Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research

Cilt: 8 Say: 37

Volume: 8 Issue: 37

Nisan 2015

April 2015

www.sosyalarastirmalar.com

Issn: 1307-9581

1950 GENEL SE MLER N N URFAYA YANSIMASI

THE GENERAL ELECTION OF 1950 TO URFA REFLECTION
Ahmet LYAS

z
Bu al ma 1950 genel seimlerinin Urfaya yansmas zerine in a edilmi tir. Mevzu olan 1950 genel seimleri
Trkiyede bir dnemin ba langc olarak nitelenmektedir. lk defa o unluk esasna gre Demokrat Parti ve
Cumhuriyet Halk Parti arasndaki kyasya yar , Demokratlarn ezici bir o unlukla zafer kazanmasyla son
bulmu tur. Demokratlarn bu ba ars, lkenin birok vilayetinde hissedilirken, bu vilayetlerinin nemli bir perdesini
de Urfa olu turmaktadr.
zellikle 1946-1950 yllar arasnda seim yar nn kz t Urfada, CHP ve DP, Urfa semenini etkilemek
iin birok yola ba vurdular. Bu iki siyasi parti arasndaki mcadelenin 1950 Genel Seim Sonularna yansd bu
al mada verilmeye gayret edildi. zellikle ar iv kaynaklardan da anla laca zere 1950 Genel Seimleri, Urfada
demokrasi havas ierisinde gerekle mi , seim sonularnn kltrel bir tarzla kutlanmas, halkn Halk Partisine
yllarca biriktirdi i igdsel bir tepkinin yansmas olarak aklanmaya al ld.
Anahtar Kelimeler: Urfa, DP, CHP, Demokrasi, Seimler.
Abstract
Thisstudy is built on thereflection of general elections 1950 in Urfa. 1950 general elections is regarded as
thebeginning
of
a
period
in
Turkey.
Formerrivalheld
on
thebasis
of
themajoritybetweentheDemocraticPartyandtheRepublicanPeople'
sParty,
has
endedwiththevictory
of
theDemocratswinoverwhelmingly. Thissuccess of Democratsisfelt in manyprovinces in thecountry as well as in Urfa.
RPP
and
DP
resorteddifferentwaystoaffectelectorate
of
Urfa
in
whichelectionrace
is
on
thefierceespeciallybetweentheyears 1946 and 1950. Reflection of thestrugglebetweenthetwopoliticalparties in the General
ElectionResults of 1950 triedto be given in thisstudy. As it is understoodfromarchivalsources in particular,1950 General
Elections, tookplace in a democraticenvironment in Urfa andthecelebrations of theresult of elections in a culturalstylecould
be explained as an instinctivereactionaccumulatedforyearsbypeopleto RPP.
Keywords: Urfa, DP, RPP, Democracy, Elections.

GR
Demokrasinin vazgeilmez unsurlarndan biri de seimlerdir. Seimler, halk iradesinin sand a
yansmasn ortaya koyan en temel e olmas nedeniyle nem ta maktadr. Modern siyaset bilimcileri,
Trkiyede ayanlarn padi aha kar g kazand Sened-i ttifak belgesini, Trkiyenin demokrasiye gei te
ve anayasal hareketlerinde mhim bir sre olarak grmektedirler(Akyldz, 2004: 85). Sened-i ttifakla
ba layan demokratikle me hareketi, Tanzimatn ilanyla hz kazand. I. Me rutiyetin ilan edilmesi
sonucunda ise Osmanl Devletinin ilk anayasas olan Kanun-i Esasinin nimetlerinden olan seimlerin
yaplacak olmas gere i, Osmanl halknn ilk kez seim srecini ya amas drtsn ortaya koydu(Aykol,
2009: 54-55). Seimlerle ilgili kanun hkmndeki kararname gre, yirmi dokuz blgeden seilecek olan
vekiller, drt yll na grev yapabilecek, aday olacak mebuslarn ise en az 50.000 oy almasn art
ko uldu(Olgun, 2011: 3). Ayrca seimlerinin yaplmasn dzenleyen talimat gere i de Ekim 1876 ylnda
alnan kararla da 80 Mslman 50 gayri Mslim olmak zere toplam 130 milletvekilinin seilmesi karar
alnd. Yaplan seimler sonras, Meclis ilk defa 19 Mart 1877 tarihinde stanbulda Sultan Ahmedteki
Darlfnun binasnda ald ve ilk toplant da burada yapld(Toprak, 2013: 174-175). Sultan Abdlhamidin
nutku Sait Pa a tarafndan okunduktan sonra meclis al malarna ba land. Ancak ilerleyen srelerde 13
ubat 1878 tarihinde II. Abdlhamid, Osmanl-Rus Sava nn(1877-1878) etkilerini bahane ederek sresiz
olarak Meclis faaliyetlerine ara verdi ini bildirdi (Yavuz, 2000: 374; Yaln, 1976: 58). Bu sre 23 Temmuz

Yrd. Do. Dr., Batman niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, Siyasi Tarih ABD

1908 tarihine yani II. Me rutiyetin ilan edilmesine kadar devam etti. Avrupa ve Do uda ya anan
demokratik geli meler nispetinde, Osmanl Devleti nasiplenmi ti. Kendilerine ttihat ve Terakki adn veren
bir grubun deste iyle, Kanun-i Esasi 1908 ylnda yeniden yrrl e girdi. 2 A ustos 1908 Seim kanununa
gre seimler yeniden yapld. Seimlere ttihat ve Terakkinin destekledi i adaylar ile Osmanl Ahrar
Frkas ile ba msz adaylar katld. Toplam 285 adayn kazand 1908 seimlerinde, 160 Mslman, 27
Arnavut, 26 Rum, 14 Ermeni, 10 Slav ile 4 Musevi milletvekili bulunuyordu.
ttihat ve Terakkinin denetimi altnda 1908 ile 1912 yllar arasndaki dnem, vuku bulan Halaskar
Zabitan(Kurtarc Subaylar) olay sonras Meclis, ttihat ve Terakkiciler tarafndan 18 Ocak 1912de
feshedildi(Tunaya, 1989: 164). Bu geli me zerine bir taraftan ttihat ve Terakki di er taraftan Hrriyet
tilaflar, 1912 seimleri iin amansz bir al ma iine girdiler. Yaplan seimler, ttihatlarn devlet aygtn
kendi lehlerine kullanmalarndan ve ayrca Hrriyeti Nuri Beyin ttihat bir grup tarafndan dvlmesi
nedeniyle sopal seimler olarak nitelendirilmi tir(etinkaya, 2013: 201). ttihat ve Terakki Frkasnn ezici
bir o unlukla kazand 1912 Seimleri, Osmanlda Tek Parti ynetiminin kurulmasna zemin
hazrlam tr. Toplam 284 vekilin temsil edildi i 1912 ylndaki Osmanl Mebusan Meclisinde 157 Trk ve
Mslman, geriye kalanlar ise aznlklardan olu maktayd(Ahmad, 1999: 133-135). ttihat iktidarn
olu tu u bu dnem, I. Dnya Sava na kadar devam etmi tir. Birinci Dnya Sava sonras ise Vahdettin,
sava n getirmi oldu u a r yk bahane ederek, 21 Aralk 1918 tarihinde Meclisi feshetti(Kolo lu, 2007:
47). Anadolu odakl ba layan Milli Mcadelenin Kongreler Dnemi ad verilen srete, gerekle en
kongreler neticesinde stanbul Hkmetine kendini hissettiren Heyet-i Temsilliye, seimlerin yeniden
yaplmas iin bask unsurunu kulland. Nitekim Amasyada, iki taraf arasnda gerekle en gr meler
neticesinde seimlerin yaplmasn ve Meclisin yeniden almas konusunda mutabk kaldlar(Men, 1992:
166). Alnan karar gere i yaplan seimler neticesinde Son Osmanl Meclisi 12 Ocak 1920 tarihinde
ald(Kasaba, 2008: 126). Meclisin alm olmas aslnda stanbul Hkmetinin, Anadolu Hareketini
destekledi inin kantyd. Bu ko ullar ierisinde alan Son Osmanl Meclisi, Ulusal Szle me ya da Misak-
Milli ad verilen kararn alnmas sonras, ngilizler, padi ahn ve halifenin gvenli ini sa lamak zere,
ttihat ve Terakki tehlikesine kar stanbulu i gal ettiklerini bildirdiler(Kasaba, 2008: 126). stanbuldaki
parlamento ise 1920 ylnn Mart aynda feshedildi. Bylece Trkiyede demokrasi restorasyonu yeniden
kesilmi oldu.
Trkiyede Genel Seimler
stanbulun i gal edilmi olmas ve Son Osmanl Mebusan Meclisinin kapatlmas zerine Anadolu
harektnn ba nda olan Mustafa Kemalin emriyle yaynlanan tebli sonras yeni Meclisin almas iin
seim al malar ba latld. al malar neticesinde lkenin drt bir tarafnda seimler ba arl bir ekilde
tamamland. Ankara gelen mebuslar, Mustafa Kemal ile 11 Nisanda yaptklar gr meler sonucunda
Meclisin 22 Nisan 1920 tarihinde almas adna karar alnd; ancak 23 Nisann Cuma gnne denk gelmesi
d nlerek, Meclisin almas 23 Nisan Cuma gnne ertelendirilerek Meclisin almasn ruhani bir
durumla ifade edilmi tir. 23 Nisan 1920 tarihinde Ankarada alan Byk Millet Meclisi, ayn zamanda yeni
Trkiye Devletinin ilk yasama dnemini olu turmaktayd.
Milli Mcadelenin ba arya ula masndan sonra sra yeni devletin inklplar dnemine gelmi ti. Bu
amala yorgun d m Meclisin feshedilip yerine dinamik bir Meclisin almas gerekiyordu. Ad geen
sebepler neticesinde seimlerin yaplmas iin karar alnd. Alnan karar gere i yaplan seimler neticesinde
287 milletvekilinin bulundu u II. Dnem Meclisi, 11 A ustos 1923 gn ald. Tek Partinin yani Halk
Partinin yer ald II. Dnem Meclisi, Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn kurulmasyla demokratik ve ok
seslili in olu masyla sinerji kazand. kili siyasi partinin yer ald bu dnem eyh Said syan sonras
karlm olan Takrir-i Skun Kanunu ve stiklal Mahkemeleri, potansiyel muhalefeti temizlemekte
kullanlm ve ok partili hayat sekteye u ratlm t(Findley, 2011: 251). 1927 ylnda grev sresi dolan II.
Dnem Meclisi, seim kararnn alnmas sonras 1 Eyll 1927 tarihinde milletvekilli i seimleri yaplmas
iin uzla ld. 1923 ylnda yaplan seimlerde katlmn d k olmas nedeniyle seimlere katlm te vik
etmek amacyla davul zurnayla, baz yerlerde bando ile davetler yaplmasna kar n, katlm sadece % 20
civarnda oldu.
1927-1931 yllar arasnda grev yapan III. Dnem Meclisi, tek partinin hkimiyetiyle ve o ulculu un
olmad bir dnem olarak bilinmektedir. Bu dnem aral nda umut veren tek geli me, Paris Bykelisi
Ali Fethi Beyin, Gazi Mustafa Kemalden alm oldu u direktif sonras 1930 ylnda Serbest Cumhuriyet
Frkasn(SCF) kurmu olmasdr(A ao lu, 1994: 26). Gazinin deste iyle ve Ali Fethi Beyin gayretleriyle
te ekkl ettirilen SCFnin ana gayesi Halk Partisine kar muhalefet ederek, ho nutsuzluklar ortadan
kaldrmakt. Gerekten de Keynesili in zirve yapt 1929 ekonomik krizi, yeni kurulmu olan gen
Cumhuriyetin zerine sis bulutu gibi km t. Bu krize tepkisini gstermek isteyen halk, seimlere

ilgisizli ini gstererek belli etti. Tm bu olanlardan haberdar olan Gazi, Halk Partisinin denetlenmesinin
gereklili ine inanarak, SCFden yana tavrn gsterdi. SCF, birok yerde te kilatlanmasn tamamlayarak,
belediye seimlerine hazrland. 1930 ylnn Eyll aynda gerekle en Trkiyenin ilk yerel seiminde SCF,
CHPye kar byk ok ya att. 502 seim blgesinden, 2si ehir olmak zere 40 blgede zafer kazanan
SCFnin bu zaferi, CHP iin bir ba kaldr niteli i ta yordu. Nitekim belediye seimleri sonras iki parti
arasnda ba layan srt me, Gazi Mustafa Kemalin SCFye kar siyasete atlaca algsn olu unca SCF
Genel Ba kan Ali Fethi Okyar, Gaziye kar saygsndan dolay, SCFyi kapatma kararn ald(Gz, 1993: 2).
Bylece Trkiyede ok partili hayata gei in iki adm da ba arszlkla sonuland. Bu sonu aslnda
toplumun ho nutsuzlu unu ortaya karrken, son tahlilde siyasalla m parti-devlet izahnn aklanmasn
zorla trd. Bu ko ullar altnda 1930-1945 aral nda, Tek Partinin kkle meye ba lad sorunsalnn halkn
seimlere olan gvensizli ini de ortaya koydu. yle ki ilk defa kadnlarn seme ve seilme hakkn elde
etti i 1935 genel seimlerinde, CHPnin ba arl bir kampanya yrtmesi ile seime katlm oran yzde 68,5
olmu tur(zge i, 2014: 54). Mustafa Kemalin lmnden sonra yaplan 1939 Genel Seimleri nispeten di er
seimlere gre daha katlmc bir anlay la yaplm tr. 1930 ylndan sonra ile defa Milli efin direktifiyle
CHP ierisinde muhalif bir anlay n rn olan Mstakil Grup olu turulmas karar alnd(Olgun, 2011:
19). Bu grup yeterince baskn bir klt haline gelmedi i gibi, etkinlik sahas CHP korkusu yznden etkili
olamad(Koak, 2010: 79). Bunun sebebi Mstakil Grubun, parti devlet btnle mesinin nne kan cesaret
noksanl n kaynakland ileri srlebilir.
kinci dnya sava sonras mihver devletlerin yenilgisi zmnen de olsa tek parti veya fa isizm
kbusunun sona ermesi, son tahlilde Trkiyeyi etkilememesi beklenemezdi. Nitekim San Fransisco
Konferansnda Batl mttefiklerin demokrasiye gemi lkeler istiyoruz a rs, Trk basnnda geni yer
buldu.(Ak am, 26 Nisan 1945: 1). Milli ef nn, bu a rsnn muhataplarndan biriydi. nk sava
yllarnda aktif tarafszlk bir politika sergileyen ve Fa ist talya ve Nazi Almanyasndaki devlet
uygulamalarnn yansmas konumdaki Trkiye, bu a rya kaytsz kalamazd(Ahmad, 2010: 21-22). Tm
bunlara binaen Sovyetlerin Ermenilere yurt arama ryasnn Kars, Ardahan, Batumla ilgili ilintisi,
Trkiyeyi bir adm daha Batl glere yakla trd.
1945 sonras zellikle Kemalizmin byk ehirleri Batclkla, kk kyll ve ta ray
dn trmek iinse kulland laiklik-din kontrol ba arsz olmu , lke artk inklp teriminden nasibini
alma konusunda gnlsz, refah artrc ve yoksullu u are aranmas konusunda hem fikirdi(Kahraman,
2008: 195). yle ki Halk, lke ierisinde ya anan normatif k n asl sebebi tarihsel sorumlusu olarak
Halk Partisini grnyordu. Milli ef nn, Halk Partisi ierisinde muvazaa usul bir muhalefetin bile
halkn bu tepkisini dindirmeyece inin farkndayd. Nitekim nnnn d nsel iklimine Toprak
Mahsulleri Vergisi ve ifti i Topraklandrma Kanununa erh koyan Adnan Menderes, Celal Bayar, Refik
Koraltan ve Fuad Kprl yeti ti(Seydi, 2014: 26-27). Menderesin nclk etti i grup, zellikle iftiyi
Topraklandrma Kanununun zel mlkiyet hakknn ihlal etti ini ne srerek, yasaya kar ktlar(Seydi,
2014: 27). Muhafazakr blo un ba latt bu ba kaldr , CHP ierisinde demokratik argmanlarn olmad
anlay yla verdikleri Drtl Takrir, Halk Partisinde ezberlerin bozulmasna yardmc oldu. Ard arda gelen
ok ncelleri, CHP ierisinde kutupla may da beraberinde getirdi. Nitekim parti disiplin kurulu alm
oldu u kararla Adnan Menderes, Refik Koraltan, Fuad Kprlnn ihra edilmesine karar verirken, Celal
Bayar da dava arkada larna sahip kma adna CHPden istifa etti. Tm bu bile enler Trkiyenin
demokrasiye gemesine restorasyon arac grecek olan Demokrat Partinin(DP) kurulmasna zemin
hazrlad. Bu ama ve nnnn te vikiyle kurulan DP, 21 Temmuz 1946 ylnda girdikleri ilk seimde
kendisinden beklenmeyen bir ba ar yakalad. Ancak DP, seimde usulszlk yapld gerekesiyle, sert bir
muhalefetin yaplmasn kararn ald. ki parti arasnda ba layan gerginlik Cumhurba kan nnnn araya
girmesi ve imzalanan 12 Temmuz Beyannamesi ile son buldu. 1950 ylnda yaplacak seimler iin daha nce
uygulanan ak oy gizli tasniften vazgeilerek, gizli oy ak tasnif uygulamasna geilece i bildirildi. Bunun
d nda brokratlarn tarafszlklarn koruyacaklar ve CHP yanls tarafgirliklerden uzak duracaklarna dair
sz nnden alnd.
1950 Genel Seimleri
o unluk esasna gre yani bir ilde en ok oyu hangi parti alrsa, o ilin btn milletvekillerini o
partinin kazanaca ibareye gre(ztekin, 2011: 207), 14 Mays 1950 tarihinde yaplan Genel Seimler,
Trkiye adna yeni bir dnemin ba langcyd. Demokratlar oylarn yzde 53,3 alarak temsiliyette Meclisin
yzde 83ne sahip olurken, Halk partililer ise oylarn 39,8ini almalarna ra men, Meclisteki temsiliyetleri
yzde 14,2 olmu tur(Weiner-zbudun, 1987: 342). Bu sonu, 27 yllk kesintisiz iktidarda bulunan Halk
Partililer iin tam bir ok etkisiydi. Zira Halk Partililer, 1945-1950 yllar arasnda yapm olduklar liberal
reformlarn kar l n seimlerde bekliyorlard(Dodd, 1969: 24). DPliler yakla k 4 milyon oy alarak 408

sandalyeye sahip olurken, CHP ise 3 milyon oy alarak 70 sandalye sahibi olmu , Yusuf Hikmet Bayurun
Millet Partisi ve ba mszlar birer milletvekili karm lard. DP, 1946 Genel Seimlere gre oylarn 4 kat
artrrken, CHP oylarnda ise yakla k olarak yzde 80e varan d ya anm tr. DP, Trkiye genelinde
ba ar elde ederken, CHP ise do u ve gneydo u ba ar gstermi tir DPnin en ba ar oldu u iller stanbul,
zmir Zonguldak, CHPnin ise Bingl, Erzincan, Hakkri, Malatya olmu tur.
1950 Genel Seimlerine katlm ise yzde 89,3t(T K, 2011: 5). 1950 Genel Seimlerinde, kadnlarn
temsil oran ve says, imdiye kadar ki en az olan seim dnemi olmu tur. Bu dnemde 3 kadn milletvekili
vardr. Ayrca ilk defa oylar gizli oy ak tasnif usulyle saylrken, milletvekilleri tek dereceli seim
sistemiyle seilmi lerdir.
1950 Genel Seimlerinde Urfa
14 Mays 1950 tarihinde gerekle ecek seimler iin Urfada CHP ve DP arasnda kyasya bir
mcadele ba lad. zellikle a iretlerin gcn iyi bilen DP, a iretleri yanna ekmek adna nemli
gr meler gerekle tirdikleri biliniyordu. Cumhuriyet Ar ivindeki bir belgede, Urfann Bilecik ilesinde
nfuzlu ailelerden Szmenler ailesinin CHP safndan ekilerek, DP tarafna getikleri CHP Genel
Sekreterli ine iletiliyordu(BCA, 90.01.443.1831.9: 1). Demokratlar iin do u ve gneydo unun kazanlmas
hayati bir neme sahipti. Bu ama iin gerek DP Genel Ba kan Bayar ve ekibi gerekse yerel yneticiler
byk bir dayan ma ierisindeydiler. Bu amala DP Genel Ba kan Bayar, 1948 ylnn son aylarnda seim
al mas iin Urfaya gelece i, DP genel merkezinden, il ba kanl na bildiriliyordu(BCA, 90.01.443.1831.9).
Seim yakla rken CHP Urfa l Ba kanl tarafndan, CHP Genel Sekreterli ine gnderilen bir ba ka
raporda, DPnin 1950 Genel Seimlerinde muhtemel adaylar ve ilelerin genel durumlaryla ilgili olarak
unlara de inilmi tir:
1-Urfa DP l Ba kan Re it Kemal Timoro lu, zengin olup, srf maddi yardmyla nfuz sahibidir. Halkn
tevecchne sahip de ildir.2-ye Mustafa Gven: Haci avu nam ile tannmaktadr. l Ba kannn tesiri altndadr.
Kylerde tannn biridir. 3-Halil Akyol: Tccardr. Alayi d kndr. Herhangi bir mevki kapmak hrs ile bu partiye
gemi tir. Halk arasnda seveni yoktur. 4-Re it Akyz: Halk Partisinden gemi tir. Basit bir ki iliktir. 5-Mehmet
Hatibo lu: iftidir. Belediyede gayri me ru i lerle me gul oldu undan zengin olmu tur. 6-Cahit Us: Emekli maliye
memurudur.
Genel merkezde DP gnden gne kan kaybetmektedir. Bilecikte DPnin a rl vardr. Siverekte partimiz ok
gldr. DP le Ba kan Hseyin eponun varl DPye kan kaybetmektedir. Suruta ise DP a rl vardr. Bunu
kendi lehimize de i tirmek iin mcadele ediyoruz(BCA, 90.01.443.1831.9: 8-10). CHP l Ba kan Mitat
Krko lunun da ifade etti i gibi 1950 Genel Seimleri yakla rken CHP ile DP arasnda ciddi bir
mcadele vardr. Hatta seim sonularna bakld nda l Ba kan Krko lunun tespitlerinin ne kadar
do ru oldu u ortaya kacaktr.
14 Mays 1950 ylnda cereyan eden genel seimler, Urfada byk bir katlm rne ini gsterdi.
nceki seimlerde Halk Partisinin kalesi olan Urfa, 1950 Genel Seimlerinde bu sefer tercihini Demokrat
Partiden yana kullanm tr. Kaytl 122 bin semenin bulundu u Urfada, 108 bin oy kullanlm tr(Tik,
2012: 88). Katlm oran ise yzde 88,7dir. DP, oylarn yzde 52ini alarak 6 milletvekiline sahip olurken,
CHP ise oylarn yzde 48i ile 1 milletvekili karabilmi tir. Temsilliyet babnda problem, yukarda da
de inildi i gibi bir ilde en ok oyu hangi parti alrsa, o ilin btn milletvekillerini o partinin kazanaca
ibareye gre dzenlenmi tir. Seim sonras zellikle Demokratlarn, Urfada gvde gsterisi yaptklar, bu
zaferi davul zurnayla kutladklar ar iv belgelerinde yer almaktadr. rne in CHP Urfa l Ba kan Mslm
Hayrl tarafndan, CHP genel merkezine gnderilen bir telgrafta, DPlilerin seimi kazandktan sonra
CHPnin ileri gelenlerine a r hakaretlerde bulundu unu, CHP il ba kanl nnde nmayi hareketlerde
bulunarak, hayaszca kfrler savurduklar telgrafla bildirilmi tir(BCA, 490.01.459.1887.3: 1-5). Di er
taraftan ayn belgede, Urfann Birecik ilesinde DPliler ile CHPliler arasnda seim yznden kavga
kt n ve drt l ile sekiz yaral oldu u belirtilerek, CHPlilerin korkudan evlerinden kamadklar CHP
eski milletvekili Osman A an tarafndan belirtilmi tir(BCA, 490.01.459.1887.3: 3-5). Bir di er belgede Halfeti
ilesi Halk odas Ba kan Erdo an Bey, seimi kazanan DPlilerin, zellikle kylerde CHPli ki ilerin evlerinin
nnde kutlama yapmak suretiyle gck verdikleri bu konuda jandarmann hibir tedbir almamasn
ele tiriyordu(BCA, 490.01.443.1831.1). Olaylar bylece cerayan ederken CHP Urfa l Ba kanl alnan seim
ba arszl sonras grevlerinden istifa ettiklerini genel merkeze bildirdiler(BCA, 490.1.0.0.451.1857.5).
Seim bittikten sonra kazanan adaylar resmi olarak akland. Buna gre DP listesinden Necdet Aanal,
Feridun Ayalp, Feridun Ergin, mer Cevheri, Celal ncel, Re it Kemal Timuro lu, CHP listesinden ise
Hasal Oral seilmi lerdir(BCA, 490.1.0.0.380.1603.1).
1950 Genel Seimleri sonularna gre Urfadan milletvekili olarak seilen DP ve CHPli milletvekilleri:
Necdet Aana

1333 Urfa do umlu olan Aanal, yksek elektrik mhendisi olarak milletvekilli i seimine girmi ve
17 Mays 1950 tarihinde milletvekili olarak seilmi tir(Milletvekili Ki isel Ar ivi(MKA, Sicil Nu. 1902). 21
Aralk 2012 tarihinde vefat eden Necdet Aanal bir dnem milletvekilli i yapm tr.
Feridun Ayalp
1332 Birecik do umlu olan Mustafa Feridun Ayalp, Birecikte byk bir nfuzu olan h Mslm
Rfatn o ludur. Ankara niversitesi Tp mezunu olan Ayalp IX ve X. Dnem Urfa milletvekilli i yapm tr.
Evli drt ocuk babas olan Mustafa Feridun Bey, iyi derecede Almanca bilmektedir(MKA, Sicil Nu. 1903).
Feridun Ergin
1917 stanbul do umlu olan Feridun Bey, DP tarafndan Urfa seim blgesinden aday gsterilip,
milletvekili seilen ki iler arasnda yer almaktadr. Paris Siyasi limler Maktebi, Ankara Hukuk Fakltesi ve
stanbul ktisadi Fakltesini tamamlayan Ergin, X. Dnem de Urfadan milletvekili olarak yer alm tr.
stanbul niversitesinde Doent olarak yer alan Feridun Ergin, iki yabanc dil bilen milletvekilleri
arasndadr(MKA, Sicil Nu. 1905).
Re it Kemal Timuro lu
1310 ylnda Urfada do an Re it Kemal Bey, Hukuk Fakltesini tamamladktan sonra Urfada bir sre
avukatlk ve noterlik yapm tr. 1947 ylnda DP Urfa l Ba kanl na getirilen Timuro lu IX. Dnem Urfa
Milletvekili olarak seilmi tir. Di er taraftan iftilikle de u ra an Re it Kemal Bey, Arapa ve Farsa
bilmektedir(MKA, Sicil Nu. 1907).
Hac mer Cevheri
eyhanl A iretinin nde gelen isimlerinde olan mer Cevheri, Cumhuriyetin kurulu undan sonra
blge d na gnderilen Krt a iret liderlerindendir. 1892 ylnda Urfada do mu , 1952 ylnda vefat
etmi tir(TBMM Albm, 1994: 214). Cevheri ve yaknlar nce Amasya sonra da Adanada zorunlu olarak
ikamet ettirilmi lerdir. Bu srgnle birlikte a iret yelerinin zarar grmesinden endi e duyan mer Cevheri,
babasnn eyh Cevher olan adn kendine soyad olarak alm tr. Bu soyadn daha sonra Necmettin
Cevheri ile a abeyi eref Cevheri kullanm tr. mer Cevheri, 1940larn ba nda Urfaya dnm nce CHP
il ba kanl n daha sonra 1946 seimleriyle beraber DPye gemi ve 1950 Genel Seimlerinde IX. Dnem
Milletvekili seilerek a iretin siyasalla mas denen kavramn olu masna yardmc olmu tur(MKA, Sicil Nu.
1907).
Mehmet Celal ncel
1919 anlurfa do umlu olan Mehmet Celal ncel, Urfay parlamentoda IX-X. Dnemlerinde temsil
etmi tir. Celal ncel, ilk defa DP sralarndan Meclise girmi , daha sonra DPnin kapatlmas sonrasnda
kurulan ve a iretin siyasalla mas rne i olan Yeni Trkiye Partisinde kendisine yer bulmu tur(MKA, Sicil
Nu. 1906). ncel, Urfada milletvekili oldu u dnem ncel ailesinin reisi durumundayd. M. Celal ncel,
1986 ylnda vefat etmi tir.
Hasan Oral
IX ve X. Dnem anlurfa Milletvekili olan Oral, 1906da Siverekte do mu , 1985 ylnda hayatn
kaybetmi tir. zellikle byk toprak sahibi olan Hasan Oral, a alk fonksiyonun yan sra e itimli biri
olarak CHP sralarnda kendisine yer bulmu tur(MKA, Sicil Nu. 1536). Kendisi Siverek blgesinde Bucak
A iretinin lideridir. Di i Hasan olarak evrede bilinmektedir.
SONU
14 Mays 1950 tarihinde gerekle en genel seimler, Trkiyede bir devrin sonunu hazrlarken, bir
devrin de ba langcn ortaya koymaktadr. Ak devrim olarak nitelendirilen bu dnem, Trkiyenin ehresini
de i tirecek kadrolarn ba a gelmesini beraberinde getirdi. zellikle vilayet, vilayet de erlendirildi inde,
son tahlilde halkn bu de i imi ne kadar ok istedi ini, seim zaferlerine bakarak de erlendirilebilir.
al mann an paydas konumundaki 1950 Genel Seimlerinin Urfaya yansmas, di er illerde oldu u gibi
byk bir co kuyla ortaya km tr. Urfa 14 Mays 1950 genel seimlerine hazrlanrken, rakip iki parti olan
DP ve CHP, Urfada birbirlerine stnlk kurmak amacyla, blgedeki a iretleri yanlarna semek iin
mcadele ettikleri ar iv belgelerinde grlmektedir. Bu durum gn ve gn CHP l Ba kanl tarafndan
genel merkeze iletilmi tir.
14 Mays 1950de gerekle en seim sonucu, CHP iin tam bir ok etkisi yaratt. zellikle CHP Urfa l
Ba kan ve di er yneticiler, DPlilerin seim zaferi sonras, sevin lk ve rtkanlklar, genel merkeze
bildirirken, acilen bir eylerin yaplmasn istemi tir. Aslnda bu durum zmnen de olsa CHPlilerin
brokrasiyi harekete geirmek istediklerini ortaya koymaktadr. nk CHPlilere gre, Halk Partisini
ebediyen iktidarda kalacaktr. Gerekle en seim sonras, o unluk esasna gre mevcut yedi adayn altsn

DP, birini ise CHP kazanrken, bu durum CHPnin kalesi olan Urfann d mesi demektedir. Seim sonras
CHPli yneticilerin acilen partiden istifa etmeleri de d ndrcdr.

KAYNAKA

1-Ar iv

BCA(Ba bakanlk Cumhuriyet Ar ivi)

MKA(Milletvekilleri Ki isel Ar ivi)
TBMM ZC(Trkiye Byk Millet Meclisi Zabt Ceridesi)
2-Kitap, Makale ve Dergiler
A AO LU, Ahmet (1994). Serbest Frka Hatralar, stanbul: leti im Yaynlar.
AHMAD, Feroz (1999). ttihat ve Terakki1908-1914. stanbul: Kaynak yaynlar.
AKYILDIz, Ali (2004). Osmanl Brokrasisi ve Modernle mesi. stanbul: leti im Yaynlar.
AYKOL, Hseyin (2009). Trkiyede Siyasi Parti Kapatmann Tarihi. Ankara: mge Kitabevi.
ET NKAYA, Do an (2013). The Young Turks And The Boycott Movement. New York: I.B. TAUR S.
DODD, Clement (1969). PoliticsandGovernmentInTurkey, California: UniversityOf ColiforniaPress.
F NDLEY, Carter (2011). Modern Trkiye Tarihi, stanbul: Tima Yaynlar.
Gz, Nurettin (1993). Serbest Cumhuriyet Frkas Sonras Basnda Muhalefet ve 1931 Matbuat Kanunu, Ankara: Gazi niversitesi, leti im
Fakltesi Basmevi.
KAHRAMAN, Blent Hasan.(2008). Trk Siyasetinin Yapsal Analizi, C.I, stanbul: Agora Kitapl .
KASABA, Re at (2008). The Cambridge History Of Turkey, Cambridge: Cambridge UniversityPress.
KOAK, Cemil (2009). Trkiyede Milli ef Dnemi, C. II, stanbul: leti im Yaynlar.
KOLO LU, Orhan (2007). Sorularla Vahdettin, stanbul, Pozitif Yaynlar.
MEN, Hseyin (1992). Milli Mcadele Yllarnda Amasya, Amasya: Amasya Belediyesi Kltr Yaynlar.
OLGUN, Kenan (2011). Trkiye'
de Cumhuriyetin lanndan 1950'
ye Genel Seim Uygulamalar. Atatrk Ara trma Merkezi , 1-36.
ZG , Tunca (2014). Trkiyede Toplumsal De i imin Siyasi Katlma Etkisi, Tesam Akademi Dergisi, ss-52-101
SEYD , Sleyman (2014). Trkiyede Siyaset:1946-1950, Trkiyenin Demokrasi Tarihi, (ed), Tuba nl Bilgi-Cihat Gktepe, stanbul:
Ufuk Yaynlar, ss-21-60.
Toprak, Seydi Vakkas (2013). lk Osmanl Seimleri ve Parlamentosu. Sosyoloji Dergisi , 171-192.
Tunaya, Tark Zafer (1989). Trkiyede Siyasi Partiler ttihat ve Terakki. stanbul: Hrriyet Vakf Yaynlar.
Weiner, Myron-zbudun, Ergun (1987). CompetitiveElectionsInDeveloping, Durham: Duke University.
Yaln, Hseyin Cahit (1976). Siyasi Anlar. stanbul: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar
Yavuz, Haluk (2000). Siyasal Sistem Aray ve Yrtmenin Glendirilmesi. Ankara: Sekin Yaynclk.