Sunteți pe pagina 1din 24

ACUPUNTURAEMPSIQUIATRIA

ContedodoArtigoIntroduoPanoramaHistricoeAtualdaPsiquiatrianaChinaMecanismode
AodaAcupuntura(RelacionadosaoTratamentodosTranstornosMentais)Dependncia
QumicaTranstornosdoHumorTranstornos
AnsiososEsquizofreniaConclusesRefernciasIntroduoUmadascaractersticasfundamentaisda
MedicinaTradicionalChinesa(MTC)aausnciadadicotomiamentecorpo.Encontramosnos
clssicosdaMTCdescriesdealteraessomticasassociadassalteraesmentaissendo
queestasseriamclassificadasatualmentecomotranstornosmentaistantopelaCID101quantopelo
DSMIV2(asprincipaisrefernciasdeclassificaodapsiquiatriamoderna).Omaisantigo
compndiomdicoconhecido,oCnonedoImperadorAmarelo3(queprovavelmenteremontaa
pocadoImperadorAmarelo2600a.C.,comorigemcomprovadanadinastiaZhou250AC)se
dividenasQuestesSimples(SuWen)enoEixoEspiritual(LingShu).Ocaptulo22desteltimo
temcomotituloDianKuang,traduzidomodernamentecomoSndromeManacoDepressiva.
Paralelamentesalteraesmentaissodescritasalteraessomticascomorigidezmuscular,dor
naregioparavertebral,transpiraoevmitosentrevriasoutras.
AacupunturacontinuaamplamenteutilizadanaChinanotratamentodetranstornosmentais,tanto
poracupunturistastradicionalistas(queutilizamosprincpiosclssicosdaMTC)quantopor
acupunturistasmodernos.Paraespantodemuitospsiquiatrasocidentais,aacupunturanos
empregadanotratamentodedistrbiosleves,masnosmaisgravescomigualfreqncia.
Existerelatodequemaiscomumoempregodeeletroacupunturaqueaeletroconvulsoterapianas
formascatatnicasdeesquizofreniaedepresso,porexemplo.Trabalhoscientficoscomparando
acupuntura(especialmentecomeletroestimulao)compsicofrmacossoabundantesnaChina.O
acessoaestesartigosbastantedificultadotantopeloidiomaquantopelaprecariedadeecontrole
governamentalsobreaInternet(oprincipalmeiodeacessoatrabalhoscientficoshmaisdeuma
dcadanomundoocidental).EsforossofeitospormdicosocidentaisqueviajamparaaChina
paratraduziredistribuirtaistrabalhos.UmexemploolivroTraditionalChinesePsychiatry
recentementepublicadoporFlaws4quedescrevecentenasdestesestudosefontedealgumas
refernciaschinesascitadasnestecaptulo.Comparandoovolumedetrabalhoschinesescomos
realizadosnoocidentepodemosdizerqueosltimossoescassos.Oconsensodoinstituto
americanoNIHimportantereferncianosEUAenomundosobreaacupuntura,noinclui
nenhumtranstornopsiquitricoentreascondiestratveispelaacupuntura,excetoadependncia
qumica5.Estefatocontrastacomaexperinciaclinicademdicosacupunturistasdomundointeiro,
quefrequentementesedeparamemsuaprticaclnicacomqueixaspsquicasquemuitasvezes
preencheriamcritriosformaisparatranstornosdepressivoseansiosos.Podeseafirmarquea
grandemaioriadosestudosclnicospublicadosinvestigaaeficciadaacupunturanadependncia
qumica,enquantoosestadospsicticos(cujotranstornomodeloaesquizofrenia)scontamcom
algunsrelatosdecasosindividuaisoudepequenosgruposdepacientes.Maisnumerososso
estudosqueinvestigamomecanismodeaodaacupuntura,comsuasaesnosnveisde
neurotransmissoresalgunsinclusiveconcluemquedevehaverbeneficionotratamentode
6

depresso,ansiedadeesndromedopnicocomacupuntura6.Acreditamosqueoprincipalmotivo
dopoucointeressepelotratamentopsiquitricosejaofatodequeaacupunturacientfica(ou
acupunturamdica)sergeralmentevinculadaaserviosdefisiatria,ortopediaemuitoraramentede
clnicamdica.Almdisso,estudosenvolvendodoentespsiquitricosdificilmenteseriamaprovados
peloscomitsdeticadosserviosquetemproduocientficaestaltimadificuldade,comose
vernodecorrerdocaptulo(quandoseroapresentadasasevidnciasexistentes)um
contrassensoumavezqueprejudicaoavanodoprprioconhecimentocientifico.Porfim,a
qualidadedosensaiosclnicoschinesesdeformageral(nosdosqueversamsobreMTC)
comparadosaosocidentaisbastantepobreefacilmentecriticvelemtermosdemetodologia
cientfica,comoservistoaolongodotexto.Nessecaptulopretendemosmostrarumpanoramados
usosdaacupunturanosprincipaistranstornospsiquitricos,semprebaseadosemevidncias
cientficas,apsumabrevedescriodaspatologias.Procuramosserimparciais,mostrandotanto
osestudoscomresultadospositivosquantonegativos.Aindaseroapresentadososefeitos
fisiolgicosdaacupunturaquepoderiamserconsideradososmecanismosdeaoespecficospara
ostranstornosmentais.Nosetrata,portantodeumtextosobreprotocolosdetratamento
raramentecitaremospontosdeacupunturarelacionadosaostranstornosmentais.Osprotocolosse
dividememtradicionais,emqueosprincpiosdaMTCsoaplicados,emodernos,emqueos
microssistemasauricular,facialecranianossoutilizados.Ambospodemserencontradosna
literaturadisponvelsemdificuldades.Comojdiscutido,existeumadificuldadeimportanteem
conseguirosartigoschineses.Foramincludosdezenasdeartigosaosquaisstivemosacessoa
tradueslivresdemdicospsiquiatraseacupunturistas,oumesmosomenteresumos.Tomamoso
cuidadodesincluirresumosquerelatavamnosasconcluses,masosmtodoseresultados
tambm.Nopodemosdeixardefrisarquetranstornosmentaisgravesdevemsertratadospor
psiquiatras,quetemaformaonecessriaparadetectarsituaesderisco(suicdio,
heteroagressividade),quandooefeitoimediatodapsicofarmacologiamoderna,aindaquesomente
desedao,podeimpedirumdesfechofatal.

Caravaggio,NarcisoPanoramaHistricoeAtualdaPsiquiatrianaChinaOImperadorAmarelo(em
mandarimHuangdi)foiumlendriogovernantedaChina,consideradoumverdadeiroheri.
Segundoatradio,reinoupor100anos,entre2697a.C.e2597a.C.,eteriacriadooselementos
bsicosdacivilizaochinesa.JuntocomotambmlendrioLaoTzuassociadofundaodo
taoismo,religio(efilosofia)queabasedaculturachinesa.NosseuCnone,mas
possivelmentetodososclssicosdaMTCapresentamcondiespsiquitricasassociadasa
sintomasfsicos7,8mostrandoaausnciadedicotomiamentecorpoocidentallembrandoquetrata
sedeideiaposterioraHipcrates,opaidamedicinaocidental,quetambmnoseparavaamente
docorpo.
Cadargo(corao,pericrdio,pulmo,rim,bacopncreasefgado)ecadavscera(intestino
delgado,intestinogrosso,estmago,bexiga,vesculabiliaretriploaquecedor)corresponderiam
respectivamenteaumafunodaalmaeaumaemoo.Assim,alteraesnosrgosevsceras
alterariamamenteeviceversa.
Amodernaideiadecontinuumentreonormaleadoenamentalbastantesemelhanteideiada
MTCdedesregulaodochi.Osmdicoschinesesevitavampensaremcausassobrenaturais
paraasdoenas,emcontraposioaosreligiososdesuapoca8.Osconceitosquepodemser
entendidoscomonosologiadapsiquiatriatradicionalchinesaevoluramaolongodotempo.
InicialmenteasalteraesmentaisresumiamsessndromesDian,KuangeYuzhengassimcomoo
predomniodealgumasemoescomoalteraesprimrias3.AsndromeDianenglobariatantoa
depressopsicticaquantoossintomasnegativosdaesquizofrenia(dficitcognitivo,embotamento
afetivo,hipomimia).AsndromeKuangporsuavezincluiriaosestadosagitados,amaniapsicticae
apsicoseprodutivacomdelriosealucinaes.PorfimasndromeYuzheng,queseriaadepresso,
acreditavasedevidaaestagnaodochiprincipalmentepelolutoepelatristezaexcessivas.
NosculoVIIoclssicodeDingGuangditemumcaptuloqueexplicaapatogneseetratamentodo
chiamarrado,queseriacausadopelolutoepreocupaoexcessivos9.NosculoXVoclssicode
ZhuDanxidiziaqueseochieosangueexistissememabundnciaeharmonia,apessoano
adoeceriaadepressodacirculaocausariatodotipodedoenas10.
Finalmente,nosculoXVIII,olivrodeZabingYuanliuXizhuafirmavaquetodasasdepresses
seriamdoenasdofgado,causadasporpreocupaoexcessiva10.Almdotratamentodas
alteraesmentaiscomacupunturaexistiaumaformadepsicoterapia,notoconhecidauma
contraterapiaemocional,baseadanateoriados5elementos,emqueapreocupaoexcessivaera
combatidaajudandoopacienteasentirraiva,aalegriaexcessivaeracombatidapelatristeza,e
assimocorriaparacadaumadas5emoesrelacionadasacadaelemento.Nosesabe
exatamenteoperodoemquesurgiu,masatualmenteutilizadaporumaformadepsicoterapia
japonesadeorientaozenbudista(tcnicadeMorita)8.
AlgunsestudiososafirmamquenosculoXIXapsiquiatriachinesaseguiriaocaminhocontrrioao
movimentodapsiquiatriaocidental,ondededesviooufalhadecarter,aloucurafoitransformada
emdoena.Surgiriamalgunscasosondeajustiacondenariaprovveisdoentesmentaiscomo
criminososcomuns11.Contudo,amaioriadosestudiososdaevoluodosconceitospsiquitricosao
longodahistoriadaChinaacreditamqueaevoluofoisemelhanteocidental:desobrenatural
12

paranatural,depoissomticaefinalmentepsicolgica12.(NosculoXX,contudo,vimosoretornodo
paradigmadaorigemsomticadostranstornosmentais,tantonoorientequantonoocidente).
TantoamedicinaquantoapsiquiatriaocidentaisforamintroduzidasnaChinapormdicos
missionriosnofinaldosculoXIXnessemomentooschinesesjtinhamumavastaexperinciae
antigastradiesnotratamentodaloucura.Existeumadivergnciaentreossinlogosquantoao
primeirohospitalpsiquitricochinsalgunsafirmamquefoiopsiquiatraJohnKerr(18211901)
queestabeleceuumasilonoCantoem1898,enquantooutrosdizemqueumasilojexistiaem
Shangaiem1824.UmterceiroasilofoicriadoemBeijingem19068.
ApsumperododeostracismoemesmocombatedopoderpblicoMTC,em1949ogoverno
comunistainiciariaummovimentodeestmulospesquisassobreahistriadamedicinaedas
doenasmentaisnaChina13,quedariaorigemaummovimentopolticoquepodemostraduzircomo
medicinaocidentalestudaamedicinachinesa.Noperodode19531956opartidocomunista
obrigariamdicostreinadosemmedicinaocidentalaseconverterememmdicoschinesesou
estudiososdamedicinachinesa.Surgiriamartigosescritosporpsiquiatraschinesescomformao
ocidentalquetentaramexplicarateoriadaMTCsobaticaneurobiolgica14.Nasdcadasde70e
80,psiquiatrasocidentaispublicaramartigosemimportantesrevistasdepsiquiatriaapsvoltaremde
viagensChina,descrevendoosistemadesadementaldestepas15,16,17.Shangainadcadade
70possuacercade10milhesdehabitantese2000leitospsiquitricos,queeramocupados
principalmenteporesquizofrnicos(70%dosleitos),etantoaMTC(especialmente
eletroacupuntura)quantoapsicofarmacologiaocidentaleramempregados16A.Nadcadade80a
psiquiatriachinesaeraconsideradasemelhanteamericanadadcadade60usavam
psicofrmacos,pormemdosesmenores,sendoqueat80%dospacientesinternadoseram
diagnosticadosesquizofrnicos.
Ocomainsulnicoerausadoextensivamenteenquantoaeletroconvulsoterapiaerareservadacomo
ltimaopo,asincidnciasdedepressoedesuicdioerammarcadamentemenoresqueas
americanas,apsicoterapiapareciaumaformadepersuasoideolgicaeaeletroacupunturaera
umaprticaextremamentecomum17.
Desdeadcadade50autoreschinesespublicaramartigossobreotratamentocomacupunturade
doenasmentaisgraves18,19comojdiscutido,ametodologiaeraextremamentepobre,os
pacientesestudadosnosendosequerseparadosemgruposdeacordocomseusdiagnsticos.
Contudoapresentavamresultadospositivos,consideradosimprovveismesmocom
apsicofarmacologiadisponvelnoocidentenapoca.
ApesquisanaChinacontinuou,ametodologiafoiaprimoradamasaindaconsideradabastante
inferiorocidentaleaspesquisassobremecanismodeaoetratamentopelaeletroacupuntura
nostranstornosmentaisprogrediu20,21.Jnadcadade90osacupunturistasocidentaispassaram
publicarrelatosdecasosemesmoalgunsensaiosemrevistasmdicas22,comoservistoadiante.

Portinari,Vida,paixoemorteMecanismodeAodaAcupuntura(RelacionadosaoTratamentodos
TranstornosMentais)Afisiopatologiasugeridadetodosostranstornosmentaisenvolvealteraes
nossistemasmonoaminrgicos,queincluemaserotonina,noradrenalinaeadopamina.Como
avanodoconhecimento,teoriasmaisrecentesforamdesenvolvidas,envolvendoossistemas
glutamatrgicoeGABArgico,alemdaprpriaexpressognicadosvariadosreceptorese
neurotransmissores23.Oefeitodaacupunturasobreasmonoaminasestmaissolidamente
estabelecido,almdeexistiremevidnciasdeaonosreceptoresGABA(especialmenteGABAB)e
naexpressognicacomativaodaFos.Foisugeridoqueoefeitodaacupunturaindependedos
pontosescolhidos,massimdasfrequnciasdeeletroestimulao24ideiaqueencontra
sustentaonosnumerososensaiosclnicoscomresultadospositivos,todosutilizando
eletroacupuntura.Contudoofatodequeoagulhamentodelocaisquenoconstituempontosde
acupunturaconstituir,aoladodashamacupuntura,numdostiposdegrupocontrole,geralmente
comresultadossemelhantesaoplacebo,nopermiteexcluiraespecificidadedospontos
clssicos.OpiidesEndgenosFoidemonstradoqueeletroestimulaodebaixafreqncia(2Hz)
causaliberaodebetaendorfinasemetencefalinasnoSNCenquantoaaltafrequncia(100Hz)
causaliberaodedinorfina2527.Verificouseaindaaumentodosnveisdeendomorfina16.Essas
alteraespodemexplicarasaesdaacupunturanadependnciaqumicaprincipalmente,como
servistoadiante.SerotoninaSabesequeoaumentodosnveisdebetaendorfinascausa
significativaliberaodeserotonina28.Foidemonstradotambmqueaacupunturacausaaumento
dosnveisdeserotoninanoncleoaccumbensdocircuitomesolmbico,provavelmentesecundria
liberaodeencefalinas29A.Estaaosobreaserotoninafoiconfirmadapordiversosoutros
estudos6,30,31.Acupunturaaumentaosnveisdeserotoninaearelaoserotonina/acido5
hidroxindolacetico(5HIAA)aomesmotempoemquediminuiosnveisdetriptofano(precursorda
serotonina)edo5HIAA(metablitodaserotonina)32.Aaplicaodeagulhasaquecidaspor
moxibustotambmfoiestudada,sendoobservadoefeitoinverso,comaumentosignificativoda
30

relao5HIAA/serotonina,sugerindoaumentodoturnovermetablicodaserotonina30.Aaplicao
desteltimoachadopermaneceincerta,maspoderiaexplicaralgumasaessobresintomas
negativosdaesquizofrenia,almdoalviodosefeitoscolateraisdosantipsicticosobservadoscom
tratamentocomacupuntura.Noradrenalina
Acreditasequeosnveisdenoradrenalinasejamaumentadospelaacupuntura31,33.Deveser
lembradoqueanoradrenalinapodeligarsetantoaosautorreceptoresalfa2(diminuindoaresposta
simptica)quantoaosreceptorespssinpticosnoradrenrgicos23.Foidemonstradoqueoestmulo
nopontodeacupunturaE36(masnooestmuloempontoaleatrio)aumentaaexpressodoFos
nosneurnioscatecolaminrgicoslocalizadosnoncleoarqueadodohipotlamo,narafedorsal,no
grupocelularA5enolocusceruleus.AlmdissoexisteaumentosignificativodaFostirosina
hidroxilasenosneurniosdoncleoarqueado,rafedorsalelocusceruleus,eaumentodaFos
dopaminabetahidroxilasenolocusceruleusenogrupocelularA534.Atirosinahidroxilaseest
envolvidatantonasntesededopaminaquantodenoradrenalina(ofatorlimitantedasntese),
convertendotirosinaemDOPA.
NaseqnciaaDOPAseriaconvertidaemdopaminapelaenzimaDOPAdescarboxilase.
Finalmente,adopaminabetahidroxilaseconverteadopaminaemnoradrenalina23A.Contudo,
encontramosumestudorealizadoemratosobesosquenomostroualteraonosnveisde
noradrenalina,medidossomentenoncleodarafe32.DopaminaAaodaacupunturasobrea
dopaminasemprefoimotivodecontrovrsia.Contudo,osestudosrecentesencontradosmostram
queexiste,emgeral,aumentodeseusnveis31.Foisugeridoqueeletroacupunturanaregiolombar
aumentasignificativamenteoturnoverdadopamina30.Estudocommodeloanimalmostrouqueo
agulhamentodopontoC7diminuialiberaodedopaminaeahiperatividadesecundriaainfuso
demorfina35.Tambmemmodeloanimal,ecomagulhamentodomesmoponto,foidemonstrada
diminuiosignificadaliberaodedopaminanoncleoaccumbensdiminuioquefoiinibida
pelaadministraodeumantagonistaaltamenteseletivodoreceptorGABAB,sugerindoqueaao
inibitriadopaminrgicatalvezsejadevidaaaomodulatriadaacupunturasobreosistema
GABArgico36.Omesmopontopreveniutantoadiminuiodosnveisdedopaminadoncleo
accumbensduranteabstinnciaaolcoolemratostornadosdependentes,quantooaumentoda
dopaminasecundrioainfusodelcoolumainteressanteaoregulatriasobreosistema
dopaminrgicomesolmbico37.Contudo,encontramosumestudorealizadoemratosobesosque
nomostroualteraonosnveisdedopamina,medidossomentenoncleodarafe32.Outroachado
interessanteemmodeloanimalfoiainibiodadegeneraodeneurniosdopaminrgicosque
tiveramseusaxniosseccionadospelaeletroacupunturadealtafrequncia(100Hz).Foiobservado
queotratamentoinibiuamigraomicroglialparaaregiodaleso,assimcomooaumento
esperadodosnveisdefatordenecrosetumoraledeinterleucina1beta38.Casoestaaopossa
sertranspostaparasereshumanos,teramosumimportanteadjuvantenasdoenasondea
neurodegeneraoestassociada,comoaesquizofreniaeasdemncias.Atualmenteganhaespao
nasrevistasdepsiquiatriaumnovomtododetratamentobiolgicoaestimulaomagntica
transcraniana(EMTC),ondehaveriaativaodereascerebraisespecficaspelocampomagntico
geradopeloaparelhodeestimulao.Osestudosmaisfrequentestratamdeseuusosobrea
depresso,comsignificativamelhora.Acreditamosqueagulhasaplicadassobreacabea,

especialmenteseinseridassubcutaneamenteporvrioscentmetros,quandoestimuladas
eletricamentegerariamumcampomagntico39anlogoaogeradopelosaparelhosdeEMTCainda
quemenospotente.Issoexplicariaosresultadospositivosobservadascomusodacranioacupuntura
especialmentenadepressoenasdemncias.

PabloPicasso,WeepingWoman
DependnciaQumica
Umdosmaisestudadosusosdaacupunturaempsiquiatriaotratamentodadependnciaqumica
edassndromesdeabstinnciasdiversassubstncias.Oconhecimentodosmecanismosdeao
daacupunturaandouemparalelocomoestudodesuasaplicaesnassndromesrelacionadasaos
opiides40.Maisrecentementeficoupopularizadaaauriculoacupunturanotratamentodosvariados
"vcios"tantopelapropagandaespontneadeexdependentesqueafirmamquenunca
conseguiriam"senofosseaacupuntura",quantopelapropagandamenosinocente(paranodizer
charlatanesca)deacupunturistasqueafirmampodernoscurarqualquervciocomoqualquer
doena(esevocaindaquiseremagrecer...).
Entenderaaplicaodaacupunturanadependncia(esndromedeabstinncia)deopiidesno
difcil.Masequantosoutrassubstncias?Acreditasequeaatuaodadopaminanosistema
mesolmbicoteriapapelcentralnosmecanismosreforadoresdequalquerdependncia23.Um
importantemecanismopropostoa"cascataderecompensa"ondesecundariamenteauma
deficinciadedopaminanosistemalmbicohaverialiberaodeserotoninaporneurnios
hipotalmicos,queativariaoopiidemetencefalinaliberadonaregiotegmentarventral,inibindo
receptoresquecontrolamaliberaodoGABA,cujafunoseriacontrolaraliberaodedopamina
naregiotegmentarventral.
Assim,umadiminuiodoGABAcausariaumaumentodadopamina,queteriaefeitodiretono
ncleoaccumbenseindiretonohipocampoeamgdala41.Pontocomumemvriosprotocolospara
dependnciadasmaisvariadassubstnciasopontoauricularPulmoteorizasequesua

utilidadeestarianofatodepegaroramomaissuperficialdonervovago,quequandoestimulado
ativariaaformaoreticular,queporsuavezestimulariaohipotlamoeapartirdaativandoa
cascataderecompensa42.
OpiidesDiversosautoresconduziramestudosemmodeloanimalquemostraramalvioou
supressodasndromedeabstinnciamorfinacomeletroacupuntura43,47.Aeletroestimulao
combaixafrequncia(2Hz)estassociadaliberaodebetaendorfinaemetencefalina,que
atuariamnosreceptoresopiidesmuedelta,enquantoaestimulaocomaltafrequncia(100Hz),
associadaliberaodedinorfina,atuarianosistemaopioidekappa.Somenteessaltimapoderia
suprimircompletamenteumasndromedeabstinnciamorfina43,48.Encontramosumimportante
estudocomdependentesdeheronachineses(n=212)comhistriadeabusodeat5anos,que
foramsubmetidosabstinnciaabruptaedivididosemquatrogruposumdelescontrole.Os
outrostrsrecebendoestimulaodiriapor30minutosnumtotalde10diasnospontosIG4ePC6,
comdiferentesfrequncias:o1gruporecebendosomenteestmulosde2Hz,o2somente100Hze
o3umacombinaode2Hze100Hz.Qualquerfrequnciainibiuaperdadepesoobservadano
grupocontrole.Estmulocom2Hzfoimelhorque100Hznadiminuiodoscalafrios.Ogrupocom
melhoresresultadoscontudofoioquerecebeuacombinaoentre2Hze100Hz,comsupresso
precocedataquicardia,doscalafrios,comrelatosubjetivodeefeitoseuforizantesehipnticos.Os
autoresteorizamquealiberaodeendorfinaseencefalinassubstituiriaosopiidesexgenos,
enquantoasdinorfinassuprimiriamasndromedeabstinncia.Afirmamqueprovavelmenteumavez
resolvidaaabstinnciapossivelmentehaveriamenornvelderecadas49,50.Observaramqueno
inciodasndromedeabstinnciaafrequnciacardacaseeleva,comnveismdiosobservadosde
107bpm.Cincominutosapsinciodaeletroestimulaodospontosdeacupunturahouve
diminuiopara103bpm,aps10minutosdiminuiupara98bpm(p<0,05),aps15minutospara
95bpm(p<0,01)eaps30minutos91bpm(p<0,001)essasreduesjno1otratamento,sendo
queesteefeitopersistiuporat2horas.Em4diasafreqnciacardacamdiadospacientes
tratadoscomacupunturacaiupara72ogrupocontroleterminariaodcimodiacomfrequncia
mdiade92bpm51.TabagismoDiversosestudosforampublicadosnomundoocidentaltentando
avaliararealeficciadaacupunturanotratamentodotabagismo.Acupunturajfoiconsideradato
eficazquantoterapiadereposionicotnica52,53eterapiacognitivocomportamental54,56.Estudo
randomizadocontroladocomfumantesquequeriamabandonarovcio(n=141)dividiuosemdois
grupos:o1recebeusomenteauriculoacupuntura,o2recebeusomente"educaoparapararde
fumar"eo3recebeuasduasintervenescombinadas.Esteterceirogrupoapresentouos
melhoresresultados,semdiferenassignificativasentreosdoisoutrosgrupos57.Metaanlise
publicadaemimportanterevistadareaselecionouestudoscegoscontroladoscomparando
acupunturacomshamacupuntura,concluindonoexistiremevidnciassugerindobeneficioda
acupunturanotratamentodadependncianicotina.Contudo,mostrouexistirtendnciadequeos
pontosfaciaissejamsuperioresaospontossistmicosouauriculares(sugeridapordiversos
estudos,principalmentefranceses58).Almdisso,quedeveriamserfeitasnomnimo3sessespara
conseguiralgumbeneficio.Apesardeconsiderarosresultadoscontraditrios,dizqueprovavelmente
auxiliaria(aindaqueparcialmenteoumesmocomoformadeplacebo)pacientesquerealmente
queremparardefumar,jqueassociaaprefernciapelomtodo,oesforoparaprocurarum
59

praticante,eoprpriopagamentosemanalpodendoatuarcomoampliadoresmotivacionais59.
Outrasrevisessistemticasdeestudosrandomizadoscontroladosconcluramqueosestudosde
melhorqualidadetinhammaioreschancesdenomostrarbenefciosdaacupunturamasforam
analisadossemprepoucosestudos(6a8)comcomparaesentretcnicasdiversas60,61.lcoolA
acupunturapareceterefeitostantonafaseagudadaingestaalcolicaacelerandoaeliminaodo
lcoolingeridoeinterferindonaliberaodopaminrgicanocentroderecompensacerebral
quantonotratamentodadependnciacrnicaecomoadjuvantenasndromedeabstinncia.
Voluntrios(n=35)receberam1mL/kglcool(naformadevodka),sendoavaliadosaps20minutos
e2horasdaingesta.Foramdivididosem3grupos:umrecebeuacupuntura,umsegundorecebeu
shamacupunturaeumterceironorecebeutratamento.O2e3gruposnoapresentaram
diferenasemtermosdeefeitosclnicos,alcoolemia,gamaGTelcoolexpirado.Contudo,ogrupo
querecebeuacupunturaapresentoureduosubstancialdosefeitosclnicosaps20minutos(que
praticamentedesapareceramaps2horas),aumentodolcoolexpirado,diminuiodaalcoolemia
edagamaGT(p=0,010,05)62.
Emmodeloanimal,logoapsintoxicaoalcolica,erafeitoagulhamentodopontoC7,com
significativadiminuiodaliberaodedopaminanoncleoaccumbens(noobservadaquandoera
agulhadoopontoPC6),sugerindopossvelaocontraoreforopositivoquealiberao
dopaminrgicaeoprazerassociadocausamacadadoseingerida63.
Estudorandomizadocegocontroladocom503dependentesdelcoolseparouosemquatrogrupos:
o1recebeuacupuntura"especfica",o2noespecfica,o3acupunturasintomticaeo4
tratamentoconvencional.Noseconcluiupelobeneficiodaacupunturanempordiferenasentreos
tiposdeacupunturamasmostrouamesmaeficciaqueotratamentoconvencional,com
percepodebenefciodotratamentoelevadapelospacientesquandocomparadaaotratamento
convencional64.Pacienteshospitalizadosporsndromedeabstinnciaaolcoolforamrandomizados
emtrsgrupos.Umgruporecebeulaseracupuntura(n=17),outrorecebeuacupunturacomagulhas
(n=15)eumterceirogruporecebeushamacupuntura(n=16).Apesardeinconclusivos,osdados
mostraramalgumbenefciodaacupunturacomagulhas(pacientesdestegrupotiveramdurao
mdiadoquadrodeabstinnciade3diasp=0,019comtendnciadeusodemenoresdosesde
sedativos)comparadaaosgruposlasereshamacupuntura(comduraomdiade4
dias)65.CocanaeCrackUmarevisodaliteraturaencontrouseisestudosrandomizadoscontrolados
envolvendoaurculoacupunturanotratamentodadependnciadecocanaecrackapesardas
vantagensencontradasemtermosdecustosedeefeitoscolaterais,somentedoisestudos
mostraramresultadospositivos(eestatisticamentesignificativos)66.Emumgrandeestudo
randomizadoeplacebocontrolado,financiadopelaNationalInstituteonDrugAbuse,435
dependentesdecocanaforamalocadosem3grupos:acupuntura,shamacupunturaetratamento
padro.Esteltimoconsistiaemterapiaintensiva,individualeemgrupo,tantoemhospitaldia
quantoemprogramaambulatorial.Somente38%dospacientescompletaramoprograma.
Noforamevidenciadasdiferenasentreosgruposquereceberamacupuntura(tantorealquanto
sham)eotratamentopadro.Contudo,foinotadoqueospacientesquereceberamacupunturareal
referirammelhorasignificativa,norelacionadasmedidasdeefeitoplacebo,equeosautores
disseramnopoderexplicar64.

Foirealizadoestudorandomizadocontroladosimplescegocomnmerograndedeparticipantes
(n=620),sendo412dependentesunicamentedecocanae208tambmdependentesdeopiceos
(estesemmanutenocommetadona).Foramdivididosemtrsgrupos,umrecebendo
auriculoacupuntura(n=222),outrorecebendoinserodeagulhaemlocaisnoconsiderados
pontosdeacupuntura(n=203)eumterceirogruposomentesessesderelaxamento(n=195).
Somente45%dospacientescompletaramasoitosemanasdetratamento63%dosdependentes
decocanaeopiceose36%dosdependentessomentedecocana.Noforamencontradas
diferenasentreostrsgrupos67.
Estudocomdesenhosemelhanteaoanterior,comdependentesdecocanamantidoscom
metadona(n=82),dividiuosemtrsgrupos:o1recebendoauriculoacupuntura,o2recebendo
agulhamentoemlocaisnoconsideradospontosdeacupunturaeum3somentesessesde
relaxamentoosparticipantesfaziamexamesdeurinatrsvezesporsemanaparadetectar
consumodecocana.
Esteestudoencontroubenefciosignificativonousodaauriculoacupunturaospacientesdeste
grupoapresentarammaisexamesdeurinanegativosparacocanaqueosoutrosdoisgrupos68.

HieronymusBosch,TheGardenofEarthlyDelights(detalhe)DepressoOtranstornodepressivojfoi
relacionadoidiadequeospacientestinhamnveisreduzidosdeserotoninaenoradrenalina
mascomdadosinconclusivosdoestudodosnveisdessesneurotransmissoresempacientes
deprimidos.Atualmente,aidiadominantedeque,narealidade,oproblemaprincipalestnos
receptorespssinpticosdasviasserotoninrgicasenoradrenrgicas.Acreditasequeuma
diminuionosnveisdessesneurotransmissoresemalgummomentodavidadoindividuolevea
umaregulaoascendente(upregulation)dosreceptorespssinpticos,causandoumadeficincia
relativacrnicadosneurotransmissores.Essahipteseencontrasustentaoexperimentaleclnica
principalmenteconsiderandoqueosantidepressivosdequalquerclassecausamaumentoimediato
dosneurotransmissores,masarespostaclnicademoraat6semanas.Acreditasequeesta
latncianarespostasejaotemponecessrioparaconseguirumaregulaodescendente(down
regulation)dosreceptorespssinpticos.
Maisrecentemente,postulousequenoseriaasinapseaxonalamaiorresponsvelpelaao
antidepressiva,massimosreceptoressomatodendrticos,capazesdeinibiraliberaoaxonalde

neurotransmissores,equetambmestariamemquantidadeexcessiva(mesmomecanismodeup
regulation).Oaumentodosnveisdosneurotransmissorescomantidepressivos(oucom
acupuntura)levariaaomesmoprocessodedownregulation,desinibindooneurnio23,69.
Oessenciallembrarquetodososantidepressivosatuamelevandoosnveisdasmonoaminas,
especialmenteserotoninaenoradrenalina(algunstambmatuandonosistema
dopaminrgico).Existemdiversosestudosquemostramqueotratamentodadepressocom
acupunturaeficazcomomonoterapia7074,88,amaiorpartedelescomparandoaaoda
acupunturaaosantidepressivos,mostrandoqueaeficciaantidepressivaequivalente,esemos
efeitoscolateraistofreqentesdosantidepressivos64,7587.Almdisso,astaxasderecidivaemseis
mesesforamsemelhantesentrepacientestratadoscomacupunturaecomantidepressivos88.
Aparentementesomenteospacientesdeprimidosquerespondemacupunturaapresentam
aumentodosnveisdenoradrenalinadetectveisnoplasmaapstratamentoporseissemanas89.O
nicoestudoquecomparouasdiferentesfrequnciasdeestimuloeltricoempacientesdeprimidos
mostrouquetanto2Hzquanto100Hzeraminferioresaoestmulocom1000Hz90.Queixasde
insniaeansiedadetofreqentesentreosdeprimidostambmpodemseraliviadascom
acupuntura78,91,92cujapotnciasedativajfoiequiparadadosbenzodiazepnicos91.Existe
inclusiveumestudocomparativoentreeletroacupunturaeamitriptilinaqueencontrousuperioridade
daeletroacupunturaquandohaviacomorbidadeentredepressoeansiedade93.Outrasformasde
estmulodospontosdeacupuntura(alemdaeletroestimulao)tambmforaminvestigadase
consideradaseficazes70,94.Umpontoimportantequepacientesquenotoleram,norespondem
outmcontraindicaesformaisparaousodeantidepressivostmnaacupunturauma
possibilidadeteraputicaeficaz95.Almdosmecanismospropostosdeaodaacupunturasobre
ossistemasdeneurotransmissomonoaminrgicos(expostosanteriormente),umestudorecente
comtomografiaporemissodepsitron(PET)observouaumentosignificativodometabolismoda
glicoseemdiferentesregiescerebraisapsotratamentodepacientesdeprimidoscomacupuntura
escalpeana96.EstudoscomparandoefeitosdaacupunturaaosdeantidepressivosGrandeestudo
multicntricocontrolado,queenvolveudezhospitaispsiquitricoschinesescompacientesinternados
pordepressopsictica(n=241)randomizouosemdoisgrupos:umrecebendoeletroacupunturae
amitriptilinaeoutrorecebendoeletroacupunturaeplacebo.Apsseissemanasdetratamento
observouserespostasemelhanteentreosdoisgrupos,eogrupoquerecebeusomente
eletroacupunturaapresentousignificativamentemenosefeitoscolaterais80.Estudorussode1998
investigouousodaacupunturaempacientescomdepressobipolar(n=72)mostrandoquea
acupunturaerainferioraosantidepressivostricclicosnotratamentodasdepressespsicticas,
pormpraticamentetoefetivanasdepressesbipolares.Almdisso,entreospacientesrefratrios
aosantidepressivos(n=38),seisapresentaramconsidervelesustentadamelhoraapsumcurso
deacupuntura.Amaiorpartedosdemaismostrouaumentodasensibilidadeaosantidepressivos
apsacupuntura64.Outroestudocom70pacientescomdepressodivididosemumgrupo
recebendosomenteacupunturaeoutrorecebendosomentemianserinamostroutambmausncia
dediferenasemtermosderespostaantidepressivaentreosgrupos82.Outroestudocomparativo
entreacupunturaetricclicosdividiuindivduosdeprimidos(n=70)emtrsgrupos:o1recebendo
acupunturacompontosespecficosparadepressoassociadoaantidepressivo(mianserina),o2

recebendoacupunturacompontosnoespecficosassociadaaoantidepressivoeum3ogrupo
recebendosomentemianserina.Oprimeirogrupoapresentoumelhoradiscretamentesuperiorao2
e3tantoemreduodesintomasdepressivosquantoemrelaoaosndicesdeefeitos
colaterais64.Estudocom61pacientesambulatoriaisquepreenchiamcritriosparatranstorno
depressivomaior(pelaCID10epelaclassificaochinesaCCMD2R)foramdivididosemdois
grupos.Umdelesrecebiasomenteeletroacupuntura(n=31)eooutrosomentemaprotilina(n=35).
Aofinaldasseissemanasdetratamento,ogrupodaacupunturaapresentoutaxaderemissoe
melhoraimportantede76,7%,contra74,2%dogrupodamaprotilina(p<0,05).Ogrupoda
acupuntura,contudomostrousignificativamentemenosefeitoscolaterais81.Estudochinscom46
pacientescomdiagnosticodedepressounipolarpelaCCMD2R(classificaodiagnsticachinesa,
seriaaequivalentechinesadaCID)randomizouosemdoisgrupos.O1recebendosomente
eletroacupuntura(n=24)diariamenteeo2recebendosomentemaprotilinaentre50250mg
(n=22)duranteseissemanas.Remissocompletafoiobservadaem10pacientesdo1grupoeem
9pacientesdo2.Melhorasensvelfoiobservadaem8pacientesdecadagrupo.Algumamelhora
em4pacientesdecadagrupo,enenhumefeitoem2pacientesdo1e1pacientedo2grupo.
Assim,concluiusenoexistirdiferenanosdoistiposdetratamento,excetopelosefeitoscolaterais
praticamenteausentescomeletroacupuntura85.Estudopilotocompacientesdeprimidosinternados
(n=29)dividiuosemdoisgrupos:umrecebendoeletroacupunturaassociadaaamitriptilinaeoutro
recebendoeletroacupunturaeplacebo.Apsseissemanasdetratamentoobservousequeoefeito
antidepressivodosdoisgruposerasemelhante,comausnciadeefeitoscolateraisnogrupoque
recebeusomenteacupuntura83.EstudoscomacupunturacomomonoterapiaEstudopiloto
randomizadocontroladoduplocegoenvolvendomulheresgrvidasdeprimidas(n=61)dividiuas
pacientesemtrsgruposumdelesrecebendomassagemempontosdeacupunturaespecficos
paradepresso(n=20),outrorecebendoacupunturanessesmesmospontos(n=20)eumterceiro
gruporecebendoacupunturaempontosdeacupunturanoespecficosparadepresso(n=21).O
tratamentodurouoitosemanas,easpacientesqueresponderamaotratamentocontinuaram
recebendoacupunturaatdezsemanasapsoparto.Ogrupoquerecebeuacupunturanospontos
especficosparadepressoteverespostade69%,contra47%naacupunturanoespecificae32%
nogrupoquerecebeumassagem95.Tratasedeimportanteestudojqueofereceumaalternativa
teraputicaaosantidepressivosemgestantespoucosdelesestudados,ecomoqualqueroutra
classedefrmacos,deusobastanterestritonessapopulao.Encontramosumnicoestudoque
comparouacupunturaassociadaounoapsicoterapia.Foramrandomizadospacientesdeprimidos
(n=68)emdoisgrupos:o1recebendotratamentocomacupunturacomomonoterapia(n=32)eo2
recebendoacupunturaassociadaaterapiacognitivocomportamental(n=36)duranteseissemanas.
Apsoperododetratamentoo1grupoapresentoutaxaderemissode6%contra19%do2
grupo.Osndicesdeefeitosmoderadosforamde66%no1grupocontra72%no2.Porfim,os
ndicesdeausnciaderespostaforamde28%no1grupocontra8%no2.Nmeros
surpreendentes,jqueaassociaodaacupunturacomaterapiacognitivocomportamental
apresentoutaxaglobaldemelhorade91%(contra72%dogrupoquerecebeuacupunturacomo
monoterapia)74.
Pacientesambulatoriais(n=25)comdepressoleveamoderadaforamdivididosemdoisgruposem
estudorandomizado,controladoeduplocego.O1orecebeulaseracupunturaeo2recebeulaser

placebo,umaouduasvezesporsemana,durante8semanas.Aps12semanasdotrminodo
tratamentosomente14%dospacientesdo1ogrupo(contra64%do2o)mantinhamcritrios
diagnsticosparadepresso(p=0,007)94.
Estudorandomizadocontroladoduplocegoavaliouosndicesderecidivaapsseismesesem33
mulherestratadascomacupunturaporoitosemanasdescobriusetaxaderecidivaem6mesesde
24%,comparvelaosndicesdosantidepressivos88.Umestudocom33mulherescomdiagnstico
dedepressorecorrentedeacordocomoDSMIVforamdivididasemtrsgrupos:o1recebeu
acupunturacompontosespecficosparadepressoumaouduasvezesporsemanapor8semanas,
o2recebeuacupunturacompontosnoespecficospelomesmoperododetempoeo3foi
colocadonumalistadeespera.Otratamentoconsistiaemduassessessemanaisnasprimeiras
quatrosemanas,eumasessosemanalnasoutrasquatro.Ogrupoquerecebeuacupuntura
especficaapresentoutaxaderemissode50%,contra27%dosoutrosdoisgrupos.O2e3
gruposreceberamotratamentoespecificopormaisoitosemanasapsotrminodasprimeirasoito
semanas.Apsas16semanasdeestudo,ataxaderemissoglobalfoide70%73.Porfim,dez
pacientescomdepressoleveamoderadareceberamtratamentocommagnetosempontosde
acupuntura(VG20eSishencong)diariamentedurante6a8semanas.Apsoterminodotratamento
62,5%apresentaramremissototaloumarcadamelhora(p<0,03)70.

HieronymusBosch,Hell(detalhe)EletroconvulsoterapiaFoipublicadoemrevistanorteamericanade
acupunturaumestudocomparandoeletroacupunturaeeletroconvulsoterapia(ECT)notratamento
dadepressopsicticaalongoprazo.Foramincludossomentetrspacientes,queforamutilizados
comoseusprprioscontroles,alternandotratamentocomacupunturaecomECT.Quando
compararamefeitosdesessesindividuaisdeacupunturacomsessesdeECThouveclara
vantagemdasegunda,mascomparandocursoscompletosdetratamentonohouvediferenaem
termosderemissodasintomatologia.Apesardenopermitiradescontinuaodasdrogas
antidepressivaseantipsicticas,acupunturafoiconsideradaopovivelECTumavezqueno
produzosefeitosdeletriossobreasfunescognitivasepodeserrealizadanavignciadaterapia
medicamentosa121.TranstornoAfetivoBipolar
Emnossapesquisabibliogrficanoencontramosnenhumartigofalandoespecificamentedo

tratamentodoTranstornoAfetivoBipolarpelaacupunturasonumerosososestudosemqueso
utilizadaservaschinesas,queprovavelmentetemalgumaaofarmacolgicaespecfica(aindaque
noconhecida).Em2001teriasidoiniciadoestudochefiadopelaDra.TriciaSuppesdaUniversityof
TexasSouthwesternefinanciadopelaorganizaogovernamentalamericanaNationalInstituteof
MentalHealth.Contudooestudojamaisfoipublicado,enoconseguimoscontatocoma
pesquisadora.
TranstornosAnsiososOstranstornosansiosossorepresentadospelotranstornodeansiedade
generalizada,sndromedopnico,transtornoobsessivocompulsivoetranstornodoestresseps
traumtico.Hpoucomaisdeumadcadaverificousequeosinibidoresseletivosdarecaptaoda
serotoninacausavammelhoraclnicanostranstornosdeansiedade.Postulouseentoquea
serotoninatambmestariaenvolvidanagnesedesintomasansiosos.Almdisso,muitosdos
sintomasansiosos(taquicardia,tremores,sudorese)soindicativosdeumahiperatividade
noradrenrgica.Assim,tambmosagonistasdosautoreceptoresnoradrenrgicoscentrais(que
funcionamcomoumfreionaliberaodenoradrenalina)aliviamquadrosansiosos.Especificamente
otranstornosobsessivocompulsivo(com40%dospacientesnomelhorandocomosinibidores
seletivosdarecaptaodaserotonina)talveztenhamnasuagneseumaumentodaao
dopaminrgica.Essaidiaderivadofatodeestimulantes(anfetamina,cocana)muitasvezes
causaremsintomasobsessivos.Porfim,asndromedopnicopareceenvolvertambmuma
hipersensibilidadeacolecistocininacerebral(CCKB)23.
Durantenossapesquisaencontramosnmerobastanteinferiordeestudostratandoaansiedade,
comparadosacondiespsiquitricasmaisgravescomoesquizofreniaedepresso.Consideramos
umparadoxodedifcilexplicao,jquetantoosmdicosacupunturistasquantoospacientesque
recebemacupunturanotemdificuldadeemcolocarapropriedadeansiolticadatcnicacomouma
dasmaisimportantes.Seguemrelatosdeestudospublicados,bemcomobreverelatodecaso
tratadopeloautor.
Emestudocompacientes(n=39)quepreenchiamcritriosparatranstornodeansiedade
generalizadadeacordocomoCCDMIII(classificaodiagnsticachinesa)dividiuosem2grupos:
acupuntura(n=20)econtrole(n=19).Ogrupoquerecebeuacupunturafoiagulhadonospontos
Yintang,VG20,VB5eVB20diariamente,por45minutos,duranteseissemanas.Ogrupocontrole
recebeu100150mgdeum"ansioltico"(meishuyu,queotradutorafirmaserumadrogaocidental,
masnodizqualseria).10%dospacientesdogrupoquerecebeuacupunturaapresentaram
remissocompleta,55%melhoraimportantee35%algumamelhora.Nogrupoquerecebeuo
supostoansioltico,5%apresentaramremissocompleta,53%melhoraimportantee42%alguma
melhora.Soresultadosexcelentes,independentedacomparaocomasupostadroga,dadaa
dificuldadedetratamentodepacientesansiosossomentecomosrecursosdapsicofarmacologia97.
Emumrelatode79pacientestratadoscomacupunturaparaansiedade(namaiorpartedoscasos
tratavasedeansiedaderelacionadaaquadroslgicos),aosquaisfoisolicitadaavaliaodequanto
otratamentohaviaauxiliado(apsseismesesdotrminodotratamento),89%afirmaramqueo
tratamentoajudououajudoumuito.Dosseispacientescujaansiedadenoerarelacionadaa
dor,todosafirmaramqueacupunturaajudou(cincodelesrelataramajudaimportante)98.

Interessanteestudorandomizado,controlado,simplescego,com55funcionriosdecentrocirrgico
dividiuosemtrsgruposquereceberiamauriculoacupunturacomagulhassemipermanentespor
48h:o1seriaagulhadonopontoShenmen,o2nopontoRelaxamentoeo3numpontocontrole
noansioltico.Enquantoospacientescontinuavamcomsuasatividadesdetrabalhonormalmente,
forammedidaspressoarterial,frequnciacardacaeaatividadeeletrodrmica.Almdisso,foi
aplicadaumabreveescaladeansiedade.Apesardasmedidasfisiolgicasnoapresentarem
mudanas,japs30minutosdoagulhamento(epersistindotantoaps24hquantoaps48h)o2
grupotornousesignificativamentemenosansioso99.Estudocontroladorandomizadoduplocego
investigouacupunturasistmicaem43indivduoscomdiagnsticosdedepressomenor(n=43)e
transtornodeansiedadegeneralizado(n=13),concluindoqueaps10sessesdeacupunturahouve
reduosignificativadossintomasansiosos64.Estudocom80pacientescomdiagnsticode
transtornodeansiedadegeneralizada,emsuagrandemaioriaidosos(commaisde72anos),que
receberam40sessesdeacupuntura,respondendoaquestionrioanteseapsotratamento.A
maiorparte(69%)referiualiviosignificativodossintomasansiosos100.Estudocom21pacientescom
diagnsticodetranstornoobsessivocompulsivopelaCID10oupelaCCMD2R.Todosospacientes
haviamsidotratadoscompsicofrmacosporpelomenosdoisanossemsucesso.Todosos
pacientesreceberameletroacupunturanospontosVG20eYintangdiariamente,cincovezespor
semana,attotalizarem30sesses.EscalasespecficasparaTOCforamaplicadasanteseapso
tratamento,sendoobservadareduosignificativanossintomasobsessivoscompulsivosparatodoo
grupo(p=0,01).Entreospacientesqueapresentavamsomentepensamentoscompulsivos(n=11)
umapresentourecuperaocompleta,trsapresentarammelhoraimportante,cincoapresentaram
algumamelhoraesomentedoisnoapresentarammelhoraalguma.Entreospacientesque
apresentavamsomentemovimentoscompulsivos(n=4),umapresentouremissocompletaetrs
apresentaramalgumamelhora.Porfim,entreospacientesqueapresentavamtantopensamentos
quantomovimentoscompulsivos(n=6),trsapresentaramremissocompleta,umapresentou
melhoraimportante,umapresentoualgumamelhoraeumnoapresentoumelhoraalguma.No
grupohouveremissocompletaem23,8%doscasos,melhoraimportanteem19%,algumamelhora
em42,9%eausnciadeefeitosem14,3%101.TratamoscomsucessoumcasodeSndromedo
Pnicoempacientedosexofemininoqueapresentaraintolernciaadoisinibidoresseletivosda
recaptaodaserotoninamesmoemdosesmnimas.Apacientetinha31anosereferiacrisesde
pnico,geralmentenoite,emcasa,comsensaodemorteiminente,medodemorrer,ansiedade
intensa,palpitao,taquicardiaedispneia,decarterintensomasautolimitado.Tinhaessascrises
quasediariamentehcercadeumano.Sentiusemelhordurantedoismeses,perodoemque
tomoudiariamentebenzodiazepnico(clonazepam)seguindoorientaodeseupsiquiatra.Procurou
nossoconsultrioondeconfirmamosodiagnsticodeSndromedoPnicoeiniciamostratamento
nospontosSishencong,VG20,Yintang,R3,F3,BP6,VC4eC7,semeletroestimulao,duasvezes
porsemanaduranteduassemanas,eapartirdeentosemanalmentedurantequatromeses.
Depoispassouarecebersessesquinzenaisportrsmesesemensaisporoutrosdoismeses.J
nasegundasemanadetratamentoapacientereferiadiminuiodafrequnciadascrises,que
cessaramporcompletoaofinalda3asemanadetratamento,permanecendoapaciente
assintomticadurantetodooperodoemqueaacompanhamos.

EdvardMunch,OGritoEsquizofreniaAesquizofreniaconsideradaomaisgravedostranstornos
mentais,devendoserobrigatoriamentetratadapormdicopsiquiatra.Deveselembrarquemuitas
vezespacientespsicticossoadmitidosaserviosdeemergnciapsiquitricaeinternados
involuntariamentenotadamentequandosoconsideradoscomriscodeautoouheteroagresso.A
acupunturajamaisdeveriaserutilizadanessetipodepacienteaindaquenaChinasejamuito
comumacontenofsicaparaaaplicaodeeletroacupunturacontraavontadedos
pacientes.Outroriscoimportantedeseusaraacupunturasopacientesfrancamentepsicticosque
podemincluiraterapiaemseusdelrios,acreditandoqueasagulhaslhestransmitemalgumtipode
energiamaligna,queestosendoporelascontroladosouquenomomentodainseronaverdade
estosendoimplantadoschipsaliengenasnessescasosoprpriomdicoacabainseridono
delriocomoumdosperseguidores.Nadcadade50durantetestescomumantihistamnico
descobriuseaaoantipsicticaoacasolevouaodescobrimentodaclorpromazina,umadas
drogasmaisprescritasnomundointeiroparatratamentodaesquizofrenia.Apartirdaos
mecanismosneuroqumicosdaclorpromazina(edeoutrosantipsicticosqueforamsintetizadosnos
anosseguintes)foramestudados,descobrindosequeumadesuasprincipaisaeseraobloqueio
dopaminrgico,especialmentedosreceptoresdotipo2.Desdeentopostulasequeapsicose
especialmenteossintomasditospositivoscomoalucinaes,agitaopsicomotoraedelriosse
devaaumahiperatividadedopaminrgica.Maisrecentementenovasdrogasforamdescobertas,que
almdebloquearemadopaminatemefeitosobreosreceptoresserotoninrgicosdotipo2A.Essas
drogascausammenosefeitoscolaterais(parkinsonismo,hiperprolactinemia)almdeteremalguma
aosobreosefeitosnegativos(embotamentoafetivo,perdascognitivas)provavelmentepela
interaoentredopaminaeserotoninanasviasdopaminrgicas23.Porsetratardotranstorno
mentalconsideradomaisgraveedepiorprognstico,ousodeacupunturageracontrovrsias.
Pormseusadaassociadaaosantipsicticosexistemevidnciasdequeasdosesdasdrogas
poderiamserreduzidascomconsequentereduodeefeitoscolaterais4,41,102105.Existem
numerososestudosemqueacupunturausadacomomonoterapiaenosomentechineses106
108

comresultadossurpreendentes109115.Emumarevisode14grandesestudosclnicos

chineses,somando2937esquizofrnicostratadossomentecomeletroacupuntura,foram
observadastaxasdemelhoraentre62,8e95,7%116.Contudoautoresocidentaisquerevisamtais

trabalhosgeralmentecriticamabaixaqualidadedametodologia,econcluemquenoexistem
evidnciasparaindicaracupunturaparaotratamentodaesquizofrenia,sejacomonicaformade
tratamento,sejacomoadjuvante64,117,118.Almdisso,muitosacadmicosafirmamqueos
resultadosobservadospodemsedevermelhoraespontnea,jqueaesquizofreniaum
transtornoflutuantemasessacriticatambminvalidariaboapartedapesquisacientficacom
psicofrmacos119.Estudopublicadoemumadasprincipaisrevistaspsiquitricasocidentaisbuscou
ativamentetodososcasosdeesquizofrenianumestadoruraldaChinaforamfeitasentrevistas
quepesquisavamsintomasatuaisepregressosem149.231pessoas,sendoidentificados510
indivduospreenchendocritriosdoCID10oudoCCMD2Rparaesquizofrenia.Oobjetivodo
estudoerainvestigarocursonaturaldaesquizofreniaemumapopulaorural,eumdosachados
foiqueotratamentoregularcomantipsicticos,otratamentobreve(ouirregular)eotratamento
tradicionalcomacupunturaapresentavamasmesmastaxasderemissocompleta,
significativamentemaioresqueogrupoquenohaviaprocuradotratamento.Osndicesde
remissoparcial,contudoforamsimilaresentreogrupoquesetratousomentecomMTCeogrupo
dotratamentobreve,pormsignificativamentemenoresqueosdogrupodetratamento
regular120.AcupunturaAssociadaaosAntipsicticos Estudoemquepacientesesquizofrnicos(n=60)
foramdivididosemdoisgrupos,umdelesrecebendoclorpromazina(n=30)eooutrorecebendo
clorpromazinaassociadaaacupuntura.Osdoisgruposapresentarammelhorasignificativa,contudo
arespostanogrupoemqueaacupunturafoiusadafoiobservadamaisrapidamente,commenores
dosesdeclorpromazina(cercade50%menosdroga)ecommenosefeitoscolaterais104.Estudo
randomizadocontroladosimplescegocomparouumgrupodepacientesrecebendosomente
clorpromazina(n=15)comgruporecebendooneurolpticoassociadoacupuntura(n=25).Ambos
osgruposapresentaramresultadosequivalentesemtermosdediminuiodesintomaspsicticos,
contudoogruporecebendoacupunturaprecisouemmdiadedoses60%menoresde
clorpromazina,sendomaisumavezevidenciadosmenorestaxasdesintomas
extrapiramidais105.AcupunturacomonicoTratamentoEstudocomnumerograndedepacientes
esquizofrnicos(n=500)mostrourecuperaocompletaem275deles,ausnciadeefeitosem58e
orestantecommelhoraparcial.Apsdoisanos,194dospacientesqueapresentaramrecuperao
totalforamavaliados,somente63deleshaviamapresentadocomrecidiva.Pacientescomevoluo
dadoenamenorqueumanoapresentaramasmelhoresrespostas,masosautoresfrisamque
novepacientescommaisdedezanosdeevoluomostraramrecuperao
completa109.Acupunturaescalpeanacomretenodasagulhasporattrshorasfoiutilizadaem
indivduoscomalucinaoauditiva(n=296),sendoquedestessomentequatronotinham
diagnsticodeesquizofrenia.Apsdezavintetratamentosdirios,70%delesreferiamausnciade
alucinaes111.EstudoconduzidonaMongliamostrouquecercademetadedospacientes
esquizofrnicosincludos(n=101)ficaramassintomticoscomacupuntura(n=53)apsumaquatro
cursosdetratamento(cadacursodurandoentreumasemanaeumms).Destes,11recidivaram
precocemente,mascomumadoisnovoscursosvoltaramaficarassintomticos107.Umgrupode
pacientescomdiagnsticodeesquizofrenia,internados(n=57)eemtratamentoambulatorial(n=7),
comevoluodadoenadeat27anosforamagulhadosnopontoID19emtratamentosdirios
durantevintedias.Em50delesasalucinaesauditivasdesapareceramapsumamdiadecinco
dias.Entreosquenoresponderam,cincoresponderamapsvintedias114.Outroestudoseparou

33esquizofrnicosemdoisgrupos,umdelesrecebendoclorpromazinaeoutrotratadosomentecom
laserpuntura,analisandotantoefeitosantipsicticosquandoefeitosextrapiramidais.Concluiuquea
acupunturalasertoeficazquantoaclorpromazinaesemefeitosextrapiramidais113.Vinte
pacientesinternadoscomtranstornospsicticos(maioriacomesquizofrenia,mastambmtranstorno
esquizofreniformeedepressopsictica)receberamsessesdiriasdeacupunturaporsetedias.
Observousemelhorasignificativaem70%deles115.Porfim,apesardonumeromnimodepacientes
(n=3),inclumosesteartigoporsetratardonicoartigoocidentaldisponvel,publicadonumadas
principaisrevistasdepsiquiatriadomundo.Psiquiatrasamericanosconduziramumestudo
controladosimplescegocomduraodenovesemanascomtrspacientesinternados(queforam
usadoscomoseusprprioscontroles).Foramcomparadasacupuntura,pseudoacupuntura(com
agulhamentoaoacaso)eumperodosemnenhumaformadetratamento.Doispacientesquetinha
sintomaspsicticosfloridosresponderampositivamenteaacupuntura.Oterceiropacientetinha
sintomasdepressivosenomostrourespostasignificanteaotratamentoapesardemostrarpiores
resultadoscomapseudoacupuntura108.

Rembrandt,Autorretratodechapu,comosolhosarregaladosConclusesSealiteraturadisponvel
nopermiteindicaracupunturaparatratamentodetranstornosmentais,aomenosdemonstraa
realidadedosefeitosdaacupunturanosvariadosdistrbiospsiquitricos.Nossoobjetivonoera
fazerumguiadeacupunturaemsadementalcomodeveterficadobastanteclarodadaa
escassezdecitaesdepontosespecficosutilizados.Nossapretensoeraoferecerumpanorama
daevoluodapsiquiatriachinesa,umresumodasbasesfisiolgicasconhecidasdaacupuntura
relacionadassalteraesencontradasnostranstornosmentaiseumarevisoomaiscompleta
possveldaliteraturadisponvelatomomento,tentandoestimularpsiquiatrascomformaoem
medicinatradicionalchinesa/acupunturaapesquisaremasaplicaesdaacupunturaempsiquiatria.
CRDITOSDOARTIGOAUTOR:Dr.GustavoDaudAmadera.MdicoPsiquiatrae
Psicoterapeuta,EspecialistaePesquisadoremDependnciaQumica,trabalhaem
consultrioparticularcomPsiquiatriaGeral,eemclnicasdereabilitaoedesintoxicao
paradependentesqumicos.CoordenadordeSadeMentaldomunicpiodePedraBela.
Experinciacomopsiquiatraemhospitalgeral,hospitaispsiquitricoseserviosde
urgnciapsiquitrica.ExperinciacomopreceptorderesidentesdePsiquiatria(SantaCasa

deSPeFundaoABC).PesquisadorvoluntriodoDepto.dePsicobiologiada
UNIFESP/EPM.FormaoemMedicinaTradicionalChinesa(Acupuntura)pelaAssociao
MdicaBrasileiradeAcupuntura.FormaoemHipnoseePsicoterapiaEstratgica
Ericksoniana.DiretordaClnicadeRecuperaoVitoriosos(http://www.vitoriosos.com.br)
especializadanotratamentodadependnciaqumicafeminina.Blog:http://www.kiai.med.br.
Emaildoautor:info@kiai.med.br.
RefernciasBibliogrficas1OrganizacaoMundialdaSaude.ClassificacaodeTranstornosMentaise
deComportamentodaCID10.PortoAlegre:ArtesMedicas,1993.2AmericanPsychiatric
Association.DiagnosticandStatisticalManualofMentalDisorders4thEdition.WashingtonDC.
AmericanPsychiatricPress.1994.3WangB.PrincipiosdeMedicinaInternadoImperadorAmarelo.
SoPaulo.Editoracone.2001.4FlawsB,LakeJ.ChineseMedicalPsychiatry.BluePoppyPress.
2001.5NIHConsensusStatementOnline.Acupuncture.Nov3515(5):134.1997.6CabogluMT
ErgeneNTanU.ThemechanismofacupunctureandclinicalapplicationIntJNeurosci116(2):115
25.2006.7Liu,X.PsychiatryintraditionalChinesemedicine.BritishJournalofPsychiatry,138,429
433.1981.8ChenH.Medicine,SocietyandtheMakingofMadnessinImperialChina.PhDThesis,
SchoolofOrientalandAfricanStudies,UniversityofLondon,UK.2003.9DingG,ed.AnAnnotated
EditionoftheDiscussionoftheSymptonsandOriginsofDisease.2vols.Beijing:RenminWeisheng,
Vol.1p399.1991.10ZhangBosou,ed.,ATextbookofChineseInternalMedicine.Beijing:Renmin
Weisheng,p239.1991.11NgVW.MadnessinLateImperialChina:FromIllnesstoDeviance.
NormanandLondon:UniversityofOklahomaPress,1990.12Tseng,W.Thedevelopmentof
psychiatricconceptsintraditionalChinesemedicine.ArchivesofGeneralPsychiatry,29,569575.
1973.13TyL.TheShapingofChinesePsychiatryintheContextofPoliticsandPublicHealth,inTsun
YLinandEisenberg,eds.,MentalHealthPlanningforOneBillionPeople:aChinesePerspective.
Vancouver:UniversityofBritishColumbiaPress.1985.14TaylorK.MedicineofRevolution:Chinese
MedicineinEarlyCommunistChina(19451963).PhDDissertation,CambridgeUniversity,UK.
200015Koran,L.M.(1972).PsychiatryinMainlandChina:Historyandrecentstatus.American
JournalofPsychiatry,128,970978.1972.16Taipale,V.,&Taipale,I.ChinesePsychiatry:Avisitto
aChinesementalhospital.ArchivesofGeneralPsychiatry,29,313316.1973.17Bloomingdale,L.
M.ChinesepsychiatryafterMaoZedong.PsychiatricAnnals,10,217224.1980.18TangHan
Kuang.Apreliminaryreportontheacupuncturetreatmentof53casesofmentalillness.JNewChin
Med11:923928(1957).19TsuChunWei.Theacupuncturetreatmentofseverementalillness.J
NewChinMed11:929930(1957).20Luo,H.C.,Zhao,X.Y.&Meng,F.Q.Clinicalresearchprogress
ofElectroacupuncturetreatmentoncommonmentaldisorders.AbstractsofWorldPsychiatric
AssociationRegionalMeeting,Beijing,China,710October.Beijing:InstituteofMentalHealth.
1997.21FruehaufH.MentalDisorders.JournalofChineseMedicine.No.48.p2134.May.1998.22
AckermanJM:Diagnosticandtreatmentusesofacupunctureinpsychiatry.Presentedatsymposium
108,AmericanPsychiatricAssociationannualmeeting,Toronto,Ontario,May30June4,1998.23
StahlSM.Psicofarmacologia.BaseNeurocientificaeAplicaesPrticas.2Edio.EditoraMedsi.
RiodeJaneiro.2002.24UlettGA.Acupuncture:AnotherView.PsychiatricNews.37(14):232002.25
FeiH,XieCH,HanJS.Differentialreleaseofmetenkephalinanddynorphininspinalcordby
electroacupunctureofdifferentfrequencies.KexueTongbao31,15121515.1986.26HanJS,Chen

XH,SunSL,XuXK,YuanY,YanSC,HaoJX,TereniusL.EffectoflowandhighfrequencyTENSof
etenkephalinArgPheanddynorphin:AimmunoreactiviyinhumanlumbarCSF.Pain47,295298.
1991.27HanJS,WangQ.Mobilizationofspecificneuropeptidesbyperipheralstimulationofidentical
frequencies.NewsPhysiolSci7.1992.28YakshTL.Directevidencethatspinalserotoninand
noradrenalineterminalsmediatethespinalantinociceptiveeffectsofmorphineintheperiaqueductal
gray.BrainResearch160:180185.1979.29HanJS,YuanYT.Amesolimbicloopofanalgesia.
Activationbymorphineofaserotonergicpathwayfromperiaqueductalgraytonucleusaccumbens.
IntJNeurosci29:109118.1986.30FukudaF,ShinbaraH,YoshimotoK,YanoT,KuriyamaK.Effectof
MoxibustiononDopaminergicandSerotonergicSystemsofRatNucleusAccumbens.Neurochemical
Research.30(12):16071613.2005.31HouJGLiuHLHeTXWangZMMaoXFDuXZDengHL
GaoJZ.Studyoftheacupunctureeffectonmonoaminetransmittersinrabbitplasmaandbraintissue
byhighperformanceliquidchromatographywithelectrochemicaldetection.SePu.20(2):1403.
2002.32WeiQLiuZ.Effectsofacupunctureonmonoamineneurotransmittersinraphenucleiin
obeserats.JTraditChinMed23(2):14750.2003.33RiedererP.Manipulationofneurotransmitters
byacupuncture(apreliminarycommunication)JNeuralTransmission37:81841975.34KwonYB
HanHJBeitzAJLeeJH.BeevenomacupointstimulationincreasesFosexpressionin
catecholaminergicneuronsintheratbrain.MolCells17(2):32933.2004.35KimMRKimSJLyu
YSKimSHLeeYKimTHShimIZhaoRGoldenGTYangCH.Effectofacupunctureon
behavioralhyperactivityanddopaminereleaseinthenucleusaccumbensinratssensitizedto
morphine.NeurosciLett387(1):1721.2005.36YoonSSKwonYKKimMRShimIKimKJLee
MHLeeYSGoldenGTYangCHAcupuncturemediatedinhibitionofethanolinduceddopamine
releaseintheratnucleusaccumbensthroughtheGABABreceptor.NeurosciLett369(3):2348.
2004.37ZhaoRJYoonSSLeeBHKwonYKKimKJShimIChoiKHKimMRGoldenGTYang
CH.Acupuncturenormalizesthereleaseofaccumbaldopamineduringthewithdrawalperiodand
aftertheethanolchallengeinchronicethanoltreatedrats.NeurosciLett395(1):2832.2006.38Liu
XYZhouHFPanYLLiangXBNiuDBXueBLiFQHeQHWangXHWangXM.Electro
acupuncturestimulationprotectsdopaminergicneuronsfrominflammationmediateddamagein
medialforebrainbundletransectedrats.ExpNeurol189(1):189962004.39CohenD,PaltiY,Cuffin
BN,SchmidSJ.MagneticFieldsProducedbySteadyCorrentsintheBody.ProcNatlAcadSciUSA
198077:14471451.40HanJS.TheNeurochemicalBasisofPainReliefbyAcupuncture.Vol.2.
Chapter7.HubeiScienceandTechnologyPress.1998.41BlumK,CullJ,BravermanE,etal.Reward
DeficiencySyndrome.AmericanScientistMarchApril13214519961321451996.42ScottS,Scott
WN.Abiochemicalhypothesisfortheeffectivenessofacupunctureinthetreatmentofsubstance
abuse:acupunctureandtherewardcascade.AmericanJournalofAcupuncture.199725(1).43Han
J,ZhangR.SupressionofMorphineAbstinenceSyndromebyBodyElectroacupunctureofDifferent
FrequenciesinRats.DrugandAlcoholDependence31:169175(1993).44Ng,LKY,DouthittTC,
ThoaNB,AlbertCA.Modificationofmorphinewithdrawalsyndromeinratsfollowingtransauricular
electrostimulation.BiolPsychiatr10,575580(1975).45ChoyYM,TsoWW,FungKP,LeungKC,
TsangYF,LeeCY,TsangD.SuppressionofnarcoticwithdrawalsandplasmaACTHbyauricular
electroacupuncture.BiochemBiophysResCommun82,305309(1978).46HoWKK,WenHL,Lam
S,MaL.Theinfluenceofelectroacupunctureonnaloxoneinducedmorphinewithdrawalinmice:
elevationofbrainopiatelikeactivity.EurJPharmacol49,197199(1978).47AuriacombeM,TignolJ,

MoalML,StinusL.TranscutaneouselectricalstimulationwithLimogecurrentpotentiatesmorphine
analgesiaandattenuatesopiateabstinencesyndrome.BiolPsychiatr28,650656(1990).48WuL,Cui
C,HanJ.SuppressionofmorphineabstinencesyndromebyU50,488H,akappaopioidreceptor
agonistinrats.ChineseJournalofNeuroscience.19952:168172.49WuL,CuiC,HanJ.Heroin
addictstreatedwithtranscutaneouselectricalnervestimulationofidentifiedfrequency.Regulatory
Peptides.199454:115116.50WuL,CuiC,HanJ.Hansacupupointnervestimulatorforthe
treatmentOfopiatewithdrawalsyndrome.ChineseJournalofPainMedicine.19951:3038.51WuL,
CuiC,HanJ.EffectofHANSontheheartrateof75inpatientsduringheroinwithdrawal.Chinese
JournalofPainMedicine.19962:98102.52LewithGT.Thetreatmentoftobaccoaddiction.Comp
TherMed.19953:142145.53ClavelF,PaolettiC.Uneetudededifferentsprogrammesde
desintoxicationtabagiqueportantsurpresde1000volontairesrecrutesdanslapopulationgenerale:
resultatsa1mois.RevEpidemiolSantePublique199038:133138.54CottrauxJ,HarfR,Boissel
JP,etal.Smokingcessationwithbehaviortherapyoracupuncturecontrolledstudy.BehavResTher
198321:417424.55GillamsJ,LewithGT,MachinD.Acupunctureandgrouptherapyinstopping
smoking.ThePractitioner(London)1984228:341344.56LeungJP.Smokingcessationbyauricular
acupunctureandbehavioraltherapy.Psychologia199134:177187.57BlerID,WilsonJ,StudtP,
ShakletonM.Auricularacupuncture,educationandsmokingcessation:arandomizessham
controlledtrial.AmJPublicHealth200292(10):16421647.58ParkerLN,MokMS.Theuseof
acupunctureforsmokingwithdrawal.AmJAcupunct19775:363366.59WhiteAR,ReschKL,Ernst
E.Ametaanalysisofacupuncturetechniquesforsmokingcessation.TobaccoControl19998:393
397.60RietG,KleijnenJ,KnipschildP.Ametaanalysisofstudiesintotheeffectofacupunctureon
addiction.BrJGenPract199040:379382.61LawM,TangJL.Ananalysisoftheeffectivenessof
interventionsintendedtohelppeoplestopsmoking.ArchInternMed1995155:19331941.62Thorer
H,VolfN.Acupunctureafteralcoholconsumption.Ashamcontrolledassessment.Presentedatthe
BMASAutumnMeeting,London,UK.October1996.63YoonSSKwonYKKimMRShimIKimKJ
LeeMHLeeYSGoldenGTYangCHAcupuncturemediatedinhibitionofethanolinduceddopamine
releaseintheratnucleusaccumbensthroughtheGABABreceptor.NeurosciLett369(3):2348.
2004.64Kaplan&Sadock'sComprehensiveTextbookofPsychiatryAcupunctureChapter(2
VolumeSet)byBenjaminJ.Sadock(Editor),VirginiaA.Sadock(Editor)LippincottWilliams&Wilkins
Publishers8thedition2005.65TrumplerF,OezS,StahliP,BrennerHD,JuniP.Acupuncturefor
alcoholwithdrawal:arandomizedcontrolledtrial.AlcoholandAlcoholism.200338(4):369375.66
DAlbertoA.AuricularAcupunctureintheTreatmentofCocaine/CrackAbuse.TheJournalof
AlternativeandComplementaryMedicine.2004Vol10N69851000.67GinzburgV,HartCL,Cheng
TO,FrankBL,KaptchTJ.Acupunctureforthetreatmentofcocaineaddiction.JAMA2002
287(14):18001802.68AvantsSK,MargolinA,HolfordTR,KostenTR.Arandomizedcontrolledtrial
ofauricularacupunctureforcocainedependence.ArchivesofInternalMedicine.2000160(15):2305
2312.69StahlSM.PsicopharmacolyofAntidepressants.MartinDunitzLtd,London,UK.1997.
70ColbertAP.MagnetsonSishencongandGV20toTreatDepression:ClinicalObservationsin10
Patients.MedicalAcupuncture.Spring/Summer2000Vol.12N.1.
71ManberR,AllenJJ,MorrisMM.Alternativetreatmentsfordepression:empiricalsupportand
relevancetowomen.TheJournalofClinicalPsychiatry200263(7):628640.72ChengyingY.Mind

regulatingacupuncturetreatmentofneurosisusingpointsoftheDuchannel.InternationalJournalof
ClinicalAcupuncture#21931961992.73AllenJB,SchnyerRN,HittSK.Theefficacyofacupuncture
inthetreatmentofmajordepressioninwomen.PsychologicalScience9(5):3974011998.74JinBo
G.ThecombinedtreatmentofdepressiveepisodeswithAcupunctureandPsychotherapy.TianJin
ZhongYiYao#22003p6566(emFlawsB,LakeJ).75LuoHC,JiaYK,LiZ1985
Electroacupuncturevsamitriptylineinthetreatmentofdepressivestates.JournalofTraditional
ChineseMedicine5:38.76LouI,JiaY,WuX,DaiW1990Electroacupunctureinthetreatmentof
depressivepsychosis.AcontrolledprospectiverandomisedtrialusingElectroacupunctureand
amitriptylinein241patients.InternationalJournalofClinicalAcupuncture1:713.77YangX1994
Clinicalobservationonneedlingextrachannelpointsintreatingmentaldepression.Journalof
TraditionalChineseMedicine14:1418.78TaoDJ1993Researchonthereductionofanxietyand
depressionwithacupuncture.AmericanJournalofAcupuncture21:327330.79AllenJB.Depression
andAcupuncture:AControlledClinicalTrial.PsychiatricTimesMar/2000p7275.80HechunL,etal.
Electroacupunctureinthetreatmentofdepressivepsychosis:acontrolledprospectiverandomized
trialusingelectroacupunctureandamitriptilinain241patients.InternationalJournalofClinical
Acupuncture1(1):7131990.81CuiH,XiaohongL,HechunL,etal.Aclinicalauditofthetreatment
of30casesofdepressionwithacupuncture.ZhongYiZaZhi#62002p428430(emFlawsB,Lake
J).82RoschkeJ,etal.Thebenefitfromwholebodyacupunctureinmajordepression.Journalof
AffectiveDisoders200057(13):7381.83GuangzhiL,etal.Electroacupuncturetreatmentofpre
senileandseniledepressivestate.JournalofTraditionalChineseMedicine.12(2):91941992.84Han
JS.Electroacupuncture:AnAlternativetoAntidepressantsforTreatingAffectiveDisease?Internation
JournalofNeuroscience#12198679821219867982.85BingxiaW,etal.Aclinicalstudyofthe
treatmentofdepressiowithelectroacupunctureandantidepressants.BeijingZhongYiZaZhi.2003
#2p57(translatedbyHonoraLeeWolfe)(emFlawsB,LakeJ).86MukainoYParkJWhiteAErnst
E.Theeffectivenessofacupuncturefordepressionasystematicreviewofrandomisedcontrolled
trials.AcupunctMed.200523(2):7076.87MacPhersonH,ThorpeL,ThomasK,GeddesD.
Acupuncturefordepression:firststepstowardaclinicalevaluation.JAlternComplementMed.2004
10(6):10831091.88GallagherSMAllenJJHittSKSchnyerRNManberR.Sixmonthdepression
relapseratesamongwomentreatedwithacupuncture.ComplementaryTherapiesinMedicine.2001
9(4):216218.89FanqiangM,etal.PlasmaNEconcentrationand24hoururinaryMHPGsob
secretionchangesafterelectroacupuncturetreatmentinendogenousdepression/WorldJournalof
AcupunctureandMoxibustion.4(2):45521994.90HechunL,etal.Acontrolobservationon
therapeuticeffectsofintelligent(computerized)electroacupunctureandcommonelectroacupuncture
treating77casesosneurosis.WorldJournalofAcupunctureandMoxibustion.3(2):25281993.91Lo
CW,ChungQY1979.Thesedativeeffectofacupuncture.AmericanJournalofChineseMedicineVII
:253258.92DongJT.Researchonthereductionofanxietyanddepressionwithacupuncture.
AmericanJournalofAcupuncture.21:32732919933273291993.93LuoH,MengF,JiaY,Zhao
X.ClinicalResearchontheTherapeuticEffectoftheElectroacupunctureTreatmentinPatientswith
Depression.PsychiatryandClinicalNeurosciences.52(Suppl):S338S3401998.94QuahsmithJI,
TangWM,RusselJ.Laseracupunctureformildtomoderatedepressioninprimarycaresetting.A
randomizedcontroledtrial.AcupunctureinMedicine200523(3):103111.95ManberR,SchnyerRN,
AllenJJ,RushAJ,BlaseyCM.Acupuncture:apromisingtreatmentfordepressionduringpregnany.J

AffectDisord.200483(1):8995.96HuangY,LiDJ,TangAW,LiQS,XiaDB,XieYN,GongW,Chen
J.Effectofscalpacupunctureonglucosemetabolisminbrainofpatientswithdepression.Zhongguo
ZhongXiYiJieHeZaZhi.200525(2):119122.97ChaoyingW,etal.TheElectroacupuncture
Treatmentof20CasesofAnxietyDisorder.HuNanZhongYiZaZhi.#32003p26(emFlawsB,Lake
J).98StraussS.AnxietyandAcupuncture.PresentedatSecondAustralianInternationalCongresson
ContemporaryAcupuncture.Melbourne.Australia.1982.99WangSM,KainZM.Auricular
Acupuncture:aPotentialTreatmentforAnxiety.AnesthesiaandAnalgesia.Feb200127:396
402.100GuizhenL,etal.ObservationoftheCurativeEffectsofAcupunctureMoxibustionplus
SystemicDesensitizationonAnxietyNeurosis.ShangaiJournalofAcupunctureandMoxibustion.
199817(4):1718.101ZhongfaZ,WenjiaL.AClinicalAnalysisoftheElectroacupunctureTreatment
ofObsessivecompulsiveDisorder.SiChuanZhongYi.#12002p7576(emFlawsB,LakeJ).102
Zhou,G,Jin,SBZhang,LD.Acupuncturemayallowreduceddosesofantipsychoticsintreating
schizophrenia.AmerJAcup25:2531,1997,reportedandcommentedoninFACT3(l):910,1998by
White,AR,UnivofExeter.103ZhangLD,HuSH,TangYH,etal:Acomparativestudyofthe
treatmentofschizophreniawithelectricacupuncture,herbaldecoction,andchlorpromazine.
AmericanJournalofAcupuncture18:1114,1990.104ZhugeDY,ChenJK.Comparisonbetween
electroacupuncturewithchlorpromazineandchlorpromazinealonein60schizophrenicpatients.
ZhongguoZhongXiYiJieHeZaZhi1993Jul13(7):4089,388.105ZhouG,JinSB,ZhandLD.
Acupuncturemayallowreduceddosesofantipsychoticsintreatingschizophrenia.AmJAcup25:25
31(1997).106NogierP.Manifestationsschizophriniques.Revued'auriculomedicineno.8Jul
1977.107FengqiW.Treatmentofschizophreniawithacupuncturemoxibustionandchinese
medicine.JournalofTraditionalChineseMedicine.15(2):106109.1995.108KaneJ,diScipioWJ:
Acupuncturetreatmentofschizophrenia:reportonthreecasesAmJPsychiatry1979136:297
302.109ShiZX,TanMZ:Ananalysisofthetherapeuticeffectofacupuncturetreatmentin500cases
ofschizophrenia.JournalofTraditionalChineseMedicine6:99104,1986.110ShiZX.Observationon
thetherapeuticeffectof120casesofhallucinationtreatedwithauricularacupuncture.JTraditChin
Med1988Dec8(4):2634.111ZhangM1988Treatmentof296casesofhallucinationwith
scalpacupuncture.JournalofTraditionalChineseMedicine8:193194.112ShiZX.Observationonthe
curativeeffectof120casesofauditoryhallucinationtreatedwithauricularacupuncture.JTraditChin
Med1989Sep9(3):1768.113ZhangB.Acontrolledstudyofclinicaltherapeuticeffectsoflaser
acupunctureforschizophrenia.ZhongguoZhongXiYiJieHeZaZhi1991Apr24(2):813.114Hu,Y,
Hu,D.Observationontherapeuticeffectsofacupuncturein64casesofauditoryhallucination.World
JAcupMoxi.8(2):1316,1998.115YiXunN.TheTreatmentof20CasesofPsychologicalDisturbance
withElectroacupuncture.FujianChineseMedicineandMedicinals.#3p382000(emFlawsB,Lake
J).116AcupunctureandMoxibustionintheTreatmentandPreventionofSchizophrenia.InSoothing
theTroubledMind.ParadigmPublications.1997(emFlawsB,LakeJ).117BeecroftN,RampesH.
ReviewofAcupunctureforShizophrenia.AcupunctureinMedicineNov1997.118RathboneJ,XiaJ.
Acupunctureforschizophrenia.TheCochraneDatabaseofSystematicReviews2006Issue1.119
Zhou,G,Jin,SBZhang,LD.Acupuncturemayallowreduceddosesofantipsychoticsintreating
schizophrenia.AmerJAcup25:2531,1997,reportedandcommentedoninFACT3(l):910,1998by
White,AR,UnivofExeter.120RanM,HuangM,ShanY.Naturalcourseofschizophrenia:2year
followupstudyinaruralChinesecommunity.TheBritishJournalofPsychiatry2001178:154158.121

KurlandHD.ECTandAcuESTinthetreatmentofdepression.AmJChinMed(GardCityNY).1976
Autumn4(3):28992.
Sevoc,ouumapessoaquevocama,sofrecomproblemasdesadededifcilsoluoe
ficavagandoporvriosprofissionaisquesvezesnolhedispensamaatenoquevoc
quereprecisaou,poroutrolado,faztratamentoslongosecarossemexperimentaruma
melhora,talvezsejaahoradevocseconsultarcomumACUPUNTURISTA!
Noespereoagravamentodoproblema.Marquehojemesmoumaconsultaesesurpreenda!

S-ar putea să vă placă și