Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
Processodefermentaodacervejaartesanal
porTabocaem20150417
Introduo
Afermentaoumprocesso,noqualaslevedurasproduzemlcooleCO2.Noentanto,afermentaoproduzoutrosvaloresparaacervejacomosaborearoma,por
exemplo.Almdasleveduras,afermentaodependedevriosfatorescomoatemperatura,tempo,osinsumosfermentveisenofermentveisedagua.
Tiposdeleveduras
Aleveduraresponsvelpelafermentao,queocorrenafasederespiraoanaerbica,naqualprocessaaproduodelcooleCO2.Existemdoistiposprincipais
delevedurasutilizadasnaproduodecerveja:LagerseAles.AsLagersgeramcoresleves,comsaboresearomaslimpos,fermentamentre10e13C.AsAles
fermentamemtemperaturasmaisaltasegeramsaboresmaiscomplexosefrutadostm,emgeral,temperaturasdefermentaoquevariamentre18e23.9C.
Leiamaissobreasprincipaisespciesdelevedurasparacerveja:
Saccharomycescerevisiae
Saccharomycespastorianus
Altaebaixafermentao
comumdizeraltafermentaooubaixafermentao,comrefernciaposioemqueafermentaoocorrenolquidolevedurasquefermentamemposies
maisemcimaeasquefermentamemposiesmaisbaixasnolquido.Essasdefinies,porm,socomplementadascomversesmodernas,medidaemque
novaslevedurassodescobertas.Portanto,adivisoaltaversusbaixadeixadesertoprecisa.
Emgeral,asLagerssochamadasdebaixafermentaoeasAles,dealtafermentao.Porm,existemlevedurasLagersqueflutuamnomeiooumesmopertodo
topo,eAlesqueflutuamdomeioparaofundo.Emrelaoquestodetemperaturas,existemmodernizaesquemudamocenriopois,levedurasdotipoAle
fermentam,razoavelmentebem,emtemperaturasmenores,como12.8C.
Fasesdafermentao
Lembramosqueosnmerosindicadosaquisoestimativasgeneralizadas.Noassumaquesuafermentaoirocorrerprecisamentecomexatosparmetrospoiso
tempodefermentaodasuacervejaestsujeito,tambm,aoutrosfatoresvejamaisematenuao.
Inicial
afasequevaidoinciodainoculaodofermentoatumperododecercade15horas.Nestafase,aleveduracomeaaseprepararparaafermentao.Elautiliza
ooxignio,mineraiseaminocidos(nitrognio).Vocpoderobterdetalhesespecficoscomrelaoainoculaonasseesaseguir.
Exponencial
afaseemqueaslevedurassereproduzemde4horasa4diascomeanafaseinicialevaiataestacionria.
Estacionria
ltimoestgiodafermentao,quepodeterduraode3e10dias.
Aeraodomostoatenonoincioeantesdafermentao
Aquantidadedonveldeoxigniomaisumfatorimportantequeproporcionaumaboafermentao.Oxignioimportantesomentenoprocessodereproduo
inicialdofermento(crescimentoexponencial).Depois,ofermentoiriniciarareproduoanaerbica,ondehintensaproduodelcoolcomgeraodeCO2.
Aquantidadeerradadeoxigniopodecausarimpactosnodesejadosparasuacervejaeporissoquevocdeverconsultaroutrosrecursosemliteraturascomo
FermentationYeast,thePracticalGuidetoBeerFermentationChrisWhiteandJamilZainasheff.Otpicodeaeraoestforadoescopodestaapostila,pois,a
indicaoparacervejeiroscaseirosdeprimeiraviagemqueutilizemofermentoseco,poisestepossuinutrientesdisponveise,assim,dispensamaaerao.O
http://www.slidequest.com/q/sbpcv
1/8
29/02/2016
Processodefermentaodacervejaartesanal
assuntodeaerao,noentanto,relacionasetambmcomoassuntodeagitaoquevocvailernocaptulodostarter.
AtenoaoDiacetil
ODiacetil,comcheirotpicodemanteiga,butterscotch,umsubprodutodaproduodelcool,porfermento,emumprocessodefermentao.Aprincpio,oproduto
usadoparadargostodemanteigaemchocolate,leosdecozinha,balas,biscoitosetambmproporcionarodeliciosoaromaesabordemanteigaempipocade
microondas.OsexcessosdeconcentraesdeDiacetilpodemgeraroffflavorsnasuacerveja.Esteumsubprodutogeradoduranteafermentaoeaconcentrao
devesercontrolada.AconcentraodeDiacetilcresceduranteafermentao,edepoisdiminuiassim,importantereconheceracurva,quemaisoumenoscomo
odesenhoabaixo:
Sendoumgrficorudimentar,merecealgumasexplicaes.Primeiro,em"+"asconcentraesdeDiacetiltmocrescimentomaisrpido(notempo).Estecrescimento
iniciasenafasepitchingedepoisumpoucomaislento,("o")mas,aindarpido,duranteocrescimentoexponencial.Asconcentraescomeamacairnafase
estacionria,naqualocorreumadesaceleraodocrescimentodofermento(nogrficoestindicadocomo"e").
Fermentaosecundria,parareduododiacetil
comumprovocarumaumentodatemperaturadefermentaoprximoaofinaldafermentao,ouseja,1015%antesdotempofinal.Comoaumentodaatividade
"naretafinal",existeumareduodosnveisdodiacetilestemomentochamadodeDescansoDiacetilYeastStartersandDiacetylRestsemaistilnocasoda
produodeLagers.
Comoevitarproblemascomdiacetil:
Faaodescansododiacetil.
Utilizefermentosaudvel.
Permitaqueofermentotenhaumcrescimentoinicialantesdefazerainoculao.
Nooxigenaromostodepoisquefoifeitaainoculao.
Manteraesterilizaodosequipamentosutilizados.
Referncias
Captulo"UnderstandingandAvoidingOffFlavors",deBrewChem101LeeW.Janson.
YeastStartersandDiacetylRests.
Floculaofinaldafermentao
Duranteofinaldafermentao,ofermentodeverprecipitar,instalandosenofundocnicodoprecipitadorfloculao.Essefenmenobaseiasenaaglomeraode
milharesdeclulasdefermento,contribuindoparaqueelasseprecipitemnofundodofermentador,deixandoumacervejamaislimpa.
Algunsfermentossomaisfloculantes,enquantooutros,somenos.Elessedividemnosgrupos:
Altamentefloculantes.
Defloculaomdia
Debaixafloculao.
Mesmoqueafloculaosejaumparmetrodotipodefermento,importanteobservarqueelapode,tambm,variarsegundooutrosfatorescomo:
Temperatura.
Taxadeinculo.
Taxadeoxigenaodomosto.
Densidadedomostocervejeiro.
Mesmoqueafloculaoocorranaturalmente,ocervejeirodeverprovocarmaiorfloculaonoestgioondeestarreduzindoatemperaturadacervejaentre3.3Ce
4.3C.Asbaixastemperaturasinduzemmaiorfloculaoporm,esteestgiosacontecedepoisdofinaldafermentao.
Referncias
Captulo"UnderstandingandAvoidingOffFlavors",deBrewChem101LeeW.Janson.
YeastStartersandDiacetylRests.
FlocculationBasics
Atenuao
Atenuaoamedidadoquocompletofoiafermentaodomosto,queoresultadodosacaresconsumidosduranteafermentao.Aatenuaomaiorse
maisacaressoconsumidosnesteprocesso.
http://www.slidequest.com/q/sbpcv
2/8
29/02/2016
Processodefermentaodacervejaartesanal
Afrmulaparaatenuaoaparenteacomparaoentreadiferenadasleiturasdedensidadeinicial(DI)edensidadefinal(DF)dolquidocomadiferenaentrea
inicialeoqueseriaadensidadefinalmximapossvel(1),ouseja:
Esteoindicadordoprogresso,doquefoialcanado,emtermosdoconsumodeacares.Oprocessodefermentaoacabaquandoocorreumaestabilizaona
leituradadensidade.
Mediodedensidade/gravidade:aparenteereal
Osacarespresentesnaguacausamumadensidademaioroumenornolquido.Adensidadedagua1(medioa4C)assim,atendnciaumadensidade
maiornolquidoparaumlquidomaisdoceeumadensidademenor,namedidaqueomostoperdeacaresnoprocessodefermentao.Masimportanteobservar
que,comaproduodelcool,olquido,apesardemenosdenso,ficaumtantomaismenosdensotambmdevidoapresenadolcoolporqueolcoolmaisleve
queagua.
Assim,emteoria,amediodaatenuaodeverialevaremcontaumamediodadensidadefinal(DF),semlcool.Esteseriaoideal,queocasodascervejarias
grandes.
Usododensmetroparamedirdensidade
Odensmetroumargua/bianumeradaparaserutilizadanolquido,doqualvocdesejarmediradensidade.Cadadensmetroestreguladoparaumaquantidade
delquido,ouseja,vocdevercomprarumkitcompleto.Valeaindalembrarqueamediododensmetrodependedatemperatura.Assim,sesuatemperaturano
batercomapadro(20Cemgeral),deversercorrigidaporumatabeladeconversoTabeladeconverso.
http://www.slidequest.com/q/sbpcv
3/8
29/02/2016
http://www.slidequest.com/q/sbpcv
Processodefermentaodacervejaartesanal
4/8
29/02/2016
Processodefermentaodacervejaartesanal
Densmetroparaleituradadensidade
Vejatabelacorreo.
Bibliografia
BrewChem101LeeJanson.
FermentationYeast,thePracticalGuidetoBeerFermentationChrisWhiteandJamilZainasheff.
Condiesparafermentao
Ailustraoabaixoapresentaumtanquefermentadorcilndricoquepossuiofundocnicoeumacamisaderefrigeraoexterna.Ailustraobaseadanosprincpios
deumtanquepadro,comoostanquesdeinoxmodernosquepossuemtambmummecanismoparapermitirasadadoCO2.
http://www.slidequest.com/q/sbpcv
5/8
29/02/2016
Processodefermentaodacervejaartesanal
Obs:monitoramentodasadadeCO2
OstanquesdefermentaopossuemumsistemadesadadeCO2.Emalgunscasos,emtanquesmaissimples,umdispositivochamadoairlockpermitequeoCO2
possasairevitandoaentradadoarexterno.
Duranteafermentao,areduodaatividadevisvelnoairlock.Porm,norecomendadodeixaraevoluodafermentaoporcontadomonitoramentodo
airlock.Aatenuaodeveseramelhorreferncia,porquepodeocorrerpequenosvazamentosemalgunssistemasdefermentao,oquepoderiaimplicaremuma
ilusoqueafermentaoacabou.
Ofinaldafermentao
Onmerodediasdafermentaodeveserconsideradoapenasumarefernciapoisnodevemosusardiascomosendooparmetroparaofinal.Etambma
atividadenoairlockpodermostrarageraodeCO2,mascasooairlockpare,vocdevelevaremconsideraoapossibilidadedevazamentos.
Sendoassim,oparmetroidealmesmoaatenuao.Fiqueatento,poishcasosemqueafermentaopodecontinuarpordiasissopodeocorrerporvrios
fatorescomo:
quantidadedefermentocolocadafoiincorreta
contaminao
temperaturadefermentao
dentreoutros,comooprpriotipodefermento.
Aindavalelembrarqueexistemfermentosquetmmaiortolernciaaolcoole/ouquepodemcontinuarfermentandoporperodoslongos.oqueocorrecomo
http://www.slidequest.com/q/sbpcv
6/8
29/02/2016
Processodefermentaodacervejaartesanal
fermentobrettanomycesdascervejasbelgasalgumaspodemficarfermentandoat12anos.
esperadoqueocorraumarazovelatenuaodentrodoperododefermentao,quedependedefatorescomofermento,OGdomostoeaindadopitchingcorreto
almdatemperaturadefermentaoindicada.Valelembraraindaqueascondiesdesanitizaosocrticas.
Referncias
Usododensmetroparamediradensidadeinicialefinal.
Fermentao3atenuaoeABV.
Qualidadedafermentao
Consultesempreaespecificaodaleveduraquevocestutilizando,ouseja,opacotedofabricante,almdereceitasjelaboradasporoutroscervejeirospara
entenderospadres.
Afermentaoemtemperaturasmaisbaixastambmirocausarimpactonotempodefermentao.Emgeral,asLagersnecessitamdeumtempobemmaior(veja
visogeral/introduo)enquanto,cervejascomfermentoAlepodemfazergrandepartedafermentaoem35diascomatividademaiordevidoatemperatura
maior.VejaWhatisDifferentforBrewingLagerBeer?.
Algunsparmetrossorelevantesparaumaboafermentao:
Seguirinstruescomrelaotemperaturadefermentao.
Utilizarataxadeinculocorreta(pitchrate).
Controlaratemperaturadafermentaodeformaprecisa.
PermitirasadadeCO2.
Evitaraentradadeardoambienteexterno.
ClculodelcoolporVolume(ABV)
ou
Leiamaissobrecomoestimarovolumedelcoolcomodensmetro.OexemploumcasodeumaAmberAlede1.047para1.008:
Reduodatemperaturaepurgadalama
Duranteafermentao,ofermentodeverprecipitarnofundocnicofloculao.Noentando,ocervejeirodeverabaixaratemperaturaaofinaldafermentao
(vejaatenuao).Atemperaturabaixa(como34C)ircontribuircomumamaiorfloculao.
Umapastabemdensadeverseformarnofundodotanquechamadalama.Umavlvulanaparteinferiordotanquedeverpermitirqueocervejeiropossapurgar
talpastadefermentoprecipitado.Apurgadalamaimportantedevidoaalgunspontos:
Extrairalamadacervejagarantindoqueacervejamaislimpaepoderirparaoprocessodematurao.
Evitarpossveisproblemascomacervejanocasodetanquesmaiores,opesodacervejaemcimadalamapodecriarcondiesondeofermentopode
produzirefeitosnodesejveisnacerveja.
Maturao
Depoisquealamaestivercoletada,vocpodeiniciaroprocessodematuraoedeixaracervejanatemperaturaentre1Ce3C.
Referncias
Starters
Comoreidratarasleveduras
ChrisWhiteWhiteLabsAttenuation
ChrisWhiteWhiteLabsAttenuation
Captulo"UnderstandingandAvoidingOffFlavors",deBrewChem101LeeW.Janson.
YeastStartersandDiacetylRests.
FlocculationBasics.
UninoveFaculdade
CursosdeGraduaoemVriasreasFaaAgoraMesmoaSuaInscrio!
termosdeuso|ticaevalores
http://www.slidequest.com/q/sbpcv
7/8
29/02/2016
Processodefermentaodacervejaartesanal
2015SlideQuest.com.Allrightsreserved.
Pginasinterativasdeaterrizagem.
http://www.slidequest.com/q/sbpcv
8/8