Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
Macunamade4SerafinaFolhadeS.Paulo
EnquantooescritorMriodeAndradevoltaberlindacomapolmicasobresua
sexualidade,Serafinadissecaemquatropartesacriaomaisclebredoautor
modernista,oherisemcarterquepuloudaredeparaaspginas,telase
palcos
IMACUNAMA
PORADRIANAKCHLER
NofundodomatovirgemnasceuMacunama,heridenossagente.Erapreto
retintoefilhodomedodanoite.E,senofossehojeaconstelaodaUrsa
Maior(desculpemospoiler),deveriaserumdosconvidadosdaFesta
LiterriadeParaty,jqueaprincipalcriaodohomenageadodavez,
MriodeAndrade.Mas,seaindaassimdecidissemchamloparauma
conferncia,provvelquesecundasseAi!Quepreguia!edeixasseos
convidadosjururus.
MrionasceuemSoPaulo,cidadelambidapeloigarapTiet,em1893,e
morreutambmporaquih70anosdataquesuscitaotemadaFlip,o
lanamentodelivrosevolumesdecorrespondncias,areaberturadesuacasa
naBarraFunda,todasessashomenagens.Mriodiziaqueera300,e
Macunamanoficaatrs.Poisnasceunomatovirgemetambmem
Araraquara.
Foilque,nofimde1926,nachcaradotioPio,Mriosentounumaredepor
seisdiase,numaespciedetranse,entrecigarrosecigarras,pariu
MacunamaOHeriSemNenhumCarter,quevirarialivroquasedois
anosdepois.Masnofiquesarapantadoaodescobrirqueoherinasceu
aindaemoutrolugar,porm.
Elevenezuelano,dizCarlosAugustoCalil,curadordamostraAMorada
doCoraoPerdidonaCasaMriodeAndrade.Entresuasviagenspelopas
esuaintensapesquisadofolcloreedoscostumesbrasileiros,Mriose
encantoucomaobracientficaVomRoraimazumOrinoco(DeRoraimaao
Orinoco),doetnlogoalemoTheodorKochGrnberg(18721924),que
relatavaahistriadomitoindgenadaVenezuelacomaquelemesmonome.
Reproduo/ArquivoIEB
http://arte.folha.uol.com.br/serafina/2015/06/28/macunaima/
1/12
29/06/2015
Macunamade4SerafinaFolhadeS.Paulo
PrimeiraediodeMacunama,oherisemnenhumcaracter,de1928
http://arte.folha.uol.com.br/serafina/2015/06/28/macunaima/
Elenotinhanenhumproblemacomisso.Assumiaquetinhaplagiado
mesmo,dizEduardoJardim,autordabiografiadeMrioEuSou
Trezentos.Oprprioautorseexplicou:Resolviescreverporquefiquei
desesperadodecomoolrica,quandopercebiqueMacunamaeraumheri
semnenhumcarternemmoralnempsicolgico,acheiissoenormemente
comoventenemseiporqu.OutrospedaosdabricolagemqueMacunama
(http://www.folha.com.br/)
foramcolhidosdelivrosdeCoutodeMagalhes(18371898),Capistranode
Abreu(18531927),contos,lendas,mitosecanesdofolclorebrasileiro.
2/12
29/06/2015
Macunamade4SerafinaFolhadeS.Paulo
OSPRIMEIROS800EXEMPLARES
DEMACUNAMASARAMDO
BOLSODOPRPRIOMRIODE
ANDRADE,QUEPEDIAAOS
AMIGOSQUEOSLEVASSEM
A T
ALIVRARIA
Essamistureba,aqueoescritorchamourapsdia,virouahistriacheiade
humordondioquenascepretoevirabranco.SeapaixonaporCi,aMedo
Mato,elogoperdesuaamada.Ganhadelaotalismmuiraquitelogo
tambmoperdeparaovilo,VenceslauPietroPietra,ogigantePiaim
comedordegente.VaiaSoPaulo,tentarecuperarotalism,viajaportodoo
Brasil,brincacommuitasevriascunhsatacabarsozinhoevirar
constelao.
EntreosmodernistasquelideraramaSemanadeArteModernade1922,
MriodeAndradeeratidocomoomaisintelectual.Autodidata,erapoeta,
msico,professor,crticoeumdedicadopesquisadordofolcloreedacultura
popular.Macunamaocoroamentoe,dopontodevistaliterrio,amais
belaexpressodospropsitosmodernistasdosegundotempodo
movimento,escreveEduardoJardimemEuSouTrezentos.
Quase90anosdepoisdesairpelomundo,olivrofazvestibulandos
quebraremcabeascomsuaspalavrasdifceiseacadmicosaindasededicam
adisseclo.EspecialistasdestacamatentativadedesregionalizaroBrasile
proporumaculturanacionalaopassemcarter,semidentidade,a
aproximaodaslinguagensescritaefaladaeafugadoespaotempo
convencional.
http://arte.folha.uol.com.br/serafina/2015/06/28/macunaima/
3/12
29/06/2015
Macunamade4SerafinaFolhadeS.Paulo
Oturista
literrio
O rastro de Macunama em suas viagens por
cidades, caatingas, corgos, matos-virgens e
milagres do serto
OTURISTALITERRIO
Leaflet|dataOSMmapCartoDB
Os800exemplaresdaprimeiraediosaramdobolsodoprprioMrio,que
enviavaoslivrospelocorreioparaamigoscomoManuelBandeira(1886
1968)epediaqueoslevassematalivrariamaisprxima.Malimaginavaque
seupivirariaumclssicodaliteraturabrasileira,almdefilme,peade
teatroeatenredodeescoladesamba.
IIOCINEMA
http://arte.folha.uol.com.br/serafina/2015/06/28/macunaima/
4/12
29/06/2015
Macunamade4SerafinaFolhadeS.Paulo
UmafeitaMacunamapulouparaastelaseampliousuafama.EraGrande
Otelo(19151993)quandonegro,ePauloJosquandobranco.Quandoum
viraooutro,opersonagembrada:Fiqueibranco,fiqueilindo!
Paulocontaque,aoconvidlo,odiretorJoaquimPedrodeAndrade(1932
1988)propsqueeleoperasseonariz:parecemdois,umfino,sevistode
lado,outrobatatudo,sevistodefrente.Irreconciliveis.Oatorsenegou,mas
ganhouopapel.
Estavanumlugarmuitoespecial,dividindoapersonagemcomoGrande
Otelo,oprprioMacunama,escrevePauloementrevistaporemail.S
tinhaqueimitlo,jvinhapronto.Erafazerascenasdomodomaisnatural
deserdoOtelo.
LeiaocausodePauloJossobreahistria.(http://folha.com/no1647723)
A CENSURADISSEQUE
MACUNAMA,OFILME,ERA"A
HISTRIADEUMPRETOQUE
VIRABRANCOEVAICIDADE
DARVAZO"INSTINTOSSEXUAIS
Ofilmefoilanadoem1969,temposdifceis,disseEduardoEscorel,
montadordolongaeparentedistantedeMrioemdebaterecentesobreo
tema.Entre1967,quandooroteirofoiescrito,eolanamento,em1969,o
regimepolticoseradicalizou.Conhecidopelaperaltagem,Macunama
ganhoutonspolticosnocinema:JoaquimPedrotransformaCi,aamada
amazonadoheri,emguerrilheiraeincluiafrasecadaumporsieDeus
contra.Nofilme,elenosobeaocueviraestrela.Nohlugarparaesse
fimnaversopessimista,disseEduardo.
PraMacunama,ofilme,passarpelacensurafoiumfurduno.Oparecer
anunciavasempudor:DesconhecemosaobraoriginaldeMriodeAndrade,
autortidocomorebeldestradiessociaisemgeral.Edepoisresumiaa
tramacomoahistriadeumpretoquevirabrancoevaiparaacidadedar
vazoaosseusinstintossexuais,voltandodepoisparaaselvadeondeviera.
Divulgao
http://arte.folha.uol.com.br/serafina/2015/06/28/macunaima/
5/12
29/06/2015
Macunamade4SerafinaFolhadeS.Paulo
PauloJoseGrandeOtelo,emcenadefilmedeJoaquimPedrodeAndrade,de1969
MasofilmefezsucessonoFestivaldeVeneza.EJoaquimusouacelebrao
internacionalparadefenderseuMacunamadacensuranoBrasil.Dos16
cortesimpostosinicialmente,amaioriadenus,acensurasecontentouscom
trs.Eodiretorpoderiadecidiroquecortar.Filasextensasseformaramnos
cinemas,eaobravoltouslivrarias.Joaquimexplicounapocacomofez
pegarseufilme:Tiveaintenodeliberadadeprocurarumacomunicao
populartoespontnea,toimediata,comoachanchada.Eleprocuraser
feitodopovoparaopovo,aorquestraomaissimplespossvel.
ChamadopelojornalTheNewYorkTimesdeartefatogloriosamente
dementedoseutempoecomparadoaFellinieJohnWaters,nossoherifoi
pararaindaoutraveznoscinemas.Numaversohojeperdidaequase
desconhecida,odiretorPauloVerssimopromoveuemExuPi,Coraode
Macunama,de1987,oencontroentreoMacunamaqueeraGrandeOtelo,
dofilmede1969,eoMacunamaqueeraCacCarvalho,dapeaencenadaa
partirde1978.
http://arte.folha.uol.com.br/serafina/2015/06/28/macunaima/
6/12
29/06/2015
Macunamade4SerafinaFolhadeS.Paulo
IIITEATRO
OhericaiudocunocolododiretorAntunesFilho.elequemdiz.Eu
estavainseridonoteatrocomercial,masaquilonocorrespondiaaoqueeu
queriadoteatro.OentodiretordaAlianaFrancesameconvenceuaencenar
oMacunama.Ali,mudeimeurumo,dizAntunes,85,quesconheciaolivro
deresumoescolar.
Formouumgrupoeacamparamnumteatroemrunas,emSoPaulo,
durantemeses,comoelencopeladopracimaeprabaixo.Atoresescreviam
cenascenrioseadereoseramfeitosdejornal.EMacunamaeraumCac
Carvalhode25anos,prontopravoltarpraquernciadele,Belm,equesfoi
aotesteacompanharumaamiga.Acabouaprovado.Antunesdiziaque,para
serMacunama,eudeviasermolequecomofuinainfnciaeimperiosocomo
eracomoadulto.
Divulgao
CacCarvalhoviveuMacunamanaadaptaoparaoteatroqueestreouem1978
http://arte.folha.uol.com.br/serafina/2015/06/28/macunaima/
7/12
29/06/2015
Macunamade4SerafinaFolhadeS.Paulo
ElevavaCacaoMaspparaverquadrosdePortinari,parabuscarinspirao
emoutrosmodernistas.Incentivavaaindaosatoresafazeremumapesquisa
intensadoshbitosindgenas.Viamdocumentriosparaimitarseus
movimentosetinhamencontroscomosertanistaOrlandoVillasBas(1914
2002).
O GRUPOFORMADOPOR
ANTUNESFILHOACAMPOUNUM
TEATROEMRUNASPORMESES,
COMOELENCOPELADOPRA
CIMAEPRABAIXO
E,quandoumatribodendiosxavantesveiofazerumaapresentaono
TheatroMunicipal,fomosincentivadosainteragircomeles,queficaram
hospedadosnoginsiodoIbirapuera,dizaatrizMirtesMesquita,60,que
estavanoelencoefezumestudoacadmicosobreaadaptaoqueentrou
paraahistriadoteatronacional.
SeoMacunamadocinemasurgiunoaugedarepressodaditadura,odo
teatromarcavaoinciodofim.Aquelasmulheresnuasemcenaeramo
prennciodaaberturaquevirialogodepois.Fazeraquelaobraeraumgrito
deliberdade,dizAntunes.Otoplesscomeouaserdiscutidodepoisdapea,
eranovidade.Tudocomeouali.
http://arte.folha.uol.com.br/serafina/2015/06/28/macunaima/
8/12
29/06/2015
Macunamade4SerafinaFolhadeS.Paulo
IVSEXO
Ovestibularnopergunta,mas,setemumacoisaqueMacunama,safado.
Brincaroeufemismoqueoautorusaparafalardesexootempotodo.
Brincasenarede,najangada,nomato,norio.Masotrechomaisobscenoda
obrafoicortado(http://folha.com/no1647727)daprimeiraparaasegunda
edio.
Talvezsejaapartequemelhorseajustaaoconceitodepornografialiterria,
naacepomodernadotermo.Nela,oescritorseentregatarefade
descreverposieslascivassembuscarjustificativaforadoprpriosexo,diz
ElianeRobertMoraes,professoradeliteraturadaUSPeorganizadorada
AntologiadaPoesiaErticaBrasileira,paraquemMacunamaumtexto
fundantedanossaerticaliterria.
http://arte.folha.uol.com.br/serafina/2015/06/28/macunaima/
9/12
29/06/2015
Macunamade4SerafinaFolhadeS.Paulo
InduzidopeloamigoeescritorManuelBandeira,umdosprincipais
interlocutoresdesuascartas,Mriocaprichananarraodemalabarismos
sexuaisdeMacunamaeCinarede,maslogosearrepende.Elepratica
autocensura.Tiraacena,escabrosaehilria,quecausouenormechoquena
poca,paranodarpretextoparaolivroserconsideradopornogrfico,diz
Calil.
Assimcomobalanavaentreoinstintoeaautocensura,Mrioviviadividido.
Eletinhaumapersonalidadeextremamentesensuale,aomesmotempo,era
muitointelectual.Eradilaceradoporessasforasemoposio,dizobigrafo
EduardoJardim.Elecontaqueoescritorsediziaumpansexual,quepoderia
seapaixonaratporumarvore.
http://arte.folha.uol.com.br/serafina/2015/06/28/macunaima/
10/12
29/06/2015
Macunamade4SerafinaFolhadeS.Paulo
Alongapolmicasobresuahomossexualidadetalvezdumadescansada
agoraqueveiotonaumacartadoautor,guardadahdcadas,emquefala
maisabertamente,massembrincadeirasefurunfunfuns,sobresuaopo
sexual.
ComoahomossexualidadedeMriodeAndradeficouintocadadurante
muitotempo,tornouseumtabu,esuaverveimoralterminouporficar
tambmnasombra,dizEliane.Asduascoisasandaramjuntasetalvez
tenhachegadoomomentodeliberaraprimeira,deordempessoal,parase
reconheceraqualidadedasegunda,deordemesttica.
Temmaisno.
Reportagem:AdrianaKchler/Designedesenvolvimento:PilkereRicardoAmpudia/
Ilustrao:BrunoOliveiraSantos
http://arte.folha.uol.com.br/serafina/2015/06/28/macunaima/
11/12
29/06/2015
Macunamade4SerafinaFolhadeS.Paulo
CopyrightFolhadeS.Paulo.Todososdireitosreservados.proibidaareproduodocontedodestapginaem
qualquermeiodecomunicao,eletrnicoouimpresso,semautorizaoescritadaFolhapress
(pesquisa@folhapress.com.br(mailto:pesquisa@folhapress.com.br)).
http://arte.folha.uol.com.br/serafina/2015/06/28/macunaima/
12/12