Sunteți pe pagina 1din 25

Cuentos en Mexicano de Milpa Alta D.F.

Author(s): Franz Boas and Jose Maria Arreola


Source: The Journal of American Folklore, Vol. 33, No. 127, Hispanic Number (Jan. - Mar.,
1920), pp. 1-24
Published by: American Folklore Society
Stable URL: http://www.jstor.org/stable/535114
Accessed: 04-06-2016 17:23 UTC
Your use of the JSTOR archive indicates your acceptance of the Terms & Conditions of Use, available at
http://about.jstor.org/terms

JSTOR is a not-for-profit service that helps scholars, researchers, and students discover, use, and build upon a wide range of content in a trusted
digital archive. We use information technology and tools to increase productivity and facilitate new forms of scholarship. For more information about
JSTOR, please contact support@jstor.org.

University of Illinois Press, American Folklore Society are collaborating with JSTOR to digitize,
preserve and extend access to The Journal of American Folklore

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

THE JOURNAL OF

AMERICAN FOLK-LORE
VOL. 33.--JANUARY-MARCH, 1920.-No. 127.

CUENTOS EN MEXICANO DE MILPA ALTA D.F.


RECOGIDOS POR FRANZ BOAS; TRADUCIDOS AL ESPANOL POR EL
PROFESSOR JOSE MARIA ARREOLA (FILOLOGO DE LA DIRECCION DE ESTUDIOS ARQUEOLOGICOS Y ETNOGRAFICOS,
MEXICO).

CENTE PILTONTLI TLATZIQUE.

I Se viaje cetzin tomanita oquimo


piliaya cente iconetzin inin piltontli oyeya cente conetl ihuan
ahic oquitequitiltiaya huelesque
5 oquipiaya caxtolihuan yei xihuitl
ihuan yoquinequia mocihuahuitis
ichan cente haciendero tlen oquichihui piltontli oquimotitlani imaman para motelhuilitilhui canital-

Io hui tomanita oquimolhuili iconetzin pero campa on mitz celisque


como sam para inech cualtocasque
oquito piltontli ee ximotelhuiliti

haber tlaquinequi mocaquiltia


15 imaman ihuan amo omicac omaxiti ichan haciendero nian amo

oquimochihuilitique caso hasta que

niman ye huecahui oquimo tlatlanitique tlaon monequiltia ini-

20 tzin omotelhuili tlen ica omicac

haciendero sanque oquicac ihuan

novia ocual motequitique ocual


molhuilique namehuan nan cuitla

xinacame no manquineque rique-

UN MUCHACHO PEREZOSO.

(I) Una vez una viejecita tenfa I

un hijo. Este I muchacho estaba


(enamorado) de una joven, y I
nunca trabajaba. Podriaff (5)
tener diez y ocho afios, I y queria

casarse I en la casa de un hacen-

dado. He aquif lo que hizo I el


muchacho: envi6 a su madre I
para que les vaya a decir que se
la den. I (io) La viejecita le dijo

a su hijo: I pero id6nde te han de


recibir? I como nomAs para (que)

me vayan a correr. I Dijo el


muchacho: iea! vaya Ud. a de-

cirle I haber si quiere oirla I (I15)

su mama. Y no iba (se rehusaba a ir). Se meti6 j a la casa


del hacendado; de ninguna manera I le hacian caso, hasta que,

despubs, ya pasado rato, le


preguntaron: Qu6 quiere Ud.?

Esto, 11 (20) contest6. He aqui


con lo que sali6 I el hacendado:
nomts oy6 y tambien I la novia;

nomas vino Ud. a molestarse,


nomds vino Ud. I a traer recado,

vosotros sois sucios I pelados;


tambi6n quer6is riquezas' 11 (25)

VOL. 33.-NO. 127.-I. I

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

2 Journal of American Folk-Lore.


25 zas inquenan tequitisque xitequitican tlamo nan flojos para
nanquipiasque tonanita tlaon sa
motlacaqui titicac satepa ohual
moquiquixtitac oquimolhuilico i30 conetzin tlen ocual motlatlalilique
inin piltontli oquimolhuili imaman
ximocahuili ayamo ti micas ihuan
huatzinco tinech momitili cente

cuanaca para nicuicas cuautla


35 nicuacuahuitihui para amo quitotinemis nitlatzique oacic huatzinco omochihuili imaman que otlanahuati piltontli oquimotlalili
cente icuanac ihuan ce chiquihuitl
40 itlaxcal oyac inic piltontli yahuiqui toca otli hasta yomozotlato
ihuan ayehueli aci oquito pos
campa hasta cuautla ayehueli
naci ihuan nican ye nimayana
45 ye niahui nitlacuas omotlali
para tlacuas opehui quito toma i
ayahui ihuanqui tzatzayantica
inacahui cada pedaso qui tlalia
icecatitla ye huecahuique tza50 tzayana ihuan quita inacahui tlacayotlei oquito pos queni nonacahui san oncan popolihuitica
oquipili cuidado ihuanqu6 quita
cente quimichi hual quistehua
55 mitz caulis inacahui ihuan sanima
caletehua oquito pos axan quitas
mas que hasta campa inenextitilhui
pero canoso mimitzopehuiqui caltotoca ihuanque oquinextito sani-

60o man quitoa piltontli quilhuiya

quimichi ha bribon tehuayo tinech

tlamili no nacahui pero axan

tinech tlaxtlahuilis te ihuan cano-

chi mopilhuan quimichi opehuis

sin trabajar; I trabajad, si no


sois flojos, para (que) I ahorreis
algo. La viejecita, esto apenas I
oy6, temblorosa, en seguida se
vino I saliendo y le vino a decir 11
(30) a su hijo todo lo que le fueron

diciendo. I Este muchacho le

dijo a su madre: I deje Ud. ya no


irs, y I mafiana (muy temprano)
me mata un I gallo para llevarlo
al monte; 1l (35) ire a traer lefia
para que no I anden diciendo
que soy perezoso. Cuando ya
amaneci6 I se lo arregl6 su madre
como se lo I encarg6 el muchacho:
le puso I el gallo y un chiquihuite 11

(40) de tortillas. Se fu6 con 6sto

el muchacho contento. I Sigui6


el camino hasta ya muy tarde I

y no podia ilegar. Dijo: pos I

Spor donde? hasta el monte no


puedo llegar, I y aqui ya tengo
hambre 1 (45) ya voy a comer.
Sentado I para comer comenz6 a
decir: i toma! ya se hizo de
noche. Y luego hizo pedazos
la carne: cada pedazo que ponia
en un lugar ya lejos lo hallaba I
(5o) roido y ve a su carne Icon
Ihstima. Dijo: pos ?de que modo
mi I carne nunca mas se pierda ?

teniendo cuidado y que ve

a un rat6n que viene saliendo.

(55) El me coge la came e inmediatamente I se mete. Dijo: pos


iahora lo veras ! I mas que hasta
donde? lo he de descubrir pero,
es asi que yo te he de vencer. I

Anduvo de aqui para allA, y que


lo hall6. Inmediatamente Il (6o)
habla el muchacho: le decia (

al rat6n iah! ibribon! t4 eres.

Tfi me I acabaste mi carne; pero

ahora t( me la pagards, tfi y

todos j tus hijos. El rat6n co-

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

Cuentos en Mexicano de Milpa Alta D.F. 3


65 momanepanoa ihuan qui tlatlahuitia amo quin mitis inin piltontli oquito pero tlacayo tinech
tlamili nonacahu oquito quimichi

tlacamo tinechmitis ihuan titech

70 huicas mochan titech tlapechis

ihuan titech cualtis nocatl mochi-

huas tlen tidesearoa otlatla piltontli tlaon ni desearoa oquito

menz6 II (65) a cruzarse de manos

y le I suplicaba. No los matar6?


El I muchacho dijo; pero hombre,

tu me I acabaste mi carne.
Respondi6 el rat6n:I si no nos

matas y nos 11 (70) lievas a tu casa,

nos pones cama I y nos das de


comer cuanto quieras se hard. I
?Que cosa deseas? Pregunt6 al

quimichi para que tiquitas tineque


75 timo cihuahuitis ihuan cente ihuan

muchacho. I Algo yo desearia.

amo mitzcelia oquito piltontli


melahuac oquito quimichi pos

que te quiero, 11 (75) te casar6 con

tlatichihuas tlen nimitzilhuia mo-

chihuas tlen tinequi oquito pil80o tontli pos tan solo de mochihuas
tlen ninequi namechhuicas oquin-

tlali ica itilma oquin mama ica

iayahui ihuan ohuala ichan oacico


mitalhuia imaman catl cuahuitl

85 oticualicac oquito piltontli ee


ximocuilito ichcatl tla timopilia

Dijo I el rat6n: para que tu veas


una hacendada que j no te

recibe. Dijo el muchacho: I de

veras? Dijo el rat6n: pos j en


haciendo lo que yo te diga se I
hard lo que tfi quieras. Dijo el
muchacho: II (8o) pos tan s6lo

se hard I lo que yo quiero: os voy

a llevar. Los acomod6 I en su

pos xihualmiqui omitalhui tonani-

sarape, los carg6; con ellos I se


fu6, y regres6 a su casa. Cuando
lleg6 I le pregunt6 su madre: -

ta para tlen tichihuas ichcatl

&en d6nde estd la lefia? 11 (85) 0la

timotitlanilia oquito para inime90 ques quiquimichtin ica tiquin


tlapechisque omitalhui tonanita
cuacual mitihuiyoque quiquimichtin yo quin calaquico anda yo
tiquin nicomatito oquito ce amo
95 timomachitia tlaon qui tequitisque in monequiltia omocuilito
ce libra ichcatl ihuan oqui maquili
piltontli inin opehui quin tlapechia ihuan oquin tecac oquimo
Ioo tequihuitili imaman mocahuitilhui
nacatl pos omocoito ihua oquin
macac inon teotlatli oquin qui-

trajiste? - Dijo el muchacho: -

i ea! I vaya Ud. a comprar algod6n;

si Ud. tiene, I pos traigalo. Dijo la viejecita: - I para qu6


ocupards el algod6n I que me
mandas traer? - Dijo: para los

vestidos II (90) de los ratones: con

eso les I compondr6 sus camas. Dijo la viejecita: - I mejor hubieras matado a los ratones. - I
i Ya los meti6! - ianda! ya I los
voy a matar. - Dijo: -- a que
no 11 (95) sabe Ud. lo que l1los van a

hacer? I los necesito. - Se compr6


una I libra de algod6n y se la di6 I

al muchacho. Este fu6 luego

a I componerles su cama y los


acost6. II (Ioo) Le recomend6 a su

madre les guardara I carne, pos


les compr6 y se las I di6. Esa

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

4 Journal of American Folk-Lore.


micho nauatli oyac ichan novia
como yo quimatia campa in cali
lo5 centica tomin ca cajon tzahuiticate

ocalac ihuan opehui quin cocoyotzihuan oquin cencahui mientras ocualicac ce pero sanima
oquito quimichti oquilhui pil-

Io tontli xiquintlali cajontin para


tomin posque huel mitzcualmacas
mocihuahui inin piltontli oquintlali miac cajontin ihuan opehuis
quimichi tlazacani nochin yohuali

15 ce semana oquitlami quin sacani


aino cente centavo amo oquicahui
itic cale den novia entonces tonani-

ta yo quin monacacohuiliaya yo
quin motlamaquiliaya piltontli

noche, por el I rat6n aconsejado,


fu6 a la casa de la novia. I Como
ya sabia que por alli en la casa
habia I1 (105) una cantidad de dinero en un caj6n escondido, I se
meti6 y comenz6 a I agujerearlo; lo
acab6, mientras I trajo uno. Pero

luego I dijo el rat6n, le dijo al

muchacho: II ( i o) pon los cajones

para I el dinero, pos que bien

pronto te van a dar I a tu mujer.

Este muchacho puso I muchos


cajones y comenz6 I el rat6n a
transportarlos, todas las noches
de I1 (115) una semana; acab6 de
trasportarlos: j ni un centavo,
nada qued6 I dentro de la casa

20 yo yatinemia de buen caballo hasta

de la novia. Entonces la vie-

tlaitoti tinemia oncan quesqui


tonali omopilmati imaman novia
mococotzinoa oquin namacaque
tlaltin para ica oqui mopatilique
25 pero amo omocehuiti omomiquili
omopehui tiocue ipapan noiqui
ihuan nican yo tlanque tlaltin

jecita I ya les compraba su carne,

monamaca omotlato cali campaca

tomin para moquixtis ihuan gue


30 moca ayotlei opehuac tlatemolo
pero ayamo omonexti omomiquili

ipapan novia ihuan ye omocahui

ya I les tenia muy regalados.


El muchacho I1 (I20) ya gozaba
de buen caballo, hasta bailaba, I
andaba por alld algunos I dias
presumiendo. La madre de la

novia I se enferm6. Vendieron


los terrenos para con ello curarla, II

(125) pero no se alivi6: se muri6.

Comenz6 a estar grave su padre

tambibn, I y con esto ya se

quili pos gue oquito tlacamo

acabaron las tierras de I vender.


Se acord6 que en la casa por alli
estaba I el dinero para sacarlo.
Y que . . . 1 (130) ya no estaba:
comenz6 a buscar, I pero ya no

nipia hasta gue por fin ome

lo hall6. Se muri6 el padre de


la novia, y ya se qued6 I huerfana.

inotzin entonces ocual tlati tlanili

inon piltontli otlatla tlahuitiaya


35 como negarlo pero satepa oquinanninanquilis amo nechluciros tlen

cihuahuiti ihuan omocahui rico

Entonces vino (la novia) por el


tesoro a preguntarle. I Ese mu-

chacho reflexion6: buscaba [[ (135)


c6mo negarlo; pero al fin se lo

cont6; I pos que dijo: si no I se


lo explico no me lucird lo que

tengo. Hasta que por fin los


dos se I casaron y se qued6 rico. I1

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

Cuentos en Mexicano de Milpa Alta D.F. 5


140 inon mequesqui quimichtin oquin
tlati campa ahuquin mitas icihua-

hui oquin tlamacaya hasta icuac


ohuehuemique

(I14) A los elegantes ratones los I


escondi6 por donde nadie los viera:
su mujer I los tenia muy regalados
hasta cuando se murieron de

viejos.
LOS HECHICEROS

I Ipan cente pueblo onemia ce


casadopa ica yei pipiltoton pero
san cente cuali oqui tlazotlaya
por in menos inomeques ome
5 mayores amo cuali oquin tlaquen-

tiaya amo cuali oquin tlamacaya


ihuan oquin tequintequitiaya
ihuan inin xoco oqui pantalontique oqui catqui ica capote ihuan

Io amo tla oaia inimeques mayores


oquipiliaya envidia ihuan ce viaje
oquitoque tlaon tica itisque to
inehui para amo tech ahuatasque
ihuan que tehuan tech tlazotlas15 que oquito ocente pos para tecua

LOS TRES HERMANOS

(I) En un pueblo vivian unos


casados con tres hijos; pero I
solamente el pequefio era distinguido, I por lo menos, con vestidos.

A los dos I[ (5) mayores mal los

vestian, I mal les daban de comer I

y los hacian trabajar mucho. I


Y a este chiquillo lo traian con
pantalones, I lo traian calzado y
con capote, y II (io) nada hacia.
Por los vestidos, los mayores I
le tenian envidia, y una vez
dijeron: !qu6 hemos de hacer I
con nuestro hermano para que no

nos est6n regafiando I y que a

cuanisque to inehui solo ti nalmal-

nosotros nos quieran? 11 (15) Dijo

huatihue cuahutla oquito inon


nepantlayahui huatzinco tiasque

las fieras se coman a nuestro

cuahutla ihuan timolhuilisque to-

20 papan matechhuica to inehui san


para techtlaxotilis oquito inon
mayor bueno pos iquiyo itiquin
mocuamanilisque oacic huatzinco

saniman oquin titlanque cuacua25 huitihue saniman oquito inon


mayor oquin molhuili imaman
pero matechhuica to inehui xoco
para techtlaixotili porque ye que-

ma non yoyaya tipolosque to


30 tlaquenhuan tocoltzintzinhuan
amo oquimo cahuiliaya pero ome

uno de ellos: pos para (que) I

hermano solo, lo I abandonaremos


al otro lado del monte. Dijo

el I de mediana edad: de madrugada iremos al monte, y le decimos 11 (20) a nuestro padre que
nos acompafie nuestro hermano,

nomas I para que nos cuide lo

nuestro. Dijo el I mayor: bueno,


pos asi a ellos I los engafiaremos.

Al amanecer, I luego los manda-

ron II (25) a lefiar. En seguida dijo


el I mayor, le dijeron a su madre: I
pero que nos acompafie nuestro

hermano el pequefio I para que

nos cuide lo nuestro; porque ya


enteramente, I i triste es decirlo!,

se nos acaban 11 (30) nuestros

vestidos, y uds. que son nuestros

padres, I no nos compran; pero


los dos I estn^ encaprichados,

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

6 Journal of American Folk-Lore.


encapricharoque ihuan cuacuaque
campa yo sepa qui mama tetemo-

que ipan icuahutlatli campa teo35 can campa ayohuili inon piltontli

xoco otlatlalique ihuan oquilhui


tehuaque oquilhui samican xitechia tiahue ticuacuahuisque sanican uan ocanili tehuaque ica

40 capote que tepitzin opolihuito


inon mayores opehui tzatzi inin
xoco pero yehual ilhuia amo
xichoca sanicanican ticuacuahui

omocahui piltontli xoco mientran

45 nican ocholoque iman ye huehuecahuiton opehui tzatzi inon


pipiltontli pero ayamo ca oquinan-

quili opehui cuachi ye choca ye


momamatia pero ay ayamo ca
50 oquinanquili ococh itech cuahuitl
para amo tlaquicuas iyomeques
ome pipilton oacico inchan ye
teotlac amo tlaocaxitico piltontli
pero nian cuahuitl saniman motla-

55 tlania ipapa ihuan xococatl oquitoque pos otipoloto aticahuitehuaque tehuaque itlacui totlaquehuan
ihuan icuac otacico ayamo aompa
yeya otineque titemoa pero ayamo

60 otinextique pero huatzinco cualcan ti quizasque non tinextisque


omopehuitique mochochoquilia
tocoltzintzinhuan ihuan quin mahuilia inon mayores pero yehuan

65 oquitzque in nacas ihuan amo

y (fueron) a la lefia I por donde


ya otras veces la habian cargado.
Buscaron con cuidado I en el
monte algfin lugar apropiado II
(35) por donde no pudiera salir ese

muchacho I chiquillo. Se aconsejaron y le dijeron: I nosotros


nomAs aqui (vamos), esperate, I

vamos a lefiar I aqui cerca, y aqui


bien se est6; nosotros 1 (40) (nos

vamos) con el capote. Cuando un

poco se habian retirado I los (hermanos) mayores, comenz6 a gritar


este I chiquillo, pero ellas le decian:

no Ilores, nomis aquf cerca

vamos a lefiar. I Se qued6 el


muchacho chiquillo mientras II
(45) estos se huyeron. Luego que
ya estaban I bastante lejos, comen-

z6 a gritar a esos I muchachos,


pero nadie le respondia. I Empez6 el pequefio I luego a llorar:
ya tenia miedo; pero absolutamente nadie estaba 11 (50) para
ayudarlo. Se durmi6 en un Arboll

para que no se lo comieran los


animales. I Los dos muchachos
llegaron a su casa ya I tarde: no
Ilevaron consigo al nifio, I pero

ni la lefia. Inmediatamente II

(55) les pregunt6 su padre: ?y el


nifio, en d6nde estd? I Dijeron:
pos lo perdimos. Lo dejamos I
que a nosotros cuidara nuestros
vestidos, I y cuando volvimos,
ya no estaba por allif:I lo procuramos, lo buscamos, pero no II
(60) lo encontramos: pero al amanecer, I temprano, saldremos y lo

buscaremos. I Comenzaron a
llorar mucho nuestros padres
y les I echaban la culpa a los
mayores; pero ellos 11 (65) se
tapan las orejas y no I oyeron lo

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

Cuentos en Mexicano de Milpa Alta D.F. 7


oquicaque tlen oquin quilhuique
pero huatzinco oquisque cualcan

que les decian. I Pero al amanecer, salieron, temprano, I y

co ihuan iman yo teotl aquiac


70 oqui coque cente memeton oqui
mitique ihuan oqui ye hueloque
ica capote ica iyeso meton ohua-

orilla del monte; y luego, al

ihuan omotlalito san ca cuahuten-

fueron a sentarse nomds a la

meterse el sol, 11 (70) compraron

un corderito; lo I mataron y,
envolvi6ndolo I con el capote

timoque ihuan oacico inchan otilhuique ayamo otinextito to inehui


75 sayen ica capote ye ye melahuitica

(lo empaparon) con la sangre del


cordero. I Bajaron, y al regresar

huelis oquicuaque yayoli omopehuitique cuachi mochochoqtlilia


hasta que omotlahuique ihuan yo

encontrado a nuestro hermano; 1I

quin tlaxotlaque satepa inon xoco

80 ococh itech cuahuitl para huatzinco ocuahuitemoc ihuan apehui

oce viaje chocatinemi ipan oqui-

a su casa, I dijeron: no hemos

(75) solamente su capote. Si, 61


es, ciertamente I podrA haber
sido comido por las fieras. Comenzaron I por el nifio a llorar
mucho I hasta que se cansaron.
Y ya a ellos I los querfan. Entre

saco huehuel ichteques ihuan oqui


tlatlanique tleca chocatinemi o-

tanto, el nifio, 11 (80o) que se qued6

85 quin nonotza nochique oqui ilhuitehuaque in hermanohuan

amanecer se baj6 del Arbol y

entonces oquitoque ihuan axan


tinequitias totlacui oquito nineque

oquitoque pos ximotlali tlazancas


90 ihuan ximoquitoqui cuali omotlali

lazancas ihuan omoquitzqui cuali


ocuicaque campa chanti ipan mis-

dormido en el drbol para el I


comenz6 otra vez a andar

Ilorando. Se encontr6 Icon unos


viejos ladrones y le I preguntaron:

?Por qu6 andas llorando? II

(85) Luego les platic6 todo lo que


le I habia pasado con sus herma-

nos. I Entonces le dijeron: y

mo cuahutlatli itic cente texcaca-

ahora I ?quieres irte con nosotros?

pantli quipia huehue patio quinpia

Dijo: si quiero. I Dijeron: pos


si6ntate en las ancas, 1 (go) y se

95 cuacuetin pitzome huehuexolon


oqui calaquique saniman quitoa
inon tlacatl oquilhui icihuahui
niau ticuica ze cento piltontli
ximachtica haber tla techserviroa

Ioo enimeques xenolatin oyeque quimachtia icuac oqui tlatlani tlaniaya omochihuaya de amo quimati-

decian: i que bien se ha sentado I en

las ancas! Y se agarr6 bien. I Lo


Ilevaron a donde vivian en el

mismo j monte, dentro de un

despefiadero I que tenia grande


patio, tenia I1 (95) bueyes, puercos,

guajolotes. I Lo metieron. Luego dijo I ese hombre, le dijo a su


mujer: I voy a darte un nifio, I

habrAs de ensefiarlo, a ver si nos

sirve. II (Ioo) Las elegantes sefioras


estuvieron I ensefinndolo. Cuando
le preguntan lo que I progresaba,
se hacia de que nada iba sabiendo I

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

8 Journal of American Folk-Lore.


huitze ichteques quintlaniaya on
que nica pipilton quitoa pos ahueli-

io5 qui saloa oquitoaya pero quen


ahueliqui saloa hueles amo huan

quimachtia xenolatin cuachi cuali


oquimachtiaya pero icuac oquitla-

tlaniaya omochihuaya de amo


io quimati hasta que yehuan ichteques oquimachtiaya ihuan aic
oquito tla quisaloa ihuan ce viaje
ceca nomachisque onyes carreras
de caballo pos inimeques como
15 quimati magica pos oyaque omahuiltito ihuan piltontli oquicahuitehuaque tlaxotis ce semanopa

como ye quimati magica oquin

tetemo inon librotin buenos ihuan

20 opehui moteochihua para oquis


tlaon maoquitetzahuitehuaque
oyac ichan ye hue oacic qui
molhuilia ipapan que ye yehua
consentido oyeya antes pero por
25 envidia de hermanohuan oquicahuato cuahutla oqui animo no
nochili nochi tlen oqui pasaro
otlatla por ihermanohuan omitalhui tocoltzin momaman ihuan

30 moinehuan yo mique sa nehua


bueno pos yoncan yoya tinemia
ihuan ce tonali omachisque onyes

ipan cente ilhuitl pilea de gallos


oquito inin xoco oquimolhuili
35 ipapa inin tonali onyes pilea de
gallos ihuan tinech miquilis timapostarhuis ce cientoso omecientos
pesos ximapostarhui amo timomahuititzinos nemitlatlanis omital-

de los ladrones (o hechiceros). Les


respondia: I supuesto que aun soy
nifio, les decia, pos no puedo I (io5)

aprender. Decian: pero ?c6mo

es I que no puede aprender? serA

posible que no hayan I ensefiado


las sefioras al chiquillo? Bien I
lo ensefiaban; pero cuando le I
preguntaban, se hacia de que
nada iI (I Io) sabia, hasta que ellos,

los I ladrones, le ensefiaran: y


jamas I dijo si lo aprende. Y una
vez, I por alli se supo que iba a
haber carreras I de caballo. Pos
elegantes, como II (I 15) que sabian

mdgica, pos se fueron Ia jugar.


Y al nifio I lo dejaron a cuidar
durante una semana. I Como

ya sabia mdgica, les I registr6 esos

libros buenos y II (120) comenz6


a rezar para salirse; I supuesto que

expuesto al peligro lo dejaron. I


Se fu6 a su casa ya bien maduro
(adulto). Le I decia su padre
que ya, otra vez, era I el consentido, como habia sido antes; pero

por I (125) envidia de sus hermanos lo I dejaron abandonado


en el monte; lo anim6 I tambien a

que le contara todo lo que le


pas6. Pregunt6 por sus her-

manos. Le contest6 1 el sefior su


padre: tu madre y 1I (130) tus her-

manos ya murieron; solamente

yo estoy I bueno. Pos por alla

se fu6 a vivir. j Y en esos dias se

supo que habrfa, I en un dia de

fiesta, pelea de gallos. I Dijo

este nifio,le dijo a 11 (135) su padre:

en estos dias ha de haber pelea

de I gallos y Ud. me IlevarA.

Ud. I apostarA un ciento o dos


cientos I pesos; apueste Ud., no I
tenga miedo, yo he de ganar.

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

Cuentos en Mexicano de Milpa Alta D.F. 9


14o hui tocoltzin bueno oacic queman

onyes pulea omocuep inon xoco


de cente gallo malcolos pisiltic
ihuan aquimiquili pero antes de
inin oqui monahuatilique tocol45 tzin de que tlaca quimo cahuilis
gallo quimo namaquilis pero menos
cordel bueno pos omicac melahuac
ompa mahuiltia hacienderos omo-

cacalaquitac pero nian amo oqui50 mo chihuilique caso hasta que


satepa oquimo tlatlanilique tlen

Respondi6 11 (i4o) su padrecito:


bueno, arreglado. Cuando I ya
iba a ser la pelea, se convirti6
ese nifio, I en un gallo de pescuezo

arqueado, delgado y fuerte; I y


lo llev6. Pero antes de I 6sto,

le dijo en secreto a su 11 (145) pa-

drecito de que si alguno queria


Ilevarse el gallo, lo vendiera,
pero menos el I cordel. Bueno,
pos se fu6 derecho I allA a jugar
con los hacendados. Se meti6

tinequi timahuitis omitalhui nineque oqui molhuilique ihuan quex-

adentro, pero ni siquiera le I1

quich tinequi tiapostaros omital55 hui tlen nan motlanis oquito


cente ma sana loo pesos omitalhuis tocoltzin bueno oquito inon
haciendero pero tla tipolos ayamo
mitzmacasque mas que tichocas
60 omitalhui tocoltzin tla omipolo
pos yo nipolo oquimo cacahuilique
ihuan san sepa oacotzisquin inon
igallotzin tocoltzin oquidestriparoque inon ocente gallo ihuan
65 san que otlatlan otzatzic quiquiriqui inin haciendero oqui tlahuehuelito oce viaje oquimolhuili
pos axan amo sanye otitlatlan

fin, le preguntaron: ? qu6 I quieres ?

ocente chohue ticahuiltia omital-

70 hui pos ticahuiltisque oquito ticahuiltisque ye ica omecientos pesos

omitalhui pos bueno oce viaje


oquimo cacahuilisque ihuanque
pos lo mismo otlatlan ihuan
75 achiquete tzatzic oce viaje oc
apostaro oce viaje otlatlan hasta
que por fin oquito quexquich
tinequi mo gallo micoa omitalhui

(I5o) hacian caso, hasta que, I por

Sjugards ? Les respondi6: si


quiero. I Le dijeron: y 1 Icuanto

quieres apostar? Respondi6: II


(155) lo que Uds. quieran exponer.

Dijo I uno de ellos: nada mis


Ioo pesos. Contest6 I su padrecito: bueno. Dijo el I hacen-

dado: pero si pierdes, de ningfin


modo I te dar6 (te devolver6), II
(16o) masque llores. Contest6 su
padrecito: si yo pierdo, I pos ya
perdf. Los soltaron, I y nomAs
una sola vez brinc6 hacia arriba

el I gallo de su padrecito y destrip6 I al otro gallo; y luego 11 (165)

que gan6, cant6 quiquiriqui. I

El hacendado le dijo, enojado: I


otra vez. Le dijo: I pos ahora
no nombs asi ganaste; I otro
juego vamos a jugar. Le con-

test6: jj (170) poslohemosde jugar.

Dijo: lo hemos de jugar


ahora con doscientos pesos. I

Respondi6: pos bueno. Otra vezj


los soltaron y . . . I pos lo mis-

mo, gan6, y 11 (175) el gallo cant6.


Otra vez volvi6 a I apostar y otra
vez gan6; hasta ( que por fin dijo:

icuanto I quieres por tu gallo?

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

Io Journal of American Folk-Lore.


totatita nechmaquili ce cientos
18o sa niman oquixtlahui omitalhui
pero cordon amo ica nochi oquito
tlen ichihuas nitlalilis ocente cua-

chi mejor omicac tocoltzin inin


kaciendero ocuicac gallo ichan oacic

85 quin milhuiya cihuahui ihuan


inconehui ininc onechtlan yei viaje

pero ayan nomac yo mocahuaco


san ca yespa nicahuiltis yo qui
reponero tlen omipolo oqui cacahui
90 ipan patio huel inin opehui tlatlapepena oquimacaque arros amo
quineque oquito haciendero aso aic

qui eua ihuanque san ce huelta


opatlampas tepamitl ihuan omo95 tenhuitzo ipan otli sanima mocue-

yo lo compro. Respondi6 I el tatita: me darns un ciento; II ( 80) e


inmeditamente lo pag6. Le dijo: I

pero del cord6n?; no con todo.


Dijo: I que se ha de hacer? yo le
arreglar6 otro muchoI mejor.
Se fue' su padrecito. El I hacendado se llev6 al gallo a su casa.

Cuando lleg6, (1 (185) le decia a su

mujer y Ia sus hijas: con 6ste


me ganaron tres veces; I pero ya
vino a mis manos, ya se me
qued6: I nomas con que por tres
veces lo juegue, ya I repongo todo
lo que perdi. Lo dej6 11 (o90) en
el patio grande. Este (gallo) co-

menz6 a I pepenar (a juntar);

pa de cristiano inin rico sanima

le dieron arroz; nada I le faltaba.

oquistehuac qui temoa pero ayomo


ca onecia solo cente tlacacatl nepa

Dijo el hacendado: ojalA que


nunca se vaya a volar. Y
nomAs (di6) una vuelta, I vol6 a

huitz oquitlatemolique pero ayo200 mo oquinextique ohuala ichan


oce viaje omachis onyes carreras
de caballo ipan cente ilhuitl oce
viaje oqui molhuili ipapa inin
tonali onyes carreras de caballo
05 ihuan tinech miquilis nopan timocahuatlalitzinos ihuan tima-

postarhuis tlen timonequilis pero


menosjaquima tinech moquixtililis
melahuac oacic tonali oquimiquili

Io ihuan omapostarhui itlac cente

haciendero omotlatlanili ihuan que

quixmati ichteques no ompa cate


entonces cente ichteque omopacho

la pared y 11 (195) sacudi6 las alas.


En el camino, inmediatamente,

se reconvirti6 I en cristiano.
El rico inmediatamente I sali6
prontamente a buscarlo; pero ya
no I parecia: solo un hombrecillo

por alla I iba. Lo buscaron por

todas partes, pero ya no 11 (200)

pareci6. Se vino a su casa. I

Otra vez se supo que iba a haber


carreras I de caballo en un dia de

fiesta; y otra I vez le dijo a su


padre: en estos dias habrA carreras de caballo 1[ (205) y Ud. me

IlevarA: sobre mi se montarA

Ud. a caballo, y i apostarA Ud.


todo lo que Ud. quiera; pero
menos la jAquima. Ud. me ha
de sacar I rectamente. Llegado el
dia, lo Ilev6, II (210) y apost6 con

un I hacendado; le gan6. Y . . .

que lo conocen los ladrones, que

tambien estaban alli. I Entonces

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

Cuentos en Mexicano de Milpa Alta D.F. 11


itlacui tocoltzin ihuan aquimol215 huili para mahuiltis omitalhui
bueno pos gue quexquich oquito
san ce cientos pesos omapostarhui
ihuan omoquiquixtitehuaque quemamocualtin como inehuan ca-

20 huatin san tlacuepaltin pos oyaya

un ladr6n se arrim6 I junto al

abuelito y le habl6 11 (215) para


que jugaran; le contest6: I bueno.

Pos que icudnto? Dijo: I sola-

mente un ciento de pesos se ha


de apostar. Y salieron (corriendo) como demonios. Como

inican pero otlatlan xoco quen

los dos 11 (220) caballos nomAs lo

ichteque entonces oquimolhuiliqui

eran por transformaci6n, pos iban I

totatita tinequi tinamacas in caballo omitalhui nineque oquimo25 tlanilique quexquich timo nequil-

por alli (casi juntos); pero gan6


el nifio a aquellos I ladrones.

tia omitalhui xinechmacacan ce

cientos oquitoque pos nican ca


mientras mocuentahuilia tomin

mican ocuicaque caballo ica nochi


30 jaquima ipan omocahuatlalique
ihuan qui tlatlatoltihue icuac
omolhuan oquito tocoltzin den

jaguima oquito ichteque pero yo


cuicaque queni tineque tiquixtitis-

35 que isca oce peso yehuin ica


nimitzixtlahuilia tocoltzin omo-

pehuite notlatlacoltitzinoa pero


nican yo cuicaque ocaxitito inon
caballo inchan hasta yo miitoni
40 hasta ye papatlaco san que oacique

oquilpique ihuan oqui milhuique

inehuahuahuan inin caballo nican

ticuicatze amo nancatlitia nian

amo nanquitlamaca manompami-

Entonces le preguntaron I al

tatita: iquieres vender el I caballo? Contest6: si quiero. Le 11


(225) preguntaron: cuantoquieres
por 61 ?j Contest6: denme un
ciento. Dijeron pos aqui estdn.
Mientras iba contando el dinero I
se Ilevaron el caballo con todo y I
(230) jiquima; en 61 se montaron. I

Y estaban platicando cuando I

ise va acordando! Dijo su padrecito: deme la I jaquima. Le


respondi6 el ladr6n: pero ya I se
la llevaron, icomo quieres que se
la quitemos? (1 (235) Aquf tienes

otro peso; esto es con lo que I

yo te pago la jiquima. Su padrecito I comenz6 a echarse la


culpa pero I ya se la habian
Ilevado. Llevaron ese I caballo

45 qui porque yeyehuin inon piltontli


oncan ayeya omomachtiaya ihuan

a su casa, hasta ya muy sudado, I1

icuac otitlatlaniaya amo oquimatia ihuan apan oquis cuachi


mejor que tehuan ce metztli oil50 pitaya manamootlacua manamo-

como ilegaron I lo amarraron y les

(240) hastatembloroso. Tan luego

dijeron Ia sus compafieros: este


caballo aquf I lo traemos, no le
deis de beber, I ni le deis de
comer; que por all se muera, 11
(245) porque el mismo es el much-

acho I que aqul estaba aprendiendo magica, yI cuando le


preguntibamos (decla) que no
sabia, y e1 sali6 mis I mejor que
nosotros. Un mes I1 (250) estuvo

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

12 Journal of American Folk-Lore.


catli hasta que por fin otlacoyaque

amarrado, sin comer I ni beber,

xenolatin ihuan ocatlitito inin

hasta que, por fin, tuvieron lAs-

caballo omoccahui itic atl ihuan

tima I las sefioras y le fueron


a dar de beber. Este I caballo
se qued6 adentro del agua y I se

omocuep coatl sanima cente xeno-

255 la oquin milhui toichtequesque


yo mocacahuili catzintli caballo
sanima cente ichteque calquistehuac ihuan omocuep gavilan quitz-

tihue ihuan quitztihue cencan


60o oquisato itenco atl omocuep patox

ihuanque quin mita xenolatin


tlapacaque ichpocame omocuep

cintli ihuan ocalac ixilan teoch-

pocaton inon gavilan otemoc omo65 cuep tlacatl ihuan oyac itlacui rey

oquitlanili to permiso para quin


tlatemolis in michpochhuan oquil-

hui rey tinechmaquilia permiso


para niquin tlatemolis mochpo70 tzinhuan porque quipia cente alaja
no axca amo oquinequia rey hasta
gue satepa oquito bueno pos tiquin

tlatemolis pero tlamo tlatiquin


nextilis xiye entendido de tequisas

75 preso oquito bueno opeque quin


tlatemolia ihuanque cente oqui
xipancahui cente cintli xihuitotli

ihuan omocecamoyahui inin tlacatl omocuep huexolotl ihuan


80 opehui qui pepena oyac ichan
opehuique quiqui itia hasta oqui
formaroque oce viaje caballo oquil-

pique ihuan campa ica oyaya


ocuicaya pero amo oquitlamacaya
85 nianamo ocatlitiaya hasta para
oquimitique

convirti6 en culebra. Luego, una


de las sefioras II (255) les dijo a los
ladrones: I ya se qued6 en el agua

el caballo. I Luego, un ladr6n

sali6 de prisa I y se convirti6 en

gavilan.[ La iba viendo (a la


culebra) y la veia mucho. II

(260) Cuando sali6 a la orilla del


agua se volvi6 pato.1 Y que las
ve a las sefioras I lavanderas
muchachas: se volvi6 I mazorca,
y se meti6 en el seno I de la mrs
joven. Ese gavilAn bajo 11 (265) Y
se volvi6 hombre, y fu6 a ver al

rey: I le pidi6 su permiso para I


registrar a sus hijas. Le dijo I al
rey: ime dA Ud. permiso I para
yo a ellas registrar 11 (270) a las
hijas de Ud., porque ellas tienen

una alhaja I que es mia? No

querfa el rey, hasta I que, al fin,


dijo: bueno, pos ti' las I registrards
pero si no se las I hallas ve entendido de que saldrAs i1 (275) preso.

Contest6: bueno. Comenz6 a 1


registrarlas, y una de ellas I

dej6 caer de su seno una mazorca

de maiz azul I y se desparram6.


Este hombre I se volvi6 guajolote,

y 11 (280) comenz6 a juntarlos


(los granos de maiz). Se fu6 a
la casa, I comenzaron a darle de
beber hasta I formarlo otra vez

caballo. Lo I amarraron y por

donde con 61 iban, I lo llevaban;


pero no le daban de comer, 11 (285)
ni de beber, hasta para I matarlo. i 1
1V ase Bolte und Polivka, Anmerkungen zu den Kinder- und Hausmdirchen der
Bruider Grimm, 2 : 60o et seq.

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

Cuentos en Mexicano de Milpa Alta D.F. 13


PITZOTL IHUAN BURRO

I Ipan cente cuautli oyeya cente

EL PUERCO Y EL BURRO.

(I) En un corral estaban un

pitzotl ihuan cente burro pitzotl

puerco y un burro. El puerco I le

huia mientras que nehua nitlacua-

un pobre, tienes tus lomos matados todos los dias 11 (5) te hacen
trabajar y jamis I tienes descanso;

oquilhui burro ahi Dios tehua


tipobre ti cuitlapan momostla
5 mitztequitillia ihuan aic mitzcetica sin que nitequi nechtlamaca
nechatlitia san que nitzatzi Oquito

burro oquilhui pitzotl ahi Dios


Io tipitzocuitlato matli mitztlamaca
mitzatlitia san que titzatzi ihuan
ti gosarotica pero sa tepitzin
xitequichia ye cerca mitzmitisque
para mitzcuasque huehuexihuitin
15 ye cerca mocihuahuitis to teco por
eso momostla tiahue ticuacua-

huisque para ica mitztlihuatzasque inin pitzotl san que oquicac


que iquion caitisque opehui tla20 cualcahua hasta oflaquiaro otlama-

caya pero ye ayomo atlacuaya


para icuac oacic queman mocihuahuitis tecotli inin pitzotl ye
oyeya flaco pero iqui oquimitique
25 para omocua

dijo al burro: lay, Dios! t0 I eres

mientras que yo como I sin que


trabaje; me dan de comer, I me
dan de beber, tan solo que grite.
Respondi6 I el burro: oye, puerco,

jay, Dios! II (io) tu eres puercote


gordifl6n; te dan de comer, I te
dan de beber, s6lo con que grufias,

y I tfi gozas; pero solamente un

poquito I te holgards: ya cerca te


han de matar I para que te coman
tus buenos padres; II (15) ya cerca

se casarA nuestro amo por I eso


diariamente vamos a traer lefia I

para con ella asarte. I Este


puerco, apenas oy6 I que asi lo

irian a hacer, comenz6 11 (20) a


dejar de comer hasta enflaquecerse: le daban de comer, I pero
ya nada comia. I Para cuando
lleg6 el tiempo I de la boda de los

amos, este puerco ya I estaba


flaco; pero asi lo mataron II
(25) para comer.

ERMITANO IHUAN ASESINO

26 Ce viaje oyeya ome inecocone

ihuan cente sobrinotli inimome

inococone cente oquitocac otli de


tlaneltocalistli ihuan inon ocente

30 oquitocac amo cuali otli inon


tlaneltocani oyeya ipan cente
texcali omomayaya momostla ihuan otlatla tlahuitiaya para mocuepas santo de miac xihuitin ye
35 papanoque ihuan cuachi oquimo
tlatlahuitiaya to teohui pos mach
icuac oquitaya ye ompaca ipan-

EL ERMITANO Y EL ASESINO.

Una vez habia dos hermanos I

y un sobrino. De estos I dos

hermanos, uno tom6 el camino

de I la Religi6n y el otro 11 (30)


tom6 mal camino. El I religioso
estaba viviendo en un I despefiadero. Muchos iban diariamente I y pedian los ilustrara
para I volverse santos. Muchos
afios ya 11 (35) habian pasado y
mis se I entregaba a la oraci6n
nuestro santo. Pos desque, I cuan-

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

14 Journal of American Folk-Lore.


tzin para quicuas pos ompon yo
quitaya que ye cerca mocuepas
40 santo pero inin ocente amo oquichihuaya que inehui sino oya

alli tambi6n vefa que ya estaba


cerca de volverse 11 (40) Santo.

ipan cente cuahutlatli campa otlatzacuiliaya ayaca oqui cahuaya

hermano; sino que se fuI a una

para nian yas pero nian hualas

do menos lo pensaba, ya estaba

alli su pan I para comer. Por

Pero el otro no lo I hacia como su


barranca por donde I atajaba a los

tene de toampan ihuan cente

caminantes. A ninguno lo dejaba


pasar para ni ir, pero ni para
venir: 1 (45) a todos los mataba.
Los que por alli I pasaban, conta-

sobrinotli oyeya hue tlatihuani

ban quedesque por allf I los alojaba;

45 nochtin oquin mitiaya tlenic ompa


opanoya telmitoa que mach campa
ochantia ompoyeya sa noch omi-

50 oquimatia ihuan inin ce viaje

(los enterraba) pues alli estaban

oquimati que nochtin familia del


Ermitaio ye icuil ahui ticate ipan

nomas todos I los huesos'de nuestros

archivo de mitlan entonces inin

platicdndo 11 (50o) que lo sabia; y


este, una vez supo que todos

tesobrino oquiyolcoco ihuan oquito


55 san por niquitatihui tlen melahuac
ye ticate ompon itech libro ihuan
yeca tocal entonces omoyoleniti
ihuan ocuicac misa tlatlacotl ihuan

hermanos. Y el I sobrino estaba


los de la familia del I Ermitafio
ya escritos habian sido en el I
archivo del infierno. Entonces

este sobrino se entristeci6 y

tenaza iman yo quimolhuili topiz-

dijo: 1[ (55) nomAs por ir a ver si es

60 que tla onca oyaya ooquis ihuan


oya oacic campa oyeya cente itio

verdad I que ya estamos alli en el


libro y I que ya estA nuestra casa.

ihuan oquito te sobrino tio tlaon

timaitia oquito pos nian nomacatica penitencia para haber tlane


65 logiagraroa santoyotl ihuan tehua
campa tiahui otlatla tiotli oquito
pos niahui niquitas mitlan mach

tonochtin yompa timotalhuitica


ihuan yo nacapa tocatl entonces
70 oquito ermitan-o oquilhui sobrinotli

tlaxta amo xiahui porque necapa

motio ihuan amo mitzcahuas panos porque ompon amoca quicahua


panos pero nian yas pero nian
75 hualas oquito sobrinotli ye niahui

Entonces se anim6 y se llev6 a


misa la varita y J las tenazas; y
cuando ya les dijo el Padre 11 (6o)
que alla iban a ir sali6 y I se fu6.

Lleg6 a donde estaba su tio yI


dijo el sobrino al tio: ique I hace
Ud.? Le contest6: pos aqui I
estoy haciendo penitencia para

haber si [1 (65) logro hacermesanto.

Y td i da d6nde vas? pregunt6 el

tio. Respondi6": pos voy a ver

el infierno: desque I todos por allA

(iremos), segun Ud. dice; [ y que


ya allh estA nuestra casa. Entonces II (70) dijo el ermitafio, le
dijo al sobrino: I mira, no vayas,
porque allif estA I tu tio y no te va

dejar pasar I porque por alli a


ninguno deja I pasar, pero ni de

ida, pero ni de 1 (75) venida. Dijo

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

Cuentos en Mexicano de Milpa Alta D.F. 15


haber tlanechcahua ihuan nimitz-

monahuatili tehuas tlano cuepa


oquito ermitago bueno oyac inin
piltontli ihuan oconitac desde
80o hueca itio entonces saniman oconil-

hui tio oquito tiotli sobrino campa

tiahui oquito pos niahui niquitas


tocal mitlan mayotechichihuilique
oquito tio iquiyon nimati de modo

85 es que tla ompon tiahui xipano


tlaca ompan otiani amo para
otiani pero tinechcualiquelis cente
seifas para no neltocas oquito
sobrinotli bueno amo ximopolhui
90 cuidado oyac inin sobrinotli oacic

ipan cente zahuan oquitzotzo


ihuan ohual tlatlatlapo potero
xocototic ihuan qui cecanoa cente
,libro entonces inin sobrinotli oqui
95 quitzqui itech yecatzol ica iteman-

za ihuan oqui tequianalti qui

el sobrino: ya me voy, Ia ver si


me deja y I vendr6 a avisarles,
si regreso. I Dijo el ermitafio:
bueno. Se fu6 el I muchacho y
vi6 desde 11 (80o) lejos a su tio.
Entonces, inmediatamente le

dijo, tio. Le respondi6 el tio: sobrino, ?a d6nde I vas? Dijo: pos


voy a ver nuestra casa en el
infierno, por si ya nos la hicieron. I

Dijo el tio: asi tambien que lo he


sabido: de modo II (85) es que, si

allh vas, pasa: I talvez allh vayas,


no era para I que fueras; pero ti0
me traerds unas I sefias para tam-

bien yo creer. Dijo el I sobrino:


bueno. No pierdas II (90) cuidado.
Se fu6 el sobrino: lleg6 a un za-

guan, toc6, I y vino a abrir el

portero I cojo y Ilevaba debajo del


brazo un libro. Entonces el

oyeya calitic oquin pehuati quin

sobrino lo I (95) agarr6 de las


narices con sus tenazas I y lo
oblig6 a pasar al otro lado, I
pegdndole con las varitas de
membrillo, que I estaban ben-

maca hasta para oquin quixti iman

ditas. Este demonio tir6 al suelo I

maca ica membrillo tlacome tlateo


chihuitin inin amocuali tlacatl

1oo oqui tlacal inon lista ihuan ocacoc


inin te sobrino ocalac ihuan tlen

ye huitz ocualhuilantaya inon

xocotoc amocuali tlacatl ohual

o05 pano ipan cente pueblo ihuan


gente pos oquemahuite opeque

moteochihua ihuan amocuali tla-

catl motzintlatlaxilia nacapan-

cahua para quiquixtis yecatzol

Io pero ahuili oquiquisti de tanto

omanopancahuaya oqui coton


yecatzol ihuan ocholo inin sobrinotli yo hualaya ihuan que quil-

la dicha lista (el libro), y la

levant6 II (Ioo) el sobrino. Se

meti6, y a los que j estaban


adentro les empez6 a j pegarles
hasta para sacarlos. Cuando I ya
venia tirando a ese I cojo diablo,
tuvo II (io5) que pasar por un pue-

blo, y I la gente pos se levant6;

comenzaron I a rezar, y el diablo I

se golpeaba sus carnes I para

sacarse las narices, II (i io) pero no

namiqui tlaca nicuiquilis no tio

pudo sacarlas. De tanto I que

15 sefias para moneltocas omocuep

lo tiraba, le arranc6 I las narices,

y corri6 el sobrino. I Ya venia


ly que se I acuerda ! iah! tengo
que llevarle a mi tio II (115) las
sefias para que crea. Se volvi6 I

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

16 Journal of American Folk-Lore.


oce viaje ihuan ocalac opehui tlatemoa oquinextito calisqui palacio
ica xochiteme cuali tlachichihuitli

ica iletrero entonces oquito sobri120 notli pos tlaon nicuiquilis sehias pos
exan nitequis cente xochtetl para

ye anyasque oqui tequia ihuan

saniman otli huac iman entonces

oquito pos axan quema yehuan


25 nicuiquilis sek-as ohuala tilacui itio
ihuan otlatla tiotli desde hueca on

ye timocuepato oquito yo nocuepato oquito sobrinotli otlatla oce


viaje melahuac tompaca nocal
30 oquito sobrinotli pos melahuac
nican ca sei-as oquito tiotli pos
oxan tla tinech aitis que nimitz
nahuatis tipanos tlacamo ne nimitzaitis oquito sobrinotli tlaon
35 oquito tiotli pos ica inin machete
tinechmitis saniman tinechtete-

quis cosa tziquitoton tinechcahuas

otra vez y se meti6; comenz6 a


buscar: encontr6 un palacio
interior, con flores bien ador-

nado I con su letrero. Entonces


dijo el 11 (120) sobrino: pos 0qu6
llevar6 de sefias? pos I ahora cortar6 una flor: para I ya al irse la
cort6, e I inmediatamente se
fu6 marchitando luego. Entonces I dijo: pos ahora si ya I (125)
les llevar6 sefias. Se fu6 a

ver a su tio; I y le pregunt6 al


tio desde lejos: i I ya volviste?

Respondi6: ya volvi, I dijo el


sobrino. Pregunt6 otra I vez:

? de veras ya estA allA mi casa? I

(130) Respondi6 el sobrino: pos


es cierto: I aqui estAn las sefias.
Dijo el tio: pos I ahora si t6 me

haces lo que yo te I demande pasaras; si no yo mismo I me lo har6.

Dijo el sobrino: qu6 II (135)

ihuan tla yo tinech(nech)cenca-

es lo que Ud. dice, tio? Pos

huitias oquito sobrinotli bueno pos

con este machete I tui me matarAs y

40 michihuas oquito tiotli xinechia


san tepitziniayac xipan cente cua-

huitzontitl omoyolcuitito ihuan


ohuala saniman oquimitique oqui-

tetique ihuan san que oqui cen45 caque ixpa todavia sobrinotli omotemoique angelis ihuan omomaololhuiqui nochis nacal ihuan yestli

luego t6 me cortarAs I en pequefios

pedacitos me has de dejar, I y asi

ya me dejarAs bien muerto. I Dijo

el sobrino: bueno, pos t1 (140)


lo har6. Dijo el tio: espbrame
nomAs un poquito. Ante un

sacerdote se fu6 a confesar y


regres6. Inmediatamente lo

den asesino ihuan omotlecahuili-

mat6, lo despedaz6; y tan luego

que ilhuicac omocuep santo san

como 1 (145) lo dej6 bien muerto,


en la presencia todavia del so-

5o por inmoyoleniti ihuan omarrepentiro de tlen oquichihui inin


sobrinotli ohuala itlac ocente itio

saniman otlatla inin tiotli on

brino, I bajaron los Angeles y


recogieron I toda la carne y la
sangre I del asesino y lo subieron I
al cielo, convertido en santo,
solamente I1 (50o) por haberse confesado bien y haberse I arrepentido

de todo lo que hizo. Este I sobrino


se fu6 a ver a su otro tio. I Inmediatamente le pregunt6 el tio:

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

Cuentos en Mexicano de Milpa Alta D.F. 17


sobrino yo timocuepato oquito
155 yomocuepato tio oquito tiotli quenomitzcahui motio ocente oquito
pos onechcahui pos que oniquilhui

campa ihuan tlaon icahui pero


axan notio ye ca ilhuicac oquito
60o ermitaio queni ye yeca ilhuicac
oquito pos yeca pos gue san que
oniquititi oquito pos oxan tinechtetequis hasta campa tinechcahuas

sa cocotitic ihuan omoyolcuitito


65 ihuan iqui omicaiti ihuan san que
nicecahuatitetequi ohual motemoique angelis ihuan oquimomaololhuique ihuan oquimotlecahuilique pos oxan ye netztica ilhuicac
70 no tio entonces ermitan-o oquito
queni ye yeca ilhuicac motio
ihuan neahueli nilograroa ihuan
tlano no xihuitin ye namaca
penitencia "maldita sea el alma"
75 entonces inin sobrinotli ixpan oce
viaje ahualaque amocualtin ihuan
oquicaque campa iqui panosqui hi
castigo a cea im inin ermitaHo oqui

panoto

ieh! I sobrino, dya volviste? Re-

spondi6: 11 (155) ya volvi, tio.


Dijo el tfo: como I te dej6 tu tio el

otro? Contest6: I pos me dej6,

pos que le dije I por donde y

?que? lo dej6. Pero I ahora mi tio


ya estA en el cielo. Dijo I1 (16o) el

ermitafio: ic6mo! ya estA en el


cielo? I Le contest6: pos ya estA,
pos que nombs I mira las sefias.

Dijo: pos ahora ti me I haces

pedazos hasta que me dejes I

enteramente en pedacitos, y se
fu6 a confesar; [1 (165) y asilo hice,

y nomAs que I me dejes bien

hecho pedazos; vinieron bajando I

los Angeles y lo tomaron, recogi6ndolo, y lo subieron. I Pos


ahora yaestr en el cielo II (170) mi

tio. Entonces el ermitafio dijo: I


ic6mo es que ya estA en el cielo

tu tio I y yo no he podido lograrlo

y I ganarlo por tantos afios que


asi me he entregado Ia la penitencia? i Maldita sea el alma! 11
(175) Entonces el sobrino, experimentado, otra I vez volvi6 a la
maldad y I lo dejaron por donde
asi pasara . . . castigo ... . . .

el ermitafio lo I pas6. I
LOS TRES MUCHACHOS FLOJOS.
YEI TLATZICA COCONE

I Ce viaje cetzin tocoltzin ihuan


tonanita oquinmopiliaya yei in
pilhuantzitzin como omopipiliaya
pos amo oquimotequitiltiaya ino-

5 meques pipiltoton iman ye huehueli amo oquimatia tequitisque


ihuan nican inpapan ayamo mohuelitilia quinmomantenerhuis entonces oquito teconchui inon machi

Io ye hueli oquinmilhui in imaman

(I) Una vez un viejecito y I una

viejecita tenian tres i hijos muy


queridos; como tenian riquezas, I

pues no los hacian trabajar II

(5) ni para sus vestidos. Los

muchachos, cuando ya eran gran-

des, I no sabian trabajar, I y

aqui fu6 (cuando) sus padres de


ninguna [ manera podian mantenerlos. Entonces dijo el

hermano mayor, que ya II (Io)

era grande; les dijo a sus her-

VOL. 33.-No. 127.-2.

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

18 Journal of American Folk-Lore.


(in imanehuan)? tlaon quitoa
ma tiquisacan ma tiyacan choctitemoa to fortuna porque xiquitacan ayohueli tichmomantenerhui
15 topapan oquitoque inon ome menores pos axan tichihuasque tlen

tehua tiquitos oquito mayor


oquintlatlani imanchui pos quex-

quich nanquipia xinechmacacan

manos: I Que dicen? I habremos


de salir, debemos de ir I llorando
a buscar nuestra fortuna? porque,

mirad, I ya no puede mantenernos 11 (15) nuestro padre. Dijeron los dos I menores: pues
ahora haremos lo I que tui nos
digas. Dijo el mayor, I les pregunt6 a sus hermanos: ? Pues I

20 para tiechui nitlalisque ihuan


cate cuasque topantzin para tiyasque ipan cuahutlatli oquito inon

cuanto teneis? dadmelo [I (20)

machi tetipitontli nican nipia


san nahui tomin saniman quitoa
25 xoco nicanipia ome tomin oquito
mayor ne nipia chicuacen tomin
oquinepachique ihuan oquicuato
pantzin ica ayapitzatli inon teo-

compraremos nuestro pan para

tlatli oquimolhuilique impapa pa30 pan huatzinco cualcan titechmaquilis to vendicion para tiasque

campa hasta ayomo to inyasque


to coltzitzihuan pos tlaon mital-

para que vayamos poni6ndonos de acuerdo y con ello

irnos I al monte. Dijo el I mis


mediano: aqul tengo I nomas

cuatro reales. Luego dijo 11 (25)


el pequefio: aqui tengo dos reales.

Dijo I el mayor: yo tengo seis


reales. Los juntaron y compraron I pan (que pusieron) en
un ayate delgado. Esa I tarde

le dijeron a su padre: 11 (30) papA,

mafiana muy temprano I nos

huisque como ayohueli motequi35 tilia pos omitalhuique pos huatzinco tinechmacasque in mo-

dard Ud. nuestra bendici6n para

vendicion omotetecaque ihuan in


tzoncuac oquitlalique pantzin hueles ye nahui huatzinco otlatlachis
40 inon ye hueli opehui quinmoixitic

pasados. iPues qu6 dicen Uds.?l


como ya no puedo trabajar, II

imanehuan xinechualisa ye tlaca


omique sanima oquimotlanilique
in papan in vendicion inontzin

tocoltzin omotemaquiti ihuan o45 yaque ipan otlayolmato ipan cente


cuahutlatli ocenaroque ihuan omo-

ticaque itic texcalapantli xoco


oquitecaque nepantla hueles tla-

irnos I por donde, hasta jamds,


nos vayamos I con nuestros ante-

(35) pues les dijo: pues mafiana I


les dar6 su I bendici6n. Se acostaron y en su I cabecera pusieron

el pan. I Podrian ser ya las


cuatro de la mafiana (cuando)

despert6 II (40) el mds grande;

empez6 a despertar a sus hermanos (dici6ndoles): levdntense,


ya es muy I tarde. Luego fueron
a pedirle I a su padre la bendici6n.

El pobre I viejecito se las di6,

y se 11 (45) fueron, por el camino

que mejor supieron, a una I

serrania. Cenaron y se acomo-

daron dentro de una gruta: I

al mis pequefio lo acomodaron

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

Cuentos en Mexicano de Milpa Alta D.F. 19

itic texcalapantli sino itic teopantli ihuan tlatlaticate cirios

en medio. Podria ser I la media


noche venida (cuando) despert6
el 11 (50) mds pequefio y que va
viendo que no esta I dentro de la

sanima oquitac cente xenola tlach-

gruta, sino dentro de la I iglesia,

coyohuali ohual tlatlachi inon


50 xoco ihuanque quita tla amo ca

pantinemi inon xenola omopachi


55 itlacui piltontli ihuan oquilhui
tinequi timocihuahuitis notlacui
oquito ninequi oquito cihuatl tla
tinequi entonces tonamiqui itic
texcalapan xilotl bueno pos omou60 almatique ihuan oce viaje ocochhuetz piltontli para huatzinco
otlachisque nochtin ihuan oquitac
oce viaje tla itic texcalapantli
yotica opehui quinmilhui imane65 huan pos nican oquitac cente
xenola ihuan teopantli amo onanquitaque oquitoque tehuan amotla otiquitaque oquisque itican
texcalapantli oce viaje oyaque
70 ihuanque cecan oacito campa
inon otli ipan oyaya ye maxaltic
ayeya yexcan oquito mayor pos
inin yei otin amo sa sanin omotlali hueles ye nican toxexelosque
75 omoxexelhuique pantzin omodespediroque ihuan ochochocataque
nepa concaqui cente chocatihui
nican concaqui otente chocatihui
hasta gue por fin inon menor como

80o oquitlacalque nepantla de yei otin

oacito nican campa ye yocan


ihuanque conita leon inin oquito

y que estaban ardiendo muchos


cirios; I luego vi6 una sefiora 1
que andaba barriendo. Esa se-

flora abraz6 jI (55) al muchacho


y le dijo: te quieres casar
(conmigo)? El joven I respondi6:
si quiero. Dijo la mujer: I si tu
quieres, entonces (serd) nuestro
casamiento dentro I de la gruta

del jilote. Bueno, pues 11 (6o)

estamos convenidos. Y otra vez I


se qued6 dormido el muchacho.
Para la madrugada I despertaron
todos; y como viese (el pequefio), I
otra vez, que dentro de la gruta I

estaba, empez6 a decir a sus


hermanos: I1 (65) pues aquf vi a
una I sefiora y la iglesia; ino la I

habeis visto? Respondieron:


nosotros Inada vimos. Salieron
de adentro I de la gruta y otra

vez se fueron 1I (70) y juntos

Ilegaron hasta donde I el camino


por el cual iban, ya repartido I
estaba en tres. Dijo el mayor:
pues I estos tres caminos no en
vano se pusieron; convendrd

que ya aqui nos separemos. ]I

(75) Se repartieron el pan, I se


despidieron y mucho se Iloraron
mutuamente. I Determin6 uno

irse Ilorando I por aqui, determin6 el otro, irse Ilorando (mds

alld), I hasta que por fin el

menor, como si 11 (8o) lo hubieran


arrojado al de enmedio de los
tres caminos, I lleg6 por allif, por

donde se le hizo de noche I i Y


que va viendo un le6n! El dijo: I

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

20 Journal of American Folk-Lore.


serd ye Dios ihuelitzin nican
nictihuas tecuani tlan oquichihui
85 ocuatleco entonces le6n ohuala
itlacui ihuan oquilhui piltontli
tlaon otaico nican serd ye Dios
ihuelitzin para titechtlaxexelhuis
por parejo hueles tehua tihuitz
90 tichihuas justicia xitemo xitechtlacocotochiti ihuan tlaca tlemitz-

chihuilis ne nimitzdefenderos inin


piltontli como yonyonca pos oquito
tlen Dios ihuelitzin otemo ihuan

95 ocuicac itic cente tlacomuli ihuanque cominita tla tenticati de

Sera ya la voluntad de Dios que


aqui [ me comerA la fiera. !Qu6

hizo? 11 (85) Se subi6 a un Arbol.


Entonces el le6n vino I junto a 61

y le dijo: Muchacho, i da qu6

veniste por aqui? SerA que la

voluntad de Dios I para que t i

nos repartas I por parejo; tal vez

ti vienes II (90) a hacernos

justicia. BAjate, ti nos I has de


hacer las partes, y si alguno te I
quisiere hacer dafio, yo te defen-

der6. Este I muchacho, como

nochi cuanto yoyolica ipan in

avisado (o prudente), pues dijo: I


que se haga la voluntad de Dios.

mundo omomauhti ayomo oquinequia yas pero ledn oquito tla amo

una caverna. iY Ique va viendo

Ioo tias timitzcuasque de modo es gue

xininemi oyac hasta itlacuic sanima quitoa le6n quinmilhui in

yolca inehuan inin piltontli nianca

huitz para techtlaxexelhuisque


5 convenirahui de modo es que xicauani cuacuahue ihuan ximitican

ocahuato cuacuahue ihuan oquimitique inin xoco como ocuicaya


icocochillo opehui quintlacocotoIo chia hasta oquincencahui iman
ye ca yolca cencahui oquito
piltontli axan quema ye ca tlanan-

qui cuititasque o tlacamo pero


ne yolichihui tlen convenirahui
15 oquitoque queni amo tiesque contentos tla iqui otitechtlatetequi
oquito piltontli nan tlen ninequi
xinechmacacan razon campa ca
texcalapan xilotl oquitoque tehu-

Baj6 y 11 (95) lo llev6 adentro de

que estaba ilena de I cuanto

animal hay en el I mundo! Se


espant6 (y) ya no queria a ir
(entrar); pero el le6n dijo: si no

II (Ioo) vas, te comeremos; de

modo es que camina. Fu6~hasta

estar muy arrimado. I Luego habl6

el le6n; les dijo a losI animales

sus compafieros: este muchacho

viene aqui I para que nos reparta I[

(Io5) lo que convenga; de modo

es que I lleven el toro y mdtenlo.I

Llevaron el toro 'y lo I mataron.

El chiquillo, como llevaba I su

cuchillo, empez6 a hacerles las

partes II (i io) hasta dejarlos con-

formes. Luego, I ya que los animales quedaron conformes, dijo I

el muchacho: ahora sf, ya que


estais servidos, I lo agradecereis
o acaso no; pero I yo con gusto lo

hice los convendri? II (115) Respondieron: &c6mo no hemos de


estar I contentos? i con qu6 te lo

pagaremos? I Dijo el muchacho:

nada mis quiero I que me deis

raz6n por donde estd I la gruta

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

Cuentos en Mexicano de Milpa Alta D.F. 21


12o an amotimati aquen titlatlanis
solo tonali ihuan ye onmitzmacas

razon oquito bueno pos niahui


itlacui entonces le6n omopacho
itlacui piltontli ihuan oquilhui
25 pos ne amonca ica nimitztlazo-

camachilis mas gue xicopina notomis ihuan cani mach xitlali

ihuan icuac tlatinequis san tiquitos Dios ihuan le6n inin piltontli

30 oquicopinili itomio ihuan oqui-

tlali itic ipalpaltel oalaque tecuani

noiqui oquitoque le6n oalaque

tzopilotl noiqui oquitoque ocequi


ouala sanima tzitzicaton no oquil-

35 hui ne amonca tlaon ica nimitztlazocamachilis mas gue xicopina


nomamato ohualaque gavildn noi-

qui oquitoque ocequi hasta nochtin tlen yoyolime ohualaque noi-

40 qui oquitoque ocequi omedespediro ihuan oyac itlacui tonali


oquitlatlani amo timomachitia

campa texcalapan xilotl oquito


tonali ne amo nimati aquin titla45 tlanitihui solo metztli ye on quimatis oquito pos bueno nias tlatlanis oyac itlacui metztli ihuan
oquilhui amo tinechmaquilia razon
campa texcalapan xilotl oquito
50 metztli campa tia ne amo nimati
campaca aquin quimatis solo nonamic pero tlamitzitas es capas
mitzcocotzas mejor xiyahui inin

del jilote. Respondieron: JI

(12o) nosotros no sabemos, a


quien tu debes preguntar es I
s6lo al sol, y 61 te dard I raz6n.
Dijo: bueno, pues me voy Ia 6l.
Entonces el le6n abraz6 J estrechamente al muchacho, y le
dijo: IJ (125) pues yo nada tengo
con qu6 I agradecerte, mAs que
arranca mis pelos (mi melena) I
y nomAs te los pones J y cuando

algo quieras, nada mds dirds: J


iDios y le6n! Este muchacho ji
(I30) le arranc6 la melena (los
pelos). Y la puso I dentro de su
maleta (morralito o costalito).

Vinieron las fieras (y) I lo mismo


dijeron que el le6n. Vinieron
los I zopilotes (e) igual cosa dijeron

que los otros. I Vino luego la

hormiguita (y) tambi6n 11 (135)


dijo: yo nada tengo; ?con qu6

te I manifestar6 mi gratitud?
mAs que arranca I mi patita
(manita). Vinieron los gavilanes
(y) I tambi6n dijeron como los

otros. Hasta I que todos los

animales vinieron, IJ (140) y todos

dijeron lo que los otros. Se despidi6 y se fu6 a la presencia


del sol. I Le pregunt6: ino sabe
Ud. I por donde estA la gruta del

jilote? Respondi6 I el sol: yo no


se; a quien 11 (145) td debes preguntar es solo a la luna: ella ha

de [ saberlo. Dijo: pues bueno,


ire a I preguntarle. Se fub a

donde estaba la luna y I le dijo:


ino me da Ud. raz6n I por d6nde
estA la gruta del jilote? Contest6

11 (I5o) a luna: ?Alld vas? Yo no


se en I d6nde estA; quien lo sabe
es s61o mi [ marido; pero si te ve,

es capaz de hacerte pedazos;

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

22 Journal of American Folk-Lore.


piltontli oquitlatlahuito para om-

155 pa mocahuas entonces metztli


oquito pos nias nimitzxotzacua
para amo mitzitas oquixotzaque
piltontli ihuanque quicaqui cente
yeyecatl omotlali tlanesquia yo60 quin tlalcocoquitzaya cualtin icuac oquitac yo calaquito entonces
metztli sanima oquilhui nican
huitz cente piltontli mitztimoti-

huitz para tiquititis campa ca


65 texcalapan xilotl oquito yeyecatl
catli entonces cihuatl oquixotlapato ihuan oquito piltontli timo-

nequiltisquia tinechmotitilitihui
campa ca texcalapan xilotl oquito

70 yeyecatl pero campa tinechtocas


donde nimati nimati pero ahueli
tinechtocas oquito piltontli azo

quema entonces oquito yeyecatl


pos ximoteca ihuan huatzinco

75 cepa nimitz tzatzilis ye timehui


ica opa ye ties icican ica yexpa
tiquizasque oquito piltontli bueno

mejor vete. El I muchacho le


rog6 mucho para [I (155) alli
quedarse. Entonces la luna I

dijo: pues ir6 a esconderte i para


que no te vaya a ver. Escondi6
all muchacho. i Y que va oyendo
un j aire que se puso! Se le
figuraba ver como animales I[
(16o) que salian de la tierra para

despedazarlo (y) comerselo. I

Cuando 6sto vi6, ya se meti6


(el aire). Entonces la luna

luego le dijo: aqui [ viene un

muchacho; viene contigo [ para


que le muestres por donde estd I[

(165) la gruta del jilote. Dijo el

viento: Donde estA (el much-

acho)? Entonces la mujer lo

fue a sacar. I Y dijo el much-

acho: I yo desearia que Ud. fuera


a enseTiarme I por d6nde est" la
gruta del jilote. Dijo 11 (170) el
aire: ipero hasta donde estd me
seguirds? i d6nde? iYo lo se,

omotecatoin para huatzinco cepa


oquitzatzilique omehui ica opa
80 ye oyeya icican ica yexpa oquis-

yo lo se! pero no podrds I seguirme.

que entonces piltontli sanima quitoa Dios ihuan tzopilotl omocuep


sanima iman siahuito oquito Dios
ihuan gavildn omocuep sanima
85 cecan oacito tlapa cate ichpocame

acuestate y mafiana muy tem-

Dijo el muchacho: sin I duda que


si. Entonces dijo el aire: [ pues

prano, [[ (175) a la primera vez

que yo te grite, ya te levantards; I

a la segunda, ya estards listo


(preparado); a la tercera, I saldremos. Dijo el muchacho:
bueno. Se acost6 para ma-

drugar. A la primera vez [ que


le grit6, se levant6; a la segunda,

II (180) ya estaba listo; a la

tercera, salieron. [ Entonces el


muchacho luego dijo nomds: I
iDios y zopilote! se convirti6 1
luego (en zopilote). Luego, ya
cansado, dijo: iDios ly gavildn!

Se convirti6 inmediatamente (en

gavilan). 11 (185) Ya estando

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

Cuentos en Mexicano de Milpa Alta D.F. 23


entonces oquito yeyecatl oquilhui
gavildn tinequi titlamahuisos oqui-

to queni nitlamahuisos oquito


tetlatinequi xinechilhui oquito ga19o vildn pos ninequi opehui yeyecatl

quintzinpetlahua xenolatin hasta


ica quincuaquimiloa in xolochcuehua oyaque sanima oacito
campa ca texcalapan xilotl oqui95 titi pero oquito gavildcn ye omocuep piltontli queni nicalaquis

oquito yeyecatl tlaticalaquis tla


amo ticalaquis pero ne ye nimitzi-

titico omonahuatique ihuan oyac


200 yeyecatl inin piltontli oquito Dios
ihuan tzitzicaton ocacalatac oquitzotzo puerta ihuanque hualquisa

inon xenola oquitac itic texcalapantli (den) cuahutla campa o5 cochque entonces oquito xenola
campa tiahui oquito piltontli como
otinechilhui nimitzmocihuahuitis

tlacamo amo onihualani oquito

pero onimitzilhui ye huecahui

pr6ximos a llegar, (vieron que)

estaban lavando (unas) mucha-

chas. [ Entonces dijo el aire:

oye, I gavildn, ?quieres divertirte

(con ellas)? Respondi6: I c6mo

me he de divertir? Le dijo: I si
tu las quieres, dimelo. Dijo el
I[ (Igo) gavildn: pues si quiero.
Empez6 el aire I a desnudar su

parte trasera a las sefioras hasta I

dejarlas con la cabeza envuelta


en sus naguas de I pliegues. Se
fueron. Luego, nomas Ilegaron [
al lugar donde estd la gruta del

jilote (y) se la mostr6. 11 (195) Pero

dijo el gavildn: ya me I converti


en muchacho; ?ic6mo he de en-

trar? Dijo el aire: entrards


o [ no entrards; pero yo ya te la
ensefi6. I Se despidieron y se fu6
1[ (2oo) el aire. El muchacho dijo:

i Dios [ y hormiguita! Se fue6

metiendo, I toc6 la puerta, y que

va saliendo I la sefiora, (la

misma) que vi6 dentro de la

Io axan hasta ye niquinpia nopilhuan


pero tla tinequi pos ximiti centeque pitzotl huan tla yo timiti san

gruta I del monte en donde [1

aquetztas nonamic pos que ye


oquitlazotla piltontli oquito que-

sefiora: I da donde vas? Respon-

15 ma nimitis oquito cihuatl pos

ximiti oquis inin piltontli omocuep tecuani ihuanque yahui mo-

namiquisque inon yoyoli omope-

(205) durmieron. Entonces dijo la

di6 el muchacho: como me

dijiste que te casarias conmigo I


si no, ni hubiera yo venido.

Dijo: [ pero te lo dije ya hace

tiempo; II (210o) ahora hasta ya


tengo mis hijos; I pero si quieres,

pues has de matar a un cierto [


puerco (a su marido). Y si ya lo
matas, solamente ( con eso merecerds ser mi marido, pues que ya I

lo amaba. El muchacho dijo: II

(215) si, yo lo matar6. Dijo la


mujer: pues I ve a matarlo.
Al salir el muchacho, I se convirti6 en tigre. iY que van
encontrdndose! Estos animales i

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

24 Journal of American Folk-Lore.


hualtique mocuacua pero otlatlan

220 inon pitzotl omocuep (ocue) le6n


oce viaje omocuacuaque pero otla-

tlan ledn oquilhuico inon cihuatl


yo nimiti inon pitzotl queni yo
timiti pitzotl cuando gue ayaque
25 quimitia oquito pos yo nimiti
oquitato melahuac yomic entonces
inon inamic san gue oquitac
yomic sanompo caquetztac omocihuahuiti inon piltontli ihuan imac
30 omocahui nochi riguezas

se comenzaron a morder; pero


gan6 11 (220) el puerco. Se convir-

ti6 (despu6s) en le6n. [ Otra vez

se mordieron mucho; pero gan6 I el


le6n. Le vino a decir a la mujer: [

ya mat6 a ese puerco. i C6mo!


?ya I mataste al puerco, cuando
que ninguno (podia) 1[ (225) matarlo? Contest6: pues ya lo
mat6. I Lo fueron a ver: verdaderamente ya estaba muerto.

Entonces I esa mujer casada,

nom.s que lo vi6 [ muerto, con


solo 6sto levant6 la cabeza (se

consider6 libre). I Se cas6 con

el muchacho y en sus manos 11


(230) se quedaron todas las riquezas. I

This content downloaded from 201.124.214.79 on Sat, 04 Jun 2016 17:23:39 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms

S-ar putea să vă placă și