Sunteți pe pagina 1din 11

10/10/2015

Teoriamarxistadoestadocapitalista:comparaoentreGramsciePoulantzasJusNavigandi
Pginainicial

R7TV

Notcias

Entretenimento

Esportes

Vdeos

RedeRecord

R7Play

Servios

(http://r7.com/) (http://tv.r7.com/)
(http://noticias.r7.com/)
(http://entretenimento.r7.com/)
(http://esportes.r7.com/)
(http://videos.r7.com/)
(http://rederecord.r7.com/)
(http://r7.com/r7(http://servicos.r7.com/)
play/)

ARTIGOS(HTTP://JUS.COM.BR/ARTIGOS) TEXTOSELECIONADOPELOSEDITORES

Teoriamarxistadoestadocapitalista:uma
comparaoentreGramsciePoulantzas
Teoriamarxistadoestadocapitalista:umacomparaoentre
GramsciePoulantzas
CarlosFredericoRubinoPolarideAlverga(http://jus.com.br/894393carlosfredericorubinopolaridealverga/publicacoes)
Publicadoem04/2011.Elaboradoem04/2011.
GOSTOU?

(http://www.facebook.com/sharer.php?u=http%3A%2F%2Fjus.com.br%2Fartigos%2F18964%2Fteoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramscie
poulantzas&t=Teoria%20marxista%20do%20estado%20capitalista%3A%20compara%C3%A7%C3%A3o%20entre%20Gramsci%20e%20Poulantzas)
(http://twitter.com/share?url=http%3A%2F%2Fjus.com.br%2Fartigos%2F18964%2Fteoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramscie
poulantzas&text=Teoria%20marxista%20do%20estado%20capitalista%3A%20compara%C3%A7%C3%A3o%20entre%20Gramsci%20e%20Poulantzas)
(whatsapp://send?

ext=Teoria%20marxista%20do%20estado%20capitalista%3A%20compara%C3%A7%C3%A3o%20entre%20Gramsci%20e%20Poulantzas:%20http%3A%2F%2Fjus.com.br%2Fartigos%2F18964)

33

TeoriadoDireito(http://jus.com.br/artigos/teoriadodireito)
CinciaPoltica(http://jus.com.br/artigos/cienciapolitica)
FilosofiadoDireito(http://jus.com.br/artigos/filosofiadodireito)
Geral(FilosofiadoDireito)(http://jus.com.br/artigos/geralfilosofiadodireito)
Pgina1de3(/artigos/18964/teoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramsciepoulantzas/2)

http://jus.com.br/artigos/18964/teoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramsciepoulantzas

1/11

10/10/2015

Teoriamarxistadoestadocapitalista:comparaoentreGramsciePoulantzasJusNavigandi

Sumrio:Captulo1AteoriadeGramscisobreoEstadocapitalista:1.1)Aevoluotericaemrelaovisomarxista
doEstadoearevitalizaodoconceito.desuperestrutura.1.2)AdefiniogramscianadeEstadoedepoder.1.3)O
conceitodehegemonia.1.4)Crisedehegemonia.1.5)Guerrademovimentoeguerradeposio1.6)Opapeldos
intelectuais.1.7)Revoluopassiva.Captulo2AteoriadePoulantzassobreoEstadocapitalista:.2.1)Adefiniode
PoulantzasparaoEstadocapitalistaesuacrticavisomarxistainstrumentalistadoreferidoEstado.2.2)Aunidade
polticadoEstadocapitalista.2.3)AautonomiarelativadoEstadocapitalistaemrelaosclassessociais,inclusiveas
dominantes2.4)ExplicaodePoulantzassobrealeiturahistricadeMarxacercadaFranadeLusNapoleo(meadosdo
sculoXIX)comoexemploconcretodosconceitosdeunidadepolticaeautonomiadoEstadocapitalista2.5)Leitura
marxistadePoulantzassobreaquestodototalitarismo2.6)Obloconopoder2.7)LeituramarxistadePoulantzassobrea
questodaseparaodospoderesesobreapredominnciaoudoExecutivooudoLegislativoumsobreooutro2.8)A
anlisemarxistadePoulantzassobreaquestodaburocraciaCaptulo3Semelhanasediferenasentreasteoriasde
GramsciePoulantzasacercadoEstadoCapitalista:Captulo4Concluso:Bibliografia:

Captulo1AteoriadeGramscisobreoEstadocapitalista:
1.1)AevoluotericaemrelaovisomarxistadoEstadoearevitalizaodoconceitodesuperestrutura:
Emtrspontosprincipais,Gramscirepresentouumaevoluo,enoumaruptura,comomarxismoleninismotradicionale
ortodoxo:
a)divergnciaemrelaoaodeterminismohistricomarxistaenfasenaimportnciadasuperestrutura(aspectosreligiosos,
culturaiseideolgicosdasociedade)paraadominaoburguesanocapitalismo,enosomentenopapeldapropriedade
privadadosmeiosdeproduoenarelaodeexploraoqueocorreentreburguesiaeproletariadonabaseouestrutura,
desfazendo,decertaforma,atradioeconomicistadomarxismoortodoxo1,emborareconhecendoque,emltima
instncia,ocomponenteeconmicodasociedadedeterminante,sem,contudo,negarainflunciadoselementosideolgico
ecultural,ereconhecendoarelevnciadestesltimos
b)ampliaodoconceitomarxistadeEstado
c)consideraodequeasociedadecivilestsituadanasuperestrutura,enonaestrutura,conformeafirmavaMarx.
GramsciapresentouumavisoevolutivaemrelaoaomaterialismohistricodeMarxeEngels.Segundooreferido
materialismohistricodestesltimos,deacordocomMagalhes(2001:75),

(http://jus.com.br/)
BuscarnoJus

Menu

Publique (/publique)
"asinstituiessociais,polticaseculturais,asideologiaspredominanteseaprpria

conscinciadacoletividadesomodeladaspelasrelaeseconmicasepelascondies
Entrar(http://jus.com.br/entrar)
materiaisou,emtermosmarxistas,asuperestruturasocialsustentadaporumabase
econmica.MarxeEngelsidentificaramumasriedeestgioshistricoscorrespondentesao
desenvolvimentoprogressivodaproduomaterial,partindodocomunismoprimitivo,
prosseguindopelaescravidoepelofeudalismo,atchegaraocapitalismo,oqualseria
suplantadopelosocialismoe,porfim,pelocomunismoavanado".

Cadastrar(http://jus.com.br/cadastrar)

SegundoTaylor(inMarsh&Stoker,1995:253)

"ParaGramsci,amudanahistricanopodeserentendidaemtermosdeum
desenvolvimentolinearsimples(Comunismoinevitavelmentesuperaocapitalismo),mastem
queserjulgadaemtodaasuacomplexidade.Elaabertaecontingenteeexistemdimenses

http://jus.com.br/artigos/18964/teoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramsciepoulantzas

2/11

10/10/2015

Teoriamarxistadoestadocapitalista:comparaoentreGramsciePoulantzasJusNavigandi
polticas,ideolgicaseculturaisquesocruciaisparaodesenvolvimentodaconscincia.
Conscinciaaquiserefereamaisdoqueaexperinciaeconmicadaexploraoela
envolveumentendimentodecomoaspessoasestosujeitasaosefeitosdevisesideolgicas
concorrentesemrelaoaomundo".Concluise,ento,que,paraGramsci,aocontrriodo
marxismoeconomicistatradicional,nosoaspectoeconmicoquemerececonsiderao,
oscomponentessuperestruturais,referentesconscinciataiscomoacultura,areligio,a
ideologia,asdiferentesvisesdemundo(burguesaeproletria)tambmsoimportantespara
explicaradominaoburguesanasociedadecapitalista.Osargumentosanteriormente
apresentadossoenfatizadosporTaylor,queescreveque
"achaveparaentenderaoriginalidadetericadeGramsciresidenofatodequeapropriedade
privadadosmeiosdeproduoumabasenecessria,masnosuficiente,paraadominao
capitalista(...).Sequisermosentenderacomplexidadedequalquerconjunturaparticular,
entoessencial,naopiniodeGramsci,examinarasdimensespoltica,culturale
ideolgicadalutadeclasses.Ento,enquantoeleestariadispostoaadmitirqueocurso
bsicodahistriahumanaexplicadopelodesenvolvimentodasforasprodutivas,ele
tambmenfatizaquesuatrajetriaseriamodeladadeacordocomascircunstncias
particularesdecadapas(Gramsci,1971,p.240)"(Taylor,inMarsh&Stoker,1995:253).Ainda
sobreaimportnciaatribudaporGramscisuperestrutura,oautorantesmencionadoafirma
queopensadoritalianoconsideraque"alutapelaconscinciatoimportantequantoaluta
pelapropriedadedosmeiosdeproduo"(Ibidem:254).Porfim,emrelaoao
reconhecimento,porGramsci,daprepondernciadocomponenteeconmicono
funcionamentodasociedadecapitalista,omesmoautorescreveque"Entretanto,apesarde
Gramscienfatizarintensamenteaautonomiadasuperestrutura,elereconhecequeelaest
intimamenteligadasrelaesdeproduo.Apesardahegemoniaserticopoltica,ela
tambmtemquesereconmica,temnecessariamentequeserbaseadanafunodecisiva
exercidapelogrupoldernoncleodecisivodaatividadeeconmica(Gramsci,1971,p.160)"
(Ibidem:254).

Emrelaoaosegundoponto,referenteampliaodoconceitomarxistadeEstado,tratasedoaspectodeque"oEstado
eramuitomaisdoqueoaparelhorepressivodaburguesiaoEstadoincluaahegemoniaburguesanasuperestrutura"
(Magalhes,2001:101).Coutinho(1989:76e77)tambmserefereaesteassunto,quedenominade"Ateoriaampliadado
EstadoemGramsci(conservao/superaodateoriamarxista"clssica")".Deacordocomele,

"oEstadoemsentidoamplo,comnovasdeterminaes,comportaduasesferasprincipais:a
sociedadepoltica(queGramscitambmchamade"Estadoemsentidoestrito"oude"Estado
coero"),queformadapeloconjuntodemecanismosatravsdosquaisaclassedominante
detmomonopliolegaldarepressoedaviolncia,equeseidentificacomosaparelhosde
coerosobcontroledasburocraciasexecutivaepolicialmilitareasociedadecivilformada
precisamentepeloconjuntodasorganizaesresponsveispelaelaboraoe/oudifusodas
ideologias,compreendendoosistemaescolar,asIgrejas,ospartidospolticos,ossindicatos,
asorganizaesprofissionais,aorganizaomaterialdacultura(revistas,jornais,editoras,
meiosdecomunicaodemassa)etc"(Coutinho,1989:76e77).Ouseja,ainovao
promovidaporGramsciemrelaoampliaodoconceitomarxistadeEstadofoinosentido
dequeMarxconcebiaoEstadoapenascomosociedadepoltica,comobraorepressorda
burguesiasobreooperariado,eGramscipassouaconsideraroEstadocomopartetambm
dasuperestruturaresponsvelpelaimposioedifusodahegemoniaburguesa,embora
tenhareconhecidoqueoEstadocapitalista,tambm,braorepressordaburguesiasobreo
operariado,sendo,porm,maisdoqueisso.

http://jus.com.br/artigos/18964/teoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramsciepoulantzas

3/11

10/10/2015

Teoriamarxistadoestadocapitalista:comparaoentreGramsciePoulantzasJusNavigandi
Comrefernciaquestodasociedadecivil,Carnoy(1988:92)escrevequeestaltima,paraMarx,o"domniodas
relaeseconmicas".Segundoomesmoautorasociedadecivil"englobaoconjuntodointercmbiomaterialdos
indivduos,nointeriordeumestgiodeterminadodedesenvolvimentodasforasprodutivas.Elaenglobatodaatividade
comercialeindustrialdeumdadoestgiodedesenvolvimento..."(Ibidem:92).JGramsciconsideravaqueasociedadecivil
era"oconjuntodosorganismosvulgarmentedenominados"privados""(Ibidem:93).AdiferenaentreMarxeGramsci,
segundoCarnoy(1988:93)que,"paraMarx,asociedadecivilestrutura(relaesnaproduo).ParaGramsci,ao
contrrio,elasuperestrutura,querepresentaofatorativoepositivonodesenvolvimentohistricoocomplexodas
relaesideolgicaseculturais,avidaespiritualeintelectual,eaexpressopolticadessasrelaestornaseocentroda
anlise,enoaestrutura".CarnoytambmidentificanessepontoaprincipalcontribuiodeGramsciparaarenovaoe
evoluodomarxismo:

"Foiemsuaconcepodesociedadecivilesuaelevaodahegemoniaburguesaaumlugar
dedestaquenacinciapolticaqueGramscifoialmdeMarx,Engels,LnineTrotski.Ao
fazlo,eleenfatizoudeformamuitomaisagudaqueostericosprecedentesopapelda
superestruturanaperpetuaodasclassesenaprevenododesenvolvimentoda
conscinciadeclasse(...).EleatribuiuaoEstadopartedessafunodepromoverumconceito
(burgus)nicodarealidadee,conseqentemente,emprestouaoEstadoumpapelmais
extenso(ampliado)naperpetuaodasclasses"(Carnoy,1988:90e91).
1.2)AdefiniogramscianadeEstadoedepoder:
DeacordocomTaylor(inMarsh&Stoker,1995:254),"GramsciargumentaqueoEstadoconsistedetodoumcomplexode
atividadespolticasetericascomasquaisaclassedominantenosomentejustificaeconservaasuadominao,mas
manobraparaconquistaroconsentimentoativodaquelesqueestosubjugadosasuasregras(Gramsci,1971,p.244)".

Sobreoconceitodepoder,omesmoautorinformaque"Aconcepodepoderestendidaparaincluirumvastoarranjode
instituiespormeiodasquaisasrelaesdepodersomediadasnasociedade:educao,amdiademassa,parlamentos
etribunais,todassoatividadeseiniciativasqueformamoaparatopolticoeculturaldahegemoniadasclasses
dominantes(Gramsci,1971,p.244)"(Taylor,inMarsh&Stoker,1995:254).
1.3)Oconceitodehegemonia:
Magalhes(2001:101)defineahegemoniaburguesanasociedadecivilcapitalistacomosendo"opredomnioideolgicodos
valoresenormasburguesassobreasclassessubalternas".Segundoomesmoautor:

"Hegemoniapodeserentendidacomoacapacidadededireointelectualemoral,emvirtude
daqualaclassedominante,ouaspiranteaodomnio,consegueseraceitacomoguialegtimo,
constituiseemclassedirigenteeobtmoconsensoouapassividadedamaioriada
populaodiantedasmetasimpostasvidasocialepolticadeumpas.
Esseconceitogramscianodehegemoniasedesdobraemdoissignificadosdistintos,asaber:
.oprocessonasociedadecivilpeloqualumapartedaclassedominanteexerceocontrole,
atravsdesualideranamoraleintelectual,sobreoutrasfraesaliadasdaclassedominante,
namedidaemquecapazdearticulartodosessessegmentos
.oprocessopeloqualumaclassedominanteassimconstitudacapazdeusarsualiderana
poltica,moraleintelectualparaimporsuavisodemundocomointeiramenteabrangentee
universal,moldandoosinteresseseasnecessidadesdosgrupossubordinados"(Ibidem:102).
Portanto,ahegemoniatemumcomponentehorizontal(intraclassedominante)eum
componentevertical(classedominantesobreclassedominada).
Taylor(inMarsh&Stoker,1995:253e254)escreveque"DeacordocomGramsci,odomniodeumaclasseparticular
contmduasdimensesseparadas:coero(dominao),elideranasocialmoral.Hegemoniaserefereaomodocomoa
dominaodeclassenobaseadasimplesmentenacoero,masnaaquiescnciaculturaleideolgicadasclasses
subordinadas.Opolticonopode,portanto,serentendidocomosendoforaouconsentimento:eleambasascoisas,
foraeconsentimento.Nessecontexto,umaclassepodeserconsideradahegemnicaquandotiverconquistadoo

http://jus.com.br/artigos/18964/teoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramsciepoulantzas

4/11

10/10/2015

Teoriamarxistadoestadocapitalista:comparaoentreGramsciePoulantzasJusNavigandi
foraeconsentimento.Nessecontexto,umaclassepodeserconsideradahegemnicaquandotiverconquistadoo
consentimentoativodasclassessubordinadas".
Carnoy(1988:93)afirmaque"ahegemoniasignificaopredomnioideolgicodasclassesdominantessobreaclasse
subalternanasociedadecivil.AoriginalidadedeGramsci,comomarxista,fundamentaseempartenoseuconceitoda
naturezadodomnioburgus(...)emseuargumentodequeaforaverdadeiradosistemanoresidenaviolnciadaclasse
dominanteounopodercoercitivodoseuaparelhodeEstado,masnaaceitaoporpartedosdominadosdeumaconcepo
demundoquepertenceaosseusdominadores(Fiori,1970,238)".
Podesedepreender,ento,queahegemonia,paraGramsci,consistenofatodeaclassesubalterna,dominada,na
sociedadecapitalista,oproletariado,considerarcomosendoseusosvaloreseaideologiadaclasseburguesa,quea
camadadominantedaestruturasocialcapitalista.Paraoreferidopensadorestasubmisso,porpartedooperariado,
visodemundodaburguesia,oelementoprincipaldadominaoburguesanasociedadecapitalista,enoaesfera
econmicadasrelaessociaisdeproduo.Emsuma,ahegemoniaconsistenofatode,nasociedadecapitalista,aclasse
dominanteconseguirconvencer,persuadiraclassesubalternaaaceitarecompartilharseusistemadecrenasbemcomo
seusvaloressociais,culturaisemorais.
1.4)Crisedehegemonia:
Acrisedehegemonia,nopensamentogramsciano,ocorrequandoexisteequilbriodeclasses,ouseja,nenhumaclasse
social,sejaaburguesiaouooperariado,temsuficientepoderparaarrebatareconservar,sozinha,ocontroledoEstado.
Nessecontexto,noqualnenhumestratosocialconsegueexercersozinhoopodernoEstado,aburocraciapreencheovcuo
depoder,adquireautonomiaemrelaoburguesiaepassaelamesmaaexerceropoder.
SegundoMagalhes(2001:103)acrisedehegemonia"Ocorrequandoasclassessociaisseseparamdeseuspartidos
polticos,deformaqueaclassenomaisreconheceoshomensquelideramospartidoscomoexpressosua.(...).Os
elementosdaburocraciaeoutrasinstituiesquesoindependentesdaopiniopblicaampliamseupodereautonomia".
Carnoy(1988:106),citandoGramsci,escrevequeocorreacrisedehegemoniaquando""aclassedominanteperdeuseu
consenso,isto,nodirigente,masapenasdominante,exercendoapenasaforacoercitiva,istosignificaexatamente
queasgrandesmassasseseparamdesuasideologiastradicionaisenomaiscremnoquecostumavamcrer
anteriormente,etc.Acriseconsisteemqueovelhoestmorrendoeonovonopodenascer".(Gramsci,1971,2526)".
Sobreospossveisdesdobramentosdeumacrisedehegemonia,Coutinho(1989:93)escreveoseguinte:

"Ela(crisedehegemonia)secaracteriza(...)porumperodorelativamentelongode
maturao,noqualsedumacomplexalutaporespaoseposies,ummovimentode
avanoserecuos.Comotodaacrise,adehegemoniapodedarlugaradiferentesalternativas,
isto,podeterdiferentessolues.Deimediato,aclassedominantepodetercondiesde
continuardominandoatravsdapuracoeroamdioprazo,elapodecertamenterecompor
suahegemonia,pormeiodeconcesses,demanobrasreformistas,etc,paraoqucontar
comaincapacidadedasforasadversriasdeapresentarsoluespositivaseconstrutivas.
Masatendnciadominante,aindaquenoinevitvel,dequeasclassesdominadas
favorecidaspelocarterestruturaldacriseampliemseuarcodealianasesuaesferade
consenso,invertamemseufavorasrelaesdehegemoniae,dessemodo,aosetornarem
classesdirigentes(aoapresentaremeconquistaremconsensoparapropostasdesoluodos
problemasdoconjuntodanao),criemcondiesparachegaremsituaodeclasses
dominantes"Ouseja,ocaminhoparaooperariadoalcanaropoderpassapelasuperaodo
sectarismo.As"manobrasreformistas"aqueCoutinhoaludenotrechotranscritocorresponde
aoconceitogramscianode"revoluopassiva"queserabordadonoitem1.7.
DeacordocomCarnoy(1988:104),aanlisedacrisedehegemonia,fazparte,juntamentecomoexamefeitoporGramsci
sobreasquestesdaguerradeposioedopapeldosintelectuais,dateoriaqueopensadoritalianoelaboraparatentar
responderperguntadecomoasclassessubalternaspodemsuperarahegemoniadasclassesdominantes.
1.5)Guerrademovimentoeguerradeposio:
Aguerrademovimentoestassociadaaoargumentodomarxismoleninismosegundooqualparaqueooperariado
conquisteumaposiodepredomnioemrelaoburguesianasociedadecapitalistasuficientequeeledetenhao
controlesobreoaparelhodeEstadoesobreopoderdeEstado,epasseaexercersobreaclasseburguesaarepressoea
coerodequeantesele,proletariado,eravtima.TemavercomopostuladodeMarxeLninnosentidodequebasta
controlaromecanismorepressorecoercitivodoEstadoparaobterahegemonianasociedadecapitalista.OEstadoseria,
ento,conquistadomedianteumataquedireto,decartermilitar,pormeiodoqualooperariadoobteriaodomniodopoderde

http://jus.com.br/artigos/18964/teoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramsciepoulantzas

5/11

10/10/2015

Teoriamarxistadoestadocapitalista:comparaoentreGramsciePoulantzasJusNavigandi
Estadoedeseusmecanismosdecoeroerepresso.Aistosechamadeguerrademovimento.
Aguerradeposio,conceitodeGramsci,apresentaumaversodiferentedaguerrademovimento,devidoaofatodeque,
paraele,aconquistadopoderdeEstadoedosseusmecanismosdecoeroerepressonosoelementossuficientes
paraasseguraraobtenodahegemonianocapitalismoparaooperariado.necessriaaformulaoeadifusodeuma
hegemoniaproletria,umacontrahegemonia,que,medianteumaguerradeposio,ouseja,umaconquistagraduale
paulatinademembrosdoproletariadomenosmilitante,efetuadamediantepersuaso,principalmentenoscomponentesda
superestruturadocapitalismo,nareligio,naculturaenaideologia,demodoaconvencerestesproletriosmenosengajados
dequeosvaloresoperriosdevemprevalecersobreosburgueses.Estaconquistaseria,paraGramsci,oelemento
fundamentalparaqueumacontrahegemoniaoperriaconseguissesuplantarahegemoniaburguesa,pavimentandoo
caminhodaobtenodopoderdeEstadoparaaclasseproletria.
DeacordocomMagalhes(2001:104),

"acapturadoEstadoaderrubadaeocontroledoEstadonosignificavaemsimesmoo
controledasociedade,nosignificavaoestabelecimentodeumahegemoniaproletria
alternativa.Aomesmotempo,eleconsiderapoucoprovvelqueoproletariadopudesseobter
ocontrolesobreoEstadoatravsdaguerrademovimento(deumataquedireto,baseadono
enfrentamentofsicocrescente),comonaRssia.UmavezqueoEstadoeramuitomaisdo
queasforascoercitivasdaburguesia,umavezqueerapartedasuperestruturaideolgica
(hegemnica)dasociedadecivildominadapelaburguesia,eledeviaserenfocadocomouma
peadosistemadepoder,nonecessariamenteoelementocrucialdepoder".Nestetrecho
ficabemcaracterizadaadistinoentreasconcepesmarxistaleninistaegramscianasobre
comoaclasseoperriadeveriaseconduzirparaobteropoderdeEstadoeconquistara
hegemonianasociedadecapitalista.
Coutinho(1989,passim8995)explicaqueumaimportantedescobertadeGramsciparaelucidaromalogrorevolucionriono
OcidentefoiofatodesteterpercebidoqueexistiaumadistinofundamentalentreoOcidenteeoOrientenoqueserefere
estruturaodasociedade,equeestadiferenaeraachaveparacompreenderaineficciadoataquefrontalaoEstadonos
pasesocidentais.ParaGramsci,segundoCoutinho,noOriente,comoporexemplo,naRssia,haviaumapreponderncia
extremadoEstadoemrelaosociedadecivil,oquefaziacomqueaconquistadopodercoercitivodoEstadofosse
suficienteparagarantiratomadadopoderefetivopelooperariado.Ouseja,nasformaessociaisorientais,asuperestrutura
eramaisdbil,eaguerrademovimentostinhamaischancedefuncionar.JnocasodoOcidente,asituaoeradiferente,
devidoexistnciadeelementossuperestruturaismaisdesenvolvidoseocorrnciademaiorequilbrionacorrelaode
forasentreEstadoesociedadecivil.Devidoaisso,aguerrademovimentoeoataquefrontalaoEstadoeraminsuficientes
paragarantiraobtenodopoderefetivoparaoproletariado.Serianecessrioobteroconsensoeconquistarahegemonia
primeironasociedadecivilparaposteriormentearrebataropodercoercitivodeEstadoeviabilizaratransioparao
socialismo.Comrefernciaaesteassunto,Coutinho(1989:89)escreveque

"Gramscipodeformular,demodopositivo,suapropostadeestratgiaparaospases
"ocidentais":nasformaes"orientais",apredominnciadoEstadocoeroimpelutade
classesumaestratgiadeataquefrontal,uma"guerrademovimento",voltadadiretamente
paraaconquistaeconservaodoEstadoemsentidorestritono"Ocidente",aocontrrio,as
batalhasdevemsertravadasinicialmentenombitodasociedadecivil,visandoconquistade
posiesedeespaos("guerradeposio"),dadireopolticoideolgicaedoconsensodos
setoresmajoritriosdapopulao,comocondioparaoacessoaopoderdeEstadoepara
suaposteriorconservao".
UmoutrotrechodeCoutinho(1989:92)caracterizabemoconceitode"guerradeposio"deGramsci:"assuperestruturas
dasociedadecivilsocomoosistemadastrincheirasnaguerramoderna".Nessesentido,omesmoautor,citandoGramsci,
arremataacaracterizaode"guerradeposio":

""NoOriente,oEstadoeratudoeasociedadecivileraprimitivaegelatinosanoOcidente,
entreEstadoesociedadecivilhaviaumarelaoequilibrada:aumabalodoEstado,
imediatamentesepercebiaumarobustaestruturadasociedadecivil.OEstadoeraapenas
umatrincheiraavanada,portrsdaqualestavaumarobustacadeiadefortalezase

http://jus.com.br/artigos/18964/teoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramsciepoulantzas

6/11

10/10/2015

Teoriamarxistadoestadocapitalista:comparaoentreGramsciePoulantzasJusNavigandi
casamatasaproporovariadeEstadoparaEstado,comoevidente,masprecisamente
issorequeriaumcuidadosoreconhecimentodocarternacional""(Ibidem:92).

AconclusoaquesechegadequeGramsci,procurandoamelhoralternativaparaformularumaestratgiaquepermitisse
aooperariadoitalianoaobtenodahegemonianasociedadecivileaconquistadoEstadocoero,acabouporrenovar
profundamenteomarxismo,oque,naspalavrasdopensadoritalianosignificaque"Afrmulatipo1848darevoluo
permanenteconcluiGramscielaboradaesuperadanacinciapolticapelafrmuladasociedadecivil.Ocorre,naarte
poltica,oqueocorreunaartemilitar:aguerrademovimentotornasecadavezmaisguerradeposio"(Coutinho,1989:90).
Magalhes(2001:104e105)escreveoseguinte:

"Gramscidesenvolveuaestratgiadeguerradeposio,aqualtemquatroelementos
importantes:
.nfasenasespecificidadeslocais:elaenfatizaquecadapasparticularexigeum
reconhecimentoacuradodasuaprpriarealidade,devendohaverumaadaptaodetticase
procedimentosconformeoestgiocapitalistaeaspeculiaridadesculturaisconcretasemque
osrevolucionriosvoatuar
.contrahegemonia:necessriositiaroaparelhodoEstadocomumacontrahegemonia,
criadapelaorganizaodemassadaclassetrabalhadoraepelodesenvolvimentodas
instituiesedaculturaoperriaformadeenfraqueceroEstadoburgusebaseparaonovo
Estadoproletrio
.conscinciapolticacoletiva:aguerradeposioumalutapelaconscinciadaclasse
operria,(...)
.partidodemassacapazdeformarintelectuaisorgnicos:enfatizaoprocessode
transformaodetodosostrabalhadoresemintelectuais,nosentidodeserempensadores
organizadorescomumaconcepodomundoconscientequetranscendeseusinteressesde
classe".
1.6)Opapeldosintelectuais:
OsintelectuaisexercemumafunoimportantenoesquemadeGramsciparaestabelecerasuperioridademoraleculturale
acontrahegemoniaoperrias,segundoCarnoy(1988,passim114117).Gramscidiscordavadavisoleninista,pelaqual"o
partidodevanguarda,quelevantariaaconscinciadamassadetrabalhadores,seriacompostodeantigosoperriose
antigosintelectuaisburgueses,fundidosnumaunidadecoesa.ContudoopartidodeLninaindacolocavaestenovogrupode
lderesacimadamassadetrabalhadores,queLninviacomoincapazesdegerarteoriaselideranapolticaconsciente"
(Carnoy,1988:114).Opensadoritaliano,aocontrriodeLnin,acreditavanaspossibilidadesintelectuaisdosoperrioseem
seudiscernimentopoltico,aserestimuladopelosintelectuais,etambmconsideravaqueointelectualumacategoria
inseridaemsuaclassesocial,nopodendoseranalisadoforadocontextodestaltima.
SegundoCarnoy(Ibidem:114),Gramsci,noquesereferedefiniodeintelectual,aconsidera"como"relacionadaaos
intelectuaisprofissionaistradicionais",literrios,cientficos,etc,cujaposionos"interstcios"dasociedadetrazconsigo
umacertaaura,masderiva,emltimaanlise,derelaesdeclassepassadasepresenteseescondeumavinculaoa
vriasformaeshistricasdeclasse".
Deacordocomomesmoautor(Ibidem:114),paraGramsci,existeointelectual"orgnico",queaquelequeajudaaconstruir
ahegemoniadaclassesocialaquepertence.Entretanto,asclassesdominantesbuscam,nasclassessubalternas,
intelectuaisadicionaisparafortalecerseudomnio.Estesintelectuaisdeixamdeserorgnicos.
Almdestaacepodadefiniodeintelectual,segundoCarnoy(1988:114e115)"Gramsciargumentavaquehaviauma
segunda,eparaseuspropsitos,maisimportantedefinio(oucategoria)deintelectual.Isto,qualquerpessoaqueseja
possuidoradeumacapacidadetcnicaespecficaoelementopensanteeorganizadordecadaclassesocial.Estes
intelectuais"orgnicos"sodiferenciados"menosporsuaprofisso,quepodeserqualquertrabalhocaractersticodesua
classe,doqueporsuafunodedirigirasidiaseaspiraesdaclassequalpertencemorganicamente"(1971,3)".
DeacordocomCarnoy(1988:115),Gramsciconsideravaqueumpartidooperriorevolucionriocomunistadeveriase
estruturardemodoafundir

"intelectuaisprofissionaisburguesesdescontentes,intelectuaisprofissionais(tradicionais)
http://jus.com.br/artigos/18964/teoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramsciepoulantzas

7/11

10/10/2015

Teoriamarxistadoestadocapitalista:comparaoentreGramsciePoulantzasJusNavigandi
"intelectuaisprofissionaisburguesesdescontentes,intelectuaisprofissionais(tradicionais)
provenientesdoproletariadoeintelectuaisproletriosorgnicos,ospensadores
organizadorescomumaconcepodemundoconscientequetranscendesseseusinteresses
declasse.(...).Soestesosintelectuaisqueopartidoprecisaestimularemobilizar,
despertandoostrabalhadoresparaassuaspossibilidadesintelectuais,atravsdasfunes
educacionaisdopartido.esta,portanto,adiferenapolticacrucialentreGramscieLnin:
Gramsciacreditavanumpartidoenumaestratgiabaseadanaidiadeque"todososhomens
sofilsofos"".
Coutinho(1989:106e107)enfatizaque,paraGramsci,aclasseoperriatemqueobter,almdahegemoniaeconmica,
socialepoltica,adireoculturaldasociedadecapitalista,enesteaspectoqueeleatribuiimportnciaaopapel
desempenhadopelosintelectuais,queseriamatoresessenciaisparaqueoproletariadoconsigaimporasuacontra
hegemonia.Sobreoassunto,Coutinho(Ibidem:106e107),escreveque,paraGramsci,

"Opartidonolutaapenasporumarenovaopoltica,econmicaesocial,mastambmpor
umarenovaocultural,pelacriaoedesenvolvimentodeumanovacultura.(...).
(...):seaestratgiadetransioparaosocialismono"Ocidente"implicaumintensoesforo
pelaconquistadahegemonia,doconsensoedadireopolticoideolgicajantesda
tomadadopoder,entoabatalhaculturalmomentofundamentaldaagregaodoconsenso
adquireumaimportnciadecisiva.Semumanovacultura,asclassessubalternas
continuarosofrendopassivamenteahegemoniadasvelhasclassesdominanteseno
poderoseelevarcondiodeclassesdirigentes.(...).
(...)imprescindvelsuprimirnoapenasaapropriaoprivadadosmeiosdeproduodas
riquezasmateriais,mastambmeliminaraapropriaoprivadadosaberedacultura.(...).
Esselugardecisivoquea"reformaintelectualemoral"ocupanareflexodeGramscivai
determinarodestacadopapelqueeleatribuiaosintelectuaisnaformaoenaconstruodo
partidopoltico".
Coutinho(1989:108)escreveque"existemsegundoGramscidoistiposprincipaisdeintelectual.Emprimeirolugar,
temoso"intelectualorgnico",quesurgeemestreitaligaocomaemergnciadeumaclassesocialdeterminantenomodo
deproduoeconmico,ecujafunodarhomogeneidadeeconscinciaaessaclasse,"noapenasnocampo
econmico,mastambmnosocialenopoltico"e,emsegundo,temosos"intelectuaistradicionais",quetendosidono
passadoumacategoriadeintelectuaisorgnicosdedadaclasse(...)formamhoje,depoisdodesaparecimentodaquela
classe,umacamadarelativamenteautnomaeindependente.Oqueimportaaqui(...)queambosexercemobjetivamente
funesanlogasdopartidopoltico:elesdoformahomogneaconscinciadeclasseaqueestoorganicamente
ligados(ou,nocasodosintelectuais"tradicionais",sclassesaquedosuaadeso)e,dessemodo,preparama
hegemoniadessaclassesobreoconjuntodosseusaliados".Emsuma,osintelectuais,paraGramsci,sooselementos
queviabilizameoperacionalizamaobtenodahegemoniaculturalesocialdecertaclassesocialsobreasoutras.
1.7)Revoluopassiva:
RevoluopassivaoconceitoqueGramsciformulouparadesignarasconcessesqueascamadasburguesasfazems
classessubordinadas,principalmenteoproletariado,emmomentosnosquaissuahegemoniaestameaada,coma
finalidadedemantladiantedoriscorevolucionriorepresentadopelosestratossubordinados.Nestacategoriapodemser
classificadosocapitalismoreformistaeoEstadodoBemEstarsocial,queacarretarambenefciosparaasclasses
desfavorecidaseumabrandamentodasinjustiasdocapitalismo,semcontudoimplicarobtenodepoderpolticoefetivo
paraosreferidosestratos.Seriaaestratgiaburguesade"entregarosanisparanoperderosdedos".
Sobreaoassunto,Carnoy(1988:103)escreveque"Gramsciusaotermo"evoluopassiva"paraindicaraconstante
reorganizaodopoderdoEstadoesuarelaocomasclassesdominadasparapreservarahegemoniadaclasse
dominanteeexcluirasmassasdeexercereminflunciasobraasinstituieseconmicasepolticas".Prosseguindo,Carnoy
(Ibidem:104)escreveque

"oaspectopassivoconsisteemimpedirodesenvolvimentodeumadversriorevolucionrio,
decapitandoseupotencialrevolucionrio.Gramscidesenvolveuesseconceitoparaexplicar
comoaburguesiaconseguesobreviverapesardascrisespolticaseeconmicas.
http://jus.com.br/artigos/18964/teoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramsciepoulantzas

8/11

10/10/2015

Teoriamarxistadoestadocapitalista:comparaoentreGramsciePoulantzasJusNavigandi
comoaburguesiaconseguesobreviverapesardascrisespolticaseeconmicas.
Aaceitaodecertasexignciasvindasdebaixo,enquantoaomesmotempoencorajaa
classetrabalhadoraarestringirsualutaaoterrenoeconmicocorporativo,partedesta
tentativa,deimpedirqueahegemoniadaclassedominantesejadesafiada,enquanto
mudanasnomundodaproduosoacomodadasdentrodaformaosocialvigente
(ShowstackSassoon,1982c,133)".
Coutinho(1989)tambmabordaaquestodarevoluopassivaemGramsci.Eleescreveoseguinte:

"Recordemosbrevementealgumascaractersticasqueoconceitode"revoluopassiva"
apresentaemGramsci.Devesesublinhar,antesdemaisnada,queumprocessode
revoluopassiva,aocontrriodeumarevoluopopular,realizadaapartirde"baixo",
jacobina,implicasempreapresenadedoismomentos:oda"restaurao"(namedidaem
queumareaopossibilidadedeumatransformaoefetivaeradical"debaixoparacima"
)eoda"renovao"(namedidaemquemuitasdemandaspopularessoassimiladase
postasemprticapelasvelhascamadasdominantes).assimqueGramsciafirmaquea
revoluopassivamanifesta"ofatohistricodaausnciadeumainiciativapopularunitriano
desenvolvimentodahistriaitaliana,bemcomoooutrofatodequeodesenvolvimentose
verificoucomoreaodasclassesdominantesaosubversivismoespordico,elementar,
desorganizado,dasmassaspopulares,medianterestauraesqueacolheramumacerta
parceladasexignciasprovenientesdebaixo:tratase,portanto,derestauraes
progressistas,ourevoluesrestauraes,ouaindarevoluespassivas".Oaspecto
restaurador,portanto,noanulaofatodequeocorremtambmmodificaesefetivas".
Coutinho(Ibidem:123e124)fazumaobservaomuitointeressante,considerandoque"oconjuntodeleisdeproteoao
trabalho,hmuitoreivindicadaspeloproletariado(salriomnimo,friaspagas,direitoaposentadoriaetc)",ouseja,a
ConsolidaodasLeisdoTrabalho(CLT),promulgadaporVargasem1943,duranteaditaduradoEstadoNovo,foiuma
modalidadederevoluopassiva.Foiumaconcessoaooperariado,comvistasaassegurarahegemoniaea
prepondernciascioeconmicadasclassesdominantesnacionaiseconterompetorevolucionriodascamadas
subordinadasdasociedade.convenientelembrarque,emnovembrode1935,houveaIntentonaComunista.

Pginaanterior

2(/artigos/18964/teoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramsciepoulantzas/2)
3(/artigos/18964/teoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramsciepoulantzas/3)
Prximapgina(/artigos/18964/teoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramsciepoulantzas/2)

(http://jus.com.br/imprimir/18964/teoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramsciepoulantzas)

Assuntosrelacionados: Geral(CinciaPoltica)(http://jus.com.br/artigos/geralcienciapolitica) HistriadoDireito


(http://jus.com.br/artigos/historiadodireito) Geral(FilosofiadoDireito)(http://jus.com.br/artigos/geralfilosofiadodireito)
FilosofiadoDireito(http://jus.com.br/artigos/filosofiadodireito) CinciaPoltica(http://jus.com.br/artigos/cienciapolitica)
TeoriadoDireito(http://jus.com.br/artigos/teoriadodireito)

http://jus.com.br/artigos/18964/teoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramsciepoulantzas

9/11

10/10/2015

Teoriamarxistadoestadocapitalista:comparaoentreGramsciePoulantzasJusNavigandi

Autor

(http://jus.com.br/894393carlosfredericorubinopolaridealverga/perfil)

CarlosFredericoRubinoPolarideAlverga
(http://jus.com.br/894393carlosfredericorubinopolaride
alverga/perfil)
EconomistagraduadonaUFRJEspecialistaem"DireitodoTrabalhoeCriseEconmica"pelaUniversidadeCastilla
LaMancha,Toledo,Espanha.MestreemCinciaPolticapelaUnBAnalistadeFinanaseControledaSecretariado
TesouroNacionaldoMinistriodaFazendaatuanasreasdelicitaoecontratosadministrativosenaexecuo
oramentriaefinanceira.
Textospublicadospeloautor(http://jus.com.br/894393carlosfredericorubinopolaridealverga/publicacoes)
Falecomoautor

Informaessobreotexto
Comocitarestetexto(NBR6023:2002ABNT)
ALVERGA,CarlosFredericoRubinoPolaride.Teoriamarxistadoestadocapitalista:comparaoentreGramscie
Poulantzas(http://jus.com.br/artigos/18964/teoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramscie
poulantzas).RevistaJusNavigandi,Teresina,ano16(http://jus.com.br/revista/edicoes/2011),n.2853
(http://jus.com.br/revista/edicoes/2011/4/24),24(http://jus.com.br/revista/edicoes/2011/4/24)abr.
(http://jus.com.br/revista/edicoes/2011/4)2011(http://jus.com.br/revista/edicoes/2011).Disponvelem:
<http://jus.com.br/artigos/18964>.Acessoem:10out.2015.

PubliquenoJusNavigandi(/publique)
Artigos,monografias,notcias,peties,pareceres,jurisprudnciaetc.(/publique)

Comentrios
0
Coloqueaquiseucomentrio

Comentar

LIVRARIA(/LIVRARIA)

http://jus.com.br/artigos/18964/teoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramsciepoulantzas

10/11

10/10/2015

Teoriamarxistadoestadocapitalista:comparaoentreGramsciePoulantzasJusNavigandi

InventriosePartilhas
Arrolamentose
Testamentos
Comprar
R$149,00
(http://jus.com.br/livraria/inventarios
epartilhasarrolamentose
testamentos)

AdeusTribunais
Advogadosque
enveredamparaoutros

CursodeDireitoArbitral

Comprar

R$138,00

Comprar

(http://jus.com.br/livraria/cursode
direitoarbitral)

R$63,00
(http://jus.com.br/livraria/adeus
tribunaisadvogadosqueenveredam
paraoutros)

ARTIGOS(/ARTIGOS)

NOTCIAS(/NOTICIAS)

PETIES(/PETICOES)

FRUM(/FORUM)

JURISPRUDNCIA(/JURISPRUDENCIA)

ADVOGADOS(/ADVOGADOS)

FaleConosco(/faleconosco)

IntervenodeTerceiros
eCoisaJulgada
Comprar
R$68,00
(http://jus.com.br/livraria/intervencao
deterceirosecoisajulgada)

PARECERES(/PARECERES)

LIVRARIA(/LIVRARIA)

Pergunte(/forum/perguntar)

Publique(/publique)
Anuncie(/ajuda/4/comoanunciarnojusnavigandi)
Ajuda(/ajuda)

Privacidade(/ajuda/13/politicadeprivacidade)


(https://facebook.com/JusNavigandi)
(https://twitter.com/jusnavigandi)
(https://plus.google.com/112395717382978061697)
Parceiro:

QuemSomos(/ajuda/11/informacoessobreojusnavigandi)
Todososdireitosreservados.Proibidaareproduototalou
parcialsemautorizao.

http://jus.com.br/artigos/18964/teoriamarxistadoestadocapitalistaumacomparacaoentregramsciepoulantzas

(http://noticias.r7.com/brasil)

11/11

S-ar putea să vă placă și