Sunteți pe pagina 1din 16

20/06/2015

RondniaWikipdia,aenciclopdialivre

(http://stable.toolserver.org/geohack/geohack.php?pagename=Rond%C3%B4nia&language=pt&params=10.9_S_62.76_W_region:BR_type:adm1st)

Rondnia
Origem:Wikipdia,aenciclopdialivre.

Rondniaumadas27unidadesfederativasdoBrasil.Est
localizadonaregioNorteetemcomolimitesosestadosdo
MatoGrossoaleste,Amazonasaonorte,Acreaoesteea
RepblicadaBolviaaoesteesul.Oestadopossui52
municpioseocupaumareade237590,547km,equivalente
aoterritriodaRomniaequasecincovezesmaiorquea
Crocia.SuacapitalemunicpiomaispopulosoPortoVelho,
banhadapelorioMadeira.Almdesta,houtrascidades
importantescomoJiParan,Ariquemes,Cacoal,GuajarMirim,
Jaru,RolimdeMouraeVilhena.

EstadodeRondnia

(Bandeira)
Hino:HinodeRondnia

oterceiroestadomaispopulosodaRegioNorte,comseus
1748531habitantesem2014,sendosuperadoapenaspeloPar
eAmazonas.Noentanto,apenastrsdeseusmunicpios
possuempopulaoacimade100milhabitantes:PortoVelho,a
capitalesuamaiorcidadecom494milhabitantesem2013,Ji
Paran,comquase130milhabitanteseAriquemes,com102
mil.2Apopulaorondonienseumadasmaisdiversificadasdo
Brasil,compostademigrantesoriundosdetodasasregiesdo
pas,dentreosquaisdestacamseosgoianos,paranaenses,
paulistas,mineiros,gachos,capixabas,baianos,mato
grossensesesergipanos(cujapresenamarcantenascidades
dointeriordoestado),almdecearenses,maranhenses,
amazonenseseacreanos,quefixaramsenacapital,preservando
seaindaosfortestraosamaznicosdapopulaonativanas
cidadesbanhadasporgrandesrios,sobretudoemPortoVelhoe
GuajarMirim,asduascidadesmaisantigasdoestado.
Rondniaoestadocomamaiorporcentagemdeevanglicos
doBrasiletambmoterceiroestadomaisricodaRegioNorte,
responsvelpor11,7%doPIBdaregio.Apesardeserum
estadojovem(criadoem1982),possuioterceiromelhorndice
deDesenvolvimentoHumano,osegundomaiorPIBpercapita,a
segundamenortaxademortalidadeinfantileaterceiramenor
taxadeanalfabetismoentretodososestadosdasregiesNortee
Nordestedopas,almdasegundamaiorteledensidadedo
Brasil.Entre2002e2010oestadoapresentou63,9%de
crescimentoacumuladodoPIB,sendoo2estadobrasileiroque
maiscresceunoperodo6.Rondniapossuiaindaamenor
incidnciadepobreza,omelhordesempenhonaavaliaodo
PISA2009entretodososestadosdasregiesNorteeNordestee
tambma4melhordistribuioderendadetodooBrasil.
Orelevosuavementeondulado94%doterritrioencontrase
entreasaltitudesde100e600metros.Madeira,JiParan,
GuaporeMamorsoosriosprincipais.Oclimaequatoriale
aeconomiabaseadanapecuriaenaagricultura(caf,cacau,
arroz,mandioca,milho)enoextrativismodamadeira,de
minriosedaborracha.

ndice
1Etimologia
2Histria
2.1Primeirostempos
https://pt.wikipedia.org/wiki/Rond%C3%B4nia

(Braso)

Gentlico:rondonienseourondoniano(a)

Localizao
Regio
Estadoslimtrofes
Mesorregies
Microrregies
Municpios

Norte
Bolvia(SeO),Amazonas(N),
MatoGrosso(L)eAcre(O).
2
8
52

Capital

PortoVelho

Governo
Governador(a)
Vicegovernador(a)
Deputadosfederais
Deputadosestaduais

ConfcioMoura(PMDB)
DanielPereira(PSB)
8

Senadores

AcirGurgacz(PDT)
IvoCassol(PP)
ValdirRaupp(PMDB)

24

rea
Total

Populao
Estimativa
Densidade

2014
1748531hab.(23)2
7,36hab./km(20)

Economia
PIB

20123
R$ 29.362bilhes(22)

237590,543km(13)1

1/16

20/06/2015

RondniaWikipdia,aenciclopdialivre

2.2EstradadeFerroMadeiraMamor
2.3PresenadeRondon
2.4Estado
2.5SculoXXI
3Geografia
3.1Relevo
3.2Clima,hidrografiaevegetao
3.3Ecologia
3.3.1ReservaRoosevelt
4Demografia
4.1Religio
5Poltica
5.1Smbolosestaduais
5.1.1Bandeira
5.1.2Brasoehino
6Urbanizao
6.1Cidadesmaisurbanizadas
6.2Religio
6.3Etnias
7Subdivises
8Economia
8.1MunicpioscomosmaioresPIBs
8.2Agricultura
8.3Pecuria
8.4Energia
9Infraestrutura
9.1Transportes
9.1.1Rodovias
9.1.2Aeroportos
9.1.3Ferrovia
9.1.4Hidrovias
9.2Educao
9.3Sade
10Cultura
11Vertambm
12Referncias
13Ligaesexternas

PIBpercapita

R$17.659,33(13)

Indicadores
Esper.devida
Mort.infantil
Analfabetismo

20084
71,5anos(17)
23,0nasc.(13)

IDH(2010)

0,690(15)mdio5

Fusohorrio

UTC04:00

Clima

EquatorialmidoAm

Cd.ISO31662

BRRO

Sitegovernamental

http://www.rondonia.ro.gov.br/

9,2%(12)

Etimologia
Antigo"TerritriodoGuapor",criadopelodecretolein5.812,de13desetembrode1943.Comumaeconomiabaseadana
exploraodeborrachaedecastanhadopar,pelaLeide17defevereirode1956passouasedenominarTerritrioFederalde
Rondnia,emjustahomenagemaosertanistaMarechalCndidoMarianodaSilvaRondon(18651958).Adescobertade
jazidasdecassiteritaeaaberturaderodoviasestimularamasuaeconomiaeoseupovoamento,passandoesteTerritrio
condiodeEstadoapartirde1982.7Guapor,rioentreoBrasileaBolvia,,segundoonaturalistaalemovonMartius
(17941868),otupiwa"campo"epor"catarata",isto,"cachoeiradocampo,riocampestre".Comoemmuitoscasosda
geonmia,onomeGuapordesignouinicialmenteorio,passandoemseguidaasereferirregio.8

Histria
OscolonizadoresportuguesescomearamapercorreroterritriodoatualestadodeRondnianosculoXVII.Massomente
nosculoseguinte,comadescobertaeaexploraodeouroem,aumentouointeressepelasterrasdaquelaregio.Em1776,a
construodoFortePrncipedaBeira,smargensdorioGuapor,estimulouaimplantaodosprimeirosncleoscoloniais,
quesprosperaramnofimdosculoXIX,comaarrancadadaexploraodaborracha.9
Emabrilde1878,emfunodoTratadodeAyacucho,foramenviadasparaCorumb(MS)as"PlantasGeogrficasdosRios
GuaporeMamor",sendoqueacartografiaparadelimitaroslimitesfronteiriosdosriosGuaporeMamorfoilevantadae
apresentadapela2Seobrasileira,sediadanamesmacidade,tendosidotodaschanceladaspelosDelegadosbrasileirose
bolivianos.ContinuandoadescriodizDestascabeceirascontinuamoslimitespeloleitodomesmorioatsuaconfluncia
comoGuapor,edepoispeloleitodesteedoMamoratsuaconflunciacomoBeni,ondeprincipiaoRioMadeira.Em
1878e1879,houvetrocadeNotasdaChancelariabolivianacomaEmbaixadadoBrasilemLaPaz,acusandoorecebimentoe
aprovandoa"CartaGeral",conformeajustadona7ConfernciadaComissoMista.
https://pt.wikipedia.org/wiki/Rond%C3%B4nia

2/16

20/06/2015

RondniaWikipdia,aenciclopdialivre

OestabelecimentodefinitivodoantigoterritriodoAcre,em1903,deuimpulsoaodesenvolvimentodaregio,poisoTratado
dePetrpolisobrigaoBrasilaconstruiraferroviaMadeiraMamor,(19071912)consideradaporhistoriadoreslocaiscomoa
medeRondnia.AredetelegrficaestabelecidapeloMarechalCndidoRondonfoioutroimportantefatorquecontribuiu
paraaintegraodoextremooestebrasileiro.Em1943foiconstitudooTerritrioFederaldeGuapor,comcapitalemPorto
Velho,comodesmembramentodepartedeMatoGrossoedoAmazonas.Aintenoeraapoiardemaneiramaisdiretaa
ocupaoeodesenvolvimentodarea.Em1956,oterritriopassouasechamarRondnia.9
Atadcadade1960,aeconomiaseresumiaextraodeborrachaedecastanhadopar.Ocrescimentoacelerados
comeouaocorrer,defato,apartirdosanos1960e1970.9Osincentivosfiscaisaosempreendimentosprivadoseos
investimentosdogovernofederal,bemcomoosprojetosdeconstruoderodoviasedeimplantaodencleosde
colonizao,estimularamamigrao,emgrandeparteoriginriadoCentroSul.10Almdisso,oacessofcilterraboae
barataatraiuempresriosinteressadoseminvestirnaagropecuriaenaindstriamadeireiraNessapoca,adescobertadeouro
ecassiteritatambmcontribuiuparaoaumentopopulacionalEntreasdcadasde1960e1980,onmerodehabitantescresceu
maisdesetevezes,passandode70milpara500mil.Rondniafoielevadacondiodeestadoem1981,masareduode
investimentos,oesgotamentoprematurodasmelhoresterrasparaaagropecuriaeadevastaoflorestaldificultamseu
desenvolvimentoeconmicoecausamsriosproblemassociaiseambientais.11
Paraconterodesflorestamento,foicriado,em2001,nafronteiracomaBolvia,umcorredorecolgicobinacional.Com
financiamentoinicialdoBancoMundial,ocorredortemreade23milhesdehectaresquaseotamanhodoestadodeSo
Paulo.AmedidaobjetivapreservarassubbaciashidrogrficasdabaciaAmaznica,almdeajudaraprotegerespcies
animaisevegetaisendmicas.11

Primeirostempos
OdesenvolvimentoinicialdeRondnianosedeuporaooficial.Rondniapovoouseeintegrousenopasgraas
iniciativaprivada,comooAcre.Odesbravamentodasduasreas,contguas,nosculoXIX,frutodomesmomovimentode
expanso,oltimodociclodeformaoterritorialdoBrasil.Defronteirasfluidas,nolimitecomaBolvia,aregiofora
visitada,apartirdosculoXVIporalgunspoucosbandeirantespaulistas,vindosdeMatoGrosso,eporpadresmissionrios.A
ocupaomilitardatadosculoXVIII,comaconstruodofortedoPrncipedaBeira,hojetombado,emCostaMarques.Deu
inciocolonizaoapresenatardiadeseringueiros,levadospelafebredaborracha.12

EstradadeFerroMadeiraMamor
SeguiuseaobradaferroviaqueoBrasilseobrigaraaconstruirpeloTratadodePetrpolis,de17denovembrode1903,
ligandoSantoAntniodoMadeiraaVilaBela,naconflunciadoBeniMamor.Com366kmdeextenso,aestradadeferro
MadeiraMamoratraiutrabalhadoresdemaisde50nacionalidades.Muitosforamvtimasdeendemiaslocais,comoa
malria,eforamhospitalizadosnoComplexoHospitalardaCandelria,visitadoem1910pelosanitaristaOswaldoCruz,queo
considerouorganizadoemoderno.Nmerosoficiaisregistramamortedecercade1.500trabalhadoresdetodasascategorias
funcionaisaolongodoscincoanosdaobra,concludaem30deabrilde1912,ecujotreminauguralpercorreuseustrilhosem
1deagostodomesmoano.Aestradaultrapassavaosriosnostrechosondeascorredeirasimpedemanavegao.Destinava
se,porm,principalmente,aescoaraproduobolivianadafronteiraatorioAmazonaseooceano.Comacrisedaborracha
brasileirainiciadanadcadade1910,aEFMMpassouacontribuircomopas,garantindoasfronteirasbrasileirasemarcando
opovoamentodevastosterritriosdesdeacidadedePortoVelho,fundadaem4dejulhode1907pelaMadeiraMamor
RailwayCompany.MuitoemboraconstitusseanicaligaoentreabaciaamaznicaeadoPrata,seutrfegonuncachegoua
dezporcentodacapacidadedetransportedalinha.Noentanto,durantea2GuerraMundial,voltouaserestratgicaparao
Brasilnoesforoaliadoemproduzirborracha.Incorporouseemsetembrode1957RedeFerroviriaNacionalS.A.,masem
setembrode1966foientreguediretoriadeviasdetransportedoMinistriodoExrcito,queseencarregariadeoperlaat
suasubstituioporumaestradaderodagem.Desativadaem1972,aferroviaMadeiraMamorvoltouafuncionarem1981,
masparafinstursticosapenas,numtrechodepoucosquilmetrosentrePortoVelhoeSantoAntnio.12Em2005foitombada
peloIphancomopatrimnioculturalbrasileiro.Em2012comemoraseoseucentenrio.Emfevereirodomesmoanofoi
instaladooComitProCandidaturadaEFMMaPatrimnioCulturaldaHumanidade(www.efmm100anos.wordpress.com).
ComascompensaesdosimpactoscausadospelasUsinasHidreltricasdeJiraueSantoAntnio,aEFMMtemrecebido
investimentospararetomadadepasseiostursticosentrePortoVelhoeSantoAntonioenotrechoentreGuajarMirimeo
distritodeIata.

PresenadeRondon
OprolongamentoatoAmazonaseoAcredaslinhastelegrficasestendidasemMatoGrossopelacomissoGomesCarneiro
levouregio,em1906,ofuturomarechalCndidoMarianodaSilvaRondon.Devemselheoreconhecimentodeumarea
poucomenorqueaGrBretanhaeotelgrafo,queasseguroupelaprimeiravezaligaodafronteiraoestecomorestodo
pas.12
https://pt.wikipedia.org/wiki/Rond%C3%B4nia

3/16

20/06/2015

RondniaWikipdia,aenciclopdialivre

Ricosemborracha,cassiteritaeprodutoscomopescado,castanhadopar,courosepelessilvestres,osmunicpiosdePorto
VelhoeGuajarMirimforamdesmembradosem1943dosestadosdoAmazonaseMatoGrossoepassaramaconstituiruma
novaunidadedafederao,oTerritrioFederaldoGuapor,comcapitalemPortoVelho,elevadaacidadeem02/10/1914.
Em1956,pordecisodoCongressoNacionalonomedoterritriopassouaserRondnia,emhomenagemaogrande
sertanista.13

Estado
Nodecorrerde1979tomoucorpooprojetodetransformarRondniaemestado,
medidaquesetornavacadavezmaisnecessriaemvistadoagravamentodos
problemasdoterritrio,emsuamaioriaemconsequnciadograndeafluxode
imigrantes.Oprimeiropassonessesentidofoiaassinatura,emjaneirode1980,deum
convnioentreosministriosdoInterioredaFazenda,peloqualRondniapassavaa
arrecadaroImpostosobreCirculaodeMercadorias(ICM)eoImpostonicosobre
Minerais(IUM).13
Emdezembrode1981oCongressoaprovouoprojetoordinriodopoderexecutivo
peloqualoterritriodeRondniaeraelevadoaestadodaUnio.Ogovernodonovo
estado,o23dafederaobrasileira,instalouseem4dejaneirode1982,comaposse
docoronelJorgeTeixeiradeOliveira,quejgovernavaoterritriodesde15demaro
de1979.13
Rondonquandojovem,desbravando

Em31dejaneirode1983instalouseaAssembleiaConstituintedeRondnia,que
osignotossertesdaAmaznia
redigiuaprimeiracartadonovoestado,promulgadaemagosto.Em1987,iniciouse
brasileira.
umlitgiodeterrascomoAcre,naPontadoAbun,umaregiodeterrasfrteise
valiosaspedrasdebrita.OentogovernadordeRondnia,JernimoSantana,ameaou
acionartropasdaPolciaMilitarparadesalojarsetentasoldadosdoAcreinstaladosnarea.Noinciodoanoseguinte,tropas
doExrcitoforamenviadasaolocalparagarantirqueogovernodoAcreacatasseumparecerdoInstitutoBrasileirode
GeografiaeEstatstica(IBGE)quedeuganhodecausaaRondnia,masoschoquescontinuariamat1990.13
Poressapoca,aimigraocontinuavaasefazerdeformaintensaedescontrolada,oqueacarretavaproblemasgravssimos.
Em1988estimousequejestavamdevastadostrintaporcentodareadonovoestado,antesquasetodacobertaporfloresta.
Paramanteroequilbrioecolgico,ogovernoestaduallanouumapolticadepreservaodasmatas,quesefezsentircoma
quedadototaldehectaresdesmatadosdedoismilhes,em1985,paraquarenta,em1994.13
Adcadade1990foimarcadatambmpelaintensificaodotrficodedrogasnafronteiracomaBolviaeaColmbiaepor
acusaesdequepolticosdeRondniaestariamligadosaesquemasdecorrupoemnvelestadualefederal,almde
envolvimentocomonarcotrfico.13
Em1991,omdicoOsvaldoPianaFilhoassumiuogovernodoestado.13Pianaacabaraoprimeiroturnodaeleio,em1990,
emterceirolugarepassaraaosegundoturnodevidoaoassassniodosenadorOlavoPires.14Nessemesmoanodoisdeputados
federaistiveramomandatocassado:JabesRabelo,noprimeirocasodecassaodeummandatopelaprpriaCmarados
DeputadosdesdeocasoBarretoPinto,em1948eNobelMoura.Emabrilde1994,adeputadafederalRaquelCndido
tambmtevecassadoseumandato.15

SculoXXI
Em2007,oInstitutoBrasileirodoMeioAmbienteedosRecursosNaturaisRenovveis(Ibama)divulgaumpossvelaumento
dedesmatamentoentresetembrode2006esetembrode2007.OIbamaapontacomopossveiscausasaexpectativaparaa
construodasusinashidreltricasdeSantoAntnioeJirau,norioMadeira(comconclusesprevistasparaat2012),ea
transfernciaparcialdopoderdoIbamadedarconcessesaempresasparaquecompremmadeiraeavendamSecretaria
EstadualdoDesenvolvimentoAmbiental(Sedam).MasosdadosdivulgadospeloInpeindicamparaoperododeagostode
2006ajulhode2007umaquedadareadesmatadade2.049para1.611quilmetrosquadrados.Afiscalizaofederale
estadualeoLicenciamentoAmbientalRuralsoconsideradososprincipaisfatoresparaessaqueda.11
Naseleiesde2008,oprefeitodePortoVelho,RobertoSobrinho(PT),reeleito,com59,51%dosvotos.Emnovembro,o
TribunalRegionalEleitoral(TRE)cassaomandatodogovernadorIvoCassol(sempartido)edeseuvice,JooAparecido
Cahulla(PPS),porsuspeitadecompradevotosnaseleiesde2006.Diasdepois,oTribunalSuperiorEleitoral(TSE)concede
liminarquesuspendeadecisodoTRE.Emoutubrode2009,oSenadoaprovaapropostadeemendaconstitucionalque
transfere15milservidoresdeRondniadosquadrosestaduaisparaosfederais.Emnovembro,maisumavezoTSEadiao
julgamentodecassaodogovernadoredeseuvice.11"Umdosmelhoresestadosparaseviver,ondetudotemfacilidade."
PalavrasdeRobertoSilveiraPrudenciodeMoraes,moradorhmaisde30anosnoestado.
https://pt.wikipedia.org/wiki/Rond%C3%B4nia

4/16

20/06/2015

RondniaWikipdia,aenciclopdialivre

Emmaiode2012,oestadodeRondniafoicitadocomorefernciaemumaConfernciadaOrganizaodosEstados
AmericanosrealizadaemParis,devidohoje,oestadoserumdosmaioresexportadoresdecarnebovinadoBrasil,tendoum
rebanhode12milhesdecabeas,livresdaaftosa,eexportandopara35pasesdomundo,almdeseroprimeiroestado
brasileiroasealinharaoprogramaMaisAlimentos,dogovernofederal,umalinhadecrditodoPronafquefinancia
investimentosparaamodernizaodapropriedaderuralfamiliar.16

Geografia
Relevo
Cercade66%dasuperfciedoterritrioseencontraentre100e300mdealtitudetrinta
porcento,entre300e800mequatroporcento,abaixode100m.Trsunidades
compemoquadromorfolgico:oplanaltocristalino,ochapadoeaplancie
aluvial.17
Oplanaltocristalinoocupaamaiorpartedoestado.Seusterrenosondulados,talhados
emrochascristalinas,constituemumprolongamento,paranoroeste,daencosta
setentrionaldoplanaltocentralbrasileiro.Ochapado,queseerguesobreoplanalto
cristalino,temumatopografiatabularcortadaemterrenossedimentaresealcanaos
maiselevadosnveisaltimtricosdeRondnia.Comformaalongada,atravessao
estadodesudesteparanoroeste,comonome,naextremidadenoroeste,deserraou
chapadadosPareciseserradosPacasNovos.Aplanciealuvialformaumaestreita
faixadeterrasplanas,sujeitasainundao,quesedesenvolvemaolongodocursodo
rioGuapor.17

ORioMadeiraemPortoVelho.

Clima,hidrografiaevegetao
PredominaemRondniaoclimatropicalmidocomestaosecapoucomarcada(Am
deKppen).Apluviosidadevariade1.900mm,nosul,a2.500mm,nonorte.A
temperaturamantmseelevadadurantetodootranscorrerdoano,commdiasanuais
superioresa26C.17

FlorestaAmaznica,emEspigodo
Oeste

TodososriosdoestadopertencembaciadorioMadeira,afluentedoAmazonas.Ochapadoformaodivisordeguasentre
osriosquecorremdiretamenteparaoMadeira,localizadosnaparteorientaldoestado,eosdaregioocidental,quecorrem
paraoMamoreoGuapor.17
CercadesetentaporcentodasuperfciedeRondniarecobertapelaflorestapluvialamaznica.Osrestantestrintaporcento
correspondemacerradosecerradesquerevestemasuperfcietabulardochapado.Noentanto,causapreocupaoo
desmatamento,queseacelerouemmeadosdadcadade1980,paraaexploraodeminrios.17

Ecologia
Comoobjetivodeprotegeranaturezaegarantirapreservaoambientaldeextensasreasnohabitadas,ogovernofederal
passouacriarparquesereservasnaturaisnaregioAmaznica.OParqueNacionaldePacasNovosfoicriadoem1979e
ocupareade765.000hectaresnosmunicpiosdePortoVelho,GuajarMirim,AriquemeseJiParan.Comextensareade
plateaucobertaporespessavegetaodecerrado,neleseencontraaChapadadosPacasNovos,naregiooestedoEstado.
NafronteiracomoEstadodeMatoGrossosmargensdorioJiParan,encontraseaReservaBiolgicaNacionaldoJaru,
comreade268.150hectares,tambmcriadaem1979.
NaregiosuldoEstadoencontraseaReservaNaturaldoGuapor,quecobreumareade600.000hectares.Oacessoregio
feitoporbarco.Dentrodareserva,atrsdiasdeviagemdacidadedeGuajarMirim,podemservisitadasasrunasdoReal
FortePrncipedaBeira,construdonosculoXVIIIpeloscolonizadoresportugueses.
ExisteaindanoEstadoaReservaExtrativistaRioOuroPreto,queabrangereade204.583hectares,localizadanosmunicpios
deGuajarMirimeNovaMamoreaReservaEcolgicaNacionalOuroPretodoOeste,comreade138hectares,no
MunicpiodeOuroPretodoOeste,regiosudoestedoEstado.
ReservaRoosevelt
NaReservaRoosevelt,formadapor2,7mihesdehectaresedepropriedadedosIndosCintasLargas,localizadaemEspigo
doOeste,habitamcercade1.200indos.
https://pt.wikipedia.org/wiki/Rond%C3%B4nia

5/16

20/06/2015

RondniaWikipdia,aenciclopdialivre

UmestudoinditoquemapeouasreservasmineraisdoBrasil,apontouqueogarimpodoRooseveltdeumaespcie
rarssima.ElaboradopelaCompanhiadePesquisaeRecursosMinerais(CPRM),olevantamentoapontouqueokimberlitotem
1,8bilhodeanoseumacapacidadedeproduodenomnimoummilhodequilatesporano.Essenmerosubestimado
colocaaRoosevelt,nomnimo,entreascincomaioresminasdediamantesdomundo.Acapacidaderealsomentepoderser
verificadacomumaanlisemaisdetalhada,oqueaindanofoifeito,poisogarimpoestlocalizadoemreaindgena.Para
especialistas,asondagempoderindicaraRooseveltcomoamaiorminadoplaneta.18

Demografia
Deacordocomocensobrasileirode2010,Rondniapossua1562409habitantes,sendo1149180emreaurbanae413229
emrearural.Haviam795157homense767252mulheres.Foramidentificados530858domiclios,sendoqueapenas
457323deleseramocupados,gerandoumdficithabitacionalde73535domiclios.Amdiadehabitantespordomiclioera
de3,39pessoas.20Acapital,PortoVelho,amaioremaispopulosacidadedoestado,sendoaquartamaiordaregioNorte,
comquase450milhabitantes.21
Em2014,deacordocomestimativasdamesmainstituio,apopulaodoestadoatingiu1748531habitantes.22
Noestado,maisde40%doshabitantesnosonaturaisdaunidadefederativa.2324Amaiorpartedosmigrantesquevivemno
estadosooriundosdasregiesSudesteeSuldoBrasil,com217424e168526migrantes,respectivamente.Almdestes,
migrantesvindosdoNordestesomam122335habitantesemigrantesoriundosdoCentroOestesomam86962habitantes.24O
estadopossuiainda,aterceiramaiorpopulaoestrangeiranaRegioNorteea18maiorpopulaoestrangeiranoBrasil.So
4689habitantesnoestadoquepossuemalgumanacionalidadequenosejaabrasileira.24
Naquestodealfabetizao,habitantesdoestadocommaisdecincoanosdeidadealfabetizadostotalizavam1286993
pessoas.25

Religio
ComavariedadeculturalemRondnia,sodiversasasmanifestaesreligiosaspresentesnoestado.Acolonizaoea
imigraopossibilitaramumdesenvolvidosobreumamatrizsocialeminentementecatlica,entretanto,possvelencontrar
atualmentenoestadodezenasdedenominaesprotestantesdiferentes.26
Hapresenadosmaisdiversoscredosprotestantesoureformados,comoaIgrejaPresbiteriana,IgrejaBatista,Igreja
Luterana,IgrejaAdventista,IgrejadoEvangelhoQuadrangular,IgrejaInternacionaldaGraadeDeus,IgrejaAssembleiade
Deus,IgrejaUniversaldoReinodeDeus,IgrejaMetodista,IgrejaAdventistadoStimoDiaeIgrejaEpiscopalAnglicana.
Almdessas,notaseaatuaodeoutrossegmentosreligiososcristos,comoosSantosdosltimosDiasoumrmonsas
TestemunhasdeJeoveosmessinicos.Outrasreligiestambmsefazempresentenasociedaderondoniense,entreestesos
judeusosesotricososmuulmanoseosespiritualistas.AArquidiocesedePortoVelho,umadas44noBrasil,estsituada
nacapitaldoestado.27

Poltica
Rondniaumestadodafederao,sendogovernadoportrspoderes,oexecutivo,representadopelogovernador,o
legislativo,representadopelaAssembleiaLegislativadoEstadodeRondnia,eojudicirio,representadopeloTribunalde
JustiadoEstadodeRondniaeoutrostribunaisejuzes.Tambmpermitidaaparticipaopopularnasdecisesdogoverno
atravsdereferendoseplebiscitos.28
PortoVelhoomunicpiocomomaiornmerodeeleitores,comquase300mildestes.EmseguidaaparecemJiParancom
83,3mileleitores,Cacoal(58,7mileleitores)eAriquemes,com56,2mileleitores.Omunicpiocommenornmerode
eleitoresPimenteirasdoOeste,com2,2mil.29
Tratandosesobrepartidospolticos,todosos32partidospolticosbrasileirospossuemrepresentaonoestado.30Deacordo
comoTribunalSuperiorEleitoral(TSE),baseadoemdadosdedezembrode2013,opartidopolticocommaiornmerode
filiadosemRondniaoPartidodoMovimentoDemocrticoBrasileiro(PMDB),com22349membros,seguidodoPartido
daSocialDemocraciaBrasileira(PSDB),com17189membrosedoPartidoProgressista(PP),com14659filiados.
Completandoalistadoscincomaiorespartidospolticosnoestado,pornmerodemembros,estooPartidodos
Trabalhadores(PT),com14142membroseoPartidoTrabalhistaBrasileiro(PTB),com12323membros.Aindadeacordo
comoTribunalSuperiorEleitoral,oPartidodaCausaOperria(PCO)opartidopolticocommenorrepresentatividadena
unidadefederativa,com21membros.30

Smbolosestaduais
https://pt.wikipedia.org/wiki/Rond%C3%B4nia

31

6/16

20/06/2015

RondniaWikipdia,aenciclopdialivre

OssmbolosdoestadodeRondniaso:abandeira,obrasoeohino.31
Bandeira
AbandeiradoEstadodeRondniafoiregulamentadapeloDecreton007de31de
dezembrode1981.Originouseatravsdeumconcursopblico,ondefoipossvela
escolhaeadoodoatualmodelo.SlvioCarvajalFeitosa,umarquitetonaturalde
PortoVelho,foioautordodesenho.31Abandeiracompostapelasquatrocoresdo
PavilhoNacional,oquesimbolizaacriaodonovoestado,dandosentidos
pontecialidadesvegetalemineralrondoniense.Ocampoazulretangularpossuiuma
estreladecincopontasequidistantes,ocupandoametadesuperiornosentido
longitudinal.31
AsquatrocoresdoPavilhoNacionalsorepresentadasnabandeira,oquesintetizaa
BandeiradeRondnia.
criaodonovoestado,nadcadade1980.31Asriquezasvegetalemineral
rondoniensesoretratadasnomodelo.Ocampoazulpossuiumaestrelabrancade
cincopontasequidistantes,queocupaametadesuperiornosentidolongitudinal.Areaformadapelasdiagonaispreenchida
pelocampoverde,quepartemdasarestasinferioresdoretnguloataspontasinferioresdaestrela.Outrocampoemdestaque
naestrelaodacoramarela,compostapordoispolgonosiguais,localizadosesquerdaedireita.Wezennomedeorigem
rabequesignifica"peso"onomedaestreladaconstelaodeCoMaior,quesimbolizaoEstadodeRondnia,sendoesta
tambmasuarepresentantenabandeiranacionalbrasileira.31
Brasoehino
ObrasocompostopeloEscudodearmasdoEstadodeRondniaque,porsuavez,
formaseporumquadradocentralnacorazul,comquatrocantosemformadelosngulo,
sendocontornadoporlinhasvermelhas.Estaslinhasvermelhasrepresentamoformatodas
muralhasdoRealFortePrncipedaBeira,umafortalezaconstrudapelosportugueses
entre1776e1783smargensdorioGuapor,delimitandoafronteiraentreoBrasilea
Bolvia.31
esquerda,nobraso,possvelverosnmeros"1943",quemostraoanodacriaodo
TerritrioFederaldoGuapor.direitaencontraseonmero"1981",relembrandooano
emqueoestadofoiemancipado.31AEstradadeFerroMadeiraMamortambm
representadanobraso,pelostrilhosemformade"U",cercadoaoladoesquerdoporum
ramodecaf,edireitaporumramodecacau,produtosmuitoproduzidosnaregio.31
OHinodeRondniafoicompiladoporJoaquimdeArajoLima.AmelodiadeJosde
MelloeSilva.
Letra

Obrasodoestado.

Nestafronteira,denossaptria,
Rondniatrabalhafebrilmente
nasoficinasenasescolas
Aorquestraoempolgatodagente!>>>
EstribilhodoHinodoEstadodeRondnia.32

Urbanizao
Rondniatemumndicedeurbanizaode73,22%,ouseja,apopulaourbanadoestadoultrapassaos1154257
habitantes.Apopulaoruraldoestadodecercade422166habitantes.

Cidadesmaisurbanizadas
AscidademaisurbanizadasdeRondnia,so:
Verpginaanexa:ListademunicpiosdeRondniaportaxadeurbanizao

https://pt.wikipedia.org/wiki/Rond%C3%B4nia

7/16

20/06/2015

RondniaWikipdia,aenciclopdialivre

Municpio

ndicedeUrbanizao

Vilhena

94,78%

PortoVelho

91,67%

JiParan

89,93%

PimentaBueno

86,98%

Cerejeiras

84,67%

GuajarMirim

84,51%

RolimdeMoura

81,81%

Cacoal

78,79%

Ariquemes

77,04%

10

OuroPretodoOeste 74,35%

Religio
PelavariedadeculturalqueseverificaemRondnia,assimcomoemtodoopas,asmanifestaesreligiosaspresentesno
estadosodiversas.ApesardeRondniatersedesenvolvidosobreumamatrizsocialeminentementecatlica,devido
principalmentecolonizaoportuguesa,possvelencontraratualmentenoestadodezenasdedenominaescrists
protestantesdiferentes.
SegundoosdadosdoCenso2010doIBGE,areligioestdivididadaseguintemaneira:33
Catlicos:47,5%
Evanglicos:33,8%
Espritas:0,6%
Outrasreligies:3,8%
Semreligio:14,3%

Etnias
Cor/Raa(IBGE2006)34 Porcentagem
Pardos

53,8%

Brancos

36,8%

Negros

7,3%

Amarelosouindgenas

2,2%

Fonte:PNAD(dadosobtidospormeiodepesquisadeautodeclarao).

Subdivises
Umamesorregioconstitudanumasubdivisodosestadosbrasileiros,congregadapordiversosmunicpiosdeumarea
geogrficacomsimilaridadeseconmicasesociais.EssasubdivisofoicriadapeloIBGE,sendoutilizadaparafins
estatsticos,semconstituir,portanto,umaentidadepolticaouadministrativa.Oficialmente,asduasmesorregiesdeRondnia
so:LesteRondonienseeMadeiraGuapor.35
Jumamicrorregio,deacordocomaConstituiobrasileirade1988,umagrupamentodemunicpioslimtrofes,coma
finalidadeintegraraorganizao,oplanejamentoeaexecuodefunespblicasdeinteressecomum,definidasporlei
complementarestadual.Assimsendo,Rondniadivididooficialmenteemoitomicrorregies:Alvoradad'Oeste,Ariquemes,
Cacoal,ColoradodoOeste,GuajarMirim,JiParan,PortoVelhoeVilhena.36
formadopelauniodecinquentaedoismunicpios.Emmarode2010,foirealizadoumplebiscitoparaacriaodonovo
municpiodeExtrema,desmembradodePortoVelho.Oplebiscitoaprovouacriaodo53municpiorondoniense,masat
ento,estenohaviasidoinstalado.3738

Economia

https://pt.wikipedia.org/wiki/Rond%C3%B4nia

8/16

20/06/2015

RondniaWikipdia,aenciclopdialivre

AeconomiadoestadodeRondniatemcomoprincipaisatividadesaagricultura,apecuria,aindstriaalimentciaeo
extrativismovegetalemineral.Em2009,oPIBdoestadoeradeR$20,2bilhes.Jem
2010,oPIBdoestadosaltoupara23,5bilhes,representando11,7%doPIBdaregio
Nortee0,62%doPIBnacional.OPIBPercapitadoestadodeR$15.098,o13
maiordoBrasil.
Fonte:IBGE
ComposioeconmicadeRondnia
Servios

64,1%

Agropecuria

23,6%

Indstria

12,3%

Posio
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Cidade
PortoVelho
JiParan
Vilhena
Ariquemes
Cacoal
Jaru
RolimdeMoura
PimentaBueno
GuajarMirim
OuroPretodoOeste

39

ExportaesdeRondnia(2012)
Suapautadeexportao
composta,principalmente,por
carnebovinacongelada(43,43%),soja(32,77%),estanhobruto(7,08%),
madeiraserrada(2,36%)emidoscomestveis(2,02%)39.

MunicpioscomosmaioresPIBs

MaioresPIBsdeRondnia,pormunicpio
PIB(R$1.000) Posio
Cidade
PIB(R$1.000)
6607642
11
Buritis
326337
1401586
12
Espigod'Oeste
319634
1187764
13
AltaFlorestad'Oeste
305759
1040961
14
Machadinhod'Oeste
303792
908886
15
SoMigueldoGuapor
283619
650214
16
PresidenteMdici
245844
520220
17
Cerejeiras
237928
513632
18
CandeiasdoJamari
231911
489899
19
NovaMamor
226440
406834
20
ColoradodoOeste
212184
Fonte:IBGE,ProdutoInternoBrutodosMunicipios2005200940

Vilhena
Espigod'Oeste

Agricultura
Apartirdadcadade1970,oestadoatraiuagricultoresdocentrosuldopas,
estimuladospelosprojetosdecolonizaoereformaagrriadogovernofederaleda
disponibilidadedeterrasfrteisebaratas.Odesenvolvimentodasatividadesagrcolas
trouxeumasriedeproblemasambientaiseconflitosfundirios.Poroutrolado,
transformouareaemumadasprincipaisfronteirasagrcolasdopaseumadasregies
maisprsperaseprodutivasdoNortebrasileiro.Oestadodestacasenaproduode
caf(maiorprodutordaregioNortee5maiordoBrasil),cacau(2maiorprodutorda
regioNortee3maiordoBrasil),feijo(2maiorprodutordaregioNorte),milho(2
maiorprodutordaregioNorte),soja(2maiorprodutordaregioNorte),arroz(3
maiorprodutordaregioNorte)emandioca(4maiorprodutordaregioNorte).At
Asplantaesdesojainvadiramo
mesmoauva,frutapoucocomumemregiescomtemperaturaselevadas,produzida
cerradorondoniense.
emRondnia,maisprecisamentenosuldoestado(produode224toneladasem
2007).Apesardograndevolumedeproduoedoterritriopequenoparaospadres
daregio(7vezesmenorqueoAmazonase6vezesmenorqueoPar),Rondniaaindapossuimaisde60%deseuterritrio
totalmentepreservado,deacordocomdadosdoInstitutoNacionaldePesquisasEspaciaisINPE,tendoalcanadouma
reduode72%nosndicesdedesmatamentoentre2004e2008.

Pecuria
Atualmente,oestadopossuiumrebanhobovinode11.709.614decabeasdegado(8.107.541comfinalidadedecortee
3.622.073comfinalidadeleiteira)41,sendoo8maiordopas.Em2008,Rondniafoio5maiorexportadordecarnebovina
dopas,deacordocomdadosdaAbrafrigo(AssociaoBrasileiradeFrigorficos),superandoestadostradicionais,como
MinasGerais,RioGrandedoSul,ParaneSantaCatarina.Almdapecuriadecorte,apecurialeiteiratambmsedestacano
estado,comumaproduototalem2007decercade708milhesdelitrosdeleite,sendoomaiorprodutordaregioNortee
7maiorprodutornacional.
Rondnialderemprodutividadenosetoragropecurioleiteironacional.DeacordocomdadosdaEmpresaBrasileirade
PesquisaAgropecuria(Embrapa),de2009,oEstadoresponsvelpelaproduoanualde747milhesdelitrosdeleite,o
queresultaemumamdiade487litrosdabebidaporhabitanteporano,totalizando1,4milhoporano.
https://pt.wikipedia.org/wiki/Rond%C3%B4nia

9/16

20/06/2015

RondniaWikipdia,aenciclopdialivre

Energia
AlmdecontarcomaUsinaHidreltricade
Samuel,localizadanomunicpiodeCandeias
doJamari,construdanosanos80paraatender
demandaenergticadosestadosdeRondniae
Acre,bemcomodiversaspequenascentrais
hidreltricas(PCHs),estoemconstruo
atualmente,noRioMadeira,asusinas
hidreltricasdeSantoAntnioeJirau,que
Pastagensnosarredoresdacidadede
ObrasdaUsinaHidreltricadeSanto
juntasteroumacapacidadeinstaladade6.450
JiParan.
Antnio,emPortoVelho.
MW,cercademetadedaenergiageradapela
UsinaHidreltricadeItaipu.Asusinasso
apontadaspelosespecialistasdareacomoumasoluoparaosproblemasde
racionamentodeenergiadopas.Apesardapolmicacriadaemtornodasobrasporpartedeambientalistaseorganizaes
nogovernamentais,asusinasseroasprimeirasdaAmazniaautilizarosistemadeturbinastipo"bulbo",oquenorequer
grandesvolumesdegua,umavezqueasturbinasseroacionadaspelacorrentezadorioenopelaquedad'gua.Comisso,o
coeficientedeeficinciaenergticadasusinassersuperior,porexemplo,aodeItaipu,consideradaummodeloparaosetor.

Infraestrutura
Transportes
Rodovias
OestadodeRondniapossui24milquilmetrosderodovias,dosquaiss7%esto
asfaltadas.ABR364,totalmentepavimentadanotrechorondoniense,cortaoestadoda
divisacomoMatoGrossoatadivisacomoAcre.aprincipalviadeescoamentoda
produodegros(sobretudoasoja)dosuldeRondniaeoestedoMatoGrossoata
cidadedePortoVelho,ondeestinstaladooportograneleiro.Estemconstruouma
pontesobreorioMadeira(aprimeirasobreesterio),42quetemporobjetivoconsolidar
otransporterodovirioentreoBrasileoPeru.43ABR421foiprojetadaparaligaras
cidadesdeAriquemesaGuajarMirim,entretantoapenasotrechodeAriquemesat
CampoNovodeRondniaencontraseconcludoetransitvel,todoelepavimentado.A
BR425,tambmpavimentada,ligaodistritodeAbun,nomunicpiodePortoVelho,
TrechoduplicadodaBR364,
aNovaMamoreGuajarMirim,nasmargensdosriosMadeiraeMamor,
prximoaPortoVelho.
respectivamente.ABR429,parcialmentepavimentada,ligaosmunicpiosde
PresidenteMdici,Alvoradad'Oeste,SoMigueldoGuapor,Seringueiras,So
FranciscodoGuaporaCostaMarques,nasmargensdorioGuapor.
Aeroportos
OAeroportoInternacionalGovernadorJorgeTeixeira,emPortoVelho,omais
importantedoestadoerecebevoosdiriosdeBraslia,BeloHorizonte,Cuiab,
ManauseRioBranco,dosmunicpiosdointeriordoestadodeRondniacomoJi
ParaneVilhenaedointeriordoAmazonascomoHumait,LbreaeManicor.
TambmcontacomvoosparaPortoAlegre,comescalasemCuritiba,CampoGrandee
Cuiab,voosparaSoPauloeRiodeJaneirocomescalasemBrasliaeFortaleza,com
escalaemManauseBelm,dentreoutrosdestinoscommenorfluxodepassageiros.O
aeroportotemcapacidadedereceber920milpassageirosporanoeoperacomas
principaiscompanhiasareasnacionaiseregionais,taiscomo:Tam,Gol,Azule
Avianca.oaeroportomaismovimentadodoestadodeRondnia,o3daRegio
Norte,eumdos30maismovimentadosdopas.

AeroportoInternacionalGovernador
JorgeTeixeira,emPortoVelho.

Nointeriordoestado,ostrsprincipaisaeroportossooAeroportoJosColeto,emJi
Paran,quecontacomquatrovoosdirios,sendodoispelaempresaAzulLinhasAreasedoispelaempresaPassaredo,o
AeroportoBrigadeiroCamaro,emVilhena,queatendidopelaempresaAzulLinhasAreas,eoAeroportoCapitaldoCaf,
emCacoal.
Ferrovia
https://pt.wikipedia.org/wiki/Rond%C3%B4nia

10/16

20/06/2015

RondniaWikipdia,aenciclopdialivre

Anicaferroviadoestado,aEstradadeFerroMadeiraMamor,ligavaascidadesdePortoVelhoeGuajarMirim.Foi
construdaem1907econcludaem1912,paratransportaraborrachaoriundadaBolviaeoutrosprodutos,nasmargensdos
riosMadeiraeMamor,emseutrechorepletodecachoeirasecorredeiras.Foidesativadatotalmenteem1972,coma
construodasrodoviasBR364eBR425.Em1981foireativadootrecholigandoacidadedePortoVelhoacachoeirade
SantoAntnioparafinstursticos.Em2001,aferroviafoiparalisadanovamente,devidoaodesmoronamentodeumtrecho.
Atualmente,estoemandamentodoisprojetosfederaisquebeneficiarooestadocomligaesferroviriasnacionais:a
Ferronorte,comopropsitodeligarPortoVelhoaCuiab(MatoGrosso),interligandoseaFEPASAemSantaFdoSul(So
Paulo)eapartirdestaatingindooportodeSantos,eaFICO(FerroviadeIntegraodoCentroOeste),ligandoVilhenaa
Uruau(Gois).
Hidrovias
AHidroviadoMadeiraligaacapitalPortoVelhoatorioAmazonas,naalturadacidadeamazonensedeItacoatiara.Tem
aproximadamente1.450kmdeextensoesualarguravariaentre440metrosa9.900metrosnafoz,comprofundidadetambm
variveldeacordocomasestaessecaechuvosa,chegandoamaisde13metros,oquepermite,noperododesuaenchente,
anavegaodenavios,inclusiveocenicos,atPortoVelho.utilizadaprincipalmenteparaoescoamentodaproduode
sojadosuldeRondniaeoestedoMatoGrosso.Atualmente,soexportadasatravsdaHidroviadoMadeiracercade2,3
milhesdetoneladasdesojaporano.
AlmdorioMadeira,osriosMamoreGuaporsoosqueoferecemmelhorescondiesdenavegabilidade.

reaporturiadePortoVelho.

OprincipalportodoestadoodePortoVelho,quedesde1997administradopela
SociedadedePortoseHidroviasdeRondnia(SOPH),pordelegaoaoestadode
Rondnia.Suasoperaessorealizadasportrsterminais.UmparaoperaesRO
RO,contendoduasrampasparalelasqueseprolongamatumptiopavimentadode
estacionamentodescobertocom10.000m,dispondo,ainda,deoutroptio,tambm
pavimentado,ecommesmametragem.Poresseterminal(RORO),queservepara
atracaodebalsa,socarregadasemmdia100carretasporsemanaquetransportam,
namaioria,automveis,britaehortifrutigranjeirosparaManausevriaspartesdo
mundo.

Osegundoterminal,chamadodePtiodasGruas,possuitrsgruasqueso
responsveispelocarregamento,emmdia,decincobalsasporsemana.Poressasgruaspassamdiversosprodutoscomo
acar,tubulaesetelhasquesedestinamaoAmazonaseaoPar.Esseterminalcontaaindacomumptiode10.000mpara
movimentaodecaminhesecargas.
Oterceiroterminal,dotadodeumcaisflutuantede115metrosdecomprimento,ligadomargemporumapontemetlicade
113,5metrosdevo.Ocaispossuicincoberosdeacostagem,paraaatracaodebalsasquetransportam,emsuamaioria,
soja,adubo,madeira,econtaineres.
PeloPortodePortoVelhoembarcadaboapartedasriquezasproduzidasemRondniaenosestadosvizinhos,assumindoum
papelimportantenoescoamentodaproduoregional,tornandosefundamentalnodesenvolvimentoeconmicodoestadode
Rondnia.Hoje,oportoencontraserealizandooperaesdeexportaoatravsdesuareaplenamentealfandegada.A
estruturacontacomumarmazmcomcapacidadede720mdereatileptioasfaltadocercadocomalambrado,perfazendo
reatotaldemaisde3.000m.

Educao
Rondniapossuidiversasinstituieseducacionais.AeducaodeRondniaconsideradaadcimaquartamelhordopas,
comparadadosdemaisestadosbrasileiros.NalistadeestadosbrasileirosporIDH,comdadosde2005,ofator"educao"
atingiuamarcade0,885dendice,umaumentodemaisde7%emrelao2000,quandooestadoatingia0,877.um
patamarconsideradoelevadopeloProgramadasNaesUnidasparaoDesenvolvimento(PNUD)44.NaregioNorte,a
educaodeRondnia,classificadacombasenoIDHdestefator,ficaatrsdoAmazonas(0,925),Amap(0,919)eRoraima
(0,885).
Tratandosobreoanalfabetismo,alistadeestadosbrasileirosportaxadealfabetismoapresentaRondniacomadcima
terceiramenortaxa,com7,3%desuapopulaoconsideradaanalfabeta.45Emmbitoregional,oestadoosegundomais
alfabetizadodesuamacrorregio,superadoapenaspeloAmap,eseguidodeAmazonaseRoraima.Em2001,apareciaem
dcimostimolugar,com16,3%desuapopulaotidacomoanalfabeta.46

https://pt.wikipedia.org/wiki/Rond%C3%B4nia

11/16

20/06/2015

RondniaWikipdia,aenciclopdialivre

NondicedeDesenvolvimentodaEducaoBsica(IDEB),em2011,Rondniaobtevenota4,6nosanosniciaisdoensino
fundamental,3,6nosanosfinaisdoensinofundamental,e3,7no3anodoensinomdio.47Osmunicpiosdoestadoque
atingiramasmelhorescolocaesnaredepblicadeensino,nosanosiniciaisdoensinofundamentalforam:Coloradodo
Oeste(5,2)Cerejeiras(4,9)PimentaBueno(4,9)eEspigodoOeste(4,8).Nosanosfinaisdoensinofundamental,narede
pblicadeensino,osmunicpiosquealcanaramasmelhoresposiesforam:EspigodoOeste(4,4)Corumbiara(4,4)
PresidenteMdici(4,2)eSantaLuziad'Oeste(4,2).47
NoENEM,Rondniatema15maiornotanaprovaobjetiva(empatadocomaBahia)ea19maiornotanaredao.Acidade
queteveamaiormdiadoENEMem2007doEstadofoiVilhena,comnota54,17.OmelhorcolgiopblicofoiaEscola
EstadualdeEnsinoFundamentaleMdioTiradentes,localizadaemPortoVelho,comnota56,19.Omelhorcolgioparticular
foioCentrodeEducaoIntegradaLtda,emVilhena,commdia70,20.
Onveldealfabetizaonoestadomelhoroumuitonaltimadcada,deacordocomdadosdivulgadospeloIBGE.Em2001,o
estadoerao13nalistadeestadosbrasileirospelondicedepessoascom15anosoumaisalfabetizadas,com8%desua
populaoanalfabeta.48Em2008,oestadopermaneceunamesmaposio,masagoraapenas9,7%dosindivduosde15anos
oumaissoanalfabetos,oquerepresentaumaquedade3,3%emmenosdeoitoanos.Entreosanalfabetosfuncionais,
encontrase25%dapopulaodoestadonessafaixaetria.
Asduasinstituiesdeensinosuperiordecarterpbliconoestadoso:AUniversidadeFederaldeRondnia(UNIR)eo
InstitutoFederaldeEducao,CinciaeTecnologiadeRondnia(IFRO).49Entreasprincipaisinstituiesdeensinosuperior
decarterprivado,destacamseemRondnia,aFaculdadeSoLucas,FaculdadedeRondnia(FARO),FaculdadesIntegradas
AparcioCarvalho,UniversidadeCatlicadeRondnia,CentroUniversitrioLuteranodePortoVelho,InstitutoMetodistada
Amaznia,FaculdadedeRolimdeMoura,FaculdadesAssociadasdeAriquemes,FaculdadePanamericanadeJiParan,
FaculdadedeCinciasBiomdicasdeCacoal,CentroUniversitrioLuteranodeJiParan,FaculdadeSoPauloeInstitutode
EnsinoSuperiordaAmaznia.50

Sade
Conformedadosde2009,existiam,noestado,720estabelecimentoshospitalares,com3381leitos.51Destesestabelecimentos
hospitalares,354erampblicos,sendo332decartermunicipais,18decarterestaduale4decarterfederal.51366
estabelecimentoseramprivados,sendo351comfinslucrativose15semfinslucrativos.5196unidadesdesadeeram
especializadas,cominternaototal,e498unidadeseramprovidasdeatendimentoambulatorial.52Nomesmoano,verificou
sequeoestadotinhaumtotalde462,1leitoshospitalaresporhabitantee,em2005,registrouse7,1mdicosparacadagrupo
de10milhabitantes.53
UmapesquisapromovidapeloIBGEem2008revelouque77,2%dapopulaodoestadoavaliousuasadecomoboaou
muitoboa54%dapopulaorealizaconsultamdicaperiodicamente28%doshabitantesconsultamodentistaregularmentee
7,3%dapopulaoesteveinternadoemleitohospitalarnosltimosdozemeses.54Aindaconformedadosdapesquisa,25,1%
doshabitantesdeclararamteralgumadoenacrnicaeapenas13,3%possuiamplanodesade.Quasemetadedosdomiclios
particularesnoestadosocadastradosnoprogramaUnidadedeSadedaFamlia:44,6%.54
Naquestodasadefeminina,19,4%dasmulherescommaisde40anosfizeramexameclnicodasmamasnosltimosdoze
meses34,1%dasmulheresentre50e69anosfizeramexamedemamografianosltimosdoisanose75,8%dasmulheres
entre25e59anosfizeramexamepreventivoparacncerdocolodoteronosltimostrsanos.54

Cultura
OEstadoummosaicodediversasculturas,talmodoqueaindanenhumtraocultural
prevalecesobreooutro,devidoaograndenmerodemigrantes,oriundos
principalmentedeSoPaulo,MinasGerais,RioGrandedoSul,ParaneEsprito
Santo,almdeoutrospases,comoBolvia,Lbano,BarbadoseJapo.
AdiversidadeculturaldeRondniafacilmentepercebidaatravsdeseucalendriode
festas,emquedestacaseoblococarnavalescoBandadoVaiQuemQuer,fundadano
anode1981porManoelMendoa,oManelo,equerenemaisde100milpessoasnas
ruasdacapitaldeRondniaduranteosfestejosdeCarnaval.55
OutrafestadegrandeimportnciaoArraialFlordoMaracuj,realizadoamaisde30
anosnacidadedePortoVelhoduranteasfestasjuninasequerepresentaaforada
culturanordestinanaCapitaldoEstado,sendotambmosegundomaiorarraialdo
Brasil.56

https://pt.wikipedia.org/wiki/Rond%C3%B4nia

CasadaCulturaIvanMarrocos,em
PortoVelho.

12/16

20/06/2015

RondniaWikipdia,aenciclopdialivre

Tambmduranteasfestasjuninas,destacaseoFestivalFolclricodeGuajarMirim,emqueasgrandesatraessoas
apresentaesdosboisbumbs,expressodaculturaamaznidanaregio,eparamarcaraimensaforadacultura
agropecuriaoriundadasregiessulesudestedoBrasilharealizaodediversasfestasderodeioeexposiesagropecurias
namaioriadosmunicpiosdoEstado,destacandoseaExpojipa,emJiParaneaExpovel,emPortoVelho.575859
RepresentandoumatradioiniciadadentrodoprprioEstadodeRondnia,nacidadedeAltoParasorealizadatodosos
anosaCorridaNacionaldeJericosMotorizados,conhecidacomoFestadoJerico,queconsisteemumacorridadeautomveis
chamadosJericos,cujaengenhariafoiconcebidapormecnicoslocaisparaadaptarseaotrabalhonocampoesmaltratadas
estradasdeterraqueexistiamnosprimrdiosdoEstadodeRondniaequeespecialmentenoinvernoficavampraticamente
intrafegveis,sendosuperadasapenaspelaforaeversatilidadedosjericosfeitoscomengenhariaamadoralocal,juntando
peasdosmaisdiversostiposdecarro.
Naliteratura,destacamseautoresnascidosnoestadoeosquemigraramparaRondniaaolongodasltimasdcadas.Entre
outros,opoetaAugustoBranco,autordegrandepopularidadenainternetecujoslivrossopublicadosnoBrasilenaEuropa
opoetaBinho,msico,poetaeprosador,cujaobramereceestudooprosadoreeducadorAbelSidneyoromancistaepoeta
AntnioCndidodaSilvaautordeobrasimportantes,comoDiaru,Marcasdotempo,OvagodosesquecidoseEnganosda
nossahistria.
NoTeatroganhounotoriedadeaencenaodapeaBizarrus,dirigidaporMarceloFelice,eencenadaporpresidirioseex
presidiriosdoEstado,queconstroemoenredodapeaapartirdesuasprpriasexperinciaspessoais,numtrabalhoque
referncianacionalemreabilitaosocial.60
Naculinria,sobastanteconsumidosospeixesamaznicos,opodequeijoeafarinhamineira,apolentaparanaense,o
churrascogacho.DoRioGrandedoSultambmveioochimarro.
Quantoaovocabulrio,asinflunciastambmsodiversas:emalgumascidadesbastantecomumousodo"guri"gacho,e
emoutraso"pi"paranaense.Nazonarural,entreosmaisvelhos,bemusadoo"tch"tipicamentegacho.Nascidades,
entreosjovens,atpoucosanoserausadoo"piseiro",grialocalcomosentidodefesta,baguna.Aindahoje,osjovensusam
otermolocal"pocar",quenamaioriadasvezespassoudepaiparafilho,equepodeterdoissentidos:sair,irembora("amanh
euvoupocarparaoAmazonas")ou,quandodito"pocado",podesignificarquebrado("ocarrojesttodopocado").Esseuso
menoscomum,e"pocar"nopodesignificarquebrarapenas"pocado"quebrado.
Outrapalavralocal"data",nosentidodeterreno.Nodicionrio,essapalavratemcomoumdosseusvriosignificados"um
terrenodoadopeloGoverno".EmRondnia,noentanto,"data"serefereatodososterrenos.Htambmo"caar",quequer
dizerprocurar("euestavacaandovocontem","eleestavamesmocaandoencrenca").

Vertambm
TurismoemRondnia
TeatroEstadualPalciodasArtesRondnia
OBMEPRondnia
ListademunicpiosdeRondniapordatadefundao
ListadeaeroportosdeRondnia
ListadeestdiosdefuteboldeRondnia
ListadegovernadoresdeRondnia
ListademesorregiesdeRondnia
ListademicrorregiesdeRondnia
ListademunicpiosdeRondniaporpopulao
ListaderiosdeRondnia
UniversidadesdeRondnia
AssembleiaLegislativadeRondnia
ListadeestadosdoBrasilporincidnciadapobreza
ListadeestadosdoBrasilporndicedeGini
ListadeestadosdoBrasilpornotadoPisade2009

Referncias
1. InstitutoBrasileirodeGeografiaeEstatstica(IBGE).reaTerritorialOficialConsultaporUnidadedaFederao
(http://www.ibge.gov.br/home/geociencias/areaterritorial/principal.shtm).Visitadoem9desetembrode2013.Cpiaarquivadaem9de
abrilde2014(http://archive.is/Gekj7).
2. ESTIMATIVASDAPOPULAORESIDENTENOBRASILEUNIDADESDAFEDERAOCOMDATADEREFERNCIA
EM1DEJULHODE2014(ftp://ftp.ibge.gov.br/Estimativas_de_Populacao/Estimativas_2014/estimativa_dou_2014.pdf)Instituto
https://pt.wikipedia.org/wiki/Rond%C3%B4nia

13/16

20/06/2015

RondniaWikipdia,aenciclopdialivre

BrasileirodeGeografiaeEstatstica(28deagostode2014).Visitadoem28deagostode2014.
3. BRASIL(14denovembrode2014).ComunicaoSocialSaladeImprensa:Em2012,Sudesteconcentrava55,2%doPIBdopase
oDFtinhaomaiorPIBpercapita(http://saladeimprensa.ibge.gov.br/noticias?view=noticia&id=1&busca=1&idnoticia=2759)Instituto
BrasileirodeGeografiaeEstatstica(IBGE).Visitadoem15denovembrode2014.
4. SntesedosInidicadoresSociais2009
(http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/condicaodevida/indicadoresminimos/sinteseindicsociais2009/indic_sociais2009.pdf)
InstitutoBrasileirodeGeografiaeEstatstica(IBGE).Visitadoem22deoutubrode2009.
5. PNUDBrasil.ndicedeDesenvolvimentoHumanoMunicipal,2010TodososEstadosdoBrasil
(http://www.pnud.org.br/arquivos/rankingidhm2010uf.pdf).Visitadoem29dejulhode2013.
6. IBGE.RegioNorteaumentaparticipaonoPIBnacional(http://www.ibge.gov.br/home/presidencia/noticias/noticia_visualiza.php?
id_noticia=2265&id_pagina=1).Visitadoem28denovembrode2012.
7. http://www.rondonia.ro.gov.br/conteudo.asp?id=180
8. "Rondnia:Onome".EnciclopdiaMiradorInternacionalvolume18.(1993).SoPaulo:EncyclopaediaBritannicadoBrasil
Publicaes.pp.10064.
9. CIVITA,Roberto.AlmanaqueAbril.SoPaulo:Abril,2010.p.700.
10. CIVITA,Roberto.AlmanaqueAbril.SoPaulo:Abril,2010.p.700701.
11. CIVITA,Roberto.AlmanaqueAbril.SoPaulo:Abril,2010.p.701.
12. "Rondnia:Histria".NovaEnciclopdiaBarsavolume12.(1998).SoPaulo:EncyclopaediaBritannicadoBrasilPublicaes.
pp.469.
13. "Rondnia:Histria".NovaEnciclopdiaBarsavolume12.(1998).SoPaulo:EncyclopaediaBritannicadoBrasilPublicaes.
pp.470.
14. "Rondnia:Histria".NovaEnciclopdiaBarsavolume12.(1998).SoPaulo:EncyclopaediaBritannicadoBrasilPublicaes.
pp.470471.
15. "Rondnia:Histria".NovaEnciclopdiaBarsavolume12.(1998).SoPaulo:EncyclopaediaBritannicadoBrasilPublicaes.
pp.471.
16. RondniaaoVivo.RondniacitadacomorefernciaemumconfernciaemParis(http://www.rondoniaovivo.com/noticias/rondonia
ecitadacomoreferenciaemconferenciadaoeaemparis/88280)RondniaaoVivo.Visitadoem24demaiode2012.
17. "Rondnia:Geografia".NovaEnciclopdiaBarsavolume12.(1998).SoPaulo:EncyclopaediaBritannicadoBrasilPublicaes.
pp.474.
18. WebArtigos.ReservaRoosevelt(http://www.webartigos.com/articles/3811/1/AExtracaoClandestinaDeDiamantesNaReserva
IndigenaRooseveltESuaInfluenciaNaCidadeMaisProximaEspigaoDoOesteRo/pagina1.html).Visitadoem4demaiode2011.
19. EstivatimaPopulacional2012
(ftp://ftp.ibge.gov.br/Estimativas_Projecoes_Populacao/Estimativas_2012/estimativa_2012_municipios.pdf)(PDF)InstitutoBrasileiro
deGeografiaeEstatstica(IBGE).Visitadoem28denovembrode2012.
20. SinopsedoCensoDemogrfico2010(http://www.ibge.gov.br/estadosat/temas.php?sigla=ro&tema=sinopse_censodemog2010)
InstitutoBrasileirodeGeografiaeEstatstica(IBGE).Visitadoem23demarode2012.
21. PopulaodosMunicpios2012
(ftp://ftp.ibge.gov.br/Estimativas_Projecoes_Populacao/Estimativas_2012/estimativa_2012_municipios.pdf)IBGE2012Instituto
BrasileirodeGeografiaeEstatstica(IBGE)(1dejulhode2012).Visitadoem17deoutubrode2012.
22. @Estados(2014).RondniaEstimativadaPopulao2014(http://www.ibge.gov.br/estadosat/temas.php?
sigla=ro&tema=estimativa2014)InstitutoBrasileirodeGeografiaeEstatstica(IBGE).Visitadoem13dedezembrode2014.
23. Censobrasileirode2010(2010).
[http://www.ibge.gov.br/home/presidencia/noticias/imprensa/ppts/00000006460511142011051416506447.pdfProporodepessoasno
naturaisdomunicpioeproporodepessoasnonaturaisdaUnidadedafederao,ordenadosporpessoasnonaturaisdomunicpio,
segundoasUnidadesdaFederao2010](PDF)InstitutoBrasileirodeGeografiaeEstatstica(IBGE).Visitadoem1dejulhode
2012.
24. CensoDemogrfico2010:MigraoAmostra(http://www.ibge.gov.br/estadosat/temas.php?sigla=ro&tema=censodemog2010_migra)
InstitutoBrasileirodeGeografiaeEstatstica(IBGE)(2010).Visitadoem1defevereirode2014.
25. CensoDemogrfico2010:CaractersticasdaPopulaoedosDomiclios:ResultadosdoUniverso
(http://www.ibge.gov.br/estadosat/temas.php?sigla=ro&tema=resultuniverso_censo2010)InstitutoBrasileirodeGeografiaeEstatstica
(IBGE)(2012).Visitadoem13dedezembrode2014.
26. CaractersticasGeraisdaPopulao,ReligioeDeficincia.(http://sidra.ibge.gov.br/cd/cd2010CGP.asp?o=13&i=P)Instituto
BrasileirodeGeografiaeEstatstica(IBGE)(2010).Visitadoem6deagostode2013.
27. ReligioemRondnia(Estado)(http://rondoniaestado.guialis.net.br/religiao)Guialis(10dejunhode2012).Visitadoem13de
dezembrode2014.
28. SupremoTribunalFederal(STF)(10denovembrode1999).Lein9.868de10denovembrode1999
(http://www.stf.jus.br/portal/legislacaoAnotadaAdiAdcAdpf/verLegislacao.asp?lei=259).Visitadoem1defevereirode2014.
29. SUDAM(dezembrode2013).ConsultaQuantitativoRondnia(RO)(http://www.tse.jus.br/eleicoes/estatisticas/quantitativodo
eleitorado/consultaquantitativo)TribunalSuperiorEleitoral(TSE).Visitadoem1defevereirode2014.
30. FiliadosTribunalSuperiorEleitoral(TSE)(http://www.tse.jus.br/eleicoes/estatisticas/filiados)TribunalSuperiorEleitoral(TSE)
(Dezembrode2013).Visitadoem1defevereirode2014.
31. Smbolos(http://www.guiadoturista.net/rondonia/sobreoestado/simbolos/)GuiadoTurista.Visitadoem1defevereirode2014.
32. LetrasTerra.HinodoEstadodeRondnia(http://letras.mus.br/hinosdeestados/126619/).Visitadoem1defevereirode2014.
33. MeridionalFM.PopulaoevanglicaemRondniacresceu6,6%em10anos
(http://redemeridional.liveradio.com.br/noticias/populacaoevangelicaemrondoniacresceu66em10anos/).Visitadoem12deJulho
de2012.
34. [1]
(http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/condicaodevida/indicadoresminimos/sinteseindicsociais2007/indic_sociais2007.pdf)
35. ConheaasmesorregiesdeRondnia(http://www.citybrazil.com.br/ro/mesoregiao)CityBrazilUOL.Visitadoem6dedezembrode
https://pt.wikipedia.org/wiki/Rond%C3%B4nia

14/16

20/06/2015

RondniaWikipdia,aenciclopdialivre

2014.
36. ConheaasmicrorregiesdeRondnia(http://www.citybrazil.com.br/ro/microregiao)CityBrazilUOL.Visitadoem6dedezembrode
2014.
37. ALEcriamunicpiodeExtremadeRondnia(http://www.tudorondonia.com/noticias/alecriamunicipiodeextremaderondonia
,14956.shtml)TudoRondnia.Visitadoem6dedezembrode2014.
38. Plebiscito2010CriaodoMunicpiodeExtremadeRondnia(http://www.trero.jus.br/eleicoes/plebiscitosereferendos/plebiscito
2010)TribunalRegionalEleitoraldeRondnia(TRERO).Visitadoem6dedezembrode2014.
39. ExportaesdeRondnia(2012)(http://dataviva.info/apps/builder/tree_map/secex/ro/all/all/hs/?
depth=hs_6&value_var=val_usd&color_var=color&controls=true&year=2012)PlataformaDataViva.Visitadoem13dejaneirode
2014.
40. ProdutoInternoBrutoapreoscorrenteseProdutoInternoBrutopercapitasegundoasGrandesRegies,UnidadesdaFederaoe
municpios20052009(http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/economia/pibmunicipios/2005_2009/tabelas_pdf/tab01.pdf)Instituto
BrasileirodeGeografiaeEstatstica(IBGE).Visitadoem12dejulhode2012.
41. SegundodadosoficiaisfornecidospelaAgnciaIDARONdoestado,atualizadosdia13/06/2011.
42. TudoRondnia.PontesnoMadeira(http://www.rondoniainfoco.com.br/ler.php?id=10722).Visitadoem2012.08.07.
43. iirsa.PUENTESOBREELROMADEIRAENABUNA(BR364/RO)(http://www.iirsa.org/proyectos/detalle_proyecto.aspx?
h=1346&x=9&idioma=ES).Visitadoem2012.08.07.
44. Emprego,DesenvolvimentoHumanoeTrabalhoDecente:AExperinciaBrasileiraRecente
(http://www.pnud.org.br/arquivos/arqui1220877382.zip)(ZIP)CEPAL/PNUD/OIT(Setembrode2008).Visitadoem24deabrilde
2009.
45. SntesedosInidicadoresSociais2010
(http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/condicaodevida/indicadoresminimos/sinteseindicsociais2010/SIS_2010.pdf)(PDF)
InstitutoBrasileirodeGeografiaeEstatstica(IBGE)Tabela8.2Taxadeanalfabetismodaspessoasde15anosoumaisdeidade,
porcorouraa,segundoasGrandesRegies,UnidadesdaFederaoeRegiesMetropolitanas2009.Visitadoem18desetembro
de2010.
46. IBGE,AnurioestatsticodoBrasil2001,p.281.Citadoem:ADAS,MelhemeADAS,Sergio.PanoramageogrficodoBrasil.4a.
ed.SoPaulo:EditoraModerna,2004.p.248
47. IDEBResultadoseMetas(http://ideb.inep.gov.br/resultado/resultado/resultadoBrasil.seam?cid=33099)InstitutoNacionaldeEstudos
ePesquisasEducacionaisAnsioTeixeira(IDEB2005,2007,2009,2011eProjeesparaoBrasil).Visitadoem9dejulhode2013.
48. IBGE,AnncioestatsticodoBrasil2001,p.281CitadoemADAS,MelhemeADAS,Sergio.PanoramaGeogrficodoBrasil.4
ed.SoPaulo:EditoraModerna,2004.p.248.
49. HiperGuia.UniversidadespblicasdaRegioNorte(http://www.hiperguia.com.br/universidadespublicasnorte.php?pgn=1).Visitado
em13deagostode2013.
50. UniversidadesbrasileirasRondnia(http://www.portalbrasil.net/universidades_ro.htm)PortalBrasil.Visitadoem13deagostode
2013.
51. Serviosdesade2009Rondnia(http://www.ibge.gov.br/estadosat/temas.php?sigla=ro&tema=servicossaude2009)Instituto
BrasileirodeGeografiaeEstatstica(2009).Visitadoem9dejulhode2013.
52. EstadosbrasileirosRondnia(http://www.portalbrasil.net/estados_ro.htm)PortalBrasil(2005).Visitadoem9dejulhode2013.
53. Errodecitao:Tag<ref>invlidanofoifornecidotextoparaasrefschamadasWebCite
54. AcessoeUtilizaodosServios,CondiesdeSadeeFatoresdeRiscoeProteoSade2008
(http://www.ibge.gov.br/estadosat/temas.php?sigla=ro&tema=pnad_saude_2008)InstitutoBrasileirodeGeografiaeEstatstica(2008).
Visitadoem9dejulhode2013.
55. RondniaAoVivo.BandadoVaiQuemQuerreneaimprensapelo31ano(http://www.rondoniaovivo.com/noticias/bandadovai
quemquerreuneaimprensapelo31ano/72123)RondniaAoVivo.Visitadoem18dedezembrode2011.
56. RondniaAoVivo.AgendaCulturaldestacaaberturadoArraialFlordoMaracuj(http://www.rondoniaovivo.com/noticias/agenda
culturaldestacaaberturadoarraialflordomaracuja/76960)RondniaAoVivo.Visitadoem18dedezembrode2011.
57. JaruWeb.Malhadinhocampeodo17FestivalFolclricodeGuajarMirim(http://jaruweb.com/2011/08/16/malhadinhoecampeao
do17%C2%BAfestivalfolcloricodeguajaramirim/)JaruWeb.Visitadoem18dedezembrode2011.
58. FatoseNotcias.NotciassobreExpojipa(http://www.fatosenoticias.com/tag/expojipa/)FatoseNotcias.Visitadoem18dedezembro
de2011.
59. RondniaAoVivo.CavalgadadaExpovel2011levamaiorcomitivadopassruas
(http://www.rondoniaovivo.com/hotsite/lerConteudo.php?news=76022)RondniaAoVivo.Visitadoem18dedezembrode2011.
60. CongressodasNaesUnidassobrePrevenoaoCrimeeJustiaCriminal.Projetoteatral"Bizarrus",deRondnia,modeloem
processodereabilitaodepresos(http://www.crimecongress2010.com.br/portal/site/projetoteatralbizarrusderondoniaemodelo
emprocessodereabilitacaodepresos)CongressodasNaesUnidassobrePrevenoaoCrimeeJustiaCriminal.Visitadoem18de
dezembrode2011.

Ligaesexternas
PginadogovernodeRondnia(http://www.rondonia.ro.gov.br)(emportugus)
PginadaAssembleiaLegislativadeRondnia(http://www.al.ro.leg.br/)(emportugus)
PginadoTribunaldeJustiadeRondnia(http://www.tjro.jus.br)(emportugus)
PginacomNotciasdosPrincipaissitesdeRondnia(http://www.cnro.com.br)(emportugus)
PginadaIDARON,AgnciadeDefesaAgropecuria(http://www.idaron.ro.gov.br)(emportugus)
Obtidade"https://pt.wikipedia.org/w/index.php?title=Rondnia&oldid=42494029"
https://pt.wikipedia.org/wiki/Rond%C3%B4nia

15/16

20/06/2015

RondniaWikipdia,aenciclopdialivre

Categoria: Rondnia
Estapginafoimodificadapelaltimavez(s)21h24minde1dejunhode2015.
EstetextodisponibilizadonostermosdalicenaCreativeCommonsAtribuioCompartilhaIgual3.0No
Adaptada(CCBYSA3.0)podeestarsujeitoacondiesadicionais.Paramaisdetalhes,consulteasCondiesdeUso.

https://pt.wikipedia.org/wiki/Rond%C3%B4nia

16/16

S-ar putea să vă placă și