Sunteți pe pagina 1din 45

OQUEAFILOSOFIA

A.Otermofilosofia

1.Etimologiadotermofilosofia

a.Otermofilosofiacompostodedoistermosgregos:phlos,que
significaamigode,amantede,afeioadoa,quegostade,quetemgostoem,
quesecomprazem,quebuscacomaf,queanseia,etc.,esopha,que
significasabedoria,saber,cincia,conhecimento,etc.
b.Assimpois,etimologicamente,otermofilosofiasignifica:amor
sabedoria,gostopelosaber,etc.

2.Origemdotermofilosofia

a.Otermofilosofianasceunocrculosocrtico,querdizer,no
crculodeSCRATESedosdiscpulosdele,outalvezantesaindano
crculopitagrico,querdizer,nocrculodePITGORASedosseus
discpulos.
b.Eramchamadosdefilsofososhomensquebuscavamasabedoria
suprema,querdizer,asabedorialtimaeradicaldavidaedascoisas,ou
seja,osaberquebuscaadimensoltimaeradicaldavidaedascoisas.

3.Trsacepesdotermofilosofia

a.Filosofiacomoformadevida

=Otermofilosofiapodedesignar,antesdetudo,umaformadevida:a
filosofiaentendidacomovidafilosfica,comoviverfilosoficamente;assim
entendiamafilosofia,porexemplo,osfilsofoscnicosecirenaicose,em
muitosaspectos,osprpriosfilsofosesticos.
=Estaacepodotermofilosofiaaindaressoananossalinguagemquando
dizemosquealgumconduzasuavidacommuitafilosofia;estamesma
acepodotermofilosofiarecolhidanasacepes3e4dotermo
filsofonoDicionrioAURLIO:
#Filsofoaquelequeprocedesemprecomsabedoriaereflexo,que
segueumafilosofiadevida.
#Filsofoaquelequevivetranqiloeindiferenteaospreconceitose
convenessociais.
b.Filosofiacomodoutrinasobreavida
=Otermofilosofiapodedesignartambmumadoutrinasobreavida:a
filosofiaentendida,sobretudo,comorespostaaoproblemadosentidoda
vidaedaexistnciahumana.
=aquiloquenofimdosculoXIXecomeodosculoXXchamousede
filosofiadavida(Lebensphilosophie);omesmoDILTHEYnoalheioa
estaidiadafilosofia.
c.Filosofiacomosaberacercadascoisas
=Otermofilosofiapoderdesignar,finalmente,umsaberacercadas
coisas:afilosofiaentendidacomoconhecimentointelectivo(nosentido
maisamplodessestermos)acercadascoisas(abrangendoentreascoisaso
homemeasuavida).
=Estaterceiraacepodotermofilosofiaaquenosinteressa
especialmente,aindaquenounicamente;aelaapontasobretudo,como
temosdito,otermofilosofianasuaorigem:afilosofiaentendidacomosaber
quebuscaadimensoltimaeradicaldavidaedascoisas.
=Poisbem,parapoderdarumadefiniomaisestritadoqueafilosofia
enquantosaberquebuscaadimensoltimaeradicaldavidaedascoisas,
necessrio,antesdetudo,quedigamosemqueconsisteessadimenso
ltimaeradicaldascoisas(incluindonelasavidamesma)quebuscaesse
saber,essasabedoria,quechamamosdefilosofia.

B.Anossadefiniodefilosofia:afilosofiaosaberacercadadimenso
difana,transcendental,metafsica,dascoisas.

1.Astrsdimensesdascoisas:obvio,oultrabvioeodifanodas
coisas,eostrstiposdesaberhumanoacercadascoisas:osabercomum,o
sabercientficotcnicoeosaberfilosficooufilosofia.

a.Obviodascoisaseosabercomumacercadelas
=Quandoohomemsepeacaminhoparasaberacercadascoisas,huma
dimensodelasquesailheaoencontronocaminho;porexemplo,seum
homemquersaberacercadestagarrafa,topasemmaisnemmenoscomo
seutamanho,comasuaforma,comasuacor,comoseubrilho,comasua
temperatura,comolquidoquecontm,comofatodequeestmeiovazia,
dequeestsuja,etc.
=Poisbem,todosessescaracteres,partes,propriedades,etc.,dascoisasque
saemaoencontrodohomemquandosedirigescoisasparasaberacerca
delas,constituemadimensodobviodascoisas;comefeito,sairao
encontronocaminhodealgumdizseemlatimobviare;dizaCartaaos
Hebreus,porexemplo,que,quandoAbraoregressavadederrotarunsreis,
Melquisedec,reideSalm,saiulheaoencontronocaminho(obviavitei):
cfr.Hb7,1;Gn14,1720.
=Obviodascoisasnoprimariamenteadimensodelasquesesabe
facilmente,semmaiorescomplicaes;obviodascoisasprimariamentea
dimensodelasquenossaiaoencontronocaminhoquandonosdirigimoss
coisasparasaberacercadelas,adimensodascoisasquenossaiao
encontrononossocontatoimediatocomascoisas,adimensodelasque
saltavista,porassimdizer,e,que,porisso,conseqentemente,sabese
facilmente,semmaiorescomplicaes.
=Obviodascoisasadimensodelasqueobjetodoassimchamado
sabercomumouvulgar.
b.Oultrabviodascoisaseosabercientficotcnicoacercadelas

=Houtradimensodascoisasquenoobvia,querdizer,quenosaiao
encontrodohomemquandoestesedirigescoisasparasaberacercadelas;
assim,porexemplo,oseltrons,nutronseprtonsquecompemamatria
dessagarrafa,avelocidadedomovimentodassuasmolculas,apessoaoua
fbricaqueafez,etc.;comefeito,nenhumeltrondessagarrafa,por
exemplo,saiunemsairjamaisaoencontrodohomemquandosedirigea
essagarrafaparasaberacercadela;nenhumhomemtopounemtopar
jamaiscomoseltronsdumagarrafa;oseltronsdamatriadascoisas
jamaissaltaramnemsaltarovistadeningum,entreoutrascoisas,porque
oseltrons,comotodasaspartculaselementares,pelaprprianatureza
deles,nosovisualizveis
=Poisbem,todosessescaracteres,partes,propriedades,etc.,dascoisasque
nosaemaoencontrodohomemquandoohomemsedirigescoisaspara
saberacercadelas,constituemadimensodoultrabviodascoisas;com
efeito,paraachartodosesseselementosdascoisaseparasaberalgoacerca
deles,ohomemtemqueiralm(ultra)dadimensodobviodascoisas
ebusclosmaisoumenosarduamentemedianteacinciaeatcnica.
=Oultrabviodascoisasadimensodelasqueobjetodoassim
chamadosabercientficotcnico.
c.Odifano,otranscendental,ometafsicodascoisaseosaberfilosfico
acercadelas:afilosofia
=Poderseiapensar(enosopoucosaquelesqueassimpensam!)quea
realidadedascoisascomeaeacabanasdimensesbviaeultrabvia
delas,querdizer,queobvioeoultrabviodascoisasesgotampor
completoarealidadedelas,eque,porconseguinte,nocabemaissaber
humanoacercadascoisasqueossabereschamadosdecomumede
cientficotcnico;quemassimpensa,consideraqueosaberhumanoacerca
destagarrafa,porexemplo,sereduzatudoaquiloquepossamnosdizero
sabercomumeosabercientficotcnicoacercadela;issoassim?
=Poisbem,humsaber(eisafilosofia,eisosaberfilosfico!)queafirma
energicamentequeissonoassimparanada!;afilosofiadefende
teimosamentequeradicalmentefalsoquearealidadedascoisasconsistas
nasdimensesdobvioedoultrabviodelas,porqueestconvencidade
quehumaoutradimensodascoisas,alis,adimensoltimaeradical
delas,quenempertencedimensodobviodascoisas,porquenosaiao
encontrodohomemquandoohomemsedirigescoisasparasaberacerca
delas,nempertencedimensodoultrabviodascoisas,porqueohomem
jamaispoderachlaesaberalgoacercadela,pormuitoquevalmda

dimensodobviodascoisas,epormaisqueabusquearduamente
medianteacinciaeatcnica.
=Eporqu?;respondeafilosofia:porqueessaoutradimensodascoisas,a
ltimaeradicaldelas,amaisdifcildeacharporpartedohomem,dado
que,paradoxalmente,bviademais,maisdoquebvia,to
ultimamenteeradicalmentebviaqueohomemnoapercebe;essaoutra
dimensodascoisas,apesardepertencerscoisasedeestaremtoda
percepodelas,totransparentequecarecedaopacidademnima
necessriaparaqueosabercomumeosabercientficotcnicoacercadas
coisasconsigamvla!;tratasedadimensoquevamoschamardeo
difanodascoisas.
=Eisoobjetoprpriodafilosofia,dosaberfilosficoacercadascoisas:a
dimensoltimaeradicaldascoisas,quedizer,adimensododifanodas
coisas.
=Eoquepertenceaessadimensododifanodascoisas?;vejamos;
temosfalado,porexemplo,darealidadedumacoisachamadadegarrafa;
poisbem,oquerealidade,oquecoisa?;dizemosqueessagarrafa
algoqueexiste;poisbem,oqueser,oquealgo,oque
existncia?;dizemosqueissoumaverdadeiragarrafa,quebela,que
boa,etc.;poisbem,oqueverdade,oquebeleza,oque
bondade?;eisalgunsexemplosdaquiloquepertencedimensoltimae
radicaldascoisas,dimensododifanodelas,e,portanto,aoobjeto
prpriodafilosofia,dosaberfilosfico.
=Adimensododifanodascoisastmtrscaracteres:
#Primeiro:odifanodascoisas,justamenteemvirtudedasuadiafaneidade,
deixaqueapreendamosobvioeoultrabviodelas,querdizer,permite,
semobstculos,otranscursodenossaapreensodessasoutrasduas
dimensesdascoisas.
#Segundo:odifanodascoisasnosdeixaqueapreendamosobvioeo
ultrabviodelas,masfazqueapreendamosessasoutrasduasdimenses
dascoisas,querdizer,fazefetivamenteepositivamentepossvelanossa
apreensodobvioedoultrabviodascoisas;comefeito,poderamos
apreenderessagarrafasenotivesserealidade,senofosse,seno
existisse,etc.?
#Terceiro:odifanodascoisas,nosdeixaefazqueapreendamosas
outrasduasdimensesdascoisas,masjustamenteadimensoltimae

radicaldobvioedoultrabviodelas,querdizer,adimensoltimae
radicaldaquiloqueconstituiascoisasqueapreendemosobviamenteeultra
obviamente.
=Adimensododifanodascoisasadimensodotranscendental
delas,enquantoqueadimensodobvioedoultrabviodascoisasa
dimensodotalitativodelas.
#Daquiloquetemosditosedesprendequeadimensododifanodas
coisastranscende(ultrapassa),asdimensesdobvioedoultrabvio
delas.
#Agorabem,issonoquerdizerqueadimensododifanodascoisas
sejatranscendentescoisas,porque,odifanodascoisas,como
acabamosdedizer,umadimensodascoisas,alis,adimensoltimae
radicaldelas;ditodeoutromodo:odifanononadafora,parte,
acima,etc.,dascoisas;comefeito,jamaisencontraremosporaacoisa,
arealidade,oser,aexistncia,oalgo,averdade,abeleza,a
bondade,etc.;encontraremos,issosim,quetodasecadaumadascoisasso
coisasreais,quesoalgoexistente,verdadeiro,belo,bom,etc.
#Comochamar,ento,essecarterdadimensododifanodascoisas
quetranscendeasdimensesdobvioedoultrabviodelas,masqueno
transcendeascoisas,querdizerquenotranscendentescoisas?;a
filosofiaochamadetranscendental,paradistinguilodonico
transcendentequeseriaDeus.
#Agorabem,adimensododifanodascoisas,adimensodo
transcendentaldascoisas,adimensotranscendentaldascoisas,tem
doiscaracteresessenciais,queconstituemandoleconstitutivamente
enigmticadela:
+Oprimeirocarterjotemosapontado:adimensododifanodas
coisas,adimensodotranscendentaldascoisas,adimenso
transcendentaldascoisas,transcende(ultrapassa)asdimensesdo
bvioedeultrabviodelas,masnotranscendendoascoisas,querdizer,
semseralgofora,parte,acima,delas,isto,sendoumadimenso,a
ltimaeradical,dascoisas.
+Segundocarter:adimensododifanodecadacoisa,adimensodo
transcendentaldecadacoisa,adimensotranscendentaldecadacoisa,
,emcertomodo,idntica(numericamenteefisicamenteamesma)
dimensododifanodetodasasdemaiscoisas,dimensodo

transcendentaldetodasasdemaiscoisas,dimensotranscendentalde
todasasdemaiscoisas;comefeito,quandodizemos,porexemplo,queesta
garrafaumacoisareal,existente,verdadeira,belaeboa,estamosdizendo
exatamenteomesmoquequandodizemosissodequalqueroutracoisado
Universo!;porconseguinte,adimensododifano,dotranscendental,
apresentaseanscomoumaespciedeenvolventefisicamentee
numericamentenicaeuniversaldetodasascoisasdoUniverso!
#Istoquerdizerque,seascoisastivessemapenasadimensododifano
delas,ouseja,adimensodotranscendentaldelas,adimenso
transcendentaldelas,nosedistinguiriamemnadaumascoisasdas
outras;evidentemente,noassim;emquesedistingue,ento,por
exemplo,estagarrafadasdemaiscoisasdoUniverso,dadoqueenquanto
coisareal,existente,verdadeira,belaeboa,etc.,exatamenteigualatodas
elas?;estagarrafasedistinguedetodasasdemaiscoisasdoUniversoem
queestagarrafatalcoisareal,existente,etc.,querdizer,emquetem
taltamanhoreal,existente,etc.,talformareal,existente,etc.,ocupa
tallugarrealexistente,etc.,estcompostadetaiselementosfsico
qumicosreais,existentes,etc.,etc.;emdefinitiva,sedistingueportertal
dimensobviaetaldimensoultrabvia;daqueafilosofiachameas
dimensesdobvioedoultrabviodascoisasdedimensotalitativa
delas,dedimensodatalidadedelas.
#Nestesentido,portanto,enquantoafilosofia,queosaberacercada
dimensododifanodascoisas,osaberacercadadimenso
transcendentaldascoisas,ossaberescomumecientficotcnico,queso
osaberacercadadimensodobviodascoisaseosaberacercadoultra
bviodascoisas,respectivamente,soosaberacercadadimenso
talitativadascoisas,dadimensodatalidadedascoisas.
=Adimensododifanodascoisasadimensodometafsicodelas,
enquantoqueadimensodobvioedoultrabviodascoisasa
dimensodofsicodelas.
#Asdimensesdobvioedeultrabviodascoisascostumamser
consideradascomoadimensofsicadelas,comoofsicodascoisas;
poisbem,temosquedizer,ento,queadimensododifanodascoisas,a
dimensotranscendentaldelas,adimensodometafsicodascoisas,
adimensometafsicadascoisas.
#Masaquitemosquefazerumesclarecimentosimilaraoquetemosfeito
anteriormente:ometafsicodascoisasnoaquiloqueestmeta
(alm)dofsicodascoisas,porque,comotemosdito,odifano,o

transcendentaldascoisasnotranscendentescoisas,querdizer,noest
fora,parte,acima,dadimensofsicadascoisas;pelocontrrio,o
metafsicodascoisasofsicomesmodascoisasemdimensometa
(alm),querdizer,ofsicomesmodascoisasemdimensotrans(meta,
alm)cendental!
#Porconseguinte,osabercomumeosabercientficotcnicoosaber
acercadadimensodofsicodascoisas;afilosofia,noentanto,osaber
acercadadimensometafsicadascoisas,osaberacercadometafsico
dascoisas;emdefinitiva,afilosofiaosabermetafsicoacercadascoisas,a
filosofiapuramenteesimplesmentemetafsica!;usualmente,ametafsica
consideradacomoumapartedafilosofiajuntosoutras:lgica,tica,
cosmologia,antropologia,metafsica,etc.,mas,naverdade,todasessas
partesdafilosofiasometafsica:algicametafsicadologos;atica,
metafsicadomoral;acosmologia,metafsicadomundo,aantropologia,
metafsicadohomem,etc.

2.Asdificuldadespeculiaresdafilosofiaenquantosaberacercado
difano,dotranscendental,dometafsicodascoisas.

a.Precisamenteporserosaberacercadodifanodascoisas,afilosofiao
saberhumanomaisdificultosoeviolento.
=Nestemundo,ascoisasmaisdifceisdeversojustamenteaquelasque
sototalmentetransparentes,claras,difanas;quemdens,porexemplo,
notevejaexperinciadechocarviolentamentecontraumaportade
vidro?;poisbem,precisamenteenquantosaberacercadodifanodas
coisas,osaberfilosfico,afilosofia,consistenavisointelectivamais
dificultosa:navisointelectivadadiafaneidademesmadascoisas,da
dimensodifanadascoisas!;afilosofiaoexercciodessadificlimae
violentssimaoperaointelectivaquejustamenteavisointelectivado
difanodascoisas!
=Estecarterdifcileviolentodosaberfilosfico,dafilosofia,nodevido
primariamenteeradicalmentenossaofuscaointelectivaperanteo
difano,comopensamARISTTELESeS.BOAVENTURA,masao
carterdediafaneidadedodifanomesmo.
#VejamosoquenosdizemARISTTELESeS.BOAVENTURA.

+DizARISTTELES:Domesmomodoquesecomportamosolhosdo
morcegoarespeitodaluzdomeiodia,comportasetambmointelectode
nossaalmaarespeitodascoisasquesoasmaisvisveisdomundo(t
phseiphanertatapnton);querdizer:assimcomoosolhosdomorcego,
acostumadosescurido,ficamofuscadosperantealuzdomeiodia,assim
aintelecohumana,acostumadaainteligircoisasquenarealidadeso
menosvisveis(maistenebrosas),ficaofuscadaperanteascoisasquena
realidadesoasmaisvisveisdestemundo;ARISTTELESnodeu
especialimportnciaaisto,porqueescreveuessaslinhasenadamaisdisse.
+S.BOAVENTURAcitaliteralmenteotextodeARISTTELESe
acrescenta:Porque,estandoacostumadostrevasdosseresedasimagens
sensveis,quandoohomemvaluzdoSerSupremo[Deus],parecelheque
nadav;noentendequeessaescuridoailuminaosupremadanossa
mente;refereseS.BOAVENTURAdificuldadedanossaintelecode
Deusedapresenadelenomundo,justamenteporquealuzdeDeusto
supremaquenosofusca.
#Poisbem,tudoissoverdade,semdvidaalguma,masnoaverdade
primriaeradical,porqueadificuldadeeaviolnciadanossaviso
intelectivadodifanonoconsisteprimariamentenemradicalmentena
ofuscaodanossavisointelectivaperanteodifano,mas,antesdetudo,
nocarterdediafaneidadedodifanomesmo;comefeito,odifanodas
coisasextremamentedificultosoeviolentodeverintelectivamentepor
doismotivos:
+Primeiro,porqueodifano,comotemosdito,apesardeserumadimenso
detodasecadaumadascoisas,nopertencedimensobviadelasenem
sequerdimensoultrabviadelas,masjustamenteadimensodas
coisasbviademais,maisdoquebvia,toultimamentee
radicalmentebviaqueanossavisointelectivafilosficasconsegue
vlacomextremadificuldadeeviolentandoseenergicamenteasi
mesma!
+Segundo,porqueodifano,sendocomoadimensoltimaeradicalde
todasascoisas,includa,portanto,umacoisachamadadevisointelectiva
humana,nopodeservistointelectivamentepornsdesdeforadele,mas
sempreesdesdedentrodelemesmo!;ditodeoutromodo:osaber
filosfico,afilosofia,consisteemtratardeverintelectivamentea
diafaneidadedascoisas,massemsairsedadiafaneidademesmadelasede
simesma!;daqueafilosofia,avisointelectivadadiafaneidadedascoisas,
sejaessaespciededificultosaeviolentaretorsodavisointelectivadas
coisassobresimesmaparapoderverintelectivamentenelaadiafaneidade

dascoisasmesmas!;edaqueaquiloqueafilosofiapretendenotirarnos
foradascoisas,masjustamenteocontrrio:pretendereternosnelas
ultimamenteeradicalmenteparafazernosverintelectivamenteodifano
delas!
=Porconseguinte,temosqueafirmarenergicamente,pormuitoparadoxal
queparea,queafilosofiaosabermaisdificultosoeviolentoacercadas
coisasjustamenteporserosabermaisdifanoacercadelas!
#Daqueascoisasquedizafilosofia,muitasvezespareamtrusmos,quer
dizer,afirmaestotriviaisetoevidentesqueumaperdaabsolutade
tempoentreterseaindaquesejasemenuncilas;porexemplo,a
filosofiaclssicaafirmaquetodasascoisasso,querdizer,queser
algoquepertencedimensodifana(transcendental,metafsica)detodas
ascoisas;poisbem,podeparecerquedeterseapensarnisso,querdizer,a
pensarqueascoisassoperdermiseravelmenteotempo,porqueoque
contaverdadeiramenteesaquiloqueascoisasso!
#Acontece,porm,queessapresumvelperdaabsolutaemiservelde
temponoslevaprecisamenteapossuirintelectivamenteascoisasnamaior
profundidadedelas,querdizer,apossuirintelectivamenteadimensoltima
eradicaldascoisas!!!;entreoutrosfatores,apreguiamentalpodernosia
conduziranegarquehajaumadimensodifana(transcendental,
metafsica)dascoisas,eaconsiderarafilosofiacomoumapurainvenode
mentesdelirantes...;muitaateno!;negarotranscendental(odifano,o
metafsico)dascoisascostumaseroprimeiropassoparanegaro
transcendente:Deus!!!!;daquemuitosatesmos,sobretudoospositivistas,
sejamantimetafsicosconvictos
b.Andoleconstitutivamenteproblemticadosaberfilosfico,da
filosofia,emcomparaocomosabercientficotcnico.
=Osabercientficotcnicotemclarooseuobjeto;todoramodacinciaou
datcnicabuscaintelectivamenteadimensoultrabviadumobjetomais
oumenosdeterminadocomoqualohomemjtopou;oscientistaseos
tcnicossepemdiantedumasriedeproblemasquecolocamunsobjetos
maisoumenosdeterminados,jencontrados,etentamresolvlos;o
conjuntodessesproblemasedastentativasdesoluodelesconstituia
realidadedacinciaedatcnica.
#Tantoassimque,seumramodacinciaoudatcnicanosoubesse
previamenteecomclaridadequaissoosproblemaseassoluesque
persegue,issoseriasinalinequvocodequeaindanopodeformarpartedo

sabercientficotcnico;qualquertitubeionestesentidosinalinequvoco
deimperfeioedeimaturidadedumpresumvelramodosabercientfico
tcnico.
#Issonoquerdizerqueosabercientficotcnicosejaimutvel;tudopelo
contrrio:osdiversosramosdosabercientficotcnicomudam
constantemente;masaquiloquemudanelesocontedoconcretodas
soluesdadasporelesaosdiversosproblemascolocados;osproblemasdos
diversosramosdosabercientficotcnicoficaminalterados;assim,por
exemplo,certoqueavisofsicadoUniversotemmudadoprofundamente
desdeGALILEUatEINSTEIN,mastambmcertoquetodasas
mudanasdavisofsicadoUniversotemacontecidocomorespostaaum
mesmoproblemageralpreviamentedefinidoesabidopelacinciafsica:a
mediomatemticadoUniverso.
#Algumavezmudatambmaformulaodosproblemasdumramodo
sabercientficotcnico,aindaqueissoaconteasrarssimasvezesedepois
delongoslapsosdetempo;mas,detodosmodos,quandoessefatose
produz,sedevesempreaumanovaformulaodosproblemasdesseramo
dosabercientficotcnico,quetoclaraedeterminadacomoaanterior;
nessescasos,cabeperguntarseseesseramodosabercientficotcnicono
temdeixadodeseraquiloqueeraparaconvertersenumoutroramo
diferentedosabercientficotcnico;porexemplo,afsicadaIdadeMdiae
afsicadeGALILEUsonarealidadedoissaberescientficosdiferentes:o
primeiroestudaosprincpiosdoentemvel;osegundoestudaamedio
matemticadoUniversodascoisasmateriais;sejacomofor,emambosos
casosafsicasfoisabercientficoquandocomeouadizerseasimesma
previamenteecomclaridadeaquiloquebuscavaintelectivamente.
=Asortedosaberfilosfico,dafilosofia,completamentediversa!;osaber
cientficotcnicotemproblemasperanteele,svezescomplicadssimos,e
tentaresolvlos;osaberfilosfico,afilosofia,comeaporserelamesma
umgravssimoproblema,porserelamesmaconstitutivamente
problemtica!
#Aprecisaerigorosaarticulaoentreumproblemaclaramenteformulado
deantemoeasoluodele,queabasedetodosabercientficotcnico,
perdesentidonosaberfilosfico,nafilosofia,porque,narealidade,osaber
filosfico,afilosofia,comeapornosabersetemobjetoprprioou,pelo
menos,nopartedaprviaefirmepossessodele!
#Daqueosaberfilosfico,afilosofia,seja,antesdemaisnada,umesforo
contnuoparajustificaraexistnciadoobjetoprprioquepretendeter;dito

deoutromodo:afilosofia,osaberfilosfico,constitutivamenteuma
perenereivindicaodoseuobjetoprpriomedianteumenrgicointentode
iluminlo,umatentativaconstantedesalientardenodadamentea
existnciadoseuobjetoprprio,deabrirlheespaoepassagem!
#Eistoassim,comotemosvisto,noporqueosaberfilosfico,a
filosofia,simplesmenteignoreoudesconheadefatooseuobjetoprprio,
masporqueandoledesseobjetoconstitutivamentelatente,querdizer,
porqueoobjetoprpriodafilosofia,dosaberfilosfico,ouseja,adimenso
ltimaeradicaldascoisas,decarterdifano,transcendental,metafsico!
#Seeliminamosdanossaconsideraoobvioeoultrabviodascoisas,o
queresta?;parecenorestarabsolutamentenada;essaaproblematicidade
dafilosofia,dosaberfilosfico:precisamenteporqueparecequenoresta
nada,osaberfilosfico,afilosofia,declaraferrenhamentequerestanada
menosqueadimensoltimaeradicaldascoisas,aqualparecenorestar
justamenteporquedifana,transcendental,metafsica!;alutaporfazerque
nodesapareaodifano,otranscendental,ometafsicodascoisas,
precisamenteaviolnciaproblemticaconstitutivadafilosofia.
#Porisso,notemnadadeestranhoque,desdeoarkhdosprsocrticos,
passandopeloserdePARMNIDES,aIdiadePLATO,oente
deARISTTELES,oentefinitodaescolstica,ocogitodeDESCARTES,o
conceitoobjetivodeLEIBNIZ,ascondiestranscendentaisdaexperincia
deKANT,osaberabsolutodeFICHTE,SCHELLINGeHEGEL,atode
seudeZUBIRI,afilosofia,osaberfilosfico,temsidooingenteesforo
progressivodeconstituirintelectivamenteoseuprprioobjeto,atarefa
violentadetentararranclodasuaconstitutivalatnciaparacoloclonuma
efetivapatncia!
c.Assimpodemoscompreenderumpoucoaangusturaintelectualque
oprimeosfilsofos.
=Somentequandoseencontrajfilosofando,vislumbraofilsofoaingente
tarefaqueencetoupondoseafilosofar;squandooproblema,quea
filosofiaemsimesma,vaiseabrindopassagemnofilosofardofilsofo,
perfilaseedesenhaseperanteseusolhosafiguradescomunaldesse
problema!
=possvelqueofilsofotenhacomeadoafilosofarcomumcerto
propsitointelectualprprio,masistonoquerdizerqueessecomeo
sejaoprincpiodasuafilosofia,porqueoprincpiodafilosofiadetodo

filsofo,oprincipiodetodafilosofia,justamenteandole
constitutivamenteproblemticadafilosofiaenquantotal!
=Daque,nessesentido,possamosdizerabertamente:nosaberfilosfico,
nafilosofia,oprincpioofim,porquenopassoprimeiro,originrioe
radicaldafilosofia,estjtodaafilosofia;tantoassim,queenquantoo
sabercientficotcnicoimaturonosabercientficotcnico,comotemos
ditoantes,noentanto,osaberfilosfico,afilosofia,consisteprecisamente
noprocessomesmodasuamaturidade:afilosofiadeveamadureceremcada
filsofo!;orestofilosofiaescolareacadmicacompletamenteestrilou
morta!
=Quandoofilsofocaminhaarduamentenoseufilosofar,osaber
filosfico,afilosofiaganhaconsistncianele;jnomaisofilsofo
aquelequepuxaafilosofia:afilosofiaaquelaquepuxaofilsofo!;jno
afilosofiaobradofilsofo,masofilsofoobradafilosofia!!!
d.Masdparadizerqueexisteafilosofia,ousexistemfilosofias?
=Aperguntanoimprocedente,porquebastadarumaolhadahistriada
filosofiaparadarsecontadequeosdiversosfilsofosdivergemsobrequal
oobjetoprpriodafilosofia,dosaberfilosfico;porexemplo:
paraARISTTELESoente;paraS.TOMSDEAQUINO,oente
enquantoente;paraKANT,oobjetofenomnico;paraCOMTE,ofato
cientfico;paraBERGSON,odadoimediatodaconscincia;
paraDILTHEY,avida;paraHUSSERL,aessnciafenomnica;
paraHEIDEGGER,odesveladonaexistnciatemprea;etc.,etc.;eassim
mesmoevidentequeandoledafilosofia,dosaberfilosficoenquanto
mododesaber,tambmdiversoparatodosessesfilsofos,porquedepende
dequaloobjetoprprioquetemquesaberafilosofia;porconseguinte,
cabeperfeitamenteperguntar:se,emdefinitiva,asconcepesdaquiloque
afilosofiasotantasquantosfilsofos,possvelfalaraindadeafilosofia
outemosquefalarsimplesmentedeasfilosofias?
=perguntatemosqueresponderoseguinte:certoqueoconceitode
filosofianounvoco,porqueasdiferentesfilosofiasnodizemo
mesmo;mastambmcertoqueoconceitodefilosofiatambmno
equvoco,porqueasdiferentesfilosofiasfalamdomesmo;doqu?;no
dummesmoconceitodefilosofia,massimdummesmosaberrealem
marcha:dosaberfilosfico,dafilosofia,queumsaberque
constitutivamentedeveestarbuscandoseconstantementeasimesmotanto
emvirtudedandolepeculiardoseuobjeto(odifano,otranscendental,o
metafsicodascoisas),quantoemvirtudedandolepeculiardoseusaber(a

problematicidadeconstitutivadosaberacercadodifano,dotranscendental,
dometafsicodascoisas).
=Porisso,todososfilsofos,unanimemente,sentemintelectivamenteo
saberfilosfico,afilosofia,comoimprescindvel,aindaquesejaimpossvel
dedefinirprecisamenteedeterminadamentedeantemo;da
queARISTTELESchameafilosofiadeconhecimentoquesebusca,e
que,setesculosmaistarde,nosdigaSTO.AGOSTINHO:Busquemos
comobuscamaquelesqueaindanoencontraram,eencontremoscomo
encontramaquelesqueaindahodebuscar!

II
AGNESEDAFILOSOFIA:
SABEDORIA,NOVASABEDORIAEFILOSOFIA

A.Asabedoriaorientalantiga

1.Desdetemposremotos,surgenoantigoOriente(Caldia,Egito,ndia,
Grcia,etc.)aquiloquechamamosdesabedoria.

2.umtipodesaberquetemquatrocaractersticas:(1)enfrentasecoma
totalidadedoUniverso,(2)porquequerchegarsrazesltimasdomundoe
davida,(3)comafinalidadedefixarodestinodomundoedavida,(4)para
poderassimdirigirosatosdohomem.

3.Ossbiosorientaisnoscontamemnarraes(chamadasde
mitologias)onascimentodosdeuses(chamadodeteogonia)eo
nascimentodoUniverso(chamadodecosmogonia)pelaaodosdeuses
oudeagentesextramundanos:ocueaterrasoprodutodosdeuses;esses
deusesnotmnadaavercomandoledocuedaterra.

4.Ocontedodasabedoriaoriental,sobretudo,pressgio:ateogonia
seprolonganumacosmogoniaquenosmostraolugarquecadacoisatemno
mundo,querdizer,ahierarquiadepotestadesquedebruamsobreele;por
isso,osbioorientaloquefazinterpretarosentidodoseventos:oolhardo
sbiosedetmnoespetculodatotalidadedoUniversosimplesmentepara
referilaaumpretrito,relatandoaorigemdela,eparaprojetlanum
futuro,adivinhandoosentidodela.

B.Anovasabedoriaindogrega

1.Nomundoindoeuropeu,umdia,oolhardosbiosedetmadmirado
noespetculodatotalidadedoUniversonelamesma;nessemomento,as
coisasapresentamselheaosbiocomoqueassentadasnamolecompacta
doUniversoeagitandosenela.

2.Bastouestemomentodedetenoadmiradadamentedosbiono
Universoemsimesmo,parasepararossbioshindusegregosdorestodos
sbios:acosmogoniadossbioshindusegregoscomeaaconteralgo
muitodiferente,porqueasabedoriadelesdeixadesersimplespressgio
paraconverterse,ademaisesobretudo,emvedaeemsopha.

3.Asabedoriahindu(veda)

a.Contedofundamental
=Emalgunshinosvdicos,nosBrmanesenosUpanixadesmaisantigos,
hrefernciasaoconjuntodoUniversonelemesmo,querdizer,atudo
aquiloquehequiloquenohnoUniversoenquantotal;essestextos
afirmamqueoUniversointeiroseachaassentadonumaraizdivina:no
absoluto(bram).
=MasosbiohindusedirigeaoUniversoparaevadirsedeleoupara
submergirsenasuaraizdivina,nobram;osbiohindufazdestaevaso
ouimersoachavedasuaexistncia:abuscadaidentidadedoatm(o
espritodohomem)comobram(oabsoluto);osbiohindusenteseassim
partedumtudoabsolutoeaelereverte.
=Oveda,asabedoriahindu,portanto,tem,antesdetudo,carter
operativo:verdadequealgumdiapretenderpassarporetapasque
podemassemelharseaumconhecimentoquaseespeculativo,maseste

tipodeconhecimentosempreumaaocognitivaorientadaparao
absoluto,paraacomunhocomele.
=Porisso,ovedafundamentalmenteteosofia(osaberunirsecomaraiz
divina,comoabsoluto)eteurgia(aartederealizaressaunio).
b.Asabedoriahindu,oveda,filosofia,metafsica?
=Hsempreumacertaequivocidadequandosefaladefilosofiahindu,de
metafsicahindu;vejamos.
#certoquenasabedoriadandiahmassasdepensamentosque,com
certarazo,nsqualificamosdemetafsicos:senoosUpanixadesmais
antigos(Chndogya,Brihadranyaka,etc.),simosmaisrecentestmuma
grandequantidadedeidiasqueparansseriammetafsicas;neste
sentido,oscomentaristasdoVedanta,comoSHNKARAouRMNUJA,
tmumagrandequantidadededesenvolvimentosfilosficos.
#Masaquesto:essespensamentoseidiaserammetafsicosparaos
hindus?;tinhamoshindusumconceitoumpoucorigorosoeprecisoainda
quediferentedonossodaquiloquenschamamosdemetafsica?;isso
discutvel.
=umerrogravemuitofreqente,infelizmenteconstruirumametafsica
hindufazendo,comidiasepensamentoshindus,aquiloquensocidentais
entendemospormetafsica;comefeito,severtemososnossosconceitos
metafsicosocidentaissobreopensamentohindu,aquiloqueobtemosum
hbridoqueserqualquercoisamenosmetafsicahindu;issotoerrado
comoconsiderarteologiadeS.PAULOaspresumveisrespostasqueS.
PAULOdariaaumprogramadeteologiaatual,quandoateologiadeS.
PAULOoprogramateolgicoeasrespostasqueS.PAULOtinhana
mentedele!
=Porconseguinte,deixemosdeladoapresumvelfilosofiadandia,aqual
mereceria,semdvida,umcursoparte;sejacomofor,indiscutvelquea
ndiadirigiuseparaoabsolutoporumaviamortanombitodainteligncia
especulativa.

C.OortodafilosofianaGrcia:asopha,asabedoriacomopossessoda
verdadesobreaNatureza

1.NascostasjnicasdasiaMenorsurge,comTALES,
ANAXIMANDRO,etc.,otipodograndepensadorqueenfrentasecoma
totalidadedoUniverso,parareferirnosarealidadeprpriadela,enos
onascimentodelapelaaodosdeuses.

a.Hmuitasespeculaeshistricasquebuscamasorigensdafilosofia
greganoOrienteremoto,noOrienteprximo,noEgito,naMesopotmia,
etc.;mastodasessasespeculaeshistricascostumamesqueceromais
elementareessencial:osgregostiveramtalentoparadirigirsedimenso
difanadascoisas,domesmomodoquetiveramtalentoparatransformar
osaberemcincia;vejamos.
=Paratercincianosuficienteterummontedeconhecimentos
intelectuais,mesmoquerigorosos.
=Osbabilnioseosegpcios,porexemplo,tiverammuitosmais
conhecimentosmatemticos(porexemplo,delgebraabstrata)queos
gregos.
=Osgregos,noentanto,quenotinhamamenoridiadalgebraabstrata,
tomaramsdoisoutrsnmeros,comelespuseramimediatamenteem
funoumlogos,efizeramumademonstrao,umteorema,algo
completamentealheioababilnioseegpcios.
b.Assimpois,osgregostiveramtalentoparaapropriarsedapossibilidade
dosaberacercadodifanodascoisas:foioortodafilosofia:afilosofiase
constituiucomosaberquandoaintelignciadosgregosfoiarrastadapela
diafaneidadedascoisas;istoeraumapurapossibilidade;defato,notodas
asmentesaolongodahistriahumanativeramacessofilosofia;afilosofia
comeoualiondeumgrego,sabendooousemsablo,pretendendooou
sempretendlo,lanousebuscadodifanodascoisas!

2.OdescobrimentodaNatureza(Physis)

a.OsjnicosdescobremquearealidadeprpriadatotalidadedoUniverso
possuiemsimesmaumaestruturaunitriaeradical:defato,todasas
coisasqueexistemnocuenaterranascemdoUniverso(enosdaao
dosdeuses!),vivemnoUniversoerevertemaoUniversoquandomorrem.
b.Entoosjnicosnosdizemqueessefundouniversaldondenascetudo
quantohnoUniversoaNatureza(aPhysis,dephyo,nascer,brotar,
surgir,emergir,etc.);Naturezanoapenasoconjuntodascoisasqueh
noUniverso;Natureza(physis)oconjuntodascoisasquehno
Universoenquantoquetodaselasnascem(phyo)dumnicoprincpio
(arkh)universal.

3.Porconseguinte,aNatureza,nosentidoexplicado,temduas
dimenses,segundoestespensadoresjnicos;comefeito,onascimentode
todasascoisasdoUniversoconcebidoporelescomoummagnoatovital
comduasdimensesessenciais:

a.Naturezacomoprincpio(arkh)detodasascoisas:
=AscoisasnascemdaNaturezacomoalgoqueestaproduzdeseu.
=ANatureza,portanto,estdotadadumaestruturaprpria,independente
dasvicissitudesteognicasecosmognicas.
b.Naturezacomofundamentopermanente(arkh)detodasascoisas:
=Onascimentodascoisasconcebidocomoummovimentogeradorem
queelasvoautoconformandosenessaespciedesubstnciaquea
Natureza.
=Ditodeoutromodo:ascoisas,nasuageraonatural,recebemda
Naturezaasuasubstncia;e,nestesentido,aNaturezaalgoqueconstituio
fundamentopermanentequehemtodasascoisasdoUniversoamodode
substnciadaqualtodaselasestofeitas.
=Poisbem,comaidiadapermannciadessefundamento,opensamento
gregoinauguraumtipodesaber,asopha,queabandonadefinitivamenteos
caminhosdamitologiaedateocosmogonia,paradarorigemquiloque
maistardeseropropriamenteafilosofiaeacincia.

4.ANaturezaeterna.

a.ANatureza,fonteinesgotveldetodasascoisas,permanecenofundo
detodaselaseternamentefecundaeimperecvelporcimadacaducidadede
todasascoisas.
b.DaqueaNaturezasejapeiron(indeterminada,ilimitada)e,portanto,
eterna;osjnicosimaginamessaeternidadedaNaturezacomoumperfeito
voltaracomearsemperdaalguma,comoumaperenejuventude(no
esqueamosqueeternidade(ain)ejuventude(iuvenis)tmumaraiz
idntica:*ayu,*yu).
c.Assimpois,aeternidadedaNaturezaconsistenumaperenejuventude,
nummovimentocclico,numeternoretorno.

5.ANaturezaodivino(theion).

a.Paraasantigasreligiespolitestas,serdivinosignificaserimortal;a
imortalidadedosdeusesderivadoinesgotvelcaudaldevitalidadedeles.
b.Poisbem,paraosbiogrego,aNaturezatambmalgodivinoneste
sentido;aNaturezaabrangetodasascoisas,estpresenteemtodaselascom
umapresenavital;estapresenavitaldaNaturezanascoisas,umasvezes
estdormida,outras,desperta;estasvariaesdapresenavitaldaNatureza
emtodasascoisastmumcartercclico:acontecemconformeumaordem
eumamedidaqueotempo(khrnos).

6.Ossophi

a.Estespensadoresgregos,foramchamadosdesophi(sbios)porque
arrancaramdoUniversoovuqueocultavaasuaNatureza,revelandoaos
homensaquiloquesempre.

b.ARISTTELESnosdizsobreelesoseguinte:
=Sosophiporquesoaquelesquefilosofaramsobreaverdade,uma
verdadequeconsisteapenasnodescobrimentodaNatureza;paraeles,
buscaraverdadeebuscaraNaturezasosinnimos;daqueasobras
destessophitenhamsidoinvariavelmentepoemasSobreaNatureza.
=Estessophisofisilogos,porquesoaquelesquebuscaramarazo
(lgos)daNatureza(physis).
=Estessophirealizaramestedescobrimentopelaexcepcionalforadasua
mente,capazdeconcentrarseeabrangercomoseuolharperscrutador
(theora!)atotalidadedoUniverso,penetrandoataltimaraizdelae
comunicandoassimcomodivino.

7.Contedoconcretodestassabedorias

a.preferentementeaquiloquehojechamaramosdeastronomiae
meteorologia.
=OsfenmenosemqueaNaturezasemanifestaporexcelnciaso
precisamenteosgrandesfenmenosastronmicoseatmosfricos;nelesse
desencadeiamossupremospoderesquedebruamsobreascoisasdo
Universo.
=Daqueatheora(oolharcontemplativoeperscrutador)tenhaconsistido
primariamentenumolharparaocu,paraasestrelas;essatheorada
abbadacelestelevouprimeiraintuiodaregularidade,daproporoedo
cartercclicodosgrandesmovimentosdaNatureza.
b.Tambmagerao,avidaeamortedosseresvivosnosremetemao
mecanismodaNatureza.
c.Tudoistosemostraquelequepossuiaforaparatirarovuqueoculta
aNatureza.

8.Estasopha,estedescobrimentodaNaturezaumalevssimainflexo,
quaseimperceptvel,arespeitodasabedoriaantiga;umaligeiraoscilaoa
mais,eteremosarotaque,aolongodahistria,levarohomemeuropeu
pelosnovosroteirosdafilosofiaedacincia:asabedorianocomosaber
operativo,mascomopurosaber.

a.certoqueosophsgregoquerdesempenharumafunoreitorado
sentidodasuavidaedavidadosdemais;comefeito,
dizARISTTELESqueumdossignificadosdotermosophs,aindano
tempodele,aquelequedirigeosoutrosenodirigidoporningum;e
acrescenta:afunoreitoradosophsassentanumsaberexcelenteque
abrangetudoquantoexiste,especialmenteomaisdifcileinacessvelao
comumdoshomens.
b.Mastambmcertoqueestesaber,asopha,noumsaberoperativo
nomesmosentidoqueoparaohindu.
=OsaberhindulanaohomemaevadirsedoUniversoouaarrojarsenele
paraidentificarsecomobram(oabsoluto):asabedoriahindu
descobrimentodoUniversoparapossuiroabsoluto.
=Asopha,noentanto,simplesmenterecurvaohomemdiantedaNatureza
ediantedesimesmo:odescobrimentodoUniversopelasopha
simplesmenteapossessodaverdadedaNaturezadoUniverso.
#AsophasimplesmentedeixaqueoUniversoeascoisasfiquem
diantedosolhosdohomemnascendodaNaturezatalcomoso.
#Ditodeoutromodo:aoperaodamentedosophsumfazerque
consisteemnofazercomoUniversonadamaisquedeixlo,diantedos
seusolhos,talcomo:entoquandopropriamenteaparecelheoUniverso
comoNatureza.
#Emoutraspalavras:aoperaodamentedosophsnotemoutrotermo
queapatnciadoUniversocomoNatureza;porisso,oatributoprimrio
dessaoperaoaverdadeentendidacomoaltheia,comonolatncia!
#Seosophsdirigeasuavidaeavidadosoutros,comapretensode
assentlanessaverdade,defazerqueohomemvivanaverdade.
c.Daqueasophasejafundamentalmenteumaespeculaoteortica.

=Porestaminsculadecisodosjnicos,nasceuointelectoeuropeucom
todaasuafecundidadeteortica,ecomeouaperscrutarnosabismos
insondveisdaNatureza.
=AsophatentadizernosalgodaNatureza,nadamaisquepelaNatureza
mesma;naverdadedosophs,odescobrimentodaNaturezanotemoutra
finalidadesenoessedescobrimentomesmo:porisso,umaatitude
teortica.
=Assim,naGrcia,asabedoriadeixadeserprimariamentereligiosapara
converterseemespeculaoteortica,emsopha.
d.Estasophaestaindalongedoquemaistardeseroaepistme(cincia)
eafilosofiapropriamenteditas,masaquelaqueabrearotadafutura
cinciaedafuturafilosofia.
=Asophamaisqueumacinciaumavisoteorticadomundo.
#Oscontemporneosdestessophisentiramaaoeapalavradelescomo
umdespertaraummundonovopelaadmirao:foicomoumdespertar
luzdodia;daocartermarcadamenteconfusoebidimensionaldesta
sabedoriaemestadodedespertar:estessbios,nasuavisoenasuavida,
movemsenummundonovo,nomundodaverdade;masointerpretameo
entendemcomlembranastomadasdomundoantigo:domito;como
dizPLATO,nomitodacaverna,vivemnaluz,masinterpretamaluz
desdeaobscuridade:ohomemquesaipelaprimeiravezdaobscuridadeao
soldomeiodiasenteimediatamenteadordaofuscao;osseus
movimentossoumtenteioincerto,dirigidosmaisquepelaluznovapela
lembranadaobscuridadepassada.
#Porisso,estessophitmaindaroupagemeacentosdereformadores
religiososedepregadoresorientais.
+Odescobrimentodelesseapresentaaindacomoumaespciede
revelao.
+OprprioANAXIMANDRO,quandonosdizqueaNatureza
princpio,afunoqueassinalaaesteprincpioseassemelhamuitoa
umadominao.
+Asabedoriamesmadestessophitemaindamuitoderegrareligiosa;os
homensqueseconsagramaelaacabamlevandoumaexistnciateortica
(bostheoretiks)quelembraavidadascomunidadesreligiosas;as
escolasfilosficastmardeseita;assim,porexemplo,aescolapitagrica.

#Estecarteraindaconfusodasophaseevidenciacomtodaclaridadena
duplareaoqueseproduznasmentesdelesemordemidiamesma
dothes.
+ComFERCIDES,oprincpiodeANAXIMANDROseprolongapelo
quetemdedominante:ateocosmogoniarfica;porestavia,oesforo
dosjnicosvoltaaseperdernomito.
+ComXENFANES,oprincpio,naquiloquetemderaizoude
physis,comeaaconverterseelemesmoemthes;assimateogonia
antigavaiseconvertendonumaespciedefsicajnicadosdeuses;o
primeiroesboodeteologia!
=Mas,comasopha,arotadafilosofiaedacinciaestojabertas.
#Desdeasorigens,temosnasophaostrsingredientesdosquaisjamaisse
verprivadaaphilosopha:umateoria(jnicos),umavida(pitagricos),
umanovaatitudeteolgicoreligiosa(XENFANES).
#Asophatemaindaumaexistncianebulosa,masjapontaparaumanova
visodomundo:afilosofia;eparaumnovotipodesbio:ofilsofo.

III
AFILOSOFIANAFORMAO
DOSFUTUROSPRESBTEROS

A.TextosdoConclioEcumnicoVaticanoII

1.DecretoOptatamtotiussobreaformaosacerdotal(n.15)

a.Asdisciplinasfilosficasdevemserensinadasdetalmodoqueos
estudantessesintamconduzidosaadquirirsobretudoumconhecimento
slidoecoerentedohomem,domundoedeDeus,apoiadosnopatrimnio
filosficoperenementevlido.
b.Paraqueosalunosconheamdemaneiraexataandoledapoca
presenteesepreparemconvenientementeparaodilogocomoshomensdo
seutempo,tenhamseemcontatambmaspesquisasfilosficasdostempos
modernos,emespecialasdemaiorinfluncianarespectivanao,bem
comoomaisrecenteprogressodascincias.
c.Ahistriadafilosofiasetransmitadetalmodoaosalunosque,
enquantopenetramosprincpiosfundamentaismaisdecisivosdosvrios
sistemas,sejamcapazesdereteraquelesqueforemdemonstrados
verdadeiros,dedescobrirasrazesdoserrosederefutlos.
d.Noprpriomtododidtico,inculquesenoseducandosoamorpela
verdaderigorosamentepesquisada,observadaedemonstrada,juntamente
comoreconhecimentohonestodoslimitesdosaberhumano.
e.Atendasediligentementerelaodafilosofiacomosverdadeiros
problemasdavidaetambmcomasquestesqueagitamamentedos
estudantes.

f.Sejamajudadososestudantesadescobrironexoexistenteentreos
argumentosfilosficoseosmistriosdasalvao,quesoestudadosna
teologialuzsuperiordaf.

2.ConstituiopastoralGaudiumetspes

a.n.7:
=Aocontrriodoqueaconteciaemtempospassados,negarDeusoua
religio,ouabstrairdeambos,nomaisalgoinslitoeindividual;com
efeito,taisatitudesapresentamsehoje,noraramente,comosefossemuma
exignciadoprogressocientficooudecertonovohumanismo.
=Todasessascoisas,emmuitasregies,nosomentesoexpressadasnas
mximasdosfilsofos,masatingemamplamentetambmasletras,asartes,
ainterpretaodascinciashumanasedahistria...,detalmodoque,em
conseqncia,muitosficamperturbados.
b.n.44:
=AIgreja,comefeito,desdeoinciodesuahistria,afimdeadaptaro
Evangelho,enquantopossvel,capacidadedetodosesexignciasdos
sbios,aprendeuaexpressaramensagemdeCristoatravsdosconceitose
daslinguagensdosdiversospovose,almdisso,tentouilustrlacoma
sabedoriadosfilsofos.
=Estamaneiraapropriadadeproclamarapalavrareveladadeveseguir
sendoleidetodaaevangelizao.
c.n.53:
=Quandoseaplicasmltiplasdisciplinasdafilosofia,dahistria,das
cincias...equandoseocupadasartes,ohomempodecontribuiremalta
medidaaqueafamliahumanaseelevesnoesmaisnobresdo
verdadeiro,dobomedobelo,eaumjuzodevalordoUniverso,demodo
quesejamaisclaramenteiluminadapelaSabedoriaadmirvel,queestjunto
deDeusdesdetodaaeternidade,dispondocomEletodasascoisas,
brincandosobreoglobodaterraeencontrandoassuasdelciasjuntoaos
filhosdoshomens.

d.n.62:
=Osestudoseasdescobertasmaisrecentesdascincias,dahistriaeda
filosofiadespertamproblemasnovos,queacarretamconseqnciastambm
paraavidaequeexigemdostelogosnovaspesquisas.
=Aquelesquesededicamsdisciplinasfilosficoteolgicasnos
SeminrioseUniversidadesprocuremcolaborarcomoshomensque
sobressaemnasoutrascincias,colocandoemcomumsuasenergiase
opinies.

3.DecretoAdgentes

a.n.16:
=Hqueabrireaguarasmentesdoseducandos,paraqueconheambeme
possamjulgaraculturadesuagente;nasdisciplinasfilosficaseteolgicas,
percebamasrelaesexistentesentreastradiesereligiesptriasea
religiocrist.
b.n.22:
=Assim,percebersemaisclaramenteporquaiscaminhosafpode
procurarainteligncia;umafquetememcontaafilosofiaousabedoria
dospovos.

B.SAGRADACONGREGAOPARAAEDUCAO
CATLICA,OensinodafilosofianosSeminrios(1972),IeII.

1.Dificuldadesatuaisdosestudosfilosficos

a.Areformaatualdosestudosfilosficosnosseminriosenquadrase
numclimaespiritualqueapresentase,arespeitodafilosofia,favorvele
hostilaomesmotempo.
=Comefeito,dumlado,anossapoca,comnumerosasmudanassociaise
movimentosideolgicos,ricaemapelosaumsriorelanamentodo
pensarfilosfico;deoutrolado,porm,notaseatendnciaamenosprezara
filosofiaatoponto,emalgunscasosextremos,dedeclarlaintiloude
fazladesaparecer.
#Semdvida,aculturaatual,fechandosecadavezmaisaoproblemada
transcendncia,estsetornandocontrriaaumautnticopensamento
filosfico,eespecialmenteespeculaometafsica,queanicacapazde
atingirosvaloresabsolutos;nestesentido,hquemencionar,antesdetudo,
oatualespritotecnolgicoquetendeareduzirohomosapiensaohomo
faber.
+Atcnica,enquantotrazhumanidadenumerosaseinegveisvantagens,
nosemprefavorecenohomemosentidodosvaloresdoesprito.
Hojeseaprecia,emgeral,queamentalidadedohomempareceenderear
sesobretudoaomundomaterial,concreto,aodomniodanatureza,mediante
oprogressocientficoetcnico,reduzindooconhecimentoaonveldos
mtodosdascinciaspositivas.
Oacentopostounilateralmentenaaoendereadaaofuturo,ootimismo
alimentadoporumaconfianaquaseilimitadanoprogresso,enquanto
impelemstransformaesimediataseradicaisnocampoeconmico,
polticoesocial,comfreqnciafazemesquecerocarterpermanentede
certosvaloresmoraiseespirituaise,sobretudo,fazemquepareasuprflua,
ouatdanosa,aautnticaespeculaofilosfica,quedeveria,aoinvs,ser
consideradacomobaseindispensveldetaismudanas.
+Nesteclima,abuscasriadasverdadessupremasfreqentemente
desprezada,eoscritriosdasverdadesjnosoosfirmeseindiscutveis
princpiosmetafsicos,masaatualidadeeosucesso;,portanto,facilmente
compreensvelqueoespritodonossotemposeapresentecadavezcomo
maisantimetafsicoe,porconseguinte,abertoatodaespciederelativismo.
+Nestecontexto,nosurpreendequejmuitosnoachemespaoparauma
filosofiadistintadascinciaspositivas;hoje,comefeito,enquantose
apreciaquaseemtodaspartesumanotveldiminuiodointeressepelas
disciplinasfilosficasclssicas,vaiaumentandorapidamenteaimportncia

dascinciasnaturaiseantropolgicas,comasquaisfreqentementese
pretendedarumaexplicaoexaustivadarealidade,chegandoatoponto
deeliminarcompletamenteafilosofiacomoalgoarcaicoedestinadoaser
superado;dessemodo,aoinvsdumdesejvelencontroquepoderia
contribuiraoverdadeirobemeprogressotantodascinciasquantoda
filosofia,vaiseverificandoumantagonismocomconseqnciasnegativas
paraambasaspartes.
#Aomesmotempoquemuitoscientistasseopemfilosofiadistintadas
cinciaspositivasatopontoderejeitaraexistnciadela,certostelogos
consideramafilosofiaintileatdanosaparaaformaosacerdotal;acham
queapurezadamensagemevanglicafoicolocadarisco,nocursoda
histria,pelaintroduodaespeculaogreganascinciassagradas;pensam
queafilosofiaescolsticasobrecarregouateologiaespeculativacomum
montedeproblemasfalsose,portanto,sodaopiniodequeasdisciplinas
teolgicastemquesercultivadasexclusivamentecomomtodohistrico.
=Outrasdificuldadesnascemnocampomesmodafilosofia;comefeito,ali
ondeafilosofianocontestada,cadavezmaisforteopluralismo
filosfico.
#Eledevidonosaoencontrodasdiversasculturasdomundo,
diversidadeecomplexidadedascorrentesfilosficas,mastambmao
pluralismoquaseinesgotveldasfontesdaexperinciahumana.
#Esteprocessovaiseacentuandoapesardoslouvveisesforosquevrios
filsofosmodernosestorealizandoparachegaraumamaiorcoernciados
seussistemaseaposiesmaisequilibradas.
#Avastidoeaprofundidadedaproblemticasuscitadapelosurgimentode
vriasfilosofiasnovasepeloprogressocientficotalquetorna
extremamentedifcilnosumasntese,mastambmaassimilaode
novasnoestonecessriasparaumensinofilosficoverdadeiramente
vivoeeficaz.
b.naturalqueestasituaorepercutagravementenosestudos
filosficosnosseminrios.
=Delaseressentemtantoosprofessoresquantoosalunos.
#Osprofessores
+bemsabidoquogravesenumerosastarefasimpemsehojeatividade
dumprofessordefilosofia:anecessidadedeassimilarumagrande

quantidadedenoesnovasderivadasdasdiversasmentalidadesfilosficas
edoprogressodascincias;aproblemtica,svezestotalmentenova,que
temqueafrontar;asexignciasdenovasadaptaesnalinguagemenos
mtodosdidticos,etc.
+Etemqueafrontartudoisso,svezes,numcurtoespaodetempo,num
ambientepobredemeiosecomunsalunosnosempresuficientemente
interessadosepreparados.
#Osalunos
+Aindaquedemonstraminteresseporcertosproblemasvivos,quedizem
respeitoaohomemasociedade,emgeralnosoencorajadosaosestudos
filosficospeloclimaculturalatual(endereadogeralmentemaiss
imagensdoquereflexo)e,sobretudo,pelapreparaoprvia,quecom
freqnciadendolesobretudotcnicaeendereadapraxe.
+Existem,ademais,outrascircunstnciasmaisespecficasquetornam
menosatraenteparaosalunosoestudodafilosofia:aperplexidadeque
muitosdelesexperimentamperanteamultiplicidadedascorrentes
filosficascontrastantes;ocarter,aseuaviso,exigentedemaisetalvez
impossveldumabuscadesinteressadadaverdade;aaversoaossistemas
fixoserecomendadospelaautoridade;asdeficinciasdumensinopouco
atualizadoqueapresentaumaproblemticaantiquada,separadadavida;
umacertalinguagemfilosficaarcaica,poucoacessvelaohomem
moderno;umaexcessivaabstrao,queimpedequeosestudantestenham
umavisoclaradonexoentrefilosofiaeteologiae,sobretudo,entre
filosofiaeatividadepastoral,qualelesdesejamseprepararacimadetudo.
=Daquehajaemvriosseminriosumcertosentidodemalestar,de
desgostoededesafeioarespeitodafilosofia;daasdvidassobreovalor
eautilidadeprticadosestudosfilosficos;datambmosfenmenosde
diminuioouinclusivedeabandonodoautnticoensinofilosficoem
favordascinciasqueparecemseremmaisatuaiseendereadass
exignciasconcretasdavida.
c.Comosev,asdificuldadesprincipaisquepemhojeemquestoos
estudosfilosficosnosseminriosparecempoderserreduzidasaestastrs:
=Afilosofianotemmaisoseuobjetoprprio:elatemsidoabsorvidae
substitudapelascinciaspositivas,naturaisehumanas,asquaisesto
voltadasaosproblemasverdadeirosereais,estudandooscomaajudados

mtodosquesoreconhecidoshojecomounicamentevlidos;aatitude
inspiradanascorrentespositivistas,neopositivistaseestruturalistas.
=Afilosofiatemperdidoaimportnciacomvistasreligioeteologia:os
estudosteolgicosdevemdesligarsedaespeculaofilosficacomodum
intiljogodepalavras,econstruirsecomplenaautonomiasobreumabase
positivafornecidapelacrticahistricaepelosmtodosexegticos
especiais;ateologiadofuturoser,portanto,tarefaespecficados
historiadoresedosfillogos.
=Afilosofiacontemporneatornousehojeumacinciaesotrica,
inacessvelmaiorpartedoscandidatosaosacerdcio:asmodernasescolas
filosficas(afenomenologia,oexistencialismo,oestruturalismo,o
neopositivismo,etc.)cultivamoseusaberaumnveltaldetecnicismono
vocabulrio,naanliseenasdemonstraes,quetornaramseumcampo
privativoparaexpertosaltamenteespecializados;nosev,portanto,nema
convenincianemapossibilidadedeinserirumacinciatodifcile
complexanaformaonormaldoscandidatosaosacerdcio.
d.compreensvelqueestesobstculospareamamuitosquase
insuperveisequesejamcapazesdesuscitaremcertosambientesum
verdadeiroeautnticodesnimo.

2.Anecessidadedafilosofiaparaosfuturossacerdotes

a.Apesardeteremcontaquantotemosditoacima,estamosconvencidos,
noentanto,dequetodasastendnciasaabandonarafilosofiaouadiminuir
aimportnciadelapodemsersuperadase,portanto,dequenodevem
desanimarnos;aindaqueosobstculosquehojeseopemaoensino
filosficosejamnumerososedifceis,nosevcomoafilosofiapossaser
subestimada,ouatsuprimida,naformaoaumverdadeirohumanismoe,
especialmente,comvistasmissosacerdotal.
=Comefeito,querercederataistentaessignificariaignorartudoaquilo
quehdemaisgenunoeprofundonopensamentocontemporneo.
=Semdvida,osproblemasfilosficosmaisfundamentaisencontramse
hojemaisdoquenuncanocentrodaspreocupaesdoshomens
contemporneos,atopontodequeinvademtodososcamposdacultura:a
literatura(novelas,ensaios,poesia),oteatro,ocinema,ardiotelevisoe

atacano;nelessoconstantementeevocadosostemaseternosdo
pensamentohumano:osentidodavidaedamorte;osentidodobemedo
mal;ofundamentodosvalores;adignidadeeosdireitosdapessoahumana;
aconfrontaoentreasculturaseopatrimnioespiritualdelas;oescndalo
dosofrimento,dainjustia,daopresso,daviolncia;anaturezaeasleisdo
amor;aordemeadesordemdanatureza;osproblemasquedizemrespeito
educao,autoridade,liberdade;osentidodahistriaedoprogresso;o
mistriodoalm;e,finalmente,nofundodetodosestesproblemas:Deus,a
suaexistncia,oseucarterpessoaleasuaprovidncia.
b.evidentequenenhumdestesproblemaspodeacharumaadequada
soluoaonveldascinciaspositivas,naturaisouhumanas,porqueos
mtodosespecficosdelasnooferecemnenhumapossibilidadedeafront
losdemodosatisfatrio;taisquestespertencemesferaespecficada
filosofia,aqual,transcendendoosaspectosmeramenteexternoseparciais
dosfenmenos,voltaserealidadeinteira,buscandodecompreendlaede
expliclaluzdascausasltimas.
=Assim,afilosofia,apesardeprecisardacontribuiodascincias
experimentais,apresentasecomoumacinciadistintadasoutras,autnoma
emaximamenteimportanteparaohomem,oqualestinteressadonosem
registrar,emdescrevereemordenarosdiversosfenmenos,mastambm,e
sobretudo,emcompreenderoverdadeirovaloreosentidoltimodeles.
=claroquequalqueroutroconhecimentodarealidadenolevaascoisas
atessesupremonveldainteligncia,prerrogativacaractersticadoesprito
humano;enquantonofordadaarespostaaestesinterrogantes
fundamentais,todaaculturaficaporbaixodascapacidadesespeculativasdo
nossointelecto.
=Podesedizer,portanto,queafilosofiatemumvalorcultural
insubstituvel:elaconstituiaalmadaautnticacultura,dadoquecolocaas
questessobreosentidodascoisasedaexistnciahumanademodo
verdadeiramenteadequadosaspiraesmaisntimasdohomem.
c.Almdisso,emmuitoscasos,nemsequerpossvelrecorrer
exclusivamenteluzdarevelao;umatalatitudedeespritoresultaria
radicalmenteinsuficientepelosmotivosseguintes:
=Aadesoperfeitadohomemrevelaodivinanopodeserconcebida
comoumatodefcega,comoumaatitudefidestaprivadademotivaes
racionais.

#Oatodefpressupe,pelasuanatureza,asrazesparacrer,os
motivosdecredibilidade,osquaisso,emgrandeparte,denatureza
filosfica:oconhecimentodeDeus,oconceitodecriao,aprovidncia,o
discernimentodaverdadeirareligiorevelada,oconhecimentodohomem
comopessoalivreeresponsvel;podesedizerquecadapalavradoNovo
Testamentopressupeformalmenteessasnoesfilosficasfundamentais.
#Osacerdote,portanto,precisadafilosofiaparagarantirsuafpessoalas
basesracionaisdevalorcientficoqueestejamaonveldasuacultura
intelectual.
=Oprogramadefidesquaerensintellectumnoperdeunadadasua
atualidade:averdadereveladarequersempreareflexoporpartedocrente;
elaconvidaoaotrabalhodeanlise,deaprofundamentoedesntese,quese
chamadeteologiaespeculativa.
#Evidentemente,aquinosetrataderepetiroerrocometidonossculos
passados,quandoaespeculaoteolgicafoicultivadademodosvezes
exageradoeunilateral,atchegaraabafarosestudosbblicosepatrsticos;a
respeito,precisorestituiroprimadoaoestudodasfontesdarevelao
assimcomoaodatransmissodamensagemevanglicaatravsdossculos;
primadoqueindiscutvelequenuncadeveserdiminudo;hque
condenar,assimmesmo,oempregoabusivodafilosofianocampoque
essencialmenteprpriodacinciarevelada.
#Mashoje,umavezrestabelecidoojustoequilbrioedadoqueforam
realizadosprogressosenormesnascinciasbblicaseemtodosossetoresda
teologiapositiva,possvelenecessriocompletareaperfeioaresse
trabalhohistricocomareflexoracionalsobreosdadosrevelados.
+Dispondojdedadosmuitomaissegurosemaisricosdoqueantes,o
telogoespeculativodevesubmeteraumacrticainteligenteosconceitose
ascategoriasmentaisnosquaisseexprimearevelao.
+Nestedelicadotrabalho,elenosdeverservirsedosdescobrimentos
realizadospelascinciasnaturaise,sobretudo,humanas(psicologia,
antropologia,sociologia,lingstica,pedagogia,etc.),masdeverrecorrer
tambm,eespecialmente,ajudadasfilosofia,paraqueelapossadara
suacontribuiodereflexosobreospressupostosesobreasconclusesdos
conhecimentosfornecidospelasdisciplinaspositivas.
+Dadoqueosmtodosdascinciaspositivas(exegese,histria,etc.)
partemfreqentementedediversospressupostosquelevamimplcitas

escolhasfilosficas,umasfilosofiapodercontribuirnotavelmente,entre
outrascoisas,aoesclarecimentoeavaliaocrticadessasescolhas(hoje
especialmentenecessria,porexemplo,paraomtodoexegtico
deBULTMANN)sempretenderter,noentanto,umafunoabsolutaa
respeitodosdadosrevelados.
#Estainflunciarecprocadasduascincias,enraizadajprofundamentena
naturezamesmadelas,acentuadapelanovasituaoquesetemcriado
nesteltimosanosnateologia,aqualquerendoseabriranovasdimenses
(histrica,antropolgica,existencial,personalista),querendodesenvolver
diversosaspectosnovos(psicolgico,sciopoltico,ortoprtico,etc.),
assimcomoaprofundarosseusmtodos(oproblemahermenutico)
acarretaumanovaproblemticaquetocasvezesospressupostosmesmos
doconhecimentoteolgico(porexemplo,apossibilidadedasdefinies
dogmticasdevalorpermanente)equerequer,portanto,umnovo
esclarecimentoeaprofundamentodosconceitos,como,porexemplo,a
verdade,acapacidadeeoslimitesdoconhecimentohumano,oprogresso,a
evoluo,anaturezahumanaeapessoahumana,aleinatural,a
imputabilidadedasaesmorais,etc.
=Afilosofia,finalmente,umterrenoinsubstituveldeencontroede
dilogoentreoscrenteseosnocrentes;nesserespeito,elatemumvalor
pastoralmuitoevidente;portanto,absolutamenteinadmissvelqueum
sacerdotecatlico,chamadoaexerceroseuministrionoseioduma
sociedadepluralista,naqualosproblemasfilosficosfundamentaisso
debatidosemtodososmeiosdecomunicaosocialeatodososnveis
culturais,sejaincapazdumainteligentetrocadepontosdevistacomosno
cristossobreasquestesfundamentaisquevisamestreitamentetantoasua
fpessoalquantoosproblemasmaiscandentesdomundo.
=precisosalientar,ademais,quetodasasorientaespastorais,as
escolhaspedaggicas,asnormasjurdicas,asreformassociaisemuitas
decisespolticas,comportampressupostoseconseqnciasdeordem
filosficaqueprecisamseresclarecidoseavaliadoscriticamente;sema
menordvida,umaautnticafilosofiapodecontribuirnotavelmente
humanizaodomundoedasuacultura,fornecendoumajustahierarquiade
valorestonecessriaparaumaaofrutuosa.

C.CARD.JOSFREIREFALCO,IntervenonaIVCongregaoGeral
daVIIIAssembliaGeralOrdinriadoSnododosBispos,1990:Sria
formaofilosficanosSeminrios.

1.Af,quenoestudoteolgicoprocuraasuainteligncia,estar
constantementeameaadasenoestiverbaseadaemslidosprincpios
filosficos.

a.Semprincpiosfilosficossegurosnopossvelformaraconscincia
crticadosseminaristas,indispensvelparaenfrentarasinmerascorrentes
depensamentoeasideologiasquecaracterizamonossotempo,eparauma
reflexometdicasegurasobreosdadosdaf.
b.Todavia,emalgunsseminriosafilosofiadeS.TOMSsubstituda
pelascinciassociais,ouporumamlgamadecorrentesfilosficassem
umarelaoclaracomaverdaderevelada.

2.OSnododeve,porisso,insistirnanecessidadedumaformao
filosficanosSeminrios.

a.Vivemosnumtempomarcadoprofundamentepelaculturacientfico
tcnica,epeloprogressomaterialquederivadoconhecimentoedodomnio
danaturezaporpartedohomem.
b.Porestarazo,nopodefaltarnaformaodosfuturossacerdotes,alm
dosconhecimentoscientficosbsicosquehojetodapessoacultapossui,
umavisoglobalecrticadaculturacientficotcnicacontempornea,das
suasconseqnciasnomododesentir,depensaredeagirdohomem
contemporneo,edasimplicaesticasquedaderivam.

D.JOOPAULOII,Pastoresdabovobis(1992),nn.5156:Oestudoda
filosofianaformaodossacerdotesnascircunstnciasatuais.

1.Aformaosacerdotaltemquatrodimenses:humana,espiritual,
intelectualepastoral.

2.Aformaointelectual(intelignciadaf)

a.Aformaointelectualconstituiumaexpressonecessriadaformao
humanaeespiritual,possuiumaespecificidadeprpria,econfigurasecomo
umaexignciairreprimveldainteligncia,pelaqualohomemparticipada
luzdaintelignciadeDeus,eprocuraadquirirumasabedoriaqueseabree
seorientaparaoconhecimentodeDeuseparaaadesoaele.
b.Motivaespastoraisquedemonstramanecessidadedaformao
intelectual.
=Justificaoespecfica:anaturezaprpriadoministrioordenado.
#Cadacristodeveestarprontoadefenderafeadarrazodaesperana
queviveemns(cfr.1P3,15).
#Commuitamaiorrazo,oscandidatosaosacerdcioeospresbteros
devemmanifestarumdiligentecuidadopelovalordaformaointelectual
naeducaoenaatividadepastoral,dadoquedevemprocurarum
conhecimentocadavezmaisprofundodosmistriosdivinosparaasalvao
dosirmos.
=Urgnciaatual:odesafiodanovaevangelizaoqualoSenhorchama
aIgrejanolimiardoterceiromilnio.
=Premnciadumnvelexcelente:dadaasituaoatual,profundamente
marcadapelaindiferenareligiosa,porumadifusadesconfiananoquediz
respeitoscapacidadesreaisdarazoparaatingiraverdadeobjetivae
universal,epelasquesteseproblemasinditosprovocadospelas
descobertascientficasetecnolgicas,necessriotornarossacerdotes
capazesdeanunciaroimutvelEvangelhodeCristoprecisamentenumtal
contexto,edetornlodignodecredibilidadediantedaslegtimas
exignciasdarazohumana.

=Necessidadedamaiorseriedadepossvel:dadooatualfenmenodo
pluralismobemacentuadonombitodasociedadehumana,enodaprpria
comunidadeeclesial,precisoqueosfuturossacerdotesadquiramuma
especialatitudedediscernimentocrtico.
c.Aformaointelectualdimensoessencialdaformaosacerdotal;
provas:
=Aformaosacerdotalumprocessoeducativounitriocomquatro
dimenses(humanaespiritualintelectualpastoral).
=Asquatromotivaesacimaexpostasacercadanecessidadedaformao
intelectualsodecarterpastoral.
=Aobrigaodoestudopreencheumagrandepartedavidadequemse
preparaparaosacerdcio.
=Aobrigaodoestudonoconstituiumcomponenteexterioresecundrio
docrescimentohumanocristoespiritualvocacional:pormeiodoestudo
(particularmentedateologia)ofuturosacerdoteaderePalavradeDeus,
crescenavidaespiritual,edispeseadesempenharoseuministrio
pastoral.
=Oobjetivounitrioemultifacetadodaformaointelectualpreconizado
peloConclio.
#Aformaointelectualdeveserpastoralmenteeficaz.
#Paraisso,deveserintegradanumcaminhoespiritualmarcadopela
experinciapessoaldeDeus,demodoapodersuperarumapuracincia
conceptualechegarquelaintelignciadocoraoqueprimeirosabever
omistriodeDeus,edepoiscapazdecomunicloaosirmos.

2.OestudodaFilosofia

a.ummomentoessencialdaformaointelectual.
b.Levaaumacompreensoeinterpretaomaisprofundadapessoa,da
sualiberdade,edassuasrelaescomomundoecomDeus.
c.Afilosofiadegrandeimportncia.

=Pelonexoqueexisteentreosargumentosfilosficoseosmistriosda
salvaoestudadosemteologialuzsuperiordaf.
=Pelaatualsituaoculturalbastantegeneralizadaqueexaltao
subjetivismocomocritrioecomomedidadaverdade.
#Oscandidatosaosacerdciodevemdesenvolverumaconscincia
reflexivadarelaoconstitutivaexistenteentreoespritohumanoea
verdadequesenosrevelaplenamenteemJesusCristo.
#Somenteumasfilosofiapodeajudlosadesenvolveressaconscincia
reflexiva.
=Paragarantiracertezadaverdadequeanicaquepodeestarnabase
daentregapessoalaJesusCristoeIgreja.
#questonadaabstratadaprpriaverdadeseencontramligadasalgumas
questesmuitoconcretas:aidentidadedosacerdoteeoseucompromisso
apostlicoemissionrio.
#Senoseestcertodaverdade,nopossvelpremjogoaprpriavida
inteiraeterforaparainterpelarasrioavidadosoutros.
d.Afilosofiaajudaaenriqueceraformaointelectualcomoculto
verdade.
=Ocultoverdadeumaespciedeveneraoamorosapelaverdade.
=Elelevaareconhecerqueaverdadenocriadamedidadohomem,
masqueconfiadaaohomemcomodomdaVerdadesuprema(=Deus).
#Arazohumana,mesmocomlimiteseporvezescomdificuldade,pode
atingiraverdadeobjetivaeuniversal,inclusiveaquelaquedizrespeitoa
Deuseaosentidoradicaldaexistncia.
#Afnopodeprescindirdarazoedoafdepensarosseuscontedos,
comotestemunhavaagrandementedeS.AGOSTINHO:Desejeivercom
intelignciaoqueacreditei,emuitotivequediscutireesforarme.

3.Aschamadascinciasdohomem

a.So:sociologia;psicologia;pedagogia;cinciadaeconomiaeda
poltica;cinciadacomunicaosocial.
b.Pertencemaombitobemprecisodascinciaspositivasoudescritivas.
c.Podemserdegrandeutilidadeparaumacompreensomaisprofundado
homemedaslinhasevolutivasdasociedade,emordemaoexerccioomais
encarnadopossveldoministriopastoral.
d.Ajudamofuturosacerdoteaprolongaracontemporaneidadevivida
porCristo,qualreferiasePAULOVI:Cristofezsecontemporneoa
algunshomensefaloualinguagemdeles;afidelidadeaomesmoCristo
exigequeestacontemporaneidadecontinue.

E.JOOPAULOII,Fidesetratio(1998)

1.Sntesegeral

a.Afilosofiatemoseuvalorprprionoquedizrespeitointelignciada
f.
b.Afilosofiaencontragraveslimitesquandoesqueceourejeitaas
verdadesdaRevelao.
c.Afeafilosofiaexercemumafunomtuatantodeavaliaocrtica
epurificadoraquantodeestmuloaprogredirnabuscaeno
aprofundamento.
d.Paraobemeparaoprogressodopensamento,afilosofiaeateologia
tmodeverderecuperarasuagenunarelaomtua.

2.Snteseporcaptulos

a.Primeirocaptulo:aRevelaodaSabedoriadeDeus.
=AverdadequeaRevelaonosfazconhecernoofrutomaduroouo
pontoculminantedumpensamentoelaboradopelarazo,masumdom
gratuitodeDeusacolhidopelaf.
=Humaduplaordemdeconhecimento:odaf,apoiadonotestemunhode
Deusegarantidopelaajudasobrenaturaldagraa,eodafilosofia,apoiado
naexperinciadossentidosegarantidopelaluzdointelecto.
=ARevelaodeDeus,quesecumpreemCristo,inseresenotempoena
histria;ahistriatornase,portanto,olugaremquepodemosconstataro
agirsalvficodeDeus.
=ARevelaoofereceaohomemaverdadeltimasobreasuaprpriavida
esobreoseudestinonahistria;foradestaperspectiva,omistrioda
existnciapessoaldohomemumenigmainsolvel;aceitando,comumato
livredef,aRevelao,ohomemchegaacompreenderomistriodasua
existncia.
b.Segundocaptulo:creioparaentender.
=Entreoconhecimentodafeoconhecimentodarazohumaprofunda
ligao;searazoeafsoseparadas,ohomemnopodeconhecerde
modoadequadoasimesmo,omundoeDeus.
=Ohomem,lendocomasuarazoomaravilhosolivrodanatureza,pode
chegaraoconhecimentodoDeusCriador;h,portanto,nohomem,uma
capacidademetafsica!
=Tudoaquiloquearazoatinge,adquireplenosignificadosomentese
postonohorizontedaf.
#Arazo,eportantoafilosofia,devereconheceroseulimite,representado
pelomistriodaCruz,pontochavequedesafiaqualquerfilosofia;aquitoda
tentativadereduziroplanosalvficodoPaiapuralgicahumana
destinadaaofracasso.
#ArazonopodeesvaziaromistriodeamorqueaCruzfazpresente;a
Cruz,pelocontrrio,drazoarespostaltimaquebusca:ocritriode
verdadeedesalvaonoasabedoriadaspalavrasmasaPalavrada
Sabedoria(cfr.1Cor1,172,16).

#Afilosofiadesafiadaaacolher,naloucuradaCruz,agenunacrticaa
todosaquelesqueseiludemdepossuiraverdade,encalhandoanosbancos
deareiadossistemasdeles.
#ArelaoentrefefilosofiaencontranapregaodeCristocrucificadoe
ressuscitadooescolhocontraoqualpodenaufragar,masalmdoqualpode
desembocarnooceanodaverdade;aquiseevidenciaoconfimentrearazo
eaf,mastambmoespaoemqueambospodemseencontrar.
c.Terceirocaptulo:entendoparacrer.
=Ohomemestperenementeembuscadaverdade,notantodasverdades
parciaisquantodaverdadetotal,querdizer,dosentidodavidaedamorte;
tantoassim,queelepodeserdefinidocomoaquelequebuscaaverdade;
umabuscatoprofundamenteenraizadananaturezahumananopodeser
totalmenteintilev.
=Masumabuscadosentidodavidaedamortenopodetersucessoano
sernoabsoluto;afcristvemaoencontrodohomemoferecendolhea
possibilidadeconcretadeverrealizadooescopodestabusca;assim,afea
razoconduzemverdadenasuaplenitude.
d.Quartocaptulo:arelaoentreafearazo
=OsPadresacolheramplenamentearazoabertaaoabsolutoenela
inseriramariquezaprovenientedaRevelao.
=Afilosofiaescolsticaconfirmouaharmoniadoconhecimentofilosficoe
doconhecimentodaf.
#Afpedequeoseuobjetosejacompreendidocomaajudadarazo.
#Arazo,nocumedasuabusca,admitecomonecessrioaquiloqueaf
apresenta.
=S.TOMSDEAQUINOatingiuopontomaisaltodaharmoniaentrefe
razo.
#Anatureza,objetodafilosofia,podecontribuircompreensoda
Revelao.
#Afnotemearazo,masbuscaaeconfianela.

#Afsupeeaperfeioaarazo,assimcomoagraasupeelevaa
cumprimentoanatureza.
#Arazo,iluminadapelaf,libertadadafragilidadeedoslimitesque
derivamdopecadoeachaaforaparaelevarseaoconhecimentodo
mistriodeDeusUnoeTrino.
=ApartirdaBaixaIdadeMdia,adistinoentreferazotransformouse
progressivamenteemnefastaseparao;dessemodochegouseauma
filosofiaseparadaeabsolutamenteautnomaarespeitodoscontedosdaf,
eaumconhecimentoracionalalternativof.
=Napesquisacientficafoiseimpondoumamentalidadepositivistaquese
afastadequalquerrefernciavisocristdomundoequerejeitaqualquer
apelovisometafsicaemoral.
=Comoconseqnciadacrisedoracionalismo,temtomadocorpo,
finalmente,oniilismo.
=Oresultadodissotudotemsidooempobrecimentodarazoedaf:
#Arazo,privadadacontribuiodaRevelao,percorresendeiroslaterais
arriscandodeperderdevistaasuametafinal.
#Af,privadadarazo,salientaosentimentoeaexperincia,correndoo
riscodedeixardeserumapropostauniversal.
e.Quintocaptulo:asintervenesdoMagistrioemmatriafilosfica
=Peranteasdesviosdopensamentofilosfico,oMagistriodaIgrejatem
intervindovriasvezes,noparaproporumafilosofiaprpriaoupara
canonizaralgumafilosofiaemespecial,masparareagirdemodoclaroe
firmequandotesesfilosficasfalsasoudiscutveissemeiamgraveserros
ameaandoaretacompreensododadoreveladoeconfundindoafdo
povodeDeus.
=OMagistrioeclesisticodeve:
#Exercercomautoridadeoseudiscernimentocrticoperanteasfilosofias
quechocamcontraadoutrinacrist.
#Indicarquaispressupostoseconclusesfilosficassoincompatveiscom
af.

=Fazendoassim,aIgrejaquerprovocar,promovereencorajaro
pensamentofilosfico,paraquenofechedeantemoaestradaqueconduz
aoreconhecimentodomistrio.
=PorissoaIgrejatemcensurado:
#Ofidesmoeotradicionalismoradical,peladesconfianadelesnas
capacidadesnaturaisdarazo.
#Oracionalismoeoontologismo,porqueatribuemrazonaturalaquilo
queconhecvelsomenteluzdaf.
=OConclioVaticanoImostrouquearazoeafso,aomesmotempo,
inseparveiseirreduzveis.
=HojeaIgrejadeve:
#Combateraradicaldesconfiananarazoporpartedaquelesquefalamdo
fimdametafsica.
#Denunciaroneofidesmoteolgicoquenoreconheceaimportnciado
conhecimentoracionaledasabedoriafilosficaparaaintelignciadaf,
quereservapoucaconsideraoteologiaespeculativaequedesprezaa
filosofiaclssica,cujostermostmsidoempregadospelaintelignciadafe
pelasformulaesdogmticas.
#Combaterobiblicismoquetendeafazerdaleituraedaexegeseda
SagradaEscrituraonicopontoderefernciaverdadeiro,esquecendoa
regrasupremadaprpriafqueprovmIgrejadaunidadeTradio
EscrituraMagistrio.
#Frisaroseugrandeinteressepelafilosofiaecomprometersenagenuna
renovaodela,indicandoalgunspercursosconcretosaseguir.
#Frisarqueoestudodafilosofiarevesteumcarterineliminvelna
estruturadosestudosteolgicosenaformaodossacerdotes,osquais,na
vidapastoral,deveroconfrontarsecomasinstnciasdomundo
contemporneoecaptarascausasdalgunscomportamentosdele,paradar
umaprontarespostaaelas.
f.Sextocaptulo:interaoentreteologiaefilosofia
=Ateologiadeveentraremrelaocomasfilosofiaselaboradasnocursoda
histria.

#ParaumaretacompreensodaBbliaedatradioeclesial,expressadaem
formasdepensamentodedeterminadastradiesfilosficas,otelogodeve
conhecerestastradiesfilosficas.
#Semacontribuiodafilosofia,otelogonopodeesclarecera
linguagemsobreDeus,asrelaestrinitrias,aaocriadoradeDeus,a
relaoentreDeuseohomem,aidentidadedeCristo,verdadeiroDeuse
verdadeirohomem.
#Otelogomoraldevenecessariamenterecorreraconceitosdetica
filosficacomo:leimoral,conscincia,liberdade,responsabilidade,culpa.
=Oproblemadainculturao.
#AIgreja,entrandoemcontatocomasculturas,nopodedeixarscostas
aquiloqueadquiriupelainculturaonopensamentogregolatino;rejeitar
talheranaseriaircontraodesgnioprovidencialdeDeus,queconduza
Igrejaaolongodasestradasdotempoedahistria.
#AIgrejadecadapocasentirseenriquecidapelasadquisiesna
aproximaoatualsculturasorientaiseacharassimnovasindicaespara
dialogarfrutuosamentecomasculturasdoamanh.
=Entreateologiaeafilosofiadeveinstaurarseumarelaode
circularidade:
#ParaumamelhorcompreensodaPalavra,ateologiadeveajudarseda
filosofia.
#AfilosofiasaienriquecidadoencontrocomaPalavradeDeusporque
descobrehorizontesinsuspeitveis.
#Afecundidadedestarelaodecircularidadetemsidodemonstrada:
+Tantostelogoscristosdestacaramsecomograndesfilsofos.
+Osfilsofosquefizeramfilosofiaemuniovitalcomaf,descobriram
verdadesque,apesardeseremnaturalmenteacessveisrazo,talveznunca
teriamdescobertosemacontribuiodaRevelao.
+SemainflunciaestimulantedaPalavradeDeus,boapartedafilosofia
modernaecontemporneanoexistiria.

#Ateologiaprecisadafilosofia,porqueafsenopensadanonada
(STO.AGOSTINHO);afilosofiaprecisadaRevelaoparanoperderse
noerroeparaampliarosseushorizontes.
=desejvelquetelogosefilsofossedeixemguiarpelanicaautoridade
daverdade,demodoquesejaelaboradaumafilosofiaemconsonnciacom
aPalavradeDeus,queseroterrenodeencontroentreasculturaseaf
crist,olugardeentendimentoentrecrentesenocrentes.
g.Stimocaptulo:exignciasetarefasatuais
=Afilosofiadevereencontrarasuadimensosapiencialdebuscado
sentidoltimoeglobaldavida.
#Nopodesernemradicalmentefenomenistanemrelativista.
#Deveteralcanceautenticamentemetafsico,capazdetranscenderosdados
empricos,parachegaraalgoabsoluto,ltimoefundante.
=Ametafsicamediaoprivilegiadanapesquisateolgica;daquio
perigoquerepresentamparaafcristteoriasfilosficascomoo
historicismo,ocientificismo,opragmatismoeoniilismo.

S-ar putea să vă placă și