Sunteți pe pagina 1din 14

Emmanuel Falque : Dieu, la chair et lautre

DIrneDunsScot

vendredi29novembre2013,parPhilippeRichard
Silexplorationphilosophiquedelapensemdivalesemblaitla
foissereinementlanceenFrancedepuislerenouveaudesontude
danslesannes1980etclairementidentifieendeuxcourants
distinctsdepuisloppositiondelagathologiedeJeanLucMarionet
deDieusansltreen1982lontologiedeDominiqueDubarleet
deDieuavecltreen1986,cestunenouvelleetstimulante
approchequenousconfronteledernierouvragedEmmanuel
Falque[1],publicationattenduedesaThsedhabilitationdiriger
desrecherchessoutenuelUniversitdeParisSorbonneen2006.
Fidleauxintuitionsdesesprcdentstravaux[2],lephilosophede
lInstitutCatholiquelesremaniepourtantparunapprofondissement
etundplacementdeleursimplicationsmthodologiqueset
philosophiques:ilnesagitpastanticidelirenostextesmdivaux
enphnomnologue,maispluttdelaissersedployerdansces
textes,luspoureuxmmesetdansleurordrepropre,desobjets
phnomnologiques,etdelancerunequestiondansleurrouage
lintersubjectivitdanslarflexiondeThomasdAquinsurlesanges
oularductiondanscelledEckhartsurledtachementenvoyant
quelpointnosauteursmdivauxpeuventavoirlasouplessede
lintgrercommenaturellementenleurmouvementrflexifdilya
pourtantplusieurssicles,selaissantquestionnerparelletouten
continuantdesequestionnerpareuxmmesetpoureuxmmes.Sil
sagitdefaireparlerlesthologiensmdivauxsurunmode
phnomnologiquepourmesurerlecaractreinditdeleurrflexion
etleurcaractreopratoireenphilosophiecontemporaine,cest
uneexprienceprofondedelamanireparlaquelleDieuseditau
mondequenoussommesenvriticiconvoqus.EmmanuelFalque
ouvreainsiunenouvellemaniredepenser,toujoursdistancedes
tudesmdivistesstrictementhistoriquesmaisdsormaisenavance
surlestudesmdivalesstrictementontologiquesou
agathologiques.
Cequiimportedabordcegesteestbiensonmouvement,sa
perscrutatio,quiconsistetenterdevoirdiffremmentlesmmes
objetsmodesdemanifestationdelathologieettrouverparl
denouvellesformesdedescriptiondureldescription

phnomnologiquedecesapparitionsselonleurvcuinterne.Ilya
donclconvocationdunecommunautdesentirpermettant
denvisagerausensstrictlestroisconceptsfondamentauxformant
ununiqueactededonationdeDieulhommeetderceptionpar
lhommedeDieu(p.345)etquesontDieu,lachair,et
lautre.Enunsensphilosophique,ceseratrouverlavoiecourte
duDasein.Maisnestcepasunepuregageuresitantestquen
philosophiemdivale,commelonsait,lpochdeDieuest
impossibleetlemodedtredelimmanenceainsitoujours
dbord?Ilconvientenralitdesesouvenir,ettoutelarflexion
dEmmanuelFalqueyinvite,quelaquestionestdetrouvercelo
attenddapparatrelachosemmeenunemaniredtrequomodo
plusquenunnoncpossibledetelleoutellevritquid.Ds
lors,cestlaralitduneexpriencequelouvragesepropose
dintroduire,nousrendantsensiblecetamplemouvementdela
pensequepermetlentrelacsentrephilosophieetthologie;siles
mdivauxnepensentquenrapportDieu,ilspeuventeneffet
ouvrirnotrepenseversceshorizonsnouveauxquedfendle
prsentouvrage,pardellescritiquescontemporainesde
loppositionsupposeentreunicitdelamtaphysiquespculativeet
insuffisancedelaphnomnologiedescriptive(FrdricNef)oules
puresrecherchespoursoidundiscourssystmatiquementnouveau
etdestincernerlordinaritmondaine(lafatigueetlalouange
chezJeanLouisChrtien,lanaissanceetlangoissechezClaude
Romano,lebavardagechezMartinHeidegger).Delcettepense
delachaircommemodedelavisibilitchezIrne[3],lafois
dtachedelhistoricisme,delhermneutique,delaphilosophiede
lareligion,ouencoredelaseulethologie[4].
Cequicaractriseensuitecegesteestsaclart,EmmanuelFalque
pouvantnoncerdemaniredcisive:Riendeplusabsurde,nos
propresyeux,quedetirerpartidunerflexiontrinitaireenvue
duneconceptualisationpurementlogiquesurlanaturedutroiset
un,ouderequrirleucharistiepourdbattremtaphysiquementde
lasubstanceetdelaccidentindpendammentdecequelauteur
confesse,etdecequiestvcudanslactedelincorporationelle
mme[5].Lensembledelouvragesetrouvedurestepossder
cettesimplicitdexpositionquienrendlalectureaiseavec
transitions,conclusionspartielles,reprisessynthtiquesdesacquis.

Estalorsformellementillustrledoublemouvementascendantet
descendantdelaphnomnologielathologiequiconstitue
manifestementceretourunelectureplusmdivaledestextesque
lauteurpressentitncessairelissuedesestravauxprcdentsla
philosophieassumantalorslapotentiaordinataqueDieuchoisit
pournepasselaisserconfinerdanslapotentiaabsolutadela
thologie.

SiDieusemanifesteenfin,quecesoitcommerelationchez
Augustin,commephnomnechezJeanScotErigne,oucomme
dtachementchezMatreEckhart,cestpourmieuxsedonnerdans
undevenirchair,essentiellementvisiblechezIrne,consistantchez
Tertullien,ouconvertichezBonaventure,etceladansunacte
essentiellementtournadextraverslautreenuntreavecchez

Origne,untrepourchezThomasdAquin,untreunchezDuns
Scot.Cestlaraisonpourlaquellelapremiresectionpartduconstat
queDieuestindubitablemententrenthologie,tablissantalorsla
ncessitdecommencerltudeencelieupuisquelemode
dentredeDieudanslapensedtermine,quonleveuilleounon,
lerapportdecettemmepenseaveclemonde(lensembleformant
lasaisiedesexistentiaux):unefoisquAugustinaurapensdpasser
lamtaphysiqueenexhaussantlethologie,oulasubstanceparla
relation,JeanScotErigneprsenteraDieucommephnomne
thophaniquedouverture,lorsqueMatreEckhartlemontrerain
finecommeimpossiblementrifiable,egopurmmeetsurtoutdans
lemomentpropredesarductionetdelasuspensiondusujetlui
mme.LadeuximesectionpeutalorsobserverqueDieusedit
ordinairementparlorbeducharnel,etditparlmmeaussiquelque
chosedelhommelevisagedecederniertantbienplusquun
vestigedupassagedeDieu,etlincarnationthologiquetantbien
uneauthentiquequestionphilosophique(celledudevenirchairetdu
vcucharnelphnomnologiques):dansuneproblmatique
philosophiquecernantltrecorps,Irneprsenteradonclafigure
dAdamcommedvoilantunechairtoutcourtentraindese
montrer,pendantqueTertullienraliseralammeoprationpourle
Christ,lpaisseurparticulirepuisqueleVerbesestfaitchair
(etquestcedire?),etqueBonaventuretisserasingulirementla
transformationversDieudelachairducroyant,conversion
phnomnalisablesilenest.Latroisimesectiontraiteraalors
enfin,etcommenaturellement,decetteconsidrationdautrui
devenuedslorsimprieuse,vialacatgoriedengendrementfonde
danslacondilectiontrinitaire(RicharddeSaintVictor):Origne
parleradecommunautencemodederalisationplnierquestla
communiondessaints,engendrantletoutdelautre,Thomas
dAquindaltritenlaconstructionrelationnellequestlevisvis
anglique,saisissablecommeintersubjectivit[6],etDunsScotde
singularitenlirrductibleapparitiondecequisemontrel,
phnomnalement,etmmesilsembleinsaisissable(inspectou
haeccit).
UnmondecommunseconstitueainsidelhommeDieuquiestle
mondetoutcourt(p.472).Mondequipermetjustementla
communautdexpriencedansladescriptiondevcusquelon

auraittortdenclaveruniquementlaphnomnologie.Lachairen
ralit(2epartie)nereoitsonpaisseurqueduDieuquienellese
manifeste(1epartie),etlautre(3epartie)faitvoirunnouveaumode
delafraternitencelaseulementquildriveduneuniquepaternit
(1epartie)jamaissparedesonFilsincarn(2epartie)(id).Pour
explicitercesenjeux,arrtonsnousuninstantsurlaquestion
angliquedoriginethomiste,dallurefoncirementinactuelle,et
defacturepourtanttoutehusserlien.Deuxpointsdedpart
philosophiques(estcequelangeseconnatluimmeet
quadvientillorsquemoi,lemoimditant,jemerduispar
lepochphnomnologiquemonegotranscendantalabsolu[7])
permettenteneffetdaborderensemblelaquestiondusolipsisme.
Langeseconnatluimmeselonunschmedepureimmanence
notiqueparcequilnyapasdencessit,pourlui,depasser
mdiatementdusujetconnaissantlobjetconnu,commedansla
discursivitquinouscaractrisetous.
Dansladiffractionentrecognitiomatutina(accsltreprimordial
deschosesinsresdansleVerbeconnaissancenaturelle)et
cognitiovespertina(saisiedeltrecrexistantensanaturepropre
connaissancesurnaturelle),cederniermodedeconnaissance
oprantduresteparlesraisonsdeschosesdansleVerbeouparles
espcesinnesdiscernesdansleschosesmaisnondduitesdeces
choses,onpeutparlerdepureexprienceegoquedanscetultime
casdefiguredeconnaissancesnaturellesdeschosesparleurs
espcesinnes,langetantsoiseulsapropreformeetse
connaissantdoncpurementluimmeenconnaissantlunicitdesa
forme,endehorsdetouteilluminationsurnaturelleetsimplement
partirdesidesqueleVerbeaimprimesenltreetquine
supposentpasdeserapporterimmdiatementauVerbe.Lidalde
transparencedelaconscienceellemme,tantqutedansla
phnomnologiehusserlienne,trouveicilunedesesfondationsles
plusefficacesautofondationdelegocommeressaisiedela
finitudeindpassable,mmesilfautvidemmentnoterque
loriginedelegotestlepuregosansaucunautrefondement
transcendantchezHusserl.Orcestbienencerepliementmodernel
queseglisselombredusolipsisme,quelephilosopheallemand
nentendrarsorberquetrstard(laquestiondelaperception
dautruiparanalogienintervenantquauparagraphe50de

Mditationscartsiennes).Pourqutercettetranscendancequi
sembleseulepouvoirfonderlesujetensoietlaiderseconnatre
soimme,laquestionrebonditeneffetcheznosdeuxauteursvers
lhorizonduneouverture:unangepeutilconnatreunautre
ange?etquenestilalorsdautresego?[8].Sejouxtent
chaquefoislepassagedelaconnaissancedesoidelangela
connaissancedunangeparunautreangeetlepassagede
lacheminementverslegotranscendantalladterminationdu
domainetranscendantalcommeintersubjectivitphnomnologique.
ChezThomasdAquin,laquestiondesavoircequiadvient
lorsquunangeconnatunautreange(STIa,q.56,a2),ou
lorsquunegodcouvreunalterego,nousaidecomprendrelelien
tabliparE.Falqueentrealtritangliqueetintersubjectivit.Un
angenestcertespasunhommeetleurespceproprediffrent
puisquelunionsubstantielleuncorpsnestleproprequedu
second:Ntantpascomposesdematireetdeforme,maistant
composesdeformessubsistantes,lessubstancesincorporelles
devrontsedistinguerparlespce;etlefaitmmequelmede
lhomme,enquelquefaon,aitbesoinduncorpspouragirmontre
quilestunenatureintellectuelledundegrinfrieurceluide
lange,lequelnestjamaisuniuncorps(STIa,q75,a7).
Ilarrivepourtantquelesangesassumentuncorps(cenestpas
poureuxquelesangesontbesoindassumerdescorps,maispour
nous;STIa,q51,a2),enunelogiquedapparatrequinon
seulementdclinepournousnotremystrecharneldanslatable
exprimentaledelincorporelmaisnouspermetencorede
comprendre,distance,cequilenestdenotreproprepotentialit
trelanthropologiedunealtritenconstitutionseraitdonc
dcouverteparleMoyenAgeaveclange.Noussommesdslors
engagprendreencompteautruinonparsesqualitsousa
proximitattenduemaisplusfondamentalement,etlangenousle
rvle,parsonorientationpournous.Lesoindelautrenestilpas
lunedesclsdelaphilosophiecontemporaine(Levinas)?Silnya
doncpasdeuxmondesmaisdeuxmaniresdiffrentesdevivreun
mmemondequiestlacration,ondoitalorscarter,surlaquestion
anglologique,tantAverros(langeseraitcapabledeconnatresans
intermdiairelessencedesautresanges,lorsquilnepeutenralit
queseconnatreluimmeensonessencepropresansquoi

laltritsetrouveraitnierensasingularitetfondueenunvaste
ensembleindtermin)quAvicenne(langeseraitcapablede
connatrelesautresangespartirdesapropreessence,lorsquilny
apasaucontrairedessencecommunemaisunemultitudedessence
singuliresansquoilindividualitdautruiseraitlencore
perdue);etcelanousindiquecequilenestdeltrehommeau
mondeetdesonlienavecautruidanslaconstitutiondesoi:jene
puisjamaistoutconnatredelautrequiconserveunepart
inalinabledemystrenonseulementconstitutivelafoisdeson
essenceetpartantdesasingularitaumondemaisaussirvlatrice
demapropreintgritdepersonnenonduplicable(contreAverros
etlesacrificedelegot),jenepuisdupliquercequejesaisdemoi
mmepourtransplantercetteconnaissanceenunalteregoqui
perdraitalorstouteconsistancesingulireetpartantamante(contre
Avicenneetlarductiondelacommunautmonadiquelidentit
monadique).Seconstituelenphilosophiecetteintersubjectivit
quiembrasselafoislegotetlaltritetrecourtlasimilitude
poursepenser.
Transparencedelego(Husserl)etconnaissanceessentielledesoi
(ThomasdAquin)semblentpostuleruneimmdiatetdelaccs
soisanslintermdiairenidautrui(parlarflexivitduvisage)ni
dAutrui(parlesidesinnes).Maislorsquesurvientlaltritetla
questiondesaconnaissance,lanotiondintelligibilit,pourlheure
nglige,revientaupremierplan,etcestencettemdiationmme
quersideladistancequirendtoutealtrit,horscelleduVerbe,
opaque.Cequinestpasdfautdesanaturepuisqueriendece
quilpeutconnatreneluiestinconnu,maisseulementconformit
sonstatutdecratureetrespectdelatoutepuissancedivine,note
immdiatementE.Falqueencohrencesamditationhabituelle
surlestatutdelafinitude(p.406).Naturenatureetnonnaturante,
langevoitsonintellectmarquparleVerbeetpeut,grcecette
marque,accderaureletlaltrit.Orcettedistancevautmiseen
perspectivephnomnologique:langeconnatlautreangeselon
sontreintentionnel,nonselonsontrenaturel(STIa,q56,a
2),etcequivautlpourlalterangeluschezthomasdAquinvaut
aussipourlalteregochezHusserl:laconnaissancedautruinese
donnejamaissurlemmemodedetransparencequelaconnaissance
desoiparsoiDieunedonnepasunangeunautreangepour

quilsseconnaissentdanscequilssontetdanslesraisonspour
lesquellesilslesont,maisseulementdanscequilsontencommun
lorsquilssont:savoirdtredesrceptaclesdesidesintelligibles
queDieuinscriteneux(p.406).
Connatreautruinesentendpashorsdunecommunautde
rfrenceceluilquifondetoutechoseetpostulelexistencedun
troisimetermeentresujetconnaissantetobjetconnuquelonpeut
appeleravecHusserllencommunoulemondecommun.Horsde
toutschmecausal,cestlanotiondesimilitudequisest
dfinitivementimposeetgarantitlalibertdessubjectivits
personnellessimilitudedanslerapportentrelangeetDieuetentre
langeetlange,similitudedanslerapportentrelesujetetlemonde
communetentrelesujetetlautresujet.Lesecondplandechaque
similitudesecaractriseparunecommunecomprhensiondeDieu
oudumonde,etcestenralitcettecommunautquifondetoute
possibilitderencontremondaine.Reconnatreunserecevoir
communouvredonclacommunion,sauvegardelautonomiede
lexistencepropre,etrdimelapossibilitmmedusolipsisme:il
estclairqueseuleuneressemblancereliantauseindemasphre
primordialecetautrecorpslbasaveclemienpeutfournirle
fondementetlemotifdeconcevoirparanalogiececorpscommeune
chairautre(Mditationscartsiennes,50).Ltrenesespare
ainsijamaisdeluimmenidelatransparencedesoisoipoursaisir
autruimaiscomposeavecluiparaperceptionanalogisanteet
similitudedesfonctionsdelegot,lemotiffondamentaldece
schmephilosophiquetantceluidelasymphonie.
Maisdanslamesureolangepeutrevtiruncorpspourserendre
larencontredelhomme,lintersubjectivitdontnousparlonspeut
videmmentsemuerenintercorporit(ducorpsangliqueau
corpshumain)lintentionnalittanttoujoursconservepuisque
langenerevtuncorpsquepoursemanifesterlhomme.Cest
ainsidelaphnomnalitducorps,ducorpsphnomnaletnon
objectif,etdelarductionhusserlienneduKrperauLeibdontilest
iciquestion(Mditationscartsiennes,44).Demmequelange
seulseconnatparfaitementluimmeetsortdelasolitudedeson
egoenvertudesessimilitudespartagesavecunautreange,de
mmelangeuniquementsembleaussicapabledadopterpour
lhommecetypedemanifestationdesacorporittotalement

dgagedetoutepositionnaturellepourtreuniquementdonne
voirautrui(p.417).Demeurelaquestiondesavoirsilange,en
cecorpsquilassumepourlhomme,lhabitedanslammemesure
quelhommevivantsachairpropreparlasriesuccessivedeses
kinesthses;comprendrelautrequeluimmeestilplus
inaccessiblelange,etparsuitelhomme,quecomprendrelautre
luimme?Notonsquesiaucunrapprochementntaitpossibleet
quesilangenepouvaitprendrelaplacedelhommeensonlet
sentircommelhommesentiraitenunemmemaniredhabiterle
ldelafinitudeenenlangagehusserlien,voilquisenomme
latranspositionaperceptivepartirdemonproprecorps,alors
lanalyseliantHusserletThomasdAquinreviendraitntreque
purefiction.OrilatoujourstclairpourHusserlquelarencontre
delautreentantquetelpartirdelexpriencepathiquequelesujet
faitdembleetdjdumondereclencessairementunepartde
fictionE.Falquenoteencesensquautruinedemeurepourmoi
autrui(egoalter)quedanslamesureomoijaccepteaussidentrer
dansladimensionanalogiqueducommesi,moiici(hic),jtaisl
bas(illic)(p.419420)[9].Silangenesemblecertespas
connatreladistanceencequilestcapabledhabiterplusieurslieux
enunesolutiondecontinuitspatiotemporelleabsoluenonsoumise
ladiscursivitquandlangeestici(hic)jesuisassurquil
nestpointlbas(illic),maisdslorsquilnestplusici(hic)jene
peuxpassavoirsilnestpasdjlbas(illic);neconnaissant
quesonici(hic)silestenmmetempslemien,rienninterditque
sonlbas(illic)quejeneconnaispasnesoitdjaussimonici
futurquedici(illinc)jeneconsidreencorequecommeunlbas
lointain(p.421),cemodedtreaumondeparticulierrecouvre
justementcequeHusserlentendparlafictionimaginativequil
associelapossibilitpourlhommedecomprendreautrui(lbas)
enselereprsentant(ici)telquepourluiilsedonneetnepeutque
sedonner.Onpourraitaussiremarquerquelange,pourprotger
lhommeetlerejoindre,doitbiensavoircequilenestdtre
hommeetpouvoircommunierauvcupathiquemondainement
prouvparlhomme:silesangesneconnaissaientpasles
singuliers,ilsnepourraientexerceraucuneprovidencevisvisdes
activitsdumonde,puisquetouteactionapourprincipeuntre
singulier(STIa,q57,a2).Ilnepeutyavoirquentrecroisement

desvises,sipasjonctiondesvcus,parlebiaisdecetintellect
angliquequirejointlapuissancesensitivedelhommelange
tant,parordredenature,suprieurlhomme,onnepeutdireque
lhommeconnaisseparunedesesfacultsquelquechosequelange
neconnatraitpasparsonuniquefacultdeconnaissance,quiest
lintelligence(id.).Lesanges,parlesspeciesqueDieuleur
infuse,connaissentleschosesenleurnatureuniverselleetaussien
leursingularit,entantquecesspeciessontdesreprsentations
multiplesdelasimpleetuniqueessencedeDieu(Ia,q57,a2).
Naturesnaturestousdeux,langeetlhommepeuventensemble
contemplerluvredelanaturenaturantequestDieu,quandbien
mmelangelacontempleintellectuellementetlhomme
sensitivement.
PourreprendreunautrethmecherE.Falqueentoutesses
recherches,lequidnestpasdiffrentetseullequomododiffre.De
lcettetrsbellepensequicltleparagraphedelapage424de
ltude:lahirarchiedesangesetlalogiquedelaremonteDieu
sinversealorstonnammenticidansunmouvementparadoxalde
chasscrois:pluslangeslvedanslaconnaissancedes
intelligiblesetsapprocheainsideDieuetplusenfaitilsabaisse
accompagnantbienvidemmenticilemouvementdeknosedu
Verbedanslasaisiedessensibles.Lemondesensibleestsans
douteeneffetcequibrilleaveclintensitlaplusbelleaucur
mmeduchristianismeetdelapensequecechristianismepermet
cequifait[donc]delangeendernireinstancenonpaslalterego
delhommemaisaucontrairesonegoalterqui,auboutducompte,
partageaceluisinonunemmevisedumonde,aumoinsunemme
preuveausensexprientieletnonpsychologiqueoumoraldu
mmemonde(p.427).
Lerapportdelangelangeadoncquelquechosediredurapport
delangelhommeetmmedelhommelhomme.Lefaitde
contemplerunesourceencommunrvleunecommunautdevie
paraperception,cetteperceptionaccompagnedeconsciencedesoi
quipeutnaturellementaussibienseconcevoirpourlangequepour
lhomme,maisrvledanslemmetempslespropresconditionsde
laltritencesdiffrencesduquomododelaperceptiondumonde
dontavonsdjparldanslecasdelaltrithumaine,direquele
corpsdunhommeestlemmequelecorpsdunautrehomme(il

estclairqueseuleuneressemblancereliantdanslasphre
primordialecetautrecorpsaveclemienpeutfournirlefondementet
lemotifdeconcevoirparanalogiececorpscommeuneautre
chair[10])neveutcependantpasdirequelecorpspropredelun
sevoitabsolumentdupliqudanslecorpsdelautresansjustement
garderlamarquedupropre(cequejevoisvritablement,cenest
pasunsigneouunsimpleanalogon,cenestpasuneimage
cestautrui[11]).OnmesurequelpointlarflexiondEmmanuel
Falqueprendmanifestement,pourmodleconfigurantsapense,ce
quilenest,toujoursdj,duChristluimme,seultreenquicorps
etchairsontabsolumentpourautruienunedimensionabsolument
oblative;cestlui,leChrist,quidonnelhommedtrecequilest
ensonegotetdedonnercequilestensonoblation.Cefaisant,on
nepeutallerautruiquenreconnaissantcetroisimetermequi
nestnidumondenihorsdumondeetqueSimoneWeila
remarquablementsaisiencetteformule:Onnepossdequece
quoionrenonce.Cequoionnerenoncepasnouschappe.Ence
sens,onnepeutpossderquoiquecesoitsanspasserpar
Dieu[12].
Noussommesalorsenmesuredecomprendrecequilenestdecette
expriencedeconversiondelintelligencelaquellenousenjoint
louvragedEmmanuelFalque.Elleestdelordredecettepensede
labandonquelondiscernechezBonaventure.Relisantlexprience
desonmatreFranoisdAssise,celuicipenseledondelapauvret
noncommedondecequelona(sonvtement)oudondeceque
lonest(lebaiseraulpreux)maisdondudon(abandondela
parfaitepauvretquineretientrienpourellemme,pasmmele
don,etcorrespondlhumilitchristiquedeltredpouilldetout,
encroix,etnesachantplusmmequilsauvequoiquecesoit
Deusmeus,Deusmeus,utquiddereliquistime?;McXV,34).
Or,dansuneperspectivecatholique,lorsquonditquelonatout
donnouquelonsestdonntoutentier,onreprendledon,sans
donnerledon,danslademandedereconnaissancedudon.Ilfaut
doncvivrelapauvretdanslemondenonpasparamourdela
pauvret,maispourvivreladpendance[13].Onquittelhumilit
depch(lhommenarienparcequilapch,etcestdanscerien
queDieuvalerejoindreAugustin)aboutitunehumilitde
connaissance(lasotriologienestplusleseulaxeessentiel,mais

lontologierevientpourcontemplerlhumilitdelhommedansson
tremme,crdanslhumilitcommeunriennonparcequila
pchmaisparcequildpenddetoutemaniredunautre).Si
BonaventurepassealorsdelapauvretdelhommecelledeDieu,
onentrelfrontalementdanslessencemmedumondela
pauvretdelaTrinit[14].LaTrinitestdslorscedontriende
plusgrandnepeuttrepens,surlemodedunediffusionquiest
extrmepourqueleproducteur(laplnitudefontaleduPre)puisse
donnertoutcequilpeut;silacraturenepeutrecevoirtoutceque
Dieupeutdonnerentantquerceptacleinadquataudon,cestque
nousretrouvonslcetabandonquiconfiguretoutechoseauFilsle
PreenvoiesonFils,aussigrandqueluietcapablederecevoirle
donpourlhomme,Filsquivientaussifairevoircomment,dans
lespacelimitedunecratureoudelhumanitpeutsedirela
divinit.Telleestlagrandeurdabandonlaquellenoussommes
convis,parledploiementmmedunerflexionphilosophique
mditantcequilenestdumonde.NoussommesdansleFilsentant
quilestseulrceptacleadquatdudonduPreetnousaccueillons
enluiladiffusiondudondelapaternitduDieu.Encesens,onpeut
direqueleDieutrineestpauvre,tantdiffusiondundonjusquau
dondudon.BonaventuretablitdoncqueDieuestPreparcequil
engendre(quodideoestpaterquiagenerat[15])lorsqueThomas
dAquintablissaitqueDieuengendreparcequilestPre(quia
paterest,generat[16]).
SiletravaildudoyendelafacultdephilosophiedelInstitut
CatholiquedeParisestdoncactuel,cenestpasdabordencequil
laissepenseretsedployerlaphilosophiemdivaleenuncontexte
contemporain,maisparcequilactualiseparleconceptune
expriencephilosophiquersolumententesurleVerbeennousla
prsentantcommepraticabledansleldenotreexistence
concrte.
Notes
[1]EmmanuelFalque,Dieu,lachairetlautre.DIrneDunsScot,PUF,coll.
Epimthe,2008
[2]EmmanuelFalque,SaintBonaventureetlentredeDieuenthologie,Paris,Vrin,
coll.tudesdephilosophiemdivale,2000.
[3]Cestbienalorslemodedapparitionquidonnelemodedtredelachose.Ence
sens,lincarnationchristologiquedonnenaturellementpenserlincarnation
phnomnologique.Quelontothologiesoitditeintrouvablenedisqualifiepasen
effetlaphnomnologie,ellequicontribuabienencernerleslimites.

[4]Carcestncessairementunmoicorporelquicernedabordlemonde;encela,
lindicibleducharnelenlhomme(phnomnologiedescriptive)primetoujourssur
linterprtationverbaledesonsens(hermneutique)commesurlaformulation
grammaticaledesesnoncs(logique)(p.34).
[5]E.Falque,op.cit.,p.474.PensonsauxtravauxdIrneRosier.
[6]Puisquecenestpaspoureux[propterseipsos]quelesangesontbesoin
dassumeruncorps,maispournous[propternobis](Sommethologique,Ia,q.51,
a.2,ad.1;Paris,Cerf,1984,p.520).
[7]Sommedethologie,Ia,q56,a1etMditationscartsiennes,42.
[8]Sommedethologie,Ia,q56,a2etMditationscartsiennes,42.
[9]LeslumineusesanalysesdeErwinStraussurladistance[dieFerne]dansDuSens
dessens.Contributionltudedesfondementsdelapsychologie(Grenoble,Milon,
coll.Krisis,2000)pourraienttreiciconvoques:cequirelielelaul
basestpournouslapossibilitpremiredesentirlemonde.
[10]E.Husserl,Mditationscartsiennes,50.
[11]E.Husserl,Mditationscartsiennes,55.
[12]SimoneWeil,CahiersIII,Paris,Plon,coll.Lpi,1956,p.201.
[13]Lacratureadoncdesoilenontre(desehabetnonesse),ellereoittoutson
tredunautre(totumautemessehabetaliund).Ellefutainsicrepourque,par(ou
dans)sonindigence(prosuadefectibilitate),elleaittoujoursbesoindesonprincipe
(sempersuoprincipioindigeref)etpourquelepremierprincipe,parsabont(pro
suabenignitate),necessedesecommuniquerelle(influerenoncessarei)(Brev.
V,253b).
[14]Deplus,cettediffusion(partirduPrecommesource)estextrme,pourque
leproducteurdonnetoutcequilpeut.Orlacraturenepeutrecevoirtoutceque
Dieupeutdonner.Cestpourquoi,demmequelepointnajouterienlaligneetpas
davantagemillemilliersdepoints,demmelabontdelacraturenajouterien
linfini.Ilestdoncncessairequecettediffusionselontoutsonpouvoirsoiten
quelquun,quinepeuttrepensplusgrand.Or,ilestpossibledepenserplusgrand
quetoutecrature,etlacratureellemmepeutpenserplusgrandquesoi.Maisdans
leFils,laproductionestcommedanslePre.Parconsquent,siriendeplusgrandne
peuttrepensquelePre,ilenestdemmepourleFils.Etdeplus,silePrenese
diffusaitpasdansunediffusionextrme,ilneseraitpasparfait(HexameronXI,
11).
[15]Bonaventure,ISent.d27,p.Ia.un.Q.2,concl.[I,469b].
[16]ThomasdAquin,STIa,q.40,a.4,ad.I).

S-ar putea să vă placă și