Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
ab;uif;vHkNcHKa&;vrf;nTef
tE&m,ftvGefrsm;aomywf0ef;usifrsm;&Sdowif;axmufrsm;twGuf
vufpGJpmtkyf
e,fpnf;rjcm;
owif;axmufrsm;tzGUJ
owif;vGwfvyfcGifhtwGuf
rmwd u m
trSmpum; --------------------------------------------------------------------------5
ed'gef;?
e,fpnf;rjcm;owif;axmufrsm;tzGEYJ iS o
hf wif;pmq&mrsm;tm;tumtuG,af y;jcif; --10
tcef;1? owif;pmq&mrsm;twGuBf u;D rm;vmaomtE&m,frsm; ----------------------14
tcef;2? pDrcH sucf sjcif;ESiBhf uKd wifjyifqifjcif; ------------------------------------------16
1 a'otaMumif;rsm;od&Sdjcif;ESifhtE&m,fudkoHk;oyfjcif; -----------------------16
2 usef;rma&;twGufBudKwifumuG,fjcif;---------------------------------------18
3 a&S;OD;olemjyKpjk cif;ESi&hf efvakd omywf0ef;usirf sm;twGuaf vhusio
hf ifwef;------20
4 b@ma&;?xHk;wrf;pOfvmrsm;?rdom;pk pdwfat;csrf;pGmjzifhxGufcGmjcif; ------20
5 c&D;aqmiftdwfjyifqifjcif; ppfaq;pm&if; --------------------------------23
tcef;3? wm0efxrf;aqmifcsed t
f E&m,fuif;atmifaexdik jf cif; -------------------------30
1 ae&mxdik cf if;?c&D;oGm;vmjcif;ESiq
hf ufo,
G jf cif; -------------------------------30
2 wdu
k yf eJG ,fajrrsm;wGiaf b;tE&m,fuif;&Si;f a&;BuKd wifumuG,rf rI sm; ---------34
3 rdkif;AHk;rsm;ESifhya'omAHk;rsm; (twGJvdkufAHk;rsm;)--------------------------------41
4 axmifacsmufA;kH rsm;?AH;k jzifw
h u
kd cf u
kd rf rI sm;?NcKH cw
kd u
kd cf u
kd rf rI sm; --------------------44
5 obm0ab;tE&m,frsm;ESifhul;pufa&m*grsm; -------------------------------48
6 vlpkvla0;rsm;?qEjyrIrsm;ESifh&kef;&if;qefcwfjzpfrIrsm; ------------------------51
7 vdit
f Murf;zufrrI sm;ESit
hf rsKd ;orD;rsm;twGut
f Bu
H mPfrsm; ------------------55
8 zrf;qD;cH&vQifodkYr[kwfjyefay;qGJcH&vQif
---------------------------------58
tcef;4? 'pf*spw
f ,fvNkH cKH a&; --------------------------------------------------------60
1 rxGucf mG rDtcsut
f vufrsm;&Si;f ypfcyhJ g---------------------------------------60
2 uGi;f qif;onft
h cgowdBu;D pGmxm;Ny;D qifqifjcifjcifajymqdv
k yk u
f ikd yf g ---------64
3 tqH;k pGet
f ajctaersm;odrYk [kwMf um;jzwfaESmif,
h u
S cf &H jcif;-------------------67
tcef;5? taumif;qH;k vufawGUaqmif&u
G cf surf sm;-------------------------------------70
tcef;6? kyyf ikd ;f qdik &f mESiphf w
d yf ikd ;f qdik &f m'Pf&mrsm;udu
k o
k jcif; -------------------------76
1 vufeufaMumif'h Pf&m&olrsm;?xdcu
kd 'f Pf&m&olrsm;tm;a&S;OD;olemjyKpjk cif;---76
2 pdwfydkif;qdkif&mxdcdkufrI - pdwfxdcdkufrIaMumifhjzpfaomzdpD;rItm;udkifwG,fjcif;--83
ud,
k af wGjY zpf&yfrsm; -------------------------------------------------------------------93
aemufqufwJG ------------------------------------------------------------------------102
aemufqufwGJ1? wdu
k yf eJG ,fajrrsm;wGio
f wif;pmq&mrsm;udu
k muG,jf cif;-------------103
REPORTERS WITHOUT BORDERS
aemufqufwGJ2? owif;pmvGwv
f yfciG q
hf ikd &f mtajccHpm&Gupf mwrf;rsm;---------------109
aemufqufwGJ3? owif;axmufrsm;\tcGit
hf a&;rsm;ESiw
hf m0efrsm;aMunmcsuf ------113
aemufqufwGJ4? tjynfjynfqikd &f mMuufajceDaumfrwDEiS q
hf ufqaH &;rsm; -------------116
aemufqufwGJ5? toH;k 0ifaomtquftoG,rf sm;------------------------------------188
aemufqufwGJ6? e,fpnf;rjcm;owif;axmufrsm;tzGrYJ w
S pfqift
h mrcHxm;&Sjd cif;------122
aemufqufwGJ7? &efvakd omywf0ef;usit
f wGuo
f ifwef;ay;olrsm;--------------------124
txl;aus;Zl;wif&jdS cif;----------------------------------------------------------------126
trSmpum;
oif\tdwfuyftwGif;ESifh OD;aESmufxJwGifodrf;xm;&ef toufu,fud&d,mtdwf
(survival kit)
]]&SifwJhvlawGu aooGm;wJhvlawGudkrMunhfbl;qdk&if aooGm;wJhvlawGu wu,fhudk
t"dym ,frhJ aoay;&ovdyk gyJ}}[k emrnfausmpf pfowif;"mwfyq
kH &m a&mbwfumyg (Robert
h ompum;onf vlom;tm;vH;k tm; &nfeT ;f ajymcJah ompum; jzpfaomfvnf;
Capa) ajymcJa
if;onf wm0efxrf;aqmifpOf aoqH;k cJ&h aom owif;pmq&mrsm;udo
k m &nfeT ;f Edik rf nf
jzpfonf/ olu ]]uRefawmfwdkYu 'Dpdwfrcsrf;ajrhp&m udef;*Pef;awGudkcsnf; pOf;pm;rae
ygbl;/ 'gayrJh uReaf wmfww
Ykd m0efxrf;aqmifaecsed rf mS vkyaf zmfuikd zf ufwpfa,mufa,muf
udk vrf;aMumif;rSm;0ifvmwJhusnf 'grSr[kwf wrifwumcsdefNyD;ypfwJh usnfrSefoGm;wmudk
uRefawmfwdkYxJu b,folrodvdkufbl;vJ}} [k ar;vdkufonf/
EdkifiHwumOya'onf wdkufyGJe,fajr Nidrf;csrf;aomtcsdefrsm;wGifyif owif;axmufrsm;
tm; tumtuG,ftvHktavmufray;EdkifaMumif; udef;*Pef;rsm;u 0rf;enf;p&mazmfjy
aeayonf/ e,fpnf;rjcm; owif;axmufrsm;tzGUJ (RSF) onf 2006 ckEpS Ef iS fh 2015 ckEpS f
wGif ukvor*vHkNcHKa&;aumifpDucsrSwfcJYaom owif;axmufrsm;tm; umuG,fapmifh
a&Smufay;a&;qdik &f m qH;k jzwfcsurf sm;wGif odomxif&mS ;pGm yg0ifvyk af qmifco
hJ nf/ od&Yk mwGif
,if;qH;k jzwfcsurf sm;onf *seD AD moabmwlpmcsKyrf sm;uJo
Y yYkd if t&m&mudk ukpm;ay;Edik jf cif;
r&Sdyg/ toufarG;vrf;ausmif;t&vnf;aumif; vkyfief;obm0t&vnf;aumif; urmh
tE&m,f&Sdaom a'orsm;odkYoGm;a&mufMu&onfh owif;axmufrsm;onf tE&m,fvrf;
aMumif;rS vHk;0vGwfuif;rnf r[kwfaomaMumihf owif;axmufrsm;wpfOD;csif;tvdkuf
odkYr[kwf tpkta0;tvdkuf ab;tE&m,fuif;&Sif;aprIrSm tvGefta&;BuD;aomudpyif
jzpfonf/ tpkta0;tvdkuftaejzihfqdk&vQif t,f'DwmtzGJU0ifrsm;taejzifh vkyfxHk;vkyf
enf;rsm; owfrw
S af &;? vkyaf zmfuikd zf ufrsm;tMum; owif;tcsut
f vufrsm; zvS,af &;ESifh
e,fpnf;rjcm;owif;axmufrsm;tzGUJ uJo
h aYkd om tzGUJ tpnf;rsm;u vdt
k yfaomypn;f rsm;
axmufyHha&;wdkYrSm r&Sdrjzpf vdktyfygonf/
e,fpnf;rjcm;owif;axmufrsm;tzGJUuxkwfaom ''owif;pmq&mrsm;twGuf ab;uif;
vHkNcHKa&;vrf;Tef"onf vrf;axmihf odkYr[kwf vloluif;rJhaom vrf;wpfvrf;ay:wGif
owif;vGwv
f yfciG &fh efol (an enemy of press freedom) ESihf BuKH awGUEdik o
f nfh tE&m,f
&ifqikd af e&olrsm;tm;vH;k twGuf vrf;Tecf surf sm;ESihf vufawGUusaom tBu
H mPfrsm;ay;&ef
OD;wnfonf/ BudKwifjyifqifrIr&SdbJ uGif;qif;onfh aysmfaysmfaeowif;pmq&mwpfOD;ESifh
REPORTERS WITHOUT BORDERS
e,fpnf;rjcm;owif;axmufrsm;tzGJU\twGif;a&;rSL;csKy
;csKyf
ed'gef; - e,fpnf;rjcm;owif;axmufrsm;tzGJUESifh
owif;pmq&mrsm;tm; tumtuG,fay;jcif;
tcsdKUEdkifiHrsm;wGif xdcdkufapaompum;vHk;wpfvHk; odkUr[kwf "mwfyHkwpfyHkaMumifhyifvQif
owif;pmq&mwpfO;D onf ESpaf ygif;rsm;pGm axmif'Pfusc&H Edik o
f nf/ owif;pmq&mwpfO;D
tm; axmifcsjcif; odrYk [kwf owfypfjcif;onf jzpf&yfrsm;pGmtwGuf ta&;ygaom rsujf rif
oufaowpfOD;udk z,f&Sm;ypf&ma&mufNyD; uREfkyfwdkYtm;vHk;\ Mum;odcGifhtcGifhta&;rsm;
udv
k nf; Ncrd ;f ajcmufaeygonf/ e,fpnf;rjcm;owif;axmufrsm;tzGUJ (RSF) onf pme,f
Zif;vGwfvyfcGifh&a&;twGuf aeYpOfESihftrQ wdkufyGJ0ifvsuf&Sdonf/
f iG f pwifwnfaxmifco
hJ nfh tcsed rf pS 2014
rGeyYf v
J ;D ,m; (Montpellier) 1985 ckEpS w
ckEpS w
f iG f Edb
k ,fNird ;f csr;f a&;qktwGuf trnfpm&if;wifoiG ;f cH&Ny;D onhaf emuf RSF tzGUJ
onf urmhwdkufBuD; 5 ckwGif vIyf&Sm;aqmif&Gufaeaom tpdk;&r[kwfaom EdkifiHwum
tzGUJ tpnf; (NGO) wpfct
k jzpf Bu;D xGm;vmcJo
h vdk urmu
h v
k or*EiS hf UNESCO wdt
Yk
wGuf aqG;aEG;twdkifyifcHtqihfodkY owfrSwfcHcJh&onf/ ,aeYtcsdefwGif EdkifiHtwGif; Xme
pdwfrsm;? 0g&Sifwef? &D,dk'D*sae;dk;ESifh b&yfqJvfNrdKUrsm;&Sd AsLkdrsm;ESifh owif;axmufaygif;
150 ausmw
f Ykd yg0ifaom uGe&f ufwpfcak Mumifh if;\vIy&f mS ;aqmif&u
G rf rI sm;udk urmtESjHY zefY
usufEdkifNyDjzpfonf/
10
qHk;jzwfcsuftrSwf 1738 ESifh 2222 wdkUudk 2006 ckESpf ESifh 2015 ckESpfwdkYwGif ukvor*
vHNk cKH a&;aumifpu
D rJcq
JG ;kH jzwf&m t"dutcef;@rS yg0ifvyI &f mS ;cJo
h nf/ ,cktcg RSF
onf atmufygwdt
Yk ygt0if tjynfjynfqikd &f mOya'udk taumiftxnfazmf aqmif&u
G f
rIrsm;ukd wdk;wufvmap&ef vIyf&Sm;aqmif&Gufvsuf&Sdonf/
tzGUJ 0ifEikd if rH sm;onf rD',
D mtvkyo
f rm;rsm;tm; umuG,af pmifah &Smufay;a&;qdik &f m
qHk;jzwfcsufrsm;tm; vdkufemaqmif&Gufjcif; &Sd? r&Sd apmihfMunhfay;onfh wm0efxrf;
aqmif&rnhf ukvor*taxGaxGtwGi;f a&;rSL;csKy\
f txl;ud,
k pf m;vS,u
f kd ceft
Y yf
&ef? if;tBuHay;yk*dKvfonf tBuHjyKcsufrsm; a&;om;wifjy&ef? owif;ay;aeolrsm;
(news providers) rw&m;qufqHrIrsm;ESifhywfouf taxGaxGtwGif;a&;rSL;csKyf
tm; owday;Ed;I aqmf&ef? owif;axmufrsm;tm; tMurf;zufrrI sm;ESiyfh wfouf ouf
qdkif&mtzGJU0ifEdkifiHrsm;u pHkprf;ppfaq;rIrsm;rjyKvkyfygu pHkprf;ppfaq;rIrsm; jyKvkyf
ay;&ef
tjynfjynfqikd &f mOya't& ppf&mZ0wfrrI sm;[kqEkd ikd o
f nfh qD;&D;,m;ESihf tD&wfEikd if H
wdkYwGif owif;axmufrsm;tay:usL;vGefaom &mZ0wfrIrsm;udk ukvor*vHkNcHKa&;
aumifpDu EdkifiHwum &mZ0wfrIw&m;Hk; (International Criminal Court) okdY vTJ
ajymif;ay;&ef
ppftwGif;umvESifh Nidrf;csrf;onfhumvrsm;wGif toufarG;0rf;ausmif;t&vnf;
aumif; toufarG;0rf;ausmif;r[kwfbJvnf;aumif; (bavmh*fwifolrsm; bloggersESifh tifwmeufwifolrsm; netizens) owif;jzefYcsday;olrsm;tm;vHk;tm; t
umtuG,fay;rIrsm; taotcsmjzpfap&ef
vufawGUusaomtultnDrsm;
owif;pmq&mrsm;\ ab;uif;vHNk cKH ro
I nf owif;&,lpak qmif;pOfwiG f aqmif&u
G &f aom
BudKwifumuG,frIrsm;tay:wGif rsm;pGmrlwnfonf/ BudKwifumuG,frIqdk&m RSF onf
owif;pmq&mrsm;tm; oHcarmufrsm;? usnu
f mtusr sm;ESihf GPS ac:wnfae&mjypuf
rsm; axmufyahH y;jcif;? tvGwo
f wif;axmufrsm;twGuf 'pf*spw
f ,fvNkH cKH a&;oifwef;ESifh
tmrcHrsm; ay;jcif;wdkYudk qdkvdkonf/
REPORTERS WITHOUT BORDERS
11
ud&d,mrsm;ESifhywfouf
Edkifygonf/
assistance@rsf.orgodkY
tD;ar;vfydkY pHkprf;ar;jref;
American Express\
12
13
owif;pmq&mrsm;tm; ypfrSwfxm;jcif;
2005 ckESpf aemufydkif;rSp owif;axmufaygif; 750 ausmfonf wm0efxrf;aqmif
aepOf odkYr[kwf owif;&,laomtvkyfESihfqufpyf towfcHcJhMu&onf/ if;wdkUonf
owif;axmufrsm;jzpfNy;D if;wd\
Yk owif;rsm;ESihf pHpk rf;axmufvrS ;f rIrsm;onf bufwpfzuf
odkYr[kwf wjcm;wpfzuf\0g'jzefYrIudk taESmifht,Sufay;&ma&mufaeonfhtwGuf if;
wdkYtm; ypfrSwfxm;Muonf/ uJhodkU ESdyfpufnif;yef;cH&rIrsm;udk qD;&D;,m;EdkifiHrS tjzpf
tysufrsm;u 0rf;enf;p&mjzpf&yfwpfcktjzpf jyaeayonf/ qD;&D;,m;onf 2012 ckESpf
aemufyikd ;f wGif owif;axmuf taotaysmuftrsm;qH;k Edik if H 3 ckteuf wpfct
k ygt0if
jzpfNyD; owif;axmufrsm;onf jyefay;qGJcH&jcif;? "m;pmcHtjzpf zrf;qD;cH&jcif; odkYr[kwf
acgif;jzwfowfc&H jcif;rsm;uJo
h aYkd om Bu;D rm;vmonft
h E&m,frsm;aMumifh t,f'w
D mrsm;u
if;wdkY\0efxrf;rsm;udk xdka'orsm;odkY wm0efcsxm;zdkY 0efav;vmMuonf/
owif;ESihf qufo,
G af &;enf;ynmrsm; tvsit
f jrefzUHG NzKd ;wd;k wufvmjcif;u owif;axmuf
rsm;tm; tE&m,ftopfwpfcu
k kd jzpfvmaponf/ ,if;tE&m,frmS owif;axmufrsm;\
REPORTERS WITHOUT BORDERS
14
15
16
17
tapmifhta&Smufjzifh owif;,l&onfhtE&m,f
vufeufuikd yf #dyursm;owif;udk teD;uyf&,l&eftwGuf tapmift
h a&Smufrsm; xm;
&Sdjcif;jzifh vHkNcHKa&;&,lMu&ef owif;axmufrsm;pGmu axmufcHajymMum;Muonf/
qdv
k o
kd nfrmS if;wdw
Yk m0efxrf;aqmif&modYk yHrk eS pf pfwyf odrYk [kwf olyek t
f yk pf w
k pfpt
k m;
rdrw
d EYkd iS t
hf wlvu
kd yf gzdYk awmif;qdjk cif;jzpfonf/ enf;tm;jzifh if;wdx
Yk rH S tumtuG,f
&&Srd nfjzpfonf/ od&Yk mwGif tjcm;wpfzufryS pfcwfr?I wdu
k cf u
kd rf cI &H rnft
h E&m,fwpfck
awmh&Sdonf/ xdkUaMumifh tapmifhta&Smufjzifh owif;,lonfhowif;axmufrsm;onf
ypfcwfaeonfh e,fajrrsm;wGif ydrk *kd kwpdu
k af eMuzdYk tBujH yKxm;onf/ wyfzUJG 0ifrsm;ESihf
uGJjym;jcm;em;aom t0wfudk 0wf&rnf/ wdkufyGJe,fajrwGif tMumBuD;ae&ojzifh jzpf
ay:vmwwfonfh pdwfydkif;qdkif&mjyemrsm; rjzpfatmif a&Smif&rnf/ PRESS
odrYk [kwf TV [lonfh pmwrf;ygaom trSwv
f uPm tNryJ g&rnf/ *seAD muGeAf ef;&Si;f
\ tydk'f 79 t& (aemufqufwGJ 1 udk Munfhyg) vufeufudkify#dyua'orsm;wGif
wm0efusaeaom owif;axmufrsm;udk t&yfom;tjzpf rSw,
f &l rnfjzpfNy;D if;wdo
Yk nf
ppfyGJrsm;wGif yg0ifwdkufcdkufjcif;rjyKvQif xdkodkYtumtuG,fay;oifhonf[k azmfjy
xm;onf/
2/ usef;rma&;twGuf BudKwifumuG,fjcif;
oifonf kyfydkif;qdkif&m? pdwfydkif;qdkif&m usef;rmaerSom tE&m,f&Sdonfh a'orsm;odkU
oGm;yg/ BudKwif aumif;pGmtpDtpOfcsyg/ tcsdKUumuG,faq;rsm;udk c&D;rxGufcGmrD 3
ywf BudK xdk;xm;yg/
jynfph akH om use;f rma&;aq;ppf&eftwGuf rdrt
d m; ukoay;aeus q&m0efqD oGm;yg/
oGm;q&m0efxH oGm;yg/ wdu
k yf eJG ,fajrwGif &Sad epOftwGi;f oGm;a&m*grS uif;a0;zdYk
tBuHOmPfaumif;wpfck jzpfonf/
umuG,af q; yHrk eS x
f ;kd yg/ Edik if w
H umumuG,af q;xd;k rI u'fjym;wGif rSwo
f m;xm;yg/
rdrad oG;trsKd ;pm;ESihf "mwfrwnfo
h nft
h &mrsm;udk *kjyKyg/ rdr\
d taxmuftxm;jy
pm&Gufpmwrf;rsm;wGif tcsufrsm;udk rSwfom;xm;yg/
aq;aomufawmhrnfqdkygu atmufygwdkYudkaocsmygap
Edik if w
H umZmpfjrpfaq;trnf (generic name) ygonfh aq;Te;f udk aqmifxm;yg/
rdrw
d m0efxrf;aqmifcsed t
f wGi;f aomuf&efvt
kd yfonfh aq;yrmP\ 2 q aqmif
xm;yg/
REPORTERS WITHOUT BORDERS
18
19
20
21
22
5/c&D;aqmiftdwf jyifqifjcif;ppfaq;pm&if;
tE&m,frsm;aoma'orsm;wGif owif;&,l&eftwGuf toHk;taqmifypnf;
tdwfudk aqmifxm;yg
tE&m,frsm;aom a'orsm;odkYoGm;&mwGif ,laqmifoGm;&rnfh t"duypnf;rsm;udk
tajccHud&d,mypnf;tdwf (basic kit)u jyygonf/ ppfa&;uRrf;usifolrsm; tyg
t0if txl;uRrf;usifolrsm; tultnDjzifh attufzfyDowif;Xmeu toifh,l
aqmif&rnfh ypn;f tpHu
k kd pkaygif;xnfjh yxm;onf/ if;ypn;f tpHu
k kd tpOftNrJ aumif;
pGm xkyyf ;kd xm;&S&d rnfjzpfNy;D tajctaersm;tay:rlwnf oifah vsmo
f vdk ajymif;vJjcif;
xyfxnfhjcif;rsm; jyKvkyf&rnf/
ayghyg;aom oHcarmuf (light helmet)
"mwfrvdkufap&ef jyKvkyfxm;aom apmif (insulated blanket)
ta&mifrsm;ygonfh tvif;a&mifxGuf yvwfpwpf>yefacsmif;i,frsm;
(coloured glowsticks/ lightsticks)
csdwfuGif;rsm; (snap links)
pGefYypfypnf;xnfhtdwfrsm; (toilet waste bags)
rsdK;pHkoHk;Edkifaomud&d,mrsm; (multi-function tool)
jzL? eD? jym tvif;wef;rsm;xGufaom acgif;wyf"mwfrD; (Head lantern with
white, red and blue beams)
tdwu
f yfrsm;ygNy;D wGzJ uftoH;k taqmifypn;f rsm;csw
d &f ef uGi;f rsm;ESihf ausmyd;k tdwf
ta&mif&ifh (dark rucksack with several pockets and loops for attaching
accessories)
"mwfaiGUum rsufESmzHk; (gas mask)
atmufqD*sif rsufESmzHk; (oxygen mask)
yvyfayguftrsdK;rsdK;ESifh oHk;Edkifaom t'ufyfwm (multiple plug adapter)
uyftm;aumif;aom wdwf (strong adhesive tape)
uyfaumf (super glue)
aomhcavmuf (padlock)
vufESifh em;&GufaEG;aponfht&mrsm; (hand and ear warmer)
wD&Syf (Compressed T-shirt)
REPORTERS WITHOUT BORDERS
23
24
25
atmufygypnf;rsm;udkvnf; rarhygESifh
zdkifrsm;udk t&eful;,lxm;&ef USB flash drive 2 ck
um;xJwGif toHk;jyK&eftwGuf ae&mra&G;oHk;Edkifaom vQyfppftm;oGif;ypnf;
vQyfppfyvyfaygufrsm;wGif toHk;jyK&ef EdkifiHwumoHk; t'ufyfwm
wm;jrpfcsuf? zHk;uG,fxm;aom yHkESdyfpm&Gufpmwrf;rsm;? "m;rsm; (if;wdkYtpm; bufpHk
oHk;ud&d,mudk toHk;jyKyg/
26
27
jcifaq;acG? jcifaq;Al;
puL? wpfSL;puLxkyfrsm;
a&r0ifonfh Zpfygtdwfi,frsm;
vHNk cKH a&;qdik &f mypn;f rsm; pme,fZif;vufarmif;ywfEiS hf tjcm;tvG,w
f uljzKwEf ikd f
aom oufaocHuwf
rnfonfhrsufESmjyifay:wGifrqdk PRESS odkYr[kwf TV[k a&;Edkifrnfh Gaffertype wdwfacG
usnfumtusESifh oHcarmufuJhodkYaom tumtuG,fypnf;rsm;
qlnHoHavQmUcsay;aom em;usyf
rsuf&nf,dk"mwfaiGUrsm;udk umuG,f&efEdkif&ef a&ul;rsufrSef
ESmacgif;ygzHk;Edkifonfh rsufESmzHk;
toufu,fypnf;rsm; (survival equipment)
bufpHkoHk;Edkifaom qGpf"m; (Swiss knife)
rD;jcpf
bufx&Dtydkygonfh odkYr[kwf vSnfh"mwftm;ay;Edkifonfh acgif;wyf"mwfrD;
tm;jznfhtpm;tpmrsm; (Cereal or energy bars)
a&oefYAl;
BudK;
toufu,fapmif
a&S;OD;olemjyKypnf;tdwf
aq;0g;rsm; tudu
k t
f cJaysmufaq;rsm;? 0rf;avQm0rf;ysuaf &m*g aysmufaq;rsm;?
y#dZD0aq;rsdK;pHk? taMumqGJ <uufwufaysmufaq;? "mwfrwnfhaysmufaq;rsm;?
iSuzf sm;a&m*gaysmufaq;rsm;? a&rygbJ aomufEikd af omypn;f rsm;udk jzpfEikd o
f rQ ,lyg/
ta&;ay:tajctaewGif aoG;,dkxGufjcif;udkumuG,f&ef aoG;wdwfywfwD;rsm;?
vufawGUtoHk;usrnfh ayghyg;NyD; vufwpfzufwnf;jzifh pnf;Edkifaom Oyrm rdrd
udk,frdrd pnf;Edkifaom aoG;wdwfywfwD;
aoG;xGuv
f eG jf cif;wGif toH;k jyK&ef aoG;wdwaf paom tcktcHypn;f (haemostatic
kd o
f nft
h ajctaewGif toH;k jyK&rnfjzpfNy;D
cushion) aoG;xde;f ywfw;D tpm; jzpfEi
OD;acgif;? vnfyif;ESifh cEmudk,f&Sd'Pf&mrsm;twGuf oHk;oifhonf/
'Pf&mwGif ydk;r0ifap&ef toHk;jyKaomydk;owfaq; (antiseptic)
uGJ? NyJ 'Pf&mrsm;udk csKyfEdkifrnfh aumf (adhesive sutures)
ydk;uif;pifonfh 'Pf&may:zdonfh t0wfprsm;
REPORTERS WITHOUT BORDERS
28
taygufi,fav;rsm;ygaom yvmpwm
vdkoavmuft&G,ftpm;odkY jzwfawmuf,lEdkifrnfh ywfwD;
ywfwD;? t0wfpwdkYudk jzwf&ef ta&;ay:uwfaMu;
ywfwD;
usHKUEdkif? qefYEdkifaom ywfwD;
rD;avmif'Pf&mrsm;twGuf vdrf;aq;
zl;a&mifjcif;ESifh taMumvGJ? taMuma&mifjcif;wdkYudk oufomaprnfh tqifoifh
a&cJxkyf (instant cold pack)
tumtuG,ftjzpf oHk;rnfh touf&SLrsufESmzHk;
tumtuG,ftjzpf oHk;rnfh yvwfpwpfvuftdwfrsm;
rsufvHk;? ESmacgif;wdkYwGif toHk;jyK&ef oifhavsmfonfhqm;&nf
tyfcsdwf
Zm*em? nyf
trdIufxnfh yvwfpwpftdwf
owd & yg
rxGufcGmrD
umuG,faq; xdk;xm;yg/ usef;rma&;aumif;aeygap/
a&S;OD;olemjyKpkenf;ESifh ab;tE&m,fuif;&Sif;a&;oifwef;rsm; wufxm;yg/
wm0efxrf;aqmifpOf BuKH awGU&rnft
h E&m,frsm;udk oH;k oyfyg? tqd;k qH;k tajctaetwGuf jyifqif
xm;yg/
rdrd\rdom;pktm; BudKwifowday;xm;NyD; vHkNcHKpdwfcs&ygap/
rdrd,laqmifoGm;&ef vdktyfrnfhypnf;rsm;twGuf ppfaq;pm&if; a&;xm;yg/
29
30
31
32
wlnx
D m;yg/ odrYk o
S mvQif tE&m,fwpfcck &k ydS gu ,mOfteD;odYk ruyfrad tmif olu
oifhudk owday;Edkifrnfjzpfonf/
oifcefx
Y m;onf,
h mOfarmif;ae&mwGif rarQmv
f ifb
h J tjcm;,mOfarmif;wpfO;D a&muf
aeygu rdrd\owif;vdkuftpDtpOf ajymif;&jcif;? vHk;0vufavQmhvdkuf&jcif;wkdY
jzpfrnfqdkvQifawmifrS um;twGif;odkY r0ifygESifh/
tvm;wlyif oif\tpDtpOfjyKvkyfay;olonf BudKwifpDpOfxm;aomtpnf;t
a0;odYk ra&mufvmygu jyoemwpfcck k odrYk [kwf usa&mufvmawmhrnft
h E&m,f
wpfckck&Sdaejcif;udk qdkvdkEdkifonf/ olYudkapmifhyg odkYr[kwf xdkaeYtwGuf tpDt
pOfrsm;udk a&TUqdik ;f vdu
k yf g/ olrygbJomG ;jcif; odrYk [kwf tcsed w
f t
kd wGi;f tjcm;pDpOf
olwpfO;D tm; ac:aqmifomG ;jcif;jyKvyk &f ef pdw\
f qGaJ qmif&maemuf rvdu
k yf gESi/hf
tzGUJ vdu
k q
f ykd gutzGUJ 0ifwpfO;D u owif;vdu
k af epOfumvtwGi;f armfawmf,mOf
udk yHkrSefppfaeapNyD; avmifpmqDrjywfatmif wm0ef,loifhonf/
,mOfwcH g;rsm;udak omhcsxm;Ny;D jywif;aygufrsm;ydwv
f suf a&SU,mOfEiS hf cyfvrS ;f vSr;f
rS vdu
k yf g/ oif,
h mOftm; r&yf&yfatmifBu&H ,
G o
f nfh ta,mifaqmif,mOfrawmf
wqrIudk owdxm;yg/
BuD;MuyfrIr&Sdonfhae&mrsm;wGif ,mOfr&yfem;ygESifh/
oifhudk,foif ,mOfarmif;\vufodkY 0uGuftyfrxm;ygESifh/ oifa&muf&Sdaeonfh
ae&m? tcsed u
f kd tNro
J &d adS eatmifvyk yf g/ Oyrm ajryHEk iS w
hf nfae&mjypepf (GPS)
udk oifESifhtwlaqmifxm;yg/
rdcifEdkifiHESifh tquftoG,fjyKvkyfjcif;
oif\owif;t,f'Dwm? vkyfazmfudkifzufrsm;ESifh rdom;pkuJhodkYaom t"duqufoG,f&ef
vlrsm;tm; oif\tpDtpOfrsm;? vIy&f mS ;rIrsm;ESihf ay:vmonfjh yemrsm;udk tNrt
J oday;
xm;&eftwGuf BudKwifpDpOfxm;onfhtwdkif; vkyfaqmifyg/ pDpOfxm;onfhtwdkif; if;wdkY
tm; quftoG,fr&onfhtajctaersdK;twGuf ta&;ay:t&HtpDtpOfxm;&Sdyg/
33
owd & yg
oif tajcusonfESifh
oifhtm; pDpOfay;ol? ,mOfarmif;olESifh aep&mwdkYdudk owdxm;NyD; a&G;cs,fyg/
yHkrSefjyKvkyfaeonfrsm;udk a&Smifyg? wpfa,mufwnf; avQmufroGm;ygESifh/
oif\owif;Xme? rdom;pkwdkYESifh qufoG,fonfhtcg yg;eyfygap/
34
35
36
37
38
1422 udu
k )f ESit
hf xuf/ if;udk ykeu
f efvyI &f mS ;rIrsm;twGuf ydrk Ekd pS o
f ufpmG toH;k jyK
Muonf/
pufaoewftBu;D rsm; (Heavy machine-guns)aoewfajymif;tus,f 7.52 rr
(.3 vufr) ESi1hf 4.5 rr (.57 vufr) Mum;? xda&mufpmG ypfEikd af om tuGmta0;
600 rDwmausmf (656 udkuf)
vufypfA;kH rsm; (grenades)vufjzifyh pf&aom odrYk [kwf dik zf ,fEiS yhf pf&aomAH;k (vl
ypf odrYk [kwf wifu
h m;ypf)? xda&mufpmG ypfEikd af omtcsi;f 0ufrmS 30 rDwm (33 udu
k )f
jzpfonf/ yHpk H odrYk [kwf rd'k ,f(kid zf ,fEiS yhf pf&aomtrsKd ;tpm;)udk vdu
k Nf y;D 300 rDwm
(328 udkuf) txd ypfEdkifonf/
'Hk;usnfavmifcsm(rocket-launcher) pGrf;tm;tBuD;qHk;trsKd;tpm;rsm;\ ypfEdkif
aomtuGmta0;rSm 15 rDwm rS 500 rDwm (16.4 rS 547 udkuf) jzpfonf/
armfwmrsm; (mortars)tuGmta0;rSm 50 rDwm (55 udu
k )f rS 13 uDvrdk w
D m (8 rdik )f
twGif;jzpfonf/ aoapavmufaomZkef? xdaomtrSwfrS 35 rDwm (38 udkuf)
av,mOfypfaoewfrsm; (anti-aircraft guns)aoewfajymif;tus,2f 0 rr (.787
vufr) rS 128 rr (5.04 vufr)? tuGmta0;rSm 2 uDvrkd w
D m (1.24 rdik )f ausmf
onf/
tajrmufBu;D rsm; (artillery guns)aoewfajymif;tus,2f 0 rr (.787 vufr) rS
800 rr (31.5 vufr) twGi;f ? tuGmta0;rSmuDvrkd w
D m^rdik af ygif; 'gZiftenf;
i,ftxd a&mufEdkifonf/
'H;k usnrf sm; (missiles) tuGmta0;rSm 100 rDwm (109 udu
k )f ESihf uDvrkd w
D m^rdik f
aygif; 'gZiftenf;i,ftwGif; a&mufEdkifonf/ tuGmta0;trsdK;rsdK;&SdEdkifonf/
bufpo
kH ;kH 'H;k ysaH vmifcsmrsm; (multi rocket launchers)90 uDvrdk w
D m (56 rdik )f txd
tuGmta0;trsKd ;rsKd ;ypfEikd o
f nf/ if;wkrYd S xl;jcm;aom0DprD w
I o
f u
H o
hJ Ykd toHxu
G o
f nf/
acsmif;ajrmif;typfcH&jcif;rS umuG,f&ef
oifhc&D;pOfudk BudKwifjyifqifxm;yg/
oifonf owif;axmufwpfO;D jzpfaMumif; &Si;f &Si;f vif;vif;jyoxm;yg/ t&m&mwdik ;f
ay:wGif PRESS odkYr[kwf TV [k a&;xm;yg/
wdu
k cf u
kd af &;orm;ESihf rrSm;ap&eftwGuf ppfwyfypkH H t0wftpm;rsm; r0wf&/ oifu
h &d d
,mrsm; o,faqmifyHkudk owdxm;yg/ ta0;rSMunfhvQif oifhuifr&mESifh teD;qGJ
REPORTERS WITHOUT BORDERS
39
rSefbDvl;rsm;onf vufeufESifhwlEdkifonf/
rdk;? ESif;? avESifh jrLwkdYonf acsmif;ajrmif;ypfol\&efrS tumtuG,fay;rnfh oif\
r[mrdwfrsm; jzpfEdkifonf/
tajrmufvufeufBuD;rsm;? avaMumif;wdkufcdkufrIrsm;ESifh "mwkvufeufrsm;
tajrmufvufeufBuD;rsm;ESifh avaMumif;rS AHk;BuJwdkufcdkufjcif;rsm;jzpfyGm;ygu aygufuGJrI
rsm;rSvnf;aumif; AHk;qH? tajrmufqHtptersm; rxdatmif oifhudk,foif umuG,f&ef
vdktyfonf/
NrdKUawmfrsm;? NrdKUrsm;wGifaexdkifolrsm;tm; xdkae&mrS xGufcGmoGm;&ef odkYr[kwf
tdrw
f iG f qufaevQif ,if;vdyrf sm;csxm;Ny;D wkwu
f yfreS rf sm; ydwx
f m;&ef BuKd wif
owday;xm;Edik o
f nf/ xko
d aYkd omowday;xm;onfh trSwv
f uPmrsm;udk Munfyh g/
txdww
f vefrY jzpfygESi/hf xGuaf jy;&efBuKd ;yrf;rnft
h pm; ajray:wGijf ym;jym;0yfum
oufa&mufrrI sm;rS oifu
h ,
kd u
f u
kd muG,&f ef teD;qH;k vHNk cKH onfah e&m Oyrmtm;jzifh
ajrwGi;f wpfck odrYk [kwf taqmuftODwpfc\
k tv,fA[d?k avScg;cGipf onfw
h EYkd iS hf
eD;&modkY wGm;oGm;yg/ (rSefuGJprsm;xdrSefjcif;rS oifhudk,foifumuG,f&eftwGuf)
jywif;aygufrsm;rSa0;&modYk oGm;yg/ NyKd us&efv,
G af om ajratmufcef; odrYk [kwf
trd;k xyfc;kd rsm;udk toH;k rjyKygESi/hf tjyifxu
G &f ef xGuaf ygufrsm;pGmudk Munfx
h m;
yg/ ajrjyifay:wGif qufvufjym;jym;0yfaeNyD; OD;acgif;udkumuG,fxm;yg/
typftcwfpo
J nft
h csed rf sm;wGif 'Pf&m&olrsm;udu
k ,fxw
k Nf y;D ae&mrStjrefq;kH
xGucf mG yg/ tajrmufypfcwfrrI sm;Ny;D ygu ajcvsiw
f yfrsm;wdu
k cf u
k d rf I qufjzpfwwfonf/
opfawmxJwiG f vufeufBu;D ypfcwfygu opfom;prsm;ESiahf usmufw;kH rsm; ys0H v
J m
Edik Nf y;D ysupf ;D rIrsm;aponf/ vufeufBu;D ypfcwfonft
h cg ajrwGi;f uJo
h aYkd omcdv
k IH
p&m&Sm&ef ajrtaetxm;udMk unfu
h m wpfenf;enf;jzift
h umtuG,,
f yl g/ AH;k BuJ
wdkufcdkufonfhae&m ydkrdkus,f0ef;ygu vufeufBuD;usnfqH\ pl;&S&StoHudkem;
pGifhNyD; twwfEdkifqHk; tjrefqHk;xGufajy;yg/ xkdtoHMum;ygu ajrjyifay:vJScsNyD;
jym;jym;0yfaeyg/ aygufurJG NI y;D ygu jyefxNy;D qufajy;yg/ aemufxyfvufeufBu;D
usnfqHvmoHMum;vQif jyefvJScsyg/ NyD;aemuf qufajy;yg/
"mwkESifhZD0vufeufrsm;
"mwkESifh ZD0vufeufrsm;udk a0[ifrSAHk;BuJjcif;jzifhvnf;aumif; tajrmufjzifhypfcwfjcif;
jzifhvnf;aumif; jzefYBuJavh&Sdonf/ oifhudkowday;rnfhtcsufay;trSwftom;rsm;rSm
jrifuiG ;f 0g;oGm;jcif;? kww
f &uf acgif;udu
k jf cif;? wHawG;tvGet
f uRx
H u
G jf cif;ESihf ESm&nf,kd
REPORTERS WITHOUT BORDERS
40
jcif;wdkY jzpfonf/
tajccHvrf;Tecf surf sm;rSm tjcm;aomAH;k Buw
J u
kd cf u
kd rf rI sm;ESihf twlwyl ifjzpfonf/ ajrjyif
ay:vScJ syg/ cdv
k pIH &mae&m &Smyg/ xdak e&mrS xGucf mG yg/ t"dujcm;em;csurf mS toufLS rsuf
ESmzH;k pGyu
f kd wyfyg/ oift
h em;&Sv
d rl sm;udk xdak e&mrS tjrefq;kH xGucf mG oGm;apzdYk owday;&ef
]]"mwfaiG?Y "mwfaiGU}} [k atmfyg/ "mwkwu
kd cf rH cI &H Ny;D cgpae&modYk OD;wnfrad eygu csucf si;f
&yfyg? "mwfaiGYysHUESHYvmEdkifojzifh avwdkuf&mbufudk a&SmifNyD; xGufcGmyg/
owd & yg
wdkufcdkufaeonfhZkefwpfckwGif
usnfumtus0wf oHcarmufaqmif;yg/ owif;axmufwpfOD;jzpfaMumif; &Sif;vif;pGm trSwf
tom; jyxm;yg/
c&D;roGm;rD c&D;pOfudk taotcsmjyifqifxm;yg/
ppfaq;a&;*dwfrsm;wGif pdwfwnfwnfNidrfNidrfxm;NyD; tapmifhrsm;ESifh yl;aygif;yg/
ypfcwfonfhMum;a&mufygu ajrjyifay:wGif vJavsmif;NyD; tumtuG,f,lyg/
41
42
43
owd & yg
rdkif;AHk;rsm;tm; a&Smif&ef
vltrsm; toHk;jyKaeaomvrf;rsm;ESifh vrf;usOf;uav;rsm;rSom oGm;yg/
AHk;wpfvHk;udkawGUygu teD;tem;wGifvnf; wjcm;AHk;rsm;&SdzdkY aocsmonf/
ajc&mrsm;&Sdaom? um;bD;&mrsm;&Sdaomae&mrS avQmufyg/
44
45
AHk;cGJwdkufcdkufrSKrsm;ESifh axmifacsmufAHk;rsm;
owif;axmufwpfOD; odkYr[kwf owif;rD'D,mtzGJUwpfzGJUonf xyfumwvJvJ touf
tE&m,fNcdrf;ajcmufpmudk &&Sdygu tzsuftarSmifhvkyf&yfESifh AHk;cGJwdkufcdkufrItE&m,fudk
avQmch s&ef txl;vHNk cKH a&;tpDtrHrsm;udk aqmif&u
G x
f m;oifo
h nf/ vHNk cKH a&;BuKd wifumuG,rf I
rsm;udk pDrHxm;oifhNyD; 0efxrf;tm;vHk;u wdwdususvdkufem&rnf/ ,if;tpDtrHrsm;wGif
a&'D,v
kd iId ;f rsm; odrYk [kwf vQypf pfp;D aMumif;? cvkwrf sm;ESihf 0g,mBuKd ;rsm;? Ed;I pufrsm;? vuf
ywfem&Drsm;? vlac:acgif;avmif;rsm;? tcsed rf w
S pf ufrsm;? "mwkypn;f rsm;ESihf tyl odrYk [kwf
wkecf grI xGuaf y:aponfh t&if;tjrpfrsm;ponfh aygufurJG jI zpfEikd o
f nfh t&if;tjrpfrsm;udk
apmifhMunfhjcif; yg0if&rnf/
trsm;qHk;awGY&aom axmifacsmufAHk;rsm;rSm
tdrfrsm;twGif;wGif (wHcg;rrsm;? jywif;aygufrsm;? Murf;jyifrsm;? y&dabm*rsm;? zkef;rsm;?
kyjf rifoMH um;pufrsm;? tdrt
f oH;k taqmifypn;f rsm;? pmtkyrf sm;? Ed;I pufem&Drsm;? ckwifrsm;?
vufuikd yf gonfh ukvm;xdik rf sm;? c&D;aqmiftw
d rf sm;)/ tcef;wpfcef;odYk 0ifa&mufonft
h cg
avSum;xpfwiG f &yfaejcif;udk a&Smifyg/ tdrx
f w
J iG f oifrodaomt&m rnfonft
h &mudrk Q
rudkifygESifh/
rD;zdkacsmifrsm;xJwGif (a&aEG;u&m;rsm;? pnfoGyftpm;tpm? ykvif;rsm;)/
vrf;ay:wGif (tpm;tpmodak vSmifrHk sm;? wHwm;rsm;? vrf;ab;ae&mrsm;? em;cd&k efobm0
ae&mrsm;? ,mOfrsm;? pGeyYf pfxm;onfv
h ufeufrsm;? vufypfA;kH rsm;? cJ,rf;rD;ausmufrsm;ESihf
tavmif;rsm;)
oHo,jzpfzG,f&mypnf;wpfckckudk awGY&Sdygu
aocsmpGmraygufuGJao;vQif odkYr[kwf aygufuGJNyD;vQifawmifrS rnfonfhtajc
taersdK;wGifrS rxd? rudkifygESifh/
if;rStoHxGufygu (csdefrSwfoH) odkYr[kwf yHkoPmefajymif;vJygu (rD;cdk;pxGuf
ygu) csufcsif;xGufcGmyg/
tqdkygypnf;ESifh tenf;qHk; 100 rDwm (110 udkuf) avmuf ywfywfvnfudk
vHkNcHKa&;t0ef;t0dkif;tjzpf owfrSwfyg/
tcsuaf y;&eftwGuf vufuikd zf ek ;f odrYk [kwf vQypf pfEiS q
hf ikd af om odrYk [kwf vQyf
ppfoHvkdufypnf;udk toHk;rjyKygESifh/
ygq,fAHk;[k rnfuJhodkYodEdkifoenf;xl;xl;jcm;jcm;rmawmifhaeonfh pmtdwf odkYr[kwf txkyf
REPORTERS WITHOUT BORDERS
46
47
b,fvdkAHk;trsdK;tpm;vJ
bmuae tJ'DAHk;udk aygufuGJaprSmvJ
AHk;udk rif;udk,fwdkif oGm;xm;cJhwmvm;
bmaMumifhvJ
rif;u b,folvJ
rif;udk b,frSmqufoG,fvdkY&rvJ/
NcHKcdkwdkufcdkufrIrsm;
oifonf ppf,mOfrsm; odkYr[kwf vlom;csif;pmemaomtzGJYwpfzGJY\ ,mOfwef;&SnfwGif
&Sda eygu
tumtuG,rf &Sd awme,f[if;vif;jyifwiG ?f ,mOfrsm;tMum; 50 rDwm (55 udu
k )f
tuGm jzpfEdkifygu ,if;xufydkaomtuGmxm;yg/ tjrefarmif;yg/ wdkufcdkufrIBuHK
vmygu vGwfatmif t&Sdefjrifh&ef toifh&Sdyg/
NrdKUrsm;ESifh NrdKUawmfrsm;wGif? ,mOfrsm;tMum; b&dwftkyfEdkifonfhtuGmta0;wGif
aeyg/ xdcu
kd rf rI sm;udk a&Smif&mS ;Edik &f eftwGuf wpfem&DvQif 50 uDvrkd w
D m (30 rdik )f
xufyjkd refrarmif;&/ rodonf,
h mOf ,mOfwef;twGi;f odYk 0ifrvmatmif Munfh
xm;yg/ armfawmfqdkifu,frsm;udk owdxm;yg/ rD;ydGKifhrsm;ESifh &yf&eftrSwftom;
rsm;udk *kpdkufyg/ oifhem;odkY csOf;uyfvmvQif t&Sdefwifvdkufyg/
oifNcHKcdkwdkufcdkufcH&vSsif
tE&m,f&adS om e,fajrrSxu
G cf mG Edik af &;twGuf t&Sed jf ri yhf g odrYk [kwf oifah &SUwGif
vrf;ydwfNyD; aemufwGifvrf;yGifhaeygu vmvrf;twdkif;vSnfhjyefyg/
aoewfypfcwfraI Mumifh vrf;ydwaf eygu um;\aoewfrypfonfb
h ufrx
S u
G Nf y;D
tif*sifcef;ESifh bD;rsm;aemufwGif tumtuG,f,lyg/ vrf;ab;wGif rdkif;rsm;
tE&m,fukd owdxm;yg/ wdu
k cf u
kd o
f o
l nf ,mOftm;&SmazG&ef odrYk [kwf ,mOftm;
vk,uf&ef odkYr[kwf 'Pf&m&oludkowf&efyif vrf;ay:a&mufvmwwfojzifh
ypfcwfrIacw&yfqdkif;oGm;vQif owdxm;yg/
48
owd & yg
axmifacsmufAHk;rsm;ESifh wdkufcdkufrIrsm;tm; a&Smif&ef
oifvSnfhvnfoGm;onfhtcg owdxm;yg? yg;eyfyg/
Ncdrf;ajcmufrIrsm;udk av;av;eufeufxm;yg? vHkNcHKa&;enf;vrf;rsm;tm; vdkufemyg/
aeYpOf yHkrSeftvkyfrsm;vkyfaepOf owd&Sdyg/
5/ obm0ab;tE&m,frsm;ESifhul;pufa&m*grsm;
obm0ab;tE&m,frsm;
obm0ab;tE&m,fowif;rsm;&,laeMuaom owif;axmufrsm;twGuf tjynfjynf
qdik &f m owif;vHNk cKH rXI merS tBujH yKcsut
f csKd Uudk atmufygtwdik ;f azmfjyvku
d yf gonf/
oifowif;a&;rnfh ab;tE&m,ftrsKd ;tpm;([m&Dued ;f ? ajrivsi?f qlemrD? "mwk
ypn;f rsm;,dzk w
d jf cif;ponfjzif)h taMumif;udk odEikd o
f rQoad tmif avhvmyg/ oifh
wGif oifhawmfonfhtmrcH xm;&Sdxm;yg/
oifonf tE&m,fo;kH oyfcsuu
f kd xJx0J if0iftaotcsmjyKvyk x
f m;Ny;D pdeaf c:rI
rsm;ESihf jynfEh u
S af eonfh &efvakd omywf0ef;usiw
f iG f ]]&Sio
f efEikd &f ef}} toifjh yifru
I kd
vnf; aocsmatmifvkyfxm;yg/
oifah wmfaom tumtuG,t
f 0wftpm;rsm;ESihf ud&,
d mrsm; 0wfqifxm;yg/ oif
ESihf oift
h zGUJ tm; tajctaersm;wGif aexdik &f ef? vkyu
f ikd &f ef vHak vmufpmG oifwef;
ay;xm;onfrSm aocsmygap/
u,fq,fa&;ESihf ae&mcsxm;a&;vkyo
f m;rsm;\ tvkyu
f kd taESmift
h ,Surf jzpfygap
ESifh/ rdrdbmomrdrd vHkavmufrI&Sdygap/ e*dkuwnf;u wif;rmcufcJaompepft
ay: 0efxkyf0efydk; rjzpfygapESifh/ &moDOwkudk Munfhyg/
oif&Sdaeonfhae&m? oifvkyfzdkY&nf&G,fxm;onfrsm;udk oif\owif;t,f'Dwm
odygap/ ae&ma&TUajymif;vQif olwu
Ykd t
kd oday;yg/ tu,f oif aysmufomG ;onf&dS
aomf olwdkYwGif a'ocHtquftoG,frsm;&SdonfrSm aocsmygap/
a&r&Syd gu oifu
h ,
kd o
f ifoefpY if&ef wpfLS ;tpdk (wet wipes) odrYk [kwf uav;oH;k
wpfSL;tpdk (baby wipes) uJhodkYaomt&mwpfckck ,laqmifoGm;zdkYaocsmygap/
oif rzsm;emap&eftwGuf wpfu,
kd af &oef&Y iS ;f rIukd tNrjJ yKvyk yf g/ teD;qH;k aq;kH
odkYr[kwf aq;ukoa&;taqmuftOD\ wnfae&mudk odatmifvkyfxm;yg/
REPORTERS WITHOUT BORDERS
49
t0wftpm;ESifh ypnf;ud&d,mrsm;
oifhc&D;aqmiftdwf (ausmydk;tdwf) udk a&vHkonfhtdwf odkYr[kwf rdk;umtdwfESifh
xnfho,f&ygap/
oifah wmfaomtumtuG,t
f 0wftpm;udk 0wfqifyg/ if;t0wfonf tylEiS phf kd
xdkif;jcif;twGuf oifhawmfygap/ [m&Dudef;rkefwdkif; odkYr[kwf a&vTrf;rdk;jcif;rsm;
twGuf owif;a&;onft
h cg oifEiS o
hf ifah wmfNy;D aygYyg;um t&nftaoG;aumif;
rGefonfhrdk;um &Sdaeygap/ 'l;xda&mufaom a&pdkcHbGwfzdeyft&Snfrsm;? ig;rQm;&m
wGipf ;D onfh aygif&if;xdonfh bGwzf ed yfupkd ;D yg/ oift
h zGUJ 0iftm;vH;k wGif a&mifjyefyg
onfh t0wftpm;? toHk;taqmif yg&Sdygap/
rdb
k ikd ;f vfzek ;f ? qJvzf ek ;f rsm;onf tvkyrf vkyb
f &J adS ernf odrYk [kwf uGe&f ufrsm;ukd
jzwfEikd o
f nf/ ukrP
t
D rsKd ;rsKd ;rS SIM uwftrsm;tjym; ,laqmifomG ;yg/ tm;oGi;f
xm;aom N*dK[fwkzkef;wpfvHk;ESifh um;twGif; toHk;jyKEdkifonfh tm;oGif;ud&d,m
,laqmifoGm;zdkY aocsmygap/
a&vTrf;rdk;rnfh tE&m,f&Sdygu av;bD;armif;,mOf (4-wheel drive) onf ydkrdk
oifah wmfonf/ if;onf aemufq;kH ay:wnfae&mjyud&,
d m (GPS)? bD;tydw
k pfv;kH
ESifh um;bD;vJ&ef *sdKuf (Jack) wdkY wyfqifxm;NyD; a&S;OD;olemjyKaowm yg&SdzdkY
aocsmygap/
oifx
h w
H iG f vufEydS "f mwfr;D wpfvufEiS hf tyd"k mwfcrJ sm;? vufvn
S t
hf m;oGi;f vufEydS f
"mwfr;D ? taEG;xnf? a&? a&oefaY q;jym;rsm;? oHvu
kd t
f rd af jrm if? bufpo
kH ;kH "m;ESihf
tpm;taomuf (tm;jznfhaq;awmifh? tpmajcmufrsm;? at;cJxm;onfh tpm
ajcmufrsm;) yg&Sdonfh vufqGJtdwfwpfvHk; tNrJ&Sdaeygap/
pGr;f tifEiS hf vQypf pfr;D r&So
d nfh tajctaersm;wGif rD;pufonf tNrt
J a&;ygonf/
if;udk rnfot
Ykd oH;k jyK&rnfuakd omfvnf;aumif;? vHNk cKH onfyh ;kH xJwiG f qDvakH vmuf
pGm odkavSmifxm;zdkY aocsmygap/
rSwfom;&ef
vGiyhf saH eaom tysut
f pD;tydik ;f tprsm;? onf;xefaomrd;k odrYk [kwf avjyif;uJo
h Ykd
aom tE&m,frsm;udk owddxm;yg/
opfyifrsm;atmuf odrYk [kwf teD;wGif ae&mr,lygESi/fh rd;k BuKd ;ypfjcif;? opfyifvu
J s
jcif;ESifh opfudkif;usdK;usjcif; ponfhtE&m,frsm;&Sdjcif;aMumifh jzpfonf/
"mwfBudK;rsm;usaeaom rnfonfhae&modkYrqdk csOf;uyfjcif;? tvkyfvkyfjcif; rjyK
vkyfygESifh/
REPORTERS WITHOUT BORDERS
50
tufaeaom"mwfaiGUydu
k v
f ikd ;f rsm; &SEd ikd af omaMumifh aq;vdyaf omufjcif;udk a&Smifyg/
"mwfaiGU? obm0"mwfaiGU odrYk [kwf rdvm teH&Y ygu pufrsm; rEI;d ygESi/hf rdb
k ikd ;f vf
zkef;? qJvfzkef;rsm; toHk;jyKjcif;udk a&SmifMuOfyg/ xdkae&mrS wwfEdkiforQtjrefqHk;?
tvHkNcHKqHk; ajcvsifxGufcGmoGm;yg/
ul;pufa&m*gjzpfyGm;aepOftwGif; BudKwifumuG,frI
2014 ckESpfwGif taemuftmz&duwdkuf touftE&m,fay;Edkifaom tDbdkvma&m*g
(Ebola) jzpfymG ;pOfu xdak 'orSowif;ydaYk eaom attufzyf o
D wif;axmufrsm;tm; a&m*g
jzpfyGm;aeonfh rnfolrqdkrS tenf;qHk; 6 rDwm(ay 20)tuGmwGifaomfvnf;aumif;? t
avmif;onf yd;k owfxm;aomtdwt
f wGi;f xnfx
h m;ygu if;rStenf;qH;k 4 rDwm (13 ay)
tuGmwGiv
f nf;aumif; ae&ef TeMf um;jcif;cHMu&onf/ owif;axmufrsm;tm; e,fpnf;
rjcm;q&m0efrsm;tzGUJ uJo
h aYkd om NGOrsm;\vrf;Tecf surf sm;udk vdu
k ef m&ef tBujH yKco
hJ nf/
owif;axmufrsm;onf xdt
k zGUJ rSwpfqifo
h el mjyKrsm;? vlemrsm; odrYk [kwf emvefxrsm;ESihf
qufoG,fcJh&onf/
ydkrdk a,bk,sususajym&vQif? ul;pufa&m*gwpfckckESifh BuHK&vQif atmufyg
tajccHpnf;rsOf;rsm;udk vdkufemzdkY attufzfyDu axmufcHajymxm;ygonf/
a&oefAY ;l rSa&udk aomufo;kH yg/ rnfonfah e&mrSvmonf? rnfuo
hJ cYkd sujf yKwx
f m;
onfukd odro
S m tpm;tpmudk pm;yg/ qyfjym odrYk [kwf t&ufut
dk ajccHxm;aom
t&nfEiS hf rMumcPvufaq;yg/ Oyrm iSm;oH;k aomzke;f odrYk [kwf npfayaeaom
yef;uefrsm;ay:rS olwpfyg;\cEmud,
k rf x
S u
G af omt&nfEiS hf xdawGUjcif;rS a&Smifyg/
jcifuu
kd jf cif;rsm;ESihf emruse;f aomolEiS hf wdu
k f u
kd x
f ad wGUjcif;rSumuG,&f ef tus
vuf&Snfudk 0wfqifyg/
rd;k &moDrsm;wGif aq;aMum&vG,u
f Nl y;D a&m*gyd;k rul;pufEikd o
f nfh yvwfpwpfbw
G f
zdeyf&Snfwpf&H aqmifxm;yg/
taygif;toif;rsm;ESifhawmifrS vufqGJEIwfqufjcif;rjyKygESifh/ rnfolwpfOD;wpf
a,mufudkrQ oifhum;xJodkY t0ifrcHygESifh/ vdktyfygu aiGaMu;jzifhom ulnDay;
vdkufyg/ wd&pmefqdkvQif tdrfarG;wd&pmefudkawmifrS rudkifygESifh/ abmvfyif odkY
r[kwf rdkbdkif;zkef;uJhodkYaom rnfonfht&mudkrQ riSm;ygESifh/ oifh udk,fydkifypnf;
ud&d,mrsm;udk oefY&Sif;pGmxm;yg/
vl tvGefxlxyfaomae&mrsm;udk a&Smif&Sm;yg/ ntcsdef tjyifrxGufygESifh
(wcsdKUae&mrsm;wGif nrxGuf&trdefY xkwfjyefxm;Edkifonf)/ vl ydkrdkxlxyfaom
REPORTERS WITHOUT BORDERS
51
owd & yg
obm0ab;tE&m,frsm; odkYr[kwf ul;pufa&m*grsm; jzpfyGm;cJhygu
oifhavsmfaom t0wftpm;0wf tumtuG,fud&d,mrsm; wyfqifxm;yg/
wjcm;olrsm;ESifh wdkufkdufxdawGUjcif;ESifh ypnfrsm;vJvS,fjcif;wdkYudk a&Smifyg/
oifhvufrsm;tm; ydk;aoap&ef wpfSL;tpdkrsm;udk aqmifxm;yg/
52
53
pD;yg/ awme,fwiG jf zpfygu zdeyfonf a&pdck yH gap/ &TUH xlygu 'l;qpfrS ajcusi;f 0wf
txdzHk;aom ydwf odkYr[kwf om;a& tumtuG,fudk 0wfqif&ef pOf;pm;yg/
at;aom&moDwGif taqmuftODjyify tcsdefMumjrifhpGmae&rnfqdkygu a&vHk
acgif;pGyyf gonfh rd;k umavumtaEG;xnf (anorak) ESihf aEG;axG;aom twGi;f cHrsm;?
ajctdwf? vuftdwfESifh ESif;avQmpD;OD;xkyfwdkYudk 0wfqifxm;yg/
vdit
f Murf;zufrrI u
S muG,&f eftwGuf trsKd ;orD;rsm;onf 0Dpw
D pfcak qmifxm;oifh
onf/ cEmudk,fudkzHk;xm;&eftwGuf tay:wGif t0wfyGtvTmtenf;i,fESifh t
wGi;f wGif ud,
k t
f ay:ESihf atmufwpfqufwnf; a&ul;0wfpkH (one-piece bathing
suit) udk0wfqif&ef wcsdKUu axmufcHtBuHjyKonf/ (vdiftMurf;zufrIESifh trsdK;
orD;rsm;twGuf tBuOH mPfrsm;taMumif; a&;om;xm;onfh qufvufazmfjyrnfh
tydkif;udkvnf; Munfhyg/)
aoewfwEkd iS hf tjcm;vufeufrsm;rSumuG,Ef ikd Nf y;D eHygwfww
k rf sm;jzifh du
k Ef u
S jf cif;
udk cHEikd o
f nfh t"dukP;f tumtuG,0f wfpu
kH kd 0wfqifyg/ od&Yk mwGif yxrOD;pGm
tE&m,fudk oHk;oyfyg xdkodkY0wfqifxm;ygu oifhtm; t&yf0wfjzifh&Jt&m&Sd[k
f om;udw
k yfqifyguvnf;
txifrmS ;Edik Nf y;D owif;rD',
D m (PRESS) [laom trSwt
qEjyolrsm;\ owif;axmufqefu
Y siaf &; tMurf;zufrEI iS hf BuKH awGU&rnfh taet
xm;jzpfaeonf/
atmufygypn;f rsm;udk o,f,&l eftwGuf rodomvSaom ausmyd;k tdwif ,fwpfv;kH
yg&Syd gap/ tajctaersm; qd;k &Gm;vmygu xdyk pn;f rsm;tm; tvG,w
f ul xkw,
f l
Edkifonf/
aqmif;&? cRw&f vG,u
f o
l nfh awmifwuf odrYk [kwf ESi;f avQmpD; oHcarmuftaygh
pm;wpfvHk;? rawmfwqrdk;&GmrnfhtajctaetwGuf avaygufrygonfh trsdK;t
pm;jzpfvQif ydkaumif;onf/
"mwfaiGYumrsufESmzHk; odkYr[kwf a&ul;rsufrSef? ESif;avQmpD;rsufESmzHk; odkYr[kwf
ESmacgif;ESifh yg;pyfudkzHk;tkyfonfh yef;csDqGJ&mwGifoHk;onfh rsufESmzHk;
vlpck &JG ef toH;k jyKonfh rsu&f nf,Akd ;kH odrYk [kwf rD;owfyu
kd jf zifah &vTwjf cif;rsm; toH;k
jyKvmonft
h cg rsuEf mS udk ajcmufaoGUatmifow
k &f eftwGuf acgif;pnf;y0g odrYk
[kwf vufudkify0gwpfxnf/
xdef;r&onfhtajctaejzpfvmNyD; qEjyyGJ rnfrSsMumrnfudk rodEdkifonfh
twGuf atmufygypnf;rsm;udk ,laqmifoGm;zkdY rarhygESifh/
a&
tm;jznft
h pmawmifh odrYk [kwf opfo;D ajcmuf (oMum;"mwf vQijf refpmG qH;k H;I rI
twGuf)
REPORTERS WITHOUT BORDERS
54
"mwfcJtydkrsm;
a&S;OD;olemjyKaowm
wpfoQL;puLrsm;
"mwfqm; odkYr[kwf rsufpOf;cwfaq; (rsuf&nf,dkAHk;azmufcGJygu)
rdro
d nf owif;axmufwpfO;D jzpfonft
h wGuf wdu
k cf u
kd cf &H rnfh tE&m,fxuf
&Jrsm;\wdu
k cf u
kd rf u
I ydrk jkd yif;xefonft
h csed w
f iG f rdrt
d m; qEjyoltjzpf txif
cH&rnft
h ajctaewGif 0wfqifoifo
h nfh owif;rD',
D m (PRESS) vufywf
wpfck
tarSmifusvmNyD;aemuf qufvufjzpfyGm;aom tumtuG,fr&Sd awme,f
[if;vif;jyifwiG jf yKvyk o
f nfh qEjyyGrJ sKd ;wGif ta&;ygonfOh ;D acgif;wyf"mwfr;D
wpfck
tMurf;zufvltkyfpkrsm;ESifh t"dukPf;rsm;udk udkifwG,fajz&Sif;jcif;
&Jrsm;? ppfom;rsm;ESihf qEjyolrsm;tMum; odrYk [kwf usnv
f rf;aMumif;twGi;f rnf
onft
h cgrQ &yfraeygESi/hf vufypfA;kH rsm;? "mwfq^D "mwfaiGUoH;k vufjzpfA;kH (Molotk af om t"dukP;f ESrd ef if;onfah oewfrsm;? oGm;vmae
ove cocktail)? raoapEdi
onfh,mOfrsm;udk owdxm;yg/
tE&m,fjyKvmEdik q
f ;kH aomolrsm; (vufeufuikd af qmifxm;aomolrsm; odrYk [kwf
rsufESmzHk;? acgif;pGyfrsm; wyfqifxm;aomolrsm;)udk owdxm;yg/ qEjyolrsm;\
rsufvHk;rsm;ESifh trlt&mrsm;udkMunfhvsuf vltkyfpk\vIyf&Sm;rIudk BudKwifcefYrSef;
Edkif&ef BudK;pm;yg/
NrKd Ursm;? NrKd Uawmfrsm;wGif ausmufcrJ sm;jzifyh pfaygufEikd o
f nfh txyfjrift
h aqmuftOD
rsm;udk owdxm;yg/
oifonf tEdik u
f siahf ESmif,
h u
S rf BI uKH awGU&ygu tajctaersm;at;aq;oGm;atmif
ndEdIif;rIjyKvkyfyg/
udk,fxdvufa&mufrIudk a&Smif&Sm;yg/ oifhtm; udk,fxdvufa&mufwdkufcdkufjcif;
odrYk [kwf cJjzifah ygufjcif;cH&ygu xGuaf jy;Ny;D tumtuG,,
f u
l m xdak e&mrS xGuf
oGm;yg/ oifdkufESufcH&ygu oif\rsufESmESifh OD;acgif;udk umuG,fxm;yg/
"mwfyq
kH &mrsm;ESihf &Jrsm;udk rsujf cnfrjywfMunfyh g/ if;wkYd oHcarmufaqmif;ygu
oifvnf; oHcarmufEiS hf rsuEf mS zH;k pGyu
f o
hJ aYkd om tumtuG,yf pn;f rsm; wyfqif&ef
tcsdefa&mufygNyD/
rsuf&nf,dkAHk;rsm;\ tm;tif,kwfavsmhapaom tmedoifudk avQmhrwGufygESifh/
REPORTERS WITHOUT BORDERS
55
owd & yg
tMurf;zufqEjyrI jzpfaepOftwGif;
tumtuG,fypnf;rsm; ,loGm;yg/ oHcarmuf? rsufESmzHk;pGyf? vHkNcHKa&;*smuif
a&mufaeonfah e&mudk Munfx
h m;Ny;D rdwaf qGrsm;? vGwaf jrmufzv
Ykd rf;rsm;ESihf cdv
k pIH &mae&mrsm;udk
&Smxm;yg/
oif\owif;Xme? rdom;pkwdkYESifhqufoG,fonfhtcg yg;eyfygap/
vkHNcKHa&;wyfzGJUrsm;ESifh qEjyolrsm;tMum; raeygESifh/
56
57
oif\jyKryl u
kH kd owdxm;yg/ a'o,Ofaus;rIEiS hf "avhx;kH pHrsm;udk odxm;yg/ Oyrm
aq;vdyfaomufjcif;? trsdK;om;wpfOD;tm; vufqGJEIwfqufjcif;? t&ufaomuf
jcif; odkYr[kwf us,favmifpGm &,farmjcif;wkdYonf tcsdKUae&mrsm;wGif ysufacsmf
acsmfEdkifjcif;? awGU&mvlESifhaysmfwwfonfh vuPmrsm;tjzpf IjrifMuonf/
ud,
k yf ikd ,
f mOf okrdY [kwf ,mOfarmif;xm;&Syd g/ xdaYk Mumifh oifonf rnfot
Yl ultnD
rSr,lbJ rdrdtpDtpOfjzifh vHkNcHKpGm tdrfodkYjyefEdkifrnf jzpfonf/
[dkw,fwpfckwGif
oifhvkyfazmfudkifzufrsm;ESifh eD;aomtcef;wGif aeyg/ (xkdolwdkYu aESmifh,Sufwwfygu
tjcm;txyfwGif aeyg)
wHcg;atmufwGif vQdKxm;&ef oyfwpfck? tcsufjytoHay;puf odkYr[kwf wHcg;zGifhaom
tcg vJusvmrnfhukvm;xdkifwpfvHk;tm; wHcg;twGif;bufwGif xm;&Sdyg/
oifhudk aemufa,mifcHvdkufonf[kxifygu "mwfavSum;udk toHk;rjyKygESifh/
vltkyfpkwpfpk odkYr[kwf tE&m,frsm;aomqEjyyGJtwGif;wGif
t0wftpm;udk wnfNird pf mG ? qifqifjcifjcif0wfqifzt
Ykd wGuf cgwkid ;f xufyif yd
k
*kjyKyg/ t0wftpm;txyfxyfatmufwiG f cEmud,
k t
f xufEiS ahf tmuf wpfquf
wnf;jzpfonfh a&ul;0wfpHk (one-piece bathing suit) ESifh awmifhwif;aom
cg;ywfwpfckudk 0wfqif&ef pDpOfxm;yg/
oift
h m;apmifMh unfzh t
Ykd wGuf ,HMk unfpw
d cf s&aom trsKd ;om;tazmfwpfO;D xm;&Syd g/
pHtaejzifah jym&vQif oifah 'ocHtpDtpOfjyKvyk af y;ol odrYk [kwf ,mOfarmif;olwYkd
uJo
h Ykd oif,MkH unfpw
d cf s&ol? tE&m,f&v
dS maomtajctaewGif ,if;wdu
Yk ,
kd w
f ikd f
twGurf ylyif&bJ oift
h m;owday;rnfh tumtuG,af y;rnfo
h w
l pfO;D jzpf&rnf/
vltyk pf \
k tpyfwiG f aeyg/ tajctaeqd;k bufoYkd ajymif;oGm;cJyh gu ajy;&ef vGwf
vrf;tNrJwrf;&Smxm;yg/
0DpDwpfck odkYr[kwf wdkufcdkufvmol\ rsufvHk;rsm;xJodkY yef;vTwfEdkifonfh Oyrm
acR;eHYaysmufaq;uJhodkYaom zdtm;jzifhjzef;onfh Al;i,fwpfckudk ,laqmifoGm;yg/
(vdifudpudkOD;wnfaom) vufaqmhajcaqmh&Sdolrsm;ESifh &ifqdkif&ygu yHkrSefxuf
toHus,u
f s,f ajymyg/ wnfwnfNird Nf ird &f ydS g/ vlwpfpu
k oifu
h kd qGiJ ifac:aqmif
oGm;cGifhrjyKbJ kef;uefyg/
58
owd & yg
vdiftMurf;zufjcif;udk a&Smif&ef
acsmifcsdaomt0wftpm; txyfxyfudk 0wfqifxm;yg/
usm; - rqufqHa&;rsm;ESifhywfouf a'o"avhrsm;udk odxm;yg/
oifhtm; wkdufckdufol tmkHajymif;atmif vkyfyg/ rdrdtm; oem;Muifemvmatmif awmif;yefyg/
59
60
61
tcef;4 - 'pf*spfw,fvHkNcHKa&;
ppfjzpfyGm;aeaoma'o odkYr[kwf zdESdyfcsKyfcs,faom tpdk;&vufatmufwGif tifwmeuf?
prwfzkef; odkYr[kwf N*dKvfwkzkef;toHk;jyK&onfh bavmh*g (blogger) odkYr[kwf owif;
axmufwpfOD;twGuf tvGefBuD;rm;onfh vHkNcHKa&;tE&m,frsm; &Sdaeonf/ oifay;ydkY
vdkufaomowif;taMumif;t&maMumihfyif oif&Sdonfhae&mudk ajc&mcHEdkifNyD; oifhtm;
tE&m,fusa&mufapEdik o
f nf/ oif\zdik rf sm;ESihf qufo,
G rf rI sm;udk Mum;jzwfzrf;,lEikd o
f nfh
twGuf oif\owif;Zpfjrpfrsm;udk od&adS pEdik o
f nf/ taMumif;aMumifh 'pf*spw
f ,fvNkH cKH
a&;twGuf BudKwifumuG,frIrsm;vkyfaqmif&ef r&Sdrjzpfvdktyfonf/
oif\ uGeyf sLwm? prwfzek ;f wdEYk iS o
fh ufqikd o
f nfh atmufygvrf;Tecf surf sm;onf Ny;D jynfph kH
onf[k rqdkEdkifyg/ e,fpnf;rjcm;owif;axmufrsm;tzGJUonf 'pf*spfw,fvHkNcHKa&;ESifh
pyfvsOf; yHkrSefoifwef;rsm;ay;aeovdk wiki.rsf.org ESifh http://slides.rsf.org 0ufbf
pmrsufESmrsm;wGifvnf; tcrJhoifcef;pmrsm; wifay;xm;onf/
1/ rxGufcGmrD tcsuftvufrsm;udk &Sif;ypfcJhyg/
pnf;rsOf;1-wwfEdkiforSs ]]&Sif;vif;xm;aom}} 'D*spfw,ftrSwftom;(ID)ud k
jyKvk y f y g
oif\tcsuftvufrsm;udk Mum;jzwf,ljcif; odkYr[kwf oifhtm; "m;pmcHtjzpf zrf;qD;
ac:aqmifoGm;jcif; cH&ygu oif\uGefysLwm odkYr[kwf tifwmeufay:&Sd oifhtaMumif;
t&mtm;vHk;udk toHk;jyKNyD; oif odkYr[kwf oifESihfqufpyfrI&Sdolrsm;tm; tE&m,fay;Edkif
onf/ xdkYaMumihf txl;ojzihf vlrIuGef&ufay:wGifwifxm;aom oif\"mwfyHkrsm;ESihf
rl&if;pmom;rSxkwf,lvdkufygu xdcdkufapEdkifonfh EdkifiHa&; odkYr[kwf bmoma&;ESifhywf
oufaom xifjrifo;kH oyfcsurf sm;udk &Si;f ypfyg/ oif\ uGe&f ufrsm;? taMumif;t&mrsm;ESihf
"mwfyrkH sm;tygt0if oifEiS o
hf ufqikd o
f nfh trsm;0ifa&mufMunfh EI ikd o
f nfrsm;udk uefo
Y wf
&ef tqifhjrifh privacy setting udk oHk;yg/ Facebook profile ay:wGif oif\tppf
trSeftrSwftom; (ID) udk trnfajymifjzifh tpm;xdk;yg/
vkyfxm;NyD; ,if;\aumfyDwpfcktm; tdrfwGifxm;yg/ rdrduGef
ysLwmudk format jyefcsyg/ qdkvdkonfrSm tcsuftvufrsm;tm;vHk;udk tNyD;zsufypfyg/
if;tm; rnfodkYvkyfaqmif&rnfudkrodygu hard disk topfwpfckudk install vkyfNyD;
Hard disk
udk
backup
62
ta[mif;udk tdrfwGifodrf;xm;yg/ aemufxyfvkyf&rnfrSm hard disk topfxJodkY operating system xnfhay;yg/ xdkYtwGuf oif\ ,cifu vkyfaqmifxm;orQtm;vHk;udk
zsufy,fNyD; jzpfvdrfhrnf/
rSwfom;&ef
oif\zdkifrsm;tm;vHk;udk zsufHkomzsufxm;vQif uGefysLwmxJwGif tvG,fwul&Sm
awGUEdkifao;onf/
Android jzpfap? iPhone jzpfap ,aeYacwfwGif uGefysLwmwpfvHk;uJhodkY oHk;Edkifaom
prwfzkef;wpfvHk;wGifvnf; tvm;wljyKvkyfyg/ rdrdtdrfwGifxm;cJhEdkifonfh aemufxyfMum;
cHypnf; (a medium) ay:wGif tcsuftvufrsm;udkvnf; t&efodrf;xm;NyD; zkef;udk rlv
yuwd settingsrsm;twdkif; jyefxm;yg/
pnf;rsOf;2- tcsuftvufrsm; &Sif;xm;NyD;ygu 'pf*spfw,fvHkNcHKa&;ud&d,mrsm;
xnfhoGif;yg/
oifxGufcGmrnfhtcsdefwGif uGefysLwmtvkyfvkyfrIpepf (operating system)? browser
ESihf (ClamXav, ClamTk, Avast, MSE, McAfee okrYd [kwf Norton uJo
h aYkd om) Adik ;f &yfpf
umuG,fonfhaqmhzf0Jrsm;udk vHkNcHKEdkiforQvHkNcHKrI&Sdaeap&ef tBuHjyKxm;aom updates
rsm;udk vkyfyg/ Firewall vHkNcHKa&;pepfudk zGifhyg/ tE&m,fay;Edkifaom aqmhzf0J odkYr[kwf
pydkif0J (spyware) rsm;udk trSwfwrJh download vkyfrdEdkifojzihfh oifhtaejzihf uGif;qif;
onfhtcg uGefysLwmwGif rnfonfh update udkrQ rvkyfygESihf/
Mac trsdK;tpm;twGuf FileVault udkvnf;aumif; Windows twGuf TrueCrypt
odkYr[kwf BitLocker ponfh applicationrsm;udkvnf;aumif; oHk;NyD; hard diskwpfckvHk;
udk uk'fjzifhxm;yg/ oif\tcsuftvufrsm;tm; umuG,fxm;&ef tcsufu tvGef
ta&;BuD;onf/ uGefysLwmtwGif;odkY log-in 0ifwdkif; passwordudkoHk;jcif;jzifh tcGifhom
onfhtcsdefudk apmifhMunfhaerItcGifhtvrf;rsm;tm; avQmhcsEdkifrnfjzpfonf/ odkY&mwGif
tavQmhray;rnhfhacker qkdygu rdrd\ hard disk tm;xdef;csKyfNyD; zGifh0ifEdkifvdrfhrnfjzpf
onf/
oif\taMumif;t&mrsm;udk lock vkyfxm;NyD; password rsm;udkvnf; cdkifrmrI&Sdygap/
rSwf&vG,fulaomfvnf; aqmhzf0Jjzifh tvG,fwulrazmfEdkifaom BuHK&mpum;vHk;rsm;jzifh
aygif;pyfxm;onfh &Snfvsm;aomvQKdU0Sufpum;pk (Oyrm? ''spider in pyjamas knitting
bandanas'') udkoHk;yg/ rSwfom;&ef? ydk*&rftrsdK;rsdK;twGuf rwlnDaom password
rsm;udo
k ;kH &ef tBujH yKvykd gonf/ vdt
k yfygu LastPass, 1Password odrYk [kwf KeyPass
REPORTERS WITHOUT BORDERS
63
oifu tifwmeufrw
S pfqifh tquftoG,v
f yk af eolrsm;onfvnf; twlwuGtvkyf
vkyEf ikd &f eftwGuf wlnaD omud&,
d mrsm;udk toH;k jyK&rnfjzpfonfukd rSwo
f m;xm;yg/ d;k &Si;f
aom 0Supf mjyKvyk o
f nfu
h &d ,
d mrsm; (cryptographic tools) udk &if;ES;D uRr;f 0ifatmif vkyf
xm;&rnfjzpfNy;D rdrEd iS q
fh ufo,
G af eolrsm;udv
k nf; if;wd\
Yk rufaqh*srf sm;udk 0Supf mpepfjzihf
ajymif;vJxm;&ef tm;ay;&rnf/ ,if;twGuf Oyrm? CryptoCat odkYr[kwf Zerobin
uJhodkYaom application rsm;udk toHk;jyKEdkifonf/
REPORTERS WITHOUT BORDERS
64
65
66
67
68
69
70
71
tcef; 5 - taumif;qkH;vufawGUaqmif&Gufcsufrsm;
rD',
D mvkyif ef; vkyu
f ikd af eMuolrsm;tay: tMurf;zufrrI sm; ydrk rkd sm;jym;vmaejcif;aMumifh
owif;Xmersm;? owif;tzGUJ tpnf;rsm;onf tE&m,f&o
dS nfah e&mrsm;wGif tvkyv
f yk u
f ikd f
aeaom if;wd\
Yk vkyo
f m;rsm;tm; wwfprG ;f oa&GU tumtuG,af y;zdYk BuKd ;yrf;vmMuonf/
owif;Xmersm;\vkyfaqmifcsufrsm;wGif oifwef;rsm; rwufrae&wufa&mufapjcif;?
usnu
f mtusr sm;ESihf oHcsyu
f m,mOfrsm;ay;jcif;? oufawmfapmifrh sm;xm;ay;jcif;? c&D;oGm;
vmjcif;udk uefYowfjcif; odkYr[kwf wm;jrpfjcif;wdkY yg0ifonf/
owif;Xmersm;onf owif;&,l&onfhe,fajrwGif txl;ojzifh wpfcgwpf&H tvGef
tE&m,frsm;aom tajctaersm;wGif wpfOD;wnf;tvkyfvkyf&onfh a'ocHaumfvHpm;
owif;axmufrsm; (local stringers) \vHkNcHKrIudk ydkrdktmHkpl;pdkufvmMuonf/2015
ckEpS ?f azaz:0g&Dv 12 &ufaeYwiG f e,fpnf;rjcm;owif;axmufrsm; (Reporters Without
Borders) tygt0if rD'D,mukrPDESifh owif;pmvGwfvyfcGifhtkyfpk tawmfrsm;rsm;onf
tjynfjynfqdkif&m vHkNcHKa&;pnf;rsOf;rsm;udkvkdufemzdkY yl;wGJarwm&yfcHrI jyKvkyfcJhMuonf/
xdak rwm&yfccH surf mS tE&m,f&adS oma'orsm;wGif vkyu
f ikd af eaom tvGwo
f wif;axmuf
rsm;ESihf t,f'w
D mrsm;? if;wdt
Yk m; wm0efay;aomowif;Xmersm;twGuf jzpfonf/ xdak rwm
&yfcHcsufwGif tE&m,frsm;onfhowif;rsm; &,laeMu&aom a'ocH aumfvHpm;owif;
axmufrsm;ESifh tvGwfowif;axmufrsm;\ ]]ta&;ygaomtcef;u@}} udk azmfjycJhNyD;
t,f'w
D mrsm;ESihf owif;Xmersm;taejzifh if;wd\
Yk Xmeydik 0f efxrf;rsm;twGuf avhusio
hf if
wef;rsm;ESihf vHNk cKH a&;qdik &f mud&,
d mrsm;uJo
h aYkd om aqmif&u
G rf rI sm; jyKvyk af y;ouJo
h Ykd a'ocH
aumfvpH m;owif;axmufrsm;ESihf tvGwo
f wif;axmufrsm;\b0 vHNk cKH om,ma&;twGuf
vnf; wlnDaompdwfylyifrI&SdMu&ef ESifh xdktvGwfowif;axmufrsm; jyefay;qGJcH&jcif;
odrYk [kwf xdcu
kd 'f Pf&m&jcif;rsm;&Scd yhJ gu wlnaD omwm0ef,rl jI yKMu&ef wdu
k w
f eG ;f cJMh uonf/
uJhodkY EdkifiHwumBudK;yrf;rIrsm; &SdaeouJhodkY toHvTifhXmeBuD;rsm;ESifh owif;pmrD'D,m
BuD;rsm;onf tNrJwrf;cefY0efxrf;rsm;ESifh a'ocHaumfvHpm;owif;axmufrsm; tygt0if
4if;wd\
Yk owif;axmufrsm;tm; tumtuG,af y;&ef vHNk cKH a&;vkyx
f ;kH vkyef nf;rsm;udk jy|mef;
k w
f m
cJMh uNy;D jzpfonf/ e,fpnf;rjcm;owif;axmufrsm;tzGUJ onf attufzyf D (AFP) ? du
(Reuters) ? bDbDpD (BBC) ESifh rGefY'fjyifopfowif;rD'D,m (France Medias Monde)
owif;Xmersm;tm; xdt
k aMumif;t&mESiyhf wfouf ar;jref;rIrsm; jyKvyk cf NhJ y;D aemuf vuf
awGUaqmif&Guf&ef tm;ay;oifhaom taxGaxG ]]taumif;qHk;vufawGUaqmifGufcsuf
rsm;}} xGufay:vmcJhonf/ if;aqmif&Gufcsufrsm;wGif tE&m,ftm; *kpdkufoHk;oyfrI?
REPORTERS WITHOUT BORDERS
72
1/ jynfhpHkvHkavmufaomtE&m,f oHk;oyfrI
du
k w
f mowif;XmewGif 0g&ift
h ,f'w
D mwpfO;D OD;ESihf oifah vsm&f m a'otaxGaxGrefae*sm
\cGijhf yKcsurf &bJ rnforl Q touftE&m,fp;kd &dr&f aom owif;vdu
k w
f m0efukd xrf;aqmif
cGifhr&Sday/ rGefY'fjyifopfowif;rD'D,mXmeu owif;vdkufwm0ef xrf;aqmifcsdeftwGif;
tE&m,fumuG,fEdkif&eftwGuf oD;oefYwm0ef&Sdol tBuHay;ynm&SifwpfOD;tm; iSm;&rf;
xm;onf/ jyifopfumuG,fa&;0efBuD;XmeESifh EdkifiHjcm;a&;0efBuD;Xmersm;wGif ,cifu
wm0efxrf;aqmifczhJ ;l onfh xdt
k BuaH y;yk*Kd vo
f nf owif;\wefz;kd ESihf if;owif;udv
k u
kd f
&mwGif &ifqdkif&EdkifonfhtE&m,frsm;udk owif;axmufrsm;ESifh 0g&ifht,f'Dwmrsm;tm;
ulnDcsdefqay;onf/
NAdwdoQtoHvTifhaumfydka&;&Sif; (bDbDpD) onfvnf; BuD;rm;aompGefYpm;rIjyK&onfh owif;
vdu
k rf rI sm;tm; us,jf yefpY mG ppfaq;oH;k oyfrI jyKNy;D jzpfonf/ xdpk eG pYf m;rIrsm;wGif 0efxrf;rsm;
udk &efvakd oma'orsm;odaYk pvTwjf cif;? tE&m,fay;Edik o
f nft
h yk pf rk sm;tm; vQKUd 0Suo
f wif;
dkuful;jcif;ESifh tMurf;zufwdkufcdkufrIrsm;? obm0ESifh vlaMumifhjzpfaom ab;tE&m,f
rsm;ESifh urmhuyfa&m*grsm;uJhodkYaom tE&m,f&Sdonfhtjzpftysufrsm;tm; owif;vdkuf
jcif;rsm; yg0ifonf/ bDbDpDonf BuD;rm;aompGefYpm;rI^tE&m,f (High Risk) qdkif&m
toif;wpfoif;tm; zGUJ pnf;Ny;D xdt
k zGUJ u owif;&,l&mwGif BuKH awGUEdik af omtE&m,frsm;
tm; oHk;oyfjcif;ESifh pDrHcsufa&;qGJjcif;? vltiftm;csxm;jcif;wdkYwGif t,f'Dwmrsm;tm;
tultnDay;jcif;rsm;twGuf wm0ef&Sdonf/
BuD;rm;aomtE&m,f[kowfrSwfonfh wm0efay;rIrsm;twGuf bDbDpDonf atmufyg
tcsufrsm;tm; aqmif&Gufaponf/
tE&m,frsm;ESihf xdt
k E&m,frsm;udk avQmch sonfeh nf;vrf;rsm;tm; tao;pdwaf &;
om;oHk;oyfrI
0efxrf;rsm;jzpfap? a'ocH aumfvpH m;owif;axmufrsm;jzpfap? tBuaH y;yk*Kd vrf sm;
odrYk [kwf uefxdu
k w
f mrsm;jzpfap yg0ifywfouforl sm;tm;vH;k tm; oifah vsmaf om
oifwef;ay;xm;jcif;ESifh^odkYr[kwf tawGUBuHK&xm;jcif;rsm; &Sd&rnf
vlwpfO;D csi;f pDtwGuf tumtuG,yf pn;f rsm;? a&S;OD;olemjyK^xdcu
kd 'f Pf&m&jcif;
REPORTERS WITHOUT BORDERS
73
2/ avhusifhoifwef;ESifh ud&d,mrsm;
2015 ckEpS ?f azazmf0g&Dv 12 &ufaeYwiG f tvGwo
f wif;axmufrsm; vHNk cKH a&;twGuf wifjy
aomarwm&yfccH suu
f kd vufrw
S af &;xd;k cJo
h rl sm;tygt0if rsm;pGmaomowif;Xmersm;onf
tE&m,frsm;aomae&mrsm;wGif tvkyv
f yk Mf u&aom 0efxrf;owif;axmufrsm;ESihf tvGwf
owif;axmufrsm;tygt0if if;wdkY\owif;axmufrsm;tm;vHk;tm; a&S;OD;olemjyKpkjcif;
qdkif&mESifh &efvdkaomywf0ef;usifwGif tvkyfvkyfjcif;qdkif&m oifwef;rsm;ay;Muonf/ xdk
oifwef;rsm;udk pOfqufrjywfwufa&mufap&efuv
kd nf; 0efxrf;rsm;udk tm;ay;avh&o
dS nf/
t,f'Dwmtrsm;tjym;uvnf; if;wdkY\owif;axmufrsm;tm; usnfumtusrsm;? oH
carmufrsm;ESihf toufLS rsuEf mS zH;k rsm;uJo
h aYkd om tumtuG,yf pn;f rsm; ay;avh&o
dS nf/
vdiyf ikd ;f qdik &f m tMurf;zufrrI sm;ESihf awGUBuKH &Edik af omtajctaersm;&So
d nft
h wGuf rGe'Yf jf yif
opfowif;Xmeuvnf; if;wdkY\wm0efus0efxrf;rsm;tm; tMurf;zufapmfum;cH&ygu
toHk;jyK&ef ud&d,mpHktdwfudk ay;xm;onf/ xdkaq;tdwfxJwGif tMurf;zufapmfum;rIcH
&Ny;D aemuf ud,
k 0f efr&ap&eftwGuf aomuf&efaq; (A morning-after pill)? y#dZ0D aq;rsKd ;
pHk (broad-spectrum antibiotics) ESiahf pmfum;cH&ol aq;Hrk a&mufrt
D oH;k jyK&ef ta&;ay:
tdwfcsftdkifADumuG,fa&; aq;ukoypnf;rsm; xnfhoGif;xm;onf/
3/ toif;vdkufvkyfaqmifjcif;ESifh BuD;Muyfjcif;
attufzyf o
D wif;Xmeonf if;wd\
Yk AD',
D o
kd wif;axmufrsm;tm; tE&m,f&adS om qEjy
owif;rsm;udk wpfO;D wnf;owif;,ljcif; rjyKvyk af p&/ xdo
k wif;axmufrsm;aemufrS apmifh
Munfah y;Edik &f ef owif;a&;&onfo
h wif;axmufrsm; odrYk [kwf "mwfyq
kH &mrsm;teuf wpfO;D
OD;udk vdkufygaponf/ a,bk,stm;jzifhqdk&vQif tE&m,f&Sdaoma'orsm; toif;tzGJU
REPORTERS WITHOUT BORDERS
74
vdu
k v
f yk u
f ikd &f jcif;onf pnf;rsO;f wpfcyk ifjzpfonf/ owif;XmetcsKd Uonf tzGUJ acgif;aqmif
wpfO;D udk ceft
Y yfxm;avh&o
dS nf/ xdak cgif;aqmifonf ypn;f ud&,
d mrsm;ESihf ab;uif;vHNk cKH rI
twGuf qHk;jzwfcsufcsjcif;rsm;twGuf wm0ef,l&onf/ xdkYtjyif pDpOfolrsm; (fixers)
ESifh a'owGif;rSiSm;&rf;xm;aom0efxrf;rsm;onf vHkavmufaom avhusifhoifwef; wuf
xm;jcif; &S?d r&SEd iS hf odrYk [kwf tawGUtBuKH &S?d r&Sd pdppfrjI yK&onf/ wcsKd Uaomudp& yfrsm;wGif
if;wm0efusowif;tzGJYESifhtwl vHkNcHKa&;tBuHay;ynm&SifwpfOD; vdkufygEdkifNyD; vHkNcHKpdwf
cs&aom ae&mxdkifcif;ESifh armfawmf,mOfpDpOfay;jcif;rsm;uJhodkYaom vkdtyfcsufrsm; jznfh
qnf;ay;Edkifonf/
75
5/ owif;tcsuftvufrsm; rQa0jcif;
]]cufcw
J ahJ e&mwpfcu
k ae jyefvmwJo
h wif;axmufawG[m aemifrmS olwv
Ykd kd tvkyv
f yk v
f m
Mur,fhvlawGtwGuf owif;a&TwGif;BuD;wpfck (a gold mine of information) ygyJ}} [k
attufzfyDrS owif;pmq&mwpfOD;u ajymcJhonf/ xdkYtwGuf attufzfyDu if;\ 0ef
xrf;rsm;twGufvnf;aumif; arwm&yfcHMuaom if;xHrS owif;0,f,lolrsm; (clients)
twGufaomfvnf;aumif; pdwfcs&aombavmh*f (blog) wpfckudk wifxm;ay;onf/ xdk
bavmh*fxJwGif aemufqHk;&aom owif;tcsuftvufrsm;? [dkw,frsm;? c&D;pOfrsm;ESifh
ywfoufonfh axmufcHajymqdkcsufrsm; tygt0if vuf&Sdjzpfay:aeaom y#dyursm;ESifh
ta&;tcif;rsm;? tDbv
kd ma&m*g (Ebola) ul;pufjyefyY mG ;rI? yJ&pf&dS csmvDymufb'f kd (Charlie
Hebdo) owif;pmwdkuf wdkufcdkufcH&rIwdkYuJhodkYaom ,ciftjzpftysufrsm;tay: wHkYjyef
ajymqdkrIrsm;? vufawGUusonfh EdkifiHa&;&mtcsuftvufrsm;? c&D;aqmiftdwftwGif; ,l
aqmif&rnfyh pn;f pm&if;? usnu
f mtus0 wfqifenf;wdEYk iS hf ywfoufaom ydcYk scsurf sm;udk
jyKpk wifxm;onf/
wm0efNyD;qHk;NyD;aemuf &Sif;vif;wifjycsufwGif wm0efay;tyfrI? owif;axmufrsm;ESifh
t,f'w
D mrsm;\ tawGt
Y BuKH rsm;? ywfoufr&I o
dS nft
h aMumif;t&mopfrsm; odrYk [kwf tem
*wftE&m,frsm; oHk;oyfrI? vHkNcHKrIvkyfxHk;vkyfenf;rsm;tm; wdk;wufaprIwdkYtwGuf tBuH
OmPfrsm;tm; EIwt
f m;jzifah omfvnf;aumif;? pmjzifah &;om;aomfvnf;aumif; tusO;f
csKyfwifjyrI jzpfoifhonf[k bDbDpDu rSwfcsufjyKxm;onf/
6/ pdwfydkif;qdkif&m xdcdkufrIrsm;tm; udkifwG,fjcif;
wm0efNy;D qH;k Ny;D aemuf &Si;f vif;wifjycsuo
f nf owif;axmufrsm;wGif jzpfay:vmEdik o
f nfh
pdwyf ikd ;f qdik &f m xdcu
kd rf cI &H Ny;D aemuf cHpm;&onfph w
d zf pd ;D rIvuPmrsm;udk &SmazGazmfxw
k Ef ikd f
zdt
Yk wGuf tcGit
hf a&;aumif;wpfcyk ifjzpfonf/ tu,f owif;wpfy'k o
f nf txl;ojzifh
pdw"f mwfusp&mjzpfygu pdwyf ikd ;f qdik &f mtultnDawmif;cH&ef t,f'w
D mrsm;u if;wdUk \
owif;axmufrsm;tm; wdkufwGef;avh&Sdonf/ pdwfydkif;qdkif&mxdcdkufrIaMumifh cHpm;&onfh
pdwzf pd ;D rIonf owif;avmuwGif ,cktcsed t
f xd xkwaf zmfajymavhr&Sad om wm;jrpfcsuf
wpfcjk zpfae xdu
k o
hJ Ykd pdwyf ikd ;f qdik &f m taxmuftyHah wmif;cHrrI sm;udk vQKUd 0Supf mG awmif;
qdktyfygonf/
rGefY'fjyifopfowif;Xme\ Hk;csKyfwGif pdwfa&m*gukynm&SifwpfOD;udk tcsdefjynfhxm;&SdNyD;
wm0efNyD;qHk;NyD;aemuf &Sif;vif;wifjyyGJrsm;wGif yg0ifEdkifonf/
REPORTERS WITHOUT BORDERS
76
ydrk u
kd s,jf yefpY mG qd&k vQif refae*smrsm;onf if;wd\
Yk owif;axmufrsm;udk tNrrJ jywfapmifh
Munfhaejcif;jzifh pdwfydkif;qdkif&mxdcdkufrINyD;aemuf cHpm;&onfh pdwfzdpD;rIrsm;udk umuG,f
wm;qD;Edik o
f nf/ tE&m,frsm;aom wm0efxrf;aqmifjcif;rS jyefvnfa&muf&ydS gu refae*sm
rsm;u olwdkYtm; &uftenf;i,f tem;ay;apvdkcsifaMumif;? odkYrSomvQif if;wdkY\yHkrSef
aeYpOftvkyfxJodkY nifompGm 0ifa&mufEdkifrnfjzpfNyD; pkyHkvmonfhzdpD;rIrsm;udk z,f&Sm;Edkif
rnfjzpfaMumif;? if;wdkY\vkyfazmfudkifzufrsm;u ]]rif;&JUtm;vyf&ufu b,fvdkvJuG}} [l
aom oa&mfoyH gonfah 0zefcsurf sm; jyKvyk Mf uawmhrnfr[kwaf Mumif; wcsKd Uaom owif;
axmufrsm;u qdkMuonf/ tcsdKUaom t,f'Dwmrsm;url tvkyfcGifodkY jyef0ifvmaom
owif;axmufESifh &if;ESD;aomvkyfazmfudkifzufwpfOD;tm; if;owif;axmufudk &ufow
ywf tenf;i,ftMum apmifhMunfhcdkif;xm;NyD; pdwfxdcdkufrIcHpm;&NyD;aemuf jzpfvmaom
pdwfzdpD;rIvuPmrsm; awGU&Sdygu owif;ydkY&ef rSmMum;xm;avh&Sdonf/ xdkvuPmrsm;
wGif pdwfcHpm;vG,fjcif; odkYr[kwf arSsmfvifhrxm;bJ rdrdtawG;ESifhcHpm;csufrsm;wGifom
epfjrKyfaejcif;rsm; yg0ifonf/ pdwfzdpD;rIvuPmrsm;udk atmufygtcef;wGif ydkrdktao;
pdwfazmfjyxm;onf/
77
1/ vuf e uf a Mumif h ' Pf & m&ol r sm;? xd c d k u f ' Pf & m&ol r sm;tm; a&S ; OD ;
olemjyKpkjcif;
vufpGJpmtkyf\ tzGifhtcef;rsm;wGifyg0ifaom vHkNcHKa&;qdkif&mvrf;Tefcsufrsm;onf
owif;axmufrsm; BuKH awGUvmEdik af omtE&m,frsm;udk avQmch s&ef &nf,
G o
f nf/ od&Yk mwGif
rawmfwqrIrsm;ESifh xdcdkuf'Pf&m&rIrsm;onf qufvufjzpfysufaeOD;rnf jzpfygonf/
xdkYtwGuf uRrf;usifolaq;ynm&Sifrsm;\ tultnDra&mufrcsif; jyKvkyfEdkifonfh a&S;OD;
olemjyKpkjcif; vkyfxHk;vkyfenf;rsm;udk azmfjyxm;ygonf/
78
a&S;OD;olemjyKpkjcif;rjyKvkyfrD od&Sdxm;oifhonfrsm;
ta&;ay:a&S;OD;olemjyKpkjcif;udk jyKvkyfay;&mwGif txl;ojzifh jyif;xefaom xdcdkuf
'Pf&m&&SdcJhygu if;vlemrsm;onf owdvpfarhajrmaeygu odkYr[kwf uav;rsm;?
vkyaf zmfuikd zf ufrsm;? rdwaf qGrsm; yg0ifywfoufaeygu pdwv
f yI &f mS ;ap? pdw'f u
k a &muf
apygonf/ xdkuJhodkYaom zdpD;rItvGefrsm;aeonfhtcsdefwGif a&S;OD;olemjyKpkay;pOf
oif\tcef;u@rSm oifonfa&S;OD;jyKpkolwpfOD;taejzifh taxmuftulwpfckckjzpf
ap&ef oifu,
kd w
f ikd v
f nf; xdcu
kd cf &H jcif;udak &Smif&rnf[k ESv;kH oGi;f vsuf xdcu
kd 'f Pf&m\
jyif;xefrt
I ajctaeESihf touf&iS Ef ikd rf nft
h cGit
hf a&;udk qH;k jzwf&rnf/ xdt
Yk wl tvsif
tjrefvkyfaqmif&mwGif owdBuD;pGmxm;&rnfrSm oifonf q&m0efwpfa,mufuJhodkY
rjyKrlrdap&ef owdxm;yg/ tcsdKU a&S;OD;olemjyKpkjcif;vkyfief;pOfrsm;onf rSefuefpGm
rvkyfaqmifEdkifygu tE&m,fjzpfapEdkifonf/
rawmfwqjzpfonfah e&modYk oifa&muf&ydS gu ae&m\tajctaeudo
k ;kH oyf rdru
d ,
kd f
udk umuG,fyg/ rD;avmifjcif;? atmufpD*sifjywfvyfjcif;? ae&mtvGefusOf;usyfjcif;?
vQyfppfqdkif&m? "mwfypnf;rsm;qdkif&m odkYr[kwf ,mOftE&m,frsm;uJhodkYaom ab;
tE&m,frsm;udk owdxm;yg/ 'Pf&m&olonf ul;pufwufaoma&m*grsm;jzpfonfh
tonf;a&miftom;0ga&m*g odrYk [kwf ckct
H m;usqif;onfah &m*g (HIV) wdu
Yk o
hJ aYkd om
ul;pufa&m*grsm; &SEd ikd o
f nfukd od&x
dS m;yg/ xdu
k o
hJ aYkd om a&m*gul;pufjcif; tE&m,fukd
vuftw
d rf sm;ESihf tjcm;tumtuG,t
f 0wftpm;rsm; 0wfqifjcif;jzifh avQmch sEikd o
f nf/
a&S;OD;olemjyKpkjcif; tqifhav;qifh
1/ rawmfwqjzpfymG ;aomae&mESihf jzpfymG ;olrsm;udk vHNk cKH pmG xm;&Syd g/ vHNk cKH a&;qdik &f m
tajctaersm;udk oHk;oyfNyD; Oyrmtm;jzifh rD;avmifjcif;? vQyfppf"mwf? ,mOf
tE&m,fponfjzifh aemufxyfab;tE&m,frsm; jzpfyGm;rIr&Sdap&ef owdxm;yg/
oifudk,fwdkiftwGuf rnfonfhab;tE&m,frSsr&SdrSom rawmfwqjzpfyGm;aom
ae&modkY csOf;uyfyg/ jzpfEdkifygu xdcdkuf'Pf&m&olrsm;ESifh xdkae&m&Sdaeolrsm;
tm;vH;k tE&m,fuif;&Si;f ap&ef owdxm;yg/ tu,f tajctaeonf tE&m,f
&Sad eNy;D oift
h aejzifh tE&m,frsm;Mum;wGif vkyaf qmif&rnft
h ajctaewGi&f ydS gu
REPORTERS WITHOUT BORDERS
79
owdarhaeaomtajctaersm;udk udkifwG,fjcif;
tu,f xdcdkuf'Pf&m&ol\ &ifbwfonf edrfhvdkuf? jrifhvdkuf rSefrSefjzpfaeygu if;\
toufSLvrf;aMumif;udk yGifhatmifxm;NyD; jyefvnfaumif;vmrnfhtaetxm;wGif xm;
ay;&rnf/
1/ xdcdkuf'Pf&m&ol\ wkefYjyefrIudk ppfaq;yg/
2/ if;wdkY\touf&SLvrf;aMumif;udk yGifhatmifxm;yg/ (atmufwGif Munfhyg/)
3/ xdcdkuf'Pf&m&ol touf&SLaejcif; &Sd? r&Sd ppfaq;yg/
4/ xdkoltm; jyefaumif;vmrnfhtaetxm;wGif xm;yg/ (atmufwGif Munfhyg/)
5/ tu,f oifonf wpfa,mufwnf;jzpfaeygu tultnDawmif;ay;&ef wpf
a,mufa,muf tm; ajymyg/
6/ xdcdkuf'Pf&m&olonf touf&SLaejcif; &Sd? r&Sd tultnDa&mufvmonfhtxd
yHkrSefppfaq;yg/
80
jyefvnfaumif;vmonfhtaetxm;odkY a&TUajymif;enf;
1/ xdcu
kd 'f Pf&m&olonf rsurf eS w
f yfqifxm;ygu cRwv
f u
kd yf g/ xdo
k \
l ajcaxmuf
ESpaf csmif;udk ajzmifw
h ef;pGm ab;csi;f ,SOx
f m;yg/ odrYk [kwyf gu ajcaxmufEpS af csmif;
udk cEmudk,fESifh wpfajzmifhwnf;jzpfap&ef jznf;nif;pGma&TUay;yg/
2/ oifhbufem;&Sd vlem\vufwpfbufudk ol\udk,fcEmESihf axmifhrSefusaeap&ef
twGuf qG,
J yl g/ xdaYk emuf vufz0g;udk tay:bufjzeYv
f sut
f aetxm;jzifh ol\
wHawmifqpfukd auG;xm;yg/ oifu vlem\tem;wGif 'l;ESpzf ufaxmufvsuf odrYk
[kwf 'l;wpfzufaxmufvsuf oHk;acsmif;axmuftaetxm;jzifh aeyg/
3/ xdo
k \
l tjcm;vufwpfzufurkd Ny;D oifEiS u
hf yfvsuw
f iG &f adS om xdo
k \
l em;&Guaf y:
wGif vufzrdk;jzifh (vufz0g;udk tjyifbufwGifxm;) wifxm;yg/ xdkol\ vuf
z0g;udk oif\vufz0g;jzifhtkyfum xdkolwdkY\em;&Gufudk zdxm;yg/
4/ oif\tjcm;vufwpfzufjzifh rdrEd iS ahf 0;&mbufwiG &f adS om ajcaxmufukd vlem\'l;
qpfatmufrq
S rJG ajczsm;ydik ;f udk ajray:wGix
f m;yg/ vlem\0rf;acgif;ydik ;f (thoG f vlemESiahf 0;&modYk ajymif;a&TUaeyg/ odrYk o
S mvQif taemufbufoYkd
rax) avmufwi
qkwpf &mrvdb
k J vlem\cEmud,
k u
f kd ab;wdu
k f oifb
h ufov
Ykd n
S Ehf ikd rf nfjzpfonf/
5/ 'l;acgif;rsm;u ajrBuD;ESifhxdonftxd vlem\ajcaxmufudkqGJvSdrfhyg/ vlem\
vufvyI &f mS ;rIrjzpfatmif vlem\wHawmifqpfuu
kd ikd v
f suf vlem\OD;acgif;atmuf
wGiaf &mufaernfh oif\vufukd jznf;nif;pGmqGx
J w
k yf g/ enf;tm;jzifh vlem\
OD;acgif;onfvnf; Nidrfoufaernf/
6/ wifyg;ESi'hf ;l acgif;onf axmifrh eS u
f saeap&eftwGuf tay:zuf&adS jcaxmuftae
txm;udk nday;yg/
REPORTERS WITHOUT BORDERS
81
cEmudk,ftjyifydkif; aoG;,dkxGufaejcif;
'Pf&mwpfckrSae aoG;rsm;tqufrjywf yef;xGuf? pdrfhxGufaeygu wdkufdkufzdtm;ay;
vsuf aoG;wdwfatmifvkyf&rnf/
1/ jzpfEdkifygu xdcdkuf'Pf&m&ol\aoG;ESifh xdjcif;rSa&Smifyg/ vlemtm; oludk,fwdkif
'Pf&mudk zdxm;zdkYajymyg/
2/ odkYr[kwfygu oif\vuftm; vuftdwf odkYr[kwf yvwfpwpftdwfpGwfvsuf
odkYr[kwf t0wfywfvsuf tumtuG,f,lum oifudk,fwdkif'Pf&mudk zdxm;yg/
3/ xdcdkuf'Pf&m&&Sdoltm; ajrjyifnD vJavsmif;aeygap/
4/ teD;tem;wGi&f o
dS nfh vlwpfO;D OD;tm; ta&;ay:Xmeudk qufo,
G cf ikd ;f yg/ odrYk [kwf
oifudk,fwdkifqufoG,fyg/
5/ aoG;qufvufxu
G af eygu ydrk Nkd rNJ rpH mG zdxm;yg/ xdu
k o
hJ jYkd yKvyk jf cif;onf rvHak vmuf
ygbJ touftE&m,fay;apEdkifavmufatmif aoG;qufxGufaeygu aoG;wdwf
apaomywfwD;jzifh ywfxm;yg/ (atmufwGif TefMum;csuf)
REPORTERS WITHOUT BORDERS
82
aoG;wdwfapaomywfwD;udk toHk;jyKjcif;
vufjzihfzdjcif;tpm; toHk;jyKaomywfwD;onf oefY&Sif;&rnfjzpfNyD; aoG;xGufaeaom
'Pf&mudk tjynft
h 0zH;k tkyEf ikd &f rnf/ 'Pf&mudk vufjzifzh x
d m;&mrS z,fvu
kd o
f nfEiS hf wpf
NydKifeuf aoG;wdwfapaomywfwD;udk jrefEdkiforQjrefjrefpnf;&rnf/ ywfwD;onf *Grf;pudk
zHk;tkyfap&eftwGuf teHus,f&rnfjzpfNyD; 'Pf&mudktenf;qHk; 2 ywfcefY pnf;xm;Edkif&ef
&Snv
f sm;&rnf/ xdpk nf;aESmifjcif;onf 'Pf&mrSaoG;jyefrxGuv
f map&eftwGuf vHak vmuf
aom wif;usyfrI&Sd&rnf/
aoG;wdwfapaomywfwD;onf aoG;xGufjcif;udk vHk;0r&yfwefYapEdkifygu zdtm;ydkrsm;vm
ap&ef yxr*Grf;ptay:wGif aemufxyf*Grf;pwpfckudk xyfrHwifyg/ xdkuJYodkvkyfaqmif
aomfvnf; aoG;qufvufxGufaeygu vufjzifh qufvufzdxm;ay;yg/
83
aoG;wdwaf prnfyh pn;f onf ta&jym;ud'k Pf&mrjzpfapbJ aoG;xGujf cif;udk &yfwefaY pEdik f
aom cdkifcHhonfht0wfpjzifh jyKvkyfxm;NyD; teHus,faom pnf;aESmifp&mjzpf&rnf/ aoG;r
a&mufEikd af om{&d,m enf;Edik o
f rQenf;atmif xdyk pn;f udk 'Pf&m\tay:wnfw
h nfw
h iG f
xm;&rnf/
aoG;wdwfaponfhydwfpudk csnf&efrSm t0wfpwGif uGif;av;wpfckjyKvkyfyg/ 'Pf&monf
ajcovH;k tv,fwiG &f ydS gu 'Pf&m&&So
d \
l 'l;acgif;atmufbufwiG f uGi;f udx
k m;yg/ ydwpf
\ uset
f pGe;f ESpzf ufukd wpfzufwnf;wGif &Syd gap/ uGi;f \tpwpfzufukd aeom;usatmif
oif\'l;acgif;jzifh zdxm;yg/ tjcm;wpfzufudk 'Pf&m&&Sdaomajcaxmuftay:rSausmf
uGi;f udjk zwfNy;D ,lyg/ aoG;&yfwefaY p&eftwGuf xdt
k pwpfzufukd wif;wif;qGyJ g/ xdaYk emuf
oif\'l;acgif;jzifh zdxm;aom tjcm;tqHk;wpfzufudk ,lcsnfyg/
aoG;wdwfap&ef &nf&G,fjyKvkyfxm;aom ywfwD;rsm;vnf;&Sd&m xdktcgrsKd;wGif oifonf
ywfonfhywfwD;jym;udkwif wkwfacsmif;i,fudkvSnfhNyD; usyfay;yg/
rSwfom;&ef
aoG;wdwfatmif pnf;aESmifNyD;onfhaemuf aoG;xGufjcif;onfvnf; &yfqdkif;oGm;
ygu q&m0efwpfO;D \ wm0ef,u
l o
k rIr&rcsi;f rnfonft
h aMumif;aMumifrh Q ywf
wD;udkz,f&Sm;jcif;? avQmhay;jcif; rvkyfygESifh/
aoG;wdwaf p&ef pnf;aESmifonft
h csed u
f kd rSwo
f m;xm;yg/ 'Pf&m&&So
d t
l ay:wGif
Oyrmtm;jzifh 'Pf&m&ol\ezl;jyifay:wGif tcsdefudkwdusxif&Sm;pGm jyxm;yg/
tcsuo
f nf'Pf&m&&So
d u
l kd ukoay;rnfh cGpJ w
d q
f &m0eftwGuf tvGet
f a&;Bu;D
aomtcsut
f vufyif jzpfonf/ jyKvyk af eusrmS aoG;wdwaf paomywfw;D twGuf
''T'' (tourniquet) ESihf a'otcse
d u
f kd a&;&efjzpfonf/ Oyrm oifonf ywfw;D udk
rGe;f vGJ 2;30 em&DwGif pnf;ygu T14:30 [k a&;yg/
aoG;wdwfaponfhywfwD;ay:wGif t0wf odkYr[kwf apmifrsm;jzifh zHk;rxm;ygESifh/
xdkuJhodkY zHk;tkyfxm;ygu 'Pf&mudk owdrjyKrdawmhbJ tcsdefaESmif;rS z,f&Sm;ay;
jcif; jzpfwwfonf/
'Pf&m&&Sdolonf aoG;vnfywfjcif; jyemrsm;jzpfonfh aoG;zdtm;enf;jcif;?
jzLzwfjzLavsmfjzpfjcif; odkYr[kwf acR;ap;rsm; xGufvmjcif;wdkY jzpfvmwwfonf/
xdktcg vlemudk vJavsmif;apNyD; ESpfodrfhrIay;yg/
xdcu
kd 'f Pf&m&oltm; cGpJ w
d &f rnfjzpfojzifh rnfonft
h &mrQ rwdu
k yf gESi/hf vdt
k yf
ygu xdkol\EIwfcrf;udk pdkpGwfatmif vkyfay;yg/
REPORTERS WITHOUT BORDERS
84
tdk;usdK;jcif;? tufjcif;rsm;
teD;tem;wGif tultnDr&So
d nft
h cg td;k usKd ;jcif;? tufjcif;jzpfygu emusirf EI iS hf wjcm;
aemufqufwjJG yemrsm; rjzpf&atmif usKd ;onfah e&m\txuf td;k qpfae&mESiahf tmuf
wdkY vIyf&Sm;rIr&Sdatmifvkyfjcif;onf t"dujzpfonf/
Oyrmtm;jzifh
vufzsH ;kd usK;d oGm;ygu wHawmifqpfEiS hf vufaumuf0wfudk rvIy&f mS ;atmifxm;yg/
ajcaxmufdk;usdK;oGm;ygu 'l;acgif;ESifh ajcusif;0wfukd rvIyf&Sm;atmifxm;yg/
xdcu
kd 'f Pf&m&oltm; rjzpfraea&TUajymif;&ef vdt
k yfNy;D wjcm;oifah vsmaf omenf;vrf;rsm;
vnf; r&Sdygu ajcvufrsm;tm; ,m,DrvIyf&Sm;Edkifatmifxm;&ef vdktyfygonf/
t0wftpm;? tu,f rnfonfhypnf;ud&d,mrQr&Ekdifygu t0wfwpfp Oyrm?
&Syftus? qG,fwm odkYr[kwf *smuifwpfckckudk twGif;buftm; tjyifodkYvSef
pnf;ay;yg/ ydrk adk umif;rGeo
f nfrmS vnfpnf; (necktie) odrYk [kwf acgif;pnf;y0gjzifh
csnfaESmifjcif;jzpfonf/
apmif 1 xnf odkYr[kwf 1 xnfxuf ydk
csnfxnftrm? uif;Awfp odkYr[kwf zdkifbmygaompuL (non-woven paper)
jzifhjyKvkyfxm;aom okH;ajrmifhykHoPmef ywfwD;wpfp odkYr[kwf xdkYxufrsm;rsm;/
if;\twdkif;twmrSm &SnfonfhbufwGif tenf;qHk; 1.2 rDwm (4 ay)&Sd&rnf/
ajcaxmufatmufydkif; usKd;tufoGm;ygu
xdckduf'Pf&m&oludk vJavsmif;xm;yg/
ywfwD;rsm;pnf;jcif;? opfom;acsmif;uyf csnfaESmifjcif;wdkYjzifh rvIyf&Sm;ap&ef
*kpdkufyg/
ta&;ay:Xmeukd Ed;I aqmftoday;Ny;D 'Pf&m&olukd o,faqmifEikd &f eftwGuf xrf;pif
ukd pDpOfckdif;yg/
85
86
87
pdwfxdcdkufrIESifh owif;pmq&mrsm;
owif;orm;rsm;onf xdwv
f efaY Mumufrufz,
G &f mudk xl;jcm;pGm'PfcEH ikd pf rG ;f &Sad Mumif;
udk jyoMuonf/
owif;pmq&mrsm;onf Murf;wrf;aomowif;rsm;aemuf vkduf&mwGif a&G;cs,frIwpfckukd
usio
hf ;Hk avh&o
dS nf/ if;rSm xko
d wif;vku
d zf Ykd vufcrH nfvm; odrYk [kwf jiif;y,frnfvm;qkd
onfh tcsufyifjzpfonf/ taMumif;t&mwpfckjzpfay:&eftwGuf a&G;cs,frItrsm;tjym;
yg0ifonf/ xkdxdef;csKyfEdkifrIonf tvkyfwm0ef (mission) [laom todudkay;onf/
wpfpdwfwpfa'otm;jzifh tumtuG,fay;onf/ odkYaomf uif;vGwfrI (immunity) udk
ray;/ xdx
k ed ;f csKyEf ikd rf o
I nf wjcm;aomtouf&iS u
f seaf eolrsm;ESihf 'kuo
nfrsm;wGif r&SEd ikd /f
trSefwu,fyif owif;pmq&mrsm;onf ppfom;rsm;? rD;owform;rsm;ESifh aMuuGJzG,f
&mjzpf&yfwiG f a&SUqH;k rSyg0ifro
d rl sm;uJo
Y Ykd pdwyf ikd ;f qkid &f mxdcu
kd rf I cH&Edik af Mumif; rMumao;rDu
avYvmrIrsm;u jyaeonf/ pdwx
f cd u
kd rf aI Mumifh jzpfvmaompdwzf pd ;D rIonf owif;pmq&m
rsm;twGuf wdwfwqdwftE&m,fjzpfapEdkifaom oufa&mufrIwpfckjzpfonf/ tumt
uG,f&rnfhtpm; aMumufrufzG,f&mrsm;ukd xyfwvJvJBuKHawGU&jcif;onf pdwfzdpD;rIudk
ydrk w
kd ;kd yGm;vmapEdik o
f nf[k avhvmcsurf sm;u jyaeonf/ rvkv
d m;tyfaom trSw&f p&m
rsm;? tmkpH ;l pdu
k rf &jcif;? tdyaf ysm&f efcufcjJ cif;? aygufuv
JG ,
G jf cif;? xkx
H idk ;f jcif;ESihf vlrt
I odik ;f
t0dik ;f ESihf uif;uGmjcif;wko
Yd nf owif;pmq&mrsm;\owif;t&nftaoG;qk;H jzwfjcif;? vkyf
aqmifEidk pf rG ;f ESihf aygif;oif;qufqaH &;rsm;tay:wGif ysupf ;D apaom oufa&mufr&I o
dS nf/
aumif;onft
h csurf mS pdwx
f cd u
kd rf aI Mumifjh zpfaom pdwzf pd ;D rIukd ukoEdik Nf y;D rlvtajct
aeodjYk yefa&mufEikd pf rG ;f onf rdru
d ,
dk u
f kd *kpu
kd rf aI y:wGirf w
l nf wk;d yGm;Edik af Mumif; avhvmrI
rsm;t&od&onf/ odkY&mwGif pdwfxdcdkufrI\ oufa&mufrIonf owif;axmufrsm;tm;
tmkHpdkufrIESifh av;pm;rIrsm;tay: xdef;csKyfrI&Sdaeonf/
rdrdudk,fukd*kpdkufjcif;
pdwx
f cd u
kd rf o
I nf &ufpufMurf;wrf;rIukd BuKH awGUNy;D onft
h cgwGif jzpfay:vmaom jyif;xef
onfh pdwfcHpm;rIrSjzpfvmonf/ if;onf a,bk,spdwfzdpD;rIESifh uGJjym;rI&Sdaomfvnf; tm
kaH Mumqdik &f m "gwkjzpfpOf (neurochemistry) wGif wlncD suw
f csKUd &So
d nf/ xdaYk Mumifv
h nf;
REPORTERS WITHOUT BORDERS
88
89
tultnDay;onf/
oifomG ;&ef tqifoif&h adS Mumif; aocsmygap
ygap-- avhvmawGU&Scd surf sm;t& vkaH vmuf
aomjyifqifrrI &Sb
d J tE&m,fEiS hf pdw'f u
k q
if;&Jrsm;xJoYkd xyfwvJvu
J sa&mufjcif;
onf pdwfxdcdkufrIcHpm;&NyD;aemuf pdwfyHkrSefrjzpfonfhtajctae (post-trau ahf y;onf/ oifomG ;&eftwGuf zdtm;ay;rI cHpm;
matic stress disorder) udk wd;k jri
ae&Ny;D pdwyf ikd ;f qdik &f mt& oifah wmfonft
h ajctaer[kw[
f k xifjrifygu xdw
k m
0efay;rIudk jiif;y,f&ef pOf;pm;oifhonf/
wm0efxrf;aqmifaepOftwGif;
oif\udk,fcEmudk apmifha&Smufygaumif;pGmpm;yg? tdyyf g/ (txl;wyfzUJG rSppfom;rsm;yifvQif xdt
k csurf sm;udk OD;pm;
ay;onf/)
avhusichf ef;vkyyf g/ rdepf 30 cefY ajcvufqefjY cif; odrYk [kwf vrf;avQmufjcif;jzifh
pdwftajctaeudk jrifhrm;aponf/
a&aomufyg/ a&"mwfcef;ajcmufjcif;onf OD;aESmuf\tvkyv
f yk jf cif;udk tm;enf;
aponf/
t&ufaomufo;Hk rIukd owdxm;yg/ t&uf tvGet
f uRaH omufo;Hk ygu tdyrf ufq;kd
rsm; rufapNyD; twdwfjzpf&yfrsm; tawG;xJ jyef0ifvmEdkifonf/
pdw<f uaq;rsm;udk owdxm;yg/ uzde;f "mwfonf tuf'&Devif;a[mfrek ;f xkwv
f yk f
rIudk jrifhwufaponf/
oif\pdwfydkif;qdkif&m vdktyfcsufrsm;udk *kpdkufygowif;tvkyEf iS hf roufqikd o
f nfh d;k pif;aom aeYpOfvyk af qmifp&mrsm;udk zefw;D
yg/ Oyrm? pmzwfjcif;? avhusichf ef;vkyjf cif; odrYk [kwf 0goemyg&m vufryI nmwpfcck k
udk vkyjf cif;onf tqdyt
f awmufjzpfapaom taMumif;t&mrsm;rS cPwmtem;
,lrIudk ay;onf/
cHpm;csurf sm;udk todtrSwjf yKyg/ oif,MHk unf&olrsm;udk pum;ajymqdyk g/ odrYk [kwf
aeYpOfrSwfwrf; a&;oGif;yg/
&,farmjcif;\ta&;ygrIudk rnfonftcgrS avQmhrwGufygESifh/
txl;ojzifh pdw'f u
k c pH m;&ygu toufjyif;jyif;SLyg/ (0rf;Adu
k x
f o
J aYkd &mufonftxd
jznf;nif;pGm &SLoGif;yg/ cP&yfyg/ NyD;aemuf toufSLoGif;onfxuf tcsdefydkrdk
Mumjrifhatmif SLxkwfyg/
raumif;aomtajctaersm;tm; a&Smif&mS ;onft
h avhtusiu
hf kd arG;yg/ jzpfco
hJ nfh
REPORTERS WITHOUT BORDERS
90
tjcm;olwdkYtm; ulnDjcif;
vlrq
I ufqaH &;onf pdwx
f cd u
kd rf &I ifqikd v
f m&onft
h cgwGif tumtuG,af y;aom
taMumif;tcsurf sm;teuf wpfct
k jzpf yg0ifavonf/ odaYk omfvnf; vlrq
I ufqH
a&;qdkonfrSm tultnDudkay;urf;jcif;ESifh vufcHjcif;pGrf;&nfyifjzpfonf/
vkyaf zmfuikd zf ufrsm;onf pdwaf umif;&SNd y;D tultnDay;wwfygu pdw'f u
k j yem
rsm;rS ydkrdkjrefqefpGmaumif;rGefvm&wwfonf/ tjypfwifjcif;udk owdxm;yg/
em;axmifay;&eftwGuf toif&h adS eygap/ od&Yk mwGif cHpm;csurf sm;udk rwl;qGygESihf
odkYr[kwf tjcm;olrsm; rnfuJhodkYawGUBuHKEdkifonf odkYr[kwf if;wdkYrnfuJhodkYcHpm;
Edkifonfudk xifjrif,lqjcif; rjyKygESifh/
acgif;aqmifwpfOD;jzpfyg/ oifESifh oifh\vkyfazmfudkifzufrsm;udk oifhavsmfaom
jyefvnfaumif;rGefrnfhtcsdefay;yg/
tu,f wpkw
H a,mufonf jyemudak jz&Si;f &ef tcuftcJawGUygu tvkyu
f kd
vH;k 0&yfvu
kd o
f nfxuf ydrk akd yghyg;aomtvkyrf sm;ay:wGif tmkpH ;l pku
d x
f m;&ef tBuH
mPfay;yg/ vIyf&Sm;aejcif;u tumtuG,fay;wwfonf/
trsKd ;rdsK;aom ,Ofaus;rIrsm;wGif 0rf;enf;ylaqG;jcif;ESihf pdw'f u
k r sm;udk ajz&Si;f &ef
enf;vrf;trsKd;rsdK;&SdMuonf/ tcsufukd av;pm;yg/
Zmpfjrpfrsm;ukd em;vnfyg/ pdwx
f cd u
kd jf cif;onf vlrsm;tay: rnfuo
hJ o
Ykd ufa&muf
rI&o
dS nfuekd m;vnfjcif;jzifh oifu,
kd w
f idk f owif;vdu
k t
f rSm;rsm;udk a&Smif&mS ;&mwGif
taxmuftul jzpfapEdkifonf/ tcsKdUaom "m;pm;cHrsm;onf if;wdkY\ owif;
taMumif;rsm;xJwiG f if;wdrYk odvu
kd b
f EJ iS hf tcsut
f vufrmS ;,Gi;f onfh twdik ;f twm
txd pdwfxdcdkufrIudkcHpm;Mu&onf/ odkY&mwGif tcsKdUrSmrl "mwfyHkdkufxm;ouJhodkY
aom jyefvnfpOf;pm;Edkifaom rSwfOmPf&SdMuonf/
vkyfief;wm0efNyD;qkH;NyD;aemuf
wpfcgwpf&HwGif owif;wpfyk'fudkxm;cJh&jcif;onf 'kuta&mufqHk;tydkif;yif jzpfonf/
EdIif;,SOfMunfhvQif aemufxyfwm0efrsm;ay;jcif;onf t"dym,fr&Sd[k cHpm;&wwfonf/
vlrsm;udk tE&m,fMum;xJwiG f odrYk [kwf qif;&JcsKUd wJjh cif;Mum;xJwiG f xm;cJ&h jcif;rsm;twGuf
REPORTERS WITHOUT BORDERS
91
tjypf&o
dS nf[k wcsKd Uvlrsm;u cHpm;&onf/ owif;jyifywGif wjcm;vlrsm;udk jyefajymjyjcif;
onf pdeaf c:rIrsm;udk jzpfapEdik o
f nf/ pdw'f u
k t
cuftcJrsm; ajymjyjcif;udk em;axmif&mwGif
vlrsm; us,jf yefu
Y jJG ym;aompGr;f &nfrsm; &SMd uonf/ aqG;aEG;ajymqdjk cif;udk &yfwefv
Y u
kd af p
Edik o
f nf if;ajymaeonft
h &mudk tenf;qH;k omajymapvdrrhf nf/ owif;axmufrsm; ud,
k f
wkid u
f if;wkaYd qG;aEG;aeaom taMumif;t&mrsm;udk rdwaf qGrsm;? rdom;pk0ifrsm; pdwrf ylyif
ap&ef qufvufaqG;aEG;rIrjyKawmhjcif;wdkYjzpfonf/
atmufygtcsufrsm;onf owif;pwifvdkufjcif;rS NyD;qHk;jcif; tul;tajymif;tm;
pDrHcefYcGJ&ef tBuHOmPfrsm;jzpfMuonf/
1/ tdrrf jyefrw
D pf&uf odrYk [kwf ESp&f ufcefY ]]zdtm;avQmch sonft
h csed }f } (decompresH y;Muonf/ (rnfonft
h
sion time) ,lzYkd tcsKUd aomowif;axmufrsm;u tBua
wGuf uJhodkY tcsdef,l&onfudk oif\ tdrfaxmifzuf odkYr[kwf rdom;pkudk
tvsifOD;pGm &Sif;jyyg/)
2/ tjyifbufwGif owif;vdkufaepOftwGif; tdrftaMumif;pOf;pm;jcif;onf tpGrf;
xufaom pdwfydkif;qdkif&m wGef;tm;ay;rIwpfck jzpfonf/ odkY&mwGif tdrfjyef&rnfh
taMumif;udk tcsK;d nDrQpmG awG;&ef vdt
k yfonf/ oifonf tjcm;wpfae&mwGif cP
wma&mufaeygu tjcm;olrsm;onfvnf; if;wd\
Yk b0rsm;wGif rwlnaD omae&m
wpfckodkY a&mufaevdrfhrnf/
3/ oifuo
hJ Ykd wlnaD omtawGUtBuKH &o
dS rl sm;udk qufo,
G yf g/ oift
h aMumif;udk zdtm;
ay;rIr&Sb
d J ajymjyEdik jf cif;onf (tjyifxu
G o
f mG ;vmjcif;onf) oift
h wGuf xl;jcm;rI
wpfckyif jzpfonf/
4/ oif\ pdwfydkif;qdkif&m usef;rma&;udk oHk;oyfyg/ tultnDawmif;cH&eftwGuf
rnfonfhtcgrQ aemufrusyg/
pdwf'kuay;aomykH&dyfrsm;ESifh tvkyfvkyf&jcif;
wdkufyGJjzpfyGm;&mae&mrsm;? &mZ0wfrIcif;jrifuGif;rsm;ESifh obm0ab;tE&m,frsm;rS kyfykH
rsm;aMumifh rMumrMum pdwfrcsrf;ajrhjcif;? pdwf'kua&mufjcif; jzpfaponf/ NyD;cJhaom
q,fpkESpfrsm;twGif;u jywfom;MunfvifrI jrifhrm;onfhuifr&mrsm; toHk;rsm;vmjcif;
aMumifh orm;d;k uspme,fZif;t&if;tjrpfrsm;rSonf vlrrI 'D ,
D mrsm;&Sd owif;cef;rsm;xJoYkd
a&mufvmaomkyfyHkyrmP ododomomjrifhrm;vmcJhonf/ tjzpftysufrsm;onf tvGef
a0;uGmaom t&yfa'orSvmaomfvnf; ay:ay:xifxif? tMurf;zuf? pdw'f u
k j zpfapaom
REPORTERS WITHOUT BORDERS
92
93
94
udk,fawGUjzpf&yfrsm;
95
96
b,folYudkrS r,HkygeJY
pwufzfeDyD&ufZf (StphaniePerez) France 2 kyfjrifrS
tBuD;wef;owif;axmuf
]]wwfEidk o
f avmufrsm;rsm; &SmazGo&d x
dS m;oifyh gw,f/ tBuOH mPfay;Edik rf ,f?h pDpOfay;olukd
axmufcaH jymr,fh taygif;toif;awG? vkyaf zmfuikd zf ufawGukd zke;f qufyg/ oif c&D;xGucf sed f
wefwt
hJ cgrSm tJ'ED ikd if &H UJ aemufq;kH owif;awGay;Edik rf ,fh jyifopfoH ;kH u vlawGtygt0if
oHwrefawGeJY pum;ajymyg/
]]bufrvdu
k w
f hJ t0wftpm;awGu0kd wfyg/ cEmud,
k yf o
kH Pmefray:apwJh abmif;bDus,f
us,?f &Syt
f usy yG ?G 'grSr[kwf tus& n
S yf yG G (tunic) awGukd ajymwmyg/ vltyk pf ek YJ a&maeyg/
jzpfEikd &f if trsK;d om;vkyaf zmfuikd zf ufwpfa,mufeYJ twlaeyg/ ol&adS eawmh taESmift
h ,Suf
ay;r,fhvlawGudk wm;NyD;om;jzpfaevdrfhr,f/
]]b,folYudkrSr,HkygeJY? tumtuG,f&Sd&Sdaeyg/ aumif;w,fvdkYxif&wJhvlawGawmifrS udk,fh
twGuf qdk;wJhvlawGtjzpf ajymif;vJoGm;Edkifw,f/ aemufwpfaeY b,foGm;r,fqdkwmukd
,mOfarmif;udk 'DaeYnaeuwnf;u ajymjyrxm;ygeJ?Y tJ'v
D u
l olyY wf0ef;usiu
f vlawGukd
jyefajymzdYk tcsed af y;ovdjk zpfomG ;r,f/ um;xJa&mufrS b,fomG ;r,fqw
kd m ajymyg/ wpfaeYwm
c&D;pOfudk ,mOfarmif;udkray;ygeJY/ c&D;wpfckNyD;rS wpfckajymyg/ oifh&JUpDpOfolu a'oudk
odw,f? 'gaMumifh olajymwmudk vdu
k ef myg/ wpfcck rk [kwaf wmhb;l vkYd oluxif&if vSnjhf yef
vmyg/ uH,HkNyD; ZGwfrvkyfygeJY/
]]jyif;xefwq
hJ EjyrIawG? t"dukP;f awGjzpfaecsed rf mS cJreS w
f mumuG,zf Ykd oHcarmufaqmif;
xm;yg/ vrf;usO;f uav;awGukd a&Smifyg/ xGuaf jy;vd&Yk atmif vrf;rBu;D awGukd rSwx
f m;yg/
'grSr[kwf vdktyf&if cdkvHIvdkY&atmif aps;qdkifawGudk rSwfxm;yg/
97
98
owif;pmq&mrsm;twGuf vSsdKU0SufazhpfbkwftodkuftNrHK
atmhcfpmemdkrmEsKcf (Oksana Romaniuk) ,lu&def;EdkifiH&Sd e,fpnf;
rjcm;owif;axmufrsm;tzGJY\ udk,fpm;vS,fESifh uD,ufAf tajcpdkuf
tpdk;&r[kwfaom vlxkowif;jyefMum;a&;Xme\ trIaqmif'gdkufwm
( Kiev-based NGO Institute for Mass Information)
]]uRefawmfwkdY uD;,ufNrdKU rdkif'ef&ifjyifrSm (Maidan Square, Kiev) tvGefjyif;xefwJh
qEjyuefYuGufrIawGudk BuKHcJh&ygw,f/ yxrOD;qHk; uRefawmfwkdYu owif;axmufawGrSef;
odatmif vdarmaf &miftrSwt
f om;wyfqifzYkd ajymygw,f/ 'gayrJh ,lu&de;f &JawGu vdarmf
a&mif trSwftom;eJY a'ocHowif;axmufawGudk ypfrSwfxm;aewmudk uRefawmfwkdY
rMumcifrSmyJ odcJh&ygw,f/ 'geJY wpfcg PRESS qdkwJh t*Fvdyfpmwef;ygwJh teufeJYtjzL
pwpfumawGudkvkyfzdkY qkH;jzwfNyD; owif;axmufawGukd oHcarmufaqmif;? *smuiftus
0wfapygw,f/
]]tJ'DaemufrSm &JawGu EdkifiHjcm;om;owif;axmufeJY &ifqdkifawGU&rSmrdkY ypfzdkYaMumufae
Muw,f/ olwdkUu 'kura&mufcsifMubl;/ wcsdKUjzpf&yfawGrSm 'DvdktrSwftom; xm;wm
taxmuftuljzpfw,fqdkwm uRefawmfwdkY odygw,f/ owif;axmufawGudk &efvdkwJhvl
tkyfpkwpfpkxJ a&mufoGm;&if tvG,fwuljzKwfvdkY&atmif trSwftom;[m uyfcGm
(pwpfum) vdkrsKd; jzpf&ygr,f/
]]ajy;vd&Yk atmif oufaomifo
h ufom &SL;zdeyfukd pD;oifyh gw,f/ yxrawmh uReaf wmfwrYkd mS
aqmufvkyfa&;vkyfief;cGifoHk; OD;xkyfawG &SdcJhMuygw,f/ cJeJYtaygufcH&&if tumtuG,f
&ygw,f/ 'gayrJh tJ'gawGu uRwu
f szv
Ykd ,
G w
f ,f/ 'gaMumifrh Ykd e,fpnf;rjcm;owif;axmuf
rsm;tzGJU&JUtultnDeJY ESif;avQmpD;oHcarmufawG 0,fcJhMuygw,f/
]]tJ'D OD;xkyfawGu wu,faumif;ygw,f/ a&mfbmusnfqefawG? cJvHk;awGuae tum
tuG,af y;w,f/ a&mfbmusnq
f efawGukd umuG,zf Ykd rsurf eS af wGeYJ rsu&f nf,Akd ;kH awGtwGuf
rsuEf mS zH;k pGyaf wG? touf&LS ud&,
d mawG &Syd gw,f/ uReaf wmfwu
Ykd owif;axmufawGtwGuf
vSsdKU0SufazhpfbkwftodkuftNrHKwpfckudk toHk;jyKMuygw,f/ owif;axmufawG[m rdkbdkif;
zkef;awGeJY olwdkY&SdwJhae&mawGudk MunfhEdkifw,f? tcsufjyowday;Edkifw,f? wpfa,mufudk
wpfa,muf oGm;a&mufulnDEdkifw,f/}}
99
b,fawmhrSwpfa,mufxJc&D;roGm;ygeJY
aygvfpwufzeDrefeD,m (Paul - Stphane MANIER) rSwfwrf;
kyf&SifdkufolESifh kyfjrifowif;axmuf? e,fpnf;rjcm; owif;axmuf
rsm;tzGJU? tkyfcsKyfa&;bkwftzGJU0if (documentary-maker and TV
journalist, member of the RWB administration board)
100
oifhtaeeJY pdwf"mwfcdkifrm&ygr,f
rmwif;vmdkUcsf*sL;bmhxf (MartineLaroche-Joubert) France 2
kyfjrifrS tBuD;wef;owif;axmuf
]]y#dyujzpfwJh ae&mtrsm;pk[m BudKajymvdkYr&ygbl;/ oifeJY tqifajywJh? tE&m,fudk
oifhvdk cH,lxm;wJh? oif ,HkMunfwJh? tajctaeraumif;&if tm;udk;&r,fh "mwfykHowif;
axmufwpfa,mufeJY twlwloGm;yg/ wpfa,mufudk wpfa,muf zdtm;ray;ygeJY/ tJ'Dvdk
vkyfwm[m 'kua&mufzdkYtwGufygyJ/ ajy;p&m&Sd&ifajy;&atmif oifhawmfwJh&SL;zdeyfwpfpHk
&Sd&r,f? BuHhckdif&r,f/
]]uRefawmf qD;&D;,m;rSmwkef;u uRefawmfhtkdifzkef;udkydwfNyD; wl&uDe,fpyfrSm xm;cJhw,f/
'gaMumifh bm&Smt,fvf-tmquf (Bashar Al-Assad) wyfzGJUawGu k&Sm;tultnDeJY
uRefawmfhtdkifzkef;udk ajc&mcHvdkY r&awmhbl;/ N*dK[fwkzkef;udkokH;NyD; uRefawmfhowif;XmeeJY
qufo,
G rf ,fq&kd if ]]uReaf wmf tqifajyygw,f}} vkYd ajymzdt
Yk wGuf 10 pueyYf J Mumygw,f/
]]ta&;Bu;D qk;H uawmh oifph w
d t
f ajctaeyJ jzpfygw,f/ tE&m,feaYJ wGU&&if aMumufwwf
wm[m ykHrSefygyJ/ taMumufw&m;u rSefuefwJhwkHYjyefrIudk ay;ygw,f/ 'gayrJh xdwfvefY
jcif;awmh rjzpfygeJY/ xdwfvefYjcif;u ul;pufwwfNyD; rSm;,Gif;aom qkH;jzwfcsufrsm;udk
jzpfapEdik yf gw,f/ oifu,
kd w
f idk v
f nf; pdw"f mwfBuchH idk zf Ykd vkt
d yfovkd ud,
k v
hf kd pdw"f mwfBuchH idk f
olawGeYJ twl&adS e&ygr,f/ wpfcgwpf&H em&Daygif;rsm;pGm rvIyrf &Sm;bJ yke;f ae&wmrsK;d awG
BuKHawGUEkdifygw,f/ tJvdktcgrsKd;rSm xdwfvefYjcif;r&SdbJ apmifhqdkif;zkdYvkdygw,f/}}
101
102
oifhywfywfvnfrSmjzpfysufaewmawGudk tNrJwrf;owdrlyg
tDrmEGJvfqD;a&mhxf (EmmanuelSrot) attufzfyDowif;Xme\
vHkNcHKa&;wm0efcHenf;pepfydkif;qdkif&m t,f'Dwm
]]ta&twGufrsm;rsm;oGm;&if ydkNyD;vkHNcKHygw,f/ uRefawmfwkdY&JU oifwef;q&mawGu ]]oif
wpfa,mufxq
J kd jrefjrefomG ;Ekid w
f ,f/ 'gayrJh tkypf v
k u
dk o
f mG ;&if ykad 0;a0;a&mufEikd w
f ,f}}
vdkY ajymavh&Sdygw,f/ uRefawmfwdkYuvnf; rsm;aomtm;jzifh owif;axmufawG? "mwfyHk
owif;axmufawG? AD',
D o
kd wif;axmufawG? ,mOfarmif;wpfa,muf? pDpOfow
l pfa,muf
wdt
Yk ygt0if tkypf v
k u
kd cf &D;oGm;avh&ydS gw,f/ vkt
d yf&if vkNH cKaH &;twGuf oGm;ajymay;r,fh
REPORTERS WITHOUT BORDERS
103
vlwpfa,muf cefx
Y m;avh&ydS gw,f/ tJ'v
D u
l tawGUtBuKH oyd rf &Sad yrJh a&ajrtaetxm;
udkodNyD; a'obmompum;ukd ajymqkdEkdifoljzpfygw,f/ tJ'Dvdkjzpf&yfawGrSm uRefawmfwdkY
vkNH cKaH &;tpnf;ta0;udk reufwidk ;f vkyyf gw,f/ pDpOfou
l awmh olt
Y BuOH mPfawGay;w,f?
rdcifXmeudk taMumif;Mum;ay;w,f/
]]oHo,jzpfp&m ppfaq;a&;*dwfwpfckudk a&mufvmwJhtcgrSm wpfcgwav jyefvSnfhajy;
zdt
Yk csed f cPawmh &wwfygw,f/ 'gaMumifrh Ykd ud,
k yhf wf0ef;usirf mS bmawGjzpfaew,fqw
kd m
owdjyKzdkYvdkygw,f/
]]om"utm;jzifh vlolr&SdwJhvrf;? qefYusifbufvrf;aMumrSm vlawGtrsm;BuD; 'grSr[kwf
,mOfawGtrsm;Bu;D &yfaew,fqw
kd hJ yHrk eS rf [kww
f hJ tajctaewpfc[
k m a&SUrSm'kuj zpfaeNyD
qdkwJh trSwfvuPmygyJ/ ppfaq;a&;*dwfapmifhawG oifhudk rawGUrDtcsdefrSm jzpfygw,f/
b,fvdktE&m,f&SdwJh tajctaersdK;rSmyJjzpfjzpf ajc&mcHpepf (tracking system) rSm&SdwJh
wyfvSefYtoHay;cvkwfudk zGifhxm;zdkY tBuHay;vdkygw,f/ tJ'Dpepf[m jyemjzpfaewJh
ae&mawGrSm vkyfaewJh owif;axmufawGrSm &Sdygw,f/
]]tBuD;wef;t,f'DwmawGudk wyfvSefYxm;w,fqdkwJhtodu uRefawmfwdkY cufcJwJhtajc
taewpfckudk udkifwG,f&mrSm oufa&mufrI &SdEdkifygw,f/}}
ESdrfYcsrIeJYav;pm;rIudkjyyg
tvdefrif*ef (AlainMingam) "mwfyHkowif;axmufESifh e,fpnf;rjcm;
owif;axmufrsm;tzGJU? tkyfcsKyfa&;bkwftzGJU0if
]]owif;pmq&mawG[m rsufjrifoufaoawGoufoufom jzpfygw,f/ 'gayrJh aiGaMu;
tjrwfxkwfzdkYtwGuf txl;ojzifh EdkifiHa&;taMumif;jycsufawGtwGuf ypfrSwfawG jzpfyg
w,f/ 'gaMumifh owif;pmq&mawGu rdb
k ikd ;f zke;f oH;k &mrSm owdxm;zdYk vdyk gw,f/ bmvdv
Yk J
qdkawmh ae&m&SmEdkifwJhenf;ynm (geolocation technology) eJY olwdkY&JUae&mawGudk
odEikd v
f yYkd gyJ/ oift
h quftoG,af wG 'kur a&muf&atmif owif;ZmpfjrpfawGukd umuG,f
jcif;? tcsuftvufawGudk 0Sufpmvkyfjcif;awG[m tvGefta&;BuD;ygw,f/
]]tvGwfowif;axmufawGtaeeJY todtrSwfjyKjcif;cH&zdkYtwGuf twif;BudK;pm;wm[m
tuf'&Devif;a[mfrek ;f awG wufvmapNy;D 'kua &mufzt
Ykd wGuyf J jzpfygw,f/ owif;avmu
104
105
aemufqufwGJ
106
107
108
109
110
111
112
9/ Edik if w
H umESihf a'oqdik &f m vlt
Y cGit
Yf a&;tzGUJ tpnf;rsm;tygt0if oufqikd &f m ukvor*
tzGJUtpnf;rsm; txl;ojzifh ukvor*ynma&;? odyHESifh ,Ofaus;rItzGJYtpnf;wdkYESifh
yl;aygif;vkyfaqmif&ef? owif;axmufrsm;tm; tMurf;zufwdkufcdkufjcif;rsm;tay: pkHprf;
ppfaq;rItajctaeESihf ywfoufonfo
h wif;tcsut
f vufrsm;tm; rdrw
d \
Ykd oabmqE
tavsmufrQa0&ef EdkifiHrsm;tm; wdkufwGef;onf/
113
aemufqufwGJ 2 - owif;pmvGwfvyfcGifhqdkif&m
tajccHpm&Gufpmwrf;rsm;
owif;pmvGwv
f yfciG hf tajccHrt
l m; Edik if w
H umOya'? a'oqdik &f mpmom;rsm;ESihf Edik if aH wmf
Oya'jyKtzGUJ rsm; (tcGit
hf a&;rsm;ESihf "avhrsm;? zGUJ pnf;tkycf sKyyf kH tajccHOya'rsm;ESihf trdeYf
rsm;) u todtrSwfjyKMuonf/
jynfolESifhEdkifiHa&;tcGifhta&;rsm;qdkif&m tjynfjynfqkdif&my#dnmm
f
( International Covenant on Civil and Political Rights
ICCPR)
1966 ckEpS ?f 'DZifbmv 16 &ufaeYwiG f twnfjyKcNhJ y;D 1976 ckEpS ?f rwfv 23 &ufaeYwiG f
pwiftmPmoufa&mufcJhonf/
tydk'f19
1/ vlwdkif;onf taESmifht,Sufr&SdbJ xifjrif,lqydkifcGifh&Sdonf/
2/ vlwdkif;onf vGwfvyfpGmxkwfazmfajymqdkcGifh&Sd&rnf/ tcGifhta&;wGif owif;
REPORTERS WITHOUT BORDERS
114
115
vHNk cKH cikd rf mrI odrYk [kwf jynforl sm; vHNk cKrH t
I usKd ;twGuaf omfvnf;aumif;? Nird 0f yf
ydjym;rI r&Sjd cif; odrYk [kwf &mZ0wfrrI sm; wm;qD;&eftwGuv
f nf;aumif;? use;f rma&;
ESihf tusiphf m&dwu
kd umuG,&f eftwGuv
f nf;aumif;? tjcm;vlrsm;\ *kPo
f u
d m ESihf
tcGit
hf a&;rsm;udk umuG,&f eftwGuv
f nf;aumif;? vSsKd U0Su&f &Sx
d m;onfh owif;
rsm;tm; zGix
hf w
k af jymqdjk cif;tm; wm;qD;&eftwGuv
f nf;aumif;? odrYk [kwf w&m;
pD&ifa&;tzGJU\ tmPmESifh bufrvdkufrIudk xdef;odrf;&efvnf;aumif; tqdkyg
vGwfvyfcGifhrsm;udk 'Drdkua&pDvlYtzGJUtpnf;wGif vdktyfonf/
116
tydk'f 9
1/ yk*dKvfwpfOD;pDwdkif;onf owif;tcsuftvufrsm;udk od&SdvufcHydkifcGifh&Sdonf/
2/ yk*dKvfwpfOD;pDwdkif;onf rdrdwdkY\xifjrif,lqcsufrsm;udk Oya'abmiftwGif;
azmfjycGifh? jzefYjzL;cGifh&Sdonf/
117
aemufqufwGJ 3 - owif;pmq&mrsm;\tcGifhta&;
rsm;ESifh wm0efrsm; aMunmcsuf
if;aMunmcsuu
f kd jrL;epfy#dnmf(Munich Charter) [koMd u 1971 ckEpS ?f Ed0k ifbmv
24 &uf ESihf 25 &ufaeYrsm;wGif jrL;epfNrKd U a&;qGt
J wnfjyKco
hJ nf/ if;udk rD',
D mvkyif ef;u
vdkufemoifhonf[k vufcHxm;NyD;aemufydkif; Oa&mywdkuf&Sd owif;pmq&mor*rsm;u
twnfjyKcJhonf/
ed ' gef ;
owif;tcsuftvufrsm; &&SdcGifh? vGwfvyfpGm xkwfazmfajymqdkcGifhESifh a0zefydkifcGifhonf
vlom;wdkY\ tajccHusaom tcGifhta&;rsm;xJrS wpfckjzpfonf/ owif;axmufwpfOD;\
tcGit
hf a&;rsm;ESihf wm0efrsm;tm;vH;k onf jynfow
l t
Ykd m; jzpf&yfrsm;ESihf tBuOH mPfrsm;udk
today;cGifhrS jzpfay:vmonf/ owif;pmq&mrsm;\ jynfolwdkYtay: wm0ef&SdrIonf
tjcm;aomwm0ef&SdrIrsm;xuf txl;ojzifh tvkyf&Sifrsm;ESifh jynfolYtmPmydkifrsm;xuf
omvGeo
f nf/ owif;vkyif ef;wGif owif;pmq&mrsm;onf if;wdu
Yk ,
kd w
f ikd f tvdt
k avsmuf
uefYowfjcif;rsm;vnf; yg&Sdonf/ onfrSm atmufwGifa&;qGJxm;aom wm0efrsm;udk
aMunm&jcif;\ &nfG,fcsufvnf;jzpfonf/ vGwfvyfrIESifh vkyfief;qdkif&m*kPfodumrsm;
xdxda&mufa&muf wnf&Sdaeonfhtajctaersm;wGif owif;pmq&mwpfOD;onf if;\
vkyfief;udk vkyfudkifaepOf xdkwm0efrsm;udk av;pm;&rnf/ onfrSm tcGifhta&;rsm;
aMunmcsuf\ &nfG,fcsufjzpfonf/
wm0efrsm; aMunmcsuf
owif;rsm; pkaqmif;jcif;? wnf;jzwfjcif;ESifh a0zeftBuHjyKjcif;vkyfief;udk vkyfudkifaeaom
owif;pmq&mwpfOD;\ r&Sdrjzpfvdktyfaom wm0efrsm;rSm
1/ jynfolvlxkonf trSefw&m;udk odcGifh&SdonfhtwGuf rdrdtwGuf rnfodkYaom
tusdK;w&m;rsm;jzpfygap trSefw&m;udk av;pm;&ef
2/ owif;ay;jcif;? xifjrifcsufay;jcif;ESifh a0zefjcif;vGwfvyfrIudk umuG,f&ef
3/ owif;Zmpfjrpfudkodaom taMumif;tcsufrsm;udkom owif;wifjy&ef? ta&;
ygaom owif;tcsut
f vufrsm;udk csex
f m;jcif; odrYk [kwf pmom;rsm;? pm&Guf
pmwrf;rsm;udk ajymif;vJjcif;rjyK&ef
118
4/
119
3/
4/
5/
if;tvkyv
f yk af eaom owif;tzGUJ tpnf;wGif a&;om;xm;jcif;jzifv
h nf;aumif;?
tvkycf efpY mcsKyw
f iG f xnho
f iG ;f xm;jcif;jzifv
h nf;aumif; wnf&adS eonf/ OD;pm;
ay;rIukd ,if;a,bk,sr0l g'wGif &Si;f vif;pGm razmfjycJv
h Qif jiif;y,fyikd cf iG &hf o
dS nf/
owif;axmufwpfO;D tm; if;\cH,cl surf sm; odrYk [kwf todw&m;ESiq
hf efu
Y si
f
vkyif ef;qdik &f m vkyaf qmifrw
I pfct
k m; vkyaf pjcif; odrYk [kwf tMuOH mPfazmfjyap
jcif;wdkYudk twif;tusyf rjyKvkyfEdkif/
t,f'w
D mtzGUJ 0ifrsm;tm; owif;vkyif ef;\ toufuv
kd rT ;f rd;k Ekid af om ta&;Bu;D
onfh qHk;jzwfcsufrsm;tm;vHk;udk today;wifjy&ef wm0ef&Sdonf/ aemufqHk;
owfrw
S rf rI sm;ygaom qH;k jzwfcsurf csrD tenf;qH;k wkid yf if&rnf/ xdw
k ikd yf ifrw
I iG f
t,f'w
D mtzGUJ \ zGUJ pnf;yg0ifrI Oyrmtm;jzifh tvkyo
f rm;opfac:,ljcif;? tvkyf
rSxw
k yf ,fjcif;? ajymif;vJcefx
Y m;jcif;? owif;axmufrsm;tm; &mxl;wk;d jri jhf cif;
ponfh udp&yfrsm;tm;vHk;yg0ifonf/
owif;axmuf\ vkyfaqmifcsufrsm;ESifh wm0ef,lrlrsm;udk xnfhoGif;pOf;pm;
vsu?f owif;axmufonf trsm;oabmwlncD surf sm;t& tusKd ;cHpm;cGirhf sm;udk
omru wpfO;D csi;f tvkycf efpY mcsKycf sKyjf cif;udyk g cHpm;cGi&hf &dS rnf/ xdo
k Ykd cHpm;&m
wGif if;tvky\
f ky0f wKypn;f qdik &f mESihf ud,
k u
f sio
hf u
d m qdik &f m vHNk cKH r?I pD;yGm;a&;
vGwv
f yfru
I t
kd mrcHvsuf ol\vlrt
I qift
h wef;ESiu
hf u
kd n
f o
D nfh vpmay;pepf
rsm; yg0ifap&rnf/
120
121
ICRC onf
122
aemufqufwGJ 5 - toHk;0ifaomtquftoG,frsm;
Reporters Without Borders : www.rsf.org
Tel:(+33)1.44.83.84.84Fax:(+33)1.45.23.11.51
Email: rsf@rsf.org
Assistance/Insurance:securite@rsf.org
Secretariat: secretariat@rsf.org
Africa desk:africa@rsf.org
Latin American desk:americas@rsf.org
Asia desk:asia@rsf.org
Europe desk:europe@rsf.org
Iran desk:persan@rsf.org
Middle East desk: middle-east@rsf.org
New Media desk: internet@rsf.org
Germany-Reporter ohne Grenzen:
www.reporter-ohne-grenzen.de
Tel:(+49)30.609.895.33-0Fa_:(+49)30.202.15.10-29
Email: kontakt@reporter-ohne-grenzen.de
Austria-Reporter ohne Grenzen : www.rog.at
Tel:(+43)158.100.11Fax:(+43)148.003.95
Email:info@rog.at
Belgium-Reporters sans frontires
/Reporters zonder grenzen
Tel:(+32)2.235.22.81Fax:(+32)2.235.22.82
Email:rsf@rsf.be
Spain-Reporteros sin fronteras
Tel/Fax:(+34)91.522.4031Email:rsf@rsf-es.org
United States-Reporters without borders
Tel:(+1202)256.5613Email:dcdesk@rsf.org
Finland-Toimittajat ilman rajojary/Reportrar utan grnser,rf
Tel:(+358)50.380.7947Email:info@toimittajatilmanrajoja.fi
Sweden-Reportrar utan Grnser : www.reportrarutangranser.se
Tel:(+46)8.618.93.36Email:reportrarutangranser@rsf.org
123
tjcm;aomowif;vGwv
f yfrEI iS hf owif;pmorm;rsm;tm;tumtuG,af y;rIwiG f txl;jyK
aqmif&Gufaeonfh EdkifiHwumtpdk;&r[kwfonfhtzGJUtpnf;rsm;
Article 19 : www.article19.org
Free Word Centre, 60 Farringdon Road, London, EC1R 3GA, United Kingdom
Tel:(+44)20.73.24.25.00Email:info@article19.org
International News Safety Institute:
www.newssafety.org
30 South Colonnade, Canary Wharf, London, E14 5EP, United KingdomEmail:info@ newssafety. org
Dart Center for Journalists and Trau-ma : dartcenter.org
48 Grays InnRoad, London, WC1X 8LT, United Kingdom
Tel:(+44)207.242.3562Email:info@dartcentre.org
Rory Peck Trust : www.rorypecktrust.org
Linton House, 24 Wells Street, London, W1T 3PH, United Kingdom-Tel:
(+44)203.219.7860
Fax:+(44)2032197862
Email:info@rorypecktrust.org;assistance@rorypecktrust.org; training@rory
pecktrust.org
Index on Censorship: www.indexoncensorship.org
92-94 Tooley Street, London, SE1 2TH, United Kingdom
Tel:(+44)20.72.60.26.60Email:info@indexoncensorship.org
Committee to Protect Journalists: www.cpj.org
330, 7th Avenue, 11th Floor, New York, New York 10001, United StatesTel:(+1.212)465.1004 Fax:(+1.212)465.9568
Email: info@cpj.org
124
InternationalFederationofJournalists: www.ifj.org
IPC- Residence Palace, Bloc C, Rue de la Loi 155/B-1040, Brussels, BelgiumTel:(+32)22.35.22.00Fax:(+32) 22.35.22.19 Email:ifj@ifj.org
World Association of Newspapers and News Publishers:
http://www.wan-ifra.org
96 bis rue Beaubourg 75003 Paris, France
Tel:(+33)1.47.42.85.00Fax:(+33)1.42.78.92.33Email:
info@wan-ifra.org
Pen International: http://www.pen-international.org
Brownlow House, 50/51 High Holborn, London, WC1V 6ER, United Kingdom
Tel:(+44)20.74.05.03.38Email:info@pen-international.org
International Press Institute: www.freemedia.at
Spiegelgasse2A-1010, Vienna, Austria
Tel:(+43)1.512.90.11Fax:(+43)1.512.90.14
Email: ipi@freemedia.at
Media Legal Defence Initiative:
http://www.mediadefence.org
The Foundry, 17-19 Oval Way, London SE11 5RR, United Kingdom- Tel:(+44)
20.37.52.55.50
Skype: mldi.law Email: info@mediadefence.org
tjcm;aomtpdk;&r[kwfonfhtzGJUtpnf;rsm;
Amnesty International: www.amnesty.org
1 Easton Street, London WC1X 0DW, United Kingdom Tel:(+44)20.74.13.55.00
Fax:(+44) 20.79. 56.11.57
Email:contactus@amnesty.org
Lawyers Without Borders Francewww.avocatssansfrontieres-france.org
8, rue du Prieur, 31000 Toulouse, France
Tel:(+33)5.34.31.17.83Fax:(+33)5.34.31.17.84
International Federation for Human Rights: www.fidh.org
17 passage de la Main dor, 75011 Paris, France
Tel:(+33)1.43.55.25.18Fax:(+33)1.43.55.18.80fidh@fidh.org
125
tjcm;aomtjynfjynfqkdif&mtpdk;&tzGJUtpnf;rsm;
United Nations Non-Governmental Liaison Service:
www.un-ngls.org
Palais de Nations, 1211, Geneva 10, Switzerland Tel:(+41)229172076
Fax:(+41)229170432
Office of the United Nations High Commissioner for
Human Rights: www.ohchr.org
Palais Wilson, 52 rue des Pquis, CH-1201 Geneva, Switzerland-Tel:(+41)
22.917.92.20
Email: InfoDesk@ohchr.org
International Criminal Court: www.icc-cpi.int 174 Maanweg, 2516AB,
The Hague, Netherlands Tel:(+31)70.515.85.15Fax:(+31)70.515.85.55
Office of the United Nations High Commissioner for Refugees:
www.unhcr.fr
Case Postale 2500, CH-1211, Geneva 2, Switzerland Tel:(+41)22.739.81.11
Fax:(+41)22.739.73.77
UnitedNationsEducational,ScientificandCultural Organization:
www.unesco.org
7, Place de Fontenoy, 75732 Paris 07 SP, France
Tel:(+33)1.45.68.10.00Fax:(+33)1.45.67.16.90
126
aemufqufwGJ 6 - e,fpnf;rjcm;owif;axmufrsm;
tzGJUrSwpfqifh tmrcHxm;&Sdjcif;
e,fpnf;rjcm;owif;axmufrsm;tzGJUonf {NyD EkdifiHwum uae'gtzGJU (April International Canada) ESifh yl;aygif;vsuf rdrd\EdkifiHjyifywGif wm0efxrf;aqmifaeaom EdkifiH
aygif;pHkrS owif;axmufrsm;twGuf tmrcHtpDtpOfESpfck wifjyygonf/ if;ay:vpDudk
e,fpnf;rjcm;owif;axmufrsm;tzGJUrS &EdkifonfhtwGuf owif;axmufaygif; &maygif;
rsm;pGmonf wdu
k yf eJG ,fajrrsm;? tE&m,fBu;D aomEdik if rH sm;odYk c&D;oGm;jcif;tygt0if use;f rma&;
tmrcHudk tjynfht0cHpm;Mu&onf/
wpfckwnf;aomvkdtyfcsufrSm e,fpnf;rjcm;owif;axmufrsm;tzGJU0ifjzpfzdkY jzpfygonf/
ay:vpDrsm;rSm
24 em&D? wpfywfvQif 7 &uf? urmtESHY
a&wdk odkYr[kwf a&&Snf rnfonfhtvkyfwm0efay;rIrqdk
oiftNrJaexkdif&mEkdifiH\jyify
owfrSwfxm;onfhae&mukd a&mufESihfNyD;vQifawmifrS
ajz&Sif;csuf 1 - tajccHtpDtpOf (Basic Plan)
if;tpDtpOfonf ta&;ay:usef;rma&;tajctaersm;wGif ta&;ay:tultnD tum
tuG,Ef iS fh rdcifEikd if o
H Ykd jyefvnfyaYkd qmifjcif;rsm; yg0ifonf/ txkyt
f yd;k aysmufq;kH jcif;ESihf
ysufpD;jcif;? av,mOfc&D;pOfysufjcif;ESifh rdrd\udk,fa&;udprsm;tygt0if trsm;tjym;
yg0ifaomtmrcH jzpfygonf/
okdYaomf if;tpDtpOfonf Extended Plan ESifhrwlbJ wm0efxrf;aqmifpOf ppfwyf
odrYk [kwf tpd;k &wyfzUJG rsm;ESit
hf wlvu
kd yf gonfh owif;axmufrsm;twGuf tmrcHray;yg/
uae'gEdkifiHom;rsm; odkYr[kwf tar&duefjynfaxmifpkEdkifiHom;rsm;twGuf tajccHtpD
tpOfr&Edkifyg/
tajccHtpDtpOfxJwGif tusHK;r0ifonfh tE&m,ftjrifhqHk;wkdif;jynfrsm;rSm qD;&D;,m;?
vpfAsm;? tD&wf? tmz*efepwef? tpa&;? taemufzufurf;ajc? uGef*dk'Drdku&ufwpf
orwEdkifiH? (tpfwl&D (Ituri)? uDAl;ajrmufydkif; (North Kivu)? uDAl;awmifydkif; (South
Kivu) ESifh ql'efESifh ,l*ef'ge,fpyfa'orsm;)? qdkrmvD,m? ,Drif? a*smf*sD,m? k&Sm;EkdifiHrS
REPORTERS WITHOUT BORDERS
127
wGifMunfhyg?
odkY qufoG,fyg/
en.rsf.org/
insurance@ rsf.org
''Safety of Journalists''
odkYoGm;yg odkYr[kwf
128
aemufqufwGJ 7 - &efvdkaomywf0ef;usiftwGuf
oifwef;ay;olrsm;
atmufygpm&if;udk NyD;jynfhpHkonf[k rqdkEdkifaomfvnf; urm\ tE&m,frsm;aom a'o
rsm;wGif tvkyfvkyfaeolrsm;twGuf oifwef;rsm;ay;aeaom tzGJUtpnf;rsm;udk azmfjy
xm;jcif;jzpfonf/
bDbDpDu if;\0ufbfqdkuf ''BBC Academy'' wGif a&S;OD;olemjyKpkjcif;ESifh tE&m,f
rsm;aoma'orsm;odkY c&D;oGm;Mu&aom owif;axmufrsm;twGuf avhusifhoifMum;
aomAD'D,dkudk wifxm;ygonf/
AKE
www.akegroup.com
16 Swan Court/ 9 Tanner Street, London SE1 3LE, United KingdomTel:(+44)203.816.9970Fax:(+44)143.235.0227
Email:enquiries@akegroup.com
BIOFORCE
http://bioforce.asso.fr
41 avenue du 8 mai 1945, 69694 Venissieux, France
Tel:(+33)4.72.89.31.41Fax:(+33)4.78.70.27.12Email:
info@bioforce.asso.fr
CENTURION RISKASSESSMENT SERVICES
www.centurionsafety.net
HeadOffice: PO Box 1740, Newquay, Cornwall, TR7 3WT, United KingdomTel:(+44)1637.873.661Email:main@centurionsafety.net
CHIRON RESOURCES (OPS) LTD
www.chiron-resources.com
Whiteleaved Oak, Ledbury, Herefordshire, HR8 1SE, United KingdomTel:(+44)7880.602.426;(+44)1531.650.296
Email: owclive@chiron-resources.com
FRENCH RED CROSS
http://www.croix-rouge.fr
98, rue Didot 75694, Paris Cedex 14, France
129
Tel:(+33)144.43.13.23
DICOD (FRENCH DEFENCE MINISTRY)
http://www.defense.gouv.fr/salle-de-presse/acces-journalistes/stagesjournalistes60boulevard du gnral Valin, 75015 Paris, France
Tel:(+33)144.42.54.02Email: presse@dicod.fr
1ST OPTION HIGH RISK
http://www.1stoptionhighrisk.com 1st Option Safety Group
1st Floor, 16 Mortimer Street, London W1T 3JL, United KingdomTel:(+44)845.500.8484Email: training@1stoptionsafety.com
GLOBAL JOURNALIST SECURITY
https://www.journalistsecurity.net 3286 Aberfoyle Place, NW Washington, DC 20015, United States
Tel:(+1.202) 352.1736 Email:gjs@journalistsecurity.net
OBJECTIVE TEAM LTD
http://www.objectivetravelsafety.com
Bragborough Lodge Farm, Daventry, NN11 7HA, United KingdomTel:(+44)1788.899.029Fax:(+44)1788
891259Email: office@objectiveteam.com
PILGRIMS GROUP
https://www.pilgrimsgroup.com
Pilgrims House, PO Box 769 Woking, Surrey, United Kingdom
Tel:(+44)844.788.0180Fax:(+44)148.322.8770
Email: enquiries@pilgrimsgroup.com
REMOTE TRAUMA
http://www.remotetrauma.com
2 Bridle Close, Surbiton Road, Kingston Upon Thames, Greater London
KT1 2JW, United Kingdom. Tel:(+44)844.800.9158Email: admin
@remotetrauma.com
REPORTERS INSTRUCTED IN SAVING COLLEAGUES (RISC)
http://risctraining.org
C/o The Half King, 505-507 West 23rd Street, New York NY 10011, United
States, Tel:(+1)917.362.5518Email:hello@risctraining.org
TORINTER NATIONAL GROUP
http://www.torinternational.com
130
Aviation House, Gloucester Airport, Staverton, Glos GL51 6SR, United King
dom, Tel:(+44)1932.879.879(+971)563.014.208(Dubai)
Email: info@torinternational.com
TYR SOLUTIONS LTD
www.tyr-solutions.com
The Old Hop Barn, Monksbury Court, Yarkhill Hereford HR8 2TU, United
Kingdom
Tel:+44(0)1432.806.363Email: info@tyr-solutions.com
131
txl;aus;Zl;wif&Sdjcif;
]]owif;pmq&mrsm;twGuf ab;uif;vHkNcHKa&;vrf;Tef}}udk
xkwfa0Edkifjcif;onf qDG'ifbk&ifhEdkifiH (Kingdom of Sweden)
\ aiGaMu;axmufyHhrIaMumifhom jzpfygonf/
uREfkyfwdkYonf atmufygtzGJUtpnf;rsm;tm; wnf;jzwfrIwGif if;wdkY\ wefzdk;&Sdaom
yg0ifrrI sm;ESihf owif;axmufrsm;\ ab;uif;vHNk cKH a&;wGif ulnaD xmufyrkH rI sm;twGuf txl;
aus;Zl;wif&Sdygonf/
urmtESt
YH jym;&Sd Edik if aH ygif; 130 wGif &Sad eaom e,fpnf;rjcm;owif;axmufrsm;tzGUJ udk
vnf; aus;Zl;wif&Sdygonf/ if;wdkYyg0ifrI r&Sdygu uREfkyfwdkY\tzGJYtpnf;onf ,aeY
tajctaetxd &SdaeEdkifrnfr[kwfyg/
atmufygowif;pmq&mrsm;udkvnf; if;wdkYay;aom owif;tcsuftvufrsm;ESifh tBuH
mPfrsm;twGuf aus;Zl;wif&Sdygonf/
-
132
TH/CI/MYA/16-001
133