Sunteți pe pagina 1din 10

Revista Frum Trabalhista RFT

BeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012

Aimprescindibilidadedanegociaoparaarealizaodedispensacoletiva
emfacedaConstituiode1988
CarlosAlbertoReisdePaula

participiu do julgamento da SDC


Palavraschave:Dispensacoletiva.Dissdiocoletivo.Direitodotrabalho.

Propomosabordarotemarelativodispensacoletivaeimprescindibilidadeconstitucionalda
negociao,nopresenteartigo,apartirdojulgamento,nonossosentireentender,histrico,da
SeodeDissdioColetivoem10deagostode2009noRODCn309/20090001500.4emque
recorrenteserecorridosSindicatodosMetalrgicosdeSoJosdosCamposeRegioeoutros,de
umlado,eEmbraereoutra,doladooposto.
Aquestovoltaseparaacircunstnciadeaempresaterdispensadoquantidadeexpressivade
empregadossoboargumentodoagravamentodacriseeconmicamundial,queateriaafetadode
formaacentuada,comanecessriareduodaproduodeaeronavesdecorrentedo
cancelamentodeencomendas,semperspectivaderetomadabrevedosnveisdeproduo
similaresaodoltimosemestrede2008.AEmbraerdefendia,ainda,queareaemqueatua
dependeessencialmentedomercadointernacional,queseencontravaemfrancaretrao,sem
sinaisderecuperaoparaosprximosmeses,outalvezanos.
Quidjuris?(interrogaocomqueoProfessorWilsonMelodaSilvasempreiniciavaassuas
inesquecveisaulasdeDireitoCivilnaCasadeAfonsoPenaFaculdadedeDireitodaUFMG).
Noordenamentojurdicobrasileiro,apesardoprincpioprotetivodelineadonoartigo7,incisoI,
daConstituioFederalde1988,aempresapodedispensarotrabalhadorsemmotivao,ouseja,
semjustacausa.Existemexcees,como,porexemplo,adoartigo165,emrelaoaosmembros
dasCIPAs,emqueseexigemotivaodeordemdisciplinar,tcnica,econmicaoufinanceira.Nas
denominadasestabilidadesprovisrias,comoasprevistasparaodirigentesindical(artigo8,VIII,
daCF/88)eparaaempregadagestante(artigo10,incisoII,alneab,doAtodasDisposies
ConstitucionaisTransitriasdamesmaConstituio),entreoutras,soadmitidasdispensasto
somentemotivadasporjustacausa.
Nostermosnomencionadoartigo7,incisoI,aproteocontraadispensaindividualarbitrriaou
semjustacausaassegurada,nostermosdeleicomplementar,quepreverindenizao
compensatria,dentreoutrosdireitos.Otextofrutodenegociaoentreosconstituintesde
1988,e,emhermenuticaconstitucional,noremeteaolegisladorordinrioassegurarapenaso
direitoindenizaoaoempregado,mastambmgarantiraefetivaproteocontraadespedida
arbitrria.Todavia,otempoquecorreinexorvel,quasevinteequatroanosdapromulgaoda
CartaMagna,consagranomundodosfatosaperenidadedenormaquenasceucomocarterde
provisria.anossa,porquenodizer,tristerealidade.
Vivemosemummundoglobalizado,bemosabemos,oquenosdispensaexplicitaes.Nomenos
fatoqueolongenomaisexiste,pois,enquantoamatrizdorme,atividades,atdeordem
financeiraqueaalcanam,sedesenvolvememoutrapartedoplaneta.Anovaorganizao
empresarialsefazemrede,realidadepresentenagovernanaempresarial.

BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital

Revista Frum Trabalhista RFT


BeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012

ComoditoporAmauriMascaroNascimento(1978),

nossodireitovoltouseparaasdispensasindividuais,enessesentidoquesedirige
asuaconstruolegal,doutrinriaejurisprudencial,apesardarealidademaisricae
expansivadasrelaesdetrabalho.

Afinal,oquedispensacoletiva?
Anossalegislaopermanecesilente.
OrlandoGomes(1974,p.575579)ensinaquedemissocoletiva

arescisosimultneapormotivonico,deumapluralidadedecontratosde
trabalhonumaempresa,semsubstituiodosempregadosdispensados.

Sembuscarcotejosdeconceituaes,podemosdizerqueadispensacoletivaimportao
desligamentosimultneodequantidadesignificativadeempregados,movidaaempresapor
motivoseconmicos,tecnolgicos,estruturaisousimilares.
Algumaslegislaes,comoaalem,porexemplo,estabelecemnmerocertoparaqueseconsidere
umadispensacomocoletiva.Outrasprivilegiamanaturezajurdicadoinstituto,emvezdese
apoiarememcritrioestritamentenumrico.
AConstituioFederalde1988positivoueinauguroualinhandoseaoquehdemaismoderno
nadoutrinaefilosofiaconstitucionalistasoparadigmajurdicoconstitucionaldoEstado
DemocrticodeDireito,aexigirumanovaposturadoPoderJudicirio,maisalinhadasideias
concebidasdentrodeumcontextojurdicopluralista,democrtico,populareaberto.Otrabalho,
nessaperspectiva,constituimanifestaodapersonalidade,eoinstrumentopeloqualalgum
passadeindivduoapessoaepassaaterrespeitonoambientesocialemqueatua.Pelotrabalho
humanoseproduzemosbensdavida,enquantosecriam,transformamouseadaptamosrecursos
naturais,paraasatisfaodasnecessidadeshumanasindividuaisecoletivas.Aagregaode
valoresaessesrecursospropiciaosurgimentodecapital.Sobessatica,emumregime
capitalista,comoonosso,indiscutivelmenteocapitaleolucrotmfinalidadessociais.
OportunasaspalavrasdeMenelickdeCarvalhoNetto(1998,p.245)aoprelecionarque:

...noparadigmadoEstadoDemocrticodeDireito,precisorequererdoJudicirio
quetomedecisesque,aoretrabalharemconstrutivamenteosprincpioseasregras
constitutivasdodireitovigente,satisfaam,aumstempo,aexignciadedarcurso
ereforaracrenatantonalegalidade,entendidacomoseguranajurdica,como
certezadodireito,quantonosentimentodejustiarealizada,quedefluida
BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital

Revista Frum Trabalhista RFT


BeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012

adequabilidadedadecisosparticularidadesdocasoconcreto.

Nostermosemquepostaaquesto,portanto,somoslevadosapensarsobreopositivismo
romanogermnicoclssico.Nopensamentocaractersticodessacorrente,oordenamentojurdico
tidocomoumsistemafixoderegrasqueteriamapretensoderegulartodoombitopossvelda
condutahumana.Seassimo,aideiadeumsistemafixoimplicaemreconhecerqueestepoder
apresentarlacunaslegaisemrelaoacertoscasos.Nessashipteses,adiscricionariedadedojuiz
exerceriaoimportantepapeldepreencheressaslacunas,criandoeaplicandoretroativamenteuma
novanormajurdica,quedecorreriadeumdireitosupostamentepreexistentepara,assim,manter
ailusodacertezajurdica.
Emtaissituaes,consideradaspelopositivismoepelascorrentesjurdicofilosficasulteriores
comohardcases,nosquaisnohumaregraestabelecidacapazdeorientarclaramentesobrea
decisojurdicaasertomada,aindaassimpossvelqueumadaspartestenhaumdireito
preestabelecido,preexistente,detersuapretensoassegurada.Competeaojuizdescobriro
substratojurdicopresentenatradiojurdicoconstitucionalquegarantataisdireitos,evitando,
todavia,aadoodealgummtodoouprocedimentopuramentemecanicistaeformal.Dworkin
deixaclaroquesetrata,primeiramente,deumaposturaaseradotadapeloaplicadordodireito
diantedasituaoconcretaparaaqualnohumarespostajurdicaevidente,cujadecisoefetiva
deveserbuscadacombasenosprincpiosjurdicosquesustentamoordenamentojurdico,
entendidosemsuaintegridade.NaticadeDworkin(1999,p.229)entenderosprincpiosemsua
integridadepressupeque

oconjuntodenormaspblicasreconhecidaspodeexpandirseecontrairse
organicamente,medidaqueaspessoassetornemmaissofisticadasempercebere
exploraraquiloqueessesprincpiosexigemsobnovascircunstncias,sema
necessidadedeumdetalhamentodalegislaooudajurisprudnciadecadaumdos
possveispontosdeconflitos.

Odireito,portanto,devesercompreendidocomoumtodo,emseuconjunto.Estamosnos
afastandodaticapositivistaclssica,eadentrandonoqueusualmentedenominadodeps
positivismo.PauloBonavides(2011),argumentaqueprpriodetalcorrentejurdicaa
consagraodateoriadaforanormativadosprincpiosedasuaprevalnciaconcretano
ordenamentojurdicoenomomentodetomadadadecisojurisdicional.Istoimportaaperdado
cartermeramenteprogramticotradicionalmenteatribudoaosprincpios,eoconsequente
reconhecimentodesuaconcretude,aodeixaremdeserumameraespeculaometafsicaem
proveitodocampoconcretoepositivodoDireito(comletramaiscula).Osprincpiospassamaser
vistoscomointegrantesdogneronorma,situadosnomesmopatamardasregraslegais
positivadas,e,qui,atmesmoacimadelasdeumpontodevistalgicosistemtico.
NessalinhajusfilosficaquesesedimentaomagistriodeMenelickdeCarvalhoNetto(1998,p.
246)aodizerque:

BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital

Revista Frum Trabalhista RFT


BeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012

oaplicadordeveexigirentoqueoordenamentojurdicoseapresentediantedele
nopormeiodeumanicaregraintegrantedeumtodopassivo,harmnicoe
predeterminadoquejteriadeantemoreguladodemodoabsolutoaaplicaode
suasregras,masemsuaintegralidade,comoummarrevoltodenormasem
permanentetensoconcorrendoentresipararegeremsituaes.

Adiscussoseassenta,pois,naeficciadosprincpiosdodireito.
Afinal,oquesoprincpios?
Comosempre,oportunasaspalavrasdeAmricoPlRodriguez(1978,p.11)quandodestaca,ao
abordarotemattulodolivro,que

consideramosimportanteotema,noapenaspelafunofundamentalqueos
princpiossempreexercememtodadisciplina,mastambmporque,dadasua
permanenteevoluoeaparecimentorecente,oDireitodoTrabalhonecessita
apoiarseemprincpiosquesupramaestruturaconceitual,assentadaemsculosde
vignciaeexperinciapossudasporoutrosramosjurdicos.Poroutrolado,seu
carterfragmentrioesuatendnciaparaoconcretoconduzemproliferaode
normasemcontnuoprocessodemodificaoeaperfeioamento.Porissosedizque
oDireitodoTrabalhoumdireitoemconstanteformao.Compreendeseento
que,oqueCretellaJniorchamaaprincipiologiaadquiraumamaiorsignificao,
porqueconstituioalicercefundamentaldadisciplina,quesemantmfirmeeslida,
malgradoavariao,fugacidadeeprofusodenormas.

Especificamentesobreainterrogao,comouruguaioEduardoJ.Couture(1960,p.489)
aprendemosque

enunciadolgicoextradodaordenaosistemticaecoerentedediversasnormas
deprocedimento,demodoaoutorgarsoluoconstantedestasocarterdeuma
regradevalidadegeral.

JemMiguelReale(2002,p.60etseq.)temosque

osprincpiossoosfundamentosqueservemdealicerceougarantiaecertezaaum
conjuntodejuzos.

BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital

Revista Frum Trabalhista RFT


BeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012

Sepossvelforfixarumavisosinttica,osprincpiostm,portanto,funointerpretativa,
integrativaeconstrutiva.
Asnormasconstitucionaisreferentestuteladoobreirocompemomicrossistemaconstitucional
deproteoaotrabalhador.EssemicrossistemarefleteaprpriaessnciaefinalidadedoDireitodo
Trabalho,qualseja,apreservaoetuteladohipossuficiente.Integrariamessemicrossistemaas
normasconstitucionaisquepreveemadignidadedapessoahumana,osvaloressociaisdotrabalho
eagarantiadodesenvolvimentonacional.
Nessalinhadedivagao,oqueaConstituioFederalenunciasobreasquestescoletivas?
HdesepartirdequeanegociaoinerenteaoDireitoColetivo.Oartigo114doTextoMaior,ao
fixaracompetnciadaJustiadoTrabalho,emseupargrafoprimeiro,abordaanegociaopara,
nopargrafoquesesegue,estabelecerque:

recusandosequalquerdaspartesnegociaocoletivaouarbitragem,facultado
smesmas,decomumacordo,ajuizardissdiocoletivodenaturezaeconmica,(...).

Notextoconstitucional,todososinstitutos,quandosetratadeconflitodenaturezacoletiva,se
vinculamnegociao.Nesseprimeiroenfoque,nopodequalquerparteserecusar,poratitude
infundada,acolaborarcomaefetivaaplicaodoinstitutodanegociao,jqueprincpioreitorno
mbitocoletivo.Afinal,emumEstadoDemocrticodeDireito,aningum,pessoanaturalou
instituio,sereconheceodireitodenocontribuirparaobemcomum.Abuscadetalbem
comum,todavia,nosesobrepegarantiadosdireitosindividuaise,eventualmente,sociais,dos
queparticipamdanegociao,namedidaemquetampoucolcitoqueobemcomumse
sobreponhaaoindivduoesgarantiasquelhesoconstitucionalmenteinerentes.
OCdigoCivilde2002consagraaboafobjetivacomoprincpionorteadordoscontratosquetm
naturezameramenteprivada.Aessepasso,oportunaaliodeWagnerBalera(ano58,p.170)ao
asseverarque:

ODireitodoTrabalhoseromaiorentraveaosabusosdaliberdadedemercado,e
fixaroslimitesdessamesmaliberdade.

Paraosquenoperdemdevistaanaturezadodireitoqueaplicam,obviamente,aboaftem
maiorincidncianombitodoDireitodoTrabalho.
OportunolembrarqueoDireitodoTrabalho,noregramentopositivobrasileiro,foioprimeiroadar
tratolegalsquestescoletivas.Ahistriadodireitoptriotornairrefutvelaafirmativa.
Emoutraface,aleituradoart.8,III,daConstituio,revelaqueossindicatosexistemparaa

BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital

Revista Frum Trabalhista RFT


BeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012

defesadosinteressesindividuaisecoletivosdacategoriaquerepresentam.Almdisso,pelo
dispostonoincisoVIdomesmoartigo,descobreseapreocupaodolegisladorconstituinteem
garantiroequilbriodaspartesnanegociaocoletiva,nosentidodeevitarqueosAcordosou
ConvenesColetivasdeTrabalhoseapresentemcomolegtimasimposiesdavontadedo
empregador,aoestabelecerqueobrigatriaaparticipaodossindicatosnasnegociaes
coletivasdetrabalho.
RelevadestacarqueoartigoestinseridonoTtuloIIdaConstituioFederalDosDireitose
GarantiasFundamentais.Semquereradentrarnomritodericodebate,noposso,todavia,deixar
desublinhar,aessepasso,odispostonoartigo5damesmaCarta:

Pargrafo1Asnormasdefinidorasdosdireitosegarantiasfundamentaistm
aplicaoimediata.
Pargrafo2OsdireitosegarantiasexpressosnestaConstituionoexcluem
outrosdecorrentesdoregimeedosprincpiosporelaadotados,oudostratados
internacionaisemqueaRepblicaFederativadoBrasilsejaparte.

Nosepodeolvidarquenarelaodeempregohumavisotrplice:aimportnciadotrabalho
paraotrabalhador,comosuafontedesobrevivncia,edesuafamliadeoutrolado,o
empregadorhdesemprebuscarmantersuaempresaemcondiesdesustentabilidade,inclusive
paradaradevidaseguranaaosempregadosporltimo,aprpriasociedade,aquemsevoltao
resultadodotrabalhodespendido,enahiptesedeumdesemprego,sobretudoomassivo,sempre
responderpelasconsequnciassociaisinevitveisdessasituao.
Essavisoseamoldaaoprevistonoartigo1,IV,daConstituioFederalpeloqual

aRepblicaFederativadoBrasil,formadapelaunioindissolveldosEstadose
MunicpiosedoDistritoFederal,constituiseemEstadoDemocrticodeDireitoe
temcomofundamentos:
IVosvaloressociaisdotrabalhoedalivreiniciativa.

Acelebraodarelaodeempregosefazpormeiodecontrato,emumacordotcitoouexpresso,
consoanteodispostonoartigo442daCLT.ComosalientaMessineo(1952,cap.1,n.1),a
instituiojurdicadocontratodecorredainstituiojurdicadapropriedade.Tecnicamente,
instituiopuradedireitoprivado,emregimesqueadmitemapropriedadeindividual.Aliode
SanTiagoDantas(1952)definitiva:

OdireitocontratualdoinciodesculoXIXforneceuosmeiossimplesesegurosde

BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital

Revista Frum Trabalhista RFT


BeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012

dareficciajurdicaatodasascombinaesdeinteressesaumentou,pela
eliminaoquasecompletadoformalismo,ocoeficientedeseguranadas
transaesabriuespaoleidaofertaedaprocura,levandoasrestrieslegais
liberdadedeestipularesecertoquedeixoudeprotegerossocialmentefracos,
criouoportunidadesamplasparaossocialmentefortes,queemergiamdetodasas
camadassociais,aceitandoriscosefundandonovasriquezas.

SeessaeravisosobagidedoCdigoCivilde1916,houveumamudanadoperfilpoltico
ideolgicoapartirdonovoCdigoCivil,comaadoodasdenominadasclusulasgerais,dentreas
quaissedestacaaestampadaemseuartigo421,peloqual

Aliberdadedecontratarserexercidaemrazoenoslimitesdafunosocialdo
contrato.

Afunosocialdocontratoque,logicamente,derivadaprpriafunosocialdapropriedade
consagradapelaConstituioFederalnoeliminaaautonomiaprivada,masarestringe.No
estamosmaisnoregimepurodopactasuntservanda,hauridadoliberalismodossculosXVIIIe
XIX,porquantoaconservaodocontrato,asuamanuteno,bemcomoacontinuidadede
execuosubordinamsesregrasdaequidadeedoequilbriocontratual,emqueosprincpios
reitoressoaboafobjetivaeafunosocialdocontrato.Emsntese,nosepodereduziro
contratospretensesindividuaisdoscontratantes.Hdeserumverdadeiroinstrumentode
convviosocialedepreservaosimultneatantodosinteressesindividuaisquantodosinteresses
dacoletividade.ComobemlembraNelsonNeryJunior(2003,p.447)

ocontratoestarconformadosuafunosocialquandoaspartessepautarem
pelosvaloresdasolidariedade(CF,3,I)edajustiasocial(CF,170,caput),da
livreiniciativa,forrespeitadaadignidadedapessoahumana(CF,1,III),nose
feriremvaloresambientais(CDC,51,XIV),etc.

Comessavisodecontrato,oriundadoCdigoCivilde2002einspiradapelaConstituiode
1988,quetemosdeapreciaroscontratosdetrabalhocujaextinoocorrenadispensacoletiva.
Ouserqueosprincpiosdocontrato,estabelecidosnoCdigoCivil,noseaplicamaoDireitodo
Trabalho?
Aumanicaconclusochegamos,pelaspremissasassentadasaolongodessareflexo:a
negociaoindispensvelemdispensacoletiva.
Bemdeseverqueadispensacoletivano,aprincpio,repudiadapeloordenamentojurdico.Em
observncia,contudo,aosprincpiosassentadosemlinhasvolvidastemosqueestcondicionada
necessariamentenegociao,queemnossoentenderpodesertantoprviaouaposteriori,

BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital

Revista Frum Trabalhista RFT


BeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012

inclusiveperanteoPoderJudicirio,maisprecisamenteaJustiadoTrabalho,aqueestafetaa
competncia,querporforadoincisoIII,querdoincisoII,ambosdoartigo114daConstituio
Federal,oltimoemcondiesmuitoespecficas.
ParecemeoportunoquesepontuemalgumaslinhassobreaConveno158daOrganizao
InternacionaldoTrabalho,aprovadana68reuniodaConfernciaInternacionaldoTrabalho
(Genebra1982)equeentrouemvigornoplanointernacionalem23denovembrode1985.
EssaConvenofoiaprovadapeloCongressoNacionalem17desetembrode1992(Decreto
Legislativon68),sendoratificadapeloGovernobrasileiroem4dejaneirode1995,paravigorar
dozemesesdepois.SuaeficciajurdicanoterritrionacionalsseverificouapartirdoDecreton
1.855,de10deabrilde1996,comoqualfoipublicadootextooficialnoidiomaportugus,
promulgandoasuaratificao.
Passadossetemeses,oGovernobrasileirodenunciouaratificaodaConvenomediantenota
enviadaaoDiretorGeraldaRepartioInternacionaldoTrabalho,assinadapeloEmbaixadorChefe
daDelegaoPermanentedoBrasilemGenebra(Ofcion397,de20.11.96).ComoDecreton
2.100,de20dedezembrode1996,oPresidentedaRepblicapromulgouadenncia,anunciando
queaConvenodeixariadevigorarnoBrasilapartirde20denovembrode1997.A
ConfederaoNacionaldosTrabalhadoresnaAgriculturaajuizouaAoDiretade
Inconstitucionalidaden1.6253,queosMinistrosMaurcioCorra(Relator)eCarlosBrito
julgaramprocedente,emparte,para,emprestandoaoDecretofederaln2.100,de20de
dezembrode1996,interpretaoconformeoartigo49,incisoIdaConstituioFederal,
determinarqueadennciadaConveno158daOITcondicionaseaoreferendodoCongresso
Nacional,apartirdoqueproduzasuaeficcia.JoMinistroNelsonJobimjulgouimprocedentea
ao,aopassoqueoMinistroJoaquimBarbosaajulgoutotalmenteprocedente.Comvistados
autos,desde03dejunhode2009,aMinistraEllenGracie,eojulgamentonofoiretomadoat
abrilde2012,quandodaelaboraodestetrabalho.
Oartigo13daConveno158preconizaque,havendodispensascoletivaspormotivos
econmicos,tcnicos,estruturaisouanlogos,oempregadordeverinformaroportunamente
representaodostrabalhadores,manternegociaescomessarepresentaoenotificara
autoridadecompetente,cientificandoadasuapretenso,dosmotivosdadispensa,donmerode
trabalhadoresatingidosedoperododuranteoqualasdispensasocorrero.Notase,portanto,que
areferidaConvenoinseresenamesmalinhaprincipiolgicadaConstituioFederaledoCdigo
Civilde2002,sendoplenamentecompatvel,tantonateoria,quantonaprtica,comoEstado
DemocrticodeDireitoatualmentevigentenoBrasil.
Particularmentesobreodireitoreintegraodeempregadosatingidospordispensacoletiva,em
queausenteanegociao,adespeitodaordemdoraciocnioqueestouaseguir,infelizmente,
entendoinexistirnonossoordenamentojurdico.Parans,oartigo7,incisoIdaConstituio
Federalreclamaleicomplementarpararegularamatria,comoexpressamenteprevisto,oquefica
patenteadocomaanlisedosAnaisdaConstituintede1988.Nonospodemosesquecerda
doutrinasobreareservadelei,emsuaacepodereservadeParlamento,aexigirquecertos
temas,dadaasuarelevncia,sejamobjetodedeliberaodemocrtica,emumambientede
publicidadeediscusso,prpriodascasaslegislativas.Buscaseassegurar,comesseprocedimento,
alegitimidadedemocrticaparaaregulaonormativadetemasqueatingemasociedadede

BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital

Revista Frum Trabalhista RFT


BeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012

formamuitosensvel.
Nessalinhaderaciocnio,nosautosdoreferidoRODCn309/20090001500.4,oTribunal
SuperiordoTrabalho,apsamplodebate,conquantotenhaafastadoaabusividadedadispensa
coletivasemnegociaocujoreconhecimentoimplicarianecessariamenteodireito
reintegraodosempregadosdispensadosfixouapremissadequeanegociaocoletiva
imprescindvelparaquedeterminadaempresapossarealizaradispensaemmassade
trabalhadores.Noforamestabelecidas,porm,quaisseriamasconsequnciasdaausnciade
negociao,tendosidoarbitradas,tosomente,asverbastrabalhistaspertinentesaquaisquer
dispensas.
luzdaprincipiologiaconstitucionalrelativaexignciadenegociaoparaaefetivaode
dispensacoletiva,todavia,conquantoseafigureimpossvelareintegraodostrabalhadores
dispensadossemnegociao,seriapossvelpensar,emtese,sobremecanismoscompensatrios
aptosadaremconcretuderealdeterminaoconstitucional,conformeexigeaprprialgicade
materializaodosprincpiosjurdicosemumEstadoDemocrticodeDireito.Nessesentido,no
doutrinariamenteimpossvelrefletiracercadecompensaofinanceira,ouatmesmode
indenizao,aptaareverterdealgummodoaostrabalhadores,nashiptesesemquedeterminada
empresarealizedispensacoletivasemprvianegociaocomossindicatospertinentes.

Referncias
BALERA,Wagner.Ovalorsocialdotrabalho.RevistaLTrLegislaodoTrabalhoePrevidncia
Social,v.58,n.10,p.11671178,out.1994.
BONAVIDES,Paulo.Cursodedireitoconstitucional.26.ed.SoPaulo:Malheiros,2011.
CARVALHONETTO,Menelickde.AhermenuticaconstitucionalsoboparadigmadoEstado
DemocrticodeDireito.NotciadoDireitoBrasileiro.NovaSrie,Braslia,n.6,2sem.1998.
COUTURE,EduardoJ.Vocabulriojurdico.Montevidu:FacultaddeDerechoyCienciasSociales,
1960.
DANTAS,SanTiago.Evoluocontemporneadodireitocontratual. RevistadosTribunais,So
Paulo,v.195,1952.
DWORKIN,Ronald.Oimpriododireito.TraduodeJeffersonLuizCamargo.SoPaulo:Martins
Fontes,1999.
G O M E S , O r l a n d o . D ispensacoletivanareestruturaodaempresaaspectosjurdicosdo
desempregotecnolgico.SoPaulo:LTr,1974.
MESSINE,Francesco. Doctrinageneraldelcontrato.TraduccinEspanholaporRodolfoO.
Fontanarrosaetal.BuenosAires:EJEA,1952.
NASCIMENTO,AmauriMascaro.Iniciaoaodireitodotrabalho.SoPaulo:LTr,2009.
NERYJUNIOR,Nelson.ContratosnoCdigoCivil:apontamentosgerais.
In:MARTINSFILHO,Ives

BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital

Revista Frum Trabalhista RFT


BeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012

GandradaSilvaMENDES,GilmarFerreiraFRANCIULLINETTO,Domingos(Coord.).
Onovo
CdigoCivil:estudosemhomenagemaoprofessorMiguelReale.SoPaulo:LTr,2003.
PLRODRIGUEZ,Amrico.
Princpiosdedireitodotrabalho.TraduodeWagnerD.Giglio.So
Paulo:LTr.,1978.
REALE,Miguel.Filosofiadodireito.19.ed.SoPaulo:Saraiva,2002.

Comocitarestecontedonaversodigital:
ConformeaNBR6023:2002daAssociaoBrasileiradeNormasTcnicas(ABNT),estetexto
cientficopublicadoemperidicoeletrnicodevesercitadodaseguinteforma:
PAULA,CarlosAlbertoReisde.Aimprescindibilidadedanegociaoparaarealizaodedispensa
coletivaemfacedaConstituiode1988.RevistaFrumTrabalhistaRFT.BeloHorizonte,ano1,
n.1,mar./abr.2012.Disponvelem:<http://www.bidforum.com.br/bid/PDI0006.aspx?
pdiCntd=78518>.Acessoem:21set.2015.

Comocitarestecontedonaversoimpressa:
ConformeaNBR6023:2002daAssociaoBrasileiradeNormasTcnicas(ABNT),estetexto
cientficopublicadoemperidicoimpressodevesercitadodaseguinteforma:
PAULA,CarlosAlbertoReisde.Aimprescindibilidadedanegociaoparaarealizaodedispensa
coletivaemfacedaConstituiode1988.RevistaFrumTrabalhistaRFT.BeloHorizonte,ano1,
n.1,p.1324,mar./abr.2012.

BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital

S-ar putea să vă placă și