Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
COM/REPRODUO
Afotografiaconquistouseu
lugardefinitivonomapadas
artes,eoBrasil,seuespaonomapamundialdafotografia.oquedefendea9aediodaSP
ArteFoto(17a23deagosto),amaiorfeiradefotodaAmricaLatina,voltadadifusoda
produobrasileiraeinternacionaljuntoaopblico.Comumaseleode31expositoresdecinco
estadosdopas,incluindogalerias,editoraselivrarias,oeventotrouxeaSoPauloumadas
maioresespecialistasnoassunto:acuradoraSarahMeister,daequipedefotografiadoMoMAde
NovaYorkquetantosparmetrosditanomundosobreartemoderna.
H18anosintegrandootimecuratorialdoMoMA,SarahvemseaproximandodoBrasiledoresto
daAmricaLatinacomamissodecaptarosmaiorestalentosregionaisdafotografia.Jesteve
emSoPauloenoRiodeJaneiroalgumasvezesparavisitarasBienaisdeArtee,apartirde
viagenscadavezmaisfrequentes,estconstruindorelaeseummapamentalprpriodasartes
locais.Assim,entreumaviagemeoutra,crescealistadeartistasbrasileirosdomuseu,quej
contaumtimedeprimeira:ThomazFarkas,GasparGasparian,RosngelaRenn,VikMuniz,
ClaudiaAndujar,MrioCravoNeto,SebastioSalgadoeAlairGomes,entreoutros.
Acuradora,mesmorodeadadegrandesnomesdafotografia
artstica,notorceonarizparaoboomfotogrficoquenosrodeia
nosdiasatuaiseinclusivesedeclaraentusiastadasselfies
desdequeeramfeitascomcmeraanalgica.Defensoradas
mulheres,quenafotografiaseexpressamcomoemnenhum
outromeioartstico,sabebemqueseutrabalhodiferenciaro
quemereceirparaaparedeeoqueno:Faztotaldiferenaestar
diantedeumafotografiaemolduradadoquesvlaatravsde
umatela.Porisso,essencialqueosmuseusexistameas
colecionem,paraqueaspessoassejamtransformadasporelas
aindaqueissosoeingnuo.
Pergunta.Comosercuradoradefotografiaemumdosmuseus
maiscobiadosdomundoportantotempo?
Resposta.Nememummilhodeanosacheiqueeuainda
MAISINFORMAES
Afotografiacomoarmade
resistnciaindgenanoPeru
Asmulheressensuaisde
Korda
Esteoresultadodefazer
umselfiepordiadurante16
anos
UmamusadoFlickrdo
inciodosculoXX
Asfotosganhadorasdo
Pulitzer
Histriadafotodefarolmais
famosadomundo
estarianoMoMA,18anosdepoisdeentrarl.Masmeutrabalho
continuamudandoemedesafiando.Qualquerlugaremquevoc
temaoportunidadedeaprendertantoeexpandiroqueachaque
sabesobreahistriadafotografiaouqualqueroutracoisaumempregodesorte.medidaque
vocsedesenvolvecomocurador,vaiganhandocertaindependncia,oquemaravilhoso.Tivea
chancedeorganizaralgunsprojetossozinhaeoutrosemparceriacommeuscolegas,etodosforam
enriquecedores.UmacaractersticafortedaequipedoMoMAnofazerascoisaspelametade.
Vocdtudodesi,fazaliodecasaedeterminaumpatamaraseralcanadocomcadaideia,
quesejacompreensveleaomesmotempoinspiradorparaopblico.
P.Afotografiamudounessesanosincrivelmente.Humamarcaemespecialqueomuseudeseja
imprimirnessarea?
ciodaarte
R.AchoquenoexisteumascoisaqueoMoMAqueriafazer.
Maseudiriaque,nagrandeexposiodefotografiaque
produzimospararetratarnovasconquistasnaartefotogrfica,
incluindonomesnovoseantigos,domsticosouinternacionais,
umdosobjetivosdocuradorchefedomuseu,QuentinBajac,tem
sidodarmaisespaoaosartistas.Tantoqueessaexposio,que
eraanual,agoraaconteceacadadoisanos.Comisso,queremos
estaralturadessasemmudanasnafotografia.Nopossvel
captarempoucotempoasnovidades,essasnovasfronteiras.H
tantaprticacontemporneaqueprecisadecalmaparaser
compreendida...Porisso,Bajacreconhecequetemosquedara
artistasquetrabalhamcomfotografia,reconhecendosecomo
fotgrafosouno,esseespao.
P.VocestevenaSPArteFotodesteanoparafalarsobreBrasile
AmricaLatinanopanoramadafotografiamundial.Queretrato
vocfazdaregionessecontexto?
R.UmadascoisasqueconversamosnafeiraoqueoMoMAtem
feitocomartistasbrasileiroselatinoamericanosaindaque,por
FotonoJKIguatemi./CAMILAMORAES
maisorgulhosaqueestejadoquejfizemos,eutenhatotalcincia
dequehmuitoporfazer.Comomuseu,algoquenosdiferencia
SPArte,amaiorfeiradeartedaAmrica
dealizadapelaexadvogadacarioca
aFeitosa,aSPArteFotosetornouo
lpalcoartsticodafotografiabrasileira.
resenade31expositoresdecincoestados
emsuarecmfinalizadanonaedio,o
quererrealmenteampliarodilogoquejexisteeapoiar
continuamenteessaproduo,coisaquefazemoscomum
investimentoquenossosapoiadoresreconhecemcomoessencial
paraserumainstituioglobal.Dessamaneira,nocamosno
errodeolharparaumaobradeartelatinoamericanaedizeralgo
uerreconhecerafotografiacomobaseda
comoah,issoparecealgofeitoemNovaYorkh20anos.
oartsticacontemporneae,comisso,vem
Queremosentenderasmotivaeseosfatoresparticularesque
andograndesfotgrafosnacionais,do
fazemcomquecadatrabalhosejadojeitoque.Julgloemseus
edopresente.
prpriostermos.
oreunir,emumnicoespao,fotgrafos,
P.Emtermosdeestilo,possvelfalaremfotografialatino
sepblicofinal,numjogoquetratade
americana?
arnegcios,formaoenetworking.
oFernandaFeitosa,aindaquetenhaum
R.Quantomaisestudoaregio,maisconcluoqueessetermono
odeartejovem,queexistenaprticados
faznenhumsentido.Inclusivenopresente,emqueosvoosentre
parac,oBrasilestnomapamundialdo
ascapitaisdaAmricaLatinasoabundantesemaisbaratosdo
tografiaincluda.Almdecolocarseu
queeramnopassadoeainformaocircula.Estouchocadacomo
hodeareia,Fernandaacreditaqueo
amodernidadeseconstridiscretamente,emcadapas,sua
tempotemcontribudoparaisso,aolado
maneira,respondendossuasprpriascircunstncias
maiorcomunicabilidadegraas
geogrficas,polticas,histricaseartsticasmesmoemtempos
deforteglobalizao.Temosnosesforadoparaviajarpara
umperodoemqueoBrasilestsaindo
a,depoisdeanosemqueasituaoera
descobriroquefazdaartedecadalugartoespecfica.Comono
casodoChile,porexemplo,emqueasdiferentesmanifestaes
nteoposta,ela,quetambmresponde
artsticassotoligadasliteratura,comopoucoslugaresno
adoriadafeira,dizqueusasensibilidade
mundo.Paraentenderisso,conversamosnoscomosartistas,
tarostrabalhosquejulgamaisrelevantes.
mascomescritores,curadoresetc.Damesmamaneira,nogosto
ntadosporsuasrespectivasgalerias,foram
defalardefotografianovaiorquina.Prefirofalaremfotografia
naltimaedioosbrasileirosChristian
feitaemNovaYork,porqueumamaneiradecelebrara
ristianoMascaro,AlairGomes,Leonorade
SofiaBorges,HctorZamorra,Germn
vriosoutrosexpoentesnacionais.
anotemeacriseeconmicajinstalada
eacreditanopotencialdeSoPaulocomoa
atinoamericanadomercadodearte.
mostransformaracidadepelaarte,assim
onteceucomooutrascapitais,comoMiami
mbul,afirma.Paraalcanarseuobjetivo,
diversidadedoassunto.
P.Maspossvelfalaremumaqualidadepatente,aseuver,j
queonmerodefotgrafoslatinoamericanosquefazemparte
dosacervosdoMoMAestcrescendo?
R.Semdvida.Eesperoquecontinuecrescendo.Temosuma
iniciativadepesquisanomuseuchamadaCMIP,quetornou
possvelparanscriarumfluxotalentosinternacionaisemtodas
preferecontarcommedidasfavorveisao
asreas,nosomentefotografia.Temosumatradiomaiorem
comoaquedadebarreiras
artesplsticaslatinoamericanas,masqueremosquetudo
rias,maisdoquecomumnovofrenesi
converseerepresentearegiodeumamaneiramaisampla,alm
ionalsobreoBrasil.Atporqueelenose
deconstruirumarede.OMoMAumadasrarasinstituiesque
tever,aomenosnoemumfuturo
apoiaaideiapuradepesquisa,nopensandosomenteem
pesquisarmaterialparaaprximaexposio.Graasaisso,hoje
possodizerquetenhoamigosdefatoaquiemSoPaulo,com
quemconversosempreetrocoideias.
P.Oquevocopinasobreofatodequehojetodomundofotgrafo?
R.[Risos]FaominhaafrasedeumfotgrafonorteamericanochamadoPhilipLorcadiCorcia,
quedisse:Fotografiaumalnguaestrangeiraquetodomundoachaquesabefalar.
P.Issonosoamuitotolerante.
R.Achoquevoctemrazo[risos].Emcertonvel,todomundofotgrafoe,aindaassim,sevoc
realmenteacreditanopotencialdomeio,nohumarelaodeumparaumentreoqueumafoto
retrataeoqueelasignifica.Esseentendimentodadiferenaentreotemadeumafotoeainteno
artsticaportrsdelaquepodeteravercomotemaounomudaumpoucoascoisas.Uma
fotodomeucachorronomeucelularoperaemumnveldiferentedoquefazemfotgrafoscom
intenesartsticassrias,expressandoseatravsdafotografia.Ditoisso,vivemosumtimo
momentonafotografia,porquetodostiramfotos,eotemaestemvoga.Obomqueaspessoas
tambmandaminteressadasnamaterialidadedaimagem,emsuaapresentao,emsuas
caractersticasfsicas.Isso,ameuver,estrelacionadocomaenxurradadeimagensquevems
nossastelasnosdiasdehojeequesomateriais.Outracoisaquenotouminteressedosjovensna
histriadafotografia,emsuaespinhaterica.Tudoissomedumagrandeesperanaparao
futuro,porqueacreditonarelevnciadafotografiatambmcomoobjetoesttico.Faztotal
diferenaestardiantedeumafotografiaemolduradadoquesvlaatravsdeumatela.Porisso,
essencialqueosmuseusexistameascolecionem,paraqueaspessoassejamtransformadaspor
elasaindaqueissosoeingnuo.
P.Easselfies?Incomodamvoc?
Noachoque
asselfiessejamummalem
si.Meumaridobrinca
comigodizendoque
tiroselfiesdesdequeeleme
conhece"
R.Hpessoasquefazemtimasselfies!Novounegar,aindaque
nosejaumadelas.Ficofelizcomqualquercoisaqueajudeas
pessoasaseinteressarpelomundoaoseuredor.Oqueme
desanimaquandoalgumnemolhaparaolugarondeeste,em
lugardisso,caminhacomumcelularvoltadoparasiparafazer
umafoto.ViviissonoMxiconoanopassado:duasmeninas
caminhandopelasrunasastecasfazendofotodesimesmasenem
aparaasrunas!umapena.substituirorealinteressenas
coisas.Masnotemqueserassim.Noachoqueasselfiessejamummalemsi.Meumaridobrinca
comigodizendoquetiroselfiesdesdequeelemeconhece,desdeavelhacmeraanalgica.Na
minhavidapessoal,afotografiaumamaneiraderecordar.
P.Voltandofotografiaprofissional,vocadquiriurecentementefotosdoAlairGomes,umdos
destaquesdestaSPArteFoto,paraoMoMA.Oqueatraivocnotrabalhodessefotgrafo
fluminensecujotrabalho,nosanos70e80,continhagrandecargaertica?
R.Aprimeiravezqueeulembrodetersidotocadaporumentusiasmogeneralizadocomasfotos
delefoinaBienaldeSoPaulo,em2012.Lembrodeterconversadocomumcolegameusobreele,
eaambosseutrabalhopareceuincrvel.Asimpressesantigasdelesobemdifceisdeencontrar.
LocalizamosumcolecionadordesuasfotosnoRiodeJaneiro,efuilconversarcomele.
Escolhemosuma,queeraaquemaisqueramosadquirirparaomuseu,eelegentilmentenos
ofereceuumasegunda.OAlairumexemploentreosbrasileirosnoMoMA,eesperamostermuito
mais.
Sonatina,dcadade70.Gelatinaepratasobrepapel./ALAIRGOMES(GALERIABERGAMIN&GOMIDE)
P.Ofotojornalismobrasileirotemfamadeserinovador.Vocteveaoportunidadedeconhecer
trabalhosnessarea?
R.No.ConheopessoascomoGermnLorca,queerafotojornalistaetambmtinhaumtrabalho
autoral.Estoucomeandoaentendercomoasduascoisasserelacionam,eseiqueessas
separaesentreoquearteeoquenonemsempresejustificam.Estoumaisfamiliarizadacom
oqueseconvencionouchamardefotografiaartsticapensadadesdeocomeocomaintenode
serarte,masasintenesdoMoMAvomuitoalmdisso.VejoasfotosdoMarcFerrezepenso
paramimmesma:EsseoEugneAtgetdoBrasil.Eelefaziafotoscomerciais,muitoboaspor
sinal,pormcomessaambioprofissional.Achoquevocpodeserumfotojornalistaefazerboas
fotosqueencaixamemummuseu.
P.Porcausadapresenadacmera,afotografiaumaartequepodetrazersurpresas,no?
R.Qualquerumpodechegarafazeraomenosumaboafoto.NoMoMA,tendemosano
colecionarotrabalhodeartistasnoinciodecarreira,tratandodeobservarprimeiroaondeeles
vo,seoquefazempartedeumavisoouambiomaisamplaouoquetornaacontribuio
delesnica.umdesafio.Acabodeverolivrodefotosdeumpintor,cujoscliquesnoInstagram
somaravilhosos.Vejocomoumaexploraopessoal,privada.precisoestarnummuseu?No
sei.Masissonosignifica,nemdelonge,quenotenhavalor.
P.Oquevocopinasobreapresenademulheresnafotografia,emrelaoaoutrasformasde
arte,comoaliteraturaemquehmaisautorespublicadosdoqueautoras?
R.Naminhaopinio,afotografiaomeioartsticofemininopor
excelncia.Fizemosumamostraem2010noMoMA
chamadaPicturesbyWomenAhistoryofmodern
Vocnoprecisade
photography[FotografiasfeitaspormulheresUmahistriada
fotografiamoderna].Nela,percebiquenohoutraartecapaz
contarsuaprpriahistriaexclusivamentepelotrabalhode
artistasmulheres.Vocnocontaumahistriadaliteraturas
comobrasdeautoras,infelizmente.Issonosignificaqueno
hajatimosfotgrafoshomens.Masvocnoprecisadelespara
comporumvishistrico.Achoqueissosedeveaqueasmulheres
puderamserfotgrafas,porqueissonoeravistocomoalgoqueia
homensparacomporum
vishistricodafotografia.
Nohoutraartecapaz
contarsuaprpriahistria
exclusivamentepelo
trabalhodeartistas
mulheres.Safotografia"
contraafunofemininanasociedade.Atcertonvel,vocquer
sercegoemrelaoaognerodequemfazarte,porquevocquerseaterobra.Poroutrolado,
ficoanimadaquandovejoumabelafotografiaedescubroqueoautorumamulherqueaindapor
cimatemumtrabalhoincrvel.Comocuradora,todachancequeeutenhodevalorizarotrabalho
deumafotgrafa,euabrao.
P.Vocfotgrafa,almdecuradora?
R.Euerafotgrafa,ataprenderosuficientesobrefotografiaparadeixardeser.Entendia
diferenaentreoquefaziaeoqueartistasdeverdadefazem.TrabalharnumlugarcomooMoMA
umaexperinciadehumildade.Vocviverodeadodeobrasdeartequeinspiramaspessoas.
Faomeutrabalho,queprestaratenonisso.