
cfiacirai de. .ejtoy.^ partcula ,haha quedamep^
jteftnf^^prejsrrio^
a

.^pagbii^^fle..ii0i. 6gi^%a4fenes^f^icuJaFei )La:pc^


p e ^ ; ' h a # ^ l p & y^rbqsrfiaWes^b acertara eafoj 6:de
j^peqeJoqueJa jajfignirtcaj* aunque lea.preterKTictojs
,

^eepm^njtttra:^
fftbey $>c^
naharaeo$
*$tyc^&y$pd&p(&
Qleto^^dpaotttrcpe^ar..ii
|^ta!^,ra olatj ^a^a^cpH age* ^nacfui. pirrr%3rog aejeijtf
s

* "

aver.

78
mhabuquidhun; ya e b jiecho Bifsya, e r . 03" vzef*
FIEN entidcv'y ^NF TRTKCICB
hoiaiM fatetq rm&si&Qiv

fiaihabaj

fl'o%a,L c A l i h ^ jp . oi
y ^ J i S e g u n d o ^ -LI- 4febad'^#

.o ?.

liesarbole^ ^haaar^ifepa^capocanrrng atga?


^ahadr4 arifearb
4^&^11^
<1: ;;;(;
rc 2^i3i. ^ f Ma*
^)^^^^
iteFcfepag^y :S>mV aiz r r ^ a ^ t a pde;paha
^efeverboi^ag,
teAac&tej*t
de$0i
aedcaesj ^^ yisr &
;

$muhur'w- ^\(& del %fi


ernot'ilUjL hapagbubayit estffiA^dilpqa^'^diii
Jjapagqiitoylflvffi^^
i f $^ ttftyat$$n b4$s> W r r a f 4,.:.

p i ^ p i i &} lfiprev&im
iy.mgj$
/ svobaly paghi: * fiea~ primero moverle;
'h ifldiibiei flqae^Bftca] l
^ >
^movempadende |^taghiQtol^rtncf:v{erguet2^J
j^up<bVihazeficOu^te;td
>qo lairaiziiigriifica y | freMs |$&
^^& ^c^a^ttQo^uabi(A,^vg.tie lb^
9

.my

V2

or,

gittpgot (if tonivUmm^tob^cjeeet; muchg^?nagh fono*


eorj^jana/le^r^^
d e n t r o , De aqu
filen tos adjetivos d e que le t r a o . . n , 17:1.. Lo tercero^
lgbj/igvila redpr^caioiidea^Q^;^g.:'nagrrifQgnt
e^onitarj e n d rneniOvcamino
^Mmmrt^hfoanofi
ertaife er>el carftino^naghij^g&atf^
|Mfe"^<^mbaBpr^mo-6njr^tooB^ $ & t e b e t r tu
antiguo color, nagh4boj^^acutb'il^i.i j-miasfe.'^/fli^
M.:d^pa6^|^fe.co|aao if e inclinadlo en'que ayr
jeciiproc-aejnf <es"Iadear)^ v>. ,idumiman.r>agiybafi
g$ti bigugmaan^bjrc^cain, cjoDde feeiicutntra%:5r
n>:48, :y/J p i? ta quarfQ^antepuefta^na^Ui. los; v e r b o s
c$e tienef4%ta
I&caf coiav
y

y l g . idfe (&t%pt0Joy na^fe


hinbrr%:qu&q^

b a j ^ vi nvltfo: 2

preenq, yipreteritjo^y maah rjara fuMo* fgriinca pues


J t a u t otrojidecaquel nombre,coi>gue'eIlI e Juntare,
aOFavfeijuoterc.on!adjetiiyc5s;fir
laJoacdic^^
vsxMn^^-lk^i'.bwenpj:
brarfe/nte con: raizis
comuralc^ k i ^ ^ ^
dacur^i Hainoroe e Ioco; pero fiJasiaizcorKenzar pea:
c

Afirangv brujos

vton$^^
:.riP

fe:
.'.7

juntis i

79
sq&b^gdh pampero fcojisutadoi pan <^qgar;ce mL
fcim, ditaxi|nc3p3tifiing,;!v.G. IACAPATIHHIGAFANGVRRIAEAU
-panhimoang* SujvrbalpaO,pagpnhi.ngafuangdacunjfai
pafsiva de das es la intercalar de, an,,dexando la, NATA,
'. ^girdimoLpatihirraraan an Dios,: d imo panhimoangan,
o parihjmacacangivi^
Dios,
,
TFHLLARNE^dedto
fu preierib,
^iniiHimo^AR^
IL
^RST. zzto^qjmi,
ionvaizes quecomienzan
p o r coobnote eerntabJe,: fgnitcarquitr loquefignifiw
!calajri2r^v^
^S^ba^imi4rin)^FMMBCAI] e(ebeloj:.COR3,piojo,
rai$ingoi%^
es la. ifote.
^jalar^^an^R^ALAIJ^
^^panbirigotan> no Je EPUFLGESVBFEFO aco,EFPIGARNE.
c ^paraii^UETIFEGPTA la> de, UN, hiwgotohon; ^ '
!

SL.;.'; - . ^ T ^ ^ ^ ^ ^ a ^ ^ T O ; : ^ . - : ; n
D e las PAMCBTOgf^M%,':&
"!'.';:::. Da'ncDr/vr;.,:.^--! R.^ho-v:?

^io^aSk

.::

;
\

.Blapartic

; jaculas: re fetid as* }t)ilgBficau<prii^ero jbazertodos vna,


jntaseme a l g ^
ovamos alia todos
/' juntatime|i;fia^am^.<&-'
ngaduh,''tsmipfXkta^
14ranabslunia|e
-;^E"
'
fino
x

lino % d p 1 r ^ i p f f i t

ds^&gt
:

jsiai pagbuRa%irria^f DQ i
^^^iM^-Mipa^- ^m^
fivlgy ioaffgpagblriati; nqMagfSpagBihacj^ mas^oriutai.
d^ebv-erifo^g.^
rsziitesh
Gvre'^.
<u :2"8? > Segundo,'ha^e*^3>s^^anaifl<^te.fetoegtf*
' i^RijauhqS!n^
tdfaofinip qat^xoanirfil^iPiia cfaMeabatbaiij .ff$ihi
bagonipangadieim^
rmtieIaB ereinew;ecoO EV futuiQpaleJeias)4os .finifii,
ja^esies>elie^ an^ eor jai ijatfefcafcu! paisehpe&ttfri^cjr'
%reeRtepv?^iyjapgfk^
e(tQ ajos nuelmebob pagir^ray^a^ ^l^a:digdri^
Rfe&a |^am^nb>i losxyiejosii
fc^^^^etitrj^iiali
otr^tiguEang ^'&fi^^^^cliT&ixibfarnia^a^
4a$*o^;lc^uc|^
piiafiglimoltt'lbfof^
les damos de limoha vn tolon. Pero tambin e va del
futuro, inivenalgunas.^rE^vlj^inarighgugmaun n i .
muLafcEadeghm^
zti :CI
2 8 4 . Tercero, fignifica reciprocacin de accin en
'^ujBJpgnificaki-mk^g shftgEdutiTdpna^Icoi^SEfe el
^ippcfelitatm; ^i^m^^^s^m^p&mrf^m
$
a

^kems^Moi tras bpag^i2eM Kteagfi^gpatayc


i
leftffentidoi .jmmw^^swc&hm^mm
^zpim.
t/siz^naarigb^gE|ai, ;ihi^<D3pnam8gt^
y

fc

a)'

zes

8o

te., igualmente mandan tr abajEiar fseelavos. -ul sn


js&fc {r .^a5tb,cquafido eaf^racfil^fejunt'afraizes
^paofXipqedsQifi^feM:cforifla bzegnifiear fero^
^ ^ i p u l f a d ! guafchcb, encloque r k gnificare^
v.g. an manga Per.fer|asifaSiat)sm Trinidad nagfifio
fiante J lr f i b J a B J ^ ^
jgaatmen.
^jgtiTm^^cKamaKCli IpirrW haznHignifiScr eftasl
f^gndtstm^fiqpi) tm$ca\w^yp\$mn$,
fcnjguak
nieitti?afldigu&.3Ek)a^
.jj^dad^&tacjhnG,^ d e j ^ ^ t ^ , #&\6i *
!

JffcDjj ch| lmtiat^eiiiof^teh5 partlla.sy y^frazes


jsaoecl iirj)kfb aa^resdeellasseJE^nl^
ftifireib O SXJ|nk fgn:l <n'jbfoqti (^ ' '
-Xi
min^oUtuatsdetoprcufaisompofitivas d e v e r j
t o s , y para complemento de efte Arte, aado elle Gapii
irigty cbr^&akirroBqusleiivnadve'rbio: fuele, poner o
SQfy ^upfigiiifioato .iolrnjfopyrjuaid^tsrido poneg
.fipcksdas^grdfieaOTiesfqaetefii? cadar vocablo," por ;iet>
f s r ^ o d f i B b c a b u i a T . ^ i 0 lo deI>d\^bioi parada
;

;r

ca

" A ba,

Jtn^^baVib^^
4^iogh^i#u|^ ^ J
grande: er?
l}ioshjNaBgila^
delfocpiciii^srfieoiqs ^efadiiit.nYpaiabai
nja buhaft!t^i^admirabje;r Lm:cn c*o:r.!rt;n <.
p s l ^ ^ jppeb: abttsjeo, chitubau arlJba.
15$/0^ eale.bcb Aa^ib dezrpqripocq
gnabln:c9la tuaya,opoi posn coje el ,
qiMfetib^uandb rao^beh^eligf^s ! a.: .uv
.rmAdQj adoa^ida/fflaaiia^^
j^Qnes)%Qz'qa feqiiexaj ^^ igna
cjolojyipa^^
caaii^ ^
r

pigaiia^eu^^^
Adon, 53gui, ;$\) .d^ndo razn,' sauayaii.
, adon tmharagda, rele, paraque efcarmiente, y
puede fe , < ^ c a j M $ 3
cmiJanglaisiresf, pdrrefpondrj\F>man'ga') pacfift
atungihapo|i{uagUc3ttai^fiemke,beiii3s d$ fruir las oca.
fiones de pecar, y refponden, alang, alanfane O daman?
Qcmaln caljonfii na^raangq(bnb manbUto man:
Pues>nd? c-Wr, ruh ote?b cvy;-$<\<ixrjmr; , : 1
,o i ?,:' varase^figt^caei6ne5.'mb nfa
gayudj d mifoiftno? Amo na; baiki Ado mam lo mei
moes;] Amohmang m i d N a y ^ ^
,
imori pacnbiu I M a k s 11^2^:1'15^ 9
da cami mi, no omos mas. ,;^:., Oire^ix
dA
.
^
.

Si
1,^

mmtid : &:Lp ni-r.iiH


I?.ciCJ r.xv
boia
, antes, pr,imeo;ecan3y:iiiiinaeaitQ, y o M
^^^^. i|ita :nayrta;caffltyor4bire a
fala, pimcmmxquegeca&

stirperei
WI A no, % aidya^xjue^fegaqtahcii. quer&
Ifque & aSacie fe.ica. la fignifcadon.. Ano o p raoiads
pejfona es. aquella, :ntja^ifrjananap?; Que.anu
mal? A no cun dimire?Que importa que norquiiacNaa
cae?Qmeres;*3{manoiacocun pandugan;ac?.Queibe de
]$ me prendine f t v & a n o m a ! ; o pues
Concediendo, quando, ifoj^e|Eai:ite.tf:^w.&Eajf
Sambkn* y . e n p s i ^ ^ ^
eaQue te han; cbo? Namaty finivaraycaanoan* ca
Qnan murifiri' tener, ide que efto es: 'finachaque M
pamano, p tnagdiano, nagpanoanoraan ?qtjita>i dir
cjuicamacacadaug diya;;por mas. que .hag&mos: noie ;
dreipos) vencer. aqu fale^ naonanoy !
do: maonano ac magtOon, con dire ac maaram> Corri
^ se? Naonano, pinaonanoan'pagpai
gtaonilefuiGhriftoe.Como. febizoiiombmIe/uCnuu
t o Paonanon acun bubuhatun quii? Goimohe dehazff
e ^ ^ ^ l m e t e s , n a n i . : o ^ / :;7i,cvb V^::i
: Apan, arj ba, cundi empeieGi:mas:^agoyonan et
cao^cun% pancuna ^iimanycondecnderi: contigo
c

$$&^>
m%

o & 2iy^
X

'"' '

Apas,

Diosl Que grande es Diosl Hinapafan quita fa D'fG&Cm


o ld^ean^cait, caiban, a(iJ , tay^j quizaseis ea[
imagcaha gihapon jamas digas, quiza*ionica irrq pig
a d a u s ^ o d opontsen dod^vpimo aeo igad^ no me
^gaspqj^Ii^
tem adf
thaowd, ds mdtoy^mtfu^
b ?a^ai,OTper4,:cH ca hat^ga nian, ba biiasjtagaa
tstpepsxsi t da^ii; mas E maana. tem por? venrura
pre|mfidc^imacanliba> :Vent^p<xi^nbi^'y/re&
f j o i < m l ^ | t ^ n j : a i ^ quizas; vetdrif aunque ba%
gniBc^awbkH,":iiio/fei dieasdida) bafr mahologyino t e
|^n^^sa|fiio:fea cjue eaygas, masifgnifca afirmacin^
mtaaiiriiip* ffbdfe v;alia.
lwm' ^yp i^^t^
ma porquev Jfoeakgindidan acoyaia aco^nafUas^ ma>
poqjaefseiloprohibi im me; apar tsiteli con ia e f f i g i
Bificafsi|baeun cmacaM^ya^, afei^ie V5uga$dtn> ba
e^Q,{&ba^un^i
tayii*&H^lm3gatay*
v

*fcmk$'atf3fo .o::yp r: ;;:d nn.: ncn;:no;; o,


Bag, dao, infuni c o m ^ A e j ^ W ^ i ^ r i r i o ^ i i s
fe aipf|i$
<fe:pfe aaij
:

t ^ o n t i k cHc^paaicuk^ctirv raub^ aRibagfr.ad^a


ss creciente^ fi b eompamos*la;irJar^y:popo^er atto^
<cnqA

para
y

Sz

Iwc;aH0 kMa&M$#yra^^

filyfcHf

benevolencia,,pQjp^
rf$l^i#$f?*.&$

mugeres ^ ^ e f e e4ci lo prefina

to a la oracin tiene fuerza A i n e ' K f e t e r ^ a t i v ^ C i m .


j|^| ^&t^#^itHfeiej!j[^
Pa
j f e ? P9P^npiaj^la?ajpkjeJ <adsek: cb ?.T.i:?m d
Cfi '^<5afb ^r^pW^.^l'y^iacadjfe.rjajf fafaqufcj
^BQIVjino j^jp^tml-X^kx^t
fia cayriyiltepp$^
,<iais: jfmas^porqus^Marat cunrnoi cspym nfaa.
j ^ a ^ Malo eS;qtiea riodo^igas^^porqe?) BeaquiMe$e,
cay ano? Gaya? Cayugaa?porque?,Interrogikop r::':i
^ ^ ; ^ % f e f f t p f % l ^ u|rcorn^ej|;^ y esinterTggatiy
;

J M a c a j n ^ ^ f ? ^ ^fi^.^Jtsi no ^eriifal^n."ii
<jt$#* main. fl&HP^><i^tt IgHKtr.i&diar^ieo&e
4}dte^!l&lto
para lo lejos, fIituro rj|i|jj^'^igii|xfci (aca^ai &d&)fc

Cairo, alaut, o a h u t j ^ f t ^ ^ ' ^ ' ^ ^ i i ^ ^ o f i s ^


^^^13^^1 <$af^^'&flrjnal fe
|fo(I<fj & ^ ^ ^ ^ ^ < 9 3erf>
cairo la manga macafafala: nangairo, los qikpi3$W#.

^&^ y k a a b g o j #
cofas i n a n i m a d a s ^ m j k ^ f o & ' ^
j^iftarhtiogo^ c ^ r i i t ^ ^ a ^ o g ^ t o p ^ i f V ^ i a d .
.fefeftg^Key c a i o g ^ ^ ^ t l f e ^ ^ u l a ^ a ' i * ^
." C6a4 fordonciio" d e ^ t f e t f n ^ r u o ft olvida
'loque quieren dezif^comb ^^ dLVL
ltft&zk ^' ,^
ilfif et mo
<m^:y]dfeert(coatt mo ^ ^
coapnita /ioao3 Igircoaa^iginpacoaiij ^ ,
,fi^Tifaluego], de%iie^'e(fej desque ufan p # c t e L
q u a n d o Q r a r a n ^ v J

^ ' ^ ;
c

LCC

3 ;

ovisgOono, dizen qeiz

>'(^} ^

) dzenque rnurio/Mayi fa ^ ^ ^ /
^fegunjdizen ) vil hrabije.'^atay fiaqha^fio/ & | .
;

son6cEK5fionlamangi noy^iieft lo ayf

f i f

vrumorc caTaqoan4o>. refirM l o q u e ttoQi^d^&ifce;


:l[:3

macdicapono,mraqufeHamaW 3
r:

^Gun^buandop^^
b

l i 0 1

quari$>
'

co.

8i
&e&ifhiife iMentvm M
ca, yctej tt
4|Uiie Cun n b quii, ''cun am' ba< ia'dtiPSfs e&
^}.^^uc4Io^tnlrPedrb) %uh?fi &iSB; 6 Pedro,o>uaift
4|ifi ^ n i ' h ^ f l t ^ hdtii ca na pgfugiri,' i yo lo iu
|^r^yaf$.^hB^1eF dk1i04 ^aa'h t>;cuajn0'in da^
^flj^ifetfiofl^"vpms qui s^vticid. iMaglacat ac
cunta, cun di maoran, y o fuera, fino lloviera. Putung^cui)
ia la^ybrevie oifj auroi'^i4 un macanfii fiya?
^s -qu imp6rta que venga-./tii-r, '
. ,
9g' urdiy fin c|^b^er^erof-itlcanri, cund nial
*j|&r$ Qte^mr y> emper's rnla; maayo fi Pedro, cun
4 1 iigiy^tdrifindiutj Bueno es Pedro, fino que es lg
Iio1etco^feon1or#i pageUendH;atoddizes^empe
^ o ^ t ^ m l ^ ^ e f ^ ciicifj b cunjire icoVtbtufra an
^h d^iilabani, fin ueT&'po-tiy ya luvieV muerto*
If^fLiQjita, fiifa, Sbayyalauni agry.' hinaut, hinaL
^ul^pay^^a.cCitayy unta pfponen; calooyaa ac
.eQa&if ios, b ji Dios fe.corapadezc de mi, las de
mas fe anteponen. Abay, 6 ala c u n a e o h u n c iron buai.
^ f r o ^ l f o^Oma-fa aquel oro Hinut|acuuray fiya
flUclFO ^fla,^ no bu vierta ido pGicunto/ ftlmiutan,
ja'olllffflead^ tem a g a r b o algrfi^ifia, aun frfeL
m^Hp(s\^heM: hairs ca ^ f ' i l ^ d ^ c C ' y . d i r ^ / r C ,
f>ugnas}^#fi pdr^Ella TOm fignificacion hazeil,
^fifi^ti'fkty' y fa bali - '
* -S - :
A :\
f e D % t a r > hado dvrbiol del que exirta,:m,
;

10

,;:

fi

J f i

tfl'

"

'

ea

f6Ubf#bJ 44* , enbuen ora, ieaaisfc


i o P.atSiy^^ns
b!?ar$t&b Tampan ^ o y *
3^%ifab^-fag(safei5/e^uem^ci muecas yezes. .Ppa%
0

QpSr^prrO;.v ,..vi
;

.Pao, .^J4fg5 4 ^ % & . ) ^ * i g a r i *


gor, partcula para aTeveacloque;.y.nohadicho,yj:
| ^ ^ | ^ ^ $ ^ } ^ , ^ $ ^ qafo ^, digo
fl^QOra^tfafy^l^^^
gP6 igar, bueno cierto, a
$afo$o/oyeCj!}r|&^^
erto.?; ^pj m]ii|Oc$gri;fi-^ buo^ Es P$o> ttpp bayp
&\&(Q$$$;3fabi3sidO;rerpondeq. Lo melmOifgov.
fica jagk er^k??! gerp escando ayiepdp refppnd%
JrbueJvenr p.F^n t^r,ay;dizen, o lagi* matopr lag,
(torna ,elja,;p^atar fijo , le dize, bubatalagi,
Ciazio n odp cateti JBfte
palabra de,
5

4&0$]|, a^ada>Jcp didalaraliiiara niraj eftuye efi


jmdio.de eJJQ$;fandidafifajadgprel, mefmodia. Item in,
^ . | ^ ) p p ^ 9 ^ J i . g i p i ^ -4 ^ y ^ p i n a o n n o dida panisi
;

Duc, dire, no, ( d i , que e s el $ia$ ordinajippara

diriari, todfaferVafay radirrt PJ r ^ y cjc


tr i Nagdirfc, izir f ^ "prolblr, igcr'^^u^f
ha de prohibir pgdidny ^ ^^ni {b 'aqM^g^tig<fi^,
fe] # a K a t < F ^ ^
paj^gi'dire, ta
J

ifpugtnclay ^a'fy a c u n h k a ^ i r a r v ^ o r r e agrada


^ ^ n r ^ i i c i ^ t ^ ^ a H e <ieHi? Wfifc fl ulftsf T i n a i
g c ^ t e ^ ^ t r i a g e ^ r , los rprot&s.v
c : i s;i
^
Piir, 4o^extrr^le l^dedarar^diii cavgien, de
^ ^ ' b i e ^ d j ^ c a r P c W ^ , fr^ode; ditn a na*^
por donde pafafte: dmo &rtrigan 'donde tepft*
S i n &utan> deirtef p o r t e s
!
1

. . . . . . .

'f

$>> ^ a y r ^ o p y ^ f a ^ M r n i e j . y ' l e I c ftiele l


Jtnr'., ti, tiar^ayy^Igayeri f atarts^anY ta ec^nforrrife
a tazn. Nagpalgayon^bazer idofi. CaBg5yon f^
la conveniencia, h mefmoes, iqnatigayoiar^cytingai.
yonari,b qinaigyonan.
"" <
Cgfe^, yrnuer* g^iir^ngator^ gata, gataytl,
^aertme&iey'spkf^aifeViear* y le polpbnei rnaay&tjL
ngabaV cierto buenos mroor ngagjyur, rny . ciettd*
^^mm^Wf^^-^
Dios, torra debers lobd.
facer 3kis. ito mernoes, aangni pero fe anrepofip
stofanngamayo, ttiy bueno, kiafef|sn'aeO@ ncife^,
fcetabe fue r^idefeo^ ba l n p ^ e i fetibg mraut,
dfl^gar*%
fedeadgfe
::r.;.; - .v"^
" HajnHfe**fc dil'iii* ^,'.1 cfncfe?ffffe
:

-^^^^'^ilf^^^liete

d n f e O por
on,

$M|rme^q!^^
M f e c ^ K
] .5 j yjycat > Iwyitf ^ a k m a y 11% infer^coj) {del que
J; liuelg% que e venga; {^trp^efrnaj me^p"dp l ^ u c a f
^jL^ ifff
' t ^ r ^ u q a s , a&Ia ;^aya e ^ e ^ ^ t ^
r o . Di m o acb hiy^cEan eay uaray rmg^ iiihiyyca^da^ujb
; -Hinay,} hinogay buay, ^%i-'-po^p^-r|Mjghinay
jpitajlttmacat, caminenjps ^ i ^ e i ^ j ^ l H ' H a y ^ ^ ^
h^bre^repp^do^binayon ftituro^ -/i-)..? sbnobicq
Hingan, loque decimos,, todava; aua to^av^ a j ^
las tienes? Hincan paladeo* auntodava cjizes, o t e acuerdas de efojHiming^ij ca na fin panuippa?Todayia-(|^s
en jurar barao hincan pa m^buhi an min^iay^ rGomp?5|
huviera de refucila*; el muerto? tem el.vno dar en fi,<y
elotro en no, hinganca pagiQnan,, binganca f^linioD)
todo es enfearte, y tu dividane-. 'Itemfigaificamoderad
cipn, hiu|an, himingan fin ca y@, -no^s -muy bueno,
. hTmiii^an .an acu maoga fala, nc^fon muy-grandes- mis
^pecados. En eftaXignifieaeionj le^uelen^nreponen,- dirw,
^para lignificar lo mediano^ propiedad rara de efte ype.
bloj, maayofin,di man hingan^lgp^bueno, di man hingain
~an ^acun cahubug^jr^ruegrrjjtgrnferiguez, muy grande.
gut c , agur paghinganan ca Padre fin yuhot, pbede^G,
, paraque el Padre no ^M^.^M^^^^^^
t?
Hinoa, hinop^ e s p a r a ^ ^ e ^ n e ^ r ^
n

jn

om

f:

r,

do,

.,

8j

cloj bacot niaayoy ' m i o ^ f a j i r y ' ^ h s ^ ^ r i i ' bto ,


fiSifs esflajtem es particula para aiTverar, bnslun t i
ica^inoa, f qne me lo has de pagar igbotong ta ' icao
lioj'iertoque.he de vendette* .

' ''
Humaliu, (ahi pa, todo fe Tale alla, lo vno, lo ou
tr?.^ffB Padrei? ^ o d s Con vrios ls Padres. Aco
,a ipapa'ffof llfliat^fih'ta^awg?T he de [rfbPetbi
*igad? Ac^b lmarigtn pinafahi fin hampacy yo fl h
fid elacotado.
^ v o . / i n - o - . ; r .TV v ; , >:v;lq
.su 'Idg'inferjecltf del qe f admir de muchedurhl
fei^iti pa h p ' B l a d m t i ^
. r f ^ n y antes Mrjein.' Inai c nigmp diyl,' W
f^^W-t^iy^faehff^ottr,
ngriii inai nga^ip
feinoo ngan a c d l i h W l ^ n ^
IjS'^mr el gon^nz^^^ai^t^kilyttnbi'n^es de
temr, inai amba^a, ay el cayman.
' J
'] ~$g,ifiga iflterjeeioftquefe efpanta,va&caerj
xortajfiga n triapintas? Mira el bellac? Ifiga mang
btj arnuchachs. "oiw:-^
w ... . ; !
" "; Lamang, la, da, (blamente pofponefe, u( d, vnd
JMo Dezlr, i^^> l^Brjc'^c^^' 'tt quires. De lai
fcng* dimlma'ngah,
riol liaps^eo^ms
o menosr
lihamangniyapgtogh,bufa^raytoi, diod recando
Jjr cgmplif foloy y afsi noiftte cVici.^0amhg, s t a i
feviiftesrjlbn ddqeVs ceV^jPf diene com d i
# r pr^^ie<M'C|Ue' v^3i fr$ H noribre:'de aa2
Jfclic^kl^
<$B
1

S T i 0

f;>,

por,

linamang fi & e . T a , es lo mifmo* que


amang-yaray. aco/mo^^t^^npghiliilatay datura :irain>k^
^ug, nQJ9 tie wftp^folo^ha.yenidp efte rumor - mi noti*
eia y f fuele aadir^ lmang, ta lamang acorwdungu^

QF$M%caigo,"

:v ; .
f o b i o h e Oido.- ...
;;
.y r.~ <-,-.
e j M^Ja^puat, ufab, (y et} pol upud")otra vez poC
ponee^idica^
jim^aj, lomuat^
pitelo, Iiniuat co na pagtogon, encomendis ptrayez irnp
r$gr $isbun,*reptelo, lhiatsn ra i^ap pagtagayjodarete
otra vez ^ejebfer. Itjem,, j a n ^ H K & t e ^ i ^ j q i j , tinampa*
fev gipbampac liuat, fue. bofeteado,; y cambien azota^
Itemi deipus de ave! dicho algo,., paja aadir- otr#
dizepj liuar, que lignifica, de
roas;j4er^fto.
ox-4
v

::

ff

ob o83 J S>.$ <i9f! ife> Wg^ri^ ;>!ugn y en Pulag


baya, manera de efeufa quando fon preguntados, yncj
din ra2pn^ que es tantos como dezir, no mas qjje por
eflp,. no;nada., Aque;bieuesf Vgaring* TSiagdula acp
ugaring, no es mas que entretenerme. Otras vezes ajf
canfa^y precede, ingiriendolo ^rrCumplmie^tpj p para
particula^icarlacola,, gacan^a^o ugarijig, cay^uinolia;
ac* vine, porque fterpr^ ppr mi: namjliiig aco^ga^jng
(anacjju f^nabubi3r^^<g^a. .epa^uf^pa^r,--!^^^!
l^.igoifica>prpp.i^d^ ^paEticu)ardal> $&fa$r(Q
Exiliarles, propia obra.fi^? ^ a ^ a r ^ - ^ t e ^ t e j ^
f

Jr^ii^pagblayi ik) le-mandes bzer caa aparta irno-c^


mi.paglugarigun fin ohol, paganos apar ce**/ ^
"/
r ' M carVibied fupietiv^;dfuneS fui* y"epoipone,
icaotTiaRnr=eFs ^tq-'t^b, ti&JbhQi^ala^cfiQ
&principaVy|e bu^^^
dipa<?iad ojian g$an3mct pach^fl^vlfenia?H^rR.K^
dos per lonas, tem, ora efto, ora es otro.' Tuba rriany
lcVifrf}fdif^
no
fo bebf l T O t
% 'r
. y M a n g a r , pafi para,
qalquiera
cofa de poca (nfo^
buhat, es coi
fe iidiela loque tafeis'. Mangarng bca,( y no pfipai
rai , q u e n o e u a ^ ^
fiama qualquiera muchacho.' yienpasv, dimo maj
r^^inp6^p3fah&fl^dri%i^ii ^i^gcmp^l^rjo^^ con
, ftlstp'ms" tfnenosb Mrab^icolam.i% niy^;iiiO
Juzeabtde miseQnarigaV ^e xinkn^r:5napirHat%atj
feaze^lfoeb^m^^
Nga? Porque? Y fe le ele anteponer,'cay ng, o*
i s y ^ i r e Seo madtO?
Pmty&^Wdk&f
;

r;

fiod^'powjp?
,fcoita I m o ^ J ^ ^
^ i ^ r ^ f ^ k e m i n ^ a ^ f a n mal^sefetelb^e^na
/Jd^^loqueitiofeloQ^s mi cirios ^r^.nd'cq sh ^
^ ? pl^anjicitrctoj b ^ c ^ ^ : t P r t ^ f i ^ H
i^^i^^a^^rxa^fa$
' ~>-J "
Yz

m tim^W
ba.
[

yan? Quetu^cWferp 6nW Jl\ :


./. - - . ' J h . o
s ;: ^a-laoqg, jixo> p1ge%/p dixerpn, y .ppponefi
ipO% ( Rga lapng > inip aGOalooyan Dips/dize?) c<wM
^c$fef4$ mi:jqaeqs cpmpi cono* j 4p^ fcpWkgU*
p o g s vezes^lartalparcieulf, ua^.con ngalaong^cqu^
fs.lomefmo.
c i c ^ i s : : ^ r\y-\whi
^zob &
;

ac ngani, 6 ngayan, C:iertO:qucjnKvkl^^aoiaiPj^t


jaj^abtjnp rae joqties: puyo-^iigpi,, calla ya* tem fig.
r^ifica, es asij y .^mefiHQjgs
i^p^q^j^i^cjpo^isis^
giaeanhi an Pad|j%.ii5a^a|i-^)ii?x^^
Padrj p^Q|s
afsi* Pinamolongan cahau? e$ a/si;qu hableifSigngti^
bin^nunGoqabavfeaFelpasi,
/; ^: r G r rl
?

digamos de fi, loque pjps JB#V!&- a.Q pios.ouhun $$


fa nfatanan digamos de fien tpdo.a D'os, fi Santa Mara!
inouhun Fa Dips fan iya buu$, al querer d e la Virgen^
dZe POS de fi. v . , f! ,
'?'
'
- ,; Qnfna, deaquiaun poco, onina ca macanhi, i^eja^
qujha yopoeo yeidrasroninahun rao, luego
parala pcrbra Jturo,chan: pnini mo, -quiera;fejiW
jppagaras, amenaz|ndpv l!a.#.rMblaf^^^(pa%||
y de por hazer, como irs e a ^ ^ u l a n p ^ y j u ^ bo^
yerasi pol'di^e por efte^yocablp^ (kioaCsiV gicafoi taa
:

HO| .Hia;oli^p ydwgb<buelve. <.,!*:*.; ,


];
.
s
u j cPa, popuefta tiene las figniricaciones que los e x e n v
pjosdirn, macaun pa ac, quiero.comer: hilao pa, di pa.
lotoUadavia eftacrudo^noerta aun cocido, ao alam A.dan^inbabafol pa natunj aun hitamos el pecado de Adan,i
caculupipajnagican no mas que ayer fe fue. Que es loque,
ipBixo ./114,. y aqui fe Jia, efpecificado mas. Amo pa,.
^ifi'rie2n>^ek es.b pfiq[^yez. r \.
ai' t'Pt, partcula de lignificacin -copulativa, conredu..pHcacioaen el: nombre que de fuyo no la tiene: patbaba
ta^f^tticiguran^^jntamente muchachos, y viejos; fi San,
ta Mara adco la Jbagit > patcacalag, padalauas, la Virgea
ftaien l Cielo en alma, y cuerpo.
VJ. ;-Patt>:p.ucula que dize finaultai; Chrilo efia en e^
Sacramento (patilauas, paticalag, patipagca Dios ) don*
d. e(taifii cuerpo, alma^y Divinidad.
.-,.
:

fc

^i;]Stn^ y donde noe;ufa, fan ) tiene las, fignificacio^


Cpsidejtofe: .exemplos,- maonano jan acun pagtoon djinQ*
fin di man acomaaram? Como te puedo eniear, fi no s?
(5hibulu%fin aiay Jabj caftigaroiile fin caula, ngaan^ca.
lagiu, finboetan ca, como te buifte fiendo cuerdo, dayon,
a t a c M p a g k i a t finimoacofufugoon^ fiempre eftoy ae^rdSndo; que me mandes: di cajumcat, cun di, $
filjdica totogotan, no te bayas fin.beneplacito. , . a
6rm$mm^s^%mi
ingunyfubufjg^y enRalapag col
I ^ c c ^ i e r n e j a n ^ i uaray 'prig, tPQ e0e /emejante, fi
' Q&I

'
San.
1

mo: hazlo afsi. Nagriring,.fei.iguales^eaa^ialer,' CKU


patag3rJn^o;mh^
quees co*
t i|ua^}rfevilfene^PeiiOpcc^ .r
,:rv : 'o co^q
Sutla^mo:quifiers?^hda)Qnp
Quietes hete:Sutf&lav lumala dimo?i <2phiad]drfieres|?
Smala cun hmpacun* Que importa que le acoren. :.ro:/
, ; o f a b i i cabiay.gal)agajba^rcon perdn, con lieencfar^
tabi fa imo dir ac mac^dto,"icpiperdontuyoyLnodrc2r
tbiafarDbs*iV(|camo: adatoan, Dios:rrie perdon, no
bys principales. X lo mefmoufan, quandoquieren tomar:
algo, bebe^ vblabar lev ^ quando paflan ^ r delante d e
e^i|^ irpec1vdjze4tabitabi iyd. :>\
r.rt
Talagfa, halaghag, raras, pocas; vezest talagf>iet
itapatagfo hahhi^pacas vezesvha venido, d imo talagi,
ftj, (utOrolinjJfag^pjett&J ?r:fc
-o:::^^
Tapat, capat,,cufeho, <d culahab da, partculas d
trepentii^
j^a,y nn(a lo buvietaecho^
|etrf\ap'tu,'rturpy (pretrito, tirmpsc;:
:ny i
r^nTragciir^u^Dto
odliQ' foosy t ataeukinlrnd an aeun> potong,fin. pagbai^
v

tnjjjwon o^fispagmatoo^^
mos eib ioldemps d e crete'';>.i
-o, g^ob^tetpj^eflivrda^i t^maayp qffiiy cierto
que es bueno eftoj yfe .jipli^ay!y fule> ;poponerJina
ayo
;

8
ayo quii totoo.
Tubtub, cutub, afsi afsi, razonable, elo es bueno?
Tubtub afsi, y iquieren dezir que es muy bueno, dizen,
an catubtub, 6 tubtub na, fegun la locucin. tem defde
tubtub, 6 gican naiuas ca, inauayan ca ba? Defde que te
apartarte, te han reido? Mas caufa, quinayangitan ac fifr
uaray tubtub, 6 catigayonan, fe enoxaron conmigo fin
caufa. Tambin fignifica fin, remate, diin ca tubtub? P a C
ta donde fuifte? Ymopatubtubun an imo gahum, pon tou
do el esfuerzo; imo ac patubtuban fan acun bubuhatun,
fealame hafta donde he de trabajar.
Tungur, parte, porcin, loque a vno le toca, de
donde fale, catundanan, caufa, razn, nacanhi fin uaray
catundanan, tuhul, 6 tuyo, 6 putung, vino fin caufa,
pahanunungdan, apoyo, razn.
Vgay, es palabra correctiva, la qual fe le fuele p o .
rer, cay, bacot iya igfoon, ugay laye; pens que era fu
hermana, y es fu manceba.

Laus Deo, acDeiparae Virgini Mariae.


Cr-'

S-ar putea să vă placă și