Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
UNIVERSIDADE DE
MOGI DAS CRUZES
ENGENHARIA
Os Fundamentos da Teoria das
Correntes Alternadas
Os Fundamentos da Teoria das Correntes Alternadas
Anlise das Componentes Eltricas em Regime
Senoidal
Nmeros Complexos e Fasores de Tenso e Corrente
As Leis de Kirchhoff em Corrente Alternada
Energia e Potncia em Corrente Alternada
Monofsica.
Prof. Jos Roberto Marques
2009
v(t)=155,56*sen(377*t) e i(t)=50*sen(377*t)
200
- Vs =110V
150
v(t)=155,56*sen(377t)
100
50
-50
-100
-150
-200
200
50
0
-50
-100
-150
0.002
0.004
0.006 0.008
0.01 0.012
tempo em segundo
0.014
0.016
0.002
0.004
0.006 0.008
0.01 0.012
tempo em segundo
0.014
0.016
0.018
Figura 2
Neste caso a forma de onda de tenso no
muda sua expresso matemtica enquanto
a forma de onda da corrente pode ser
escrita como,
i (t ) = 50 * sen(377 * t )
Quando encontramos carga de natureza
indutiva como os transformadores, as
bobinas, os motores de corrente alternada,
etc. a onda de corrente sofre um
deslocamento ou defasamento para a
direita da onda de tenso o que indica
claramente que esta onda atrasa com
relao a onda de tenso.
100
-200
150
0.018
Figura 1
A figura 1 mostra uma onda senoidal de
110V de valor eficaz e deslocamento
angular de 377 radianos por segundo cuja
funo pode ser expressada na forma da
equao, e(t ) = 155,56 * sen(377 * t ) .
150
150
v(t)=155,56*sen(377*t) e i(t)=50*sen(377*t+30)
v(t)=155,56*sen(377*t) e i(t)=50*sen(377*t-60)
100
50
0
-50
-100
-150
-200
0.002
0.004
0.006 0.008
0.01 0.012
tempo em segundo
0.014
0.016
100
50
0
-50
-100
-150
-200
0.018
0.002
0.004
0.006 0.008
0.01 0.012
tempo em segundo
0.014
0.016
0.018
EpI p
2
cos( ) =
Ep I p
2
15556 cos( / 3)
311,12 50
T=
cos( / 3)
2T
2
2
P = 7778Watts
Observe que neste caso, onde a corrente
est defasada em relao a tenso, o
produto dos valores eficazes da corrente e
da tenso no corresponde ao valor da
potncia transferida efetivamente para a
carga. Neste caso damos ao valor desta
potncia o nome de potncia aparente. Ao
termo co-senoidal que multiplica a
potncia aparente, damos o nome de fator
de potncia, porm esta definio de fator
de potncia vlida apenas para
circuitos que operem com formas de onda
estritamente senoidais ou co-senoidais.
Em geral a potncia aparente
denominada S e pode ser calculada a
P=
cos( )
Exemplo1.
Seja i (t ) = 50 * sen(377 * t ) a onda de
corrente em um componente eltrico
puramente resistivo e seja a tenso sobre
o mesmo
e(t ) = 311,12 * sen(377 * t )
ento a potncia ativa neste componente
ser
2 / 377
377
P=
15556 * sen 2 (377 * t )dt
2 0
note que sen 2 (377 * t ) =
Assim
P = 60 * 15556 *
1 cos 2 * 377 * t
2
1 2
= 7778Watts
2 377
4
o
circuito
energia (capacitores e indutores) estejam
predominantemente capacitivo e o
previamente energizados, ou seja que no
predominantemente indutivo. Calcular as
hajam componentes de energizao
tenses e correntes eficazes de cada
transitrias
no
circuito.
Quando
circuito, as potncias aparentes e eficazes
admitimos estas hipteses podemos
e o fator de potncia de cada circuito.
passar a trabalhar com entidades
Circuito 1.
matemticas denominadas fasores na
nossa anlise. Os FASORES devem ser
v(t ) = 155,560 * sen(377t + 30 o ) V
o
utilizados apenas quando possvel
i (t ) = 70 * sen(377 15 ) A
admitir um comportamento de regime
Circuito 2
estacionrio para o circuito. Isto acontece
v(t ) = 311,12 * sen(377 30 o ) V
nos circuitos de corrente alternada com
i (t ) = 70 * sen(377 * t + 30 0 ) A
tenso de pico e freqncia constantes, o
que sob as condies de linearidade da
Ainda no exerccio acima, calcular o
carga devero gerar correntes senoidais
mdulo da impedncia resultante de cada
ou co-senoidais com valores de pico
circuito Z equ . utilizando a lei de Ohm
constantes e de mesma freqncia.
V pico Veficaz
=
onde Z equ. =
.
OS ELEMENTOS DE CIRCUITO
I pico I eficaz
Consideraremos primeiramente as fontes
de tenso dos circuitos eltricos em geral.
As fontes de potencial podem fornecer:
tenso contnua, quando o valor da tenso
()
Im
e(t)
Regio
Receptor
(a)
(b)
(c)
Regio
Gerador
^ I
I=
i(t)
+
e(t)
~
-
e (t)
L
e (t)
C
+
-
e (t)
R
(a)
(b)
(c)
Re
+
+
^
E= E
i(t)
i(t)
90
(d)
e (t)
L
+
+
e(t)
e (t)
R
e (t)
C
+
e (t)
R
eL (t)
i(t)
e (t)
C
i(t)
+
C
C t0
LI m e j ( k 2 +90 ) = jLI m = jX L I m
Usaremos a partir de agora o mapeamento
e L (kT ) E L
este mapeamento transforma valores
escalares em funo do tempo em uma
entidade denominada fasor cuja nica
preocupao mostrar a amplitude de
uma onda senoidal, seja em termos de
valores de pico ou de valores eficazes, e
suas respectivas fases dentro de um ciclo
da rede, o qual subentende-se que seja
igual aos ciclos anteriores e posteriores a
ele, por isso fundamental que os fasores
sejam empregados apenas nas condies
de regime estacionrio. Assim teremos a
expresso
E L = jX L I m
(7)
como queramos demonstrar.
De forma geral podemos escrever
E L = jX L IL
(8)
para t 0 = 0 e
cos(t ) = sen(t + 270) = sen(t 90)
I
eC (t ) = m sen(t 90)
C
nesta expresso possvel notar que a
onda de tenso est atrasada de 90 graus
eltricos em relao a onda de corrente,
ou seja, a onda de corrente , nos
capacitores adianta de 90o em relao a
onda de tenso. Utilizando o mapeamento
j utilizado para os indutores podemos
escrever para os capacitores,
I
ec(kT ) E C = m e j ( k 2 90 ) =
C
Im
j
= jX C I m
C
ou de forma geral
+90o
ser
que integram o circuito, na condio de
j ( 90 90 )
j0
X X C
j FasedeE arctan L
E
R
em um circuito eltrico sempre zero.
I =
e
2
2
Ou matematicamente
R + (X L X C )
n
A figura 11 mostra as relaes entre as
ek = 0
k =1
onda de tenso nos vrios elementos do
onde n o nmero de elementos contidos
circuito em relao a corrente, que a
na malha, sejam estes elementos fontes de
mesma em todos os elementos ESTA
potencial ou elementos passivos, tais
A CARACTERSTICA DOS CIRCUITOS
como resistores, indutores ou capacitores.
EM SRIE.
Aplicando este conceito no circuito da
figura 7, podemos escrever,
t
di (t ) 1
e(t ) + Ri (t ) + L
+ i (t )dt = 0
dt
C t0
Formas de onda no circuito RLC senoidal - f=60Hz Vfonte=220Vrms
400
efonte
300
eresistor
200
100
corrente
ecapacitor
-100
eindutor
-200
-300
-400
0.002
0.004
0.006 0.008
0.01 0.012
Tempo em segundo
0.014
0.016
0.018
= 50,23e j133,15 ( A)
que no domnio do tempo ser,
eC (t ) = 2 * 50,23sen(377t 133,14 o )(V )
As formas de onda deste exerccio so
mostradas na figura 11, obviamente no
domnio do tempo.
Im
E L=200,92 46,85
E= 220 0
46,85
Re
43,15
133,15
I= 50,23 43,15
E C =50,23 -133,15
E =160,73 43,15
R
Plano de Argand
E
220
e
j 43,15o
I = =
=
50
,
23
e
( A)
o
Z 4,38e j 43,15
Podemos mapear imediatamente esta
corrente para o domnio do tempo na
forma,
i (t ) = 2 * 50,23sen(377t 43,15 o )( A)
A tenso ou diferena de potencia sobre o
resistor pode ser calculada de forma
direta tanto no domnio do tempo como
da freqncia,
o
E R = IR = 160,73e j 43,15 (V ) ou
k =1
=0
= 200.92e j 46,85 (V )
10
R1
Ie
N A
Ia
Ramo 1
Ic
Id
N B
Ib
L2
If
E1 1
jI
I1
R3
R2
MALHA
Ramo 4
Ramo 2
L4
Im
Ig
In
Ik
Ih
Ip
N D
Ramo 3
R4
N C
No n A temos,
i a + ib i c = 0
No n B temos,
i d + ie i f + i j = 0
No n C temos,
ikl + ih i g = 0
L1 1
R2 I1 I2 = 0
Na malha de I2 ,
R I I + jX
Finalmente no n D,
i p im in = 0
O
MTODO
DAS
CORRENTES
FICTCIAS DE MAXWELL
L2
jX L 4 I2 I3 = 0
Na malha de I ,
L2
1 1
(I
I1 + E 2 e j 2 + R3 I2 +
jX C I3 + R4 I3 + jX L 4 I3 I2 = 0
o
Vamos admitir que E = 220e j 0 V
1
E 2 = 110e
RMS
j 45o
V RMS , R1 = 2 , R2 = 2,5 ,
R4 = 3 ,
L1 = 4mH ,
R3 = 1 ,
L2 = 8mH , L3 = 6mH , L4 = 10mH e o
capacitor seja de 442F, assumindo que a
freqncia das duas fontes seja de 60Hz e
que ambas esto sincronizadas, podemos
calcular,
X L1 = 377 * 4.10 3 = 1,508
Exemplo.
Vamos aplicar o mtodo das correntes
fictcias no circuito abaixo. Por inspeo
podemos verificar que o circuito tem trs
malhas principais, vamos admitir que as
duas
fontes
de
tenso
estejam
sincronizadas mantendo as defasagens
11
(2,5 + j 3,016 )I1 + (2,5 + j 3,016 + 1 + j 2,262 + S cos = 8556,46 * cos(38,526) = 6693,93W
1
1
o
Esta potncia ativa deve ser igual a
j 3,77) I2 j 3,77 I3 = 110e j 45
potncia ativa absorvida pela fonte E 2
somada a todas as potncias dissipadas
j 3,77 I2 + (3 + j 3,77 j 6 )I3 = 0
pelos resistores, ou seja,
que na forma matricial fica,
6693,93 = 816,17 + 5877,64 como esta
identidade se mantm, a menos de uma
pequena diferena nas casas decimais
220
0
4,5 + j 4,524 2,5 j 3,016
I
o
j 3,77 I = 110e
2,5 j 3,016 3,5 + j 9,048
j 3,77
0
3 j 2,23 I
0
4 , 5 + j 4 , 524 2 , 5 j 3, 016
0
2 , 5 j 3, 016 3, 5 + j 9 , 048
j 3, 77
0
3 j 2 , 23
j 3, 77
220
j 45o
110 e
0
Im
I3=10,047
I1
= I2
I3
123,48
matricial
E = 220 0
1
I2=9,962 -3,143
Re
I =38,893 -38,53
1
E 2 =110 -45
o
I3 = 10,0457e j123, 49 ( A)
A potncia dissipada nos resistores ,
2
PR1 = I 1 * R1 = 38,893 2 * 2 = 3025,33W
O TEOREMA DA SUPERPOSIO
Uma outra ferramenta opcional para
anlise de circuitos lineares o teorema
da superposio, nele se declara que as
correntes em cada ramo, ou malha de
circuito resultante de cada fonte de
potencial isolada de circuito analisada
separadamente com as outras fontes
curto-circuitadas. Vamos tomar o circuito
do exemplo das correntes fictcias e
analis-lo para cada fonte de tenso
PR 3 = I 2 * R3 = 9,962 2 * 1 = 99,241W
2
PR 4 = I 3 * R4 = 10,0457 2 * 3 = 302,75W
4
12
j3,016
IB
~
-
j 7 , 46
o
I = 85,56e
= 23,125e j 82,54 ( A)
D
j 3,77
1
2,5
ID
o
85,56e j 7 , 46
IE =
= 12,755e j 70,897 ( A)
3 J6
j3,77
-j6,00
IE
j2,262
110 -45
j1,508
IA
IF
j3,016
IG
IH
2,5
IK
j3,77
IL
= 116,8105e j 8, 254 (V )
A corrente no ramo (2,5 + j 3,016) ser,
o
110e j 45
IF =
= 10,3e j105,92 ( A)
60 , 92o
10,679e
A tenso sobre os ramos paralelos (3j6)//j3,77 pode ser calculada diretamente
de,
E j 3,77 //( 3 j 6 ) = IF * (3 j 6) // j 3,77
j 8, 253o
o
116,809e
IB =
= 29,818e j 42, 092 ( A)
2,5 + j 3,016
A corrente I pode ser calculada de,
IC =
-j6,00
116,809e j 8, 253
j 3,77 * (3 j 6,00)
1 + j 2,265 +
3 + j (3,77 6,00)
o
E j 3,77 //( 3 j 6 ) = 67,393e j 60, 05 (V )
Da mesma forma a tenso sobre o conjuto
em paralelo (2+j1,508)//(2,5+j3,016)
dado por,
o
IC = 12,646e j 55,73 ( A)
A tenso sobre a reatncia de j 3,77
Pode ser calculada da seguinte forma,
E j 3,77 = 116,809e j 8, 253 IC (1 + j 2,262)
13
O TEOREMA DE THEVENIN
IF * (2 + j1,508)//(2,5 + j3,016)
o
E (2+ j1,508)//(2,5+ j3,016) = 15,839e j 63,71 (V )
A partir destas tenses podemos calcular
as correntes IG , IH , IK
e
IL do
seguinte modo,
j 63, 71o
E
I = ( 2+ j1,508) //( 2,5+ j 3,016) = 15,839e
G
2 + j1,508
2 + j1,508
o
j
100
,
73
I = 6,323e
( A)
IH =
15,839e j 63, 71
=
2,5 + j 3,016
o
IH = 4,043e j114,054 ( A)
IK =
E j 3,77 //( 3 j 6 )
j 3,77
j 60 , 05o
67,393e
j 3,77
o
IK = 17,876e j 29,95 ( A)
j 60 , 05o
E
I = j 3, 77 //( 3 j 6 ) = 67,393e
L
3 j6
3 j6
o
j
123
,
48
I = 10,046e
( A)
9,961e j176,86 ( A)
Compare este resultado com o do
exemplo com o mtodo das corrente
fictcias, observe que chutamos a
corrente invertida em relao a daquele
exemplo, por isso o resultado da fase foi
deslocado de 180o.
14
j1,508
j2,262
-
j3,016
+
220 0
V
Th
2,5
I1
j3,77
-j6,00
3,77
3 j 2,23 I2
0
De onde obtemos.
I1 = 14,065e
j 29 , 651o
I2 = 14,185e
j 96 , 97 o
~
-
0,7975
Z Th
j3,016
+
185,116 -1,4
2,5
R2
I3
R3
I4
I5
E 1 1
jX L3
V2
jX L2 I6
R4
R5
0V
I2
-jX C1
E
Th
-jX C2
V1
R1
I1
o
VTh = 220e j 0 (2 + j1,508) I1 = 185,116e j1, 4
j0,07898
jXL1
E Th
=
Z Th + Z c arg a _ anlise
j 1, 4
o
185,116e
= 31,307e j 49 ,147 ( A)
1,4759 + j1,3606 + 2,5 + j 3,016
= 31,307e j 49,14 ( A)
15
A equao do n 2 ,
I4 + I5 + I6 = 0
V2 V1
V2
V2
+
+
=0
R3 jX C 2 R 4 + jX L 2 R5 + jX L 3
Com isto fica relativamente simples
montar uma matriz de admitncias e
resolver o problema da forma j
utilizada anteriormente.
V2
PR 5 =
R5 = 130,02W
R5 + jX L 3
1
2
o
o
j
56
,
31
j
55
,
21
0,1387e
V1 + 0,58662e
V2 = 0
o
V2 = 32,180e j 39,18 (V )
j
I = 48,02e 22,80 ( A)
1
16
T 0
Da podemos montar uma matriz de
admitncias para o problema,
EXEMPLO
1
Um resistor alimentado pela onda de
V1 Y1 + Y2 + Y3
Y3 E 1
corrente eltrica mostrada na figura
=
Y4 + Y5 0
21, se o valor de sua resistncia for de
V2 Y3
0,2, calcular a potncia dissipada
ou j resolvendo a inverso da matriz
sob a forma de calor por este resistor.
f(t)
V1 1 Y4 + Y5
Y3
E 1
=
60A
Y1 + Y2 + Y3 0
V2 Y3
onde
-3T/8
= (Y1 + Y2 + Y3 ) * (Y4 + Y5 ) Y3
Ser deixada para o aluno
verificao numrica do mtodo.
-T/2
3T/8
T/2
-60A
17
( )
3T / 8 480 2
T /2
1 3T / 8
2
t dt + 602 dt
60 dt +
T T / 2
3T / 8
3T / 8 3T
rms
T /2
2 3T / 8 480
2 dt
+
60
t
dt
T 0 3T
3T / 8
3T / 8
2 480 2 t 3
T /2
=
I
+ 60 2 t 3T / 8
rms
T 3T 3 0
I rms = 42,42 A
A potncia dissipada pelo resistor
ser,
2
P = (I rms ) R = 42,42 2 * 0,2 = 359,9W
18