Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
Imprima
EntrevistacomEmiliaFerreiro
Paraapsicolinguistaargentina,oqueseesperadeumleitormuda
comotempo.Naeradainternet,seletividadeerapidezso
caractersticasessenciais
Denise Pellegrini, de Braslia
Nosanos70,elarevolucionouaalfabetizaoao
explicarcomoascrianasaprendem.Passoua
defenderautilizaodetextosvariados,em
substituioscartilhas.Apsapolmicainicial,
suastesessetornaramrefernciainternacional.A
famanoadesviou,noentanto,dapreocupaoem
desvendaroprocessodeaquisiodaleituraeda
escrita.Aos64anos,EmiliaFerreiroagoraavaliaa
interfernciadasinovaestrazidaspelainternet.
EmiliaFerreiro.Foto:TinaCoelho
"Todoprofissionaldevequerersabersempremais",
ensina."Senohinquietude,repetimoscoisasque
podemestarultrapassadas."Emabril,apsicolingistaargentina(quevivenoMxico)
passoupeloBrasileconcedeuaseguinteentrevistaaNOVAESCOLA.
NolivroCulturaEscritaeEducao,asenhoraafirmaqueadorapesquisare
descobrirqueentendeualgoqueaintrigava.Oqueadeixaintrigadaatualmente?
EMILIAFERREIROContinuotentandocompreendermelhorofuncionamentodossistemase
dastecnologiasdeescrita.Indagaessurgemarespeitodosmodosdecomunicaoe
estilosqueestosendocriados.Umexemploochat,quepareceumintercmbioinformal,
caraacara,squeportexto.Outrooemail,quenoumacartaempapelnemum
telegrama.Essasnovasformasdedilogopossuempropriedadesquenoconhecemos.So
temasaserpesquisados,assimcomoainterfaceentreaaquisiodaescritacomletrase
comnmeros...
Comoissosed?
EMILIAFERREIROAsduassoensinadassimultaneamenteporqueaescolaeoambiente
pedem.Jconhecemosbastanteosistemadeaquisiodaleituracomletraseamaneirade
escrevernmerosemsituaesvinculadasarepresentaesdequantidade.Queroaveriguar
comosedescobrequandousarumououtro.Quandoescrevocasa,leiocasaeposso
traduzirparahouse,sesouberingls.Noentanto,seescrevo5,possolercincooufive.
Nessecasonoestescritoonomedonmeromasosentidoqueelepassa.Eessesentido
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/linguaportuguesa/praticapedagogica/atolerevolui423536.
1/5
25/01/2016
Imprima
podeserpassadoemqualquerlngua.Nopossoredigirapalavracasacomnmeros,masa
palavracincopossoescrevertambmcomumalgarismo.interessantevercomocrianas
muitopequenas,de4ou5anos,lidamcomisso.
Oprofessordevetentardesvendarproblemasemseudiaadia?
EMILIAFERREIRONo.Oofciodopesquisadoreodoprofessorsodistintos.Digoisso
porqueexeroosdois.Quandoestouensinando,minhaatitudesobreosproblemas
diferentedaquetenhoquandoestoupesquisando.importanteensinarosalunosa
pesquisar,masissopartedemeutrabalhodeprofessora.
Masnotambmpapeldodocentebuscarnovosconhecimentos?
EMILIAFERREIROComcerteza.Squeissodiferentedepesquisar.Querersabersempre
maisdeveserprpriodequalquerprofissional.Ummdicotambmtemdeseatualizare
nosecontentarcomoqueaprendeunauniversidade.Senohumacertainquietudeem
continuardescobrindocoisasnovasterminamosrepetindoasantigas
eoqueeravlidoh
vinteanosnocontinuanecessariamentebomhoje.
Osignificadodesaberlereescrevertambmmudacomotempo?
EMILIAFERREIROUsamosessesmesmosverbosnaGrciaclssica,naIdadeMdia,na
revoluoindustrialounaeradainternet.Porisso,temosaimpressodequedesignama
mesmacoisa.Orealsignificado,noentanto,vemsemodificando.Ambostmavercom
marcasvisuais,masoqueseesperadoleitordeterminadosocialmente,numacertapoca
oucultura.NaAntigidadeclssicanoseesperavaomesmoquenosculoXVIII,nemo
queseesperaagora.
Oquedeterminaaeficinciadeumleitornaeradainternet?
EMILIAFERREIROOtrabalhonainternetexigerapideznaleituraemuitaseletividade,
porquenosepodelertudooqueestnatela.Eacapacidadedeselecionarnoalgoque,
halgunsanos,fosseumaexignciaimportantenaformaodoleitor.Nocontextoescolar,
notinhalugarpreponderantemesmo.Naredemundialdecomputadores,aspginasesto
cheiasdecoisasquenotmrelaocomoqueprocuroeexisteapossibilidadedeum
textomeconduziraoutrospormeiodeumclick.Almdisso,quandotenhoumlivroem
moseoabroemqualquerpgina,seiclaramenteseocomeo,omeioouofim.Quando
abroumapginanainternetnemsempretenhonoodeondeestou.
Masosjovenstmfacilidadeparaseadaptaraessasmudanas...
EMILIAFERREIROElesaprenderamausarainternetsozinhoserapidamente,seminstruo
escolarnemparaescolar.Elesconhecemessatecnologiamelhorqueosadultos
osalunos
sabemmaisdoqueseusmestres.Essaumasituaodegrandepotencialeducativo,
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/linguaportuguesa/praticapedagogica/atolerevolui423536.
2/5
25/01/2016
Imprima
porqueoprofessorpodedizer:"Sobreissoeunoseinada.Vocmeensina?"A
possibilidadedeumarelaoeducativarealmentedialgicafantstica.Masodocenteno
estacostumadoafazerissoe,numprimeiromomento,ficacommuitomedodenopoder
ensinar.Emcasa,elerecorreaosfilhos.Noespaopblico,naescola,eletemmais
dificuldades.
Almdaquestotecnolgica,existeadalngua.Asenhoraachaquequemnosouber
inglsserumanalfabetonestaeradainternet?
EMILIAFERREIROprecisoaprenderoingls,semdvida,masnosesseidioma.Nestes
temposdeglobalizao,vemosaomesmotempoummovimentodehomogeneizao(de
umlado)egruposquemanifestamumdesejodemanteraprpriaidentidade(deoutro).As
duascoisasestofuncionandosimultaneamente.Noinciodainternettnhamosa
impressodequeelaseriaumadastantasmaneirasdeconverteroinglsnanicalnguade
comunicao.Hojeasituaomudoubastante.Hcadavezmaisumadiversidadede
idiomasnarede.Temosduasdireesaseguir:consultarsomentesitesnanossalnguaou
tomarconscinciadequearedenosdacesso,porexemplo,ajornaisescritosempases
distintos
eprocurarentendlos.
Voltandoalfabetizao,olivroPsicognesedaLnguaEscritafoilanadonoBrasil
em1985ecausouumarevoluo.Comoasenhoraavaliaarepercussodateoriaali
contida?
EMILIAFERREIROAsmudanaseducativassolentas.muitofciltransformarumaescola
pequena,privada,quetenhadesejodeevoluo.Masnumsistemaeducativomunicipalou
estadualmaisdifcil.Tendoemcontaacomplexidadedarealidadebrasileiraelevando
emconsideraoqueadifusodateorianofoisimilaremtodasasregies,eudiriaquej
acontecerammuitascoisasporaqui.
Quaisasmaissignificativas?
EMILIAFERREIRONoBrasilhaviaumaespciedeobsessoemmontarturmas
homogneas.Tenhoaimpressodequeessenomaisumproblema.Eseissorealmente
aconteceu,umgrandeavano.Ahomogeneidadeummitoquenuncasealcana.Eu
possoaplicarumaprova,dizerquevinteestudantessoiguaizinhosecoloclostodos
juntosparatrabalhar.Daquiaumasemanaelesnoseromaisiguais,porqueosritmosde
desenvolvimentosomuitovariados.Umacoisasoosritmosindividuais,outra,asetapas
dedesenvolvimento.
Comrelaosetapasdedesenvolvimento,voccrquesuaimportnciajfoi
assimilada?
EMILIAFERREIRONumprimeiromomento,houveapenasatrocadertulos.Osfracos
passaramaserchamadosdeprsilbicos.Osqueestavamnomeiodoprocessoeramos
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/linguaportuguesa/praticapedagogica/atolerevolui423536.
3/5
25/01/2016
Imprima
silbicoseosqueeramfortesforamclassificadoscomoalfabticos.Algunsanosdepois
ficoumaisclaroqueosrtulosnovospermitiamverdeoutramaneiraoprogressodas
crianas,mostravamqueelasestavamaprendendo.desesperadorestardiantedeum
alunoedizer"elenosabe","eleaindanosabe".Quandosepodevisualizarasmudanas
comoumprogressonaaprendizagem,tudomuda.Primeiroporqueoesforodeaprender
reconhecidosegundoporquehasatisfaodeveravanosondeantesnoseenxergava
nada.
AindahojechegamcartasredaodeNOVAESCOLAperguntandoqualaidade
idealparainiciaraalfabetizao...
EMILIAFERREIROConstateique,atuandodeformainteligente,podesealfabetizaraos5
anos,aos6ouaos7.precisoofereceroportunidadeparaosmenores.Algunsvo
aprendermuito,outrosnemtanto.Aidiadequeeu,adulto,determinoaidadecomque
algumvaiaprenderaescreverpartedaonipotnciadosistemaescolarquedecideem
quediaeaquehorasalgovaicomear.Issonoexiste.Ascrianastmomaucostumede
nopedirpermissoparacomearaaprender.
Oqueumalfabetizadornopodedeixardefazeremclasse?
EMILIAFERREIROLeremvozalta.Especialmenteseasturmasforempobres,vindasde
lugaresemquehpoucaspessoasletradas.Essapoderseraprimeiravezqueelapassapor
umaexperinciaassim.Otexto,noentanto,temdeserbomelidocomconvencimento.
Essealunode6ou7anosvaipresenciarumatoquasemgico.Vaiescutarumidioma
conhecidoeaomesmotempodesconhecido,porquealngua,quandoescrita,diferente.
Essamaneiradetrabalharmuitomelhordoqueusarascartilhaseasfamliassilbicas.
Ascartilhas,alis,jnosousadascomoantigamente.
EMILIAFERREIROCertavezumeditorbrasileiromeacusoudeestararruinandoonegcio
decartilhas,eparecequeeletinharazo.Setenhomesmorelaocomaquedana
produodesseslivros,estoumuitoorgulhosa.Eleseramdepssimaqualidade,horrveis,
assustadores.Erampurabobagem.Apesardisso,hvinteanospareciaumsacrilgio,no
Brasil,dizerqueafamliasilbicanoeraamelhormaneiradetrabalhar.Tenhoa
impressodequeissomudouedequeesseumcaminhosemvolta.Paraensinaralere
escrevernecessrioutilizardiferentesmateriais.Umlivrosnobasta.precisoutilizar
livro,revista,jornal,calendrio,agenda,caderno,umconjuntodesuperfciessobreasquais
seescreve.Amaneiracomoumjornalredigidonoamesmaqueseencontranumlivro
deGeografiaouHistria.
Comodeveagiroprofessoremreasrurais,ondeocontatocomalnguaescrita
muitomenor?
EMILIAFERREIROElenopodedesperdiarnemumminutodotempoemquesuaturma
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/linguaportuguesa/praticapedagogica/atolerevolui423536.
4/5
25/01/2016
Imprima
estnaescola,porquecadaminutomuitoprecioso.Terminadooperododaaula,o
contatocomaescritaquasedesaparece,sobretudosefornumaregioemquenohaja
maquinriossofisticados,queexigemaleiturademanuais,ouondemateriaisimpressos
praticamentenoexistam.
ComoasenhoraavaliaaalfabetizaonaAmricaLatina?
EMILIAFERREIROAAmricaLatinaestconseguindolevarpraticamentetodasascrianas
paraaescola,masnemtodascontinuamestudandonemaprendemalgoquejustifiquesua
permannciaali.
Ouseja,aindahoriscodeocontinentecontinuarformandoanalfabetosfuncionais.
EMILIAFERREIROEsseproblemaocorrenomundointeiro,aindaquecomnomes
diferentes.NaFrana,porexemplo,humadistinoentreoiletradoeoanalfabeto.Este
noteveumaescolaridadesuficientementeprolongada.Oprimeiroteveessaoportunidade,
masnopraticanemaleituranemaescrita.Ento,poucosanosmaistarde,lcom
dificuldadeeevitaescrever.Pasesquejresolveramoproblemadaescolaridade
obrigatriatmiletradososquenopossibilitarampopulaoaescolaridadebsicatm
analfabetos.
OBrasilencontrouocaminhoparacombateresseproblema?
EMILIAFERREIRONoBrasil,aparentemente,estemcursoumamudanasensvelem
relaoescolarizao.Muitomaiscrianasejovensemidadeescolarestonassalasde
aula.Esseoprimeiropasso.Agora,vemomaisimportante:desafiodaqualidade,da
aprendizagem.Nobastaocupartodasascarteiras.precisoensinar.
Quersabermais?
CulturaEscritaeEducao,EmiliaFerreiro,179pgs.,Ed.Artmed,tel.(51)3303444,24reais
PsicognesedaLnguaEscrita,EmiliaFerreiroeAnaTeberosky,300pgs.,Ed.Artmed,36reais
Gostoudestareportagem?AssineNOVAESCOLA
erecebamuitomaisemsuacasatodososmeses!
PublicadoemJunho2001,comottuloOatodelerevolui
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/linguaportuguesa/praticapedagogica/atolerevolui423536.
5/5