Sunteți pe pagina 1din 19

Cuprins

Drag cititorule, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Introducere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Ce vei afla din aceast carte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Casete informaionale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Mulumiri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Mulumiri speciale pentru controlul tiinific . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Partea I: Ieirea din Evul Mediu (c. 1300-1600)


Sfritul lumii aa cum o tim

13
15

ntlnire cu Evul Mediu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15


Ciuma bubonic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Purici i obolani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
n Sicilia mai nti, apoi n ntreaga Europ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Moartea neagr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Dup cium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Un rzboi care a durat 116 ani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Cum a nceput cearta ntre Haltfield i McCoy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Cavaleria a murit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Scurta victorie a Angliei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Ioana dArc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
De la dou regate la dou naiuni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Ochiul nvineit al Bisericii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Cruciadele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Babilonieni n Europa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Marea Schism a Bisericii Occidentale i micarea de conciliere . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Cum de-a rbdat Dumnezeu nebunia asta? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Cnd ranii sunt nfometai i mpovrai de dri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Jacqueria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Rscoala rneasc din 1381 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Renaterea civilizaiei

33

ntlnire cu Renaterea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

433

De ce n Italia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Revigorarea comerului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Puterea familiilor de bancheri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Comune, republici i ceti-stat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Echilibrul puterii politice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Ism-ele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Umanismul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Laicismul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Individualismul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Ct de mrea este arta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Schimbri n tehnicile artistice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Schimbri n statutul artistului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Galeria numelor de seam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Tiparul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Invenia lui Gutenberg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Efectele tiparului asupra Europei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Mai bine mai trziu dect niciodat: Renaterea nordic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
O renatere cu ceva n plus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Umanitii cretini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Arta nordic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Vremea unei schimbri n snul Bisericii

51

ntlnire cu Reforma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Tunete i fulgere mpotriva Bisericii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
John Wycliffe i crtitorii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Jan Hus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Probleme cu duiumul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Un clugr cu chemare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
nceputurile lui Luther . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Luther se canonete cu mntuirea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Tetzel l scoate din fire . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Luther fa n fa cu Biserica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
i n-a fost dect nceputul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Dieta de la Worms i efectele sale nedorite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Idei protestante n conflict cu dogma catolic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Efectele pe scar larg ale ideilor lui Luther . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
ranii l aleg pe Luther . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Nobilimea l alege pe Luther . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Luther i statutul femeii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

Vremea unei alternative la Biseric

69

Reforma iese la ramp pe plan internaional . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

434

Instituirea unei noi forme de protestantism . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71


Bun venit la Geneva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Un alt avocat n devenire alege religia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Teocraia lui Calvin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
TULIP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Din Scoia la Geneva i napoi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Knox i prezbiterianismul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Cum s-a nscut Biserica Naional a Scoiei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Vlstarele Reformei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Anabaptitii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Amish i quakerii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Telenovela Reformei engleze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Predarea torei n Anglia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Eu, Henric al VIII-lea! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Parlamentul reformat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Biserica Anglican . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Protestant, catolic i iari protestant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

Reforma Catolic i Contrareforma

87

nnoire i reform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Paie pe foc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
E vremea oare pentru o ajustare? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Ce s-a ntmplat la Trento? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Reconciliere? De neconceput . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Reformat sau reafirmat? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Ordine peste ordine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Compania lui Isus interzis fetelor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Ordinul Ursulinelor interzis bieilor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Viziunile de la vila . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Ateptai-v la Inchiziie i la Index . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Vntoarea de eretici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Cri care smintesc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

Partea a II-a: Cine-mparte... (c. 14501750)


Dumnezeu, aurul i gloria

101
103

Europa privete dincolo de orizont . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103


Europenii ncep explorrile de peste mri i ri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Tehnologie de ultim or . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Mergem spre est navignd spre vest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Ce anume v motiveaz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Dumnezeu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Aurul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Gloria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

435

Cei care au navigat pe ntinderile albastre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108


Columb erou sau impostor? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Conchistadorii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Ali exploratori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
E vremea olandezilor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Cum a fost creat armada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
O economie nfloritoare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Cea mai mndr flot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

Religia noastr e mai bun ca a voastr

119

Dinastiile Habsburg i Valois . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119


irul rzboaielor religioase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Rzboiul celor trei Henric . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Parisul face toi banii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Neastmpratele ri de Jos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Domnia lui Filip al II-lea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Revolta rilor de Jos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Protestani contra catolici n Anglia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Maria cea Sngeroas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Regina Fecioar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Armada e nvins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Cum s gseti vrjitoare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Schimbri n statutul femeii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Marea vntoare de vrjitoare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

nlarea i decderea Sfntului Imperiu Roman

135

Sfntul Imperiu Roman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135


Nici sfnt, nici roman i nici imperiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Biserica i statul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Cea mai puternic familie din Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Rzboiul de Treizeci de Ani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Defenestrarea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Faza boemian (1618-1625) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Faza danez (1625-1630) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Faza suedez (1630-1635) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Faza francez (1635-1648) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Perioada postbelic i urmrile rzboiului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Sfritul unui imperiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Dezastru la nivelul agriculturii, economiei i populaiei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

436

Eu sunt eful? Absolut!

151

Sdirea seminelor absolutismului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152


Henric al IV-lea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Sully i Richelieu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Mazarin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Regele Soare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Un absolutist n devenire . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Cum s te foloseti de Versailles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
O singur religie n Frana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Colbert i mercantilismul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Ludovic pe cmpul de lupt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
Ltat, cest moi! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Absolutismul n Anglia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Regele Iacob . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Carol I i rzboiul civil din Anglia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Cromwell i protectoratul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Restauraia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Sfritul absolutismului englez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Revoluia glorioas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Limitele impuse coroanei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

Monarhii absolui de la Rsrit

169

Condiia jalnic a rnimii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169


Austria dup rzboi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
Mai muli erbi i mai puini protestani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Habsburgii dup rzboi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Rzboiul mpotriva lui Ludovic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Sanciunea Pragmatic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Prusia (cu P!) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Hohenzollernii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Unde te ntorci, tot de Frederic dai. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Ascensiunea Rusiei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Sfritul jugului mongol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Ave, Cezar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
Era Ivan ntr-adevr groaznic? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
A moderniza sau a occidentaliza? Aceasta-i ntrebarea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Petru cel Mare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Reformarea Rusiei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Oraul din mlatin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Dac nu-i baroc... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Arta baroc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Barocul, trambulin a absolutismului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

437

Partea a III-a: Tumultul revoluiilor (c. 1500-1800) 185


Revolta oamenilor de tiin

187

O nou perspectiv asupra lumii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187


Vechea perspectiv asupra lumii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Ipoteza lui Copernic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Brahe, Kepler i Galilei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Pe umerii uriailor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Sir Isaac Newton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Principia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Reacia religiei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Luther i Calvin sun adunarea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Biserica se altur corului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
n buctria lui Bacon i Descartes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
Sir Francis Bacon i raionamentul inductiv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Ren Descartes i raionamentul deductiv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Consecinele Revoluiei tiinifice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
Fundamentele metodei tiinifice moderne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
O comunitate tiinific . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
tiina care salveaz viei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

Iluminarea publicului, nu a poporului

201

Legtura dintre Revoluie i Iluminism . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201


tiina e ic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
S punem n aplicare ce am nvat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
De ce atta scepticism? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Tabula rasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Les philosophes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Libertatea intelectual n Frana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Enciclopedia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
Tolerana: o ateptare ndreptit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
Alias Voltaire . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Iluminismul trziu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
Baronul dHolbach, un ateu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
David Hume, tot un ateu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
Viziunea diferit a lui Rousseau asupra societii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
Oximoronul monarhi luminai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Frederic cel Mare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
Ecaterina cea Mare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
Maria Tereza i Iosif al II-lea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

Revoluia Agricol i o Europ aflat n expansiune

219

Seminele revoluiei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

438

Deschis i nchis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220


Stpnirea pmntului n devlmie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
mprejmuirea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
Tehnologie agricol revoluionar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
Azotul salveaz culturile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Noi tehnici agricole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
Oameni, peste tot o mulime de oameni! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Reacia n lan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Frnarea creterii demografice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
Industria artizanal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
Industria rural sau sistemul muncii la domiciliu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Protoindustria i textilele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Economia atlantic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Coloniile, o funcie a mercantilismului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Adam Smith . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Sclavia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Comerul triunghiular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

Revoluia Francez

235

Necazuri pentru britanici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236


Coloniile se nfurie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Coloniile i proclam independena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
Coloniile primesc ajutor din Frana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
Francezilor le vine o idee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
Dilema lui Ludovic al XVI-lea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Mulam, Rege Soare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Necazuri din pricina taxelor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Adunarea Naional i Revoluia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Cele trei Stri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
Cum s-a nscut Adunarea Naional . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
Bastilia i teroarea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
Adunarea Naional preia friele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
Declaraia Drepturilor Omului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
i cu femeile cum rmne? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
Adunarea Naional face cteva schimbri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
Rspunsul Europei la revoluie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Tiai-i capul: domnia terorii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Girondinii i montagnarzii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
Robespierre i domnia terorii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
Reaciunea thermidorian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Instituirea Directoratului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251

439

Partea IV: Spunei c mai dorii nite revoluii?


(c. 1776-1900)
Micul Napoleon i marele Metternich

253
255

Un om scund cu planuri nalte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256


Putiul din Corsica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Cariera militar a lui Napoleon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Prim Consul i apoi mprat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Frana napoleonian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Schimbri n guvern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Codul civil din 1804 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Napoleon nu se mai satur de Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Coaliiile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Marele Imperiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Adevratul Waterloo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Lumea dup Napoleon i echilibrul puterii politice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Meninerea unui echilibru delicat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Restauraia dinastiei Bourbonilor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Congresul de la Viena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
Alte ism-e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
Naionalismul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
Liberalismul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Conservatorismul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
Prinul Klemens von Metternich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
ntruchiparea conservatorismului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
Sfnta Alian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
Triasc statu quo-ul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273

Revoluia Industrial

275

Vrei s cumperi ceva, caut mai nti n Marea Britanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275


De ce Marea Britanie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
Primele fabrici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
Luddiii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Tehnologie de ultima or . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
Noi surse de energie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
Cile ferate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
Muncitorii i reforma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
Salarii mai bune n condiii mai grele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
Exploatarea copiilor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
De vin sunt proprietarii fabricilor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
Micarea reformist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
Primele micri muncitoreti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

440

Canalizarea i viaa la ora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285


Orae n plin dezvoltare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
Suprapopularea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
Condiii salubre? Ce sunt alea? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
S facem curat la locul de stat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
Ce romantic! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
Idealurile romantice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
Literatura romantic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
Arta i muzica romantic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

Noile ideologii strnesc curiozitatea

293

Socialismul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
Socialismul utopic francez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
Primele ncercri utopice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
Marx i Manifestul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
Nu e unul dintre Fraii Marx* . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
Proletari din toate rile, unii-v! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
Micarea socialist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
Socialitii timpurii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
Socialismul i muncitorii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
Noi concepii despre familie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
O clas de mijloc aflat n ascensiune . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
Schimbarea rolului femeii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
Noi atitudini fa de copii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306

Durerile de cretere ale secolului al XIX-lea

307

naintea potopului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307


1848: anul revoltelor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
Revoluia din Frana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
Revoluia din Austria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
Prusacii nainteaz cereri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
Un alt Napoleon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
Cum s fii ales folosind un nume faimos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
Mai nti republic, apoi imperiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
Puin ordine n balamuc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
Ctitorirea de naiuni: Italia i Germania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
Unificarea Italiei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
Unificarea Germaniei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
Reforma n Rusia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
Aa-zisele mari reforme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
Rusia prinde din urm plutonul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322

441

Ce mai ncurctur de ie!

323

O pia mondial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323


Prpastia se adncete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
Investiiile strine i pieele externe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
Deschiderea Orientului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
Europenii se mprtie pe tot globul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
Povara omului alb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
Imperialismul vechi i nou . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
Justificarea imperialismului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
Acapararea de teritorii n Africa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
O nclceal de aliane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
Reguli de baz pentru acapararea de teritorii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
Prea multe tratate, aliai i dumani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
Prea multe tensiuni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
Capra vecinului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
Butoiul cu pulbere din Balcani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
Naionalismul n insulele Marii Britanii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
O afacere sordid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

Partea a V-a: Rzboaie de amploare


i Big Bang-uri asurzitoare (Secolul XX)
S-a ntors lumea cu susu-n jos

339
341

Rzboiul care ar fi trebuit s pun capt oricrui rzboi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341


Cum de s-a ntmplat aa ceva? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
Rzboi pe Frontul de Vest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
Viaa n tranee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344
Rzboiul cuprinde Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
Efortul unui rzboi total . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
Revoluia Rus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
Sfritul arilor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
Guvernul provizoriu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
Revoluia bolevic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350
Bolevicii nving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
S anulm totul! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
Tratatul de la Versailles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
Limitele tratatului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
O Europ obosit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
Epoca frmntrilor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
O filozofie scormonitoare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
Noua fizic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356
Arta i literatura sparg toate tiparele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
Marea Criz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359

442

Rzboiul mondial: al doilea, mai ru dect primul

361

Deriva continentelor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361


Dictatorii preiau puterea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
Ascensiunea lui Stalin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
Ascensiunea lui Mussolini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
Ascensiunea lui Hitler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366
Politica de nonintervenie prea o idee bun la vremea respectiv . . . . . . . . . . . 368
Anii grei ai perioadei interbelice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
Hitler ncalc unele reguli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
Preul noninterveniei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371
Rzboiul total . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371
Marea Britanie i Frana reacioneaz n sfrit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
Rusia i Statele Unite se implic i ele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
Nouti pe Frontul de Est . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
Capitulare necondiionat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
Holocaustul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377
A spus-o n Mein Kampf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377
Problema evreiasc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378
Lagrele de concentrare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378
Procesele de la Nrnberg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380

Epoca Rzboiului Rece

381

Naiuni unite sau Naiunile Unite? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382


Tensiuni anterioare Rzboiului Rece . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383
Est contra Vest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
NATO i Pactul de la Varovia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
Renscut din cenu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386
Dezastrul provocat de rzboi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387
Europa de Vest prosper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387
CEE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
O URSS cu fa uman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389
Gata cu Stalin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390
Destalinizarea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390
Doctrina lui Brejnev . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
Dtente? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393
E greu s renuni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394
Marea Britanie, de la imperiu la Commonwealth . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
Decolonizarea francez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
Starea economiei se agraveaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396
Prbuirea dolarului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396
Embargoul OPEC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397
Cu un ochi la URSS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398

443

La cumpna dintre milenii

401

Declinul i prbuirea comunismului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401


O ultim zvcnire sovietic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402
Polonia face valuri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402
Reagan i papa se angajeaz mpotriva comunismului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403
1989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404
Germania se rentregete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406
Prbuirea URSS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407
Vremuri grele n Balcani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409
Dezmembrarea Iugoslaviei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409
Rzboaiele iugoslave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410
Epurarea etnic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411
Uniunea European . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412
Actul Unic European i tratatul de la Maastricht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412
Apare euro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414
Cu ct lucrurile se schimb mai mult . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414
Reacia la teroare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415
Provocri pentru viitor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417
Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417

Anexe

419

Evenimente majore din istoria Europei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419


Resurse online pentru completarea cunotinelor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425

444

Capitolul 1

Sfritul lumii
aa cum o tim
n acest capitol

De ce i se spune Ev Mediu
Cea mai cumplit molim
Rzboiul de 100 de Ani
Probleme majore n snul Bisericii
Rscoalele rneti

Termenul Ev Mediu provine din latinescul medium aevum, din care deriv
cuvntul medieval. Aadar, n principiu, termenii Ev Mediu i medieval sunt
sinonimi din punct de vedere istoric. Europenii secolului al XV-lea, privind n
urm, la perioada cuprins ntre cderea Imperiului Roman i zorii Renaterii, i
considernd-o intermediar, i-au dat numele de Ev Mediu.
Pentru europenii Evului Mediu ns, vremurile pe care le triau artau mai
degrab ca sfritul lumii. ntre anii 476 d.Hr., cnd Roma a czut n minile
barbarilor, i 1400, cnd n Italia ncepuser s apar primele semne ale Renaterii,
Europa a cunoscut timpuri grele. Timp de aproape 400 de ani dup cderea
Romei, fr romani i fr un guvern stabil care s menin ordinea, triburile
barbare i-au fcut de cap n Europa. Condiiile nu erau tocmai ideale pentru
progres n domenii precum tehnologia, tiina sau educaia. De fapt, lucrurile
preau att de sumbre, nct muli istorici moderni au denumit aceste prime
secole de dup cderea Romei Evul ntunecat.

ntlnire cu Evul Mediu


Aadar, cnd a ieit Europa din bezn? O parte din merit i revine lui Carol cel
Mare, care a creat un guvern central stabil pentru franci, punnd bazele unuia
dintre cele mai mari regate barbare. ns lucrurile nu iau sfrit aici pentru el. n
15

Partea I Ieirea din Evul Mediu (c. 1300-1600)


anul 800, devine mprat al Sfntului Imperiu Roman, cimentnd astfel legtura
dintre stat i biseric, legtur ce se va menine mult timp de acum nainte. Poziia
mpratului mergea mn n mn cu aceea a papei. n lumea catolic, papa
reprezenta autoritatea suprem n privina tuturor chestiunilor de ordin spiritual,
iar mpratul deinea autoritatea politic suprem.
O parte din merit i revine, de asemenea, lui William, Ducele Normandiei, mai
cunoscut sub numele de William Cuceritorul. n 1066, William a reuit s invadeze
Anglia, prelund controlul dup victoria hotrtoare n btlia de la Hastings.
Dup ce a preluat conducerea Angliei, William a instaurat un nou sistem,
feudalismul. El i-a mprit regatul ntre civa nobili. Acetia erau vasalii si i
pmnturile pe care le distribuise fiecruia dintre ei purtau numele de feude.
Fiecare nobil avea mai apoi responsabilitatea de a furniza soldai pentru armata
regelui. Pentru a putea face asta, nobilii i mpreau la rndul lor pmnturile
ntre vasali n schimbul serviciului militar i al loialitii acestora. i tot aa pn
cnd toate ntinderile de pmnt din regat ajungeau la dimensiuni uor de
gestionat, iar armata regal la un numr suficient de oameni. Sistemul feudal va
predomina n aproape ntreaga Europ vreme de secole mergnd chiar pn la
900 de ani n unele regiuni.
Pentru cei care nu pot accepta
eticheta pe care o implic termenul Ev
ntunecat, Evul Mediu poate fi mprit
Mic dicionar de termeni n Evul Mediu timpuriu, cuprinznd
secolele de dup cderea Romei, i Evul
Mediu trziu, adic secolele imediat
Feudalismul a fost un sistem
premergtoare Renaterii. Dac viaa n
politic, economic i social n care
proprietarii latifundiari (seniorii
Evul Mediu timpuriu era ntr-adevr
feudali) le acordau pmnturi
plin de incertitudini pentru majoritatea
(feude) altor persoane cu un
Europei, cea din Evul Mediu trziu nu
statut inferior (vasalii), n
era nici ea cu mult mai bun, n ciuda
schimbul loialitii acestora, al
prezenei ctorva guverne stabile. Evul
serviciului militar i al drilor.
Mediu trziu nu a artat niciodat aa
cum este nfiat n povestirile
romantice sau n filmele hollywoodiene, i anume cu rani fericii, castele
frumoase, cavaleri curajoi i mndre domnie n realitate, a fost sfiat de
tulburri politice i religioase, de molime i rzboaie.

Ciuma bubonic
Secolul al XIV-lea s-a dovedit a fi unul dintre cele mai nefaste pentru locuitorii
Europei. Populaia nu fusese nicicnd att de numeroas i nici nu va mai fi
cteva sute de ani de acum ncolo. Densitatea populaiei a dus la scumpirea
16

Capitolul 1 Sfritul lumii aa cum o tim


pmnturilor i la o concuren acerb
pentru locurile de munc. n plus,
tehnicile agricole rudimentare, condiiile
Mic dicionar de termeni
climatice vitrege i recoltele srccioase
de la nceputul secolului au avut urmri
Bubonic vine de la cuvntul
bubo, care desemneaz nodulii
dezastruoase. Deoarece sistemul imulimfatici mari i umflai ce pronitar al oamenilor de rnd era slbit de
voac dureri mari i suferine
alimentaia srac, foarte muli cdeau
victimelor ciumei.
victim bolilor, oboselii, malnutriiei sau
foametei. Aadar, nici c se putea o
sincronizare mai proast. n octombrie 1347, negustorii din Genova au adus cu ei
n Italia un pasager clandestin neateptat: ciuma bubonic.

Purici i obolani
Ciuma a aprut la roztoare, n special la obolanii negri. n Europa secolului al
XIV-lea sistemele sanitare erau, ntr-un cuvnt, inexistente. Strzile oraelor colciau
de dejecii. Gunoaiele i resturile nu erau aruncate unde trebuia. Iar acolo unde
existau gunoaie erau i obolani. i unde erau obolani, puricii nu ntrziau s apar.
obolanii nu puteau transmite boala la oameni, ns puricii da. ntr-o Europ n
care oamenii se splau i purtau haine curate rareori, mprind adesea patul cu alte
persoane, puricii fceau parte din viaa de zi cu zi. Dac un purice muca un obolan
infectat i apoi un om, era aproape sigur c acesta din urm va contracta boala. O
persoan infectat putea transmite apoi boala prin tuse, strnut sau atingere.

n Sicilia mai nti, apoi n ntreaga Europ


n 1330, China suferea de pe urma ciumei care izbucnise. Din nefericire pentru
Europa, una dintre cele mai profitabile rute comerciale ctre China pentru
negustorii italieni trecea prin regiunea Mrii Negre. Negutorii genovezi care au
adus ciuma n Italia, fr mcar s bage de seam, s-au molipsit mai mult dect
probabil n bazinul Mrii Negre, de la comercianii care o aduseser acolo din
China. Cnd vasele au ajuns n Sicilia, pentru muli dintre cltori nu mai exista
scpare din ghearele ciumei. Nu a durat mult pn cnd boala s-a rspndit n
ntreaga Sicilie. Sicilienii i-au gonit pe negustori afar din ora, dar rul fusese deja
fcut. n doar cteva zile, boala a cuprins i zonele rurale.
Pn n august 1348, ciuma cltorise prin Europa i ajunsese n Anglia. Boala
se rspndea att de repede, nct atunci cnd un ora i ddea seama c picase
17

Partea I Ieirea din Evul Mediu (c. 1300-1600)


victim bolii era deja prea trziu. Adeseori, oamenii mergeau ntr-un ora, se
molipseau i apoi, fr s tie, duceau boala cu ei n oraul urmtor. n cele din
urm, oraele au nceput s-i priveasc mai atent pe cltorii care veneau, dar nici
mcar cetile prevztoare nu au putut mpiedica rspndirea ciumei.

Moartea neagr
Europa nu se mai confruntase niciodat cu ceva asemntor ciumei Moartea
Neagr, cum ajunsese s fie cunoscut. Aproximativ dou treimi dintre cei care
contractaser boala au murit. Victimele mureau n dureri nfiortoare, cu pete
negre dureroase pe piele i umflturi ale ganglionilor gtului, subsuorilor i zonei
inghinale. Singura veste mbucurtoare era c, n general, suferinele nu durau
mult. Boccaccio spusese o dat, vorbind despre cium, c cei atini de Moartea
Neagr luau prnzul cu prietenii i masa de sear n rai cu strbunii.
Lumea tria ntr-o stare de fric permanent. Medicina nu oferea niciun
rspuns. Medicii de pe vremea aceea nu aveau aproape deloc cunotine despre
bolile infecioase, aa c nu puteau face prea multe pentru a combate rspndirea
ciumei, cu att mai puin s trateze victimele. Europa se simea neajutorat.
Moartea Neagr a lsat n urm milioane de mori. Se estimeaz c n cinci ani
a disprut o treime din populaia Europei. Cifrele variaz, dar estimrile general
acceptate se ncadreaz ntre 25 i 33 de milioane de mori. Rata mortalitii a fost
n general mai sczut n mediul rural, ns multe orae i-au pierdut pn la 50 la
sut dintre locuitori. Epidemia s-a potolit dup civa ani, ns ameninarea
ciumei a persistat secole de-a rndul, pentru c rbufniri ocazionale au continuat
s afecteze Europa.

Dup cium
Nimeni nu pune la ndoial faptul c pierderea attor viei a reprezentat o
tragedie de proporii epopeice, dar ea a fost urmat i de o raz de lumin. nainte
ca Moartea Neagr s loveasc Europa, continentul era suprapopulat, iar populaia malnutrit i prost pltit. Dup dispariia ciumei i mpuinarea populaiei,
s-a nregistrat evident i o scdere a minii de lucru. Asta nsemna c lucrtorii
urmau s se bucure de o cretere a simbriilor i c populaia odinioar subnutrit
avea acum hran din belug. Ironia sorii face, aadar, ca starea de sntate i
situaia economic a europenilor s se mbunteasc dup cium.
Cu toate acestea, nu puine au fost i consecinele negative. Cum boala fcea
ravagii, fr putin de control, oamenii simeau nevoia unei explicaii pentru
18

Capitolul 1 Sfritul lumii aa cum o tim


aceast tragedie. Muli au susinut c molima reprezenta mnia Domnului, care se
abtea asupra unui continent pctos. Biserica i sftuia pe oameni s se roage fr
preget pentru mntuire, ns aceasta nu mai venea. Muli i-au pierdut credina n
Dumnezeu i n puterea Bisericii. Unii dintre cei care nu s-au raliat teoriei mniei
divine au artat cu degetul ctre evrei. Teorii conspiraioniste sugerau c evreii ar
fi otrvit fntnile n ncercarea de a distruge cretintatea, ceea ce a dus la multe
violene mpotriva evreilor peste tot n Europa. Muli europeni, indiferent de
cauza atribuit izbucnirii molimei, au ieit din aceast experien cuprini de
amrciune i sleii de puteri.

Un rzboi care a durat 116 ani


ntre 1337 i 1453, Anglia i Frana s-au angajat ntr-o serie de raiduri, aciuni
de gheril i btlii propriu-zise, cunoscute sub numele de Rzboiul de 100 de Ani.
n realitate confruntrile au durat 116 ani, dar trebuie remarcat faptul c luptele nu
s-au desfurat nentrerupt de-a lungul ntregii perioade. Au existat i armistiii,
ca i momente n care luptele au slbit sau au ncetat de tot, dar aceste perioade de
pace rareori durau mai mult de civa ani.

Cum a nceput cearta ntre Hatfield i McCoy*


Mare trebuie s fi fost nenelegerea pentru ca dou regate s se arunce astfel
unul asupra celuilalt vreme de peste o sut de ani. n cazul Rzboiului de 100 de
Ani, au existat de fapt dou nenelegeri majore, combinate cu reala animozitate
dintre francezi i englezi.
Prima nenelegere se referea la pmnt, mai precis la unele teritorii deinute de
englezi n sud-vestul Franei, unde se gseau din belug bunuri pentru nego. ntr-un rzboi precedent, minor, ns dezastruos, din secolul al XIV-lea, Anglia i
pierduse majoritatea proprietilor i dorea acum cu disperare s-i recupereze
pmnturile.
A doua nenelegere s-a ivit n legtur cu succesiunea la tronul francez. n
1328, regele francez Carol al IV-lea, numit i Carol cel Frumos, a murit fr a lsa
n urma sa un fiu care s moteneasc tronul, aruncnd astfel Frana ntr-o criz.
* Cearta dintre Hatfield i McCoy este o expresie proverbial din folclorul american, care
semnific nenelegerea dintre dou pri rivale ce se ursc de moarte. Expresia provine de
la o rivalitate real ntre dou familii de coloniti americani, care, ani de-a rndul, a fcut
victime de ambele pri. (n. trad.)

19

S-ar putea să vă placă și