Sunteți pe pagina 1din 46

!DROIT!CIVIL!:!Le!rgime!gnral!de!lobligation!

Introduction!
!
Obligation!:!cest!un!lien!de!droit!qui!permet!!une!personne,!le!crancier,!dexiger!dune!autre,!le!dbiteur,!quelle!
fasse/ne!fasse!pas!ou!donne!quelque!chose.!
Dans!une!obligation!il!y!a!la!contrainte!et!la!dette.!!
Les!obligations!nont!pas!toutes!la!mme!source!:!
B Origine!contractuelle!:!les!parties!ont!souhait!crer!ce!lien!juridique!
B Origine!lgale!:!obligations!qui!sont!subis,!elles!ne!sont!pas!voulues!
B Quasi!contrat!!
!
Comment'steint'une'obligation'?''
Elle!na!aucune!vocation!a!la!perptuit,!elle!a!une!dure!de!vie!limite.!On!prohibe!les!engagements!perptuels!
depuis!labolition!du!servage.!!
Lextinction!des!obligations!peut!se!faire!avec!ou!sans!satisfaction!du!crancier.!Exemple!de!non!satisfaction!:!la!
prescription.!!
!
Complexit!de!lobligation!:!quest!ce!qui!peut!compliquer!la!vie!de!lobligation.!
La!pluralit!:!il!y!a!des!obligations!qui!ont!plusieurs!cranciers,!plusieurs!dbiteurs.!Il!peut!y!avoir!plusieurs!objets,!
les!dbiteurs!doivent!accomplir!deux!choses!diffrentes.!
Les!modalits!de!lobligation!:!le!terme!et!la!condition.!Ce!sont!des!vnements!qui!vont!conditionner!lexistence!ou!
lexigibilit!de!lobligation.!
!
La!faon!dont!une!obligation!peut!circuler!:!lobligation!a!une!valeur!patrimoniale.!Ds!lors!on!peut!vouloir!la!faire!
circuler!(transfrer!a!quelquun!par!exemple).!
!
Sources!principales!du!rgime!gnral!de!lobligation!:!
La!source!principale!cest!la!loi.!!
!

Titre!1er!:!Lextinction!de!lobligation!
!
Article!1234!du!code!civil!:!cause!dextinction!:!
B Paiement!dune!obligation!:!excution!volontaire!de!lobligation.!
B Novation!:!extinction!de!lobligation!par!cration!dune!obligation!nouvelle.!
B La!remise!volontaire!:!cest!le!fait!pour!le!crancier!de!librer!son!dbiteur.!!
B La!compensation!:!compenser!deux!dettes!cest!teindre!les!crances!a!concurrence!de!la!plus!faible!
dentre!elles.!!
B La!confusion!:!cest!lhypothse!dans!laquelle!on!runie!sur!une!mme!tte!de!deux!qualits!contradictoire!:!
qualit!de!crancier!et!de!dbiteur.!!
B La!perte!de!la!chose!:!hypothse!dans!laquelle!la!chose!disparat.!
B La!nullit!ou!la!rescision!:!la!nullit!cest!lanantissement!rtroactif!dune!obligation!pour!une!cause!lie!a!
sa!formation.!!
B La!condition!rsolutoire!:!cest!un!vnement!incertains!dont!dpend!lexistence!de!lobligation.!!
o Condition!suspensive!:!lobligation!nexistera!que!si!la!condition!se!ralise!
o Condition!rsolutoire!:!lobligation!existe!ds!aujourdhui!mais!elle!disparaitra!si!un!vnement!se!
ralise!
B La!prescription!:!pass!un!certain!temps!on!ne!peut!plus!exiger!lexcution!dune!obligation.!!
!
1re!critique!:!certaines!cause!dextinction!nont!pas!leurs!places.!La!nullit!et!la!rescision!frappent!la!formation!du!
contrat!plus!que!lextinction.!Concernant!la!perte!de!la!chose!:!pas!e!rapport!avec!lextinction!non!plus.!
2me!critique!:!larticle!ne!fait!rfrence!qua!des!obligations!contractuelles.!!
3me!critique!:!le!code!numre!le!paiement!or!il!existe!le!paiement!simple!et!le!paiement!subrogatoire!:!
B simple!met!fin!a!lobligation!
B subrogatoire!:!paiement!dans!lequel!cest!une!tiers!personne!qui!paye.!Cette!personne!va!tre!subroge!dans!
les!droits!du!crancier,!elle!va!prendre!sa!place.!!
!

Chapitre!1er!:!Lextinction!par!satisfaction!du!crancier!
!
Un!crancier!satisfait!est!un!crancier!qui!a!t!pay!de!son!obligation,!dsintress.!!

Il!peut!tre!pay!de!manire!diffrente!:!paiement!direct!effectif,!soit!par!un!paiement!indirect.!
Paiement!direct!:!on!donne!au!crancier!ce!quon!lui!a!promis.!!
Paiement!indirect!:!ca!peut!consister!a!donner!autre!chose!de!ce!quon!avait!promis.!Exemple!:!la!novation,!les!
parties!se!mettent!daccord!pour!modifier!lobjet!de!la!convention.!!
!

Section!1!:!Lextinction!par!paiement!effectif!
!
Le!paiement!cest!lexcution!volontaire!dune!obligation!quelque!soit!le!type!dobligation!concern.!!
Quand!on!parle!de!paiement!effectif!ca!veut!dire!quon!paye!au!crancier!le!paiement!qui!lui!tait!du!:!obligation!de!
faire,!de!ne!pas!faire,!de!donner!!
Quelles'sont'les'rgles'qui'gouvernent'un'paiement'?'
!

SousIsection!1!:!Le!paiement!consensuel!
!

I.!La!nature!du!paiement!
!!
Juridiquement'le'paiement'est'il'un'fait'juridique'ou'un'acte'juridique'?'
Exemple!en!matire!de!preuve!:!pour!les!actes!juridiques!la!preuve!nest!pas!libre!alors!que!pour!les!fait!la!preuve!
est!libre.!
Dans!lanalyse!classique,!le!paiement!est!un!acte!juridique.!Il!tmoigne!de!la!volont!du!dbiteur!de!sexcuter.!
Comme!il!y!a!la!recherche!dun!effet!juridique,!le!paiement!est!un!acte!juridique.!
Analyse!remise!en!doute!par!Nicole!Catala,!elle!a!propos!une!vision!renouvele!de!1961.!Elle!propose!de!
distinguer!suivant!quon!considre!le!paiement!comme!un!mode!dexcution!de!lobligation!ou!un!mode!
dextinction!de!lobligation.!!
Lorsquelle!considre!les!obligations!de!faire!ou!de!ne!pas!faire!lexcution!est!factuelle.!
Pour!les!obligations!de!donner!cest!peut!tre!plus!un!acte!juridique!puisquelle!sexcuter!dans!un!transfert!de!
proprit!qui!est!un!acte!juridique.!
Mais!lorsquon!le!regarde!comme!un!mode!dextinction!des!obligations!elle!considre!que!cest!un!fait!juridique.!!
Arrt!6!juillet!2004!:!!la'preuve'du'paiement'qui'est'un'fait'peut'tre'rapport'par'tout'moyen!.!Depuis!2004!la!
cour!de!cassation!considre!que!le!paiement!est!un!fait!et!non!un!acte.!

!
II.!Les!rgles!du!paiement!
!

A.!Les!rgles!communes!a!tous!les!paiements!
!
Question!sur!les!parties!au!paiement.!Qui'paye'?'Qui'reoit'?!!
Question!de!lobjet!du!paiement.!Quest'ce'quon'paya'?'Peut'on'payer'moins'ou'partiellement'?!
Question!de!circonstance!du!paiement.!O'le'paiement'a'til'lieu'?!
Question!de!la!preuve!du!paiement.!Comment'prouver'quon'a'pay'?!
Que'se'passe'til'lorsque'le'crancier'ne'veut'pas'recevoir'le'paiement'?'Peut'ton'le'forcer'a'tre'pay'?!
!
1.!Les!parties!au!paiement!
!
Elles!sont!normalement!deux!:!celui!qui!paye!(solvens)!et!celui!qui!reoit.!
Article!1236!du!code!civil.!!
!
Celui!qui!paye!:!le!solvens!:!!
B Le!dbiteur!lui!mme!
B Un!mandataire,!un!reprsentant!:!charg!de!faire!le!paiement!au!nom!du!dbiteur,!le!reprsentant!est!
transparent!juridiquement.!!
B Une!tierce!personne!:!cas!des!coBoblig!:!on!est!oblig!a!la!mme!dette,!la!caution!(personne!tenue!de!payer!
le!crancier!si!le!dbiteur!ne!paye!pas).!Intrt!particulier!:!payer!la!dette!puis!se!retourner!contre!le!
dbiteur.!La!dette!peut!tre!acquitt!par!un!tiers!qui!ny!a!pas!dintrt,!il!nest!pas!oblig.!!
Article!1237!du!code!civil!:!lobligation!peut!tre!accomplie!par!un!tiers,!le!crancier!peut!refuser!que!lorsquil!a!
un!intrt!lgitime!!le!faire.!!
!
Le'paiement'effectu'par'un'tiers'teintDil'lobligation'?'
Oui!lobligation!est!teinte.!Mais'du'cot'du'vrai'dbiteur'est'il'tenu''lgard'du'solvens'?!La!rponse!dpend!de!
savoir!si!il!y!a!eu!subrogation!:!placer!le!solvens!dans!les!droits!du!crancier.!

La!subrogation!existe!sous!deux!formes!:!lgale!ou!conventionnelle!:!rdiger!une!quittance!subrogative.!Cette!
quittance!est!un!papier!sur!lequel!le!crancier!indique!quil!a!t!pay!par!une!personne!et!lui!donne!ses!droits!
contre!le!dbiteur.!!
Si!il!y!a!eu!une!quittance!subrogative!le!tiers!va!prendre!la!place!du!crancier,!le!dbiteur!nest!pas!libr,!il!a!juste!
chang!de!crancier.!
Si!il!ny!a!pas!de!quittance!subrogative,!lobligation!est!teinte.!Le!solvens!ne!sera!pas!subrog!dans!les!droits!du!
crancier!mais!il!pourra!exercer!un!recours!personnel!fond!sur!un!enrichissement!sans!cause.!
Etre!subrog!cest!plus!intress!pour!le!solvens!:!il!acquiert!tous!les!droits!du!crancier,!il!peut!y!avoir!des!
garanties,!des!surets.!La!subrogation!ne!joue!qua!hauteur!du!paiement!qui!a!t!fait,!dans!le!recours!personnel!on!
peut!demander!lintgralit!du!prjudice.!Pour!pouvoir!exercer!le!recours!personnel!le!solvens!va!devoir!
dmontrer!quil!na!pas!pay!le!crancier!dans!une!intention!librale.!
Arrt!30!mars!2004!:!un!solvens!aprs!avoir!pay!la!dette!du!dbiteur!demandait!le!remboursement.!Le!solvens!
contestait!en!disant!quil!avait!pay!sans!faire!de!cadeau.!La!jurisprudence!a!tranch!en!faisant!peser!cette!preuve!
quil!ny!avait!pas!lintention!librale!sur!le!solvens.!
!
Restriction!particulire!:!tout!le!monde!ne!peut!pas!tre!solvens.!!
Article!1238!du!code!civil,!conditions!pour!payer!:!il!faut!tre!propritaire!de!la!chose!donne!en!paiement!et!
capable!de!laliner.!!
Si!on!nest!pas!propritaire!le!solvens!peut!demander!la!nullit.!Cependant!rare!car!si!le!paiement!est!annul!
lobligation!court!toujours.!
Le!crancier!peut!aussi!demander!la!nullit!si!il!apprend!que!le!bien!nappartient!pas!au!dbiteur.!Le!vritable!
propritaire!de!la!chose!peut!galement!se!manifester!=>!action!en!revendication.!
Exception!article!1238!alina!2!du!code!civil.!
!
Celui!qui!reoit!le!paiement!:!laccipiens.!
B Hypothse!dans!laquelle!laccipiens!cest!le!crancier.!
B Hypothse!dans!laquelle!laccipiens!est!le!reprsentant!du!crancier!
B Hypothse!dans!laquelle!on!paye!une!tierce!personne!!qui'paye'mal'paye'deux'fois'.!Ca!veut!dire!que!si!on!
paye!a!la!mauvaise!personne!ca!ne!nous!libre!pas!a!lgard!du!crancier.!Cette!rgle!est!dduite!a!contrario!
de!larticle!1239!du!code!civil.!!
Temprament!:!!
o article!1239!alina!2!=>!ratification!par!le!crancier!:!si!le!crancier!a!accept!le!paiement!alors!
il!nous!libre.!La!ratification!peut!tre!expresse!ou!tacite!(le!crancier!a!profit!du!paiement).!!
o Fond!sur!lquit!:!article!1240,!le!paiement!fait!de!bonne!foi!a!celui!qui!est!en!possession!de!la!
crance!est!valable!encore!que!le!possesseur!en!soit!par!la!suite!vinc.!Hypothse!dans!laquelle!
on!paye!une!personne!que!lon!peut!croire!lgitimement!comme!notre!crancier.!Exemple!:!le!
crancier!a!cd!la!crance!a!un!tiers!mais!on!lignore.!Hypothse!dans!laquelle!on!croit!que!la!
personne!est!le!reprsentant!du!crancier!=>!thorie!du!mandat!apparent.!!
!
Projet!Terre!article!60!et!61.!!
!
2.!Lobjet!du!paiement!
!
Lobjet!du!paiement!cest!ce!qui!est!du.!Larticle!1101!du!code!civil!:!tout!contrat!suppose!une!obligation!de!faire,!
de!ne!pas!faire!ou!de!donner.!Il!ny!a!pas!de!contrat!sans!objet,!sans!dette,!sans!matire.!Payer!cest!accomplir!ce!
que!lon!a!promis.!
Article!1243!:!le!crancier!ne!peut!pas!tre!contraint!de!recevoir!autre!chose!que!ce!qui!lui!tait!du!quand!bien!
mme!la!valeur!lui!serait!gale!ou!suprieur!!
=>!Immutabilit!de!lobjet!du!paiement.!Ca!veut!dire!que!lobjet!dune!obligation!ne!peut!pas!changer.!Peu!
importe!que!le!nouvel!objet!soit!de!mme!valeur!que!lancien!voir!dune!valeur!suprieure,!le!crancier!nest!pas!
forc!daccepter.!Le!crancier!peut!accepter!autre!chose!mais!il!nest!pas!oblig!=>!Dation!en!paiement.!
Article!1244!:!le!dbiteur!ne!peut!forcer!le!crancier!!recevoir!en!partie!le!paiement!dune!dette!mme!divisible!
=>!indivisibilit!du!paiement.!Une!dette!divisible!cest!une!dette!qui!peut!tre!excute!en!plusieurs!phases!
successives.!!
Il!y!a!des!dettes!indivisibles,!ce!qui!veut!dire!que!par!nature!il!est!impossible!dexcuter!en!plusieurs!fois.!!
Daprs!larticle!1244!le!dbiteur!ne!pet!pas!forcer!son!crancier!a!accepter!un!paiement!partiel,!il!doit!sacquitter!
de!tout.!
Deux!limites!:!
B Limite!conventionnelle!:!le!crancier!peut!accepter!un!paiement!partiel,!il!nen!est!pas!oblig.!!

Limite!lgale!:!article!1244B1!qui!traite!des!dlais!de!grce,!dlai!accord!par!le!juge!pour!payer!une!
obligation.!Le!juge!peut!modifier!le!contrat!et!autoriser!dans!la!limite!de!deux!ans!un!paiement!diffr!ou!
fractur.!!

!
Article!62!du!projet!Terre!prvoit!!le'crancier'peut'refuser'un'paiement'partiel'mme'si'la'prestation'est'
divisible.'Il'peut'accepter'de'recevoir'en'paiement'autre'chose'de'ce'qui'lui'est'du'.!!
!
3.!Les!circonstances!du!paiement!
!
! Le!temps!du!paiement!:!!
A'quel'moment'le'crancier'peut'il'exiger'le'paiement'?!!
Le!terme!est!un!vnement!certains!qui!affecte!lexigibilit!dune!obligation.!Evnement!dont!on!est!sur!quil!
interviendra.!!
Article!1186!!!ce'qui'est'du'qua'terme'ne'peut'tre'exig'avant'lchance'du'terme!.!Le!crancier!ne!peut!pas!
exiger!dtre!pay!avant!lchance!du!terme!prvu!:!lobligation!ne!devient!exigible!que!lorsque!le!terme!arrive.!
!Ce'qui'a't'pay'davance'ne'peut'tre'rpt'(rendu)'!
Article!1187!!le'terme'est'toujours'prsum'stipuler'en'faveur'du'dbiteur'a'moins'quil'ne'rsulte'de'la'stipulation'
ou'de'circonstance'quil'a't'stipul'galement'en'faveur'du'crancier'.!Ca!veut!dire!que!sauf!circonstances!
contraires!le!terme!bnficie!au!dbiteur.!Intrt!:!on!peut!y!renoncer.!!
Si!les!parties!nont!pas!stipul!de!terme,!le!paiement!est!exigible!immdiatement.!!
!
Projet!Terre,!article!32!!ce'qui'nest'du'qua'terme'ne'peut'tre'exig'avant'lchance,'ce'qui'a't'pay'davance'
ne'peut'tre'rpt.'A'dfaut'de'terme'lobligation'est'immdiatement'exigible'et'le'dbiteur'est'en'droit'de'sen'
librer'.!!
!
! Le!lieu!du!paiement!:!!
Savoir!si!la!crance!est!qurable!ou!portable.!Savoir!si!cest!au!crancier!daller!chercher!le!paiement!auprs!du!
dbiteur!ou!si!cest!au!dbiteur!de!lui!apporter!cette!crance.!Aujourdhui!:!mode!de!paiement!moderne!donc!
diminution!de!lintrt!de!cette!question.!
" Article!1247!:!'le'paiement'doit'tre'excut'dans'le'lieu'prvu'par'la'convention,'si'le'lieu'ny'est'pas'dsign,'le'
paiement'doit'tre'fait'dans'le'lieu'o'tait'au'temps'de'lobligation'la'chose'qui'en'fait'lobjet!.!
Aujourdhui!la!question!est!de!savoir!qui!doit!prendre!linitiative!du!paiement.!Principe!:!faute!de!stipulation!
contraire!cest!au!crancier!de!prendre!linitiative!du!paiement.!
!
Projet!Terre,!article!66!!!A'dfaut'dune'autre'dsignation'par'la'loi,'le'juge'ou'le'contrat,'le'lieu'du'paiement'est'le'
domicile'du'dbiteur'.!
!
4.!La!preuve!du!paiement!
!
Qui'doit'prouver'?'Qui'supporte'la'charge'de'la'preuve'?'
Article!1315!du!code!civil!:!cest!le!dbiteur!qui!supporte!la!charge!de!la!preuve.!!
Exceptions!:!!
B Sur!lobligation!de!ne!pas!faire!:!inversion!de!la!rgle!et!cest!au!crancier!de!prouver!que!lobligation!na!
pas!t!excut.!Raisons!dordre!probatoire.!
B Sur!la!remise!volontaire!du!titre!constatant!la!crance!:!prsomption!de!paiement!qui!a!lieu,!cette!
prsomption!est!irrfragable!si!on!a!donn!loriginal!du!titre!mais!elle!est!simple!si!on!donne!une!copie.!
!
Comment'doit'il'prouver'?'Question!de!ladministration!de!la!preuve.!
La!preuve!des!actes!juridiques!(articles!1341!et!suivant)!est!diffrente!de!la!preuve!des!faits!juridiques!qui!est!
libre.!La!jurisprudence!distinguait!suivant!le!type!dobligations!:!obligation!de!faire!ou!de!ne!pas!faire,!on!tait!dans!
le!domaine!du!fait!donc!domaine!de!la!libert!de!la!preuve.!La!jurisprudence!considrait!qua!linverse!pour!une!
obligation!de!donner,!acte!juridique!donc!pas!de!libert!de!preuve.!
Arrt!6!juillet!2004!:!la!cour!y!affirme!que!la!preuve!du!paiement,!qui!est!un!fait,!peut!tre!rapport!par!tout!
moyens.!!
!
5.!Limputation!du!paiement!
!
" Limputation!conventionnelle!:!rsulte!de!laccord!des!parties.!Les!parties!peuvent!dcider!entre!elles!de!
limputation!du!paiement.!Article!1253!!1256!:!ce!sont!des!rgles!suppltive,!cest!a!dire!quelle!ne!sapplique!
a!dfaut!daccord!des!parties.!

o
o

Imputation!a!linitiative!du!dbiteur!(article!1253)!:!le!dbiteur!choisit!lui!mme!limputation.!Le!choix!
du!dbiteur!nest!pour!autant!libre,!il!y!a!des!restrictions!:!!
# Si!il!a!une!dette!chue!et!une!dette!a!terme!il!doit!payer!immdiatement!la!dette!chue.!!
# Si!les!dettes!portent!sur!des!montants!diffrents!le!dbiteur!ne!peut!imposer!a!son!crancier!un!
paiement!partiel.!
# Limite!de!larticle!1254!:!si!on!a!une!dette!qui!porte!des!intrts!on!ne!peut!pas!choisir!
dimputer!le!paiement!sur!le!capital!en!priorit.!Sauf!accord!du!crancier!le!dbiteur!ne!peut!
pas!choisir!il!doit!rembourses!dabord!les!intrts!avant!de!rembourser!le!capital.!
Imputation!a!linitiative!du!crancier!:!lorsque!le!dbiteur!na!pas!pris!linitiative.!Article!1255!:!le!
crancier!peut!prendre!linitiative!de!limputation.!Il!y!a!une!ncessit!dobtenir!laccord!du!dbiteur.!!
La!rgle!lgale!:!lorsque!le!contrat!na!rien!prvu!et!quand!aucune!des!parties!na!pris!linitiative.!
Article!1256!:!si!les!parties!nont!rien!prvu!le!paiement!simpute!sur!la!dette!que!le!dbiteur!avait!le!
plus!intrt!a!acquitter.!Lorsquil!y!a!quune!seule!dette!on!impute!dabord!sur!les!intrts!et!ensuite!
sur!le!capital.!

!
Projet!Terr,!article!69!:!!le'dbiteur'de'plusieurs'dettes'de'mme'nature'peut'indiquer'lorsquil'paye'celles'quil'
entend'imputer,'a'dfaut'limputation'se'fait'dabord'sur'les'dettes'chues'.!!
!
6.!Les!offres!relles!et!la!consignation!
!
Dbiteur!veut!payer!mais!le!crancier!ne!veut!pas!tre!pay.!!
" Le!crancier!peut!contester!la!qualit!de!la!chose!quon!lui!remet.!!
" Le!crancier!a!un!doute!sur!sa!qualit!de!crancier.!!
La!loi!a!instaur!la!technique!des!offres!relles!et!la!consignation!qui!permet!au!dbiteur!de!se!librer!mme!si!le!
crancier!ne!veut!pas!recevoir.!!
Offre!relle!:!offre!dexcution,!le!dbiteur!offre!solennellement!dexcution!de!lobligation.!Soit!le!crancier!
accepte!le!paiement!soit!il!refuse!le!paiement,!dans!ce!cas!l!on!va!consigner!la!chose!ou!la!somme.!Le!dbiteur!va!
remettre!la!chose!entre!les!mains!dun!tiers!pour!le!compte!du!crancier!(caisse!des!dpts!et!des!consignations).!!
Lorsque!litige!aura!pris!fin!le!crancier!pourra!rcuprer!la!chose.!=>!Article!1257.!

!
B.!Les!rgles!propres!aux!obligations!de!somme!dargent!

!
Projet!Terre,!articles!70!!75.!!
!
" Le!nominalisme!montaire!:!Cest!la!rgle!selon!laquelle!1e!vaudra!toujours!1e,!on!affirme!que!la!monnaie!de!
change!pas!de!valeur.!Article!1895.!
" Lindexation!:!cest!une!possibilit!ouverte!aux!parties.!Cest!un!procd!mathmatique!qui!permet!de!faire!
varier!une!somme!en!fonction!dun!indice.!Ces!clauses!ont!longtemps!t!interdites!:!ordonnance!de!58!les!
libralise.!Aujourdhui!article!L112I2!du!code!montaire!et!financier.!Par!principe!ces!clauses!sont!licites!
mais!cela!dpend!de!lindice!:!certains!indices!sont!exclus.!Lindice!choisit!doit!toujours!tre!en!lien!direct!avec!
soit!lobjet!du!contrat!soit!lactivit!dune!des!parties.!Si!les!parties!ont!choisi!un!indice!illicite!:!si!la!clause!
ntait!pas!dterminante!de!leur!consentement,!on!annule!que!la!clause!mais!on!maintient!le!contrat!et!le!prix!
sera!fixe.!Si!la!clause!tait!dterminante!de!leur!consentement!alors!il!faut!annuler!tout!le!contrat.!
" La!rgle!des!dettes!de!valeurs!:!Dette!dont!le!montant!va!tre!volutif!:!drogation!au!nominalisme.!Les!cas!
les!plus!courant!sont!les!dettes!de!rparation!dans!la!responsabilit!dlictuelle.!Permet!dassurer!une!
rparation!constante!malgr!les!volutions!de!la!monnaie.!!
" Le!mode!de!paiement!:!!
o Monnaie!fiduciaire!:!billets!et!pices.!Il!faut!la!remettre!physiquement.!!
o Monnaie!scripturale!:!rsulte!dcritures.!Ce!sont!des!sommes!intangibles.!!
!

SousIsection!2!:!Le!paiement!conflictuel!
!
Par!paiement!conflictuel!on!entend!un!paiement!dans!lequel!le!dbiteur!ne!veut!pas!sexcuter!et!le!crancier!na!
pas!dautre!solution!que!de!forcer!cette!excution.!!
Il!y!a!dune!part!des!techniques!direct!de!paiement!forcer!de!lexcution!et!dautre!part!des!technique!indirecte!:!les!
garanties!dexcution.!
!

I.!Le!paiement!forc!
!

Ce!paiement!forc!est!un!droit!du!crancier,!il!a!le!droit!dobtenir!lexcution!force!de!ses!crances.!Le!paiement!
forc!met!en!uvre!le!pouvoir!de!contrainte.!Tout!lenjeu!des!obligations!est!que!lon!puisse!en!demander!
lexcution!force!lorsque!le!dbiteur!ne!veut!pas!sexcuter.!
Ce!droit!a!lexcution!force!trouve!une!expression!nouvelle!dans!une!loi!du!9!juillet!1991!:!elle!a!rform!en!
profondeur!les!procdures!civiles!dexcution,!ce!sont!des!procdures!mises!a!la!disposition!dun!crancier!pour!
forcer!lexcution.!Cette!loi!dispose!!tout'crancier'peut,'dans'les'conditions'prvues'par'la'loi,'contraindre'son'
dbiteur'dfaillant'a'excuter'ses'obligations'a'son'gard'.!Par!principe!tout!!crancier!a!le!droit!daller!voir!un!juge!
pour!que!celui!ci!force!le!dbiteur!a!excuter!son!obligation.!On!parle!ici!dexcution!force!en!nature!:!excution!
de!lobligation!telle!quelle!tait!promise.!!
!
Condition!du!paiement!forc!:!!
B Il!faut!que!la!crance!soit!certaine!:!cest!une!crance!dont!le!principe!est!tabli,!il!ny!a!pas!de!doute!
quant!!lexistence!de!la!crance.!
B La!crance!doit!tre!exigible!:!dont!on!peut!rclamer!le!paiement!immdiatement.!!
B La!crance!doit!tre!liquide!:!crance!dont!le!montant!en!argent!a!t!fix.!
B La!crance!doit!tre!constate!dans!un!titre!excutoire!:!cest!un!titre!revtu!de!la!formule!excutoire!
qui!est!une!formule!que!lon!retrouve!a!la!fin!de!certains!actes!qui!ordonne!aux!officiers!de!la!force!publique!
de!prter!main!force!a!lexcution!de!lobligation.!Il!faut!que!lacte!mane!du!notaire!ou!du!juge!pour!revtir!
cette!formule.!Lintrt!est!que!cela!dispense!daller!voir!le!juge,!on!peut!directement!aller!voir!lhuissier!de!
justice!car!la!crance!a!t!constate!par!un!officier!public.!!
B En!matire!contractuelle!on!met!en!demeure!son!dbiteur.!
!
Mise!en!uvre!de!ce!paiement!forc!:!
Tout!dpend!du!type!dobligation!dont!on!demande!le!paiement!forc!:!
B Pour!les!dettes!de!sommes!dargent!:!!
o mise!en!uvre!dune!saisie!mobilire.!Des!tiers!peuvent!dtenir!des!biens!du!dbiteur!
(exemple!:!le!banquier)!:!alors!on!peut!faire!un!avis!a!tiers!dtenteur!pour!bloquer!sur!le!compte!
une!somme!pour!payer!le!crancier.!!
o On!peut!galement!faire!une!saisie!sur!salaire!
o une!saisie!immobilire.!!
B Pour!les!obligations!de!donner!:!le!juge!peut!ordonner!le!transfert!de!proprit.!Exemple!:!promesse!
synallagmatique!de!vente.!
B Pour!les!obligations!de!faire!:!!
o article!1142!:!rgle!trs!gnrale,!larticle!dit!que!lexcution!force!est!impossible!en!matire!
dobligation!de!faire!ou!de!ne!pas!faire,!seuls!des!dommages!et!intrts!sont!envisageables.!Pendant!
longtemps!larticle!1142!tait!une!rgle!ferme.!En!ralit!lobligation!de!faire!vise!par!larticle!
1142!est!un!type!particulier!dobligation!de!faire!:!celles!a!caractre!personnel!cest!!dire!une!
obligation!de!faire!qui!impose!la!participation!personnelle!effective!du!dbiteur.!Ce!caractre!
personnel!nest!pas!prsent!dans!toutes!les!obligations!de!faire!ou!de!ne!pas!faire.!!
o Article!1143!:!rgle!spciale,!quand!une!chose!a!t!ralise!par!lobligation!elle!peut!tre!dtruite.!
On!peut!demander!la!destruction!de!la!chose!qui!a!t!faite!en!raison!du!contrat.!Le!domaine!de!
1143!est!limit.!Domaine!dans!lequel!on!autorise!lexcution!force!par!nature!:!article!1792I6!
prvoit!une!garantie!de!parfait!achvement!:!garantie!qui!contraint!lentrepreneur!a!remdier!a!
tous!les!dfauts.!Si!il!refuse!on!peut!faire!excuter!les!travaux!par!un!tiers!aux!frais!du!dbiteur.!
Avant!projet!Catala!et!projet!Terre!:!il!faut!inverser!le!postulat!qui!est!de!dire!pas!dexcution!
force!en!nature!sauf!exceptions.!Ils!proposent!de!faire!lexcution!force!en!nature!le!principe.!
o Article!1144!:!Le!crancier!peut!obtenir!lautorisation!de!faire!excuter!les!travaux!par!un!tiers!aux!
frais!du!dbiteur,!et!mme!que!le!dbiteur!avance!les!fonds.!Permet!de!contourner!le!problme!de!
larticle!1142!sous!deux!conditions!:!
# Il!faut!avoir!mis!en!demeure!son!dbiteur!dexcuter!
# Il!faut!une!autorisation!judiciaire!pralable.!Exemple!:!3me!chambre!civile!5!mars!1997.!!
o Lastreinte!:!cest!une!contrainte!indirecte,!somme!a!laquelle!sexpose!le!dbiteur!si!il!nexcute!pas!
son!obligation.!Plus!le!montant!est!lev!plus!le!dbiteur!va!tre!incit!a!sexcuter!:!fonction!
comminatoire!de!lastreinte.!Le!rgime!de!lastreinte!est!incertain!:!loi!du!9!juillet!1991!et!
dcret!dapplication!du!31!juillet!1992!:!ils!sont!codifis!aux!articles!L131I1!et!suivants!du!
code!des!procdures!civiles!dexcution.!
# Le!prononc!de!lastreinte!:!phase!durant!laquelle!le!juge!annonce!au!dbiteur!que!si!il!
nexcute!pas!il!devra!telle!somme.!Le!juge!peut!dcider!lui!mme!dordonner!une!astreinte.!
Elle!est!indiffrente!du!prjudice.!

La!phase!de!liquidation!de!lastreinte!:!le!dbiteur!a!pay!donc!on!regarde!ce!quil!doit.!SI!
il!na!pas!excut!on!estime!le!montant!global!que!le!dbiteur!doit.!

!
Les'avantDcontrats'sont'ils'obligatoires'?!
B La!promesse!unilatrale!de!vente!:!contrat!par!lequel!le!promettant!sengage!a!vendre!son!bien,!
moyennant!un!prix!dtermin,!a!une!autre!personne!(e!bnficiaire)!si!celui!ci!lve!loption!dans!le!dlai!
impartie.!Le!promettant!sest!engag!a!vendre!mais!le!bnficiaire!ne!sest!pas!engag,!il!a!un!dlai!de!
rflexion.!
Arrt!15!dcembre!1993!Consorts!Crouz!:!CA!rejette!la!demande!dexcution!force!au!motif!que!cest!une!
obligation!de!faire!au!titre!de!1142.!La!cour!de!cassation!:!le!promettant!na!quune!obligation!de!faire!qui!ne!peut!
aboutir!a!des!D&I.!A!partir!du!moment!o!il!se!rtracte,!pas!de!rencontre!des!volonts!donc!pas!de!vente.!Le!
promettant!doit!juste!ne!pas!vendre,!dire!que!cest!une!obligation!de!faire!est!une!erreur.!Quand!bien!mme!il!
sagirait!dune!obligation!de!faire,!celle!ci!na!pas!de!caractre!personnel.!!
La!cour!de!cassation!raffirme!cette!solution!rgulirement.!`!
Par!un!arrt!du!27!mars!2008!les!parties!peuvent!stipuler!une!clause!aux!termes!de!laquelle!lexcution!force!
en!nature!est!possible.!!
Par!un!arrt!du!11!mai!2011!:!cour!de!cassation!censure!:!la!leve!de!lobligation!postrieurement!a!la!
rtractation!de!la!promesse!:!pas!de!rencontre!de!volont!donc!uniquement!dommage!et!intrts.!!
Arrt!6!septembre!2011!;!la!cour!de!cassation!fait!croire!quelle!a!abandonn!consorts!Crouz.!La!leve!de!loption!
malgr!la!rtractation!avait!permis!la!formation!du!contrat.!
Arrt!13!septembre!2011!:!elle!reprend!la!position!de!mai!2011.!!
!
B Pacte!de!prfrence!:!pacte!par!lequel!une!personne!sengage,!dans!lhypothse!o!je!viendrait!a!vendre,!a!
proposer!le!bien!en!priorit!au!bnficiaire.!!
Avant!2006!pas!dexcution!force!possible.!
Arrt!26!mai!2006!:!le!bnficiaire!dun!pacte!de!prfrence!peut!demander!lannulation!de!la!vente!faite!a!un!tiers!
en!mconnaissance!de!ses!droits!et!sa!substitution!dans!les!droits!du!tiers!si!jamais!il!dmontre!:!
B Que!le!tiers!avait!connaissance!de!lexistence!du!pacte!de!prfrence!
B Que!le!tiers!avant!connaissance!de!son!intention!de!sen!prvaloir.!
!
Critique!:!il!est!quasiment!impossible!de!dmontrer!la!connaissance!de!lexistence!du!pacte!et!lintention!de!sen!
prvaloir.!!

!
II.!Les!garanties!de!paiement!
!
" Les!garanties!de!paiement!:!mcanisme!mis!a!disposition!du!crancier!pour!renforcer!son!droit!de!gage!
gnral.!!
" Le!droit!de!gage!gnral!cest!la!rgle!selon!laquelle!les!biens!du!dbiteur!sont!la!garantie!de!ses!dettes.!Tous!
les!cranciers!peuvent!se!payer!sur!les!biens!du!dbiteur!lorsquils!nont!pas!t!pays.!!
Inconvnient!du!droit!de!gage!gnral!:!!
B Lorsque!le!dbiteur!na!pas!de!biens!:!le!droit!de!gage!gnral!ne!sexerce!sur!rien!
B Il!peut!y!avoir!une!concurrence!des!cranciers!puisque!les!mmes!biens!du!dbiteur!sont!les!garanties!
de!tous!les!cranciers.!!
B Le!dbiteur!continue!a!administrer!son!patrimoine!:!il!peut!sortir!de!son!patrimoine!certains!biens!=!
fluctuation!possible!du!patrimoine!
Il!y!a!des!garanties!particulire!garantie!au!crancier!:!une!garantie!cest!tout!mcanisme!qui!renforce!le!droit!
de!gage!du!crancier.!Elles!appartiennent!!tous!les!cranciers!du!seul!fait!quils!soient!cranciers.!
Suret!:!technique!de!garantie!qui!nappartient!qua!un!seul!crancier,!cest!un!privilge,!renforce!le!droit!de!gage.!!
!
Article!1165!:!les!conventions!nont!deffets!quentre!les!parties!contractantes!:!effet!relatif,!ne!produit!deffet!
quentre!les!parties.!La!force!obligatoire!veut!dire!que!le!contrat!doit!tre!respect!entre!les!parties.!!
Article!1166!:!drogation!a!leffet!relatif!des!conventions!=>!action!oblique.!!
Article!1167!:!drogation!a!leffet!relatif!des!conventions!=>!action!paulienne.!!
!

A.!Laction!oblique!

Cest!une!mesure!de!protection!du!crancier!contre!un!dbiteur!ngligent!=>!dbiteur!qui!omet!de!senrichir.!Il!ne!
le!fait!pas!car!il!na!pas!envie!de!payer!son!crancier.!!!
Ca!va!permettre!au!crancier!daller!chercher!largent!entre!les!mains!des!sous!dbiteurs.!
Le!code!civil!la!prsente!comme!une!drogation!de!larticle!1165.!!

Leffet!relatif!des!conventions!empche!de!crer!une!obligation!sur!la!tte!dun!tiers!sans!quil!ai!consenti!et!
empche!aussi!aux!tiers!de!simmiscer!dans!le!contrat.!
Laction!oblique!nest!pas!une!drogation!:!le!crancier!agit!au!nom!de!son!dbiteur,!se!substitue!a!lui.!!
Ce!nest!pas!une!drogation!car!ce!nest!pas!un!tiers!qui!simmisce!dans!le!contrat,!le!crancier!agit!!la!place!du!
dbiteur.!
O!va!largent!?!
Largent!va!au!dbiteur.!Le!crancier!demande!lexcution!de!lobligation!ce!qui!ne!fait!quenrichir!le!patrimoine!du!
dbiteur.!!
!
Conditions!de!laction!oblique!:!
B La!crance!doit!tre!certaine,!liquide!et!exigible.!!
B Condition!du!pril!de!la!crance!:!soit!insolvabilit!du!dbiteur,!soit!le!comportement!du!dbiteur!met!en!
danger!les!droits!du!crancier.!
B Il!faut!une!carence!du!dbiteur!:!cest!le!fait!de!ne!pas!exercer!ses!droits.!Cest!le!fait!que!le!dbiteur!ne!
rclame!pas!son!du.!Exemple!:!arrt!du!5!avril!2005!!la'carence'du'dbiteur'se'trouve'tablie'lorsquil'ne'
justifie'daucune'diligence'dans'la'rclamation'de'son'du'.!!
B Le!droit!du!dbiteur!sur!le!sous!dbiteur!ne!doit!pas!tre!un!droit!exclusivement!attach!a!la!
personne!:!article!1166.!Il!y!a!deux!types!de!droit!:!les!droits!dont!le!crancier!peut!demander!lexcution!
par!laction!oblique!et!une!minorit!des!droits!attachs!a!la!personne!du!dbiteur!pour!lesquels!laction!
oblique!nest!pas!possible.!Les!droits!attachs!a!la!personne!:!cest!le!dbiteur!qui!va!dcider!den!demander!
lexcution!ou!non.!!
Exemple!:!les!causes!dinalinabilit!:!on!peut!demander!au!juge!de!faire!!sauter!!cette!clause!lorsque!lintrt!du!
donataire!a!la!leve!de!la!clause!est!plus!important!que!le!maintient!de!celle!ci.!
Arrt!25!mai!2004!:!laction!nest!pas!ouverte!aux!cranciers!car!il!sagit!dun!droit!exclusivement!rattach!a!la!
personne.!Quand!on!prend!en!compte!lintrt!de!maintenir!ou!non!une!cause!dinalinabilit!on!a!gard!a!des!
considrations!morales.!!
Exemple!:!laction!en!rparation!dun!prjudice!moral.!
Exemple!:!laction!en!rparation!dun!prjudice!corporel,!distinction!:!
B Somme!dargent!pour!compensation!de!revenus!:!ouvert!au!crancier!
B Prjudice!dagrment,!dtablissement,!dordre!moral!:!ferm!au!crancier.!!
Dbiteur!qui!fait!partie!dune!indivision!:!situation!dans!laquelle!plusieurs!personnes!disposent!de!droit!de!
mme!nature!sur!un!mme!bien!ou!sur!un!mme!ensemble!de!biens.!!
Le'crancier'peut'il'agir'a'la'place'de'son'dbiteur'pour'demander'la'sortir'de'lindivision'?!Oui!le!crancier!a!la!
possibilit!de!demander,!a!la!place!de!son!dbiteur,!la!fin!de!lindivision!:!article!815B17.!!
Est'ce'que'le'crancier'peut'agir'en'excution'force'a'la'place'de'son'dbiteur'?!Oui!!ce!nest!pas!un!droit!attach!
exclusivement!a!la!personne!du!dbiteur.!!
!
Laction!oblique!nest!soumise!!aucune!condition!de!formes.!On!est!pas!oblig!de!mettre!en!demeure!son!
dbiteur!mme!si!il!est!conseill!de!le!faire.!!

!
Effets!de!laction!oblique!:!!
Le!crancier!agit!!la!place!du!dbiteur!contre!le!sousBdbiteur.!Il!nagit!pas!en!son!nom!personnel!mais!au!nom!du!
dbiteur.!
Consquence!:!le!crancier!est!plac!dans!la!mme!situation!que!son!dbiteur!a!lgard!du!sous!dbiteur,!il!
na!ni!plus!ni!moins!de!droits.!Le!sous!dbiteur!pourra!opposer!au!crancier!les!mmes!choses!quau!dbiteur.!!
Arrt!11!janvier!2000!:!clause!dinalinabilit.!Le!crancier!a!t!autoris!a!demander!a!la!place!de!son!dbiteur!
la!suppression!dune!clause!dinalinabilit.!Les!juges!du!fond!appliquent!larticle!900B1.!Le!donataire!est!plac!en!
liquidation!judiciaire!et!le!liquidateur!exerce!laction!de!larticle!900B1.!La!CA!compare!lintrt!du!crancier!et!
lintrt!du!sou!dbiteur.!La!cour!de!cassation!:!lorsque!le!crancier!exerce!par!la!voie!oblique!larticle!900B1!il!faut!
comparer!lintrt!du!dbiteur!et!celui!du!sous!dbiteur.!La!personne!du!crancier!est!transparente!puisquelle!ne!
fait!que!reprsenter!le!dbiteur.!!
Le!dbiteur!nest!pas!dessaisie!par!la!voie!oblique!et!ne!le!prive!pas!de!ses!droits.!Il!peut!se!joindre!a!laction!
engage!par!son!crancier,!il!peut!recevoir!paiement!de!la!part!du!sous!dbiteur,!il!peut!transiger!sur!la!crance.!!
Effets!finaux!:!permet!de!faire!rentrer!lactif!dans!le!patrimoine!du!dbiteur!et!non!dans!celui!du!crancier.!!
Action!peu!utilise!par!les!cranciers,!ils!prfrent!passer!par!les!saisies!sur!salaire.!
!
Projet!de!rforme!:!prvoit!daccorder!un!droit!de!priorit!au!crancier!qui!aurait!un!droit!de!prlvement!sur!le!
patrimoine.!Le!projet!de!chancellerie!et!lavant!projet!Catala.!
Projet!Terre!lui!naccorde!pas!le!droit!de!prlvement,!article!21.!
!

B.!Laction!paulienne!

!
On!peut!parler!de!fraude!paulienne,!daction!rvocatoire.!Permet!de!rendre!lacte!inopposable!au!crancier.!A!
lgard!du!crancier!lacte!sera!rput!ne!pas!exister.!Le!crancier!a!le!droit!dignorer!lacte.!But!est!de!faire!
dclarer!lacte!inopposable!qui!bnficie!juste!au!crancier.!Ce!nest!pas!une!nullit!erga!omnes.!!
Action!paulienne!:!article!1167.!!
!
Il!y!a!trois!sries!de!conditions!pour!cette!action!:!
B Conditions!qui!tiennent!au!crancier!:!il!faut!tre!titulaire!dune!crance!antrieure!a!lacte!attaque!:!la!
crance!existe!avant!lacte!frauduleux.!Jurisprudence!relativement!souple!:!crance!na!pas!besoin!dtre!
certaine,!exigible,!liquide.!Il!suffit!quelle!existe!dans!son!principe.!La!crance!nest!pas!encore!constate.!!!!!!!!!!!!!!!!
Arrt!17!janvier!84!!il'suffit'que'le'principe'de'la'crance'ait'exist'avant'la'conclusion'de'lacte'.!La!
jurisprudence!a!tendu!laction!paulienne!a!la!fraude!anticipe.!Cest!une!fraude!!une!personne!qui!nest!
pas!encore!crancire.!On!prpare!la!fraude!avant!de!contracter!lobligation.!!!
o Arrt!chambre!commercial!16!juillet!1991!:!personne!qui!vide!toutes!ses!conomies!avant!de!
commettre!un!dlit!pnal!intentionnel!pour!ne!pas!pouvoir!ddommager!la!victime.!!
o Arrt!15!fvrier!1967!:!vide!son!compte!avant!de!souscrire!un!emprunt.!!
o Arrt!19!janvier!1993!:!caution!qui!organise!son!insolvabilit!avant!dtre!appel!en!paiement.!
B Conditions!qui!tiennent!a!lacte!attaqu!:!seuls!les!actes!prjudiciables!au!crancier!peuvent!tre!
attaqus.!Certains!actes!prjudiciables!vont!chapper!!laction!paulienne.!Un!acte!prjudiciable!regroupe!
deux!lments!:!
o Acte!dappauvrissement!:!acte!par!lequel!lactif!du!dbiteur!vient!se!rduire.!Technique!:!
vendre!a!un!prix!drisoire,!conclure!un!contrat!volontairement!dsquilibr.!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
Est'ce'que'souscrire'une'nouvelle'dette'est'un'acte'dappauvrissement'?!Pas!de!diminution!de!lactif!
cest!juste!une!augmentation!du!passif.!Le!fait!pour!un!dbiteur!de!souscrire!une!dette!nouvelle!
nest!pas!susceptible!dune!action!paulienne.!Dans!la!donation!le!bien!na!jamais!appartenu!
au!dbiteur!donc!ce!nest!pas!un!acte!dappauvrissement.!Traditionnellement!donation!nest!
pas!assimilable!a!un!acte!dappauvrissement.!Depuis!2006!en!droit!des!successions!la!renonciation!
a!une!succession!a!un!effet!rtroactif,!article!805.!
Selon!Jrme!Franois!:!il!faut!distinguer!au!regard!des!possibilits!offertes!au!crancier.!Le!
dbiteur!refuse!une!donation,!on!autorise!le!crancier!a!attaquer!lacte!de!refus.!!Le!crancier!peut!
il!forcer!son!dbiteur!a!accepter!?!Non.!Donc!aucun!intrt!a!attaqu!le!refus!pour!le!crancier.!Si!on!
peut!forcer!lacceptation!:!ouverture!de!laction!paulienne!sinon!on!ne!peut!pas!lexercer.!
o Acte!contribue!!linsolvabilit!du!dbiteur!:!le!dbiteur!conserve!une!gestion!normale!de!son!
patrimoine!:!pas!de!tutelle!du!crancier.!Le!dbiteur!doit!tre!insolvable!au!jour!de!laction!
paulienne.!Cette!insolvabilit!est!une!condition!de!recevabilit!de!laction!paulienne.!La!charge!de!la!
preuve!pse!sur!le!crancier!:!il!doit!dmontrer!que!le!dbiteur!est!insolvable.!Le!dbiteur!peut!en!
rponse!dmontre!quil!est!solvable!:!arrt!5!janvier!2005!:!si!cest!au!crancier!exerant!laction!
dtablir!linsolvabilit!apparente!du!dbiteur,!cest!a!ce!dernier!de!prouver!quil!dispose!de!bien!de!
valeur!suffisante!pour!rpondre!.!Il!faut!que!lacte!attaqu!ait!eu!un!effet!sur!linsolvabilit!:!soit!
crer!linsolvabilit!soit!laggraver.!Assouplissement!jurisprudentiel!:!elle!autorise!le!crancier!a!
agir!par!la!voie!paulienne!en!labsence!dinsolvabilit.!Hypothse!dans!laquelle!lacte!du!dbiteur!
dispose!dun!bien!sur!lequel!le!crancier!dtient!un!droit!particulier.!Hypothse!dans!laquelle!lacte!
du!dbiteur!vient!diminuer!la!valeur!du!bien.!Arrt!8!octobre!2008!:!laction!paulienne!est!
recevable!hors!de!toute!exigence!dinsolvabilit!ds!lors!que!lacte!frauduleux!a!pour!effet!de!
rendre!impossible!lexercice!dun!droit!spcial!dont!disposait!le!crancier!sur!un!bien!du!dbiteur.!
o Acte!soustrait!!laction!paulienne!:!actes!dappauvrissement!non!attaquable.!
# Les!paiements!:!ne!peuvent!pas!faire!lobjet!dune!action!paulienne.!Le!paiement!nest!pas!
un!appauvrissement!:!acte!neutre.!Certes!on!sort!une!somme!dargent!mais!la!dette!
disparat.!De!plus!le!paiement!na!rien!danormal.!Les!paiements!anormaux!peuvent!eux!
tre!attaqu.!Il!y!a!des!modes!de!paiements!qui!peuvent!tre!anormaux!=>!la!dation!cest!le!
fait!de!donner!autre!chose!que!ce!qui!tait!prvu.!Autres!paiements!anormaux!:!la!
dlgation,!la!cession!de!crance.!Ces!paiements!dits!anormaux!peuvent!tre!attaqu!par!la!
voie!de!larticle!1167.!Arrt!1er!avril!2008!:!dbiteur!qui!fait!preuve!dune!conciliation!
judiciaire.!Le!fait!de!payer!des!dettes!par!conciliation!nest!pas!un!moyen!anormal.!
# Actes!qui!sont!relatifs!!des!droits!exclusivement!attachs!!la!personne!du!dbiteur!:!
il!ny!a!aucune!rserve!quand!a!ces!actes.!Il!ny!a!pas!de!principe!gnral!!larticle!1167!
Certains!types!dactes!parce!quils!touchent!a!des!droits!proches!de!la!personne!du!dbiteur,!
ne!doivent!pas!pouvoir!tre!attaqus!par!le!crancier.!

Partage!:!acte!dclaratif!qui!va!mettre!faim!a!une!situation!dindivision!et!qui!rpartie!entre!
diffrente!personne!des!biens!qui!jusque!lors!taient!indivis.!Trs!difficile!a!mettre!en!place!
et!on!veut!viter!quils!soient!facilement!remis!en!cause.!De!fait!la!loi!et!la!jurisprudence!se!
montrent!hostiles!a!sa!remise!en!cause.!Article!882!du!code!civil!:!les!cranciers!peuvent!de!
manire!prventive!demander!a!tre!prsents!lors!du!partage!mais!il!ne!peuvent!pas!par!la!
suite!attaquer!le!partage.!On!retrouve!la!mme!rgle!a!larticle!1476!pour!le!partage!de!
communaut!!matrimoniale.!Arrt!17!octobre!2012!laction!pauliennes!ne!peut!avoir!pour!
objet!dempcher!une!action!pour!partage!en!niant!le!transfert!de!droit!intervenu!a!leur!
profit.!Laction!paulienne!ne!peut!pas!paralyser!un!partage.!!
# Jugements!:!Action!paulienne!possible!contre!les!actes!et!non!contre!les!jugements.!Seule!
possibilit!pour!le!crancier!:!former!une!tierce!opposition!:!article!583!du!code!de!
procdure!civile.!
B Conditions!qui!tiennent!!la!fraude!:!intention!de!nuire.!Dbiteur!aurait!accompli!lacte!dans!lintention!de!
nuire.!Soit!on!exige!lintention!de!nuire,!caus!lacte!pour!lui!causer!du!tord,!soit!on!exige!la!conscience!de!
nuire.!!
Arrt!1re!chambre!civile!14!fvrier!1995!!la'fraude'rsulte'de'la'seule'connaissance'qua'eu'le'dbiteur'du'
prjudice'quil'causait'a'son'crancier'en'se'rendant'insolvable'ou'en'augmentant'son'insolvabilit'.!Pour!tablir!
lintention!frauduleuse!du!dbiteur!il!suffit!de!dmontrer!quil!avait!conscience!de!causer!un!prjudice.!!
Intrt!:!preuve!plus!facile!donc!plus!daction!paulienne.!
Inconvnient!:!dfinition!pas!adopte!a!toutes!les!hypothses!de!fraude.!
La!preuve!de!cette!intention!frauduleuse!:!pse!sur!le!crancier!:!se!fait!par!tout!moyen!=>!sagit!dun!fait!juridique.!!
!
Il!faut!galement!vrifier!ce!que!doit!tre!lintention!frauduleuse!du!tiers!:!
Dans!beaucoup!dhypothse!:!tiers!complice!du!dbiteur.!Dans!certains!cas!le!tiers!nest!pas!au!courant!de!la!
fraude.!!
Faut'il'exiger'du'tiers'quil'ait'connaissance'du'prjudice'port'au'crancier!?!
La!rponse!dpend!du!type!dacte!car!les!intrts!du!tiers!ne!sont!pas!les!mme!:!
B Acte!a!titre!gratuit!:!intrt!du!tiers!est!moins!important!que!celui!du!crancier.!Aucune!preuve!de!la!part!
du!tiers.!
B Acte!a!titre!onreux!:!tiers!a!pay!quelque!chose!pour!recevoir!le!bien.!On!va!exiger!la!preuve!de!la!
complicit!du!tiers.!Il!faut!dmontrer!que!le!tiers!avait!connaissance!du!prjudice!quil!caus.!Arrt!29!mai!
1985!!la'fraude'paulienne'nimplique'pas'ncessairement'lintention'de'nuire,'elle'rsulte'de'la'seule'
connaissance'que'le'dbiteur'et'son'cocontractant''titre'onreux'ont'du'prjudice'caus'au'crancier'par'
lacte'litigieux'.!!
!
Quest'ce'qui'se'passe'si'le'tiers'a'dj'alin'le'bien'a'une'nouvelle'personne'?!
Si!le!tiers!a!alin!!titre!onreux!le!bien!et!devient!donc!un!sousBacqureur!:!situation!du!sous!acqureurs!va!tre!
plac!dans!une!situation!similaire!!celle!du!tiers!selon!la!rgle!nemo'plus'juris!!!nul!ne!peut!transfrer!plus!de!
droit!quil!y!en!a.!Si!le!tiers!tait!de!bonne!foi,!le!sous!acqureur!va!tre!protger.!Si!on!peut!agir!contre!le!tiers,!on!
peut!aussi!agir!contre!le!sousBacqureur.!!
!
Les!effets!de!laction!paulienne!:!article!1167.!!
!
Article!1167:!!Ils!peuvent!aussi,!en!leur!nom!personnel,!attaquer!les!actes!faits!par!leur!dbiteur!en!fraude!de!
leurs!droits.!
!
Ils!doivent!nanmoins,!quant!!leurs!droits!noncs!au!titre!"Des!successions"!et!au!titre!"Du!contrat!de!mariage!et!
des!rgimes!matrimoniaux",!se!conformer!aux!rgles!qui!y!sont!prescrites.!!
!
Cependant,!la!nullit!nest!pas!la!solution!adapte!car!elle!va!trop!loin.!On!peut!se!satisfaire!dune!sanction!i.<!La!
sanction!de!laction!paulienne!est!de!rendre!lacte!inopposable!!celui!qui!a!agit.!!
!
$
Les'relations'entre'le'crancier'et'le'tiers'dfendeur'
Crancier!A!avec!un!dbiteur!B!qui!refuse!de!payer!et!donne!ses!biens!!C!:!effet!translatif!de!proprit!de!lacte!
sera!rput!ne!jamais!avoir!exist!et!A!pourra!saisir!les!biens!directement!chez!C.!Dans!laction!paulienne,!le!bien!
ne!transite!pas!par!le!patrimoine!du!dbiteur.!Si!on!agit!contre!C,!cest!pour!se!payer!directement!dessus!et!pas!
pour!le!faire!revenir!dans!le!patrimoine!de!B.!
!
Arrt!30!mai!2006':!fraude!paulienne!/!A!donne!des!sommes!!B!pour!chapper!!son!crancier.!La!CA!constate!la!
fraude!et!demande!!B!le!retour!des!sommes!pour!!payer!le!crancier.!Censure!de!la!C.CASS!car!le!but!de!laction!
#

paulienne!est!la!saisie!directe!des!biens!par!le!crancier!chez!B!et!non!la!rintgration!dans!le!patrimoine!du!
dbiteur!A.!!
!
Intrt!:!si!ce!qui!a!t!donn!est!divisible,!lexcdant!au!dessus!de!la!crance!reste!valable!pour!lalination.!
Linopposabilit!est!donc!limite!!la!crance!du!crancier.!Si!le!bien!est!indivisible,!on!peut!saisir!le!bien,!le!vendre!
et!rendre!la!diffrence!au!dbiteur.!!
!
$
Les'relations'avec'un'ventuel'sousDacqureur'
Dans!lhypothse!o!on!peut!agir!contre!le!tiers!et!pas!le!sousBacqureur,!on!peut!demander!lquivalent!au!tiers.!!
!
$
Les'relations'avec'les'cranciers'du'tiers'
Le!crancier,!dans!beaucoup!de!circonstances,!va!se!retrouver!en!concurrence!avec!les!cranciers!du!tiers.!!
Ex':'dbiteur'A'pour'chapper'au'crancier'B'donne'sa'maison''C.''
On!doit!faire!la!diffrence!entre!les!cranciers!chirographaires!(=!crancier!lambda!qui!na!ni!provilges!ni!droit!
particuliers)!et!les!cranciers!privilgis!(=!crancier!dispose!dune!cause!de!prfrence).!Entre!chirographaires,!
paiement!au!prix!de!la!course!donc!1er!arriv!=!1er!servi.!Si!le!crancier!qui!exerce!laction!paulienne!est!en!conflit!
avec!des!chirographaires,!le!crancier!exerant!laction!paulienne!est!privilgi.!!
!
Arrt!25!janvier!1983':!Personne!dbitrice!du!trsor!public!qui!donne!tous!ses!biens!!une!SCI!quelle!cre.!La!
SCI!contracte!une!dette!auprs!dune!autre!sct!et!consent!!un!droit!dhypothque!sur!limmeuble.!Si!le!tiers!a!
consenti!!une!surt!sur!le!bien!quil!a!reu,!le!crancier!qui!agit!par!la!voie!paulienne!passera!aprs!les!crancier!
privilgis.!
!
$
Les'relations'entre'le'dbiteur'et'le'tiers'
Si!le!bien!est!peru!dans!les!mains!du!tiers.!Ce!dernier!se!retrouve!vinc,!sauf!si!ctait!un!acte!!titre!gratuit.'
Le!tiers!a!le!droit!de!se!retourner!contre!le!dbiteur!:!recours!illusoire,!pcq!le!dbiteur!est!insolvable.'
!
$
Relations'entre'le'crancier'de'lAP'et'les'autres'cranciers'du'dbiteur'
!
LAP!ne!profite!qu!celui!qui!lexerce.!Pour!les!autres,!lacte!sera!valable.!!
!
NB!:!!
Les!autres!cranciers!peuvent!se!joindre!!lAP,!si!ils!remplissent!les!conditions,!
Cas!particulier!de!la!procdure!collective!:!lAP!perd!de!son!intrt.!Une!priode!qui!stend!entre!le!jour!du!
jugement!douverture!de!la!procdure!collective!et!la!cessation!des!paiements.!Priode!suspecte,!pendant!laquelle!
le!dbiteur!peut!avoir!privilgi!certains!cranciers.!!
On!peut!annuler!les!actes!de!cette!priode,!notamment!tous!les!paiement!de!dettes!non!chu!=)!nullit!qui!profite!!
tous!les!cranciers.!
!
!
Conclusion:!Projet!Terr,!art.!22!:!!le!crancier!peut!aussi!faire!dclarer!inopposable!!son!gard!les!actes!fait!par!
son!dbiteur!en!fraude!de!ses!droits,!!!charge!dtablir!sil!sagit!dactes!!titre!onreux!que!le!tiers!avait!
connaissance!de!la!fraude.!.!Il!consacre!larticle!22!!lAP,!pas!de!grande!innovation!mais!conscration!de!la!JRPD.!
!

C.!Laction!directe!

!
Consiste!a!permettre!a!un!crancier!dagir!directement!contre!le!sous!dbiteur.!Le!crancier!a!un!droit!propre,!
personnel!contre!le!sousBdbiteur.!Il!nexerce!pas!les!droits!de!son!dbiteur.!Ce!qui!veut!dire!que!les!biens!quon!va!
obtenir!ne!vont!pas!transiter!par!le!patrimoine!du!dbiteur.!!
Avantage!:!on!chappe!a!la!concurrence!des!autres!cranciers!du!dbiteur!intermdiaire,!et!on!pourra!contourner!
lventuelle!solvabilit!du!dbiteur!intermdiaire.!
Laction!directe!est!une!atteinte!au!principe!de!laction!directe!:!ce!nest!pas!un!principe!gnral,!cest!une!action!
exceptionnelle!qui!existe!rarement!:!que!dans!les!cas!prvus!par!la!loi.!
Action!dorigine!lgale.!
Projet!Terre,!article!23!:!prvoir!quelle!existe!que!dans!les!cas!prvus!par!la!loi!pour!couper!court!a!la!
jurisprudence.!
Action!directe!est!une!drogation!trs!forte!a!1165!:!dangereuse,!il!ne!faut!pas!la!mettre!!que!dans!des!cas!
particuliers.!On!la!crer!essentiellement!pour!des!motifs!dquit.!

3me!chambre!civile!26!octobre!2005!:!crancier!du!syndicat!de!coproprit!qui!impay!par!le!syndicat!veut!agir!
directement!contre!les!copropritaires.!Cour!de!cassation!:!pas!possible,!pas!daction!directe.!Il!peut!exercer!une!
action!oblique.!
Diversit!des!actions!directes!:!
B Action!directe!du!bailleur!contre!le!sous!locataire!
B Action!directe!du!sous!traitant!contre!le!maitre!douvrage!:!loi!du!31!dcembre!1975!permet!au!sous!traitant!
de!demander!a!tre!pay!directement!par!le!maitre!douvrage!si!lentrepreneur!ne!paye!pas!directement.!
!
Distinction!:!
" Action!directe!parfaite!:!crance!du!dbiteur!sur!le!sous!dbiteur!est!ds!sa!naissance!rserve!au!crancier.!
Hypothse!rare!quon!rencontre!quen!droit!des!assurances.!
" Action!directe!imparfaite!:!crance!ne!devient!rserv!quau!crancier!qua!jour!o!il!exerce!laction.!
!

Section!2!:!Lextinction!sans!paiement!effectif!
!
On!va!satisfaire!le!crancier!autrement!que!la!faon!prvue!a!lorigine.!Cette!satisfaction!indirecte!on!la!retrouve!
dans!des!hypothses!varies!:!!
B On!a!un!crancier!qui!accepte!dtre!pay!par!autre!chose!que!ce!qui!tait!convenu!=>!diffrence!dobjet!
entre!le!prestation!promise!et!la!prestation!reue!=!Dation!en!paiement.!
B Les!parties!vont!sentendre!pour!mettre!fin!a!lobligation!qui!les!lient!et!pour!en!crer!une!nouvelle!=>!face!a!
une!novation!:!teint!une!obligation!qui!existe!pour!en!crer!une!autre,!qui!est!diffrente!de!la!premire.!
B Crancier!et!dbiteur!sont!rciproquement!crancier!de!lautre,!chacun!doit!de!largent!!lautre!=>!
technique!de!la!compensation!:!teindre!deux!dettes!rciproque!a!auteur!de!la!plus!faible.!!
B Runion!sur!la!tte!dune!personne!les!qualits!de!crancier!et!de!dbiteur.!Cest!le!cas!des!successions,!
lorsque!des!socits!fusionnent!etc.!!
!

SousIsection!1!:!La!dation!en!paiement!
!
Article!1243!!!le'crancier'ne'peut'pas'recevoir'autre'chose'que'ce'qui'lui'est'du'':'principe'de'limmutabilit'de'
lobjet'du'paiement.!
En!ralit!il!ny!a!aucun!texte!du!code!civil!qui!prvoit!la!dation!en!paiement,!cest!un!mcanisme!dont!on!dduit!
lexiste!par!une!lecture!a!contrario!de!cet!article.!
On!ne!peut!pas!forcer!le!crancier!!recevoir!autre!chose!mais!il!peut!consentir!que!le!dbiteur!lui!donne!autre!
chose!que!ce!qui!tait!prvue.!!
La!dation!:!cest!une!convention!par!laquelle!le!crancier!accepte!de!recevoir!en!paiement!une!prestation!
diffrente!de!celle!qui!tait!prvue.!!
Traditionnellement!donner!ca!veut!dire!transfrer!la!proprit.!Une!donation!:!une!personne!se!dpouille!
irrvocablement!dun!bien.!!
Alors!la!dation!en!paiement!ne!peut!tre!que!la!remise!de!la!proprit!dune!chose.!!
Certains!auteurs!classiques!estiment!que!la!dation!en!paiement!ne!peut!tre!que!le!transfert!de!proprit!de!la!
chose.!Ils!prennent!appuie!sur!lorigine!romaine!de!la!dation!en!paiement.!
Dautres!auteurs!pensent!quon!peut!voir!dans!la!dation!quelque!chose!de!plus!large!(vision!extensive).!La!
jurisprudence!na!pas!tranche!le!dbat.!!
!
La!dation!en!paiement!ressemble!!plusieurs!institutions!:!
B La!vente!:!certains!auteurs!pensent!que!lon!peut!rduire!la!dation!a!une!vente.!Le!dbiteur!vend!son!bien!!
un!crancier!mais!au!lieu!de!recevoir!le!paiement!du!prix!il!y!a!une!compensation!entre!la!somme!que!le!
dbiteur!doit!au!crancier!et!la!somme!que!le!crancier!doit!au!dbiteur.!Les!auteurs!font!valoir!que!la!
dation!est!rgie!au!mme!rgime!que!la!vente.!En!effet!la!jurisprudence!applique!a!la!dation!certaines!des!
rgles!qui!sont!le!propre!de!la!vente.!Exemple!:!en!dation!en!paiement!dun!immeuble!article!1674!et!
suivant.!Cette!rgle!est!transpose!aux!dations!en!paiement.!!
B La!garantie!dviction!:!vendeur!garanti!a!lacheteur!quil!ne!sera!pas!vinc.!Cette!garantie!dviction!est!
emprunt!au!rgime!de!la!vente!et!transpos!a!la!dation.!!
B Le!droit!de!premption!!
Exemple!:!la!nullit!de!la!dation.!Si!on!ralise!que!le!dbiteur!navait!pas!de!dette,!la!dation!va!tre!annule.!
On!va!rendre!la!chose.!Si!il!fallait!raisonner!en!terme!de!vente!le!crancier!conserverait!la!chose!et!rendrait!
le!prix.!!
B Mode!particulier!de!paiement!:!ide!est!accrdite!par!le!fait!quen!droit!des!procdures!collectives!on!
traite!les!dations!comme!des!modes!anormaux!de!paiement.!Arrt!13!fvrier!2007,!pour!la!cour!de!
cassation!cest!une!dation!en!paiement.!Cest!donc!un!paiement!anormal!et!donc!il!est!nul.!La!comparaison!

avoue!quelques!limites!:!il!est!difficile!dexpliquer!leffet!extinctif!de!la!dation.!Il!y!a!extinction!de!
lobligation!car!il!y!a!un!lment!:!leffet!extinctif!ne!sexplique!que!par!laccord!du!crancier.!Donc!la!dation!
ne!peut!pas!tre!rduite!a!un!simple!paiement!
B La!novation!:!convention!par!laquelle!on!teint!une!obligation!prexistante!pour!la!remplacer!par!une!
nouvelle!obligation.!Diffrence!entre!la!dation!et!la!novation!:!
o !Dans!la!dation!il!ny!a!pas!deux!obligations!diffrentes.!!
o Traditionnellement!on!conoit!la!dation!comme!quelque!chose!dimmdiat!alors!que!la!novation!est!
quelque!chose!de!diffrer.!!
o Ltat!desprit!des!parties!a!leur!volont!:!vouloir!modifier!lobjet!du!paiement!ou!accepter!autre!
chose!en!paiement!que!ce!qui!tait!prvue.!Ce!nest!pas!la!mme!chose!que!la!volont!de!cre!une!
nouvelle!obligation.!
La!jurisprudence!a!admis!que!la!dation!puisse!ne!pas!se!faire!a!effet!immdiat!mais!diffr!:!arrt!!22!septembre!
2010,!la!cour!de!cassation!admet!!que!!la'dation'en'paiement'comme'le'paiement'lui'mme'peut'tre''terme'.!!
Distinction!:!la!volont!des!parties!permet!de!distinguer!enter!une!dation!et!une!novation.!Dans!une!novation!on!
teint!lobligation!initiale!ce!qui!emporte!lextinction!de!tous!les!accessoires!de!cette!obligation.!!
!
Une!partie!de!la!doctrine!moderne!considre!que!cela!reste!un!mode!autonome!dextinction!des!obligations!:!vision!
de!Frdrique!Bicheron.!
!
Est'ce'que'la'dation'est'un'contrat'rel'ou'un'contrat'consensuel'?!!
Dans!un!contrat!consensuel!la!formation!a!lieu!lors!de!la!rencontre!des!volonts.!!
Dans!un!contrat!rel!la!formation!a!lieu!lors!de!la!remise!de!la!chose!=>!peu!importe!la!rencontre!des!volonts.!!
Arrt!27!janvier!1993!:!crancier!accepte!une!dation!en!paiement.!Le!crancier!atteste!dans!un!courrier!que!les!
caravanes!sont!devenues!sa!proprit.!Le!lendemain!le!dbiteur!vend!toutes!les!caravanes!et!part!avec!largent!;!Le!
crancier!va!revendiquer!ces!caravanes.!La!CA!retient!que!la!dation!en!paiement!nopre!de!transfert!de!proprit!
que!lors!de!la!remise!de!la!chose!:!conception!relle.!
La!cour!de!cassation!censure!la!cour!dappel!au!motif!de!larticle!1138.!La!proprit!et!les!risques!sont!transfrs!
ds!lchange!des!consentements.!La!cour!de!cassation!nonce!la!rgle!que!les!parties!nont!pas!droge!au!
principe!
!

SousIsection!2!:!La!novation!
!
Cest!un!mode!de!paiement!indirecte!du!crancier.!!
La!novation!est!une!convention!par!laquelle!les!parties!dcident!dteindre!lobligation!pour!la!remplacer!
par!une!nouvelle.!!
Lobjet!de!lobligation!peut!varier.!On!peut!changer!le!sujet!de!lobligation,!soit!le!crancier!soit!le!dbiteur.!!
Il!y!a!un!rapport!de!cause!!effet!entre!lextinction!et!la!cration.!Pas!de!cration!sans!extinction!et!inversement.!!
La!novation!trouve!son!origine!dans!le!droit!romain,!ils!lont!invent!parce!que!dans!leur!droit!il!ny!avait!pas!de!
mcanisme!de!cession!de!crance!:!consiste!a!changer!de!crancier.!Cest!important!pour!les!besoins!du!commerce.!!
Au!6me!sicle!le!droit!romain!va!admettre!la!novation!par!changement!dobjet.!!
Le!code!civil!va!reprendre!la!conception!de!Justinien!(6me!sicle)!et!va!admettre!que!la!novation!se!fait!aussi!bien!
par!changement!dobjet!ou!par!changement!de!sujet!=>!article!1271.!!
Projet!Terre,!article!147!:!!la'novation'est'la'substitution'conventionnelle'dune'obligation'nouvelle'a'une'
obligation'pr'existence'et'corrlativement'teinte.'Elle'peut'avoir'lieu'par'substitution'dobligation'entre'les'mmes'
parties'ou'par'changement'de'dbiteur'ou'par'changement'de'crancier'.!!
!
La!novation!permet!soit!:!
B Modifier!lobjet!dune!dette!:!on!peut!envisager!une!dation,!depuis!2010!la!cour!de!cassation!accepte!que!
la!dation!se!fasse!a!terme.!La!concurrence!permet!dtre!nfaste!pour!la!novation!car!on!teint!les!
accessoires!de!lobligation!pr!existante.!!
B Changer!de!crancier!:!pas!besoin!de!la!novation!car!on!a!la!cession!de!crance,!article!1690!et!suivant.!La!
cession!de!crance!permet!de!transfrer!une!crance!dun!patrimoine!a!un!autre!et!elle!est!suprieure!a!la!
novation.!
o Dabord!parce!quelle!se!fait!sans!effets!extinctifs!
o Cession!de!crance!se!fait!sans!accord!du!dbiteur.!
B Changer!de!dbiteur!:!cession!de!dette,!transfert!dune!dette!du!dbiteur!a!un!autre!dbiteur!
La!novation!conserve!un!intrt!limit.!!
!

I.!Les!conditions!de!la!novation!
!

Suppose!3!conditions!:!
B Lien!de!causalit!entre!extinction!et!cration!
B Lintention!de!nover!:!lanimus'novandi,!cest!la!volont!de!raliser!une!novation.!
B La!prsence!dun!lment!nouveaux!:'laliquid'novi,!llment!nouveau.!Cet!lment!peut!tre!lobjet!de!
lobligation,!le!crancier!ou!le!dbiteur.!!
!

A.!La!succession!dobligation!
!
Lextinction!a!pour!seule!justification!la!cration!dune!obligation!nouvelle.!!
Lobligation!ancienne!doit!exister.!On!ne!peut!pas!faire!de!novation!sur!de!vide.!Si!il!ny!a!rien!!teindre,!pas!de!
justification!a!lengagement!nouveau.!
Lobligation!ancienne!doit!tre!valable.!!
Lorsque!lobligation!ancienne!tait!affecte!dun!vice!de!formation!:!!
B Nullit!relative!:!sont!susceptible!dtre!rpars.!La!novation!peut!donc!valoir!confirmation.!
B Nullit!absolue!:!il!nest!pas!possible!dy!renoncer.!La!novation!ne!peut!pas!avoir!pour!objet!de!corriger!le!
vice,!de!confirmer!lobligation!ancienne.!
!
Jurisprudence!ancienne!estimait!quon!pouvait!transformer!une!obligation!naturelle!en!une!obligation!civile!par!le!
biais!dune!novation.!
Obligation!naturelle!:!insusceptible!de!sanction!juridique.!!
Arrt!10!octobre!1995!:!la!cour!de!cassation!dit!que!ce!ntait!pas!une!novation.!!
!
Obligation!nouvelle!:!celle!cre!par!la!novation,!elle!doit!tre!valable.!Si!on!avait!souscrit!une!nouvelle!obligation!
pas!valable!ca!voudrait!dire!que!lextinction!naurait!pas!de!cause.!!
Que'se'passe'til'si'lobligation'nouvelle'est'nulle!?!
Si!lobligation!nouvelle!est!annule!lobligation!ancienne!est!ressuscite.!!
Arrt!14!mai!1996!!en'cas'dannulation'de'la'convention'novatoire,'la'premire'obligation'retrouve'son'efficacit'.!!
!

B.!Lanimus'novandi!
!
Cest!lintention!de!nover.!Cest!quelque!chose!de!dterminant.!Pas!de!novation!sans!animus!novandi.!Comment!
apporte!on!la!preuve!de!ce!animus!novandi!?!
!
1.!Limportance!de!lanimus!novandi!
!
Cest!une!des!conditions!de!la!novation!:!pas!de!novation!sans!intention!de!nover.!On!veut!teindre!une!obligation!
pour!la!remplacer!par!une!nouvelle.!Lintention!novatoire!permet!de!distinguer!la!novation!dautres!institutions.!
La!dation!en!paiement!est!proche!de!la!novation!car!la!cour!!de!cassation!par!un!arrt!de!2010!a!affirm!que!la!
dation!pouvait!se!faire!a!terme!comme!la!novation.!
Quest'ce'qui'permet'de'faire'la'diffrence'entre'les'deux'?!Lintention!des!parties.!
Lintention!novatoire!permet!de!distinguer!la!novation!dune!adjonction!dobligation!:!hypothse!dans!laquelle!on!
ajoute!une!obligation!a!ce!qui!existe!dj!:!pas!de!substitution.!
Distinction!entre!la!novation!et!la!simple!modification!de!lobligation!:!toutes!modifications!de!lobligation!ne!
constitue!pas!forcment!une!novation.!!
Distinction!entre!la!novation!et!le!mutuus'dissensus,!article!1134!alina!2!:!les!convention!ne!peuvent!tre!
rvoques!que!du!consentement!mutuel!des!parties.!On!peut!parler!de!contrarius'consensus':!les!parties!se!mettent!
daccord!pour!mettre!fin!au!contrat.!Cette!rsiliation!conventionnelle!peut!tre!suivie!dun!nouvel!accord.!La!
diffrence!avec!la!novation!:!si!cest!tout!un!contrat!que!lon!veut!teindre!et!crer!un!nouveau!cest!un!phnomne!
de!rsiliation!contractuelle.!!
!
2.!La!preuve!de!lanimus!novandi!
!
Pourquoi!faut!il!le!prouver!?!
A!cause!de!larticle!1273!du!code!civil.!La!novation!ne!se!prsume!pas,!pour!deux!raisons!:!
B Si!on!se!place!du!cot!du!crancier!:!la!novation!est!un!danger.!Le!danger!est!la!perte!des!accessoires!de!la!
crance.!Si!la!crance!tait!garantie!par!des!surets,!par!principe!le!crancier!va!le!perdre!et!la!nouvelle!
obligation!nen!saura!pas!forcment!dote.!!
B Pour!le!dbiteur!le!danger!de!la!novation!cest!que!le!dbiteur!souscrit!un!engagement!nouveau,!purg!de!
tous!les!vices!qui!pouvaient!affecter!le!rapport!initial.!!

Pour!crer!le!nouveau!rapport!il!faut!laccord!du!dbiteur.!La!novation!doit!clairement!rsulter!de!lacte!:!elle!peut!
tre!soit!express!soit!tacite.!On!peut!admettre!une!volont!tacite!de!nover.!La!jurisprudence!va!admettre!quon!
puisse!dduire!lintention!de!nover!des!faits!de!la!cause,!on!va!pouvoir!sappuyer!sur!le!comportement!des!parties,!
les!faits!et!actes!intervenus!entre!ces!parties.!!
A'qui'appartientDil'de'prouver'lintention'de'nover'?!
Cest!!celui!qui!se!prvaut!de!la!novation.!!
La!preuve!est!libre!:!on!peut!prouver!par!tout!moyen.!!
Exemples!:!
B Arrt!15!octobre!2002!:!contrat!entre!une!socit!et!un!VRP.!Dans!la!pratique!son!employeur!ne!lui!verse!
que!la!partie!fixe!mais!il!ne!lui!verse!jamais!ses!commissions.!Intervient!un!licenciement!qui!est!contest!par!
le!VRP.!La!CA!estime!quil!y!a!eu!une!novation!du!contrat!:!puisque!dans!les!faits!les!commissions!ntaient!
jamais!verses!alors!les!parties!ont!chang!le!mode!de!rmunration!en!rmunration!fixe.!Lemployeur!va!
contest!au!motif!que!lintention!de!nover!ne!se!prsume!par!au!fondement!de!larticle!1173.!La!cour!de!
cassation!repousse!le!pourvoi!!si!lintention!de!nover!ne!se!prsume!pas!il!nest!pas!ncessaire!quelle!soit!
exprime!en!terme!formels!ds!lors!quelle!est!certaine!et!rsulte!des!faits!de!la!cause!.!!
B Arrt!12!janvier!2010!:!footballer!engag!par!lOM!qui!va!faire!lobjet!dune!procdure!de!licenciement.!Pas!
de!volont!novatoire.!La!rponse!est!abandonn!aux!juges!du!fonds!:!ils!apprcient!souverainement!la!
volont!des!parties,!si!il!y!avait!volont!ou!non!de!nover.!!
!

C.!Laliquid'novi!
!
Cest!quelque!chose!de!nouveau.!Cette!nouveaut!peut!tenir!soit!aux!parties,!soit!a!lobligation.!!
!
1.!La!novation!par!changement!de!parties!
!
Ctait!!lorigine!la!raison!de!la!cration!de!la!novation.!!
!
a.!La!novation!par!changement!de!crancier!
!
Article!1271!3me!:!la!novation!sopre!lorsque!par!leffet!dun!nouvel!engagement!un!nouveau!crancier!est!
substitu!a!lancien!envers!lequel!le!dbiteur!se!trouve!dcharg.!Cest!une!convention!tripartite.!Elle!suppose!
laccord!du!crancier!initial,!du!dbiteur!et!du!nouveau!crancier.!
Accord!du!crancier!initial!:!il!va!librer!la!dbiteur!sans!tre!pay!par!celui!ci.!Extinction!de!lobligation!du!
dbiteur.!
Accord!du!nouveau!crancier!:!pour!crer!une!nouvelle!obligation.!
Accord!du!dbiteur!:!cest!un!nouvel!engagement.!
On!la!pratique!peu!car!on!a!crer!la!cession!de!crance!(article!1689!et!suivants),!mcanisme!plus!simple!et!qui!ne!
suppose!pas!laccord!tripartite.!!
!
Il!faut!avoir!gard!a!larticle!1277!alina!2!:!lindication!faite!par!le!crancier!dune!personne!qui!doit!recevoir!
pour!lui!nimporte!point!novation!car!il!ny!a!pas!de!volont!dteindre!pour!crer.!Cest!une!indication!de!
paiement.!!
!
Hypothse!de!la!dlgation!novatoire!:!la!dlgation!est!une!convention!au!terme!de!laquelle!un!dbiteur!va!
demander!a!un!tiers!de!sengager!envers!le!crancier.!Ca!va!permettre!au!crancier!soit!davoir!deux!dbiteur!soit!
de!librer!le!premier!dbiteur!pour!garder!uniquement!le!second!=!dlgation!novatoire.!! !
!
b.!La!novation!par!changement!de!dbiteur!
!
Article!1271!2me!:!il!y!a!novation!lorsquun!nouveau!dbiteur!est!substitu!a!lancien!qui!est!dcharg!par!le!
crancier.!Permet!de!librer!un!dbiteur!en!contrepartie!de!lengagement!dun!nouveau.!
Cependant!diffrence!avec!la!cession!de!dettes!:!dans!une!cession!de!dette!on!transfert!quelque!chose!de!diffrent!
dans!ltat!initial.!Dans!une!novation!on!ne!transfert!pas!la!crance,!on!cre!quelque!chose!de!nouveau!:!rupture!
entre!les!deux!dettes.!
Pour!la!novation!par!changement!de!dbiteur,!lanimus!novandi!est!prpondrante.!Si!jaccepte!un!dbiteur!en!plus!
du!mien!ce!nest!pas!une!novation.!Pour!quil!y!ait!novation!le!crancier!doit!librer!le!premier!dbiteur.!!
!
2.!La!novation!par!changement!de!lobligation!
!

On!modifie!lobligation!elle!mme.!Article!1271!1res.!Le!dbiteur!va!contracter!un!nouvel!engagement!vis!a!vis!de!
son!crancier!en!contrepartie!de!lextinction.!
!
Lobligation!peut!tre!nouvelle!par!son!objet.!La!jurisprudence!admet!galement!que!la!novation!peut!porter!sur!la!
cause!de!lobligation.!On!doit!exclure!la!qualification!de!novation!lorsquon!est!ne!prsence!de!simples!
modifications!mineures!de!lobligation.!!
!
a.!Le!changement!dobjet!
!
On!a!un!crancier!qui!va!accepter!lengagement!de!son!dbiteur!!fournir!une!prestation!diffrente!de!celle!qui!
tait!prvue!initialement.!Le!crancier!accepte!donc!un!nouvel!engagement!de!faire!autre!chose!que!ce!qui!tait!
prvu.!!
Le!changement!dobjet!doit!avoir!un!caractre!radical.!Toute!modification!de!lobligation!ne!constitue!pas!pour!
autant!un!changement!dobjet.!!
Pour!quil!y!ait!novation!par!changement!dobjet!il!faut!quil!y!ait!une!continuit.!!
En!pratique!cest!difficile!de!caractriser!cette!novation!par!changement!dobjet.!
!
b.!Le!changement!de!cause!
!
Construction!doctrinal!:!pas!prvu!par!le!code!civil.!Il!y!aurait!novation!par!changement!de!cause!lorsque!
lobligation!nouvelle!du!dbiteur!e!repose!pas!sur!le!mme!titre.!On!serait!toujours!engag!envers!le!crancier!mais!
toujours!sur!le!mme!motif.!On!peut!se!voir!tonner!de!la!voir!qualifier!de!novation.!
Cest!une!institution!dcrie.!Nemporte!pas!conviction!de!toute!la!doctrine.!
Jurisprudence!peut!lutiliser!de!temps!en!temps!:!arrt!15!juillet!1943,!dans!cet!exemple,!salari!qui!est!crancier!
dune!certaine!somme!au!titre!de!ses!salaires.!Partes!vont!passer!un!accord!:!employeur!pourra!conserver!les!
cranciers!a!charge!de!les!mettre!sur!un!compte!et!de!les!capitaliser.!Employeur!demeure!toujours!tenu!de!verser!
ces!sommes.!Mais!il!ne!les!doit!plus!au!titre!du!contrat!de!travail!mais!au!titre!du!contrat!de!dpt.!Modification!du!
titre,!de!la!justification!de!lengagement.!!
!
c.!Labsence!de!novation!lorsquon!ne!modifie!que!des!modalits!
!
Arrt!1875!:!il!ne!suffit!pas!pour!oprer!novation!daugmenter!ou!de!diminuer!la!dette,!de!fixer!un!terme!plus!long!
ou!plus!court,!dajouter!ou!de!retrancher!une!hypothque!ni!mme!de!changer!lespce!de!lobligation!a!moins!que!
les!parties!nexpriment!une!opinion!contraire.!Toutes!ces!modifications!ne!constituent!pas,!sauf!volont!contraire,!
une!novation.!!
!

II.!Effets!de!la!novation!
!
Leffet!principal!de!la!novation!cest!dteindre!lobligation!prexistante!et!en!crer!une!nouvelle.!
De!cet!effet!on!peut!dgager!quelques!consquences!:!
B La!purge!des!exceptions!:!puisquon!teint!lobligation!initiale!on!teint!avec!elle!tous!les!vices!qui!
laffectaient.!Cest!vrai!pour!les!vices!qui!dcoulent!quune!nullit!relative.!Si!il!y!avait!des!causes!de!nullit!
absolues!dans!lobligation!initiale,!elles!ne!seront!pas!purges.!
B Les!caractres!de!lobligation!initiale!ne!se!transmettent!pas!!la!nouvelle.!!
B La!disparition!des!accessoires!:!rgle!selon!laquelle!laccessoire!va!subir!le!mme!sort!que!le!principal.!!
o Les!surets!personnelles!:!ca!consiste!a!donner!a!son!crancier!un!deuxime!patrimoine!sur!
lequel!exercer!son!droit!de!crance.!On!retrouve!cela!dans!le!cas!dun!cautionnement,!en!prsence!
de!co!dbiteur.!En!cas!de!novation,!article!1281!alina!1,!!par'la'novation'faite'entre'le'crancier'
et'lun'des'co'dbiteur'solidaire,'les'co'dbiteurs'sont'librs'.!Article!1281!alina!3!:!hypothse!
dans!laquelle!le!crancier!exige!laccession!des!co!dbiteur!ou!des!cautions.!!
o Les!surets!relles!:!ca!consiste!pour!une!personne!a!donner!un!bien!en!garantie!du!paiement!
dune!dette.!Exemple!:!lhypothque.!!En!cas!de!novation!:!article!1278,!il!faut!distinguer!suivant!
quon!a!une!novation!qui!sopre!par!changement!de!dbiteur!ou!non.!!
# Si!la!novation!ne!sopre!pas!par!changement!de!dbiteur!les!surets!ne!sont!pas!transmises!
a!la!nouvelle!obligation!sauf!accord!du!crancier.!!
# Si!la!novation!sopre!par!changement!de!dbiteur,!article!1279,!les!privilges!et!
hypothques!ne!peuvent!point!passer!sur!les!biens!du!nouveau!dbiteur,!pas!de!
transmission!des!surets.!Lalina!2!:!il!est!possible!pour!l!e!crancier!de!demander!a!
lancien!dbiteur!de!me!conserver!son!hypothque!en!garantie!de!la!dette!du!nouveau!
dbiteur.!!

SousIsection!3!:!La!compensation!
!
Consiste!!teindre!deux!obli!rciproques!!concurrence!de!la!plus!faible!dentre!elles.!!
On!ne!paye!pas!au!crancier!ce!quon!lui!devait!mais!on!efface!sa!dette:!pas!denrichissement!direct!du!crancier,!
on!met!fin!!ce!quil!doit!donc!enrichissement!indirect.!!
Mode!dextinction!simplifi!des!obli!par!lequel!lorsque!deux!pers!sont!rciproquement!dbitrice!lune!de!lautre,!
leurs!obli!steignent!!concurrence!de!la!plus!faible!dentre!elles.!
!Art.1289!
Le!code!civil!prvoit!la!compensation!lgale.!A!cot!de!cette!compensation,!dautres!modes!de!compensation!
apparus!postrieurement:!
Compensation!judiciaire!
Compensation!pour!dettes!connexes!
Compensation!conventionnelle!cre!par!la!pratique!
Elles!sont!utiles!lorsque!les!conditions!de!la!compensation!lgale!ne!sont!pas!runies.!!
!
A'quoi'sert'la'compensation?''
# A!payer!cest!!dire!!teindre!une!obligation!:!mode!de!paiement!de!lobli!qui!satisfait!le!crancier!et!qui!
libre!le!dbiteur.!Paiement!particulier:!rpond!!des!conditions!qui!lui!sont!propres.!!
Ex:!la!compensation!nexiste!quen!prsence!de!dettes!rciproques.!La!rciprocit!est!une!condition!ncessaire!
de!la!compensation.!!
Elle!ne!peut!avoir!lieu!que!pour!dettes!fongibles:!leur!objet!doit!tre!similaire.!Le!paiement!ralis!via!la!
compensation!est!particulier!car!physiquement!on!nexcute!pas!lobligation:!il!sagit!pour!chacun!de!ne!pas!
excuter.!
Compensation!est!un!mode!de!paiement!singulier:!surement!qq!chose!de!plus!complexe!quun!paiement!
# Offre!une!garantie!de!paiement.!Compensation!est!une!certitude!dtre!pay.!Quand!on!compense!sa!dette!
avec!le!dbiteur,!on!chappe!au!concours!avec!les!autres!cranciers.!Elle!permet!dviter!la!concurrence!des!
autres!cranciers.!!
# A!souvent!un!effet!rtroactif:!elle!va!se!raliser!dans!le!pass.!Avantage:!chapper!au!concours!des!autres!
cranciers.!Cela!est!utile!lorsque!le!dbiteur!est!plac!en!procdure!collective.!
!
Connexit=!situation!dans!laquelle!deux!crances!rciproques!sont!troitement!lies.!Ce!nest!pas!une!condition!de!
la!compensation.!La!connexit!va!permettre!de!remplacer!une!des!conditions!qui!ferait!dfaut!pour!la!
compensation!lgale.!!
=> En!dehors!de!la!connexit:!si!il!y!a!compensation!cest!parce!que!accidentellement!deux!personnes!se!sont!
trouves!cranciers!et!dbiteurs!lune!de!lautre.!Ici!la!compensation!intervient!comme!mode!de!rglement!
simplifi!des!obligation!
=> Dans!une!situation!de!connexit:!les!parties!avaient!vocation!!devenir!rciproquement!dbitrice!et!crancire!
lune!de!lautre.!La!compensation!est!plus!une!technique!de!garantie!de!paiement!quun!mode!de!rglement!dune!
obligation.!!
!

I.!La!compensation!des!dettes!non!connexes!
!
3!types!de!compensation!se!ralisent!en!dehors!des!dettes!connexes:!
# Compensation!lgale!
# Compensation!judiciaire!
# Compensation!conventionnelle!
!

A.!Compensation!lgale!
!
Seule!prvue!par!le!code!civil:!art.1289,!1290,!1291.!
!
1.!Les!conditions!
!
La!rciprocit!:!pour!pouvoir!compenser!deux!crances,!il!faut!que!chacun!soit!dbiteur!de!lautre.!!
!
" Une!partie!est!crancire!en!son!nom!propre!et!dbitrice!en!une!autre!qualit.!Ex:!crancier!en!tant!que!
reprsentant!lgal!et!dbiteur!en!nom!perso.!Entre!deux!qualits!diffrentes:!pas!de!compensation!
possible!!arrt!ch.commerciale!7!fv.83!:!nulle!compensation!ne!peut!tre!envisage!entre!deux!obli!
dans!lesquelles!les!parties!ne!figurent!pas!en!la!mme!qualit.!

" Hypothse!de!la!succession!lorsquelle!a!t!accept!!concurrence!de!lactif!net!:!avant!daccepter!la!
succession,!on!fait!un!bilan!actif/passif!et!on!refuse!dtre!tenu!!plus!de!ce!qui!a!t!reu.!Un!hritier!est!
crancier!dun!tiers!lui!mme!crancier!de!la!succession:!pas!de!compensation!car!distinction!entre!lhritier!et!
la!succession.!Arrt!1e!ch.civile!2!mai!2001:!pas!de!compensation!possibles!entre!les!crances!perso!de!
lhritier!sur!un!tiers!et!celles!du!tiers!sur!la!succession.!!
" Mme!difficult!en!situation!de!cession!de!crance!:!A!est!crancier!de!B!et!cde!sa!crance!!C.!Peut!on!
invoquer!une!compensation!faite!avec!A?!Si!les!conditions!de!compensation!taient!runies!avant!la!
cession!de!crance:!compensation!peut!tre!oppose.!Si!!linverse!elles!ne!sont!pas!runies:!pas!de!
compensation!possible.!
!
La!fongibilit!:!Il!faut!que!lobjet!des!deux!obligations!soient!fongibles.!Article!1291!:!n'envisage!que!la!
compensation!entre!somme!dargent!ou!choses!fongibles.!
Fongibilit:!qualit!de!deux!choses!qui!peuvent!se!remplacer!indiffremment!lune!par!lautre.!La!compensation!
ne!peut!exister!quen!prsence!de!dette!fongible.!On!parle!de!fongibilit!objective:!les!parties!ne!peuvent!pas!
dcider.!Dans!la!pratique,!la!compensation!ne!sexerce!quavec!des!obligations!de!sommes!dargent.!
!
La!liquidit!:!crance!dont!le!montant!a!t!fix.!Qualit!dune!crance!dont!le!montant!est!connu!dans!sa!quantit.!
Art.1291!alina!1.!Cela!implique!que!la!crance!soit!certaine.!La!compensation!lgale!suppose!que!les!obligations!
aient!t!liquides.!Cette!exigence!de!liquidit!sapprcie!de!faon!objective.!
!
Lexigibilit!:!art.1291!alina!1.!On!ne!peut!pas!oprer!une!compensation!lgale!sur!une!crance!qui!nest!
pas!encore!chue,!quand!le!terme!nest!pas!encore!arriv.!La!compensation!permet!un!paiement!or!on!ne!peut!
pas!exiger!un!paiement!avant!larrive!du!terme.!Une!dette!non!chue!nentre!pas!en!compensation!lgale.!
Exception:!art.1292!le'terme'de'grce'nest'pas'un'obstacle''la'compensation:!si!le!juge!accorde!un!dlai!de!
grce!au!dbiteur!cela!nempche!pas!la!compensation!lgale.!Cela!nempche!pas!le!dbiteur!de!renoncer!au!
terme:!le!terme!est!toujours!prsum!tre!une!faveur!au!dbiteur.!Puisque!cest!dans!son!intrt!exclusif!il!a!le!
droit!dy!renoncer.!Le!dbiteur!peut!vouloir!compenser!avant!terme:!on!parle!de!compensation!facultative.!!
!
Conditions!spcifiques:!art.1293!!
=>!Pas!de!compensation!en!restitution!dune!chose!dont!le!propritaire!a!t!injustement!dpouill.!Ex:!un!
mandataire!dtourne!des!fonds!quil!aurait!du!remettre!!son!mandant.!Il!na!pas!le!droit!de!compenser!la!dette!
avec!une!crance!quil!a!sur!son!mandant.!
=>Pas!de!compensation!dans!le!cas!dune!demande!en!restitution!dun!dpt!ou!dun!prt!
=>pas!de!compensation!dans!le!cas!dune!dette!qui!a!pour!cause!des!aliments!rputs!insaisissables:!
lorsquon!a!une!dette!daliment!insaisissable!cest!que!cela!constitue!le!seul!moyen!de!vie!du!dbiteur.!On!ne!peut!
pas!utiliser!la!compensation!pour!faire!obstacle!au!versement!dune!prestation!compensatoire.!!
!
Pas!de!compensation!lgale!en!cas!d'insaisissabilit!dune!crance!sauf!connexit.!Pour!quil!y!est!
compensation!lgale!il!faut!des!crances!qui!puissent!tre!payes:!si!une!des!parties!est!place!en!redressement!
judiciaire!par!ex,!la!crance!nest!plus!disponible.!
# Pour!la!saisie:!art.1298!
o Si!la!compensation!sopre!avant!la!saisie:!il!ne!peut!pas!y!avoir!de!saisie!car!la!dette!est!dj!teinte.!
o Si!les!conditions!de!la!compensation!ne!sont!runies!quaprs!la!saisie:!pas!de!compensation,!la!saisie!
lemporte.!!
Pour!une!action!directe:!!
o Si!avant!lex!de!laction!directe!les!crances!taient!certaines,!exigibles!etc!la!compensation!a!dj!eu!
lieu:!dettes!teintes!et!action!directe!voue!!lchec.!!
o Si!les!conditions!ntaient!pas!runies,!laction!va!permettre!le!paiement.!!
Il!faut!distinguer!selon!le!moment!de!la!runion!des!conditions!de!la!compensation.!!
Procdure!collective:!compensation!produit!des!effets!que!si!ses!conditions!taient!runies!avant!le!jugement!
douverture!de!la!procdure!collective.!Cette!rgle!vaut!pour!le!redressement!judiciaire,!la!conciliation,!le!
surendettement!des!particuliers.!
!
2.!Les!effets!
Principe!:!art.1290!la'compensation'sopre'de'plein'dt'par'la'seule'force'de'la'loi'mme''linsu'des'dbiteurs;'les'
deux'dettes'steignent'rciproquement''linstant'ou'elles'se'trouvent'exister...'
La!compensation!lgale!aurait!un!effet!automatique:!elle!se!produirait!de!manire!automatique!sans!quon!le!sache.!
En!ralit!ce!nest!pas!vrifi:!la!compensation!nest!pas!automatique!elle!ne!produit!ses!effets!quau!jour!o!
elle!est!invoque.!

Si!la!compensation!se!faisait!!linsu!des!parties!cela!engendrerait!des!complications:!on!aurait!pay!quelquun!sans!
le!savoir.!Le!code!amne!!douter!de!cette!automaticit:!!
B Art.1294!qui!sapplique!aux!cautions!et!aux!co!dbiteurs.!
B Article!295!alina!1:!dans!une!cession!de!crance!pas!besoin!de!laccord!du!dbiteur.!si!le!dbiteur!accepte!la!
crance!il!ne!peut!plus!opposer!au!cessionnaire.!!
B Article!1299:!hypothse!du!paiement.!Hypothse!dans!laquelle!jignore!que!la!compensation!a!eu!lieu!et!je!
paye!quand!mme.!Le!solvens!peut!toujours!exercer!sa!crance.!Alors!que!si!la!compensation!a!vritablement!
lieu!de!plein!droit:!il!ne!pourrait!faire!quune!action!en!rptition!de!lindu.!!
Tout!cela!contre!la!dispo!selon!laquelle!la!compensation!sopre!de!plein!droit.!La!compensation!nexiste!que!
lorsquelle!est!invoque.!!
Une!fois!quelle!est!invoque,!ses!effets!rtro!agissent!!compter!du!jour!o!les!2!crances!runissaient!toutes!les!
qualits.!
!
!Leffet!principal:!double!extinction!des!obligations!qui!ne!vaut!que!dans!la!mesure!de!la!plus!faible!des!
deux.!La!compensation!lgale:!drogation!au!principe!de!lindivisibilit!du!paiement!de!lart.1244.!
!
!Question!de!la!prescription:!arrt!ch.commerciale!30!mars!2005:!le!bnfice!de!la!compensation!peut!
tre!invoqu!!tout!moment.!Mme!aprs!que!la!crance!est!prescrite,!je!peux!me!prvaloir!de!la!compensation.!
Que'se'passeDtDil'si'le'dbiteur'ne'se'prvaut'pas'de'la'compensation?'Juris!admet!la!renonciation!!la!
compensation:!par!avance!ou!une!fois!que!les!conditions!sont!runies!(compensation!existe!mais!refus!de!
sen!prvaloir).!Juris!admet!que!le!paiement!fait!en!connaissance!de!cause!puisse!tre!effectu.!

!
B.!La!compensation!judiciaire!
!
Cest!une!cration!prtorienne.!
Quelle'est'la'source'de'cette'compensation'?!A!priori!elle!est!luvre!du!juge.!Le!juge!sest!appuy!sur!quelques!
bases!qui!relve!du!droit!processuel!ce!sont!les!articles!564!et!article!70!du!CPC.!
Article!70!:!cest!limmutabilit!du!litige,!le!fait!quun!litige!ne!peut!pas!varier!!partir!du!dbut!de!
linstance.!Les!demandes!reconventionnelles!ou!additionnelles!ne!sont!recevables!que!si!elles!se!rattachent!
aux!prtentions!originelles!par!un!lien!suffisant.!Lalina!2!!en!revanche!la!demande!en!compensation!est!
recevable!mme!en!labsence!dun!tel!lien!.!!
Article!564!:!principe!similaire!mais!devant!la!CA.!
La!jurisprudence!a!dgag!lide!quil!existerait!un!mcanisme!de!compensation!judiciaire!:!mcanisme!autoris!au!
juge!comme!moyen!de!dfense.!
!
Quelle'est'la'raison'dtre'de'cette'compensation'judiciaire'?!
Elle!existe!pour!pallier!labsence!dune!des!conditions!de!la!compensation!lgale.!Elle!a!lieu!lorsque!la!
compensation!lgale!nest!pas!possible.!!
Cette!compensation!judiciaire!est!un!moyen!de!dfense!au!fond.!!
!
Comment'fonctionne'la'compensation'judiciaire'?!
Il!faut!former!une!demande!reconventionnelle!en!compensation.!On!fait!valoir!une!crance.!Le!juge!va!tudier!la!
demande!de!compensation!sauf!si!il!estime!que!cela!retarderait!trop!lissue!du!procs.!
!
Quelles!sont!les!conditions!de!la!compensation!judiciaire!?!
Elles!sont!dfinies!par!la!jurisprudence.!!
Arrt!du!30!juin!1993!!la'compensation'judiciaire'peut'soprer'au'moyen'dune'demande'reconventionnelle'que'
forme'la'partie'dont'la'crance'ne'remplie'pas'encore'toutes'les'conditions'de'la'compensation'lgale!.!!
La!compensation!judiciaire!va!permettre!de!palier!labsence!dune!des!conditions!de!la!compensation!lgale.!
Il!faut!que!la!compensation!soit!demande.!Au!contraire!de!la!compensation!lgale!la!compensation!judiciaire!nest!
pas!de!plein!droit,!elle!ne!peut!avoir!lieu!que!si!elle!est!demande.!!
Cette!compensation!est!une!dfense!au!fond.!!
Il!nest!pas!ncessaire!quil!y!ait!de!connexit!entre!les!crances.!!
Dans!la!compensation!judiciaire!une!des!crances!ne!remplie!pas!toutes!les!conditions!de!la!compensation!lgale.!
Quelles'conditions'?'
La!rciprocit!:!le!juge!ne!peut!pas!palier!labsence!de!rciprocit!des!crances!
La!fongibilit!:!pas!possible!non!plus!
Lexigibilit!:!par!principe!rponse!ngative!car!si!une!dette!nest!due!qua!terme!on!ne!peut!pas!forcer!a!
payer!plus!tt.!Exception!:!article!1188!du!code!civil,!si!un!dbiteur!bnficie!dune!crance!a!terme!mais!

en!donnant!des!garanties!a!son!crancier!et!quils!diminuent!ces!garanties!on!fait!prononcer!la!dchance!a!
terme.!
La!liquidit!:!la!compensation!judiciaire!permet!de!palier!labsence!de!liquidit.!Le!juge!peut!liquider!la!
crance!quine!lest!pas!encore.!!

!
La!compensation!judiciaire!chappe!aux!rgles!de!la!compensation!lgale!par!certains!cots.!Article!1293!:!3!cas!
dans!lesquels!on!ne!peut!pas!ordonner!une!compensation!lgale.!
Arrt!12!juillet!1956!:!la!cour!de!cassation!a!estim!que!larticle!1293!tait!inapplicable!a!la!compensation!
judiciaire.!!
Article!1293!1re!:!cette!rgle!nest!pas!transposable!a!la!compensation!judiciaire.!!
Article!1293!2me!:!La!cour!de!cassation!a!estim!que!la!rgle!ntait!pas!applicable!non!plus.!!
Arrt!6!mai!1997!:!La!cour!de!cassation!a!appliqu!larticle!1293!1re!a!la!compensation!judiciaire!=>!jurisprudence!
hsitante.!
Article!1293!3me!:!la!majorit!de!la!doctrine!estime!quil!nest!pas!possible!de!toucher!a!une!dette!daliment!
insaisissable.!!
!
Autonomie!de!la!compensation!judicaire!:!!
Il!y!a!une!autonomie!quand!au!fondement.!!
Elle!nexiste!que!lorsque!la!compensation!lgale!nest!pas!possible.!!
La!compensation!judiciaire!est!facultative!alors!que!dans!la!compensation!lgale!le!juge!est!oblig.!
Leffet!de!la!compensation!judiciaire!:!pas!de!rtroactivit.!
La!compensation!judiciaire!nest!pas!soumise!aux!obstacles!de!larticle!1293.!!
!
Certains!auteurs!font!valoir!que!la!compensation!judiciaire!consiste!pour!le!juge!a!liquider!une!crance!qui!ne!lest!
pas!encore,!cest!un!diminutif!de!la!compensation!lgale.!!
!

C.!La!compensation!conventionnelle!
!
Autre!technique!pour!palier!labsence!dune!des!conditions!de!la!compensation!lgale.!!
Les!parties!entre!elles!vont!saccorer!pour!faire!une!compensation!malgr!labsence!dune!des!conditions!:!
amnagements!des!conditions.!
Rciprocit!:!on!ne!peut!pas!palier!labsence!de!condition!de!rciprocit!
Fongibilit!:!par!principe!les!parties!ne!peuvent!pas.!Les!parties!peuvent!convenir!dteindre!les!deux!
dettes!:!a!sera!une!dation.!!
Lexigibilit!:!on!peut!y!palier!:!on!peut!renoncer!au!bnfice!du!terme!
La!liquidit!:!les!parties!peuvent!compenser!des!dettes!dont!lune!nest!pas!encore!liquide.!La!
compensation!conventionnelle!sert!a!remplacer!par!un!accord!des!parties!labsence!de!la!condition!de!
liquidit!ou!dexigibilit!dune!des!crances.!Cette!compensation!a!lieu!par!un!accord!de!volont.!Nest!pas!
un!contrat!:!ne!cre!pas!dobligation.!Cest!donc!une!convention.!
!
A'quelle'date'la'compensation'va'produire'un'effet'?!!
Au!jour!de!la!convention.!Pas!de!rtroactivit.!Le!problme!est!que!la!date!de!la!convention!nest!pas!certaine!pour!
les!tiers!si!elle!a!t!ralis!par!un!acte!sou!seing!priv!:!les!tiers!peuvent!contester.!!
!
La!compensation!conventionne!est!interdite!pendant!la!priode!suspecte.!!
!

II.!La!compensation!des!dettes!connexes!
!
La!compensation!peut!tre!une!garantie!de!paiement.!Dans!cette!hypothse!ds!le!dbut!les!crances!avaient!un!
rapport!synallagmatique.!!
La!compensation!des!dettes!connexes!est!absente!du!code!civil.!Cest!une!cration!jurisprudentielle.!
" Cest!une!compensation!renforce!
" Compensation!qui!est!exempte!de!certaines!conditions!de!la!compensation!lgale.!
!

A.!Les!conditions!

!
" La!rciprocit!:!il!faut!que!chacun!soit!dbiteur!de!lautre.!!
" La!connexit!:!des!dettes!connexes!sont!des!dettes!qui!ont!la!mme!origine.!!
o Dettes!nes!dun!mme!contrat.!Exemple!:!contrat!synallagmatique.!Dans!ce!contrat!chacune!des!
parties!a!une!dette!envers!lautre,!les!deux!dettes!sont!issues!du!mme!contrat.!Tant!que!lon!a!pas!

excut!sont!obligation!il!y!a!une!dette!de!chaque!cot.!Lorsquune!partie!a!mal!excut!son!obligation,!
alors!cette!dette!va!pouvoir!se!compenser!avec!la!crance.!!
o Il!est!possible!que!les!deux!dettes!proviennent!dun!mme!ensemble!contractuel!:!participent!a!une!
mme!opration!conomique,!peut!caractriser!la!connexit.!!
o Les!deux!dettes!proviennent!dun!mme!rapport!extra!contractuel!:!!
# Arrt!12!octobre!2000!:!2!crances!qui!procdaient!de!lindemnisation!des!squelles!dun!mme!
accident.!Il!ny!a!pas!de!connexit!entre!une!dette!contractuelle!et!une!dette!extra!contractuelle.!!
# Arrt!18!septembre!2007!:!la!cour!de!cassation!affirme!quil!ne!peut!y!avoir!de!compensation!
possible!entre!une!crance!contractuelle!et!une!crance!dlictuelle.!
# Arrt!18!dcembre!2012!!
La!connexit!est!elle!objective!ou!subjective!?!Les!parties!peuvent!telle!dcider!de!crer!de!la!connexit!?!
En!1942!la!cour!a!dcid!que!oui!:!toutes!les!dettes!qui!peuvent!naitre!entre!elles!peuvent!tre!compenses.!
2!arrts!contradictoires!du!9!dcembre!1997!:!banque!qui!consent!dun!prt!et!convient!avec!lemprunter!dune!
compensation!des!dettes!entre!ce!qui!va!tre!du!au!titre!du!prt!et!ce!qui!va!tre!du!au!titre!du!compte!de!dpt.!
Cour!de!cassation!dit!oui!dans!un!cas!et!dans!lautre!elle!dit!non.!
!
Il!nest!pas!ncessaire!que!les!crances!soient!liquides!ou!exigibles.!
Arrt!18!janvier!1967!:!le!juge!ne!peut!pas!refuser!de!prononcer!la!compensation!des!dettes!connexes!au!motif!
quune!des!crances!ne!seraient!pas!liquide!ou!exigible.!Le!juge!est!tenu!de!constater!la!compensation!qui!est!pour!
les!parties!une!garantie.!Autre!exemple!:!arrt!28!avril!2009.!!
!

B.!Le!rgime!
!
La!compensation!pour!dettes!connexes!est!obligatoire!pour!le!juge.!Ds!lors!que!les!conditions!sont!runies!le!juge!
doit!constater!la!compensation.!
Cette!compensation!va!rtroagir!au!jour!de!lexigibilit!de!la!premire!crance.!Compensation!lgale!:!exigibilit!de!
la!deuxime!crance.!Cest!un!mcanisme!de!garantie.!
Arrt!25!novembre!2009!:!salari!condamn!pour!dtournement!de!fond!et!ensuite!a!rembourser!a!son!
employeur!par!un!arrt.!La!cour!dappel!estime!quon!est!en!prsence!dune!compensation!judiciaire,!elle!
fait!remonter!les!effets!de!la!compensation!au!jour!o!la!2me!crance!est!devenue!exigible.!Censure!par!la!
cour!de!cassation!:!compensation!de!dettes!connexes!donc!elle!fait!rtroagir!la!compensation!au!jour!du!
premier!jugement.!
Arrt!20!fvrier!2007.!
!
La!compensation!pour!dette!connexe!permet!de!rtroagir!trs!loin!dans!le!temps!:!intressant!mme!dans!la!
procdure!collective,!elle!est!autorise!contrairement!a!la!compensation!conventionnelle!:!article!L622B7!du!code!
de!commerce.!!
!

SousIsection!4!:!La!confusion!
!
Technique!dextinction!des!obligations!sans!satisfaction!directe.!Le!crancier!est!bien!pay!mais!de!manire!
diffrente.!
La!confusion!cest!la!runion!sur!la!mme!tte!de!deux!qualits!contraires.!Une!mme!personne!va!
prsenter!deux!qualits!qui!normalement!ne!vont!pas!ensemble!:!crancier!et!dbiteur.!!
Ca!va!permettre!lextinction!de!lobligation.!
Article!1300!du!code!civil!:!!lorsque'les'qualits'de'cranciers'et'de'dbiteur'se'runissent'dans'la'mme'personne'
il'se'fait'une'confusion'de'droit'qui'teint'les'deux'crances'!=>!erreur!de!rdaction!il!ny!a!pas!deux!crances!mais!
une!seule.!!
Lhypothse!classique!de!confusion!est!celle!qui!se!produit!si!on!hrite!de!notre!crancier.!!
!

I.!Les!conditions!
!
" Existence!dune!crance!!
!
Peu!importe!la!nature!de!cette!crance,!son!origine,!lobjet!de!cette!obligation!etc.!!
Il!doit!bien!sagir!dun!droit!personnel,!dun!droit!de!crance.!
Un!droit!personnel!est!un!droit!contre!une!personne,!ca!permet!a!un!crancier!dexiger!quelque!chose!dun!
dbiteur.!Un!droit!rel!est!un!droit!sur!une!chose.!!

Exemple!:!arrt!14!novembre!1863!:!un!poux!fait!un!lgue!!sa!femme.!Les'enfants,'hritiers'des'deux'parents,'
vont'ils'pouvoir'oprer'une'confusion'?'Non!car!le!lgue!touche!la!proprit!et!donc!il!ny!a!pas!de!confusion!
possible.!!
Peu!importe!ltendu!de!la!crance.!La!confusion!peut!tre!totale!ou!partielle.!Exemple!de!confusion!partielle!:!
codbiteur!solidaire!(personne!qui!doit!une!dette!en!mme!temps!quune!autre)!qui!hrite!du!crancier,!la!
confusion!va!se!produire!seulement!pour!le!dbiteur!qui!hrite.!La!confusion!partielle!nexiste!que!lorsque!la!dette!
est!divisible.!!
!
" La!runion!des!qualits!de!crancier!et!de!dbiteur!sur!la!mme!personne!
!
Il!faut!que!la!mme!personne!devienne!pleinement!propritaire!de!la!crance!dont!elle!est!dbitrice.!
'
Dans'quelles'hypothses'?!
!
Confusion!!cause!de!mort!:!le!dbiteur!hrite!de!son!crancier!soit!en!qualit!de!lgataire!soit!lorsquon!est!
hritier!universel!(hritier!de!la!totalit!de!la!succession).!!
B Arrt!18!juillet!1984!:!un!bailleur!donne!lappartement!a!son!locataire!par!un!lgue.!Cette!confusion!va!
entrainer!lextinction!du!droit!au!bail.!!
B Arrt!14!octobre!1982!:!salari!hrite!de!son!employeur!=>!extinction!du!contrat!de!travail!du!fait!du!dcs!
de!lemployeur.!
Ca!ne!fonctionne!que!si!on!accepte!la!succession.!Cela!veut!dire!quon!recueille!tout!le!passif!et!tout!lactif.!
Lacceptation!pure!et!simple!nest!pas!obligatoire.!Il!est!possible!daccepter!une!succession!a!concurrence!de!lactif!
net!:!on!ne!sera!pas!tenu!au!del!de!lactif!quon!a!reu.!Ici!il!ny!a!pas!de!confusion!car!pas!de!confusion!des!
patrimoines.!!
!
Confusion!entre!vifs!:!on!le!retrouve!en!droit!des!socits.!Une!socit!peut!en!racheter!une!autre,!ou!fusion!de!
socits.!Autre!possibilit!:!acheter!un!appartement!quon!loue.!On!va!runir!les!qualits!de!preneur!et!de!bailleur!
donc!confusion!et!extinction!du!droit!au!bail.!
!

II.!Les!effets!
!

A.!Leffet!sur!lobligation!
!
Larticle!1234!fait!de!la!confusion!une!cause!dextinction.!
Larticle!13000!dit!que!la!confusion!teint!les!deux!crances.!
On!parle!deffet!extinctif!absolu.!Cette!thse!est!contredite!par!la!jurisprudence!et!ne!donne!pas!a!la!confusion!un!
effet!extinctif!absolu.!
Dans!certains!arrts!on!explique!que!la!confusion!nteint!pas!lobligation!mais!paralyse!le!droit!du!crancier!de!
demander!le!paiement!=>!arrt!18!mars!1884.!!
On!ne!peut!pas!dire!quil!y!ait!un!effet!extinctif!absolu!ni!quil!ny!ait!pas!deffet!extinctif!absolu.!!
Il!faut!parler!deffet!extinctif!relatif!:!leffet!extinctif!nexisterait!quentre!les!parties,!il!nest!pas!opposable!aux!tiers.!!
!

B.!Leffet!sur!les!tiers!
!
Leffet!sur!les!tiers!est!gouvern!par!leffet!relatif!ce!qui!signifie!que!les!tiers!ne!peuvent!pas!se!voir!opposer!la!
confusion!pour!perdre!des!droits!quils!avaient!acquis!antrieurement.!!
Pour!les!tiers!on!va!faire!comme!si!lobligation!existait!toujours.!!
Exemples!:!
Arrt!12!juillet!1933!:!propritaire!dun!fond!de!commerce,!il!va!donner!un!nantissement!a!la!banque.!Par!la!suite!
il!achte!les!locaux!dans!lesquels!il!exerce!son!fond!de!commerce.!Il!prtend!alors!que!la!runion!de!ces!deux!
qualits!contradictoire!a!entrain!une!confusion!et!que!de!fait!aujourdhui!dans!le!fond!de!commerce!il!ny!a!plus!
de!droit!au!bail.!La!cour!de!cassation!considre!que!la!confusion!est!sans!incidence!pour!le!banquier!titulaire!dun!
nantissement.!La!banque!ne!peut!pas!se!voir!opposer!la!confusion!:!le!droit!au!bail!reste!dans!lassiette!du!
nantissement.!!
Arrt!11!mai!1926!:!propritaire!dun!local!qui!le!loue!!A.!Par!la!suite!le!propritaire!signe!un!contrat!avec!un!
deuxime!locataire,!B,!et!qui!prvoit!que!B!ne!pourra!entrer!dans!les!locaux!que!lorsque!A!les!aura!quitt.!Ensuite!
le!bailleur!signe!une!prolongation!du!contrat!avec!A,!par!la!suite!A!devient!propritaire!des!locaux.!La!cour!
considre!que!A!a!le!droit!de!se!prvaloir!du!terme!prvu.!B!ne!pourra!pas!entrer!dans!les!lieux!avant!la!fin!du!
contrat.!!

Arrt!2!octobre!2002!:!on!a!un!bail!et!un!sous!bail.!Le!preneur!rachte!le!bien!donc!ca!met!fin!au!contrat!de!bail.!
Que!se!passe!til!pour!le!sous!bail!?!!
Logiquement!fin!du!sous!bail!puisquil!ny!a!plus!de!bail.!Pourtant!pour!protger!le!sous!locataire,!la!cour!maintient!
le!sous!bail!et!fait!comme!si!la!confusion!navait!jamais!eu!lieu.!
La!confusion!ne!produit!pas!deffet!pour!les!tiers!:!elle!ne!leur!nuit!pas.!
!

C.!Leffet!sur!les!surets!
!
Article!1301!du!code!civil!:!!la'confusion'qui'sopre'dans'la'personne'du'dbiteur'principal'profite'a'ses'
cautions'!=>!rgle!tendue!!toutes!les!surets!accessoires!(surets!qui!dpendent!de!la!suret!principale),!
application!de!ladage!!laccessoire!suit!le!principal!.!!
Cas!particulier!:!lhypothque!qui!tombe!par!principe!en!cas!de!confusion.!Hypothse!dans!laquelle!lacqureur!
utilise!le!prix!pour!payer!les!cranciers!du!vendeur!:!pas!de!libration.!
La!confusion!va!librer!les!surets,!y!mettre!fin.!
!

Chapitre!2!:!Lextinction!sans!satisfaction!du!crancier!
!
Obligation!prend!fin!mais!le!crancier!na!rien!reu.!
!

Section!1!:!La!remise!volontaire!de!dette!
!

I.!Les!caractres!
!
Lobjet!dune!remise!de!dette!est!dteindre!la!dette.!On!renonce!au!droit!de!crance!et!non!au!droit!dagir.!
La!remise!volontaire!de!dette!existe!dans!le!code!civil,!fait!lobjet!des!articles!1282!!1288.!
La!remise!volontaire!de!dette!:!acte!juridique!par!lequel!le!crancier!libre!son!dbiteur!de!tout!ou!partie!
de!son!obligation.!!
Cest!une!convention!extinctive.!Cest!une!convention!dans!le!sens!que!ce!nest!pas!un!acte!crateur.!Une!
convention!se!fait!!deux,!pour!quil!y!ait!remise!de!dette!il!faut!que!les!deux!parties!soient!daccord.!!
Dans!la!pratique!il!est!rare!quun!dbiteur!refuse!quon!lui!remette!sa!dette.!!
!
Lonrosit!ou!la!gratuit!de!la!remise!de!dette!:!la!gratuit!nest!pas!de!lessence!de!la!remise!de!dette.!Il!y!a!des!
remises!de!dettes!qui!ne!sont!pas!!titre!gratuit.!!
Le!code!civil!parle!de!remise!volontaire!de!dette!:!volont!du!crancier!de!librer!son!dbiteur.!Dans!certains!cas!
on!incite!fortement!la!volont.!Cest!le!cas!dans!les!procdures!collectives.!!
Les!remises!octroyes!dans!le!cas!de!procdures!collectives!nont!pas!de!caractre!volontaire.!!
Consquence!:!on!ne!doit!pas!considrer!ces!remises!comme!des!actes!de!gnrosit.!Dans!les!procdures!
collectives!si!on!remet!notre!dette!a!notre!dbiteur!ca!ne!libre!par!la!caution.!!
La!pratique!parle!plutt!de!rduction!de!crance!plutt!que!de!remise!dans!les!procdures!collectives.!!
!

II.!La!preuve!
!
# Rgles!gnrales!
!
Article!1315!alina!2!gouverne!la!question!de!la!charge!de!la!preuve!!celui'qui'se'prtend'librer'doit'apporter'la'
preuve'de'sa'libration!.!!
!
Article!1341!prescrit!que!lon!ne!peut!prouver!que!par!crit!les!contrat!portant!sur!une!valeur!suprieur!a!1500!
euro.!!
!
# Rgle!spciale!:!La!prsomption!de!libration!
!
Article!1282!!la'remise'volontaire'du'titre'original'sous'signature'priv'par'le'crancier'au'dbiteur'fait'preuve'de'
la'libration!.!!On!parle!dune!remise!volontaire.!
Cette!remise!volontaire!doit!porter!sur!le!titre!original.!
Hypothse!des!contrats!unilatraux.!!
Pour!quil!y!ait!prsomption!il!faut!la!remise!du!seul!original.!
Titre!sous!seing!priv!:!que'se'passe'til'lorsque'la'crance'est'tablie'dans'un'acte'authentique'?!
Souvent!le!notaire!conserve!loriginal!:!la!minute!et!ensuite!remet!des!copies!authentiques!:!les!grosses.!Le!notaire!
conserve!pas!la!minute.!!

Lorsquon!remet!seulement!la!grosse!la!prsomption!de!libration!ne!vaut!que!jusqu'!preuve!contraire!=>!
prsomption!simple.!
Prsomption!irrfragable!:!si!on!remet!le!seul!original!(le!notaire!na!rien!conserv).!!
!

III.!Les!effets!
!
Entre!les!parties!:!article!1234,!la!remise!volontaire!teint!lobligation.!On!analyse!cette!donation!comme!une!
donation!indirecte,!elle!va!devoir!tre!rapporter!a!une!succession.!Ca!veut!dire!que!lorsquune!personne!meurt,,!
fictivement!on!va!ramener!a!la!succession!tout!ce!qui!a!t!donn!pour!vrifier!quon!a!pas!dpass!la!quotit!
disponible!et!quil!y!ait!galit!entre!les!hritiers.!!
!
Entre!les!co!dbiteurs!solidaires!:!est!ce!que!la!remise!volontaire!faite!a!un!co!dbiteur!va!bnficier!aux!autres!?!
Oui!article!1284.!
Larticle!1285!prvoit!que!le!crancier!peut!conserver!ses!droits!contre!les!autres!co!dbiteurs.!
!
A!lgard!des!cautions!:!article!1287!!
B alina!1er!!la'remise'accord'au'dbiteur'principal'libre'les'cautions'.!!
B alina!2!!la'remise'accord'a'la'caution'ne'libre'pas'le'dbiteur'!=>!!laccessoire!suit!le!principal!!et!non!
pas!linverse.!
B Alina!3!!!la'remise'accord'a'une'des'cautions'ne'libre'pas'les'autres'.!
Article!1288!!!ce'que'le'crancier'a'reu'dune'caution'pour'la'dcharge'de'son'cautionnement'!
!

Section!2!:!La!prescription!extinctive!
!
Dfinition!de!lancien!article!2219!du!code!civil!!la'prescription'cest'le'moyen'dacqurir'ou'de'se'librer'par'un'
certain'laps'de'temps'.!!Dfinition!trs!gnrale!de!la!prescription.!
Cette!dfinition!recouvre!deux!institutions!diffrentes!:!
B Prescription!acquisitive!lorsquil!sagit!dacqurir!=>!usucapion.!Relve!de!larticle!2258.!!
B Prescription!extinctive!:!celle!qui!teint!les!obligations.!Rsulte!de!linaction!de!son!titulaire!pendant!un!
certain!temps.!!
!
Bigot!de!Prameneu!!de!toutes!les!institutions!de!droit!civil!la!prescription!est!la!plus!ncessaire!!lordre!social!.!
Utilit!considrable!!la!prescription!:!
B Le!maintien!de!lordre!social!:!elle!empche!que!lon!vienne!remettre!en!cause!des!situations!acquises.!Elle!
consolide!une!situation!de!fait!=>!!quieta'non'movere'!on!ne!bouge!pas!ce!qui!est!tranquille.!!
B Sanction!des!cranciers!ngligents!:!si!on!agit!pas!dans!le!dlai!impartit!on!perd!notre!droit.!Ca!incite!a!agir!
rapidement,!a!ne!pas!ngliger!notre!droit.!!
B La!preuve!:!les!preuves!ont!pour!habitudes!de!disparaitre!avec!lcoulement!du!temps.!!
!
La!prescription!a!t!considrablement!modernise!=>!Loi!du!17!juillet!2008.!
!

SousIsection!1!:!La!notion!de!dlai!de!prescription!
!
Tout!dlai!mentionn!dans!le!code!civil!nest!pas!forcment!un!dlai!de!prescription.!!
Il!faut!distinguer!entre!!
B Les!dlais!de!prescriptions!!
B Les!dlais!de!forclusions!:!sanctionn!par!une!dchance!des!droits.!Dans!le!dlai!de!prescription,!le!droit!
steint.!On!parle!aussi!de!dlai!prfix.!!
!
A!larticle!2220!de!la!loi!du!17!juin!2008!'les'dlais'de'forclusions'ne'sauf'disposition'contraire'particulire'rgit'
par'le'prsent'titre!.!La!loi!ne!sapplique!quaux!dlais!de!prescriptions!et!non!pas!aux!dlais!de!forclusion.!Mais!la!
loi!ne!nous!prcise!pas!comment!faire!la!distinction.!
Les!dlais!de!forclusions!et!de!prescriptions!ne!sont!pas!soumis!au!mme!rgime!:!
B Les!dlais!de!forclusions!sont!insusceptibles!de!suspensions.!!
B Les!dlais!de!forclusions!ne!sont!pas!soumis!!la!rgle!!contra'non'valentem',!la!prescription!ne!court!pas!
contre!ceux!qui!sont!empchs.!!!
B On!peut!amnager!les!dlais!de!prescriptions!mais!on!ne!peut!rien!faire!pour!les!dlais!de!forclusions.!!
B Les!dlais!de!forclusions!ne!sont!pas!interrompus!par!la!reconnaissance!du!dbiteur.!En!matire!de!
prescription!si!le!dbiteur!reconnat!que!le!crancier!a!un!droit!alors!ca!interrompt!la!prescription.!!

Le!juge!peut!relever!doffice!la!forclusion!mais!pas!la!prescription.!Pour!la!prescription!il!faut!quune!partie!
soulve!largument.!

!
Il!ny!a!pas!de!critres!opratoires!permettant!de!distinguer!conceptuellement!les!deux.!!
!

SousIsection!2!:!La!dure!de!la!prescription!
!
Avant!la!rforme!de!2008!la!prescription!de!droit!commun!tait!de!30!ans,!en!matire!dlictuelle!10!ans!et!en!
matire!commerciale!10!ans.!!
!
Aprs!la!rforme!le!dlai!de!droit!commun!est!pass!!5!ans,!article!2224.!Cest!5!ans!pour!les!actions!personnelles!
ou!mobilires.!!
Action!personnelle!:!porte!sur!un!droit!personnel.!
Action!mobilire!:!porte!sur!un!bien!meuble.!!
On!ne!distingue!plus!selon!que!les!actions!soient!dlictuelles,!contractuelles.!!
On!ne!distingue!plus!selon!le!caractre!civil!ou!commercial!:!article!L110I4!!a!t!modifi,!prescription!
quinquennale.!!
!
Il!y!a!galement!des!prescriptions!soumises!!un!dlai!de!10!ans!:!
B Article!2226!:!concerne!les!actions!en!responsabilit!en!rparation!dun!prjudice!corporel.!Peu!importe!le!
fondement!de!laction.!!
B La!responsabilit!des!professionnels!de!sant!!
B Les!actions!entre!copropritaires!ou!dans!leur!action!contre!le!syndicat!de!copropritaire!
B La!facult!doption!des!hritiers!
B Lexcution!des!dcisions!de!justice.!On!assimile!!cela!les!transactions!et!les!PV!de!conciliation!pass!
devant!le!juge.!
!
Il!existe!aussi!des!prescriptions!plus!courtes,!la!loi!de!2008!a!laiss!persister!ces!prescriptions!:!
B 4!ans!pour!les!dettes!de!lEtat!et!des!personnes!morales!de!droit!public.!Hypothse!o!lEtat!nous!doit!de!
largent.!
B 3!ans!pour!le!redressement!fiscal,!pour!les!actions!en!rparation!du!dommage!caus!par!un!produit!
dfectueux.!!
B 2!ans!pour!les!actions!qui!drivent!dun!contrat!dassurance,!pour!agir!contre!un!transporteur!arien!ou!
maritime.!!
B 1!an!pour!les!actions!dans!le!contrat!de!transport!terrestre.!!
B 6!mois!pour!quelques!actions!en!matire!de!chque!ou!de!lettre!de!change.!!
B 2!mois!pour!contester!un!PV!dAG!des!copropritaires.!!
!

SousIsection!3!:!Le!calcul!de!la!prescription!
!
On!parle!aussi!de!computation,!ca!veut!dire!calculer.!!
!
Point!de!dpart!du!calcul!:!avant!la!loi!de!2008!aucune!indication.!Aprs!cette!loi,!article!2224!'les'actions'
personnelles'ou'mobilires'se'prescrive'par'5'ans'a'compt'du'jour'o'le'titulaire'du'droit'a'connu'ou'aurait'du'
connatre'les'faits'lui'permettant'de'lexercer!.!Pas!de!distinction!entre!la!matire!contractuelle!et!dlictuelle.!Le!
point!de!dpart!est!le!mme.!!
Ce!point!de!dpart!est!subjectif!parce!quil!dpend!de!la!personne!du!crancier.!!
Exemple!:!en!matire!contractuelle!si!on!est!victime!dune!erreur!ou!dun!dol,!le!point!de!dpart!sera!le!jour!o!on!
dcouvre!quon!a!t!victime!dune!erreur!ou!dun!dol.!!
En!matire!de!violence,!ca!sera!le!jour!o!la!violence!cesse.!!
Application!de!la!rgle!!contra'non'valentem'!car!la!personne!ignore!ses!droits.!!
!
Il!y!a!galement!un!lment!dobjectivit!dans!lanalyse!:!larticle!2224!parle!du!jour!o!le!crancier!aurait!du!
connatre!les!faits.!On!ne!va!pas!laisser!un!crancier!ngligent!repousser!le!point!de!dpart!de!la!prescription!
indfiniment.!La!loi!prvoit!parfois!certains!points!de!dpart!purement!objectif!par!drogation!!larticle!2224.!!
Exemple!:!Cest!le!cas!de!larticle!2225,!action!de!responsabilit!contre!lavocat!cest!5!ans!a!compt!de!la!fin!de!la!
mission.!Article!2226!:!le!point!de!dpart!de!la!consolidation!du!dommage.!!
!
Le!mode!de!calcul!:!article!2228!!la'prescription'se'compte'par'jour'et'non'par'heures!.!Consquence!quant!au!
jour!de!dpart!et!quant!au!jour!darriver.!

Le!jour!de!dpart!:!jour!o!survient!le!dommage!ne!compte!pas!:!'le'dies'ad'quo'!le!jour!de!dpart.!!
Le!jour!darriver!:!le!dernier!jour!sachve!a!minuit,!article!2229.!!

!
SousIsection!4!:!Le!jeu!de!la!prescription!
!

I.!Les!amnagements!lgaux!
!
Ce!sont!les!vnements!qui!permettent!de!suspendre!ou!interrompre!le!dlai!de!prescription.!
La!suspension!cest!larticle!2230!!la'suspension'de'la'prescription'en'arrte'temporairement'le'cours'sans'effacer'
le'dlai'dj'couru!.!!
Linterruption!de!prescription!:!on!repart!!zro.!!
!

A.!La!suspension!
!
Quelles'sont'les'causes'de'suspension'?!
Cause!gnrale!:!cest!la!rgle!!!contra'non'valentem'.!Elle!figure!!larticle!2234.!Il!faut!une!impossibilit!dagir.!
La!prescription!est!suspendue!pendant!toute!la!dure!de!lempchement.!Ds!lors!que!le!crancier!nest!plus!
empcher!le!dlai!de!prescription!reprend.!
!
Causes!particulires!:!articles!2235!!2239.!!
B Article!2235!:!Suspension!pendant!la!minorit!ou!la!tutelle.!Alina!2!:!la!prescription!court!contre!les!
crances!successives!=>!on!veut!viter!une!accumulation!de!dettes.!!
B Article!2236!:!la!prescription!ne!court!pas!entre!poux!ou!entre!partenaires!dun!PACS!=>!impossibilit!
morale!a!agir!contre!son!conjoint!ou!son!partenaire!dans!un!PACS.!Rgle!qui!ne!vaut!pas!pour!les!concubins.!
B Article!2237!:!la!prescription!est!suspendue!contre!lhritier!qui!accepte!une!succession!a!concurrence!de!
lactif!net.!
B Article!2238!:!suspension!de!la!prescription!si!aprs!la!survenance!dun!litige!les!parties!dcident!de!recourir!
a!la!mdiation!ou!a!la!conciliation!
B Article!2239!:!suspension!de!la!prescription!lorsque!le!juge!fait!droit!a!une!demande!dinstruction.!
!

B.!Linterruption!
!
Cause!dinterruption!et!lorsquelle!aura!disparu!la!prescription!recommencera!!zro.!
Avant!2008!linterruption!emportait!intervention!de!linterruption.!Ca!veut!dire!que!si!on!interrompt!une!
prescription!on!repartait!pour!la!prescription!de!droit!commun!qui!tait!de!30!ans.!!!
Depuis!la!rforme!article!2231!du!code!civil.!
!
Quelles'sont'les'causes'dinterruption'?!
B La!demande!en!justice!:!article!2240.!Le!crancier!qui!exerce!une!action!en!justice!manifeste!son!intrt!
pour!son!droit.!Comment'est'ce'quon'forme'cette'demande'en'justice'?!Requte!darbitrage,!assignation,!
plainte!avec!constitution!de!partie!civile!etc.!Larticle!2240!nous!dit!que!linterruption!est!valable!mme!si!la!
demande!en!justice!est!faite!devant!une!juridiction!incomptente.!Linterruption!naura!pas!lieu!si!le!
crancier!se!dsiste!ou!si!la!demande!en!justice!est!dfinitivement!rejete.!Linterruption!vaut!jusqu'!la!fin!
de!linstance,!article!2242.!On!peut!assimiler!!la!demande!en!justice!les!actes!dexcution!force.!!
B La!reconnaissance!de!dette!:!lorsque!le!dbiteur!se!reconnat!dbiteur!du!crancier!ca!a!un!effet!interruptif!
de!prescription,!article!2240.!Cette!renaissance!peut!tre!explicite!ou!tacite.!!
!

II.!Les!amnagements!conventionnels!
!
Ils!rsultent!de!la!loi!de!2008.!On!a!le!droit!damnager!la!prescription.!!
Article!2254!prvoit!les!limites!possibles!!la'dure'de'la'prescription'peut'tre'abrg'ou'allonge'par'laccord'des'
parties.'Elle'ne'peut'toutefois'tre'rduite'a'moins'dun'an'ni'tre'tende'a'plus'de'10'ans.'Les'parties'peuvent'
galement'par'un'commun'accord'ajouter'des'causes'dinterruption'et'de'suspension.'.!On!na!pas!le!droit!de!
modifier!la!prescription!des!crances!successives.!!!
!
Que'se'passe'til'si'on'a'pas'respect'ces'limites'?!
Si!on!annule!la!clause!:!on!revient!au!dlai!de!droit!commun.!
Si!on!annule!tout!le!contrat!:!trop!violent.!
La!rduction!:!on!ramne!au!maximum!autoris!cest!a!dire!la!prescription!de!10!ans!ou!1!ans.!
!

III.!Le!dlai!butoir!!
!
Article!2232!!le'report'de'point'de'dpart,'linterruption'ou'la'suspension'ne'peuvent'pas'avoir'pour'effet'de'porter'
le'dlai'de'prescription'extinctive'au'del'de'20'ans'a'compt'de'la'naissance'du'droit'.!!
Le!dlai!butoir!pose!des!problmes!dapplication!parce!quil!est!issue!de!la!loi!de!2008!:!est'ce'quon'doit'appliquer'
le'dlai'butoir'a'des'droits'ns'avant'2008!?!
!

SousIsection!5!:!Les!effets!de!la!prescription!
!
Article!2247!:!la!prescription!doit!tre!invoque.!
Article!2250!:!le!dbiteur!peut!renoncer!a!la!prescription!une!fois!quelle!est!acquise.!!
Article!2234!:!la!prescription!est!une!cause!dextinction!des!obligations.!
!

Titre!2!:!Les!complexits!du!rapport!dobligation!
!

Chapitre!1!:!Les!modalits!de!lobligation!
!
Ce!sont!des!particularits!dune!obligation!qui!vont!en!modifier!les!effets!ou!la!naissance.!!
Les!modalits!sont!des!caractres!qui!affectent!une!obligation!et!qui!vont!donc!modifier!les!effets!normaux!dune!
obligation.!Lobligation!affecte!dune!modalit!ne!rpond!pas!aux!mmes!rgles!quune!obligation!pure!et!simple.!
Mais!dans!certains!cas!les!parties!peuvent!souhaiter!subordonner!lobligation!!la!survenance!dun!vnement.!On!
peut!galement!dcider!daffecter!un!terme!!une!obligation.!Les!parties!sont!donc!gnralement!!linitiative!de!
ces!modalits.!Cette!source!nest!pas!exclusive,!il!y!a!des!cas!o!cest!la!loi!elle!mme!qui!va!crer!des!conditions,!
des!termes.!Ces!modalits!de!lobligation!sont!au!nombre!de!deux.!
!

Section!1!:!Le!terme!
!
Articles!1185!!1188.!!
!

I.!La!notion!!
!
Article!1185.!Cest!un!descriptif!des!effets!du!termes!:!retarder!lexigibilit!dune!obligation.!!
Ce!sont!la!doctrine!et!la!jurisprudence!qui!ont!dfini!le!terme!:!vnement!futur!dont!la!survenance!est!certaine!
et!qui!affecte!lexigibilit!dune!obligation.!
Deux!types!de!termes!:!
B Terme!suspensif!:!on!suspend!lexigibilit!avant!le!terme!
B Terme!extinctif!:!met!fin!a!lexigibilit!dune!obligation.!
!
Critres!pour!dfinir!un!terme!:!
Elment!objectif!:!caractre!certain!de!lvnement!peu!importe!que!lon!connaisse!la!date!de!la!rsiliation.!
Exemple!:!la!mort.!!
Elment!subjectif!:!la!fonction!que!les!parties!ont!affecte!a!ce!terme.!!
Il!existe!des!termes!certaines!dans!leur!ralisation!mais!on!ne!sait!pas!quand.!Mais!il!existe!deux!types!de!termes!:!
B Terme!certain!:!on!connat!la!date!de!survenance.!
B Terme!incertain!:!terme!dont!on!ne!connat!pas!la!date!de!survenance!mme!si!on!sait!quil!est!certain.!
Le!terme!dsigne!toujours!un!vnement!certain.!!
La!jurisprudence!est!exigeante!depuis!1999!:!elle!opre!une!dmarcation!entre!le!terme!et!la!condition!:!terme!est!
toujours!un!vnement!certain,!la!condition!toujours!un!vnement!incertain.!
Avant!99!:!jurisprudence!admettait!quon!qualifie!de!terme!incertain!un!vnement!qui!tait!incertain!en!sa!
ralisation!mais!que!les!parties!pensaient!certain.!
!
Arrt!13!juillet!2004!:!promesse!de!vente!de!parts!sociales.!Dans!cette!promesse!les!parties!ont!prvu!que!le!dlai!
pour!lever!loption!commence!!courir!au!jour!de!la!fusion!de!deux!socits.!Point!de!dpart!de!lexigibilit!de!
lobligation!est!le!jour!de!la!fusion.!Est'ce'un'vnement'inluctable'ou'alatoire'?!Cest!alatoire!donc!cela!ne!peut!
pas!constituer!un!terme.!
Lvnement!est!incertain!dans!sa!date!et!dans!sa!ralisation.!Ds!lors!cela!ne!peut!pas!tre!un!terme!mais!ce!nest!
quune!condition.!
!
Le!terme!est!gnralement!stipul!en!faveur!du!dbiteur.!Prsomption!pose!par!larticle!1187.!Par!principe!on!
prsume!que!le!terme!est!une!faveur!accorde!au!dbiteur.!A!dfaut!il!appartiendra!au!crancier!de!dmontrer!que!

le!terme!est!aussi!dans!son!intrt.!Le!terme!est!soit!uniquement!en!faveur!du!dbiteur!soit!en!faveur!des!deux!:!il!
ne!peut!pas!tre!stipul!en!faveur!du!crancier!uniquement.!Si!le!terme!est!stipul!en!faveur!du!dbiteur!celui!ci!
peut!y!renoncer.!
Si!le!terme!bnficie!aux!deux!parties!il!faut!laccord!des!parties!pour!renoncer!au!terme.!
!

II.!Les!effets!
!
Le!terme!affecte!lexigibilit!de!lobligation,!il!naffecte!pas!le!principe!de!lobligation.!Lobligation!existe!
indpendamment!du!terme.!!
Si!on!a!une!crance!a!terme!sur!quelquun,!elle!existe!ds!aujourdhui!mme!si!elle!nest!pas!payable.!
Que'se'passe'til'si'le'dbiteur'nous'paye'avant'le'terme'?!
Il!ne!peut!pas!demander!la!rptition!de!lindu.!!
Lorsquon!est!face!a!un!terme!extinctif!le!terme!va!mettre!fin!!lexigibilit!de!lobligation,!on!ne!pourra!plus!
demander!au!dbiteur!dexcuter!son!obligation.!
Ce!terme!extinctif!ne!joue!que!pour!lavenir.!
Dans!certains!cas!le!juge!va!pouvoir!ordonner!la!dchance!du!terme.!Cest!lhypothse!dans!laquelle!le!dbiteur!va!
tre!dchu!du!bnfice!du!terme.!On!rend!lobligation!immdiatement!exigible.!3!circonstances!:!
B Ouverture!dune!liquidation!judiciaire!
B Lorsque!le!dbiteur!a!mis!en!pril!les!surets!dont!bnficie!le!crancier!!
B Il!se!peut!que!conventionnellement!les!parties!aient!prvu!une!dchance!du!terme.!!
On!na!pas!le!droit!de!dire!que!louverture!dune!procdure!collective!provoquera!la!dchance!du!terme.!!
!

Section!2!:!La!condition!
!
Cest!un!mcanisme!trs!frquent.!Elles!servent!!apprhender!lavenir.!
La!condition!dsigne!un!vnement!alatoire,!incertain,!dont!dpend!la!naissance!ou!la!rsolution!de!lobligation!
voir!du!contrat.!!
Article!1181!:!une!obligation!sous!condition!suspensive!cest!une!condition!qui!dpend!dun!vnement!futur!et!
incertain!ou!dj!ralis.!Il!sagit!de!subordonner!une!obligation!!un!vnement!alatoire.!
!

I.!Dfinition!
!
La!condition!cest!une!modalit!de!lobligation.!A!ltat!naturel!lobligation!est!pure!et!simple.!Elle!ne!peut!que!si!les!
parties!lont!voulu!ou!si!la!loi!la!impos.!
Cest!une!possibilit!offerte!aux!parties!de!rendre!plus!complexe!leur!obligation.!
!
La!condition!ne!peut!pas!tre!un!lment!essentiel!de!lobligation,!la!condition!ne!peut!pas!porter!sur!un!
lment!essentiel!de!lobligation.!Exemple!:!le!consentement!ne!peut!pas!tre!une!condition.!!
On!ne!peut!pas!faire!de!lobjet,!de!la!cause!ou!de!la!capacit!une!condition!de!mon!engagement.!!
!
La!condition!doit!porter!sur!un!vnement!futur.!Un!vnement!dj!intervenu!na!rien!dalatoire.!
!
Cet!vnement!doit!tre!alatoire.!Les!parties!ne!doivent!pas!savoir!si!lvnement!va!se!raliser.!!
!
La!condition!ne!peut!pas!tre!potestative!:!une!condition!potestative!est!une!condition!abandonne!au!pouvoir!
dune!des!parties.!Le!code!distingue!3!degr!:!
B Condition!casuelle!:!condition!qui!dpend!du!hasard,!article!1169!
B Condition!potestative!:!article!1170.!!
B Condition!mixte!:!condition!qui!dpend!a!la!fois!de!la!volont!dune!des!parties!et!de!la!volont!dun!tiers.!!
Ces!3!types!de!conditions!existent!toujours!aujourdhui.!
Le!code!civil!ninterdit!pas!explicitement!la!condition!potestative.!Il!distingue!selon!que!la!condition!est!potestative!
pour!le!dbiteur!ou!pour!le!crancier.!
B Condition!potestative!au!pouvoir!du!dbiteur!:!lengagement!na!pas!de!srieux,!on!peut!dcider!ou!non!dtre!
engag.!
B Condition!potestative!au!pouvoir!du!crancier!:!condition!potestative!valable.!Cest!le!crancier!qui!dcide!si!
oui!ou!non!le!dbiteur!paye.!
Sur!cette!distinction!la!doctrine!a!compliqu!les!choses.!Elle!opre!des!subdivisions!entre!des!conditions!:!
B Purement!potestatives!:!dpendent!exclusivement!de!la!volont!du!dbiteur!
B Simplement!potestatives!:!dpendent!a!la!fois!du!dbiteur!et!dlments!extrieurs.!
La!doctrine!a!dcid!de!distinguer!selon!quon!soit!:!

Dans!un!acte!a!titre!gratuit!:!toute!condition!potestative!mme!simplement!potestative!serait!nulle.!Il!existe!
une!rgle!!donner!et!retenir!ne!vaut!.!!
B Dans!un!acte!a!titre!onreux!:!seules!les!conditions!purement!potestatives!doivent!tre!annules.!
Elle!considre!que!la!potestativit!nentraine!pas!la!nullit!dans!les!contrats!synallagmatiques.!!
La!doctrine!ne!distingue!plus!selon!ces!critres.!On!distingue!les!conditions!mixtes,!casuelles!et!potestatives.!!
La!doctrine!rejette!aussi!la!distinction!entre!les!conditions!rsolutoires!et!conditions!suspensives.!!
!
Aujourdhui!soit!la!condition!est!au!pouvoir!du!dbiteur!et!elle!est!nulle.!Soit!elle!est!au!pouvoir!du!crancier!et!elle!
est!valable.!!
Article!1174!:!la!sanction!cest!la!nullit!de!lobligation,!pas!la!nullit!de!la!condition.!!
La!jurisprudence!rpugne!de!plus!en!plus!!annuler!les!contrats.!De!fait!le!contrle!tend!!se!dplacer,!on!passe!de!
larticle!1174!!larticle!1178!et!on!va!vrifier!si!le!dbiteur!a!t!de!bonne!fois!dans!laccomplissement!de!la!
condition.!!
!
La!condition!ne!doit!pas!tre!impossible!:!article!1172.!!
B Impossibilit!matrielle!:!condition!nulle!car!on!sait!quelle!ne!pourra!pas!se!raliser!et!entraine!la!nullit!du!
contrat.!
B Impossibilit!juridique.!!
!

II.!Effets!
!
Effets!communs!:!
" La!condition!joue!de!plein!droit!:!on!a!pas!besoin!dinvoquer!la!condition.!!
" La!condition!opre!de!manire!rtroactive!:!on!va!faire!comme!si!lvnement!stait!toujours!ralis.!
Avantage!:!va!consolider!notre!position.!!
!
Effets!face!a!une!condition!suspensive!:!
Il!faut!distinguer!dans!le!temps!:!
B Avant!que!la!condition!se!ralise!:!lobligation!nexiste!pas!vraiment!puisque!la!condition!doit!faire!naitre!
ou!disparatre!une!obligation.!On!considre!que!lobligation!existe!simplement!en!germe.!Ce!germe!nest!pas!
forcment!dnu!de!valeur,!il!fait!partie!du!patrimoine!du!crancier.!!
B Une!fois!la!condition!ralise!:!pour!dterminer!si!ctait!bien!lvnement!prvu!par!les!parties!:!article!
1175.!!
B Lorsque!la!condition!dfaille!:!article!1176!et!suivants.!Les!parties!ont!prvus!un!dlai!pour!la!ralisation!
de!leur!obligation.!Si!la!condition!dfaille!le!contrat!est!caduc.!Lorsque!les!parties!nont!pas!prvu!de!dlai!:!
dfaillance!ds!lors!quon!est!sur!quelle!ne!pourra!plus!arriver.!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Peut'on'renoncer'a'la'
dfaillance'de'la'condition'?!La!doctrine!a!toujours!admis!que!ctait!possible!si!elle!est!stipule!dans!son!
intrt!exclusif.!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Peut'on'renoncer''une'
condition'dj'dfaillie'?'La!jurisprudence!a!paru!admis!cela!:'
o Arrt!26!juin!1999!et!31!mars!2003!:!cour!de!cassation!a!admit!que!le!dbiteur!puisse!renoncer!
a!la!condition!qui!avait!dfailli!car!elle!tait!dans!lintrt!exclusif!du!crancier.!'
o Arrt!17!juin!2008!:!les!parties!prvoient!un!dlai!pour!la!condition!suspensive!et!une!date!de!
signature!de!lacte!authentique.!On!ne!peut!pas!renoncer!aprs!la!date!de!signature!prvue!pour!
lacte!authentique.!!
o Solution!reprise!dans!un!arrt!du!29!mai!2013.!
B Lorsque!le!dbiteur!fait!dfaillir!la!condition!:!article!1178.!Si!cest!le!dbiteur!qui!a!fait!dfaillir!la!condition!
alors!la!condition!disparat.!!
o Arrt!12!septembre!2007!!
o Arrt!27!fvrier!2013!!
o Arrt!16!octobre!2001!
!
Effets!face!a!la!condition!rsolutoire!:!
Lorsque!lvnement!quon!a!pris!en!rfrence!survient!le!contrat!est!rsolu.!!
La!pratique!crer!parfois!des!conditions!rsiliatoire,!condition!qui!ne!joue!que!pour!lavenir.!!
!

Chapitre!2!:!La!pluralit!de!sujets!

!
Il!y!a!plusieurs!sujet!!lobligation!:!cela!peut!tre!un!sujet!actif!(crancier)!ou!passif!(dbiteur).!Lorsquil!ny!a!pas!
de!cause!particulire!:!le!fait!davoir!plusieurs!cranciers!ou!dbiteurs!donne!lieu!a!une!obligation!conjointe.!
!

Toutefois!:!terme!trompeur.!Lorsquil!y!a!plusieurs!C!ou!D,!lO!se!divise!:!autant!de!dettes!que!de!parties!B>!O!
divise.!!
En!prsence!dune!pluralit!de!sujets,!on!assiste!!une!division!de!lobligation.!!
On!devrait!plutt!parler!dobligation!disjointe!(terme!conjoint!est!inappropri).!!
Autant!de!debitum!que!de!D!et!autant!dobligatio!qui!lui!est!propre.!!
Lobligation!conjointe!devrait!tre!la!plus!rpandue!:!existe!!dfaut!de!stipulation!contraire.!!
Pour!empcher!cette!division,!il!faudrait!quil!existe!une!forme!de!solidarit!dans!lobligation!:!or!elle!ne!se!
prsume!pas,!elle!doit!tre!stipule!:!article!1202!du!CC.!!
A!dfaut!de!stipulation!:!obligation!conjointe.!!
!
Si!un!des!D!est!insolvable!:!le!C!doit!supporter!le!poids!de!cette!insolvabilit.!!
!
De!manire!classique!:!stipulations!de!solidarit!ou!dindivisibilit!afin!dviter!lobligation!conjointe.!!
!

Section!1!:!La!solidarit!

!
Etre!solidaire!:!Communaut!de!destins!soit!entre!plusieurs!C!soit!entre!plusieurs!D.!On!partage!le!mme!sort!et!
on!va!partager!les!ventuels!cots!du!sort.!!
!
Solidarit!soit!:!
B entre!les!cranciers!:!solidarit!active!
B entre!les!dbiteurs!:!solidarit!passive!
!

I.!Solidarit!active!
!
Solidarit!active!:!Un!D!a,!pour!la!mme!obligation,!plusieurs!C!dont!chacun!a!le!droit!au!tout.!!
Chacun!des!C!peut!demander!au!D!dexcuter!lintgralit!de!lO.!!
" Article!1197!du!CC.!
!
B Une!O!est!solidaire!entre!les!C!lorsque!le!titre!donne!le!droit!!chacun!deux!de!demander!le!paiement!
de!la!totalit!de!la!c.!!
B Le!paiement!fait!!lun!deux!libre!le!D.!!
B Le!D!se!libre!en!payant!le!tout!!nimporte!lequel!des!C.!
!
Diffrence!:!
B Rapport!dobligation!:!rapport!vertical!entre!le!crancier!et!le!dbiteur.!Le!crancier!peut!demander!le!tout!
au!dbiteur!et!le!dbiteur!peut!se!librer!en!payant!nimporte!lequel!des!cranciers.!Une!fois!que!le!dbiteur!a!
pay!lobligation!il!est!libr!et!on!sintresse!alors!au!rapport!de!contribution.!
B Rapport!de!contribution!:!vient!dterminer!comment!se!partage!la!crance!entre!les!cranciers.!!
!
Il!y!a!dans!la!pratique!assez!peu!dapplication!de!solidarit!active.!
Application!courante!:!le!compte!en!banque!lorsquil!y!a!un!compte!joint.!
" Les!parties!veulent!rarement!de!cette!solidarit!active,!danger!que!le!dbiteur!aille!voir!lautre!crancier.!!
!

II.!La!solidarit!passive!
!
On!a!plusieurs!dbiteurs.!Ces!dbiteurs!sont!solidaires!entre!eux.!!
Elle!est!prvue!par!le!code!civil!par!larticle!1200!et!suivant.!!
En!cas!de!solidarit!passive!le!crancier!peut!demander!a!nimporte!lequel!des!dbiteurs!de!payer!lintgralit!de!la!
dette.!!
Prsente!un!intrt!majeur!pour!le!crancier!:!permet!dtre!pay!a!coup!sur,!dassigner!quune!seul!dbiteur,!lui!
permet!de!surmonter!une!ventuelle!insolvabilit.!!
!

A.!Les!sources!
!
Dans'quels'cas'il'y'a'solidarit'?!
La!solidarit!ne!se!prsume!pas!puisque!si!elle!est!favorable!au!crancier!elle!est!nfaste!au!dbiteur.!
En!ralit!il!ny!a!pas!quune!seule!source!de!solidarit,!il!y!a!la!loi!et!la!volont.!!
!
1.!La!solidarit!volontaire!

!
En!matire!civile!elle!rsulte!soit!dune!convention,!soit!dun!testament.!Cette!solidarit!volontaire!doit!faire!lobjet!
dune!stipulation!expresse!(article!1202)!ca!veut!dire!quil!ny!aurait!pas!de!solidarit!tacite.!La!solidarit!doit!
rsulter!dune!volont!claire,!manifeste,!pas!le!droit!au!doute.!!
Si!la!solidarit!ne!se!prsume!pas!il!faut!la!prouver!:!le!crancier!doit!la!prouver.!La!preuve!va!se!faire!selon!les!
rgles!des!actes!juridiques.!!
!
En!matire!commerciale!il!y!a!une!prsomption!de!solidarit!dans!certains!cas.!!
!
2.!La!solidarit!lgale!
!
Larticle!1202,!rgle!selon!laquelle!la!solidarit!ne!se!prsume!pas,!cesse!dans!les!cas!o!la!solidarit!a!lieu!de!
plein!droit.!La!loi!peut!donc!imposer!a!plusieurs!dbiteur!la!solidarit.!!
Diffrents!cas!:!!
Les!co!dbiteurs!sont!dans!une!situation!de!communaut!dintrts!
Hypothse!des!co!emprunteurs!dune!mme!chose!
Hypothse!des!comandants!:!deux!personnes!qui!donnent!mandat!a!une!mme!personne!!
Considrations!relative!a!lIG!:!raisons!dintrt!gnral!qui!expliquent!la!solidarit!des!co!dbiteurs!:!
o Article!1384!alina!4,!les!parents!sont!solidairement!responsables!du!dommage!caus!par!leur!
enfant.!!
o La!responsabilit!solidaire!entre!les!co!auteurs!dun!mme!crime!ou!dlit.!!
o Article!220!du!code!civil!:!la!solidarit!des!poux!pour!les!dettes!mnagres.!!
!

B.!Les!effets!
!
Il!y!a!une!communaut!entre!les!codbiteurs!solidaires.!Ce!que!fait!lun!va!jouer!a!lgard!de!tous.!
!
1.!Les!effets!principaux!
!
a.!Des!effets!dans!le!rapport!vertical!
!
Dans!une!obligation!solidaire!on!a!une!seule!dette!(seul!dbitum),!par!contre!le!crancier!a!plusieurs!obligation.!Il!
peut!aller!voir!plusieurs!dbiteurs!diffrents!pour!le!paiement!dune!seule!dette!=>!unit!dobjet,!les!co!dbiteurs!
doivent!une!seule!et!mme!chose.!!
Le!crancier!na!pas!besoin!de!diviser!ses!poursuites.!!
Cette!libration!de!lensemble!des!dbiteurs!se!fait!non!seulement!par!le!paiement!mais!aussi!par!les!autres!causes!
dextinctions!de!lobligation.!!
Si!il!y!a!unit!de!la!dette!il!y!a!pluralit!dobligatio,!de!lien!crancier/codbiteurs.!Ces!liens!prsentent!parfois!des!
complications.!!
Il!faut!distinguer!ce!que!le!dbiteur!peut!opposer!!son!crancier.!Il!y!a!des!exceptions!propres!!la!dette!(article!
1208)!
!
Exception!commune!:!tout!ce!qui!touche!a!la!dette!elle!mme.!!Ca!sera!toutes!les!causes!dextinction!de!la!dette!
(paiement,!novation,!remise!de!dette!consentie!!lensemble!des!codbiteurs).!!
!
Exceptions!personnelles!:!exceptions!uniquement!nes!dans!son!rapport!dobligation!avec!le!crancier.!!
Article!1208!alina!2!:!le!codbiteur!poursuivit!ne!pas!opposer!les!exceptions!purement!personnelles!a!un!autre!
dbiteur.!
!
Exception!purement!personnelle!:!seul!le!codbiteur!concern!peut!linvoquer!(vices!du!consentement,!
lincapacit,!prsence!dun!terme!ou!dune!condition).!!
!
Exception!simplement!personnelles!:!hypothse!de!la!remise!de!dette!faite!a!un!seul!des!codbiteurs.!Crancier!
a!plusieurs!codbiteurs!et!va!remettre!la!dette!a!un!seul.!La!remise!faite!!un!seul!codbiteur!a!pour!effet!de!limiter!
lengagement!de!autres!car!on!ne!veut!pas!augmenter!leur!obligation.!!
!
Exception!personnelle!!effet!commun,!la!compensation!:!soit!elle!est!invoque!par!le!dbiteur!poursuivi!:!dans!
ce!cas!l,!la!compensation!produit!le!mme!effet!quun!paiement.!Tant!que!le!dbiteur!poursuivi!na!pas!invoqu!la!
compensation!les!autres!dbiteurs!ne!peuvent!pas!provoquer!la!compensation.!!
!

b.!Des!effets!dans!le!rapport!horizontal!
!
Cest!ce!qui!se!passe!entre!les!codbiteurs!une!fois!que!lun!a!pay!le!crancier.!!
Principe!:!la!rpartition!se!fait!par!part!virile,!ca!veut!dire!que!sauf!stipulation!contraire!on!divise!de!manire!
quitable!la!dette.!
Toutefois!les!parties!peuvent!prvoir!une!rpartition!diffrente.!!
Il!y!a!des!cas!dans!lesquels!il!y!a!plusieurs!codbiteur!mais!au!final!un!seul!supportera!la!dette!=>!article!1216!!si'
laffaire'pour'laquelle'la'dette'.!Lorsquune!seule!des!parties!a!intrt!!la!dette,!les!autres!ne!supporteront!pas!le!
poids!de!la!dette.!!
Que'se'passe'til'en'cas'dinsolvabilit'du'dbiteur'?!
La!solidarit!passive!est!conue!pour!protger!le!crancier!de!linsolvabilit!du!dbiteur.!Lorsquun!des!
codbiteurs!est!insolvable,!la!perte!est!partage!entre!les!autres!codbiteurs.!!
Ce!recours!du!co!dbiteur!qui!a!pay!peut!tre!exerc!de!deux!manires!diffrentes!:!
B Recours!personnel!:!il!repose!sur!lide!soit!dun!mandat!soit!sur!lide!dune!gestion!daffaire.!!
o Force!de!ce!recours!:!le!solvens!peut!demander!a!tre!rembourser!non!seulement!de!ce!quil!a!pay!
mais!en!plus!du!prjudice!que!cela!lui!a!caus.!!
o Inconvnient!:!recours!purement!chirographaire,!pas!de!droit!particulier!rattach!a!ce!recours.!Le!
dbiteur!!un!simple!droit!de!crance!contre!ses!codbiteurs,!le!problme!cest!quil!sera!en!
concurrence!avec!les!autres!cranciers.!!
B Recours!subrogatoire,!article!1251!3me!:!la!subrogation!ca!consiste!a!prendre!la!place!du!crancier.!Ce!qui!
signifie!que!si!le!crancier!bnficie!de!suret!on!joui!de!ces!privilges.!!Ce!recours!ne!peut!sexercer!que!dans!
la!mesure!des!sommes!payes.!!
Quelque!soit!le!recours!exerc,!celui!ci!ne!fonctionne!que!dans!certaines!mesures.!La!dette!se!divise!normalement!
par!part!virile!:!on!ne!peut!agir!contre!chacun!des!codbiteurs!que!pour!leur!part.!!
!
2.!Les!effets!secondaires!
!
Ils!ont!pour!but!de!faciliter!laction!du!crancier.!Ces!effets!ont!un!fondement!assez!discut.!!
Il!y!aurai!un!mandat!tacite!donn!par!chacun!des!codbiteurs!aux!autres!pour!les!reprsenter!dans!les!rapports!en!
justice!avec!le!crancier.!!
Aujourdhui!on!ne!sinterroge!plus!sur!le!fondement!de!laction.!Cest!la!loi!qui!cherche!!simplifier!laction!du!
crancier!contre!le!dbiteur.!
!
En'quoi'consistent'ces'effets'secondaires'?!
Il!suffit!au!crancier!dagir!contre!un!des!codbiteurs!pour!que!cela!produise!des!effets!!lgard!de!tous.!
Exemple!:!interruption!de!la!prescription.!Linterruption!de!prescription!faite!contre!un!codbiteur!interrompt!la!
prescription!a!lgard!de!tous!les!codbiteurs!:!article!1206.!!
Cela!marche!aussi!pour!la!reconnaissance!de!dettes.!!
Article!1207!:!la!demande!dintrt!moratoire!forme!a!lgard!dun!codbiteur!fait!courir!les!intrts!a!lgard!de!
tous.!Ca!vaut!galement!pour!la!mise!en!demeure!(article!1205).!!
La!jurisprudence!considre!que!le!jugement!rendu!entre!le!crancier!et!un!des!codbiteurs,!va!avoir!autorit!de!la!
chose!juge!contre!les!autres!codbiteurs.!!
!
Autre!application!:!en!matire!de!voie!de!recours!:!la!voie!de!recours!exerce!par!un!des!codbiteurs!nentraine!pas!
forcment!les!autres.!Si!un!codbiteur!fait!appel!ca!nentraine!pas!appel!de!la!part!des!autres,!ils!vont!pouvoir!
prendre!part!a!cette!procdure!mme!si!eux!sont!hors!dlai.!!
En!matire!de!transaction!:!convention!qui!a!pour!but!de!prvenir!un!litige!ou!de!mettre!fin!a!celui!ci.!!
Si!la!transaction!nuit!aux!autres!co!D!:!ne!peut!pas!leur!tre!oppos.!!
Si!la!transaction!peut!profiter!aux!autres!co!D!:!peuvent!sen!prvaloir.!!
!
" Pour!partie!lgale!pour!partie!jurisprudentielle.!!
Effets!secondaires!nexistent!pas!pour!lobligation!in!solidum.!!
!

Section!2!:!Lobligation!in!solidum!
!
Ou!solidarit!imparfaite!:!voulait!dire!que!ce!ne!serait!quune!forme!de!solidarit!a!laquelle!il!manque!quelque!
chose.!
La!doctrine!ne!saccorde!pas!forcment!sur!la!faon!de!voir!les!choses.!
!

Obligation!in!solidum!:!une!obligation!au!tout!qui!pse!sur!les!dbiteurs!tenus!dexcuter!une!prestation!identique!
envers!un!mme!crancier.!
" Chacun!est!oblig!a!lintgralit!de!la!dette!
" Implique!une!pluralit!de!sujets!passifs!
" Ces!dbiteurs!sont!tenus!dune!prestation!identique!
" Un!crancier!commun!
!

I.!Le!domaine!

!
Dans'quels'cas'de'figure'rencontre'ton'es'obligations'in'solidum'?!
Le!domaine!le!plus!commun!cest!celui!du!droit!de!la!responsabilit!civile.!
Lorsque!plusieurs!personnes!sont!considres!comme!coresponsable!dun!dommage,!elles!seront!condamnes!in!
solidum.!
Lintrts!:!la!victime!peut!agir!contre!nimporte!lequel!des!responsables!du!dommage.!
Condamnation!in!solidum!:!peut!tre!le!cas!lorsquon!a!deux!personnes!qui!ont!engags!leur!responsabilit!du!fait!
personnel.!
On!peut!avoir!une!responsabilit!in!solidum!entre!une!personne!qui!a!engag!sa!responsabilit!du!fait!personnel!et!
lautre!responsabilit!du!fait!des!choses.!Ou!aussi!entre!co!gardiens!dune!mme!chose.!!
Il!se!peut!aussi!que!ce!soit!sur!le!terrain!contractuel!que!plusieurs!personnes!aient!caus!un!mme!dommage.!!
Pour!un!mme!fait!on!peut!avoir!une!personne!qui!engage!sa!responsabilit!contractuelle!et!lautre!qui!engage!sa!
responsabilit!dlictuelle.!Exemple!:!hypothse!dans!laquelle!un!tiers!se!rend!complice!de!la!violation!du!contrat.!!
!
Dans!tous!ces!cas!il!y!a!un!mme!prjudice!caus!au!crancier!par!deux!personnes.!Si!on!a!deux!chefs!de!prjudice!
diffrents!on!ne!peut!pas!avoir!de!responsabilit!in!solidum.!
Le!caractre!commun!cest!lunicit!du!prjudice.!!
!
La!loi!a!cre!quelques!applications!de!responsabilit!in!solidum.!Il!sagit!a!chaque!fois!de!favoriser!laction!de!la!
victime.!!
" La!responsabilit!in!solidum!de!lassureur!et!de!lauteur!du!dommage!:!va!permettre!de!chercher!
lassureur!plutt!que!lassur,!on!est!sur!que!lassureur!est!solvable.!!
" Lobligation!alimentaire!des!parents!:!article!203!du!code!civil.!Par!faveur!faite!a!lenfant!on!autorise!celui!
ci!a!agir!contre!nimporte!lequel!des!deux!parents!pour!obtenir!le!paiement!du!tout.!!
!

II.!La!nature!
!
Se'demander'si'celle'ci'est'autonome'ou'si'cest'une'variante'de'solidarit'passive'?!
On!retrouve!des!diffrences!de!rgime!entre!lobligation!solidaire!et!lobligation!in!solidum.!
Ce!quon!appelle!les!effets!secondaire!de!la!solidarit!passive,!ils!nexistent!pas!en!matire!dobligation!in!solidum.!!
!
Dans!lobligation!in!solidum!si!chacun!est!tenu!au!tout!cest!en!raison!de!lunicit!du!prjudice.!Dans!ces!cas!l!la!
jurisprudence!ne!veut!pas!chercher!a!diviser!ce!dommage,!ne!veut!pas!chercher!a!lgard!de!la!victime!qui!est!
responsable!de!cause.!Lorsquun!prjudice!est!caus!:!chacun!est!rput!avoir!caus!lentier!prjudice.!A!lgard!de!
la!victime!cest!comme!si!les!2!auteurs!avaient!chacun!caus!a!100%!le!prjudice.!
!
Dans!lobligation!solidaire!si!la!victime!peut!demander!le!tout!a!chacune!des!parties,!cest!en!raison!du!lien!qui!unit!
ces!parties.!!
!
Certains!auteurs!estiment!quil!ny!a!pas!vritablement!de!diffrence!de!nature!entre!les!obligations!in!solidum!et!
les!obligations!solidaires.!
!

III.!Les!effets!
!
Ils!ressemblent!a!ceux!de!lobligation!solidaire.!
!

A.!Le!rapport!dobligation!

!
1.!Les!effets!principaux!
!
Ils!sont!emprunts!a!la!solidarit!passive.!Lenjeu!est!de!permettre!au!crancier!de!demander!le!tout!a!nimporte!
lequel!des!dbiteurs.!

Le!crancier!va!choisir!le!plus!solvable.!Il!na!pas!besoin!de!diviser!ses!poursuites.!!
Si!le!juge!a!opr!un!partage!de!responsabilit!la!victime!ne!peut!pas!se!voir!opposer!ce!partage!de!responsabilit.!!
!
Arrt!4!dcembre!1939!BoghosInouroglou!:!personne!victime!dun!accident!imputable!a!deux!personnes!
diffrentes.!La!CA!va!oprer!un!partage!de!responsabilit!:!un!des!auteurs!est!responsable!pour!1/3!et!lautre!pour!
2/3.!La!CA!va!donc!dire!a!la!victime!de!partager!ses!poursuites!et!condamner!chacun!des!co!auteurs!pour!sa!part.!
La!Cour!de!cassation!va!censurer!:!chacun!doit!tre!condamn!in!solidum!a!rparer!lentier!dommage,!chacune!de!
ses!fautes!ayant!concouru!a!le!causer!tout!entier.!!
!
Arrt!17!fvrier!2011!:!enfant!qui!nait!lourdement!handicap!en!raison!de!fautes!imputables!!un!mdecin,!a!la!
sage!femme!et!a!la!clinique.!La!CA!va!limiter!lindemnisation!de!la!victime!par!la!sage!femme.!
La!cour!de!cassation!va!censurer!les!juges!du!fond!:!ds!lors!que!les!3!personnes!ont!concourus!au!mme!prjudice,!
chacun!doit!tre!responsable!a!100%.!
!
A'lgard'de'la'victime'que'se'passe'til'si'lun'des'dbiteur'est'insolvable'?!
La!victime!va!sadresser!a!un!autre!dbiteur.!
!
Que'se'passe'til'lorsque'lun'des'codbiteur'nest'pas'identifi'?!
Ce!sont!les!autres!qui!vont!en!supporter!sa!part.!
Un!codbiteur!ne!peut!pas!se!librer!au!prtexte!quun!autre!co!dbiteur!naurait!pas!t!identifi.!!
!
Si!un!des!codbiteurs!fait!lobjet!dune!procdure!collective!ca!nempche!pas!dagir!contre!les!autres.!
La!cour!de!cassation!estime!que!si!la!victime!se!dsiste!contre!lun!ca!ne!lempche!pas!daller!contre!lautre.!
Si!la!victime!laisse!passer!la!prescription!contre!lun!ca!ne!lempche!pas!dagir!contre!lautre.!
Dans!lobligation!in!solidum!chacun!est!tenu!au!tout.!!
!
Larticle!1294!alina!3!(solidarit!passive)!nest!pas!transposable!an!matire!dobligation!in!solidum.!!
!
2.!Les!effets!secondaires!
!
Les!effets!de!la!solidarit!passive!ne!se!retrouvent!pas!dans!lobligation!in!solidum.!
B La!mise!en!demeure!faite!a!un!co!oblig!ne!produit!pas!deffet!!lgard!des!autres.!
B Linterruption!de!prescription!contre!lun!ne!joue!pas!a!lgard!des!autres.!
B Le!jugement!rendu!contre!lun!na!pas!autorit!de!chose!juge!contre!lautre.!!
B Pour!lexercice!de!voies!de!recours!on!ne!peut!pas!se!joindre!au!recours!si!on!est!hors!dlai.!!
B La!transaction!de!lun!ne!bnficie!pas!!lautre.!Arrt!31!octobre!2001.!!
!

B.!Le!rapport!de!contribution!

!
Cest!le!rapport!horizontal!qui!existe!entre!les!co!obligs.!!
Une!fois!que!le!crancier!a!t!dsintress!il!sagit!de!savoir!qui!supportera!le!poids!dfinitif!de!la!dette.!
Celui!qui!a!pay!pour!tous!va!vouloir!exercer!une!action!rcursoire!contre!ses!co!obligs!
!
1.!Le!fondement!
!
Quel'peut'tre'le'fondement'du'recours'de'celui'qui'a'trop'pay'?!
Article!1251!3me!:!la!subrogation!a!lieu!de!pleins!droit!au!
La!jurisprudence!considre!que!cet!article!est!applicable!au!recours!dun!co!oblig!in!solidum!contre!les!autres.!La!
jurisprudence!applique!ce!texte!au!recours!dun!co!oblig!in!solidum!entre!eux.!
!
Si!on!voit!dans!lobligation!in!solidum!une!simple!mesure!de!faveur!offerte!a!la!victime,!alors!on!va!chercher!un!
garant!et!ce!dernier!se!retourne!contre!le!dbiteur.!!
Les!co!obligs!in!solidum!ne!paye!pas!seulement!leur!propre!dette!mais!paye!bien!la!dette!dun!autre.!En!payant!je!
vais!librer!les!autres.!
La!jurisprudence!considre!que!larticle!1251!3me!est!applicable!a!lobligation!in!solidum.!Le!co!oblig!qui!a!pay!
va!tre!subrog!dans!les!droits!du!crancier.!!
Le!recours!subrogatoire!est!limit!au!montant!qui!a!t!pay!au!crancier.!!
!
On!a!pens!a!emprunter!la!voie!du!recours!personnel.!
Pendant!longtemps!la!jurisprudence!a!refus!ce!recours!personnel!en!matire!dobligation!in!solidum.!!

!
Revirement,!arrt!7!juin!1977!:!la!voie!du!recours!subrogatoire!tait!ferme.!Le!crancier!avait!libr!un!des!co!
obligs.!Lautre!avait!pay!la!totalit!de!la!dette.!Est!ce!que!celui!qui!a!pay!peut!se!retourner!contre!celui!qui!a!t!
libr!?!
Par!le!recours!subrogatoire!pas!possible.!Si!on!dit!que!B!supporte!seul!le!poids!de!la!dette,!libration!de!A!nuit!a!B.!
La!jurisprudence!a!dcid!douvrir!a!B!un!recours!personnel!contre!lautre!co!oblig.!
Cette!dcision!est!minemment!discutable!:!pas!de!fondement,!la!cour!de!cassation!nous!a!fait!un!argument!
dautorit.!
On!ne!sait!pas!ce!quil!le!justifie!:!si!il!repose!sur!un!quasi!contrat,!si!gestion!daffaire.!!
Paradoxe!:!on!est!libr!mais!on!vient!nous!demander!la!mme!chose.!!
!
2.!Le!quantum!
!
Cest'lentendu.'Dans'quelle'mesure'je'peux'recourir'contre'les'autre'?'Quest'ce'que'chacun'va'supporter'comme'part'
dans'la'dette'?!
Le!plus!souvent!le!juge!va!rpartir!la!responsabilit.!Cette!part!contributive!ces!ce!que!chacun!supportera!in!fine.!!
Gnralement!le!juge!tablie!ce!partage!de!responsabilit!en!fonction!de!la!gravit!des!fautes.!!
A!dfaut!si!le!juge!narrive!pas!a!tablir!un!partage!de!responsabilit!on!divise!par!part!virile!(on!divise!par!parts!
gales).!!
Il!y!a!des!cas!dans!lesquels!une!seule!personne!doit!supporter!la!charge!dfinitive!du!partage.!
Exemple!:!lassurance.!
!

Chapitre!3!:!La!pluralit!dobjets!

!
Certaines!obligations!par!leurs!objets,!chappent!aux!rgles!de!bases.!
Ces!obligations!sont!de!deux!catgories!:!
B Obligations!indivisibles!!
B Obligations!qui!ont!un!objet!complexe!:!un!choix!est!offert!aux!parties!dexcuter!lobligation!sous!une!forme!
ou!sous!une!autre.!
!

Section!1!:!Les!obligations!indivisibles!
!
Article!1217!du!code!civil.!!
Lindivisibilit!est!une!qualit!propre!!lobjet!mme!de!lobligation.!!
En!prsence!dun!seul!crancier!et!dun!seul!dbiteur!lindivisibilit!nest!pas!un!vrai!sujet.!Parce!que!larticle!1244!
du!code!civil!prvoit!que!le!dbiteur!ne!peut!pas!forcer!son!crancier!a!recevoir!un!paiement!partiel!mme!dune!
dette!divisible.!!
!
Ici!on!retiendra!la!possibilit!o!il!peut!y!avoir!pluralit!de!dbiteur!ou!de!crancier.!
Lindivisibilit!va!empcher!la!division!de!lobligation.!Elle!va!viter!que!lobligation!se!fractionne!entre!plusieurs!
crancier!ou!plusieurs!dbiteurs.!
Ca!va!viter!lclatement!de!lobligation,!notamment!en!ca!dhritage.!!
!

I.!Sources!

!
Dans'quels'cas'est'on'confront'a'une'hypothse'dindivisibilit'?!
Soit!lindivisibilit!dcoule!de!la!nature!de!lobjet,!soit!elle!dcoule!de!la!volont!des!parties.!
!
=>!Lindivisibilit!de!la!chose!est!naturelle!lorsquelle!rsulte!de!la!nature!de!la!chose!quon!ne!puisse!pas!
diviser.!!
On!va!retrouver!ca!essentiellement!dans!le!domaine!des!obligations!de!ne!pas!faire.!
Pour!les!obligations!de!faire!il!faut!distinguer!:!
B Certaines!sont!matriellement!indivisible!lorsquelles!touchent!des!corps!certains.!
B Lorsquelles!touchent!sur!des!choses!de!genre,!lobligation!de!faire!peut!tre!dans!certains!cas!divisible.!
Pour!les!obligations!de!donner!:!elles!sont!divisibles!mme!si!la!chose!quon!doit!donner!nest!pas!susceptible!de!
division.!!
Lindivisibilit!conventionnelle!peut!tre!soit!expresse!soit!tacite.!!
!

II.!Effets!
!

Lindivisibilit!active!:!lorsquelle!est!entre!crancier.!
!
Ca!permet!a!chacun!de!demander!le!tout!au!dbiteur.!Ca!veut!dire!que!le!dbiteur!peut!excuter!le!tout!envers!un!
crancier.!Ca!ressemble!a!la!solidarit!active.!!
Linterruption!de!prescription!par!un!crancier!bnficiera!aux!autres.!
!
Lindivisibilit!passive!:!entre!dbiteur.!
!
Cela!permet!que!chaque!dbiteur!soit!tenu!au!tout,!le!crancier!peut!rclamer!le!tout!a!chacun.!
Lindivisibilit!va!permettre!dviter!que!la!dette!se!divise!entre!les!hritiers.!
Lindivisibilit!attrait!a!lobjet!de!lobligation.!!
!

Section!2!:!Les!obligations!!objets!complexes!
!
Elles!sont!de!deux!types!:!
B Les!obligations!conjonctives!:!hypothse!dans!laquelle!une!mme!personne!doit!plusieurs!obligations!a!une!
autre.!
B Les!obligations!disjonctives!:!un!mme!dbiteur!va!devoir!plusieurs!obligations!mais!toutes!ne!vont!pas!
tre!du!au!crancier.!!
o Obligation!alternative!:!article!1189.!Le!dbiteur!va!tre!tenu!de!choisir!entre!deux!manires!de!
sexcuter.!!
o Obligation!facultative!:!les!deux!obligations!ne!sont!pas!sur!le!mme!plan.!On!ne!peut!pas!choisir.!On!
doit!lobligation!A!mais!on!peut!se!librer!en!accomplissant!B.!Les!obligations!sont!sur!un!pied!
dgalit!diffrent.!
!

Titre!3!:!La!circulation!de!lobligation!

!
Les!obligations!ne!sont!pas!seulement!un!lien!entre!deux!parties!mais!elles!sont!galement!un!bien.!
Lobligation!a!une!valeur!pcuniaire,!patrimoniale.!!
Lobligation!nest!pas!fige!entre!le!dbiteur!et!le!crancier,!elle!peut!circuler.!!
Lobligation!nest!pas!nimporte!quel!bien,!cest!un!bien!meuble!incorporel.!Vouloir!la!rduire!a!un!bien!cest!sans!
doute!excessif,!ce!nest!pas!un!bien!comme!les!autres.!Lobligation!a!toujours!un!sujet!passif,!elle!implique!une!
personne,!elle!na!de!sens!quen!prsence!dun!dbiteur.!
Cette!ide!que!les!obligations!puissent!circuler!ce!nest!pas!une!ide!qui!sest!impose!de!tout!temps.!!
!
Lide!de!circulation!de!la!crance!on!va!la!retrouver!dans!le!code!civil.!Il!envisage!deux!modes!dans!lesquels!
lobligation!est!transfre!:!
B La!cession!:!forme!de!vente,!vendre!la!crance!quon!a!sur!quelquun.!
B La!subrogation!:!cest!la!figure!par!laquelle!le!solvens!va!acqurir!les!droit!de!laccipiens!contre!le!dbiteur.!
Dans!ces!deux!cas!de!figures!cest!toujours!la!mme!obligation.!Le!nouveau!titulaire!de!la!crance!a!les!mmes!
droits!que!lancien.!!
Il!y!a!un!mode!plus!gnral!:!la!dlgation,!technique!de!circulation!de!lobligation!mais!qui!ne!repose!pas!sur!un!
transfert.!Cest!une!nouvelle!obligation!qui!est!souscrite.!!
!

SousBtitre!1!:!La!transmission!de!lobligation!
!
On!donne!a!quelquun!dautre!lobligation!telle!quelle!est!:!mme!obligation,!change!de!sujets.!
!

Chapitre!1!:!La!cession!
!
Cder!une!obligation!ca!veut!dire!remettre!la!proprit!de!lobligation!a!quelquun.!!
Lobligation!a!deux!versants!:!
B Versant!actif!:!la!crance!
B Versant!passif!:!la!dette!
Le!code!civil!envisage!la!cession!de!crance!mais!pas!la!cession!de!dette.!!
Changer!de!crancier!cest!indiffrent!pour!un!dbiteur.!!
Changer!de!dbiteur!peut!tre!problmatique!pour!un!crancier!=>!choisi!au!regard!de!sa!solvabilit.!!
!

Section!1!:!La!cession!de!crance!
!

Cession!de!crance!:!opration!juridique!par!laquelle!un!crancier,!le!cdant,!transfert!a!un!crancier,!le!
cessionnaire,!une!crance!contre!un!dbiteur,!le!cd.!!
=>!Articles!1689!et!suivants.!
Cette!cession!peut!remplir!des!fonctions!diffrentes.!Classiquement!le!terme!de!cession!veut!dire!vente,!surtout!en!
matire!de!viens!incorporels.!Il!sagit!de!vendre!un!lment!de!son!patrimoine.!
Pourquoi'vendre'ses'crances'?!
B Technique!de!lescompte!:!pour!avoir!de!lagent!tout!de!suite.!Cela!consiste!a!vendre!sa!crance!a!terme!a!
un!cessionnaire!pour!tre!pay!tout!de!suite.!!
B Comme!un!mode!de!paiement,!on!doit!de!largent!!son!crancier,!plutt!que!de!le!payer!en!argent!on!va!lui!
donner!une!crance!contre!son!dbiteur!=>!se!rapproche!dune!dation!en!paiement.!!
B A!titre!gratuit!:!donner!une!crance!!quelquun.!!
B Technique!de!garantie!:!on!ne!va!pas!cder!a!titre!dfinitif!a!quelquun.!Il!sagit!de!remettre!une!crance!en!
garantie!de!lexcution!dobligation.!A!titre!fiduciaire!par!exemple.!On!parle!de!cession!fiducie!:!article!2007!et!
cession!Dailly!loi!de!1981!permettant!une!cession!entre!commerant.!

!
I.!La!cession!de!crance!de!droit!commun!
!

A.!Les!conditions!
!
1.!Conditions!de!validits!:!entre!les!parties!
!
La!cession!tant!une!convention!au!sens!de!larticle!1108!elle!doit!rpondre!aux!conditions!de!1108!:!
consentement,!capacit,!objet,!cause.!
La!cession!nest!pas!une!opration!cratrice!dobligation.!
Elle!est!soumise!aux!rgles!classiques!concernant!la!preuve!:!article!1341.!!
!
Exceptions!:!toutes!les!crances!ne!peuvent!pas!faire!lobjet!dune!cession.!Il!y!a!des!crances!quon!a!pas!le!droit!
de!cder!:!
B Incessible!par!leffet!de!la!loi!:!dans!un!but!de!protection.!Exemple!:!crances!alimentaires,!dans!les!salaires!
sil!y!a!une!part!du!salaire!auquel!on!ne!peut!pas!toucher.!!
B Incessible!par!leffet!de!convention!:!les!parties!peuvent!stipuler!une!clause!dincessibilit!dun!bien.!!
!
2.!Conditions!dopposabilit!:!!lgard!des!tiers!
!
Articles!1689!et!1690!du!code!civil.!!
Larticle!1689!sintresse!exclusivement!aux!relations!entre!parties!a!la!cession.!Ca!veut!dire!que!toutes!les!parties!
qui!ne!sont!pas!cdant!ni!cessionnaire!sont!des!tiers,!le!dbiteur!est!donc!un!tiers!a!la!cession.!Pas!besoin!de!
laccord!du!cd,!car!cest!un!accord!entre!deux!parties.!Le!cd!en!tant!que!tiers!est!concern!par!la!question!de!
lopposabilit.!
Larticle!1690!nonce!deux!possibilits!offertes!au!crancier.!Pour!saisir!le!cessionnaire!:!
B Soit!on!va!signifier!le!transport!:!la!signification!est!un!acte!dhuissier!(exploit!dhuissier)!qui!est!envoy!au!
dbiteur!cd!pour!linformer!quil!a!chang!de!crancier.!La!signification!peut!galement!se!faire!par!la!voie!
dune!assignation!en!justice.!AL!jurisprudence!a!considr!quun!commandement!de!payer!peut!jour!le!mme!
rle!que!la!signification.!On!peut!imaginer!que!des!conclusions!dposes!au!cour!dune!instance!peuvent!
remplir!le!mme!rle.!Cette!signification!par!voie!dhuissier!est!remplace!par!une!notification!dans!la!cession!
simplifie!notamment!la!cession!Dailly.!Le!cessionnaire!na!pas!lobligation!dinformer!immdiatement!le!
dbiteur,!il!peut!attendre.!!
B Soit!on!va!obtenir!lacceptation!du!dbiteur!cd!dans!un!acte!authentique.!Il!ne!sagit!pas!pour!le!
dbiteur!de!consentir!!lobligation.!Acceptation!veut!dire!que!le!dbiteur!cder!va!intervenir!a!lacte!de!
cession.!Le!cd!en!signant!lacte!authentique!va!attester!quil!a!compris!quil!change!de!crancier.!!Dans'un'
acte'authentique'!:!a!contrario!lacceptation!dans!un!acte!sous!seing!priv!ne!serait!pas!un!acte!valable.!Lacte!
sous!signature!priv!ne!peut!pas!produire!deffet!a!lgard!des!tiers!car!on!ne!sait!pas!a!quelle!date!il!a!eu!lieu.!!
!
Ce!formalisme!de!larticle!1690!a!un!champs!dapplication!qui!nest!pas!illimit!:!il!tend!a!se!rduire.!!
Beaucoup!de!cessions!chappent!a!la!ncessit!de!cette!formalit!:!cession!simplifie!notamment!les!cessions!
Dailly.!Les!cessions!de!droits!intellectuels!aussi.!!
Ce!formalisme!est!destin!a!protger!les!tiers.!Parmi!les!tiers!on!a!des!gens!qui!revtent!des!qualits!assez!
diffrentes.!
B Faux!tiers!:!le!dbiteur.!!
Quelles'sont'ses'relations'avec'les'autres'parties''la'cession'?!

Le!dbiteur!cd!tant!quil!na!pas!t!inform!de!la!cession,!il!ne!peut!payer!que!le!cdant.!Le!cdant!demeure!!
lgard!des!tiers!titulaires!de!la!crance!tant!que!sa!cession!na!pas!t!signifie.!Tant!que!la!cession!na!pas!t!
signifie!il!ne!peut!pas!sopposer!a!la!poursuite!du!cdant!mme!en!cas!de!connaissance!personnelle!de!la!cession.!
Si!le!cd!paye!le!cessionnaire!le!paiement!est!valable.!!
Exception!que!le!cd!pourrait!opposer!au!cessionnaire!:!la!crance!est!transmise!en!ltat!,!si!elle!est!atteinte!de!
vices!la!cession!ne!veut!pas!le!purger.!
o Exception!inhrente!a!la!dette!:!existent!indpendamment!du!crancier.!Ici!tout!dpend!de!la!date!de!la!
ralisation!de!la!compensation,!si!elle!sest!ralise!avant!la!signification!de!la!cession,!le!cdant!na!rien!
cd.!Si!aprs!la!cession!de!crance!:!pas!opposable!au!cessionnaire.!
B Vrai!tiers!
Ce!sont!des!tiers!qui!ont!intrt!a!ce!que!la!crance!soit!rester!entre!les!mains!du!cdant.!Ils!peuvent!exercer!
laction!paulienne.!!
Cas!particulier!:!hypothse!dans!laquelle!le!cdant!a!cd!plusieurs!fois!la!crance!a!diffrents!cessionnaires.!Dans!
cette!hypothse!on!considre!que!celui!qui!doit!tre!privilgi!cest!celui!qui!signifie!en!premier!la!cession!au!
dbiteur.!!
!

B.!Les!effets!
!
Ressemblent!aux!effets!de!la!vente.!
B Effet!translatif!
La!crance!est!transfre!telle!quelle!est!au!cessionnaire.!Cette!transmission!de!la!crance!se!produit!ds!la!
conclusion!de!la!cession.!Leffet!translatif!intresse!uniquement!le!cdant!et!le!cessionnaire.!La!dlivrance!sopre!
par!la!remise!du!titre,!!alors!que!la!crance!est!transfre!ds!laccord!des!parties.!
La!crance!est!transfre!dans!son!tat!originel.!On!la!transfert!en!entier!mme!si!on!la!achet!moins!cher.!!
Dans!la!cession!de!crance!on!transfert!galement!les!accessoires!de!la!crance!:!article!1692.!Exemple!:!caution,!
action!en!justice.!Le!cessionnaire!se!retrouve!dans!la!mme!position!que!le!cdant.!Le!cdant!ne!peut!pas!donner!
plus!de!droit!quil!en!a.!!
B Effet!de!garantie!
Le!cdant!doit!une!garantie!au!cessionnaire!:!article!1693.!Le!cdant!doit!garantir!au!cessionnaire!que!la!crance!
existe!au!moment!de!la!cession.!Ca!ne!garantie!pas!la!solvabilit!du!cd!et!que!le!dbiteur!payera!:!article!1674.!
Le!cdant!ne!peut!pas!tre!condamn!a!plus!que!le!prix!de!vente!de!la!crance.!Le!cdant!va!garantir!les!
accessoires!:!le!cdant!va!garantir!leur!existence.!!
Les!parties!peuvent!amnager!ces!rgles!:!ils!peuvent!restreindre!la!garantie.!Ils!peuvent!prvoir!une!exclusion!de!
garantie!:!contrat!alatoire.!
Les!parties!peuvent!tendre!la!garantie!:!le!cdant!rpondra!dune!solvabilit!du!dbiteur.!
Le!retrait!litigieux!:!il!sagit!de!lhypothse!des!articles!1699!et!suivants.!Cest!une!cession!de!crance!litigieuse.!
On!cde!une!crance!qui!fait!lobjet!dun!litige.!La!crance!est!incertaine.!!
Le!code!civil!a!invent!la!technique!du!retrait!litigieux,!ca!permet!au!dbiteur!de!se!librer!en!remboursant!au!
cessionnaire!le!prix!dachat!de!lobligation.!!
!

II.!La!cession!de!crance!simplifie!

!
Modes!de!cessions!simplifis!:!ils!sont!dispenser!de!certaines!modalits.!
Ils!renforcent!les!effets!de!la!cession.!
Dans!le!cas!dune!cession!de!droit!commun,!elle!prsente!un!dfaut!:!la!crance!est!transfre!telle!quelle!est.!Le!
cd!peut!vouloir!opposer!des!exceptions!au!cessionnaires.!!
But!:!limiter!la!possibilit!de!soulever!ces!exceptions.!
Dispense!des!formalits!de!1960!et!renforce!la!position!du!cessionnaires!car!les!exceptions!ne!lui!sont!pas!
facilement!opposer.!
!

A.!Les!titres!ngociables!
!
Ils!permettent!une!circulation!simplifie!des!crances.!Ils!constatent!une!crance!et!ils!vont!pouvoir!circuler!de!
manire!simplifie.!
!
1.!Les!titres!a!ordre!
!
Celui!qui!contient!une!clause!par!laquelle!on!ordonne!a!quelquun!de!payer!un!crancier.!!

Lavance!du!titre!a!ordre!va!consister!dans!linopposabilit!des!exceptions.!Cela!signifie!que!le!dbiteur!ne!pourra!
pas!opposer!au!bnficiaire!du!titre!les!exceptions!quil!pouvait!tirer!du!rapport!antrieur.!Le!cessionnaire!va!
recevoir!une!crance!purge!dexceptions.!!
!
2.!Les!titres!aux!porteurs!
!
Constate!une!crance!qui!est!payable!a!tout!porteur.!Toute!personne!prsentant!le!titre!a!le!droit!dtre!pay.!On!
peut!cder!ce!titre!!quelquun.!
Ce!titre!bnficie!a!tout!porteur.!!
La!jurisprudence!ne!considre!pas!que!larticle!1690!soit!dordre!public.!Cela!signifie!que!les!parties!sont!libres!de!
faire!circuler!une!crance!civile!sous!la!forme!dun!titre!a!ordre!ou!dun!titre!aux!porteurs.!Ca!veut!dire!que!ces!
titres!ne!sont!pas!rservs!aux!effets!de!commerce.!Les!parties!peuvent!considrer!que!leur!obligation!civile!sera!
cessible!sous!la!forme!dun!titre!aux!porteurs.!!
!

B.!La!cession!Dailly!

!
Cette!cession!doit!son!nom!au!parlementaire!qui!avait!propos!ladoption!de!ce!systme,!M.!Dailly,!avec!une!loi!du!
2!juillet!1981.!Elle!a!t!codifi!dans!le!code!montaire!et!financier!=>!la!cession!Dailly!ne!peut!se!faire!quau!
bnfice!dune!banque.!!
Article!L313B23!et!suivants.!!
La!cession!Dailly!est!une!cession!trs!simplifie,!elle!consiste!pour!le!cdant!!remettre!un!bordereau!au!
cessionnaire.!!
La!proprit!de!la!crance!va!tre!transfr!au!cessionnaire!par!la!simple!remise!du!bordereau.!!
Avantage!:!pas!besoin!de!mesure!de!publicit,!dopposabilit.!La!cession!sera!opposable!aux!tiers!ds!
ltablissement!du!bordereau!contrairement!!la!cession!de!droit!commun.!!
!
1.!Le!domaine!
!
Le!domaine!est!born!par!deux!critres!:!
B Critres!subjectifs!:!la!qualit!des!parties!est!dterminante.!La!cession!Dailly!est!rserve!!certaines!parties,!
des!qualits!sont!exiges!
o Le!cdant!doit!tre!une!personne!morale!ou!une!personne!physique!agissant!dans!lexercice!de!son!
activit!professionnelle!
o Le!cessionnaire!ne!peut!tre!quun!tablissement!de!crdit.!La!cession!Dailly!ne!peut!intervenir!que!
dans!le!cadre!dun!crdit!et!la!cession!Dailly!accorde!une!place!trs!importante!au!cessionnaire.!!
B Critre!objectif!:!quelles'sont'les'crances'qui'peuvent'tre'cd'par'le'biais'dune'cession'Dailly'?!Le!texte!
L313B23!prvoit!que!des!crances!ne!peuvent!tre!que!des!crances!sur!une!personne!morale!ou!sur!une!
personne!physique!dans!lexercice!de!son!activit!professionnelle.!Le!cd!doit!aussi!tre!une!personne!
morale!ou!une!personne!physique!qui!agit!de!son!activit!professionnelle.!Le!cd!doit!prsenter!les!mmes!
qualits!que!le!cdant.!Exemple!:!la!crance!dun!professionnel!sur!son!consommateur!nest!pas!cessible.!Pas!
de!restrictions!sur!le!type!de!crance.!La!cession!Dailly!nest!possible!qua!loccasion!dun!crdit!accord!au!
cdant!par!le!cessionnaire.!Ca!veut!dire!quil!faut!que!le!cessionnaire!ouvre!une!ligne!de!crdit!au!cdant.!!
!
2.!Les!conditions!
!
La!condition!principale!tient!dans!ltablissement!dun!bordereau.!
Le!formalisme!joue!entre!les!parties,!si!il!ny!a!pas!de!bordereau!la!cession!est!irrgulire.!Ce!formalisme!ad'
validitatem!:!pour!la!validit!mme!de!cette!cession!Dailly.!
Que'doit'contenir'ce'bordereau'?!!
B Le!!titre!!Acte!de!cession!de!crance!professionnelle!.!!
B La!mention!selon!laquelle!il!est!soumis!aux!exigences!des!articles!L313I23!!L313I24!du!CMF.!!
B Le!nom!de!ltablissement!cessionnaire,!ltablissement!de!crdit!qui!va!tre!cessionnaire!des!crances.!!
B Il!faut!individualiser!les!crances!cdes.!La!jurisprudence!estime!qua!partir!du!moment!o!on!les!rend!
identifiable!ca!suffit.!!
B La!signature!!
B La!date,!dat!par!le!cessionnaire.!!
!
Que'se'passe'til'si'on'ne'respecte'pas'ce'formalisme'?!
On!trouve!la!rponse!dans!le!CMF!!si!les!formalits!de!larticle!L313I23!ne!sont!pas!remplies,!le!titre!ne!vaut!pas!
comme!acte!de!cession!de!crance!professionnelle.!

La!jurisprudence!prfre!considrer!que!lacte!ne!produit!aucun!effet.!!
Si!lacte!nest!pas!sign!le!bordereau!est!nul.!!
Si!on!oublie!la!date!:!date!importante!car!la!cession!Dailly!est!opposable!aux!tiers!ds!la!signature!du!bordereau.!
Effet!erga!omnes,!le!bordereau!priv!de!date!est!nul.!!
!
3.!Les!effets!
!
" Effet!entre!le!cdant!et!le!cessionnaire!
!
Effet!translatif,!la!crance!est!transfr!du!patrimoine!du!cdant!au!patrimoine!du!cessionnaire.!Cest!a!compt!de!
la!date!qui!figure!sur!le!bordereau!que!la!cession!prendra!effet.!!
Le!CMF!dit!que!le!transfert!se!fait!par!la!remise!du!bordereau.!!
A!compter!de!cette!date!le!cdant!nest!plus!crancier,!cest!le!cessionnaire!qui!devient!crancier.!!
Ca!veut!dire!que!pass!cette!date!le!cdant!na!plus!de!pouvoir!sur!cette!crance.!!
Dans!les!rapports!entre!le!cdant!et!le!cessionnaire!se!pose!parfois!la!question!de!louverture!dune!procdure!
collective.!Si!on!cde!des!crances!futures,!la!Cour!de!Cassation!a!dcide!que!la!crance!sort!du!patrimoine!du!
cdant!ds!ltablissement!du!bordereau.!!
!
COURS!
!
Cette!position!nest!pas!reprise!en!matire!de!cession!Dailly.!La!rgle!suppltive!cest!que!le!cdant!va!tre!tenu!
solidairement!avec!le!cd.!!
Les!parties!peuvent!carter!cette!rgle,!si!elles!ne!le!font!pas,!le!cdant!va!tre!garant!solidaire!u!paiement!de!la!
dette.!!
Distinction!suivant!que!:!
B La!cession!a!t!notifie!au!dbiteur!:!le!cd!paye.!Il!faut!dabord!essayer!dagir!contre!le!dbiteur!avant!dair!
contre!le!cdant.!COURS!
B La!cession!na!pas!t!notifi!au!dbiteur!:!le!dbiteur!nest!pas!forcment!au!courant!quil!doit!payer!le!
cessionnaire.!Ici!le!cessionnaire!peut!agir!contre!le!cdant!et!contre!le!cder.!!
!
Garantie!qui!existe!sur!le!paiement!:!avantage!pour!le!cessionnaire.!!
!
" Effets!entre!le!cessionnaire!et!le!cd!:!
!
Il!nest!pas!ncessaire!dinformer!le!cd.!!
!
COURS!HARRY!
!

Section!2!:!La!cession!de!dette!
!
Certains!auteurs!estiment!quil!serait!trs!simple!de!cder!la!dette!car!ca!serait!la!mme!chose!que!pour!la!crance.!
Cette!vue!nest!pas!celle!qui!simpose.!
2!arguments!qui!permettent!de!douter!de!la!possibilit!:!
B Cessibilit!de!la!dette!!
B Rle!du!crancier!
!
Cela!voudrait!dire!non!pas!changer!de!crancier!mais!de!dbiteur.!
On!peut!douter!de!cette!cession!pour!deux!raisons!:!
B La!dette!conomique!nest!pas!un!bien!:!on!peut!voir!un!bien!dans!la!crance,!qui!a!une!valeur!patrimoniale!
=>!on!peut!donc!les!cder.!Pour!certains!auteurs!la!dette!est!rien.!On!ne!peut!pas!cder!le!nant.!La!dette!nest!
pas!une!chose!susceptible!dappropriation.!!
B La!thorie!de!la!cause!:!dans!toutes!les!oprations!translatives,!lorsquon!transfert!une!crance!ou!une!dette!
on!la!transfre!telle!quelle!est.!Si!on!cde!une!crance!il!ny!a!pas!de!difficult!quand!a!lobjet!et!a!la!cause.!
Dans!une!cession!de!dette,!il!y!aurait!une!modification!de!la!cause!de!la!dette.!On!ne!peut!pas!
considrer!que!la!cause!du!nouveau!dbiteur!et!la!mme!que!la!cause!du!dbiteur!initial.!!
!
Certains!auteurs!insistent!sur!lutilit!quil!pourrait!y!avoir!!permettre!la!circulation!des!dettes.!!
" La!cession!de!dette!peut!tre!une!technique!de!paiement!simplifie.!!
" On!peut!faire!une!donation!
" Une!technique!de!garantie!si!on!suppose!que!le!2me!dbiteur!sadjoint!au!1er.!!

!
Certains!auteurs!finissent!par!admettre!que!les!dettes!seraient!cessibles!et!on!sinterroge!sur!le!rle!du!crancier.!!
Est'ce'quon'pourrait'cder'une'dette'sans'laccord'du'crancier'?!!
Ce!nest!pas!envisageable!:!position!de!la!doctrine!majoritaire.!
!
Le!projet!Terre!a!prvu!a!larticle!141!que!le!dbiteur!peut,!sans!laccord!du!crancier,!cder!sa!dette,!a!moins!
quelle!tait!stipule!incessible!ou!quelle!ne!puisse!tre!excute!que!par!lui.!!
" Laccord!du!crancier!est!facultatif.!!
" Exceptions!:!
o On!peut!stipuler!quune!dette!est!incessible!!
o A!moins!quelle!ne!puisse!tre!excute!que!par!le!dbiteur.!!
Cette!cession!de!dette!nest!pas!une!vraie!cession!parce!que!cette!cession!de!dette!de!larticle!141!ne!libre!pas!le!
dbiteur!=>!article!142!!le'cdant'nest'libr'que'si'le'crancier'consente'a'sa'libration'sauf'son'recours'contre'le'
cessionnaire!.!Cest!au!crancier!de!dcider!sil!va!librer!son!dbiteur!ou!non.!!
!
Pour!pallier!labsence!de!cession!de!dette!on!utilise!dautres!mcanismes!:!
B La!novation!par!changement!de!dbiteur.!Article!1271!2me.!Elle!prsente!un!dfaut!pour!le!crancier!:!la!
perte!des!accessoires.!!
B La!dlgation!:!convention!par!laquelle!un!dbiteur!va!donner!!son!crancier!un!deuxime!dbiteur.!Elle!
existe!sous!deux!formes!:!
o Dlgation!simple!:!le!premier!dbiteur!nest!pas!libr.!Le!crancier!peut!agir!contre!lun!ou!lautre!
des!dbiteurs.!!
o Dlgation!novatoire!:!libration!du!1er!dbiteur.!Ce!nest!pas!quivalent!a!une!cession!de!dette!pour!
autant,!il!y!a!la!cration!dun!lien!de!droit!nouveau.!

!
Section!3!:!La!cession!de!contrat!
!
Le!contrat!lie!les!partis!:!lien!personnel!entre!les!personnes.!Le!contrat!a!aussi!une!valeur!conomique!:!il!y!a!une!
envie!de!circulation!ds!lors!quil!y!a!une!valeur!pcuniaire.!
Cder!un!contrat!nest!pas!cder!une!obligation,!cest!cder!toute!sa!position!contractuelle.!On!cde!a!la!fois!nos!
crances!et!!la!fois!nos!dettes.!!
La!cession!dun!contrat!cest!quelque!chose!de!plus!complexe!que!la!cession!de!dette!ou!cession!de!crance.!!
La!loi!organise!la!cession!de!contrat.!
La!cession!de!contrat!de!bail!existe!et!se!fait!lorsquune!partie!rachte!un!immeuble.!!
Elle!est!organise!par!le!lgislateur!en!matire!de!procdure!collective.!On!admet!que!les!contrats!conclus!par!le!
dbiteur!puissent!tre!cds!!dautres.!!
Si!on!na!pas!dinterdiction!de!le!faire!dans!le!contrat!de!bail!on!a!le!droit!de!le!cder!a!quelquun!dautre!:!article!
1717!du!code!civil.!
Le!lgislateur!ne!prvoit!pas!de!disposition!dans!le!code!civil.!!
Cest!la!doctrine!qui!a!prcis.!!
!
Question'de'savoir'si'on'est'soumis'aux'dispositions'de'larticle'1690'?!
La!doctrine!majoritaire!dit!quon!devrait!se!dispenser!de!ces!dispositions.!!
!
Question'du'rle'du'co'contractant'?!Est'ce'quon'doit'demander'lavis'du'co'contractant'avant'de'cder'le'contrat'?!
La!doctrine!majoritaire!considre!que!ce!nest!pas!ncessaire.!On!rserve!la!possibilit!davoir!une!clause!
dincessibilit!dans!le!contrat!ou!bien!que!le!contrat!soit!conclu!intuitu!personae!ce!qui!empche!de!le!transfrer.!
!
Si'le'co'contractant'na'pas'consenti'a'la'cession'de'contrat'suis'je'libr'?!
Si!on!veut!respecter!la!force!obligatoire!du!contrat!on!doit!admettre!que!la!libration!nest!pas!de!droit.!!
!
Projet!Terre!article!146!:!rgles!applicables!!la!cession!de!contrat.!!
!

Chapitre!2!:!La!subrogation!
!
Dans!le!paiement!avec!subrogation!il!ny!a!pas!extinction!de!lobligation.!!
La!subrogation!cest!une!figure!juridique!qui!permet!de!placer!le!solvens!dans!les!droits!de!laccipiens!
contre!le!dbiteur.!!
Le!solvens!va!avoir!la!mme!position!quavait!le!crancier.!!
La!subrogation!existe!quen!cas!de!paiement,!il!faut!quun!tiers!paye!le!crancier!!la!place!du!dbiteur.!!

Leffet!principal!est!la!transmission!de!lobligation.!
Dans!certaines!hypothses!celui!qui!paye!la!dette!nest!pas!un!vritable!tiers!mais!quelquun!qui!est!intress.!!
Dans!la!subrogation!le!solvens!va!payer!laccipiens!ce!qui!va!teindre!la!dette!!lgard!de!laccipiens!mais!
fictivement!la!dette!survie!entre!le!solvens!et!le!dbiteur.!!
On!peut!envisager!deux!recours!:!
B Recours!personnel!:!sur!le!fondement!de!lenrichissement!sans!cause.!
B Recours!subrogatoire!:!lavantage!cest!que!le!recours!est!privilgi!lorsque!le!crancier!tait!privilgi.!
Lorsque!laccipiens!bnfici!dun!privilge!le!solvens!va!pouvoir!en!bnficier.!Ce!recours!ne!peut!tre!
exerc!qua!auteur!du!paiement.!!
Deux!grandes!formes!:!
B Subrogation!relle!:!le!fait!de!substituer!un!bien!!un!autre.!!
B Subrogation!personnelle!:!!
o Subrogation!ex!parte!creditoris!:!subrogation!de!la!part!du!crancier!
o Subrogation!ex!parte!debitoris!:!!linitiative!du!dbiteur.!!
!

I.!Les!conditions!
!
La!subrogation!na!lieu!que!dans!deux!grandes!hypothses!:!
B Soit!la!convention!la!prvoit!
B Soit!la!loi!la!prvoit!
!

A.!La!subrogation!conventionnelle!

!
Elle!rsulte!dune!convention.!Cest!un!accord!bi!partite.!Dans!une!subrogation!conventionnelle!laccord!se!fait!
entre!le!crancier!et!le!solvens.!!
Il!arrive!de!manire!plus!rare!que!la!subrogation!rsulte!dun!accord!entre!le!dbiteur!et!le!solvens.!!
!
1.!La!subrogation!ex!parte!creditoris!
!
Article!1250!du!code!civil.!!
!!La!subrogation!de!la!part!du!crancier!suppose!que!le!crancier!reoive!son!paiement!de!la!part!dune!tierce!
personne.!Il!ny!a!pas!de!subrogation!sans!paiement.!!
!!La!subrogation!doit!se!faire!lors!du!paiement.!!
La!jurisprudence!a!admis!quon!anticipe!la!subrogation!:!dans!une!convention!on!peut!prvoir!a!lavance!que!tous!
les!paiements!fait!par!le!solvens!lui!donneront!subrogation!dans!les!droits!du!crancier!contre!le!dbiteur!=>!!
arrt!29!janvier!1991.!!
!!La!subrogation!doit!tre!expresse!et!rsulter!clairement!de!lacte.!!
!
2.!La!subrogation!ex!parte!debitoris!
!
Subrogation!impose!par!le!dbiteur.!!
Cas!de!figure!du!rachat!de!crdit.!!
Subrogation!trs!encadre!notamment!par!des!exigences!formalistes,!pour!viter!les!fraudes.!!
!Lorsque!le!dbiteur!emprunte!de!largent!a!un!tiers!!il!doit!le!faire!par!acte!authentique.!!
!Lorsque!le!dbiteur!paye!son!crancier!il!lui!indique!que!les!fond!proviennent!dune!autre!banque!:!dclaration!
de!lorigine!des!fonds!par!acte!authentique.!!
!

B.!La!subrogation!lgale!

!
Cest!une!subrogation!prvue!par!la!loi!et!qui!intervient!donc!de!plein!droit,!il!nest!pas!ncessaire!que!les!parties!
stipulent!une!convention!subrogative.!
La!loi!prvoit!la!subrogation!dans!plusieurs!hypothses.!!
!
1.!Hypothses!extrieures!au!code!civil!!
!
a.!Lassureur!
!
Article!L121I12!du!code!des!assurances!met!en!place!cette!subrogation!lgale.!
On!parle!dassurance!de!dommages,!on!est!assur!contre!la!survenance!dun!dommage.!!
Lassureur!nous!indemnise!et!ensuite!il!va!tre!subrog!dans!nos!droits!contre!lauteur!du!dommage.!!

Cette!subrogation!lgale!qui!profite!!lassureur,!constitue!ici!une!technique!de!garantie.!Elle!permet!!lassur!
dtre!pay!tout!de!suite.!Evite!le!risque!dinsolvabilit.!!
Certains!auteurs!ont!contest!cette!possibilit!de!subrogation!:!ils!relvent!que!lorsque!lassureur!nous!
indemnise!il!paye!sa!propre!dette!et!donc!il!ny!a!pas!de!raison!de!le!laisser!se!retourner!contre!lauteur!du!
dommage.!!
Lassureur,!lorsquil!paye!sa!propre!dette,!va!librer!lauteur!du!dommage.!Le!paiement!bnficie!!lauteur!du!
dommage.!
La!loi!va!permettre!cette!subrogation!de!lassureur!dans!les!droits!de!lassur.!Avant!que!la!loi!autorise!cette!
subrogation!les!assureurs!inscrivaient!dans!tous!les!contrats!dassurance!une!clause!de!cession!daction!:!lassur!
indemnis!cdait!son!action!a!lassureur!contre!lauteur!du!dommage.!!
Cette!technique!de!subrogation!nexiste!quen!matire!dassurance!de!dommage!et!nexiste!pas!en!matire!
dassurance!de!personne.!!
Lorsque!lassureur!verse!la!somme!prvue!en!cas!de!dcs!il!ne!libre!pas!un!tiers.!La!subrogation!ne!joue!pas.!
!
b.!Le!tiers!payeur!
!
Loi!Badinter!du!25!juillet!1985!=>!hypothse!de!subrogation!qui!bnficie!aux!tiers!payeurs.!Ce!sont!des!
organismes!qui!ont!pu!indemniser!la!victime!pour!le!prjudice!corporel!quelle!subit.!Exemple!:!la!scu.!!
Les!tiers!payeurs!vont!avoir!un!recours!subrogatoire!contre!le!responsable!du!dommage.!!
!
2.!Hypothses!prvues!par!le!code!civil!
!
Article!1251!:!sige!de!la!subrogation!lgale.!
5!cas!prvus!par!cet!article.!!
B Hypothse!de!lhritier!qui!paye!les!frais!funraires!:!ils!doivent!peser!sur!la!succession.!
B Hypothse!dans!laquelle!un!crancier!va!payer!un!autre!crancier!du!mme!dbiteur!:!pour!pouvoir!
bnficier!davantages!que!le!premier!crancier!avait.!Cette!hypothse!nexiste!quen!prsence!de!cranciers!
privilgier.!Intrt!:!dsintresser!un!crancier!privilgier!afin!de!bnficier!de!ses!privilges.!Arrt!27!
fvrier!1939!:!cette!hypothse!ne!peut!pas!tre!tendu!a!celui!qui!prte!les!fonds!au!dbiteur!afin!que!celui!ci!
dsintresse!son!crancier.!!
B Hypothque!accorde!au!crancier!un!droit!de!suite!:!il!peut!poursuivre!limmeuble!en!quelques!main!quil!
se!trouve.!Propter'rem':!en!raison!de!la!chose.!Le!propritaire!dun!immeuble!hypothqu!est!tenu!en!raison!
de!la!chose.!Cette!hypothse!permet!dtre!subrog!dans!les!droits!du!crancier!contre!le!vendeur.!!
B 4me!:!Lhritier!ne!va!pas!tre!tenu!de!dettes!successorales!ultra!vires!:!il!nest!pas!tenu!de!ces!dettes!au!del!
de!ce!quil!a!reu.!Si!il!a!pay!au!del!de!ce!quil!a!reu!il!sera!subrog!contre!la!succession!car!cette!part!de!
dette!ne!lui!revenait!pas.!!
B 3me!:!concerne!celui!qui!est!tenu!avec!dautres!et!celui!qui!est!tenu!pour!dautres.!Avec!dautres!:!hypothse!
des!co!dbiteur!solidaire.!Cette!rgle!vise!aussi!les!cofidjusseurs.!Si!une!caution!paye!le!crancier!elle!pourra!
se!retourner!ensuite!contre!les!autres.!La!jurisprudence!tend!la!rgle!aux!co!dbiteurs!dune!mme!dette!
indivisible.!Pour!dautres!:!hypothse!du!cautionnement,!la!caution!est!tenu!pour!le!dbiteur.!Le!paiement!fait!
par!la!caution!bnficie!au!dbiteur.!Hypothse!de!la!caution!relle!:!une!personne!donne!un!bien!au!
crancier!en!garantie!de!la!dette!dautrui.!Arrt!de!ch.!mixte!de!2005!:!la!cour!de!cassation!a!considr!quil!ne!
sagissait!pas!dun!cautionnement!rel,!il!sagit!dune!suret!relle!pour!autrui.!!
!
La!jurisprudence!a!tendu!le!domaine!de!larticle!1251!:!elle!considre!que!la!subrogation!peut!bnficier!a!celui!
qui!va!payer!sa!propre!dette!a!condition!que!ce!paiement!libre!un!tiers.!Arrt!13!novembre!2003.!!
!!Lobligation!in!solidum!:!en!acquittant!ma!propre!dette,!le!libre!lautre!auteur!du!dommage!ce!qui!accorde!a!
possibilit!dune!subrogation.!
!!Hypothse!dun!professionnel!qui!par!sa!faute!est!responsable!de!linefficacit!des!droits!du!crancier.!!
!!Hypothse!des!garants!autonomes!:!ressemble!au!cautionnement!mais!nen!est!pas!un.!Le!cautionnement!est!
une!suret!accessoire,!la!garantie!est!autonome.!Accessoire!:!la!suret!suit!le!sort!de!la!dette!principale.!Dans!une!
garantie!autonome,!le!garant!garantie!au!crancier!qui!le!paiera,!il!ne!dpend!pas!de!la!dette!principale.!Quand!le!
garant!autonome!paye!le!crancier,!il!paye!sa!dette.!!
!

II.!Les!effets!
!
Effet!principal!:!transfrer!la!crance.!Cest!la!mme!crance!qui!change!de!mains.!
Dsormais!le!subrog!devient!le!crancier!du!dbiteur.!
Crance!quitte!le!patrimoine!du!subrogeant!(ancien!subrog)!pour!aller!dans!le!patrimoine!du!subrog.!!
!

Les!accessoires!:!privilge!et!hypothques!qui!sont!des!surets!relles.!La!jurisprudence!considre!que!sont!
transfres!toutes!les!surets!quelles!soient!relles!ou!personnelles.!!
La!jurisprudence!considre!que!sont!transfr!tous!les!droits!et!actions!qui!procurent!une!garantie!de!paiement!au!
crancier!originaire.!!
!!Les!garanties!et!les!surets!servent!!renforcer!le!droit!du!crancier.!La!diffrence!tient!dans!la!titularit!de!ces!
droits!:!les!garanties!nous!appartiennent!du!seul!fait!quon!soit!crancier!alors!que!les!surets!sont!
respectes!a!certaines!personnes.!!
Parmi!ces!droits!et!actions!:!tous!sont!transfrs.!Exemple!:!le!droit!de!rtention,!rsolution!pour!inexcution.!!
!
!!Limite!de!la!transmission!de!ces!accessoires!:!les!prrogatives!attaches!!la!personne!du!crancier!ne!se!
transmettent!pas.!Arrt!4!juillet!2007!:!la!suspension!de!la!prescription!ne!stend!pas!aux!majeurs!qui!requirent!
la!crance!par!le!biais!dune!subrogation.!
Tout!nest!pas!transmis!au!subrog!:!la!solidarit.!Article!1214.!Rgle!similaire!pour!les!cofidjusseurs!article!
2310.!
!
La!crance!:!elle!est!transmise!avec!tous!ses!caractre.!Elle!ne!change!pas.!!
La!crance!dote!dintrts!conventionnels!:!sontDils'transfrs'?!
Dans!un!premier!temps!le!subrog!pouvait!faire!valoir!ces!intrts!conventionnels.!
Revirement!par!un!arrt!15!fvrier!2005!:!la!cour!de!cassation!a!estim!que!le!subrog!ne!peut!prtendre!aux!
intrts!conventionnels!de!la!dette,!il!ne!peut!demander!que!des!intrts!au!taux!lgal.!!
!
Lorsque!le!subrog!acquiert!la!crance!il!acquiert!la!qualit!de!crancier!et!donc!dexercer!les!actions.!Pendant!un!
temps!la!jurisprudence!a!dcid!que!malgr!la!subrogation!le!subrogeant!pouvait!galement!intenter!ces!actions.!!
Arrt!1er!dcembre!2009!:!sauf!convention!contraire!seul!le!subrog!peut!agir.!!
!
Opposabilit!des!exceptions!:!savoir!si!le!dbiteur!peut!opposer!au!subrog!les!exceptions!quil!aurait!pu!exposer!
au!subrogeant.!!
Le!principe!cest!que!la!subrogation!naffecte!pas!les!droits!du!dbiteur.!Le!dbiteur!ne!souscrit!pas!a!un!
engagement!nouveau!envers!le!subrog.!!
Lopposabilit!des!exceptions!dpend!dune!exception!considre.!!
Les!exceptions!inhrentes!!la!dette!sont!celles!qui!existe!quelque!soit!la!personne!du!crancier.!!
Ces!exceptions!inhrentes!a!la!dette!continuent!dtre!opposable!au!subrog!comme!elles!ltaient!au!subrogeant.!
Elles!sont!transmises!avec!la!crances,!ces!exceptions!sont!opposables!aussi!bien!au!subrog!quau!subrogeant.!
Exception!inhrente!a!la!dette!:!
B Exception!de!chose!juge!:!interdiction!faite!a!une!personne!de!poursuivre!une!nouvelle!fois!le!dbiteur.!!
B Clauses!de!rglement!des!diffrents!:!la!clause!de!conciliation!pralable,!clause!attributive!de!juridiction,!
clause!compromissoire!etc.!Ces!clauses!suivent!la!crance.!!
B Clauses!relatives!a!la!responsabilit!:!si!on!a!une!clause!limitative!de!responsabilit,!ou!une!clause!
limitative!de!garantie,!ces!clauses!ne!dpendent!pas!de!la!personne!du!crancier!mais!de!la!crance!en!elle!
mme.!!
B La!prescription!de!la!crance!!
B Exceptions!qui!naissent!de!linexcution!de!lobligation!
B Exception!de!nullit!
B Exception!de!rsolution!
B Exception!de!compensation!pour!dettes!connexes!!
!
Exceptions!extrieures!a!la!dette!:!elles!dpendent!de!la!personne!du!crancier,!elles!naissent!dans!le!rapport!entre!
un!crancier!identifi!et!le!dbiteur.!Elles!nont!pas!vocation!a!tre!transmise!a!lautre!crancier.!!
Hypothse!de!la!libration!du!dbiteur.!!
!
Dans'quelle'mesure'va'ton'tre'subrog'dans'les'droits'du'crancier'?!
La!subrogation!se!fait!a!auteur!du!paiement,!on!est!subrog!qua!auteur!de!ce!quon!a!pay!au!subrogeant.!!
La!jurisprudence!estime!quil!nest!pas!possible!de!prvoir!une!subrogation!totale!pour!un!paiement!partiel.!Elle!va!
admettre!quelque!temprament!:!la!gratuit!nest!pas!de!lessence!mme!de!la!subrogation!:!le!subrog!peut!tirer!
un!avantage!de!la!subrogation.!Lintervention!du!subrog!peut!tre!rmunr!par!le!subrogeant.!!
!

III.!Les!utilits!conomiques!
!

A.!Le!crdit!
!

Dans!certain!cas!la!subrogation!est!destine!a!favoris!le!crdit.!!
! !Subrogation!ex!parte!debitoris!:!technique!illustre!lintrt!de!la!subrogation!pour!le!crdit.!!
! !Technique!de!laffacturage!:!cest!une!technique!qui!permet!dtre!pay!en!avance!de!ses!crances.!!
! !Loctroi!dune!garantie!au!prteur!:!la!loi!instaure!diffrents!privilge!parmi!lesquelles!il!existe!le!privilge!du!
vendeur!dimmeuble,!ca!permet!a!un!vendeur!dimmeuble!de!faire!vendre!limmeuble!et!de!se!payer!dessus.!!
!

B.!La!garantie!de!paiement!
!
La!subrogation!permet!a!la!victime!dtre!indemnis!par!une!personne!solvable!qui!la!paiera!tout!de!suite,!cette!
personne!tant!subrog!ensuite!dans!les!droits!de!la!victime.!
!

SousBtitre!2!:!La!cration!de!lobligation!
!
Il!sagit!de!faire!souscrire!un!engagement!nouveau.!Il!ny!a!pas!de!transfert.!
Articles!1275!!1276!du!code!civil!:!la!dlgation!est!un!acte!par!lequel!un!dbiteur!donne!a!son!crancier!un!
autre!dbiteur!qui!sengage!envers!le!crancier.!!
Une!personne,!le!dlguant,!donne!lordre!a!une!personne,!le!dlgu,!de!sengager!envers!une!personne,!le!
dlgataire.!!
!

Section!1!:!La!notion!de!dlgation!
!

I.!Les!fonctions!de!la!dlgation!
!
Conception!extensive!:!elle!part!de!lide!quil!ny!a!pas!besoin!quil!existe!des!relations!antrieures!entre!dlguant!
et!dlgu.!Elment!qui!caractrise!la!dlgation!:!engagement!du!dlguant!envers!le!dlgataire.!
La!jurisprudence!a!jug!par!un!arrt!du!21!juin!1994!:!lexistence!dune!obligation!du!dlgu!en!faveur!du!
dlguant!ntait!pas!une!condition!de!validit!de!la!dlgation.!!
La!jurisprudence!na!rien!dit!de!lexistence!des!relations!unissant!le!dlguant!au!dlgataire.!!
!
Conception!restrictive!:!cest!accorder!trop!de!place!a!la!dlgation!de!la!caractriser!dans!des!hypothse!o!le!
dlgu!nest!pas!dbiteur!du!dlguant.!Il!est!indispensable!que!le!dlgu!soit!dbiteur!du!dlguant!:!va!
permettre!au!dbiteur!(dlgu)!de!se!librer!en!payant!le!dlgataire.!Technique!de!paiement!simplifi!:!le!
dlgu!paye!le!dlgataire,!ce!qui!libre!le!dlguant!a!lgard!du!dlgataire.!De!plus!ca!va!librer!le!dlgu!a!
lgard!du!dlguant.!!
!

II.!Dlgation!et!opration!tripartites!

!
On!peut!comparer!dlgation!et!cession!de!crance!:!permettent!de!faire!circuler!une!crance.!Mais!ce!nest!pas!la!
mme!circulation.!!
La!dlgation!ne!transmet!pas!la!crance!au!dlgataire.!Le!dlgu!souscrit!!un!engagement!nouveau.!!
!
La!dlgation!peut!tre!envisage!comme!une!alternative!!la!cession!de!dette.!On!utilise!la!dlgation!:!
!!Soit!pour!librer!le!dbiteur!initial!et!donner!a!sa!place!un!nouveau!dbiteur,!le!dlgu!=>!dlgation!
novatoire.!Le!crancier!va!librer!le!dlguant!en!raison!de!lengagement!souscrit!par!le!dlgu.!!
!
Le!mandat!dencaissement!:!article!1277,!cest!un!mandat!que!donne!le!crancier!!un!mandataire!dencaisser!pour!
lui.!Ce!nest!pas!une!dlgation!parce!que!le!mandataire!nagit!pas!en!son!nom!propre.!!
Le!dbiteur!qui!paye!ne!prend!aucun!engagement!envers!le!mandataire.!!
!
Il!faut!distinguer!la!dlgation!du!mandat!de!paiement!:!hypothse!dans!laquelle!le!dbiteur!indique!au!crancier!
quune!autre!personne!payera!pour!lui.!!
!
Le!cautionnement!:!article!2284!et!suivants!du!code.!Une!personne,!la!caution,!sengage!a!payer!au!crancier!ce!que!
lui!doit!le!dbiteur!si!le!dbiteur!ne!paye!pas.!!
!
!

III.!La!typologie!des!dlgations!
!
!!Dlgation!novatoire!
!Dlgation!simple!

!
!!Dlgation!certaine!
!!Dlgation!incertaine!
!

Section!2!:!Le!rgime!de!la!dlgation!
!

S-ar putea să vă placă și