Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
LATERAPIAGNEROSENSITIVACONVICTIMASYPERPETRADORES
DELAVIOLENCIASEXUAL:UNAPORTELATINOAMERICANO
Fecha15/10/200917:50:00|Tema:Articulos
I.Introduccin
Alolargodelosltimosaossehanestadodandocambiosimportantesenelcampodelconocimiento
cientfico,enloreferentealaidentidadfemeninaylacondicindelamujer,ascomoenlasformasen
queestahasidoconstruidaytransmitidaculturalmente.
Estoscambiosseacompaandeunaabundanteliteraturaquecomprendemejorlaexperienciafemenina
yaportanuevosenfoquespsicolgicosysociolgicos,entreotros,alanlisisdeltema.Paralelamenteha
surgidounacorrientedeinvestigacincrticasobrelacondicindelamujer,ladiferenciaentrelos
gnerosylarealidadsocial.
Estaliteraturaofrecetambinunanuevaguaparaleerlasteoraspsicolgicastradicionalesylos
mtodosdeinvestigacinqueacompaanesasteoras.Encara,fundamentalmente,losefectos
psicolgicosderivadosdelestatusdesubordinacinenlamujerylosefectosensusaludmental.
Esteabordajeconstituyeunretoparanosotros(as),los(las)profesionalesensaludmental,ynoscrea
unaobligacintica:entendercmoelcontextosocialyelrangoqueocupalamujerenlasociedad
contribuyenalorigenyalapersistenciadelosproblemasdelasmujeres.
Estaperspectivaadems,tieneimplicacionespsicolgicasobviasenlavidadeunamujer,supapelenla
sociedad,elmodelodesocializacinqueenfrentaylasexpectativasculturales,enelsentidoquesu
personalidadsedesarrollaenunmarcoqueladefinecomoungrupodesvalorizado.
Heencontradoqueelexcesodesntomaspsicolgicosquesuelenverseenlasmujeresnoesintrnseco
alserbiolgicamentemujer.Empero,sloeslasubordinacinquecaracterizaaquelloslosroles
tradicionalesfemeninosysudefinicinenlafamilia.Enestesentido,puedeafirmarsequelasmujeres
hansidosocializadasparasatisfacerlasnecesidadesdeotrosynolassuyasestaspasanaser
secundarias.Esossntomasserelacionantambinconlaslimitacionesquelesimponensusroles,conla
ausenciadegratificaciones,conlaincompatibilidaddeestasfuncionesconlasnecesidadesy
aspiracionesdemuchasyconlasobrecargaqueleimponeladoblejornadaparaaquellasquetrabajan
fueradelhogar(Batres,1997).
Lacomprensindelateoradegneroesineludibleenesteanlisis.Laadquisicindelgnerosignifica
elaprendizajesocialdenormasqueinformanloqueunapersona,hombreomujer,estobligadaa
seguir,ytambindeloprohibidoylopermitidoparacadasexo.Elgnerotratadelasconstrucciones
sociales,culturalesypsicolgicasquesehanimpuestoalasdiferenciasbiolgicas.
Estasnormas,setransmitenpormediodediferentesinstituciones,entrelasqueestnlafamiliayla
http://www.giocondabatres.com/modules/news/print.php?storyid=2
1/16
29/6/2016 LATERAPIAGNEROSENSITIVACONVICTIMASYPERPETRADORESDELAVIOLENCIASEXUAL:UNAPORTELATINOAMERICANOVersi
Estasnormas,setransmitenpormediodediferentesinstituciones,entrelasqueestnlafamiliayla
escuela.Losrolessonlasactividadesyfuncionesrelacionadosconelgneroysondeterminados
tambinporlacultura.
Elgnero,comocategora,tieneuncarctersocialydesignaunarealidadpsicosocialyunafuente
cultural.
GayleRubin(1975)introdujoelconceptosexogneroparasealarelconjuntodeoperacionesmediante
lascualesunasociedadtransformalasexualidadbiolgicaenproductosquelosondelaactividad
humana.
Elgnero,comoconjuntodepensamientosyemociones,contribuyeaestructurarlasociedadal
establecerjerarquasdelasactividadeshumanas,endondelomasculinotienemsvalorquelofemenino
(Beneria,1986).
Lajerarquizacindelosgnerosestableceunarelacindepoderentreambos.
Elgnerotieneunavertientecolectivayotraindividual.Sutransgresinrequieredegrandescambios
individualesconaltoscostosemocionales,peroparecehaberunaespeciedeinhibicincognitiva
individualqueimpidelatomadeconcienciagenrica,ademsdetodaslassancionessocialesy
econmicasqueexistenparaquienestransgredanlosmandatosgenricos.Estotieneserelacionacon
quelaidentidaddegneroesestructuradaeinternalizadadesdelaprimerainfancia(18meses)yest
asociadaentoncesafactorescognitivosyemocionalesque,desdeelpuntodevistapsicolgico,hacen
msdifcilsudeconstruccin(Jaime,MySau.V,1996).
Ennuestrasociedadunamujerseconvertir,porelpesodelasexpectativasculturales,lacoercin
familiarylaeducacin,enloquepornaturalezasedicequees.Unavezintroyectadoslosroles
sexualessecierrafirmementeelaparatopsquicoyseformaunapantallapermanenteatravsdelacual
sepercibeyexperimentaelmundo.
[pagebreak:Laterapiagnerosensitiva]
Laterapiagnerosensitiva
Losaporteshechosporlaterapiasensiblealgneroalaprcticateraputicayalateorasoninnegables.
Unodeelloshasidoprecisamenteelcuestionamientodelasteoraspsicolgicasvigentes,tan
distanciadasdelavidadelasmujeres.
Laprcticateraputicadebedevolverlesesepoderalasmujeres.Empoderaralasmujeresparaque
replanteensuscomportamientos,aquellosespecialmentequehannecesitadoutilizarporsudesventaja,
llamadosmanipulatoriosohistricos.Esnuestrotrabajocomoprofesionalesenelreavalidarlas
percepcionesdelasmujeresyreducirsussentimientosdeinadecuacin.
Ahorabien,estareadeesteanlisismostrarqueelpoderutilizadocontralasmujeresespartedel
andamiajeideolgicoparamantenerlasendondeestn.
Laterapiagnerosensitivaconmujerescolocaelcomportamientodelamujerenelcontextodela
sociedadsexistaylasdiferenciasdepoderenlafamiliaylasociedad.Sinembargo,lamujersiempre
enfrentarenterapiaungrandilema,undoblevnculo,quevaentresusnecesidadesyloquelepidela
sociedad.Elenojoestarentoncesinscrito,assiempreenlossentimientosaenfrentar,comoresultado
deestosdoblesmensajes(Batres,1997).
Laterapiagnerosensitivatienecomotemacentralelreconocimientodequeparalasmujeres,viviren
http://www.giocondabatres.com/modules/news/print.php?storyid=2
2/16
29/6/2016 LATERAPIAGNEROSENSITIVACONVICTIMASYPERPETRADORESDELAVIOLENCIASEXUAL:UNAPORTELATINOAMERICANOVersi
Laterapiagnerosensitivatienecomotemacentralelreconocimientodequeparalasmujeres,viviren
unasociedadsexistahatenidouncostoensusaludmental.Quelaopresinvivida,basadaenelgnero,
laclaseylaraza,hangeneradograndesproblemasensuautoestimayenlafaltadepoderyautonoma.
Estatambinexplicalosrolesexigidosalasmujeres,peronosededicaalconflictoindividualque
adems,norelacionaelsistemasocioeconmicoenquevivimos.Evitaelusodeetiquetasde
diagnstico.Sufocoeslaopresingenrica,lassecuelasdelavictimizacinfemeninaylosabusosde
poder.
Seapoyalaexploracindelosrecursosinternosdelasmujeresysucapacidadparacuidarsey
autocurarse.
Exploravariosestilosdevidayaceptadistintasorientacionessexuales.Laadquisicindedestrezaspara
unavidaindependiente,seestimula.
Analizaadems,lasdiferenciasdepoderparaayudaralasmujeresadiferenciarlasfuentes(tanto
externascomointernas),quelaangustianyreconceptualizalospadecimientosparaquelasmujeres
dejendeculparseasmismasservctimas.
Los(as)terapeutasgnerosensitivosdebenexaminarsuestilodevidaysusestereotipos,estarinmersos
enunprocesocontinuodeconcienciacinycomprometerseconlosesfuerzossocialesparalograrla
equidad.
Laterapianoesunapanaceatotal,massedebenestimularotrasformasdecrecimientoyapoyo,en
adicindelaexperienciateraputica.
Muchosparadigmasdebenserremovidosparaincluirlasvariacionesdegneroenelestudioyprctica
delapsicoterapia.Yestasmodificacionesdependerndecuntocambienenlasociedadlasinequidades
degneroysegenerelaconcienciadequeladesigualdadconducealaviolencia.
[pagebreak:Losmodelosteraputicossensiblesalgnero]
Losmodelosteraputicossensiblesalgnero
Dentrodelmarcotericodelapsicoterapia,coexistenvariosmodelosteraputicos.SegnCorsi(2005,
p.22)unmodeloesunaestructuraconceptualquecontieneelementostericosytcnicos,queintentan
explicarciertareadetemasoproblemasyque,alavez,proporcionainstrumentosparaoperarsobre
dicharea,convistasaoperaruncambio.
Epistemolgicamentesepuedenidentificarencadamodelo,nivelesdistintos:
Nivel1:Fundamentosycosmovisin.Lateoragnerosensitivahacenfasisenquemsalldelas
tcnicas,loimportanteessufilosofa
Laorientacingnerosensitiva,queseenfocaenlaexperienciadelavctimayconsideralaviolencia
comounaconsecuencialgicadelacondicindelamujerenlasociedad.Quienabusaesconsiderado
responsableporsusaccionessintomarencuentaelcomportamientodelosdemsmiembrosdela
familia.
Anteesto,laorientacinfilosficadel(dela)terapeutaesvitalparagenerarlasactitudes,valoresy
posicinfrentealtratamiento.
Estacategoraadems,permitesacardelterrenobiolgicoloquedeterminaladiferenciaentrelossexos
http://www.giocondabatres.com/modules/news/print.php?storyid=2
3/16
29/6/2016 LATERAPIAGNEROSENSITIVACONVICTIMASYPERPETRADORESDELAVIOLENCIASEXUAL:UNAPORTELATINOAMERICANOVersi
Estacategoraadems,permitesacardelterrenobiolgicoloquedeterminaladiferenciaentrelossexos
ycolocarloenelterrenosimblico.
Lateoragnerosensitivatambinhacenfasisenquemsalldelastcnicas,loimportanteessu
filosofa.Paraello:
a)Sedebenexaminarenterapialascontradiccionesinherentesalintentoindividualpararesolver
conflictos,mientrasseviveenunambientesocialqueensealosusosinapropiadosdelpoderylimitael
accesoalosrecursosbasndoseenelgnero.
b)Analizalosrolessexualestradicionalesylosrolesdepoderenlasrelaciones.
c)Apoyaelanlisisdelaexperienciadediscriminacin,enlosprocesosdirigidosalcambio.
d)Afirmaquelosfactoressocioculturalesbasadosenelgnerosonlafuentedemuchasperturbaciones
emocionales(Batres,1994).
Nivel2:Lastcnicas.Instrumentoqueproporcionaneintroducenloscambiosteraputicos
Unaactitudunidimensionalenelabordajedelabusosexualsueledejarlagunas,especialmenteenla
comprensindelaetiologasocialdesuocurrenciaquees,enmiexperiencia,ladificultadmsfrecuente
entrequienessehanformadoenaspectospsicodinmicospuros,oviceversa.Tambinseencuentran
divergenciasentreaquellosquedefiendenyprivilegianlosdeterminantessociales,sinaceptarcrticasa
susposturas,posicinmuyfrecuenteentregrupodefeministasquetrabajanlamodalidadde
autoayuda.
Entodocaso,comoaseveraCorsi,(2005)secorreelriesgodenoresponderalasnecesidadesdel
pacientesinoalasexigenciasdelosterapeutasparaincrustarlasensumarcoterico.
Porlotanto,enlaterapiagnerosensitivaseutilizantcnicasprovenientesdediferentesmodelos.
Particularmente,handemostradosertileslascognitivoconductuales,lascualeshansidoempleadas
conxitoentratamientosdepersonastraumatizadas.Lalaborpuederealizarsedeformaindividualy
grupal,maseltratamientogrupalestructuradofacilitaunprocesoconaltoniveldeorganizacinyde
direccin,cuyaventajaradicaenfocalizareltratamientohacialassecuelasdelabuso(Batres,2006).
[pagebreak:Violenciasexualcontralasmujeres,niasynios]
Violenciasexualcontralasmujeres,niasynios
Laviolenciacontralasmujeres,lasniasylosniosenelmbitodomsticoestreconocidacomoun
problemamundialsignificativo.
Suanlisisdesdelaperspectivadegnero,esdecir,desdeelreconocimientodelaexistenciadela
desigualdaddepoderentrehombresymujeres,dentroyfueradelafamilia,nosproporcionalos
elementosnecesariosparasucomprensin.
Laviolacin,elabusosexual,elincesto,laagresinfsicaamujeresyelhostigamientosexualnoson
problemasdistintos,porloqueparaentenderlosvalelapenacomprendersusinterrelaciones.
Cuandolasvctimasdeestoscrmenessonanalizadasconjuntamentesenotaunproblemadeorigen
comn:porlogeneral,lavidadetodaslasmujereshasidoafectadacomomnimounavezporalgunade
estasformasdeviolencia.
Vivimosenunasociedadsexista,enlacuallasconductasviolentascontralasmujeresestninscritasen
http://www.giocondabatres.com/modules/news/print.php?storyid=2
4/16
29/6/2016 LATERAPIAGNEROSENSITIVACONVICTIMASYPERPETRADORESDELAVIOLENCIASEXUAL:UNAPORTELATINOAMERICANOVersi
Vivimosenunasociedadsexista,enlacuallasconductasviolentascontralasmujeresestninscritasen
unsistemaderelacionesdepoderysubordinacinentrelosgneros,elcualabarcatodalasociedad.
Entodasestasconductasseusanelsexoylafuerzafsicaparalograrpoderyparaobtenersexo.Deesta
manera,sereducealasvctimasatratosdenigrantes,comosifuesenobjetos,todoconelpropsitode
ejerceresepoder.
Adems,seinvadedeterrorlavidadelasmujeresylosvictimariospuedenvariarsusestrategiaseir
desdeelejerciciosutildelaviolencia,hastaelasesinato.Estoshombresdestrozanlacapacidaddeamor
yconfianzaenlasvctimas,conlasconsecuentesdificultadesalolargodesusvidas.
Eldesconocimientodeestarealidadsiempreconducealarevictimizacindelasvctimasdeestos
crmenes,elcual,comohandemostradoinfinidaddeestudios,enel90%sonmujeres.
Enlaregincentroamericanaelpatrndevictimizacinmuestraunasimilardistribucinestadsticapor
sexo(Batres,1998).
[pagebreak:Impacto]
Impacto
Lossntomasquesehandocumentadoparaloscasosdemujeresparecenservlidostambinparalos
hombressobrevivientes,conalgunosnfasisdictadosporelgnero.As,elsiguienterazonamientosobre
elimpactoseaplicatantoparaelhombrecomoparalamujersobreviviente.
Enprimerlugar,dividirlassecuelasencuatrogrupos:
Conductasautodestructivas.
Reaccionesemocionales.
Problemasderelacin.
Desrdenesfsicos.
Lasconductasautodestructivasincluyenelabusodesustancias,laactividadsexualindiscriminada,la
prostitucin,losdesrdenesalimenticiosyelcomportamientosuicida.Lossobrevivientesseencuentran
enunriesgocrecientedeviolacinodeotravictimizacin.
Lasrespuestasemocionalesadems,incluyendepresin,ansiedad,culpayvergenza.Muchos
sobrevivientesexperimentanrepetidaspesadillasyexageradasrespuestasdetemor,yalgunossufrende
largasausenciasdememoria.Lasexperienciasdisociativassoncomunesaunareaccinmsseriade
personalidadmltiple.Seriasperturbacionesdelapersonalidad,amenudoequivocadamente
diagnosticadas,comopersonalidadbordenlineoesquizoide,suelenproducirseporabusosexuale
incesto.
Durantemiexperienciaclnica(19812009)heencontradotambinquetodaslassobrevivientes
entrevistadas,experimentaronalucinacionesasombrosamentesimilares.Estasincluanfigurasen
sombras,objetosenmovimiento,vistosconelrabillodelojoyocasionalmente,visionesms
elaboradas.Otrasalucinacionesauditivasobservadasincluanpisadas,suspiros,puertasqueseabreny
secierran,golpes,ventanasquesuenan,niosquellamanasusmadresyvocesamenazadoras.Tambin
http://www.giocondabatres.com/modules/news/print.php?storyid=2
5/16
29/6/2016 LATERAPIAGNEROSENSITIVACONVICTIMASYPERPETRADORESDELAVIOLENCIASEXUAL:UNAPORTELATINOAMERICANOVersi
secierran,golpes,ventanasquesuenan,niosquellamanasusmadresyvocesamenazadoras.Tambin
senotaronalucinacionestctiles,comosentirsetocados,especialmenteenlosgenitales.Muchasmujeres
nocuentanestasexperienciasanadie,portemorasertildadasdelocas.Estetemorsehayabien
fundado,puesquienesdescribieronlasalucinacioneshabanrecibidoeldiagnsticodeesquizofrnicas,
esquizoafectivasoconpersonalidadesquizotpica.Porcontraste,consideroestesntomacomouna
reaccinpredecibleaunatensincatastrfica,especialmenteenaquellassobrevivientescon
personalidadmltiple.
Porotrolado,losproblemasderelacinsecaracterizanportenerinteraccionesconflictivas,vacas,
superficialesosexualizadas.Lassobrevivientesporsuparte,sedescribentpicamentecomopersonas
conbajaautoestimayconfusaidentidad.Adems,variadasdificultadessexualespuedenser
evidenciadas,incluyendoladisfuncinorgsmica,laconfusinsobrelapreferenciasexualolaevasin
delasexualidad.Puedenotarsequeelaislamientodeotraspersonasexacerbalosproblemasypermite
quecontinenlasconductasmaladaptadas.
Lasdificultadesfsicasporsulado,incluyenunavariedaddeproblemaspsicosomticos.Losquese
mencionanfrecuentementesondoloresdecabeza,problemasotrastornosestomacalesopsicomticos,
doloresdeespalda,desrdenesdelapielyotros.
Aquellosconhistorialesdeabusosexualtenanunaincidenciamsaltaendepresin,ansiedad,abuso
delalcohol,desrdenessomticos,pensamientopseudopsictico,diagnsticosdepersonalidadlmite,
conductapasivoagresiva,personalidadevasivaypersonalidadesquizoide(distanciamientosocial).
ActualmenteelDesordendeEstrsPostTraumticoylosfenmenosdisociativosgeneralesporel
traumaestnampliamenteinvestigados.
[pagebreak:Tratamientoparaadultassobrevivientesdeviolenciasexual]
Tratamientoparaadultassobrevivientesdeviolenciasexual
a)Elpapeldelterapeuta
Algunascaractersticasdeseablesparaelperfildeun(una)terapeutaeneltemadelabusosexual,en
todassusformas,difierendelosrequisitostradicionales.Msbien,incluyen:
Haberrecibidoentrenamientoenlaperspectivadegnero.
Habertrabajadoeltemadelpoder.
Saberlidiarconsudolor.
Conocerloslmitesyreglasqueprotegenalassobrevivientesdurantelarelacingrupalo
individual.
Aceptarqueelincestoyelabusosexualcontralasniasylosniossondelitos.
Reconocerquelaterapiadefamiliaodeparejanoesunenfoqueapropiadoenestafasedel
procesodeapoyo.
Admitirlavalidezdeltrabajoengrupo.
Sentircomodidadaltrataraspectosdelasocializacinydiscriminacin.
http://www.giocondabatres.com/modules/news/print.php?storyid=2
6/16
29/6/2016 LATERAPIAGNEROSENSITIVACONVICTIMASYPERPETRADORESDELAVIOLENCIASEXUAL:UNAPORTELATINOAMERICANOVersi
Aceptarquesusvaloresynormaspuedensercomunicadosal(la)cliente(a).
Adems,debeserresponsableporexplotarsusvaloresyreconocersecomopersonasocializadaenun
mundosexista,cuyatransformacinesindispensable.
Esnecesariatambinunagransensibilidadhacialadiscriminacinexperimentadaporlos(las)nios
(as),los(las)ancianos(as),los(as)pobres,(los)discapacitados(as),losgrupostnicosyracialesypor
laspersonasconorientacionessexualesdiferentes.
Esteprocesoteraputicodebeestarbasadoenuncompromisoporlaigualdadentremujeresyhombres,
yenunarelacinlomssimtricaposibleentreterapeutaypaciente.
Paraello,sedebeestardispuesto(a)aadquirirelcompromisopersonalyprofesionaldelucharporel
cambiodelasociedad.
Empero,alolargodemiexperienciaclnicaheaprendidoqueelpapeldel(dela)terapeutaesmucho
mscomplicadoqueloanotadoanteriormente.Lasrelacionestransferencialesquesurgensondegran
fuerza,porlacomplejidaddeloshechos,losdilemasinherentesalincesto(porejemplo)ylasdramticas
oscilacionesemocionalesyconductualessufridasporlassobrevivientesdurantelassesionesdetrabajo.
Valgaaclararquelasterapiaspuedensergrupales,individualesomixtas(cuandounapersonadesea
asistiraambas).Lastcnicasgrupalespuedenaplicarsetambinenlaterapiaindividual,loimportante
eslafilosofaqueel(la)terapeutadelpacientetenga,elmarcotericodelaterapiayelentrenamiento
quehayarecibidoel(la)profesional.Estoltimoesdevitalimportancia.
Cuandosetrabajacomoterapeutadevctimasinfantilesysobrevivientesdeincesto,hayquedisponerse
aorsobregrandesdolores,necesidades,enojosydesesperaciones.Peroadems,sedebelucharcontra
ambivalenciasydependenciashaciaofensores,escucharsecretosmuyocultos,placersexualderivadode
larelacinsexualoplacerespsicolgicosproducidosporlaposicinenquecolocanal(ala)nio(a)
algunosofensores.El(la)terapeutaescucharsobreactosatrocesyestoleinvolucracomotestigo,lo
cualleenfrentaaunaclaravisindelagraninjusticiaysoledadvividaporlassobrevivientes.Enotras
palabras,el(la)terapeutaadquieretardeotempranouncompromisomoral(Herman,1992).
El(la)terapeutadebertenersiemprepresentequeantecualquiervivenciaexperimentadaporel(la)
pequeo(a)nio(a),elincestoytodotipodeviolenciasexualsiempresonabusivos,dadaslas
diferenciasdepoderentreadultos(as)ynios(as),ladependenciaderivadadeestaydelaviolacinde
todotipoqueseda.Lavctimanuncaesculpable,cualquieraqueseasucircunstancia.
Deigualmodo,el(la)terapeutadebeserunatestigoincondicional,peronoindulgentenutriente,pero
nosobreprotector(a).Supapelesalmismotiemporelacionaleintelectualydebepropiciarenla
sobrevivientelaintrospeccin,laconexinconsigomismayconlosdems(Herman,1992).Asimismo,
hademantenerlmitesclarosyprecisossobresurelacinconla(el)clienta(e),quienmuchasveces
intentarmanipularleparalograrmayorproteccinyseguridad.Poresoserequierenhabilidadesclnicas
paraintervenirencasodecrisis,intentosdesuicidiooataquesdepnico.
El(la)terapeutaexperimentado(a)conocequelosprincipalestraumaspsicolgicosproducidosporel
incestosonlaprdidadepoderyladesconexinconlosdems.Esteconocimientolecapacitapara
aceptarcomomsapropiadoeltratamientogrupal,pueseselmsefectivo,aunqueestastareaspuedan
lograrse,mslentamente,enlaterapiaindividual.El(la)terapeutadebetenermuyclaroquela
sobrevivienteeslaexpertadesurecuperacin(Herman,1992Batres,1994).Supapelespromoverla
adquisicindeesepoderydelcontroldelavidadelpaciente.
http://www.giocondabatres.com/modules/news/print.php?storyid=2
7/16
29/6/2016 LATERAPIAGNEROSENSITIVACONVICTIMASYPERPETRADORESDELAVIOLENCIASEXUAL:UNAPORTELATINOAMERICANOVersi
Empero,pormssimetrasqueintentemosestablecercomoterapeutas,lasrelacionesestablecidasenla
terapianosdanmspoderfrenteapersonasquefueronsometidasacontrolesautoritariosysdicos.Por
esoel(la)terapeutadebecuidarsedenoserprepotentenideusarlasupremacaenformainadecuada
estadebeserunaherramientaparainducirelprocesodecuracin.
b)Terapiagnerosensitivaconhombres
Enlosltimosaos,tericos(as)delapsicologa,especialmentelasfeministas,hemosrefutado
paradigmasconsideradoscomoandrocntricosenlasaludmentalyenlosmodelosdeatencin
teraputica.
Tambinmuyrecientemente,elmovimientodehombreshareflexionadosobreelsignificado
estereotipadodelamasculinidadyhacuestionadolosmodosclsicosdeconcebiraloshombresylas
mujeres,demodoquesehaapropiadodealgunascaractersticasestereotipadamenteconsideradas
femeninas.
UnadeestastericasesA.Ganley(1992)yenuninteresantetrabajoproponeunmodeloandrognicode
saludmental,enelcualhombresymujerespuedensersociables,ambiciosos,diestros,expresivos,
racionales,capacesdedaryrecibircario,asertivos,receptivos,independientesydependientes,
individualistasycooperadores.Estemodelopermitelaflexibilidadderoles,laequidadyelrespetopor
losderechoshumanos,porello,desuposicintericahetomadomuchoselementosparaconstruirun
modelodetratamientoquellamolaperspectivagnerosensitivaenelabordajedeloshombres
abusivos.
Enestesentido,laautoramencionadasealaquelaterapiagnerosensitivaparahombresestantouna
filosofacomounaescuelaparticulardeterapia.
Unaideacentraldeestafilosofaesquelaideologa,laestructurasocialylaconductaseencuentran
vinculadasentres.Almismotiempo,destacalasconsecuenciasnegativasdelosrolessexuales
estereotipadosenlasaludmentalylaimportanciadelasocializacinalahoradeadquirirestosroles.
Almismotiempoenfatizalaresponsabilidadpersonaldecadaserhumanoenterapiaporelcambioy
sealaelpapelquejuegaelpoderdentrodelasrelacioneshombremujeryenlasestructurassociales,
conrespectoalasdiferenciasdegnero.
Elprocesoteraputicofenomenolgicamente,dice,esnosolounprocesodecambiodeunindividuo,
sinodelasinstitucionessociales,eincluyeporlotantolaestructuramismadelapsicoterapia,situacin
queformuloenmilibrosobrevctimasdeincesto(G.Batres,1997).
c)Losaspectosmsimportantesporelaborar
Esclaroquelasvariacionesindividuales,tnicas,declaseyculturalessonimportantescuandose
construyelamasculinidad.Sinembargo,existeunahegemonasustantivaenelaprendizajedelosroles
socialesgenricos,tantoparahombrescomoparamujeres.
Acontinuacinalgunostemasquerecomiendoanalizarenelprocesodelaterapiagnerosensitivacon
hombres(Batres,2002):
1.Asuntossobrerealizacinpersonal:
Loshombreshansidosocializadosparavalorarsurealizacinymedirloquevalendeacuerdoconsu
produccin.Ellosadquierensussentimientosdevalapormediodesuslogros,loscualestienensus
determinantes,porejemplo,debensermuchosygrandes(puedetratarsedeftbol,ventas,actividad
sexual,procedimientosquirrgicos,asuntoslegales,agricultura,ventadedrogasilegales,trabajo
http://www.giocondabatres.com/modules/news/print.php?storyid=2
8/16
29/6/2016 LATERAPIAGNEROSENSITIVACONVICTIMASYPERPETRADORESDELAVIOLENCIASEXUAL:UNAPORTELATINOAMERICANOVersi
filantrpico,etc.).
Laterapiagnerosensitiva,porlotanto,debehacermsnfasisenelaspectodelasrelaciones
interpersonales,nocomoinstrumentoparaalcanzarobjetivos,sinoenlassatisfaccioneshumanasque
deriva.Estenfasisesparticularmenteimportanteenhombresabusivos,cuyasrelacionesnosonms
queinstrumentosparaalcanzarpoder,lucroysatisfaccin.
Porende,elhechodeincluirelanlisisdelasocializacindiferencialporgneroleserdemuchaayuda
alhombreenterapia,pueslograridentificarsuslimitacionesconrespectoalasrelaciones
interpersonales.
2.Lainvalidacindelaintimidad:
AlgunasautorascomoN.Chodorow(1984),handescritoqueloshombres,porrazonesrelacionadascon
susocializacin,sienteniraoansiedadconlasrelacionesntimas.Estemiedopuedeseractuadopor
mediodeconductassexualespromiscuas,oporelcontrario,condistanciaemocional,demodoquese
comportecomoelclsicohombredistante.
Laterapiagnerosensitivaestilenformaparticularparahombrescondificultadesparaserntimos,
porquehacenfasisenlosrolessexualesestereotipadosqueobliganaesteaprendizajedelomasculino.
Elproblemanoestratadobajolostrminosdeunsucesodelpasado,talycomoelabandonodela
madre,surechazo,ounmalmatrimonio,comoesfrecuenteenelabordajetradicionaldepacientes
hombresenterapia,sinocomoresultadodesusocializacin(A.Ganley,1992,Batres2002).
Elobjetivodelaterapiagnerosensitivaestambinaumentarlaintimidadendiversasrelaciones:lade
padrehijos(as),amigos(as)yhombresmujeresengeneral.
3.Laexpresindepensamientosntimosodesentimientos:
Muycercanaaladificultadparalaintimidadseencuentralaexpresindesentimientos.
Alconcederlemsimportanciaaloslogrosquealasrelaciones,durantetodoelprocesodesocializacin
masculino,noessorprendentequelasdestrezaspararelacionarseconcercanayexpresarsentimientos
noestnpresentes.
Elidealmasculinotienequeverconelhechodequeloshombresdebenserfuertes,insensibles,
esforzadosylosmejoresentodo.Porende,revelarlontimovieneaserunadebilidad.Cuandopregunto
amispacienteshombressilehancontadoaalguienlasdificultadesquecompartenconmigo,con
frecuenciasoylaprimerapersonaconlacualsehanatrevidoahablar.
Noalientoestebinomio,porlocontrario,estimuloquetenganconsuscompaeros(as),amigos(as)o
esposasparaestetipodeexpresiones.
Estafaltadecomunicacin,deexpresinntimayafectivanoesinocua,dificultaelautoanlisisyla
comprensinsobreotraspersonas,yaqueafaltaderealimentacin,serefuerzanlasdistorsionesylas
malasinterpretacionesdelossentimientosylasconductasdelos(as)otros(as).Eneseentornoentonces,
laterapiagnerosensitivaanalizalosrolessexualesylasocializacin,ayudaprofundamentealos
hombresavalorarsusubjetividadyfinalmente,lespermitedesarrollarempata,indispensableenel
mantenimientodeconductasnoabusivas.
4.Expresindelaira:
Loshombressonsocializadosparaexpresarlaclera.Aunquenotodosloshombresgolpeanasus
cnyuges,lamayorpartedeelloscanalizamalelenojo.Loshombresempleanestaconductapara
http://www.giocondabatres.com/modules/news/print.php?storyid=2
9/16
29/6/2016 LATERAPIAGNEROSENSITIVACONVICTIMASYPERPETRADORESDELAVIOLENCIASEXUAL:UNAPORTELATINOAMERICANOVersi
intimidar,controlarycastigaraotraspersonas.Elenojomasculinodebesertratadoenterapiaenforma
distinta,deacuerdoconelgnero,dadoquelairafemeninaestmsbienreprimida(G.Batres,1997).
5.Capacidadparaescuchar:
Loshombrestiendenaposeerlasdestrezasdecomunicacinnecesariasparalosrolesinstrumentales.
Danrdenes,definendemandas,interrumpeneinterroganfcilmentealos(as)dems.Porlocontrario,
estnpresenteslasdificultadesparaescucharyescuchanunapartedeloqueselesdice,especialmentea
lasmujeres.Laterapiagnerosensitivahacenfasisenestalimitante.
Porejemplo,losejerciciosparahombresabusivosestndirigidosamejorarsucapacidadparaescuchar,
especialmentelasnecesidadesyemocionesdesusvctimas,puesellosconsideranquelasmujeresylas
vctimasinfantilesestnparasatisfacerlosyescucharlossiempre.Igualmente,distorsionanoniegancon
frecuencialasdemandasdelaspersonasquevictimizan.Portanto,unanlisisdelasocializacinesde
granimportanciaenestepuntoparaentenderquelorelacionalhasidodevaluadoafavordelo
instrumental,comoloexpliquenelpunto1deesteanlisis.Valgaaclararqueosejerciciospara
estimularelroldeescucharresultanmuytilesparaelaborarestepunto.
Elobjetivodelasrelacionesmasculinassueleserlabsquedadepoderycontrol.Paraelloslas
relacionestienenunarribayunabajo,yningnhombredeseaestarabajo.
Esms,cuandoenlaterapiaconofensoresanalizoelconceptodelaequidadenlasrelaciones
conyugales,ellossiempresientenestavariacinenlajerarquacomounaamenaza.Laigualdadla
percibencomounaprdida,unahumillacinynoesinusualqueaparezcaelmiedoaserahoralos
explotados.Enesecontexto,laterapiagnerosensitivaproponealhombremodelosdecolaboracinen
vezdecompetenciaydominacin.
6.Autonutricinynutricinhaciaotraspersonas:
Loshombresesperanquelasatisfaccindesusnecesidadesprovengadelasmujeres.Puedeserqueeste
mandatoestdeterminadoporelhechodequeellassonlasprimerasnutrientes,patrndecididoporel
gnero,perotambinestehadefinidoqueesteseauntrabajofemenino.Loshombresabusivos,en
general,esperanquelasmujeresestnsiempredispuestasacalmarsusdoloresyallenarsus
necesidades.
Portanto,laterapiagnerosensitivavisualizalasconsecuenciasdeestaexpectativa:enprimerlugar,la
formaenquelasmujeressonvistascomolanicafuentedenutricin.Ensegundolugar,laviolenciaen
laparejaaparecemuchasvecescomoresultadodenocumplirestaexpectativa.Hombresqueconsideran
quesusmujeresnoloscomprenden,ayudanosoportan,utilizanlaviolenciaparaconseguirlo,o
castigarlassinolohacen.
Enlaterapiagnerosensitivaelhombredebeserestimuladoparaqueestablezcasuspropioscuidados,
perotambinparaensearloacuidaraotros(as),yadesarrollardestrezasparaexpresarcariosin
esperardelasmujeresinmediatareciprocidad.Darsindemandasderecibiralgoenformainmediata,es
maltoleradoporloshombresabusivos,queacadapequeopaso,cuandoestnenterapia,esperan
recompensasyalnorecibirlasasuvelocidadotiempo,suelenenojarse.
7.Lapornografa.Suanlisisenterapia:
El100%delosofensoressexualesadultosquehetratadoleenovenconfrecuenciapornografa.D.
Russell(1986)hapropuestounarelacinestrechaentrepornografayviolacin.Ellacreequeaquella
predisponealhombreaviolarporque:
http://www.giocondabatres.com/modules/news/print.php?storyid=2
10/16
29/6/2016 LATERAPIAGNEROSENSITIVACONVICTIMASYPERPETRADORESDELAVIOLENCIASEXUAL:UNAPORTELATINOAMERICANOVersi
Laviolacinsepresentacomounactosexualmentedeseadoporlasmujeres.
Sexualizaladominacinylasumisin.
Conviertealamujerenobjeto.
Aumentalosmitossobrelaviolacin.
Trivializalaviolacin.
Refuerzalaaceptacindeldominiomasculino.
Desensibilizaaloshombressobrelosefectosdelaviolacinylaviolencia.
Disminuyeelmiedoalassancionessociales.
Unestudioconuniversitariosnorteamericanosreportquedel25%al60%declarqueviolarasino
fueranatrapados,yquedel25%al30%seexcitabanconimgenesdeviolacin(D.Russell,1986).En
laterapia,elanlisisdelarelacinentrepornografaysexualidadloencuentrofundamentalpara
comprenderlaconstruccindelasexualidadmasculina.Muchoshombresnosabenquealasmujeresno
lesgustacmosonvistasenlapornografaycreenqueporqueellosseexcitan,ellastambindebeno
quierenestetipodesexualidad.
8.Sexocoercitivoysexoconsensual:
Lovistoenelapartadoanteriorsecomplementaconelhechodequeelhombrehasidosocializadopara
dominaryvencerlaresistenciadelamujer.
Paral,unnosuelerepresentarunsquesedebeencontrar.Enunaoportunidad,unapacienteme
comentabaquecuandosaliconelchicomspopulardelcolegio,stelepreguntquesiaellalle
gustaba.Alarespuestadeno,elchicoledijo:timidilla,lamuchachayavanzfsicamenteconla
certezadequeeratimidezynounanegativadeseada.
Estemodelodesocializacindelasexualidadsientalasbasesparalaviolacinolaviolenciasexual.La
discusinenterapiadeestosasuntosdebeserincluidayhadepromovermodelosconsensuadosde
relacinsexual.Unmodeloconsensualparaelejerciciodelasexualidadylafidelidadsecomponede
valorespropuestosporlaterapiagnerosensitiva.
9.Elnoylaheridamasculina:
Loshombresenterapiaconfrecuenciasequejandedespreciosprovenientesdefamiliaresomujerescon
lasquetienenrelaciones.Deformaespecial,loshombresviolentospresentanestaquejaenforma
frecuenteycomorespuesta,usanelcastigoparaquienessientenqueloshumillanconunarespuesta
negativa.Estotienerelacinconasuntosgenricos,puesloshombressehansocializadoparatener
relacionesdeautoridadendondelanormaestdefinidaporsusdecisiones.Cuandonosecumple,esta
variacinespercibidacomorechazodeliberadoy,enconsecuencia,estnsegurosdequequienesse
atrevenasalirsedesusnormasydecisionesmerecencastigos.
Portanto,untrabajodelaterapiaconofensoresesvolverlosasocializarparaqueaceptenlasnegativasy
lospercibancomoactosdeautonomadelasotraspersonas,nocomounataquepersonal.
http://www.giocondabatres.com/modules/news/print.php?storyid=2
11/16
29/6/2016 LATERAPIAGNEROSENSITIVACONVICTIMASYPERPETRADORESDELAVIOLENCIASEXUAL:UNAPORTELATINOAMERICANOVersi
10.Solucinnocoercitivadeproblemas:
Confrecuenciaenloslibrossobretratamientoparahombresviolentosseproponendiversosmtodos
dirigidosalaprendizajedelacomunicacinasertiva.Estosejerciciosdebenserusadosconcuidado.
Muchosofensoresmsbiensonhbilesparamanipularyhablardemasiado.
Laterapiagnerosensitivapromuevelaasertividadsiempreycuandoestasestrategiasnoseanutilizadas
porelhombreparasermspersuasivamentecoercitivo.
Enestemodelosensiblealgnero,elentrenamientodelaasertividaddebeserincrementadoslocomo
unmedioparallegaralobjetivodefortalecerlasrelacionesmedianteunabuenacomunicacin.
11.Creenciasrelacionadasconlasmujeres:
Elmodelodesocializacindiferencialhaextraviadoaloshombresenelconocimientodelasmujeres.
Laterapiagnerosensitiva,basndomedenuevoenGanley(1992)yBatres(2002)requierequeexista
unareeducacindelpacienteconrespectoacmosonlasmujeres,culessonsusdeseosyderechos.
Esteaspectoesespecialmenteimportanteconhombresabusivos,quieneshancosificado(lasvencomo
objetos)alasmujeresyademstienensobreellaslosmsestereotipadosynegativosconceptos.Poreso,
todounmduloeneltratamientodebeserorientadoparalograrladeconstruccindelosestereotiposde
loshombressobrelasmujeres,quenosonmsqueelresultadodelosconceptosmisginosdeesta
sociedad.
12.Elpoder:
Laterapiagnerosensitivaanalizaunamultiplicidaddeasuntossobrepoder,susdiferentesclases,la
coercin,laintimidacinparaobtenerlo,lasdesigualdadesentrelasmujeresyloshombresyelgnero
comofuentedelpoder.
Enlaterapiaconagresorescuandolaterapeutaesmujer,elpoderdeellaesteraputicoparaelpaciente.
Dadoqueelaprendizajedelaresponsabilidadsobreelabusoesfundamentalconestosclientes,elqueel
(la)terapeutatengapoderayudaaqueellosaceptenlasindicacionesteraputicasyserelacionen,enun
contextomenosamenazante,conunmodelodemujerenrgicayasertiva.
El(la)terapeutamodelauntipodemujerquelosofensoreshandespreciado.Ergo,enestecontexto
psicolgicamenteseguro,puedenaprenderunnuevomodeloderelacin.
TERAPIACONADULTASSOBREVIVIENTESDEVIOLENCIASEXUAL
Lassobrevivientesporefectodeltraumapsicolgicopierdensuscapacidadesbsicasparalaconfianza,
laautonoma,lainiciativa,lacompetencia,laidentidadylaintimidad(Herman1992,Batres1997).Por
tanto,larecuperacindebeatravesartresetapasparagarantizarelprocesoylaseguridaddelapaciente.
LaprimeralahedenominadoSeguridadhoy.AligualqueHerman,hedivididolarecuperacinentres
fases,queaunquesetraslapenentrens,apesardeellosufuncinoperativaesdeinigualablevalor.Esta
teorizacinapareceenellibrodemiautoraDelUltrajealaEsperanzayeslacolumnavertebraldelos
manualesparatratamientodeadultas,adolescentes,niosynias,vctimasdeabusosexual(1997,1999,
2000).
Primeraetapa:Seguridadhoy
http://www.giocondabatres.com/modules/news/print.php?storyid=2
12/16
29/6/2016 LATERAPIAGNEROSENSITIVACONVICTIMASYPERPETRADORESDELAVIOLENCIASEXUAL:UNAPORTELATINOAMERICANOVersi
Laguafundamentalalolargodelaterapiaesconseguirquelasobrevivienteobtengaelpoderyel
controlqueperdialsertraumatizada.As,elobjetivoparaestaprimerafaseesiniciarunosmecanismos
queconsolidenlaseguridadyciertoselementosbsicosconductualesyafectivosparaestablecerel
manejodelpresente.
Lascuestionesmsdaadastienenqueverconlapercepcindelcuerpoysusrelacionesntimas.A
menudosientenquenopuedencontrolarsusemocionesypresentanmuchossntomas,comodepresiones
yenojoexcesivo(Batres1997).
Portanto,elmanejodealgunossntomaspostraumticospormediodediferentesestrategiasesotro
objetivodeestafase.Ladisforia,losimpulsossuicidasyelaislamientosonalgunosdelossntomasque
debenserabordados.Estaesunaprimeratareaparaluegoproseguiralcontroldelentorno.
Enlapraxis,eldesarrollodeestetipodehabilidades,planesyalianzasteraputicasinterpersonales,
puededurarmuchotiempo,perolaideaesayudar,medianteelanlisis,aidentificarlasdistorsiones
cognitivas,yensearlesamanejarsuscrisisdepresivas,loquelesdamayorcapacidadderespuestaasu
entornoreal.
Lafamiliaylarelacindelabusadorconlasobrevivientedebendeserestudiadasenformaminuciosa
tambin.Essorprendentedescubrirlagrancantidaddesobrevivientesadultasquesiguensometidaspor
susabusadoresarelacionescoercitivas,aunqueelabusosexualsehayadetenido.
Consolidarelvnculoconel(la)terapeutaesfundamentalparaelestablecimientodelaseguridad.Este
procesosufrealtibajosduranteestafase,porelgranobstculoquetienelasobrevivienteparaconfiaren
otrossereshumanos,porloqueestevnculodebertenerunafortalezaaceptableantesdequeseinicie
ladiscusindelabuso.Laalianzahadetenercaractersticasmuyespecialesybasarseenlaconfianza
parapermitirqueel(la)terapeutautiliceunestilodirectivo,sinqueesosignifiquequehayaalgntipo
decoercin.Tambindebetenerflexibilidadparalograrunarelacinhorizontal,enlugardeunavertical
eintervenirparaproteger,sinviolarlaautonoma.
Segundaetapa:recuerdoyduelo
Romperlabarreradelaamnesianoeslapartemsdifcildelareconstruccindelahistoriatraumtica,
sinoenfrentarlasemocionesasociadasylossignificadosqueseleshadadoaesosacontecimientos.
Losestudiossobrememoriatraumtica(VanderKolk,1996)hanaclaradosuscaractersticasyel
abordajeteraputicoquerequiere.Traselestudiorigurosodelaspersonasquehansufridotraumasseha
podidodeterminarqueelrecuerdodelacontecimientotraumticoescapazdeteirelrestodesuvida
psquica.Estatiranadelpasadointerfiereconlamayoradelascapacidadesylapersonaseconcentra
selectivamenteenbuscarrecordatoriosdelpasado.Elacontecimientotraumticoseconstituyeenuna
ideafijaquenopuedeeliminarse,yaquenosehatransferidoalamemorianarrativa.Porelloestaidea
continaapareciendodediversasformas,comomemoriasintrusivas,percepcionesaterrorizantes,
preocupacionesobsesivasyexperienciassomticasintensas(Calcedo,2000,vanderKolk1996).
Paradjicamentelasdefensasadaptativasseconviertenahoraengrandesobstculos,entreelloslos
estadosdisociativos,laidentidadfragmentada,unsentidodobledelyo,pensamientodobleylaculpa
extrema.Enesteperodotambindebenseranalizadosyreconstruidoslospensamientosasociadosal
abusosexual,porloqueserompenviejospatronesdesilencioysecreto.Enestasegundafase,la
sobrevivienteverbalizaloquepermanecienimgenes,sueos,recuerdosintrusivosysensaciones
corporales.
El(la)terapeutatambindebeninvestigarlahistoriaantesdelabuso.Debetratardediscernirel
significadodelarevelacinydiscutirlosmensajesdelaniezylascreenciassobreabandonarel
secreto,conelfindeanticiparlasposiblesreacciones.Lasobrevivienteempero,necesitalaseguridadde
quesusexperienciasrecibirnvalidacinynosernignoradas.Poreso,el(la)terapeutadebe
http://www.giocondabatres.com/modules/news/print.php?storyid=2
13/16
29/6/2016 LATERAPIAGNEROSENSITIVACONVICTIMASYPERPETRADORESDELAVIOLENCIASEXUAL:UNAPORTELATINOAMERICANOVersi
quesusexperienciasrecibirnvalidacinynosernignoradas.Poreso,el(la)terapeutadebe
comprenderlasintomatologadentrodelcontextodelabuso,comomecanismodeacomodoyde
sobrevivencia.
Laformadereconstruireltraumapuedeserverbaloescrita,amndequelaexploracindelos
sentimientosasociadosalosrecuerdosyelrelatodeloshechosresultanindispensablesduranteel
proceso.Lasobrevivientenecesitarelatarcondetalleelabusoyparaello,el(la)terapeutalaayudara
darledimensintemporalasuexperienciaporquelasobrevivienteestarsintindosecomocuandoera
nia.Adems,el(la)profesionaldebeestarmuyalertaantepensamientossuicidasorepliegues
protectores.
Tambin,esconvenienteindagarsobreelsistemadevaloresqueleenseelabusadoryelabusosexual.
Aquel(la)terapeutadebesuministrarelcontextocognitivo,emocionalymoral,yfacilitarleunanueva
versindeloseventosquelepermitaencontrarladignidad.Recurdesequelaverdadexpresadarestaura
yfacultaalasobrevivienteparareconocersecomodignaalcompartirestadenunciatestimonial.
Asimismo,elprofundosignificadodelasanacinmediantelapalabra,eslaesenciadelaterapiay
facilitalaelaboracindelosprocesosprimariosysecundariosdelostraumasenunambientedeapoyo,
seguridadyafecto.
Dadoquelassobrevivienteshanestadosometidasaabusoscrnicos,enocasionesdesarrollanuna
cantidaddesntomassomticosloscualespuedenexacerbarseenesteperodo.Portanto,lamedicacin
(antidepresivosyansiolticos)puedesertilenestemomento.
Estafasesueletranscurrirlentamenteporqueenfrentarsealosrecuerdosfragmentadosyaldolor
producemuchasresistenciasyunasensacindehumillacin.Otrasveceslasobrevivienteintenta
sustituirelenojoporelperdn.Simblicamenteestaesunafantasaparaexorcizareltraumayadquirir
poder,peroparadjicamente,lascompensacionessedancuandolassobrevivientesaceptaneldaoyel
dolor,ynonecesitanreparacinalgunaporpartedesusperpetuadores.Mientrasexistaestafantasade
victoria,eltraumaseguirganandoterreno.
Lafinalizacindeestafasesepuedemedircuandolasobrevivientedirigesumiradahaciaelfuturo,el
dolornoocupatodasuvida,laspesadillastraumticasdesaparecen,seregulaelsueo,lossentimientos
deplaceremergenylosvnculossedisfrutan.
Terceraetapa:reintegracinyrevaloracin
Lastresetapasporlasquetransitanlassobrevivientesdeabusosexualensuterapia,nosecumplencon
rigidezesquemticaenelproceso.Seentrecruzan,reaparecenydesaparecenprocesosdurantelastres
fases.Porende,elnfasisdeestafaseeseldesarrollodeldeseoylainiciativa(Herman1992),elcambio
devalores,elresurgimientodealegraydelfortalecimientodelosvnculosylavinculacinconlos
dems.
Enestafaselassobrevivientestienenmenosculpayvergenzayvaloransusfortalezas.Asumencon
msclaridadquelaresponsabilidaddelabusofuedelosadultos,cuestionanlosvaloresdistorsionados
queaprendierondelosabusadoresyconstruyenunsistemadevalorespersonal,basadonoenelodio
sinoenlasabiduraqueimplicaprocesarelsufrimiento.
Elpasadohaquedadoatrshadejadoprofundashuellasperoyanoocupatodosupresente.La
sexualidadvuelveaserexaminadaperoexentadedistorsiones.Ahoralaautonomaesuntemacentral.
[pagebreak:Consideracionesfinales]
Consideracionesfinales
http://www.giocondabatres.com/modules/news/print.php?storyid=2
14/16
29/6/2016 LATERAPIAGNEROSENSITIVACONVICTIMASYPERPETRADORESDELAVIOLENCIASEXUAL:UNAPORTELATINOAMERICANOVersi
Despusdemsdeveinteaosinvestigandoycreandomodelosdeatencinparavctimasdeviolencia
sexual,enlamayoradepasesdeAmricaLatina,hereconocidoqueestetipodeenfoqueha
demostradoserexitosoenelabordajedelaproblemtica.Losmanualespropuestos,quecontienenteora
yprcticadeltratamiento,seutilizanendiferentesinstitucionesespecializadasenelabordajede
vctimas,ascomoenelmbitoprivado.Estateoralaheimpartidoaunainfinidaddeprofesionalesen
AmricaLatina,quienestambinhanaportadoparticularidadespropiasdecadapassinvariarla
metodologayfilosofadelabordaje.
UnagrancantidaddeliteraturaprovenientedeNorteamricareafirmaesteacercamientoteraputico
comounodelosmsexitososparasanarlassecuelasdelabusoydeltraumasecundarioalmismo
(Courtois,2009,Batres2008).Eltraumageneradoporlavictimizacin,comobienlodicelaDra.
HermanenelprlogodellibrodeCourtois,estsiempreincluidoenunaestructurasocialquepermiteel
abuso,laexplotacinylasubordinacin.Estetipodetraumaessiemprerelacionalysegeneracuando
unavctimaseencuentraenunestadiodesometimientoycontrol.Yestoloentendemosbienquienes
nosacercamosacurarsinolvidarnosdelcontextopatriarcal.
[pagebreak:Bibliografa]
Bibliografa
BARBIERIdeTeresita,Acercadelaspropuestasmetodolgicasfeministas,enEliBartra(comp.),
Debatesentornoaunametodologafeminista.MxicoD.F.,PUEG,2000.
BATRES,Gioconda.DisociacinyAbusoSexual.Curso:TraumayDisociacin.SanJos,CostaRica.
ILANUD,2008.
.ManualparaTratamientodeHombresqueejercenviolencia,SanJos,CostaRica,ILANUD,
2002.
.ElLadoOcultodelaMasculinidad.Tratamientoparaofensores.ILANUD,SanJos,CostaRica,
1999.
.TratamientoGrupalparasobrevivientesdeIncesto,ILANUD,SanJos,CostaRica,1999.
.Epistemologadelaterapiagnerosensitiva.CursoPanam:2006.
.IncestoenCentroamrica,5toCongresoHondureodePsiquiatra.Tegucigalpa,Honduras.1998.
.DelUltrajealaEsperanza.Tratamientoparalassecuelasdelincesto.SanJos,CostaRica.
ILANUD,1997.
BENERA,Lourdes,Patriarcadoosistemaeconmico?En:Amorsc.etalMujeresCienciay
PrcticaPoltica.Debate.Madrid,1987.
CALCEDOBARBA,Alfredo,ConceptodeTrastornodeEstrsPostraumtico,enBobesGarca,Julio
(comp.).TrastornodeEstrsPostraumtico,Barcelona,Masson,2000.
COURTOIOS,Christine,FordJulian,TreatingComplexTraumaticStressDisorders.(ed)NewYork.
TheGuilfordPress,2009.
http://www.giocondabatres.com/modules/news/print.php?storyid=2
15/16
29/6/2016 LATERAPIAGNEROSENSITIVACONVICTIMASYPERPETRADORESDELAVIOLENCIASEXUAL:UNAPORTELATINOAMERICANOVersi
CHODOROW,Nancy.ElejerciciodelaMaternidad.Barcelona,Gedisa,1984.
CHU,Janes,RebuildingShatteredLives.NewYork,JohnWileyandSons,Inc.,1998.
CORSI,Jorge,Psicoterapiaintegrativamultdimensional.Argentina,Ed.Paids.2005,p.22.
HERMAN,Judith,TraumaandRecovering,NewYork,BasicBooksPublishers.1992.
JAYMEM.ySAU.N,Psicologadiferencialdelsexoyelgnero,Barcelona,ICARIA.1996.
LAMAS,Marta,DebateFeminista,MxicoImpretel,1996.Ao7Vol.13.
RUBIN,Gayle,Thetrafficinwomen:Notestowardapoliticaleconomyofsex,enRaynaReifter(ed.),
TowardanAnthropologyofwomen,NewYork,MontlyPress,1975.
VANDERKOLK,B.A.,MCFARLANE,Alexander,etal.,TraumaticStress,NewYork.TheGuilford
Press.2000.
WAITES,Elizabeth,TraumaandSurvival,NewYork,HaddonCraftsmen,1992.
[1]LaDra.BatresespsiquiatrayDirectoradelProgramaRegionaldeCapacitacinenViolenciadeGneroyTraumadelInstitutoLatinoamericanodeNacionesUnidasparala
PrevencindelDelitoyTratamientodelDelincuente(ILANUD).
DocumentodisponibleenDra.GiocondaBatresMndezDirectoraProgramaRegionaldeCapacitacincontra
laViolenciadeGneroyTraumaInstitutoLatinoamericanodeNacionesUnidasparalaPrevencindelDelitoy
TratamientodelDelincuente.
http://www.giocondabatres.com1
Ladireccindeestedocumentoes:
http://www.giocondabatres.com/modules/news/article.php?storyid=22
Enlaces
1.http://www.giocondabatres.com/
2.http://www.giocondabatres.com/modules/news/article.php?storyid=2
http://www.giocondabatres.com/modules/news/print.php?storyid=2
16/16