Sunteți pe pagina 1din 16

15/09/2015

OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODE
PIAGET,VYGOTSKYEWALLON
EscritoporRoseKeilaMelodeSouzaeKeylaSoaresdaCosta
Sb,31deJaneirode200403:00
OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODE
PIAGET,VYGOTSKYEWALLON.

RoseKeilaMelodeSouza[1]
KeylaSoaresdaCosta[2]

RESUMO

Admitindosequesomosseresgeneticamentesociaise,sobretudoafetivos,dotadosdeinteressese
desejosprprios,opresenteestudofocalizaahomogeneizaodevaloresediferenassociais
impostapelalgicamercadolgicadocapitalismospolticaspblicasnacionais,tomadasaquias
queversamespecificamentesobreosistemaeducativo.Eatravsdeumaanlisequalitativade
amplitudemicro,ouseja,efetuadaapartirdaprticapedaggicadeprofessoresdoensino
fundamental,chegousepremissadequepartedenossasescolasnofogeregra,naocasioque
emlegitimaoensinointelectualistaepragmtico,desconsiderandosignificativamenteoimportante
papeldocontedoscioafetivodiscenteenquantorecursomotivacionalimprescindvelparaa
construodoconhecimentosignificativo,cujasimplicnciasaosemenosprezlotemse
manifestadonacrescenteapatiadiscentepelaaquisioformaldeconhecimentoveiculadonaescola.
idiadeseutilizarocontedoscioafetivocomomolapropulsoradoprocessoeducativo,
defendidanesteartigo,convergemospostuladosdetericosclssicoscomoopsiclogosuoJean
Piaget,oeducadoretambmpsiclogorussoLevVygotskyeomdicofrancsHenryWallon.

1.2.GraduadasemPedagogiapelaUFPA/2002.

OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISO
DEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON.

1.1CONCEPESDEINFNCIAVERSUSMODELOSPEDAGGICOS

Apedagogiamoderna,cujaexistnciasedeveaoestabelecimentodeumestatutodeindivduo
atribudocrianaporMontaigneeRousseau,seusprincipaisformuladoresnossculosXVIe
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem

1/16

15/09/2015

OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

XVIII,temsuatrajetriapermeadaporinmerastransformaesdanoodeinfncia,acarretando
conseqentementealteraesnopensamentopedaggiconodesenrolardesuahistriasendoque,
essasnoesseconstituiriameseconstituememconsonnciacomosinteressesdomodelopolticoe
econmicovigentes.
ParaMontaigne(15331592),filsofofrancs,acriananopassadeumadultoemminiatura.
Pensandoassim,elecriticaqualqueraodeagrado,deludicidadecomrelaoscrianas.Edesta
forma,desenvolveagneseparaaracionalizaodoprocessoeducativo,atravsdasupervalorizao
darazo,princpioestequeperduraathoje,econstituisenestemomento,partedanossa
investigao.
Assim,soboimperativodesuasidias,nestapocaqueaescolavaisereorganizarparaocuparse
dafunodisciplinareinstrutivacontraapaparicaopromovidanolar.Noentanto,aestafuno
disciplinareinstrutivaapontadaporMontaigne,contrapeseopensamentodeRousseau(1712
1778),paraoqualPedagogiacaberiaocultivodaintimidadeinfantil,ouseja,apreservaodesua
subjetividade.Issoolevaaclassificarasfunespedaggicas,defendidasnasbasestericasde
Montaigne,comointromissesdesastrosasaseremveementementerepudiadasemfavordeuma
pedagogiadaautonomia,queprimepelarelaontimaepeladisciplinainterior.
Emboraeletenhacriticadoessaracionalizao,comodesdobramentodamodernidade,dosculo
XIXaoinciodosculoXX,consubstanciadanasdiretrizesdasociedadedotrabalhoedasociedade
cientficaetecnolgica,apedagogiaconvidadaareverosseusprincpios,atrelandoanoode
infncia,eoseuestatutodeindivduoadquirido,aosditamesdocapitalismo,oumelhor,aomundo
dotrabalho.
Aestreitarelaomundodacrianaemundodotrabalho,trouxeparaocenriodapedagogia
moderna,contribuiesdaSociologiarepresentadapelasidiasdeDurkheim,damesmaformaa
FilosofiadaEducao,bemcomoaPsicologiadeDeweyparaobojodasdiscussespedaggicas
concernentessdeterminaespreestabelecidasentreovnculoescola,trabalhoeinfncia.
Aescolaquehojepossumos,comregras,contedosprogramticos,divisoporsriesapartirde
critrioscronolgicos,etc.,assim,portanto,algoarticuladoaosurgimentodonovosentimentodos
adultosemrelaoscrianas,ondeseenfatizasuacapacidadeintelectualemdetrimentodesua
autonomiaafetiva.
Anoodetrabalho,ocupadapelaPsicologia,nocontextoeducacional,ganhoucontornobemmais
amploqueseuconceitousual,desvinculandosedesuaconotaoeconmicaepassandoaserfator
intrnsecovidainfantilnadefiniodeocupaesativas,ouseja,ointeressedoalunoea
preocupaoempropiciarlheaconstruodoconhecimento,emcolocloempermanenteestadode
aocomomeioenfim,oobjetivodeaprimoraracapacidadecognitivadacriana,tornousenesse
momentoomagodoprocessoensinoaprendizagem,egrandepartedosprocedimentospedaggico
didticoscentraramsenessepropsito.
Oreconhecimentodaindividualidadedacriana,desuasnecessidadesevontadeprpriaimplicou
necessariamenteorepensardaprticaeducativa,damesmamaneirasuacondiodeserpsicolgico
propsPsicologiaasuperaodocarterdicotmicoqueporbastantetempofundamentousuabase
terica.Vistoque,porumlongoperodo,aPsicologiatradicionalpreocupouseemestudaro
funcionamentopsicolgico,emespecialofuncionamentocognitivofragmentadamenteisolando
desteoaspectoafetivo,negligenciandooenquantosubstratodaconstituio
humana.

Aseparaodointelectoedoafetivo,diz,Vygotsky,enquantoobjetodeestudo,umadas
principaisdeficinciasdaPsicologiaTradicional,umavezqueestaapresentaoprocessode
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem

2/16

15/09/2015

OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

pensamentocomofluxoautnomodepensamentosquepensamasiprprios,dissociadosda
plenitudedavida,dasnecessidadesdosinteressespessoais,dasinclinaesedosimpulsosdaquele
quepensa.(Kohl:1992,p.76)

Assim,Vygotsky,defendeatesedequediferentesculturasproduzemmodosdiversosde
funcionamentopsicolgico,ebuscarompercomastesesquerelativizamopapelqueaafetividade
detmparaapromoododesenvolvimentopsicosocialdohomem,colocandoaindependentemente
deespecificidadesculturais.Paraele,existeanecessidadedoreconhecimentodequeaafetividade
possuiumcarterdeaovolitiva1,quenorteiatodaatividadehumana.
Estepostuladoterico,emqueodesenvolvimentocognitivopressupeseumabaseafetivovolitiva,
tambmestarpresentenosprincpiostericosdediversosautores,comoHenryWalloneJean
Piaget,emmaioroumenorintensidade.
Destaforma,aolongodestecaptulobuscaremosconsiderarasdiferentesmatizesconceituaisdadas
poressestericosaotermoafetividadeedimensoocupadaemsuasteorias,enfatizando,aindaque
implicitamente,odesvelamentodasmentalidadestradicionalistasquecorelacionamaafetividade
desorganizaodavidaracional,earacionalidade,ointelecto,superaoabsolutadonosso
estadoafetivoemocional.Reconhecendoqueistoevidentementesupeoconhecimentontimodo
mododefuncionamentodainteligncia,daafetividade,edainterligaoexistenteentresi.

1.2ASRELAESSOCIAISEAAFETIVIDADENATEORIAPIAGETIANA.
Costumaseatribuircrticasaospostuladospiagetianos,pelasupostaindolnciacomquetratamos
aspectossociaisnodesenvolvimentohumano,porm,convmressaltarque,apesardasatenesno
convergiremexclusivamentesobreessesfatores,Piagetdestacacomclarezaasinflunciase
determinaesdainteraosocialnodesenvolvimentodainteligncia,afirmandoqueainteligncia
humanasomentesedesenvolvenoindivduoemfunodeinteraessociaisqueso,emgeral,
demasiadamentenegligenciadas(PIAGET,1967apudLATAILLE,1992,p.11).

1Aovolitiva:atoquehdeterminaodevontade,segundoconsultaaoDicionrioAurlio.

Nessesentido,julgamosserimportanteenfatizarpreviamentesuadefiniodehomemcomoser
social,assimcomosuaviso,noquetangeaocomprometimentodosfatoressociaisparao
desenvolvimentohumano,jque,anossover,asrelaessociaissobastantecomplexasecompem
fundamentalmenteocenriocontnuodahistria,determinandodesdeonascimentoatavidaadulta
doser,contedossciohistricosanunciantesdevalores,regrasesignos,porcertodefinidoresdo
desenvolvimentopsicosocial.
SegundoPiaget(ibidem,p.14),osersocialdemaisaltonvel,justamenteaquelequeconsegue
relacionarsecomseussemelhantesdeformaequilibradaissosignificaafirmarque,acadaestgio
dedesenvolvimentodosujeito,definidoporPiaget,compreendeseumamaneiradesersocial,daa
formacomoumacriana,noperodoproperatrio,interagesocialmentediferentedeumapessoa
queatingiuonveldasoperaesformais,hajavistaestaconseguirestabelecercomcoernciae
equilbriotrocasintelectuais.
Assim,denotadizerque,odesenvolvimentodasoperaeslgicasnoindivduocorresponde
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem

3/16

15/09/2015

OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

simultaneamenteaoseudesenvolvimentosocial.
Paratanto,convenienteapresentarmostalrelaonasvariadasetapasfixadasporesteautor.
Inicialmente,noperodosensriomotor,onveldesocializaodaintelignciamostrase
extremamenteprecrio,poucodevendostrocassociais.Entretanto,noestgioproperatrio,
caracterizadopelapresenadalinguagemedarepresentaosimblica,estasocializaoda
inteligncia,outrorapoucoperceptvel,ganhaefetivasignificncia,emboraalgunsfatoresainda
empeamasconsistentestrocasintelectuaisequilibradas,taiscomo:aausnciadecondies
favorveisnacrianaparaenquadrarseemumacategoriacomumdereferncia,condio
indispensvelaoautnticodilogoaincapacidadecircunstancialdacrianaparasustentarsuas
definiesouafirmaesalmdenoconseguirpromoverrelaesdereciprocidade,deversea
partirdopontodevistadooutro.Situaesestaspeculiaresaopensamentoegocntrico.
Apesar,denestafaseacrianadesignarseupontodevistacomonicoouverdadeabsoluta,
demonstrandoumasupostaautonomia,elaaindanopossuiconscinciadoprprioeu,e,um
exemploprtico,percebemosquandonasdiversassituaesdocotidianoacrianamostrase
facilmenteinfluencivelpelaopiniodosadultos,admitindoafervorosamentemuitocomumnafase
heternomadodesenvolvimentodojuzomoralnacriana.Portanto,aceitarsimplesmentetalfato
comoaspectodaformaoautnomaignorarafaltadedomniodoeu,oumelhor,suaheteronomia
tantonosmodosdepensarcomodeagir.
Todavia,apartirdoestgiodasoperaesconcretas,asreaistrocasintelectuaiscomeamaser
permanenteseareciprocidadenasrelaesconstitudas,dandoincioconsolidaoda
personalidade,entendidaporPiaget,destamaneira,

nooeuenquantodiferentedosoutroseuserefratriosocializao,masoindivduose
submetendovoluntariamentesnormasdereciprocidadeedeuniversalidade.Comotal,longede
estarmargemdasociedade,apersonalidadeconstituioprodutomaisrefinadodasocializao.Com
efeito,namedidaemqueoeurenunciaasimesmoparainserirseupontodevistaprprioentreos
outrosesecurvaassimsregrasdareciprocidade,queoindivduotornasepersonalidade(...).(...)a
personalidadeconsisteemtomarconscinciadestarelatividadedaperspectivaindividualeacoloca
laemrelaocomoconjuntodasoutrasperspectivaspossveis:apersonalidade,poisuma
coordenaodaindividualidadecomouniversal(PIAGET,1967,p.245apudLATAILLE,1992,
p.17).

Diantedisso,notamosdentreoutrosmotivos,aimportnciadasrelaessociaisnaconstruoda
noodoeuedooutro,numprocessoconcomitantedediferenciaoesocializao.Todasas
questesevocadasaquilevamnosarefletirasdiferentesdimensesdosersocialesuantimarelao
comasetapasdodesenvolvimentocognitivomas,valedapensarmostambmaamplainfluncia
dasinteraessociaissobreessedesenvolvimentohajavista,osfatoresinterindividuaispermitirem
intelignciaatingiracoernciapossvel,sobretudopelasnecessidadesoriundasdavidaem
sociedade.Mas,nessesentido,cremosserimpretervelmencionarquePiagetnoconfiafielmentena
argumentaodequetodaequalquerrelaointerindividualsupedesenvolvimentosatisfatrio
poisemseusestudossobreestas,distinguedoistipos:acoaoeacooperao,compreendidas
igualmenteapartirdereflexessobreodesenvolvimentodojuzomoralnacriana.Tecendoas
devidasconceituaesnombitodoprocessoensinoaprendizagem,apreciamosentreosdemais
elementos,ovnculoentreintelignciaeafetividade.
Tantoacoaoquantoacooperao,compemocenriodocotidianoescolar,sejanoespaoprprio
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem

4/16

15/09/2015

OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

dasaladeaula,quonainstituiocomoumtodo.Sorelaesqueseestabelecem,muitasvezes,
emlugaresespecficosinconscientemente,emapologiaaumaeducaodequalidadeeformadora.
Destarte,convmclassificarcoercitivaqualquerrelaosubsidiadapelaunilateralidade,pela
imposioaooutrodaformadepensar,deprincpiosevalorestidoscomoverdadesabsolutas.
Assim,talrealidadeapontasecontraditriaaodesenvolvimentointelectual,scioafetivoemoral,
poismedidaquenopromoveareciprocidadeentreossujeitos,lamentavelmenteimpedea
construodesuaautonomia.Noentanto,asrelaesdecooperaosoopostassjreferidas,
denotamopontodepartidaparaoprogressomoral,intelectualeafetivo,porgarantirareciprocidade
entreosindivduos,tornandooscapazesdeaceitaropontodevistaalheioepercebersenele.Como
podemosdeduzir,enquantonacoaooselementosafetivosseguemdomedoaosentimentode
obrigatoriedade,nacooperaoprevaleceorespeitomtuo,aautonomia.Fatoresdecisivosaserem
consideradosnaprticaeducativaintraeextraescolares,buscandorespeitareaproveitarasrelaes
decooperaoquenaturalmenteemergemdoscontatosentreascrianas.
Apropsito,osargumentossalientadosdispemevidenciarafunoconstrutoradasrelaes
interindividuaiscooperativas,destacaradinamicidadedesuanaturezanaconstituiohumanae,
trazerparaocernedasdiscussespedaggicasnocotidiano,oreconhecimentodequeoconjuntodas
atitudesrealizadasresultantedemltiplasdeterminaes,conferindoafetividadeodevidolugar
napromoodeumaeducaomaisrecprocacomsuasfinalidades,jqueointuitodestaa
formaoplenadoeducando.
Aodiscorreroutrora,arespeitodocontedosocialdeterminanteformaohumana,cabeevidenciar
duasrealidadesdiferenciadas,porm,complementares,igualmenteresponsveis,dimenso
cognitivaenquantofontedetransmissoeducativaelingsticadascontribuiesculturaise
dimensoafetivacomofontedesentimentosespecficos,emespecial,ossentimentosmorais.
Partindodesteprincpio,tornaseindispensveldarmosnfaseevoluodoaspectocognitivodo
sujeito,compreendidopormeiodeumaseqnciadeestruturasqueseformamatravsdas
experinciasvivenciadas,superandoosobstculosreaiseconvergindoapartirdestasnovas
estruturasconsolidaoulterior.Damesmamaneira,nopoderiadeixardeserodesenvolvimento
scioafetivoaoevoluiratendendoamudanasqualitativasegraduaissemelhantesnocognitivo.O
desenvolvimentocognitivo,afetivoesocialencontramsetoimbricadosumaooutro,apontoda
simplesmudanacircunstancialemumdosaspectosocasionaratransformaonosdemais,positiva
ounegativamente,dependendodosseuselementosconstituidores.Enfim,considerandoqueesses
doisaspectossoaomesmotempo,irredutveis,indissociveisecomplementares,no,portanto,
muitoparaadmirarqueseencontreumnotvelparalelismoentresuasrespectivasevolues.
(PIAGETeINHELDER,1990,p.24).
Oprocessocontnuoeconstrutivodesocializaodosujeitosedtambm,emprimeirainstncia,no
mximodeinteraesscioafetivasinterdependentes,destecomooutroecomomeiofator
caractersticodaprimeirainfncianabuscapelasatisfaoorgnicaepsicolgica,seguindo
progressivamenteemdireoaolimitedaindividualidadee,conseqentemente,daautonomia.Desse
modo,amanifestacorrespondnciaentreosaspectosafetivoecognitivo,notocantesrespectivas
evolues,competetornarexplcitoopapeldaafetividadenosperodosdotranscursodo
desenvolvimentohumano.
Noestgiosensriomotordodesenvolvimentocognitivo,notamosaprincpioapassagemdeum
momentoinicial,centradonaaoprpriadacriana,aposteriorestruturaodomundoobjetivoe
descentradoaopassoque,naafetividadeinstauraseoestadodenodiferenciaoentreoeueos
construtosfsicosehumanos,paranaetapaseguinteimprimirtrocasentreoeudiferenciadoeo
alheio.
Piaget,emparceriacomInhelder,nolivroApsicologiadacriana,recorreaJ.M.Baldwin,ao
complementaromomentoreferidosobaconceituaodeadualismoinicial,termojatribudopor
Baldwinparaexplicaranoconscinciadoeu,ouseja,averticalidadenoconjuntodasrelaes
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem

5/16

15/09/2015

OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

exteriorescomosefosseextensodomundoparticular.Defato,soasprimeirasrelaes,astrocas
interindividuaisqueacrianaestabeleceafetivamentequeapermitedistinguirasparticularidadesdo
mundoobjetivoesubjetivo,substanciadasporumasriedeinflunciasdomeiocircundante,que
correspondemsatividadesespontneasdacriana,numestgiodesatisfaodesuasnecessidades.
SegundoSpitzeWolf,autoresreferenciadosporPiageteInhelder2,exprimemquenaanlisedos
afetosobservveis,nessaetapadodesenvolvimentopsicosocial,hmuitomaisdetrocasafetivas,
contgios,doqueverdadeiramentereconhecimentooudiferenciaodaspessoasedascoisas.Nesse
sentido

[2]Bibliografia:PIAGET,J.eINHELDER,B.Apsicologiadacriana.11ed.ED.BertrandBrasil
S/1990.RiodeJaneiro.

ocontatocomaspessoastornase,destarte,cadavezmaisimportantee,anunciaumapassagemdo
contgiocomunicao(ESCALONA).Defato,antesqueseconstruamdemodocomplementaro
eueoalheio,assimcomoassuasinteraes,assisteseelaboraodetodoumsistemadetrocas
graasimitao,leituradosindcios,dosgestosedasmmicas.Acrianapassa,desdeento,a
reagirspessoasdemododiferentedascoisaseagesegundoesquemasquepodemserrelacionados
comosdaaoprpria.(ESCALONA,1963apudPIAGET,1990,p.27)

Oprocessoseguintedaevoluoafetivosocialconstatadonoestgioproperatrio,quandoa
crianaapresentavantagensoutroranopercebidas:mobilidademental,jogosimblicoea
linguagem.Fatoresestesresponsveispelaconfiguraodenovosafetos,advindossobformasde
simpatiasouantipatiasduradouras,concernentesoutremdeconscinciaouvalorizaoemrelao
asi(aoeu)vistoqueagoraessasmanifestaesnodependemprimordialmentedapresenadireta
doobjetoafetivodesignadopelacriana.Umavezque,nosubseqenteestgiodasoperaes
concretasosujeitoadquireumapersonalidadeindividualizadacapazdepermitiloliberarseem
relaosinterdependnciasiniciais.
Notaseagora,aconfiguraodoprocessodesocializaonasaesinterindividuais,enquantoque
nonvelproperatrioencontrvamosaindaacondioprcooperativa,devidoapresenamarcante
doegocentrismoinfantil,ouseja,adificuldadeemfalareagirpartindodopontodevistados
interlocutores,emdescentrarse.Vemos,ento,porintermdiodoexerccioconstantedacriana,o
alcanceaonveldasoperaesconcretas,constituidorasdenovasrelaesinterindividuais,de
naturezacooperativae,nesselimite,apromoodetrocasafetivasecognitivasequilibradas,como
aspectosindissociveisdacondutahumana.SegundoPiageteInhelder(1990,p.109),

aafetividade,aprincpiocentradanoscomplexosfamiliais,ampliasuaescalaproporoda
multiplicaodasrelaessociais,eossentimentosmorais,aprincpioligadosaumaautoridade
sagradamasque,porexterior,nochegaaredundarsenoemobedinciarelativa,evoluemno
sentidodeumrespeitomtuoedesuareciprocidade,cujosefeitosdedescentraosoemnossa
sociedade,maisprofundosedurveis.
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem

6/16

15/09/2015

OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

vistadisso,oltimoestgio,correspondeadolescncia,ocasioondeaestruturaodo
pensamentoformalconduz,apartirdoconcreto,projeodeplanosfuturos.Asnovidadesafetivas
dotipo,ointeresseporteorias,mudanasocial,asolidificaodenovosvalores,ouseja,ainsero
propriamenteditadoadolescentenobojodosideaissociais,forampormuitotempoencaradascomo
dispositivosinatosdosujeito,negligenciandooinestimvelpapeldasinteraessociais,responsveis
primeiraspelodesenvolvimentoglobaldoserhumano.
Esteresgatedateoriapiagetianafazsepeloesforoemdeixarevidenteolugarocupadopela
afetividadenodesenvolvimentohumano,emcaracterizlacomoinstrumentopropulsordasaes,
estandoarazoaseuservio.Defato,oembateestabelecidoentreaafetividadeeintelignciapode
serresumidonaseguintecitao,conformeasinterpretaesdeLaTaille,noquesereferevisode
JeanPiagetsobreaafetividadeerazo.

Aafetividadeseriaaenergia,oquemoveaao,enquantoarazoseriaoquepossibilitariaao
sujeitoidentificardesejos,sentimentosvariados,eobterxitonasaes.Nestecaso,nohconflito
entreasduaspartes.Porm,pensararazocontraaafetividadeproblemticoporqueentodever
seia,dealgumaforma,dotararazodealgumpodersemelhanteaodaafetividade,ouseja,
reconhecernelaacaractersticademvel,deenergia.(LATAILLE,1992,p.65e66).

1.3AFETIVIDADENOPROCESSODEFORMAODECONCEITOS,SEGUNDO
VYGOTSKY.

Umimportantepesquisadordofuncionamentointelectualhumano,opsiclogorussoLev
SemenovichVygotsky(18961934),cujasidiassoimprescindveisaoembatetericoaoqualnos
propomosnestecaptulo,trataoassuntosoboenfoquedeumapsicologiasciohistrica,
caracterizadafundamentalmentepelatentativadesereunirdialeticamente,nummesmomodelo
explicativo,tantoosmecanismoscerebraissubjacentesaofuncionamentopsicolgico,quantoo
desenvolvimentodoindivduoedaespciehumana,aolongodeumprocessosciohistrico,de
formatal,aconstituirsedeimportnciainegvelapreciaodatemticaemcurso.
Porm,paraexplicitaropensamentovygotskianoacercadarelaoentreasdimensescognitivae
afetivaparaodesenvolvimentohumano,hqueseretomaraoseveroquestionamentoqueinfligea
suatradicionaldivisonaCinciaPsicolgica,pois

[somenteumaabordagemholstica,promotoradeumaanlisetotalizanteenofragmenmtada]
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem

7/16

15/09/2015

OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

Demonstraaexistnciadeumsistemadinmicodesignificadosemqueoafetivoeointelectualse
unem.Mostraquecadaidiacontmumaatitudeafetivatransmutadacomrelaoaofragmentode
realidadeaoqualserefere.Permitenosaindaseguiratrajetriaquevaidasnecessidadeseimpulsos
deumapessoaatdireoespecficatomadaporseuspensamentos,atoseucomportamentoea
suaatividade.(VYGOTSKY,1989,p.67apudLATAILLE,1992,p.77).

Comessacitao,almdacrticadivisoentreasdimensescognitivaeafetivadofuncionamento
psicolgico,podemosafirmarque,Vygotskysugereumaaparenteanterioridadedaaoouseja,da
experinciadireta,ondeseencontraofluxodesenfreadodenossosanseios,necessidades,etc.ao
pensamentogeneralizantefunopsicolgicasuperiorqueordenaasrepresentaesmentais,dadas
culturalmente,domundoreal,quesedesfazaoadvertirsobreaexistnciadoprocessoinversoou
seja,voafetivocomoforavolitivaparaocognitivo,eestecomoreguladordoprimeiro.
Muitoemboraolxicodapsicologiasoviticadasuapocanodispusessedotermocognitivo,
Vygotskyestudouoprocessodedesenvolvimentocognitivorelacionandooestruturaodinmica
entreoquedefiniucomofunesmentaiseconscincia.Assim,deacordocomsuadefinio,
entendemosporfunesmentais,oufunespsicolgicassuperiores(emcontraposiosfunes
elementares,decarterinvoluntrio),processosvoluntrios,aesconscientementecontroladas,
mecanismosintencionais,taiscomo:opensamento,memria,percepoeatenoquedispemde
maiorgraudeautonomiaemrelaoaosfatoresbiolgicos,sendoantesresultadodainserodo
indivduoemumcontextosciohistrico.
Notocanteconscincia,visandocombateroreducionismocomportamentalista,porumlado,eo
idealista,poroutro,querespectivamenteoraassociaaconscinciaaprocessoselementares(como
percepessensoriaisereflexos),oraaumestadointeriorpreexistente,Vygotskyconcebeapartirde
suadimensosocial,aqualadimensoindividualderivadaesecundria,comoorganizao
objetivamenteobservveldocomportamento,queimpostaaossereshumanosatravsda
participaoemprticasscioculturais,porsucessivosprocessosdeinternalizaoquenose
restringemmeracpiadarealidadeexternanumplanointeriorjexistente.
Grossomodo,aconscinciapassaaserpercebidacomoumaformadeorganizaodinmicade
nossasfunesmentaissuperiores,denossocomportamento,talcomoexpressonacitaoanterior,
ondeimplicitamentedefinidacomoumsistemaorganizativodesignificadosemqueoafetivoeo
dinmicoseunem.Seudesenvolvimento,determinadoculturalmentesegundoVygotsky,podeser
explicadonaverdade,porpossuircomoelementomediadorentreindivduoeinflunciasdomundo
exterior,alinguagem,asoperaescomsignos,osistemaderepresentaesquesubstituioreal,
fornecidospordadaculturaaosindivduosqueaconstituem.
Assim,alinguagem,essesistemasimblicodemediaoentreosujeitoeoobjetoquealmdo
intercmbiosocial,prestaseprincipalmentefunodecontribuirparaaconstruodopensamento
generalizante,quesedapartirdageneralizaodasexperinciasemcategoriasconceituais,ouseja,
classesdeobjetoscomatributosemcomum,selecionadossobapticadeumgrupocultural,se
consubstancianuminstrumentodeorganizaodoconhecimento,deordenaodomundoreale,
assimsendo,tornaseumimportantefatordesencadeantedaconstruodaprpriaconscincia
humana.EstaaqualVygotskyconferepapelcentralnaconcepoquepossuidasrelaesentreafeto
eintelecto.
Nessaperspectiva,apartirdasinvestigaesqueefetivoudosprocessosinternosrelacionados
aquisio,organizaoeusodoconhecimentoatravsdasuadimensosimblica,Vygotskychegaa
estabelecerumpercursogenticododesenvolvimentodopensamentogeneralizante,chamadoporele
depensamentoconceitual,dentrodoqualbuscaexplicitardequemaneirasecorporificaaconstruo
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem

8/16

15/09/2015

OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

designificados,comosedoprocessodeformaodeconceitos.Vygotskyosubdivideemtrs
grandesestgios:01.Odaformaodeconjuntossincrticos02.Odopensamentoporcomplexose
03.Odaformaodeconceitospropriamenteditos.
Noprimeiroestgio,acrianaagrupaosobjetosdomundocircundantesapartirdenexossubjetivos,
baseadaemfatoresperceptuaisporisso,taisligaessoinstveisenoserelacionam
necessariamenteaosatributosrelevantesdosobjetos.Jnoestgiodopensamentoporcomplexos,
essasligaes,descobertaspormeiodaexperinciadireta,estabelecemconexesconcretasefactuais
entreosobjetos,porm,aindacarecendodeunidadelgica,umavezquesofremvariaes
decorrentesdotipodecontatoerelaesexistentesentreoselementos,ebaseiamsenacombinao
porsimilaridade,naunificaodeimpressesdiversas.Porfim,noterceiroestgio,ocorreo
agrupamentodosobjetoscombasenumnicoatributo,abstradodecaractersticasisoladasda
totalidadedaexperinciadiretaoestgioondeoperaopensamentolgicoabstrato.
Noentanto,todoessepercurso,valeressaltar,nosetratadeumprocessolinear,vistoquediscorre
sobreaformaodeconceitoscotidianosdavidainfantil,impregnadosdeexperincia,onde
primordialmentepartesedoconcretoparaoabstrato,desenvolvendosetambmnadireo
contrria,quandoseconsideraaformaodeconceitoscientficosnombitodainstruoescolar
darepresentaoabstrata,atravsdeumaatitudemediada,metacognitiva(deconscinciaecontrole
desuasrelaesecontedo),semconfrontocomumasituaodireta,paraarealidadeconcreta.
Mas,adverteVygotskyprecisoqueodesenvolvimentodeumconceitoespontneotenha
alcanadoumcertonvelparaqueacrianapossaabsorverumconceitocientficocorrelato.Dao
importantepapelqueVygotskyatribuiintervenoescolarpromotoradoagircoletivocomo
alternativapedaggicacapazdeprovocaraprendizageme,conseqentemente,geraro
desenvolvimentodoseducandos.
Contudo,adespeitodoqueexplicitamosantes,hqueseespecificaragoraopensamento
vygotskianosquestesrelacionadasmaisestreitamentetemticadaafetividade.
Talcomoapercepoeamemria,asemoescompemoquadrodenossasfunespsicolgicase,
assimcomoasprimeiras,apresentaumadimensosocialqueadetermina.Sendo,pois,umfenmeno
psicosocial,asemoesdependemdeumaconscinciasocialfornecidapelaculturaquediteas
diretrizesparaosentimento,notocanteaquando,ondeeoquesentirequeestasestabeleam,
enfim,cdigoslegais,moraisesociaisqueassustentem.
Poroutrolado,aviolaodessasregrasdosentimento,equivaleadesenvolverumanovaideologia
social,umnovosistemasocial:vemos,porexemplo,segundoRatner(1995,p.67)asconstantes
revoluesemocionaistrazidaspeloproliferardasreivindicaesfeministas.Emgeral,medida
quemudamasideologiassociaiseossistemassociais,elestrazemconsigonovasnormasde
emoes(RATNER,1995,p.67).
Podemosinferir,portantoque,muitoemborahajacorrespondentesemocionaisnosanimaisebebs
humanos,asemoesdeumserhumanoadulto,sendo,pois,mediadaspelaconscinciasocial,no
maispossuiumabasenaturaleespontneacomumaosprimeiros.ComooprprioCarlRatner
enfatiza,

emboraalgumasemoespossuamcorrespondentesnaturais,amaiorpartedasemoes,entreas
quaisavergonha,agratido,odever,araiva,apiedade,oremorso,aadmirao,odio,odesprezo,
avingana,oamoreaculpa,nopossuem.Afaltadecorrespondentesnaturaisparaessasemoes
tornaaindamaisevidenteseucartersocial.(RATNER,1995,p.68).

http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem

9/16

15/09/2015

OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

Seadimensosocialdasemoesculturalmentedeterminada,porcertoaexistncia,aqualidadee
aintensidadedelassotodiversasquantoouniversodeconceitoseprticassociaisespecficas
existentes.
Eainda,sendoasemoes

compreendidascomoconstructosinventadosparaserviraospropsitoshumanosequedependemda
cognio,dainterpretaoedapercepo,asvariaesdaemocionalidadeparecerobastante
plausveis.(...).Aqualidadesocialmentemediadadasemoesrefleteofatodequeasemoes
servemapropsitoscomunicativos,moraiseculturaiscomplexos.Osignificadocomplexodecada
emooresultadodopapelqueasemoesdesempenhamemtodaagamadevaloresculturais,
relaessociaisecircunstnciaseconmicasdospovos.(RATNER,1995,p.6873).

Esteautordesvela,assim,porcompleto,aidiareificadadequeasreaesemocionais
estariamintrinsecamenteligadasaosprocessosvisceraisdosindivduos.Estes,porm,desempenham
papelmuitomaisindiretoedbil,frenteaopoderdasinflunciasdasignificaoperceptivada
situao.Mesmoasecreohormonal,queativacertosestadosemocionais,causadaporprocessos
psicolgicos,despertadosanteriormente.Nosetrataapenasdaatividadeautnomadosistema
nervoso,queinfluisomentenaintensidadedessasreaesemocionaismas,daavaliaocognitiva,
umprocessodeinterpretaodoestmuloexternoqueseestendeatacompreensosobreaorigem
daexcitaointerna,einfluinaqualidadeemocional.
Noentanto,talavaliaocognitivaimpregnadapelocontedohistricoculturaldeumasociedade
especficapode,porvezes,resultaremreaesdiversas,vistoquesofunoantesdememrias
culturalmentecondicionadasdoquesubprodutosdaexperincia.
Emsuma,criticaRatner,afavordaautonomiarelativadasemoesemrelaoaosprocessos
viscerais:atribuiremoesahormniosporsisscriaafalsaimpressodequedeterminadas
reaesemocionaissoprodutosnaturais,universaiseinevitveis.
1.3WALLON:ATEORIADAEMOO.
Emboraateoriavygotskianaestabeleaumclaroembasamentosobreatemticadarelaoentre
afetividadeedesenvolvimentocognitivo,umencontrodeparadigmas,ouseja,aapresentaode
outropontodevista,comoodomdico,filsofoemilitantefrancsHenriWallon(18791962)
justificasepeloprolficoconfrontotericoeaprofundamentoanalticoque,defato,produziria.
Portanto,contribuindoinestimavelmenteparaumamaiorcoberturaecompreensodosmltiplos
aspectosenvolvidosmedianteapostulaodasuateoriadaemoo,queotornoudestarte
indispensveltambmaqualquerestudosobreafetividadequesevenhaempreender.
Apesardadimensoafetivaocuparlugarcentralnateoriawalloniana,comoemnenhumaoutra,oseu
grandeeixoaquestodamotricidade,postoque,paraele,oatomentalsedesenvolve
necessariamenteapartirdoatomotor,intermediadoporumprocessocujaexplicaodesenvolverse
maisadiante.
Destemodo,pondoseaestudaraatividademuscularrecorrendoaosrgosqueaconstituem,como:
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage

10/16

15/09/2015

OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

amusculaturaeestruturascerebraisresponsveisporsuaorganizao,Wallonestabeleceuma
tipologiadomovimento,naqualidentificalheduasfunes:acinticaeapostural.Aprimeira
correspondendoaomovimentovisvel,mudanadeposiodocorpo,oudesegmentosdocorpono
espaoasegunda,manutenodaposioassumida(atitude)emmica.(LATAILLE,1992,p.
37)
Quandoasensriomotricidadeincontinentelentamentesereduz,apartirdosegundoanodevida,
comaprogressivainibiodoscentroscorticaisdafunocintica,ocorreofortalecimentoda
funotnicopostural.Notamos,portantoque,emcontraposioaosmovimentosinstrumentais,os
movimentossimblicoscontmidiasprojetivasquegeramnovosatosrefletidos:imobilizeseuma
crianadedoisanosquefalaegesticulaeatrofiaseseufluxomental,dizHeloysaDantas,apartir
dopensamentodeWallon,(ibdem,p.41).Todavia,acrescenta,atransiodoatomotorparao
mentalpodeseracompanhadanaevoluodascondutasimitativas(ibidem,p.41),porm,
entendendoseporestasaimitaosimblica,queaospoucosdarlugarrepresentaoemsi.
Naverdade,aafetividadenateoriawalloniana,deinspiraodarwinista,segundoHeloysaDantas,
vistacomoinstrumentodesobrevivncianaqualsuaorigemencontrarseianafunotnico
postural.
Almdisso,afetividadecompeteatransioentreoestadoorgnicodoseresuaetapacognitiva,
racionalsuprindoainsuficinciadaarticulaocognitivanosprimrdiosdahistriadosereda
espcie.
Nessesentido,aafetividade,quecorrespondeprimeiramanifestaodopsiquismo,propulsionao
desenvolvimentocognitivoaoinstaurarvnculosimediatoscomomeiosocial,abstraindodeste,oseu
universosimblico,culturalmenteelaboradoehistoricamenteacumuladopelahumanidade.Por
conseguinte,osinstrumentosmedianteosquaissedesenvolveroaprimoramentointelectualso,
irremediavelmente,garantidosporestesvnculos,estabelecidospelaconscinciaafetiva.
Poressarazo,quecostumamosassociartranstornosemocionaisaocomprometimentodopensar
reflexivo,bemcomooinverso:aproduodaemooaotocantepoderdosgrandesretricos,ondeo
domnionomanuseiodemeiospuramenterepresentacionaisfatordecisivoparagarantiragerao
(muitasvezesmanipulaoideolgica)devariantesemocionais.
Contudo,partimosdaafirmaowallonianadequetodaalteraoemocionalcorrespondeauma
flutuaotnica,acrescentandoaestaumaterceirarelaoque,muitoemboraaindaconstituase
intuitivamentenoplanocientfico,segundoAjuriaguerra,autorreferidoporDantas,discorresobrea
atuaomecnica,perifrica,deexcitaocorporal,sejaatravsdemassagens,oupormeiode
influnciasdeatividadesrtmicasintensas,paraodesencadeardereaesemocionais.
Emsuma,taisassociaes,segundoWallon,correspondematrsdiferentesnaturezasassumidas
pelasmanifestaesafetivoemocionais:aprimeira,denaturezaqumica,centraloutradetipo
mecnicomusculare,porfim,umaabstrata,representacional.Eparaalmdestas,Wallonidentificou
outrasduas,ahipotnicaeahipertnica,classificandoassegundovariaesnotnusmuscular.
Assim,asemoesdenaturezahipotnica(taiscomoosustoeadepresso)soconsideradas
redutorasdotnus,vistoquelheconferemumaconsistnciaflcida,decarterrelaxadoporoutro
lado,asdenaturezahipertnica,geradorasdotnus,comoacleraeaansiedade,resultamnum
tnusrijo,retesado,numamusculaturaptrea,cujaduraosetornaextremamentepenosa.
comumemvriasteoriasdescrevlascomodesorganizadorasdavidaracional,
desconsiderandose,noentanto,queoseupotencialexplosivoeimprevisvelsurgeapenasquando
noconseguemtransmutarseemaomentaloumotora,quandopermanecememoopurae,
somenteassimpodesercomparadacomooprprioWallonofezumaformasomtica,confusa,
globaldasensibilidade,quesubindocomoumaonda,apagaapercepointelectualeanalticado
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage

11/16

15/09/2015

OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

exterior.
Porm,aoreconhecersuaorigemnaontogneseefilognesedohomem,Wallonadmiteque,nesta
perspectiva,

aafetividadenoapenasumadasdimensesdapessoa:elatambmumafasedo
desenvolvimento,amaisarcaica.Oserhumanofoi,logoquesaiudavidapuramenteorgnica,um
serafetivo.Daafetividadediferenciouse,lentamente,avidaracional.Portanto,noinciodavida,
afetividadeeintelignciaestosincreticamentemisturadas,compredomniodaprimeira.(ibdem,
p.90)

NoentantoparaWallon,essapredominnciasubjugadaintensaatividadecognitiva,porm,
perdurandoumlongoestadodereciprocidade,deformaqueasaquisiesdecadaumarepercutem
sobreaoutradecisivaepermanentemente.
ParaWallon,aevoluoafetivaestintrinsecamenteligadaaodesenvolvimentocognitivo,vistoque
diferesobremaneiraentreumacrianaeumadulto,supondoseapartirdistoquehincorporaode
construesdaintelignciaporela,seguindoatendnciaquepossuipararacionalizarse.
Assim,talcomoosfamiliaresestgiosdodesenvolvimentocognitivo,Wallondefineetapasna
evoluodaafetividade,cujafaseinicial,achamadaafetividadeemocionalcentrpetaeanablica
deconstruoexclusivadoeu,emencionadaanteriormentecomopuraemooestariacircunscrita
amanifestaessomticas,inteiramentedependentesdapresenaconcretadooutroparao
estabelecimentodetrocasafetivas.ocaso,porexemplo,docartercomunicativodos
negligenciadosmovimentosimpulsivosdorecmnascido,poisamanifestaodeuma
intencionalidadequeosoriginam,qualseja,adasatisfaodenecessidadesbsicas,pressupea
existnciadeumamediaosocialsubjacente,oque,numestudosobreacomunicaogestual,
Ajuriaguerra,consonantesidiaswallonianas,segundoDantas,chamoudedilogotnico,aquele
efetivadoentremeefilho.
Pormparalelamenteaodesenvolvimentoematuraodecompetnciasnecessriasaoposterior
interessepelaexploraodarealidadeexternacomagradualaquisio,pelainteligncia,dafuno
simblica,atravsdautilizaodalinguagem,sejaporviaoraledepoisescrita,dseaconstituio
deumaformacognitivadevinculaoafetivaadaafetividadesimblica,ondeWallonassinala
que

noincio,ogestogrficoprecedeainteno:oprojetoumaresultante,antesdeserumcontrolador
dogestoquerealizaodesenho[isto,umacrianaspoderdizernossobreoqueestdesenhando
apsconclulo,poistambmnosaberdoquesetrataseudesenhosejnoofez].Nodiscurso,a
palavradisponvel,sejaemseuaspectosemntico,sejaemseunvelpuramentesensorialde
ressonnciaserimas,conduzidia.Smuitomaistarde,quandooprocessopensanteformais
slido,aidiapresidirbuscaeescolhadapalavra.(ibdem,p.93)

http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage

12/16

15/09/2015

OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

Mas,comachegada,porfim,dapuberdade,exignciasracionaisseimpemsrelaesafetivas,
atravsdavalorizaodenoestaiscomo:respeitorecproco,justia,igualdadededireitosetc.
E,porconseguinte,aodiscorrersobreoprocessodeconstruodosujeito,Wallon(ibidem,p.90),
aindademonstraque,deacordocomasetapasevolutivasdaafetividadequeestabeleceu,a
construodoeu(sujeito)sednosmomentosdominantementeafetivosdodesenvolvimento,na
interaocomoutrossujeitosenquantonosdecarterpredominantementecognitivoseda
construodoobjeto,amodelaodarealidadeexternafrenteconstanteaquisiodastcnicascuja
elaboraosedevemculturageraldesociedade,chegandoatatranscenderessarealidade,quando
asuagestualidadeatingeoapogeueiniciasuaetaparegressiva,ecomodizDantas(ibidem,p.94):o
destinodaevoluopsicomotoraaeconomia,aespecializao,avirtualizao.
Ora,seintensaatividadecognitivaconcomitantementesedesenvolveaconstruodosi,ressalta
Dantas,

cabeeducao,emcadaumdessesmomentos,asatisfaodasnecessidadesorgnicaseafetivas,a
oportunidadeparaamanipulaodarealidadeeaestimulaodafunosimblica,depoisa
construodesimesmo.Estaexigeespaoparatodotipodemanifestaoexpressiva:plstica,
verbal,dramtica,escrita,direta,ouindireta,atravsdepersonagenssusceptveisdeprovocar
identificao.(DANTAS,1992,p.95)

Assim,fcilinferirmosapartirdessaafirmaoqueumprocessodeensinoaprendizagemlimitado
aodesenvolvimentodealgumaspoucashabilidades,exigidassocialmente,atravsdeatividades
curriculares,ondepredominamasdecarterlgicomatemtico,intelectualistapragmtico,estaria
apenasobstruindoinestimavelmenteodesenvolvimentodoseducadosaoqualestosubmetidos.
Observamos,portantoainigualvelimportnciadosaspectosafetivosparaodesenvolvimento
psicolgico,econstatamosquelimitlosaoalcancedeumanicateoria,ouseja,aopensamentode
umnicopesquisador,seriaconsiderlosapenasparcialmente,oquesignificacomprometer
substancialmentetodaarigorosidadedasanlisesereflexesaquebuscamosempreender.
Assim,osautoresreferenciadosPiaget,VygotskyeWallonaoimplementareminvestigaes
acercadodesenvolvimentopsicolgicohumanoacabamporidentificarnaafetividadeoseucarter
social,amplamentedinmicoeconstrutordapersonalidadehumana,almdeestabeleceroelode
ligaoentreoindivduoeabuscadosaber(pormeiodasinteraessociais),convergindoostrs
paraopostuladodeque,emboraconsideradasobdiversasmatizes,afetividadecabeafunode
desencadeadoradoagiredopensarhumanos,isto,paraaefetivaododesenvolvimentoscio
cognitivo.
Visandoporfim,classificaressasmatizesconceituaisdaafetividadepelosautoresescolhidos,
resgatandodestesospontostericosaosquaistomamoscomofarisnorteadoresdenossas
investigaes,partimosdopensamentopiagetianoparaoqualaafetividadeestcircunscritaao
mbitodasinteraessociais,subdivididasporeleemdoistipos,acoao,inibidoradaautonomia
afetivointelectualemoral,vistosustentarseporsentimentosdemedo,derespeitounilaterale
irrestritasubservinciaeacooperaocomocondiopropciarecprocaverdadeira,ousejaa
configuraodorespeitomtuo,garantindoaosujeitoaautonomiasupremaparaacataralgumas
determinaessociaiseoutrasno.
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage

13/16

15/09/2015

OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

JnapsicologiadeVygotsky,asemoes,tidascomointegrantesdenossasfunesmentais
superiores,soantesprodutodainserohumananumdadocontextosciohistricodoresultadoda
atividadeindependentedosistemanervosocentralsobreosprocessosvisceraisdocorposomtico.
Encontramse,pois,sujeitassinterfernciasedeterminismosdoquechamoudeconscinciasocial,
culturalmenteproduzidaseimpostas,incutindolhecdigoslegaisreguladoresdesuasmanifestaes
notocanteacomo,quandoeondesurgirem,tornandosemaisexpressivosnocomportamentoafetivo
doserhumanoadulto.Porm,taldeterminismorelativizadopelaconstanteegradualampliaodo
processodeavaliaocognitiva,noqualoindivduopercebeeinterpretaopapeldasinfluncias
exterioresparaodesencadearinternodesuasreaesemocionais,oquetornaoaptoacompreende
laseposteriormentedominalas.
Finalmente,naconcepowallonianadeafetividade,destacamosainspiraodarwinistaaqual
vinculase.PoisparaWallon,aafetividadeconsideradauminstrumentodesobrevivnciadoqualo
bebhumanoseutilizaparasuprirainsuficinciadaarticulaocognitivapormeiodasignificao
desuaatividademotoraoqueatornaaprimeiramanifestaodopsiquismoembuscadeabstrair,
compreendereutilizarsedouniversosimblicoqueocerca.

2MOTIVAOEAPRENDIZAGEM
Sendooaspectoafetivoconstructodanaturezahumanaeelementoresponsvelpeladefiniodas
relaesinterindividuais,baseparatododesenvolvimentosciocognitivodoserhumano,convm,
destacarmostambmamotivaocomoparteintegrantedesseaspectoeseusdeterminantesno
processoensinoaprendizagem,bemcomo,todasasaesdavidaprticadoindivduo.
NocampodaPsicologiamuitosestudossodesenvolvidosafimdesecompreenderasvariveis
motivacionaisdocomportamentohumano.Hoje,contamoscomumnmerosignificativode
pesquisasenvolvendoesseassunto,pormnohaindaentreosautoresquesepreocupamcomesse
tema,usualmente,umaconcepouniversalaceita.
Todavia,oquenosinteressanessecontextoperceberapartirdessesestudos,ascontribuies
trazidas,notocante,aolugarocupadonombitoeducacionaleasconseqnciasdofator
motivao[3],nodesenvolvimentodasestruturascognitivasdosujeito.

[3]SegundoodicionrioAurliodefine:oconjuntodefatoresosquaisagementresi,edeterminaa
condutadeumindivduo.
Nocampoeducativo,costumamosresponsabilizaramotivaotantofacilidadecomqueo
educandoaprende,quantopelaausnciadesuaaprendizagem,noentanto,nopodemosser
reducionistasapontodenegarmososinmerosfatoresqueenvolvemessasrealidades,destarte,a
motivaoconsisteapenasemmaisumelementoconsiderveleimprescindvel,sejaparaaprender
ourealizaralgo.Nessesentido,valeressaltarquetodocomportamentopressupeummotivo,sejano
espaoespecficodesaladeaula,quoemtodasasaesdavidahumana,estassomovidaspor
umaforamotivacional,emboranoestejaexplcita.
SegundoGeraldinaWitter,oconceitomotivao,dependendodoautor,destacaumoutrstiposde
variveis:*determinantesambientais*forasinternas(necessidade,desejo,emoo,impulso,
instinto,vontade,propsito,interesseeetc.)*incentivo,alvoouobjetoqueatraiourepeleo
organismo.
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage

14/16

15/09/2015

OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

Aconcepodemotivaoquemaisganhoudestaquecondizvinculadateoriadaevoluo,por
seucarterutilitriofuncionalparaasobrevivnciaedesenvolvimentofilognicoeontognico.
Partindodessatica,todocomportamentomotivadoe,sobretudocorrespondesnecessidadesdo
organismo,dadizerqueocomportamentoconfiguraseeminstrumentopeloqualanecessidade
satisfeita.
Semdvida,comopodemosperceber,amotivaoimplicacomponentebasilardetodaatividade
humanaaseraprendida.Comportainmerassituaesemquepressupeaprendizagem.Nesse
sentido,comumobservarmosnomeioeducacional,emparticular,nocotidianodenossasescolas
pblicas,oincmododemuitoseducadoresemcompreenderodesinteressedoseducandos,opouco
casodestespeloqueoprofessorensinalhes,ouseja,abuscaporalternativasparasolucionarou
senoamenizarosproblemasadvindospornosepossuirascondiesmotivacionaisfavorveis
aprendizagem.Atribudasnagrandemaioriadasvezessomenteaomundoextraescolardos
educandos.
Noentanto,valedestacarquetantoparaaaodeaprenderquantodeensinar,fazsenecessriouma
forapropulsoramotivacionalquedetermineambasassituaes,bemcomo,garantaaotimizaodo
processoensinoaprendizagematravsdamelhoriadamotivao.
Partindodessapremissa,deconvirqueoproblemadafaltademotivao,todiscutidonodiaadia
daprticaeducativa,noselimitaapenasaoalunado,apresentaproporobemmaior,capazdeir
desdeadireoaocorpodocente,devidoscondiesqueasseguramodesenvolvimentoda
educaobrasileiraseremprecriasedesoladoras.
Asvariveisresponsveispelafaltademotivaodosprofessoressobremaneirajustificveis,como:
apoucadisponibilidadedetempoparaplanejar,abaixaremunerao,condiomaterial
desfavorvel,sobrecargadetrabalho,formaodeficiente,desvalorizaosocial,enfim,dentre
outroselementosimpeditivosepropciosresistnciaamudanas,aoavano,inovao,so
aspectosfidedignosdarealidadeeducacionalbrasileira,todavia,serianomnimoingenuidadefalar
sobremotivaosemrefletiremencionararealsituaodeboapartedenossasinstituies
escolares.
Emboravtimadessasuperestruturaquerequermudanassignificativas,oeducadorsersempreo
responsvelprimeiropelodesenvolvimentosciocognitivodeseuseducandos,ograndeencarregado
depromoverascontingnciasreforadorasquegarantamamotivaoeconseqentementelevem
aprendizagem.Enessecaso,acabatornandoseoelementomotivadorpormeiodeseusestmulos
antecedentes(decoraodasala,materialdidtico,engenhariadoambienteedisposiodosalunos),
tambmpelomodocomorelacionase,suapostura,sualinguagem,etc.
inegvelarelevnciadofatormotivaonodesenrolardaprticapedaggicae,nessesentido,no
importaasestratgiasmotivacionaisqueoeducadordisponhae,sim,oseucompromissoem
envolveroeducandolevandooaperceberaaprendizagemadquiridatambmcomoconquista
pessoal.

BIBLIOGRAFIA

LATAILLE,Yvesde.Piaget,VygotskyeWallon:teoriaspsicogenticasemdiscusso/
YvesdeLaTaille,MarthaKohldeOliveira,HeloysaDantas.SoPaulo:Summos,1992.

http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage

15/16

15/09/2015

OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON

PIAGET,J.&INHALDER,B.Apsicologiadacriana.Ed.11.RiodeJaneiro:Ed.Bertrand
BrasilS/A,1990.

RATNER,Carl.ApsicologiasciohistricadeVygotsky:aplicaescontemporneas/trad.Llio
LourenodeOliveira.PortoAlegre:ArtesMdicas,1995.

VYGOTSKY,L.Aformaosocialdamente.SoPaulo:MartinsFontes,1989.

<Anterior

Prximo>

http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage

16/16

S-ar putea să vă placă și