GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 1" !

Lio 1: Reviso geral!

Durante o primeiro perodo, vimos a formao de substantivos e adjetivos em latim. Recordemos:!

[Cart. 8-9] Em latim os substantivos, os adjetivos, os particpios (formas adjetivas do verbo), os
pronomes apresentam uma forma varivel segundo sua funo na frase, segundo seu nmero e
por vezes segundo seu gnero. O conjunto das formas que pode tomar uma dessas palavras se
chama declinao. Cada uma dessas formas se chama caso.!
Declinar uma palavra enunciar todas as formas que ela pode tomar nos diferentes casos.!
O caso indicado pela terminao: rosarum, rosas, rosis. A parte invarivel se chama radical.!

As cinco declinaes:!
1 DECL
F

2 DECL

3 DECL

M (us/er)

4 DECL

M/F

5 DECL

M/F

Cas
o
NOM

-a

-us/-er

-um

--

--

-us

-s

GEN

-ae

-is

-is

-s

-s

- / -e

ACS

-am

-um

-um

-em

--

-um

-em

DAT

-ae

-u

-u

VOC

-a

-e / -er

-um

--

--

-us

-s

ABL

-e

-e

NOM

-ae

-a

-s

-a

-s

-ua

-s

GEN

-rum

-rum

-rum

-um / -ium

-um / -ium

-um

-um

-rum

ACS

-s

-s

-a

-s

-a

-s

-ua

-s

DAT

-s

-s

-s

-ibus

-ibus

-ibus

-ibus

-bus

VOC

-ae

-a

-s

-a

-s

-ua

-s

ABL

-s

-s

-s

-ibus

-ibus

-ibus

-ibus

-bus

!
!
I. Exerccios [Ragon, 89, adap.] Traduza as frases e indique a declinao de cada substantivo.!
a) Sabinae uirgines causa fuerunt belli Romanorum et Sabinorum.!
b) Lingua latina multas difficultates habet, sed etiam multa oblectamenta.!
c) Ventorum aurae mare turbidum faciunt (tornam).!
d) Aurum et argentum cupiditatum irritamenta sunt.!
e) Spem longam et uasta consilia senes deponunt (abandonam) et finem laborum cernunt
(veem).!
f) [Marcial, III, 39]! Iliaco similem puerum, Faustine, ministro!
!

lusca Lycoris amat. Quam bene lusca uidet!!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 2" !

II. Exerccios [Ragon, 90, adap.] Traduza as frases e indique o caso de cada substantivo.!
a) Arborum et plantarum uarietas hominis oculos delectat.!
b) Procella noxia fuit Caesaris nauibus.!
c) Aristoteles, clarus philosophiae magister, Alexandrum, Philippi filium, educauit.!
d) Recubant pastores sub umbra fagi.!
e) Funestum uirus per armenta serpit. !
f) Oculos pennae pauonum delectant, aures cantus alaudarum.!
g) Pueri cum uoluptate legunt Virgilii Maronis opera, clarissimi auctoris Aeneidis et
Georgicorum.!

!
!

Lio 2: Alguns nomes difceis!

Algumas palavras da lngua latina apresentam caractersticas especiais em sua declinao.

diversa a natureza destas variaes: alguns termos provenientes do grego, por exemplo, mantm
partes dos sufixos com os quais so declinados em grego (como o caso de epigramma, gen.
epigrammatis). Nomes de divindades, por exemplo, tipicamente possuem apenas singular. Alguns
termos, como castra, gen. castrorum (acampamento), possuem formas apenas para plural. H
tambm os termos que seguem mais de uma declinao. Esta lista dos mais frequentes:!

iter, itineris, n., viagem.!

Iuppiter, Iouis, m., Jpiter.!
iusiurandum, iurisiurandi, n., juramento.!
respublica, reipublicae,f., o Estado.!
os, ossis, n., osso nom. pl. ossa; gen. pl. ossium.!
cor, cordis, n., corao nom. pl. corda; gen. pl. cordium.
caro, carnis, f., carne gen. pl., carnium.
bos, bouis, m., boi; gen. pl. boum; dat. e abl. pl. bobus ou bubus.
sus, suis, m., porco gen. pl. suum; dat. e abl. pl. suibus ou subus.
Arar, aris,m., Arar abl. Arare ou Arari.
poema, -atis, n., poema; !

gen. pl. poematorum; dat. e abl. pl. poematis.!

uas, uasis, n., vaso no plural: uasa, uasorum, vasos, bagagens.

ficus, -us ou -i, f., figueira; !

abl. sing. ficu e fico; ac. pl. ficus e ficos, etc.!

!Da mesma forma: laurus, f., loureiro e pinus, f., pinheiro!

tonitrus, -us, m. (4), trovo e tambm tonitruum, -i. n. (2)!
plebs, plebis, f. (3), plebe e plebes, plebei, f. (5)

!
!

requies, requietis (3) e requies, requiei, f. (5), repouso.!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 3" !

III. Exerccios [Ragon, adp. 96-99]!

a) Hortus uicinus est meae domui.!
b) Itinera turba referta (obstrudos) erant.!
c) Carnis uoluptates requiem non dant.!
d) Vi atque impetu fluminis ruptus est (foi roto) agger; in domos aqua irrupit (irrompeu) ; !
domuum supellex periit (esta perdida).!
e) Terminos habent (tem) uires hominis. !
f) Apes rempublicam habent (tem).!
g) Fatigatis necessaria requies est. !
h) Apud antiquos Romanos non erant aureae deorum statuae.!
i) Magna erat apud Romanos domuum luxuria.!
k) Pastores ouium carne et lacte uescuntur.!
l) In uasis multum lac erat.!
m) Sunt multa genera rerum publicarum.!
n) Malorum ciuium scelera causa fuerunt interitus reipublicae. !

!
!
!

Lio 3: Graus do adjetivo: o comparativo.!

[Cart] Os adjetivos comparativos de superioridade so formados acrescentando-se ao radical do

adjetivo: !
!

-ir (masculino e feminino) -is (neutro).!

doctus, culto (gen. docti): doctior, mais culto (m., f.); doctius (n.).!

Declina-se como palavra da terceira declinao:!

Singular

Plural

NOM

doctior / doctius

doctiores / doctiora

GEN

doctioris

doctiorum

ACS

doctiorem / doctius doctiores / doctiora

DAT

doctior

doctioribus

VOC

doctior / doctius

doctiores / doctiora

ABL

doctiore

doctioribus

Exceo: Para os adjetivos em -eus, -ius, -uus emprega-se o advrbio magis.!

!

!
!

Ex.: magis conspicuus, mais notvel.!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 4" !

Tradues particulares.!
1. Empregado isoladamente, o comparativo pode ter o sentido intensivo de: particularmente, de
onde: assaz, bastante.!
!

Loquacior es. s particularmente (assaz, bastante) tagarela.!

2. Acompanhado de um genitivo partitivo, traduz-se em portugus por: o dos dois.!

!

Validior manuum dextra est. A mo direita a mais forte das duas mos.!

Complemento do comparativo: mais culto que...!

O segundo termo da comparao se pe:!
!

1. Com a conjuno quam no mesmo caso que o 1 termo:

Paulus est doctior quam Petrus. Paulo mais culto que Pedro.!

2. Simplesmente no ablativo (sem quam): !

Paulus est doctior Petro.!

A construo n2 possvel apenas aps um comparativo em -ior, no nom. ou no acs. se o

complemento um substantivo ou um pronome.!
N1. Quando o latim compara adjetivos, coloca os dois no comparativo: !
!

Fortior est quam prudentior. Ele mais corajoso que prudente.!

N2. Comparativos de igualdade e de inferioridade usam, respectivamente, as expresses tam

quam e minus quam.!

IV. Exerccios:!
a) Pauper miser est; auarus miserior est paupere.!
b) Rhodanus uelocior est Arari.!
c) Aer aqua subtilior est; aqua aere densior est.!
d) Velocior est cogitatio oratione.!
e) Senes prudentiores sunt.!
f) Natura arte pulchrior est.!
g) Copiae nostrae alacriores hostibus sunt. !
h) Bona opinio tutior pecunia est.!
i) Capra oue agilior est.!
k) Animus corpore nobilior est.!
l) Exempla praeceptis praestantiora sunt et utiliora.!
m) Vita equorum et canum hominum uita breuior est.!
n) Aestate, noctes breuiores sunt quam dies; hieme longiores.!
o) Graeci oratores clariores fuerunt quam oratores romani. !
p) In Graecia nemo fuit sapientior quam Socrates, nemo iustior quam Aristides.!

!
!
!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 5" !

V. Exerccios!
a) Ferrum durius et utilius est auro; aurum pretiosius est ferro. !
b) Bonis ciuibus nihil carius existimatione est.!
c) Vinum uetus uino nouo iucundius est. !
d) Exsilium paupertate grauius est.!
e) Donum tuum pretiosius est ceteris omnibus donis amicorum.!
f) Leones robustiores sunt tigridibus ; tigrides saeuiores sunt leonibus.
g) Athenae celebriores erant ceteris Graeciae urbibus.!
h) Iphicrates pro breuibus hastis peditatui longiores dedit.!
i) [Marcial, I, 37]!
Ventris onus misero, nec te pudet, excipis auro, !
Basse, bibis uitro: carius ergo cacas.!
k) Maria nautis et nauibus periculosiora sunt quam flumina.!
l) Pulchriores flores in uestro quam in nostro horto sunt.!

VI. Exerccios complementares!

a) Nihil dulcius est homini quam patria.!
b) Romanis breuiores gladii erant quam Germanis.!
c) Epaminondas gloriae quam pecuniae cupidior fuit.!
d) Recta itinera breuiora sunt quam obliqua.!
e) Equus fortior est quam asinus. !
f) Aestas hominibus animalibusque iucundior est quam hiems.!
g) Morbi animi perniciosiores sunt quam morbi corporis.!
h) In rebus aduersis homines saepe prudentiores sunt quam in rebus secundis. !
i) Mel dulcius est quam uuae.!
k) Lac paruis pueris salubrius est quam ceteri cibi.!
l) Vilium argentum est auro, uirtutibus aurum. [Horcio, Epist., I, 1, 52]!

!
!

Lio 4: graus do adjetivo: superlativo.!

[CART, 43-47] Para formar o superlativo acrescenta-se ao radical a terminao -issimus, -a, -um. O
superlativo , portanto, declinado como adjetivo de primeira classe. !
!

doctus, culto (gen. docti): doctissimus, o mais culto, cultssimo, muito culto.!

Os adjetivos em -er fazem seu superlativo em -errimus, -a, -um:!

!

!
!

pulcher: pulcherrimus ! !

acer: acerrimus.

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 6" !

Seis adjetivos em -ilis fazem seu superlativo em -illimus, -a, -um:!

!

facilis, fcil !

dissimilis, dissemelhante !

!
!
!

similis, semelhante difficilis, difcil !

humilis, humilde gracilis, esguio.!

Ex.: facillimus, muito fcil, faclimo!

Para os adjetivos em -eus, -ius, -uus, a forma normal precedida do advrbio maxime.!
!

Ex.: maxime conspicuus, mais, muito notvel, notabilssimo. !

Quando o superlativo acompanhado de um complemento, relativo e traduz-se por: o mais

de. O complemento expresso no genitivo (altissima arborum) ou no ablativo, precedido por ex
(altissima ex arboribus).!

Usa-se o advrbio minime antes do adjetivo para formar o superlativo de inferioridade: minime
doctus, o menos culto, pouqussimo culto.!

!
!

VII. Exerccios!
a) Cicero et Demosthenes clarissimi oratores antiquitatis fuerunt.!
b) Similitudo morum firmissimum uinculum amicitiae est.!
c) Multi diuites infelicissimi sunt; multi pauperes beatissimi.!
d) Maturissimae uuae dulcissimum uinum praebent (do).!
e) Romulus bellicosissimus ex regibus Romanorum fuit.!
f) Hieme dies breuissimi, aestate longissimi sunt.!
g) Aliquando homines innocentissimi condemnati sunt (foram condenados).!
h) Cor est pars corporis uulneri patentissima.!
i) Filius bonus patri carissimus est.

VIII. Exerccios!
a) Caligula et Nero crudelissimi omnium imperatorum romanorum fuerunt.!
b) Spartiatae fortissimi, Athenienses doctissimi erant. !
c) Bella ciuilia Romanis perniciosissima fuerunt.!
d) Rhodanus est amnis rapidissimus.!
e) Roma clarissima est urbium Italiae.!
f) Libertas carissima erat Romanis.!
g) Athenae erant clarissimorum poetarum et philosophorum domicilium.!
h) Caria Asiae regio locupletissima erat.!
i) [Csar, B.G., I, 2] Apud Heluetios longe nobilissimus fuit et ditissimus Orgetorix.!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 7" !

Lio 5: Advrbios formados de adjetivos!

[CART: 52-56] Muitos advrbios de modo so formados com um sufixo que se acrescenta ao
radical do adjetivo:!
Adjetivos de primeira classe: Advrbios em -!
doctus, -a, -um: culto.! doct, sabiamente.!

piger, -gra, -grum, preguioso.pigr, preguiosamente.!

Adjetivos da 2' classe:!Advrbios em -ter!

acer, acris, acre: acre, vivo.!

acriter: vivamente.!

vehemens, -ntis: violento.!

vehementer: violentamente.!

Alguns advrbios so adjetivos neutros no acusativo ou no ablativo:!

solus, -a, -um. solum, somente (acusativo)!
facilis, -e. facile, facilmente (acusativo)!

rarus, -a, -um. rar, raramente (ablativo)!

A maior parte desses advrbios tem graus de comparao, aos quais se aplicam os princpios
dados para os adjetivos.!

IX. Exerccios [Mason 80-81 adaptado; etc.]!

a) Consules fortissime interfecti sunt. (foram assassinados)!
b) Hostes agros crudeliter uastauerunt.!
c) Nautae cibum suum securiter portauerunt.!
d) Pastor a lupo celerrime currit.!
e) Captiuus miserrimus a comitibus aegerrime retentus est.!
f) Mulieres in oppido turpissime relictas a barbaris hospites atrociter trucidauerunt.!
g) Dilucide scribebat Caesar; nemo scripsit dilucidius.!
h) [Marcial, II, 7, vv. 1-4]!
Declamas belle, causas agis, Attice, belle, !
historias bellas, carmina bella facis,!
componis belle mimos, epigrammata belle, !

!
!

bellus grammaticus, bellus es astrologus.!

Lio 6: os numerais cardinais!

Em latim, os numerais cardinais so indeclinveis. So excesses a essa regra os nmeros um, dois
e trs, que so declinveis como adjetivos. Observe o quadro: !

!
!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 8" !

1 - unus, una, unum.! !

2 - duo, duae, duo.!

1
M

3 - tres, tria.!

M/F

NOM

unus

una

unum

duo

duae

duo

tres

tria

GEN

uni

unae

uni

duorum

duarum

duorum

trium

trium

ACS

unum

unam

unum

duos

duas

duo

tres

tria

DAT

uno

unae

uno

duobus

duabus

duobus

tribus

tribus

ABL

uno

una

uno

duobus

duabus

duobus

tribus

tribus

!
Os demais nmeros so:
4 - quattuor!

15 - quindecim!

29 - unodetriginta!

5 - quinque!

16 - sedecim!

30 - triginta!

6 - sex!

17 - septendecim!

40 - quadraginta!

7 - septem!

18 - duodeuiginti!

50 - quinquaginta!

8 - octo!

19 - unodeuiginti!

60 - sexaginta!

9 - nouem!

20 - uiginti!

70 - septuaginta!

10 - decem!

21- unus et uiginti / uiginti

80 - octoginta!

11 - undecim!

unus!

90 - nonaginta!

12 - duodecim!

22- duo et uiginti/ uiginti

100 - centum

13 - tredecim!

duo!

14 - quattuordecim!

28 - duodetriginta!

As centenas e milhares so declinados como adjetivos.!

200 - ducenti, -ae, -a!
300 - trecenti, -ae, -a!
400 - quadringenti, -ae, -a!
500 - quingenti, -ae, -a!
600 - sescenti, -ae, -a!
700 - septingenti, -ae, -a!
800 - octingenti, -ae, -a!
900 - nongenti, -ae, -a!
1000 - mille, milla!

X) Exerccios!
a) Tigris et Euphrates duo magni amnes sunt.!
b) Duo pulcherrima poemata fecit Homerus.!
c) Sunt in Deo tres personae.!
d) Consulibus per unum annum imperium erat. !

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 9" !

e) Cerbero erant tria capita.!

f) Amici sunt unus animus in duobus corporibus.!
g) Unus uir fortis utilior est quam centum ignaui.!
h) Alexander Magnus tredecim annos regnauit (reinou).!
i) Ducentos quadraginta quattuor annos septem Romanorum reges regnauerunt
(reinaram).!
k) Quingenti milites necati sunt (foram mortos).!
l) Magna fuit fortitudo trecentorum Spartiatarum ad Thermopylas.!
m) Procella duo et uiginti naues euertit (desiruiu), reliquae in portu sunt.!

XI) Exerccios [Ragon, 147]!

a) Annus est spatium trecentorum sexaginta quinque dierum.!
b) Bellum centum annorum fuit perniciosissimum Galliae.!
c) Sunt tres Gratiae et novem Musae.!
d) Sunt quattuor euangelistae et duodecim apostoli.!
e) Sunt in anno duodecim menses, in mense triginta uel unus et triginta dies, in die uiginti
quattuor horae. !
f) Anno sunt quattuor tempora, manui quinque digiti, hebdomadi septem dies.!
g) Darius aduersus Graecos classem quingentarum nauium comparauit.!
h) Eumenes tredecim annos Alexandri amicus fuit.!
i) Unus amicus fidelis pluribus incertis tutior est.!

!
!
!

Lio 7: Numerais ordinais, distributivos e multiplicativos!

Em latim os numerais ordinais so declinados como adjetivos de primeira classe, com formas para
masculino, feminino e neutro. Exemplo:!

!
!
!

tertius, -a, -um: terceiro.!

quartus, -a, -um: quarto.!

Alm dos numerais cardinais e ordinais, o latim possui os numerais distributivos e multiplicativos.
Veja-se um exemplo:!

!
!

singuli, -ae, -a: de um em um; a cada um.!

Distributivo.!

semel: uma vez.!

Multiplicativo.!

Os numerais distributivos so declinados (conforme os plurais dos adjetivos de primeira classe).

Os numerais multiplicativos so indeclinveis. Em geral, os distributivos so formados com o
sufixo -ni; os multiplicativos, com o -ies. Veja a tabela:!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 10
" !

!
N!

CARDINAL! !

ORDINAL!

I!

nus (na, nam)!

prmus (-a, -um)!

singul !

semel!

II.!

duo (duae, duo)!

secundus, alter!

bn!

bis!

III.!

trs (trs, tria)! !

tertius! !

tern! !

ter!

IV!

quattuor!

qurtus!

quatern!

quater!

V.!

qunque!

quntus!

qun! !

qunqui(n)s!

VI.!

sex!

sextus! !

sn!

sexins!

VII.!

septem!!

septimus!

septn!!

septins!

VIII.!

oct!

octuus!

octni! !

octins!

IX.!

nouem!!

nnus! !

noun!!

nouins!

X.!

decem! !

decimus!

dn!

decins!

XI.!

ndecim!

ndecimus!

ndn!!

ndecins!

XII.!

duodecim!

duodecimus! !

dodn!!

duodecins!

XIII.!

trdecim!

tertius decimus!

tern dn!

terdecins!

XIV.!

quattuordecim!

qurtus decimus!

quatern dn! quaterdecins!

XV.!

qundecim!

quntus decimus!

qun dn!

qundecins!

XVI.!

sdecim!

sextus decimus!

sden dn!

sdecins!

XVII.! septendecim! !

septimus decimus!

septen dn! septins decins!

XVIII.! duodugint! !

duoduc(n)simus!

duoducn! duoducins!

XIX.!

ndugint!

nducnsimus!

nducn!

nducins!

XX.!

ugint!!

ucnsimus!

ucn! !

ucins!

XXI!

nus et ugint!!

XXX.! trgint!!

DISTRIBUT.! MULTIPLICATIVO!

nus et ucnsimus!

ucn singul! semel et ucins!

trcnsimus!

trcn! !

trcins!
quadrgins!

XL.!

quadrgint! !

quadrgnsimus!

quadrgn!

L.!

qunqugint! !

qunqugnsimus!

qunqugn! qunqugins!

LX.!

sexgint!

sexgnsimus! !

sexgn!

sexgins!

LXX.! septugint!

septugnsimus!

septugn!

septugins!

LXXX.! octgint!

octgnsimus! !

octgn!

octgins!

XC.!

nngint!

nngnsimus!!

nngn!

nngins!

C.!

centum!

centnsimus! !

centn!!

centins!

CC.!

ducent!

ducentnsimus!

ducn!!

ducentins!

CCC.! trecent!

trecentnsimus!

trecn!!

trecentins!

CCCC.!quadringent! !

quadringentnsimus! quadringn! quadringentins!

D.!

qungent!

qungentnsimus!

qungn!

qungentins!

DC.!

sescent!

sescentnsimus!

sescn!!

sescentins!

DCC.! septingent!

septingentnsimus!

septingn!

septingentins!

DCCC.!octingent!

octingentnsimus!

octingn!

octingentins!

CM.!

nngent!

nngentnsimus!

nngn!

nngentins!

M.!

mlle! !

mllnsimus! !

singula milia! mllins!

bis mllnsimus!

bna mlia!

MM.! duo milia!

bis mllins!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 11
" !

XII. Exerccios {Ragon, 148-149]!

a) Anno septimo decimo secundi belli punici Carthaginienses Hannibalem ex Italia
reuocauerunt (chamaram). !
b) Tertio bello punico Carthaginem Scipio expugnauit (tomou de assalto).!
c) Duabus legionibus, decimae et duodecimae, Caesar noua arma dedit (deu).!
d) Anno septuagesimo post Christum Titus, filius imperatoris Vespasiani, Hierosolyma
expugnauit.!
e) In elegia uersus bini iunguntur (so agrupados).!
f) Duodecim erant, quaterni in tribus lectis.!
g) Milites decimae et duodecimae legionis castra hostium expugnauerunt.!
h) Brutus et Collatinus primi consules Romanorum fuerunt.!
i) Nono anno post Christum Arminius, Germanorum princeps, legionis Vari superauit.!
k) Cohors decima pars, manipulis tricesima pars legionis romanae erat.!
l) Milites nostri ab hora septima usque ad noctem pugnauerunt.!
m) Singuli duodena iugera aceperunt.!
n) Venerunt non uniuersi, sed singuli.!

!
!
!

Lio 8: Pronomes pessoais!

[Cart, 57ss] O uso dos pronomes em apresenta algumas particularidades que devem ser
mencionadas: (a) o pronome sujeito nunca expresso, salvo para insistir sobre a pessoa:!
!

Ego laboro. Sou eu que trabalho!!

cf. Laboro. Eu trabalho.!

(b) no existem formas pronominais correspondentes s terceiras pessoas de singular e plural.

Quando necessrio, utiliza-se pronomes demonstrativos na funo de pronome sujeito, segundo
padres que conheceremos quando estes pronomes forem estudados. Alm disso, quando o
pronome pessoal no representa a mesma pessoa que o sujeito, recorre-se a demonstrativos. J
quando representa a mesma pessoa que o sujeito, emprega-se o pronome reflexivo da 3 pessoa,
que tem as mesmas formas para todos os gneros no singular e no plural.!
Veja-se o quadro:!

1 pessoa
S

2 pessoa
PL

3 pessoa
PL

S e PL

NOM

ego, eu

nos, ns

tu, tu

uos, vs

GEN

mei, de mim

nostri, de ns

tui, de ti

uestri, de vs

sui, de si

ACS

me, me

nos, nos

te, te

uos, uos

se; sese, se

DAT

mihi, para mim

nobis, para ns

tibi, para ti

uobis, para vs

sibi, para si

ABL*

me, (por) mim

nobis, (por) ns

te, (por) ti

uobis, (por) vs

se; sese, (por) si

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 12
" !

*nota: cum, preposio de companhia (com), posto aps o pronome, formando uma s palavra:!

mecum, comigo; tecum, contigo; secum, consigo; nobiscum, conosco; uobiscum, convosco.!

XIII. Exerccios [Ragon 195ss. adapt.]!

a) Fortuna mihi benigna est.!
b) Tibi nos commendauit senex.!
c) Nihil mihi carius est quam patria.!
d) Mali amici tibi non proderunt, sed oberunt.!
e) Fraus seruorum uobis perniciosa fuit. !
f) Multi nostri felices sunt, multi uestri infelices.!
g) Melior pars nostri est animus.!
h) Umbra sui nunc est Roma.!
i) Stulti sese laudant et praedicant.!
k) Philosophi stoici nullius culpa ueniam sibi donabunt. !
l) A nobis hostes superati sunt, et nos uobis libertatem parauimus. !
m) Imperare sibi maximum est imperium.!

XIV. Exerccios [Ragon 195ss. adapt]!

a) Naues sociorum a communi classe Graecorum se separauerant. !
b) Amicitia nobis ueras et puras uoluptates apportat.!
c) Amor populi, rex iuste et bone, optima tibi tutela est.!
d) Tempus futurum non est nobis notum.!
e) Nihil uobis, pueri, iucundius est quam ludi.!
f) Epistola tua mihi magnam uoluptatem paravit.!
g) In me et in te et in nobis omnibus inest animus immortalis.!
h) Interroga me; iucundissimam rem tibi nuntiabo.!
i) Mendacium et uobis et nobis turpe est.!

Lio 9: Pronomes possessivos!

[Cart, 61ss] Aos pronomes pessoais correspondem os seguintes possessivos, que se declinam
como adjetivos de primeira classe:!
ego: meus, mea, meum.!
tu: tuus, tua, tuum.!
nos: noster, nostra, nostrum.!

uos: uester, uestra, uestrum.!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 13
" !

Ao pronome reflexivo se corresponde o possessivo suus, sua, suum. Esse possessivo pode ser
empregado apenas se o possuidor ao mesmo tempo sujeito:!
!

Filia matrem suam amat. A filha ama sua me (me da filha, no me de outra pessoa).!

Quando o possuidor no o sujeito, recorre-se aos genitivos do pronome anafrico is:!

!

eius: dele, dela.!

erum: deles. ! !

erum: delas.!

Pater amat liberos suos, at vitia eorum reprehendit.

Um pai ama seus filhos, mas censura seus vcios.!

Empregado como pronome substantivo, o possessivo traduz-se:!

!

meus, o meu! tuus, o teu!

noster, o nosso!!

uester, o vosso!!

suus, o seu!

O possessivo equivale muitas vezes a um substantivo.!

!

No neutro singular, traduzir por bem, propriedade.

No neutro plural, traduzir por bens, riquezas, atos, idias... !

No masculino plural, traduzir por parentes, amigos, soldados...!

Mea mecum porto. Levo minhas coisas comigo.!

Meos diligo. Amo os meus (meus parentes, meus amigos)!

Os pronomes pessoais e possessivos so por vezes reforados por partculas inseparveis:!

supt manu, por sua prpria mo!
egomt, eu mesmo; tut, tutmt, tu mesmo; semt, a si mesmo.!

!
!

XV. Exerccios!
a) Non ignoro mea uitia; multi homines sua ignorant.!
b) Alexander, rex Macedoniae, gloriam Philippi, patris sui, superauit.!
c) Omnium animos sibi sua bonitate rex noster conciliauit.!
d) Se suaque omnia in tuto collocauerunt.!
e) Dux salutatus est a suis.!
f) Tiberius Gracchus et frater eius a senatoribus necati sunt (foram mortos).!
g) Otiosi homines sibi et aliis graue onus sunt; uitia eorum uana et inutili sunt.!
h) [Ov. Ars., I, 609] Non tua sub nostras ueniat (venha) facundia leges.!
i) [Ov. Am., I, 1, 19-20] En ego confiteor! tua sum noua praeda, Cupido;!
!

porrigimus uictas ad tua iura manus.!

k) [Ov. Am., I, 6, 45-46] forsitan et tecum tua nunc requiescit (descansa) amica:!
!

!
!
!

heu, melior quanto sors tua sorte mea!!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 14
" !

Lio 10: Pronomes demonstrativos (I): Hic, Iste, Ille. Is.!

Este: Hic, haec, hoc. Proximidade da primeira pessoa. !

Singular

Plural

NOM

hic

haec

hoc

hi

hae

haec

GEN

huius

huius

huius

horum

harum

horum

ACS

hunc

hanc

hoc

hos

has

haec

DAT

huic

huic

huic

his

his

his

ABL

hoc

hac

hoc

his

his

his

!
!
Esse: Iste, ista, istud. Proximidade da segunda pessoa. Tambm sentido pejorativo.!
Singular

Plural

NOM

iste

ista

istud

isti

istae

ista

GEN

istius

istius

istius

istorum

istarum

istorum

ACS

istum

istam

istud

istos

istas

ista

DAT

isti

isti

isti

istis

istis

istis

ABL

isto

ista

isto

istis

istis

istis

!
!

Esse: Ille, illa, illud. Proximidade da terceira pessoa. Tambm sentido pejorativo.!
Singular

Plural

NOM

ille

illa

illud

illi

illae

illa

GEN

illius

illius

illius

illorum

illarum

illorum

ACS

illum

illam

illud

illos

illas

illa

DAT

illi

illi

illi

illis

illis

illis

ABL

illo

illa

illo

illis

illis

illis

Alm destes, o latim possui o pronome anafrico is (f: ea; n: id). significando esse, essa, isso e
desempenhando, como referimos acima, a funo de pronome de 3 pessoa: ele, ela, o, a, lhe, etc.
Alm destas funes, utilizado como antecedente do relativo:!
!

is qui: aquele que, o homem que.!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 15
" !

!
Is, ea, id. Proximidade da terceira pessoa. Tambm sentido pejorativa.!
Singular

Plural

NOM

is

ea

id

ei(ii)

eae

ea

GEN

eius

eius

eius

eorum

earum

eorum

ACS

eum

eam

id

eos

eas

ea

DAT

ei

ei

ei

eis

eis

eis

ABL

eo

ea

eo

eis

eis

eis

XVI. Exerccios [Ragon, 203-4]!

a) [Marcial, V, 43] Thais habet nigros, niueos Laecania dentes.!
!

Quae ratio est? Emptos haec habet, illa suos.!

b) Sum Romae; haec urbs pulcherrima est.!

c) Olim Romae fui; urbs illa antiquissima est.!
d) Hic homo ebrius est: eius et pes et lingua titubat.!
e) Cur ista uerba iactas? istas tuas minus non curo.!
f) Catilina improbus homo fuit: Cicero senatui coniurationem eius indicauerat.!
g) Huic puero nihil iucundius est quam ludus; illi iuueni nihil iucundius est quam laudes.!
h) Romulus et Numa Pompilius primi reges Romanorum fuerunt; hic fuit pius, ille
bellicosus ; res illius illustriores sunt quam res huius.!

XVII. Exerccios!
a) [Catulo, 58] Caeli, Lesbia nostra, Lesbia illa.!
!

illa Lesbia, quam Catullus unam!

plus quam se atque suos amauit omnes,!

nunc in quadriuiis et angiportis!

glubit magnanimi Remi nepotes.!

b) Haec res tibi noxia est.!

c) In hac vita nemo nostrum semper est felix.!
d) Istae pulchrae arbores hortum amici mei ornant.!
e) Fortissimi illi et prudentissimi uiri illo tempore reipublicae praefuerunt; magna praemia
iis a ciuibus nostris donata sunt.!
f) Naues ciuitatum Graeciae illi praelio interfuerunt. Multas earum tempestas uitiauit.!
g) Ego et amici mei illa amoena regione delectati sumus; hac pulchrior el fertilior est.!
h) Hic uersus Plauti non est.!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

!
!

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 16
" !

Lio 11: Pronomes demonstrativos (II): Idem e Ipse.!

Idem (o mesmo) exprime identidade. Mas traduz-se, por vezes, segundo o contexto, por palavras
como: de novo, ao mesmo tempo, todavia.!
!

Vir innocentissimus idemque doctissimus. Homem irrepreensvel e tambm muito culto.!

Ipse (ele prprio) se refere 3 pessoa, mas tambm 2 ou 1. Significa geralmente: ele (eu, tu)
prprio, em pessoa. Pode significar tambm espontaneamente, sozinho, precisamente, etc.!
!

Valvae se ipsae aperuerunt. As portas se abriram sozinhas. !

Eo ipso die: Precisamente nesse dia.!

Singular

Plural

NOM

idem

eadem

idem

eidem/iidem

eaedem/eedem eadem

GEN

eiusdem

eiusdem

eiusdem

eorundem

earumdem

eorundem

ACS

eundem

eandem

idem

eosdem

easdem

eadem

DAT

eidem

eidem

eidem

eisdem/iisdem eisdem/iisdem

eisdem/iisdem

ABL

eodem

eadem

eodem

eisdem/iisdem eisdem/iisdem

eisdem/iisdem

Singular

Plural

NOM

ipse

ipsa

ipsum

ipsi

ipse

ipsa

GEN

ipsius

ipsius

ipsius

ipsorum

ipsarum

ipsorum

ACS

ipsum

ipsam

ipsum

ipsos

ipsas

ipsa

DAT

ipsi

ipsi

ipsi

ipsis

ipsis

ipsis

ABL

ipso

ipsa

ipso

ipsis

ipsis

ipsis

!
XVIII. [Ragon 205-6]!
a) Sapientes homines se ipsi non laudant.!
b) Carthago et Corinthus eodem anno, haec a Mummio, illa a Scipione, expugnatae sunt.!
c) Caesar et Hannibal clarissimi belli duces fuerunt; illi coniuratio Bruti interitum parauit,
hic ueneno se ipse necauit.!
d) Patres nostri ex hac uita migrauerunt: dona eis, Domine, requiem sempiternam.!
e) Non semper eodem modo de iisdem rebus iudicas.!
f) Verres, insignis ille latro, Siciliam expilauit.!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 17
" !

g) Bonus miles labores, pericula, mortem ipsam non recusat.!

h) Ipsi naturam humanam ignoramus.!
i) Bona mater ipsa curat liberorum educationem.!

XIX. !
a) Homo ipse est faber fortunae suae.!
b) Hoc uinum illo iucundius est.!
c) Demosthenes et Cicero praeclari oratores fuerunt. Ille Graecus, hic Romanus erat; illius
Athenae, huius Roma patria est. !
d) Sunt quinque partes orbis terrae: earum maxima est Asia.!
e) Pater et filius eamdem disciplinam tractant.!
f) Omnis labor grauis est isti pigro homini.
g) Terra creat fructus; sol eorum acerbitatem mitigat eisque donat saporem.!
h) Virtus auro ipso pretiosior est.!
i) llias et Odyssea non sunt unius et eiusdem poetae opera. !
k) Omnes ciues eiusdem regionis iisdem legibus obtemperant.!
l) Vasta erant castra: difficile erat ea expugnare; dux ipse id temptauit.!

!
!
!

Lio 12: Pronomes interrogativos (I): Quis.!

O interrogativo quis (M), quae (F), quid (N). Salvo no nominativo singular masculino e neutro assim
como no acusativo singular neutro, a mesma forma serve de pronome substantivo (quem, que,
qual?) e de pronome adjetivo (que coisa, qual pessoa?).!

Singular

Plural

NOM

quis / qui

quae

quid / quod

qui

quae

quae

GEN

cuius

cuius

cuius

quorum

quarum

quorum

ACS

quem

quam

quid / quod

quos

quas

quae

DAT

cui

cui

cui

quibus

quibus

quibus

ABL

quo

qua

quo

quibus

quibus

quibus

!
!
Quis legit? Quem l?! !

Qui puer legit? Que menino l?!

Quid vides? O que vs?!

Quod templum vides? Que templo vs?!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 18
" !

I. Particularidades.!
Quis substitui s vezes qui como pron. adj., mas frequentemente com uma diferena de sentido.!
!

Quis senator? Que senador? (seu nome?).

Qui senator? Que (espcie de) senador? (carter? origem? etc.)!

Qui, antigo ablativo, empregado como advrbio, significa: como?!

!

Qui fit ut...? Como explicar que...?!

Quid, acus. neutro, empregado como advrbio, significa: por qu?!

!

Quid ita? Por que assim?!

Quisnam declina-se como quis e significa: quem, pois?

Ecquis (f. ecquae ou ecqua) declina-se como quis e significa: acaso algum, algo? (pr. subst.); acaso
algum, alguma? (pr. adj.).!

XX. Exerccios [Ragon, 208-9]!

a) Quis creauit caelum et terram? Deus.!
b) Cujus hominis uirtus perfecta est? Nullius.!
c) Cui utile est laborare? Omnibus hominibus.!
d) Quam regionem habitamus? Americam. !
e) Quod lignum durius est quam quercus?!
f) Quae animalia saeuiora sunt quam tigrides?!
g) Quod flumen Rhodano rapidius est?!
h) Quid est amicitia dulcius?!
i) Qua disciplina magis delectaris (te agrada)? Philologia.!
k) Quidnam tibi deest? quemnam accusas?!

XXI)!
a) Quis nostrum est sine uitiis?!
b) Quae uestrum hunc puerum uerberauit? !
c) Cujus poeta Aeneis opus est? Virgilii.!
d) Quisnam me uocat? !
e) Quid uirtute pulchrius? quid matre carius?!
f) Quo mortis genere Hannibal e uita migrauit? Veneno.!
g) Quid turpius est quam mendacium?!
h) Quis es?!
i) Cuius mors nuntiatur ( anunciado)?!
k) Qui sunt tibi magistri?!

!
!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 19
" !

Lio 13: Pronomes interrogativos (II): interrogativos; correlativos.!

Alm de Quis/qui, quae, e quid/quod, vistos na lio anterior, pode-se arrolar entre os pronomes
interrogativos as seguintes formas:!

Qualis, -is, -e? ! !

qual? (de que espcie? de que qualidade?)!

Quantus, -a, -um? !

quanto? (de que tamanho? que quantidade?)!

Quam multi, -ae, -a? ! !

quantos?!

Quot? indeclinvel!

quantos?!

Quotus, -a, -um?!

que? qual? (em que lugar em uma srie?)!

Os pronomes interrogativos tambm podem ser usados como exclamativos:!

Quam multi pueri! Quantos meninos!
Quantum periculum adiit! Que perigo ele afrontou! !

Qualis artifex! Que artista!!

O adjetivo uter, que pode ser traduzido como ambos, ou um e outro, tambm se emprega como
pronome interrogativo:!
!

Uter puerorum legit? Qual dos meninos l?!

quisnam declina-se como quis e significa: quem, pois?

ecquis (f. ecquae ou ecqua) declina-se como quis e significa: acaso algum, acaso algo?!

Os correlativos. Certos interrogativos so ao mesmo tempo relativos de um tipo particular. So

anunciados por palavras que exprimem igualdade e com as quais se encontram em estreita relao:!

ANTECEDENTE!

RELATIVO!

talis, is, e !

qualis, is, e!

tantus, a, um ! !

quantus, a, um! !

to grande... quanto!

tam multi, ae, a !

quam multi, ae, a!

tantos... quantos!

tot (indeclinvel)!

quot (indeclinvel)!

tantos... quantos!

tal...qual!

Os compostos -cumque modificam os pronomes interrogativos da seguinte forma:!

!

quis: quem!

quantus: quantos!

quiscumque: quem quer que!

quantuscumque: quantos quer que!

XXII. Exerccios [Ragon 210, 211, 224 e 225]!

a) Quis uestrum, milites, illi pugnae fuit?!
b) Quid morti similius est quam somnus?!
c) Quod est optimum donum Dei? Ratio et oratio.!
d) Quisnam pauper esset (seria), si omnes homines operosi aut benefici essent (fossem)?!

e) Quae mulieres fuerunt bellicosiores quam Amazones?!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 20
" !

f) Quis Graecorum iustior fuit quam Aristides? quis sapientior quam Socrates?!
g) Utrum interrogabo (questionarei)? uter uestrum paratus est?!
h) Quot sunt uobis, Graeci, pedites et eques? Non tot sunt quot Dario, sed meliores.!

i) Quantaecumque sunt tuae diuitiae, auare, omnium hominum pauperrimus es.!

k) Non mihi sunt tot nummi quot tibi; tamen ego te diuitior sum.!
l) Quot estis? Trecenti sumus. Quis uobis praeest? Leonidas. Quam sortem exspectatis?
Mortem pro patria. !
m) Non tantus sum quantus tu; at doctior sum.!

!
!

Lio 14: Pronomes indefinidos.!

Compostos de Quis:! !

Substantivos! !

(adjetivos)!

Algum(M/F), algo (N):!

quis, quae, quid!!

(qui, quae, quod)

aliquis, aliqu, aliqud ! !

(aliqui, aliquae, aliquod)!

quispiam, quaepiam, quidpiam/quippiam (quispiam, quaepiam, quodpiam)!

quisquam, (sem fem.), quidquam ou quicquam!

Qualquer um: !

quiuis, quaeuis, quiduis!!

(quiuis, quaeuis, quoduis)!

quilibet, quaelibet, quidlibet!

(quilibet, quaelibet, quodlibet)!

Certa pessoa / coisa: ! !

qudam, quaedam, quiddam!

(quidam, quaedam, quoddam)!

Cada pessoa / cada coisa: !

quisque, quaeque, quidque!

(quisque, quaeque, quodque)!

Compostos de Uter:!
um e outro, cada um e outro: uterque, utraque, utrumque !
!

alteruter, alterutra, alterutrum!

qualquer um dos dois:!

uteruis, utrauis, utrumuis!

uterlibet, utralibet, utrumlibet!

neuter, neutra, neutrum!

nenhum dos dois:!

!
!

Pronomes negativos: Nemo (ningum) e Nihil/nil (nada)!

M

NOM

nemo

ningum

nihil / nil

nada

GEN

nullius

de ningum

nullius rei

de nenhuma coisa

ACS

neminem

nimgum (OD)

nihil / nil

nada (OD)

DAT

nemini

para ningum

nulli rei

a nenhuma coisa

ABL

nullo

(por) ningum

nulla re

(por)nenhuma coisa

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 21
" !

XXIII. Exerccios [Ragon 216; 222; 223]!

a) Quidquid honestum est, id est utile; quidquid turpe est, id est inutile.!
b) Quicumque haec nobis beneficia dabit, eius semper memores erimus.!
c) Quidquid est in hoc libra, hoc tibi proderit.!
d) Quotcumque sunt scriptores qui Aristidis uitam narrauerunt, omnes iustitiam eius
praedicant.!
e) Non despectemus homines miseros, qualescumque sunt.!
f) Is non est liber quicumque uitiorum seruus est; nec is diues est cuicumque multae res
desunt.!
g) Nemo est ex omni parte perfectus,nisi solus Deus.!
h) Quotus est orator cui nihil omnino deest?!
i) Ea uina quae in Campania proueniunt (vem) meliora sunt quam quae in aliis Italiae
regionibus.!
k) Quaedam auium genera autumno in alias regiones volant.!
l) Duorum artificum alter alterius uirtutem detrectat.!
m) Nihil forma fragilius est; estne quidquam forma fragilius?!

!
!
!

Lio 15: Sistema verbal latino. Verbo ser e derivados.!

Os tempos verbais latinos so divididos em dois aspectos verbais, conhecidos como infectum e
perfectum. Ao primeiro correspondem as aes no concludas; ao ltimo, as aes concludas. A
cada aspecto corresponde uma raiz ou radical diferente, como: ama-t (infectum) amau-it
(perfectum). Alm destas razes, ou radicais, existe o radical do supino, do qual se formam os
tempos adjetivos (particpio passado e futuro)!

No dicionrio os verbos so expressos da seguinte forma: Amo, -as, -are, -aui, -atum. (1 presente,
2 presente, infinitivo, 1 pret., supino). Os dois primeiros termos indicam a raiz do infectum e a
conjugao a que o verbo pertence; o terceiro, o infinitovo; o quarto, a raiz do perfectum; o quinto,
a raiz do supino. !

H quatro conjugaes em latim. So reconhecidas atravs das trs primeiras formas apresentadas
no dicionrio:!
1a conjugao: !

-o, -as, -are!

2a conjugao: !

-eo, -s, -re!

3a conjugao:!!

-o, -s, -re ou -io, -s, -re!

4a conjugao:!!

-io, -s, -re!

!
!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 22
" !

Comecemos pelo verbo ser (sum, es, esse, fui) e suas formas do indicativo:!
esse/infectum

Presente

Pretrito imperfeito

Futuro

1 s

sm

rm

ro

2 s

ers

ers

3 s

est

ert

ert

1 pl.

smus

ermus

ermus

2 pl.

estis

ertis

ertis

3 pl.

sunt

erant

erunt

esse/perfectum

Pretrito Perfeito

Mais que perfeito

Futuro perfeito

1 s

fi

frm

fro

2 s

fuist

fuers

fuers

3 s

fut

fuert

fuert

1 pl.

fumus

fuermus

fuerimus

2 pl.

fuistis

fuertis

fueritis

3 pl.

fuerunt (fuere)

fuerant

fuerint

Os verbos seguintes, compostos de sum precedido de uma preposio empregada como prefixo,
conjugam-se exatamente como sum.
absum, estou longe de (ab+abl) !

intersum, participo de (dat.)

adsum estou perto de (dat.) !

obsum, prejudico (dat.)

desum, falto (dat.)

praesum, comando (dat.)

insum, estou em (dat.)!

supersum, sobrevivo a (dat.)

Alm destes verbos, formam-se a partir do verbo sum:!

Possum, potes, posse, potui: poder!
infectum

Presente

Pretrito imperfeito

Futuro

1 s

possum

poteram

potero

2 s

potes

poteras

poteris

3 s

potest

poterat

poterit

1 pl.

possumus

poteramus

poterimus

2 pl.

potestis

poteratis

poteritis

3 pl.

possunt

poterant

poterunt

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

perfectum

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 23
" !

Pretrito Perfeito

Mais que perfeito

Futuro perfeito

1 s

potui

potueram

potuero

2 s

potuisti

potueras

potueris

3 s

potuit

potuerat

potuerit

1 pl.

potuimus

potueramus

potuerimus

2 pl.

potuistis

potueratis

potueritis

3 pl.

potuerunt (potuere)

potuerant

potuerint

!
Prosum, prodes, prodesse, profui: ser til a !
infectum

Presente

Pretrito imperfeito

Futuro

1 s

prossum

proderam

prodero

2 s

prodes

proderas

proderis

3 s

prodest

proderat

proderit

1 pl.

prossumus

proderamus

proderimus

2 pl.

prodestis

proderatis

proderitis

3 pl.

prossunt

proderant

proderunt

perfectum

Pretrito Perfeito

Mais que perfeito

Futuro perfeito

1 s

profui

profueram

profuero

2 s

profuisti

profueras

profueris

3 s

profuit

profuerat

profuerit

1 pl.

profuimus

profueramus

profuerimus

2 pl.

profuistis

profueratis

profueritis

3 pl.

profuerunt (profuere)

profuerant

profuerint

!
XXIV. Exerccios [Ragon, 154; 156] !
a) Probi filii gaudium patris erunt.!
b) Si sorte uestra contenti eritis, non pauperes et infelices, sed diuites et beati eritis.!
c) In proelio uictor fui.!
d) Si impiger eris, messis tua larga erit. !
e) Domini fuimus totius Italiae.!
f) Fuit tempus quo (onde) non erat mortale genus.!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 24
" !

g) Futura praesentibus meliora erunt.!

h) [Ovdio, Tristia, I, 9, vv. 5-6]!
donec eris sospes, multos numerabis (contars) amicos: !
tempora si fuerint (estiverem) nubila, solus eris. !

XXV. Exerccios [Ragon, 160]!

a) In proelio ignaui absunt, quanquam adsunt.!
b) Lacedaemonii clarissimae pugnae Marathoniae non interfuerunt.!
c) Magistratibus leges, populo magistratus praesunt.!
d) Dum felix eris, amici non deerunt.!
e) Probis uiris laus bonorum hominum non deerit. !
f) Vires corporis diu abfuerunt, nunc adsunt, post breue tempus aberunt.!
g) Nonnullis animalibus pedes desunt.!
h) Romanis praeerant consules; Atheniensibus, archontes, Lacedaemoniis, reges.!

!
!
!

Lio 16: A primeira conjugao, modo indicativo.!

A primeira conjugao se caracteriza pela presena da vogal temtica ao final de sua raiz. Os
verbos da primeira conjugao se comportam conforme o modelo de amo, -s, -re, -ui, -tum.!
infectum

Presente

Pretrito imperfeito

Futuro

1 s

mo

ambm

ambo

2 s

ams

ambs

amabs

3 s

amt

ambt

amabt

1 pl.

ammus

ambmus

amabmus

2 pl.

amtis

ambtis

amabtis

3 pl.

amant

ambant

amabunt

perfectum

Pretrito Perfeito

Mais que perfeito

Futuro perfeito

1 s

amui

amurm

amuro

2 s

amauisti

amauers

amaueris

3 s

amaut

amauert

amauert

1 pl.

amaumus

amauermus

amauerimus

2 pl.

amauistis

amauertis

amaueritis

3 pl.

amauerunt (ere)

amauerant

amauerint

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 25
" !

XXVI. Exerccios [Ragon, 166-169 adaptado]!

a) Vocabam milites ad arma; dux milites ad pugnam uocat; uocabitis malos ciues in
iudicium.!
b) Boni ciues pugnant fortiter pro aris et focis; pugnamus pro patria.!
c) Cur, ignaue miles, uitas periculum? Non uitabis ignominiam et supplicium.!
d) David saltabat ante arcam.!
e) Tota multitudo ludos spectauit; omnes aderant.!
f) Toleraui fortiter pondus diei et aestus; non possum onus tolerare.!
g) Puto, semper putaui putare necessarium.!
h) Peccora turbauerunt aquam fontis.!
i) Viri fortes et liberi recusauerunt seruitutem.!
k) Obtemperabo legibus ciuitalis, si iustae erunt.!

XXVII. Exerccios [Latin reader, 133, adaptado]!

Perfida Tarpeia!
[1] Sabini olim Romanorum agros uastabant. Iam ad oppidum appropinquabant. [2] Si
Capitolium expugnabunt, Romanos superabunt. [3] Mox Capitolium oppugnant, sed
frustra. [4] Denique auro Tarpeiam, filiam praefecti Romani, temptant. [5] Mox intra
portam stant.!

!
!

Lio 17: A segunda conjugao, modo indicativo.!

A segunda conjugao se caracteriza pela presena da vogal temtica ao final de sua raiz. Os
verbos da segunda conjugao se comportam conforme o modelo de deleo, -s, -re, -ui, -tum.!

infectum

Presente

Pretrito imperfeito

Futuro

1 s

dlo

delebm

delbo

2 s

dels

delebs

delebs

3 s

delt

delebt

delebt

1 pl.

delmus

delebmus

delebmus

2 pl.

deltis

delebtis

delebtis

3 pl.

delent

delebant

delebunt

!
!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

perfectum

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 26
" !

Pretrito Perfeito

Mais que perfeito

Futuro perfeito

1 s

delui

deleurm

deluero

2 s

deleuisti

deleuers

deleueris

3 s

deleut

deleuert

deleuert

1 pl.

deleumus

deleuermus

deleuerimus

2 pl.

deleuistis

deleuertis

deleueritis

3 pl.

deleuerunt (ere)

deleuerant

deleuerint

XXVI. Exerccios [Ragon, 230-234]!

a) Ventus uela implebit.!
b) Milites implebant locum clamoribus. !
c) Homo non potest sine damno se implere cibis.!
d) Cur fletis, mulieres? cur non narratis calamitatem uestram? !
e) Parcae nent fatalia stamina.!
f) Romani deleuerunt Hierosolyma post longam oppugnationem.!
g) In senatu quotidie dictitabat Cato: Quando Carthaginem delebimus? si istam urbem
deleuerimus, neminem postea formidabimus. !
h) Quidam multos annos compleuerunt, qui non sunt ideo sapientiores. !
i) Plato compleuit octoginta annos.!
k) Puer ille repleuerat laetitia parentes.!
m) Cicero boni consulis munus expleuit.!

XXVII. Exerccios [Latin Reader, 133, adaptado]!

Mettius Curtius!
[1] Magna rima olim in Foro Romano appareuit. [2] Primo Romani terram in locum
iactabant, sed frustra. [3] Inde Romani a deo auxilium orauerunt. [4] Deus respondet:
"maximum Romanum bonum loco dicabitis, tum rimam explebo." [5] Denique Mettius
Curtius inquit: Animus intrepidus maximum Romanum bonum est. [6] Mox armatus in
Forum equitat et in rimam equum incitat. [7] Sine mora deus rimam explet.!

!
!

Lio 18: A terceira conjugao, modo indicativo.!

A terceira conjugao se caracteriza pela presena da vogal temtica ao final de sua raiz. Os
verbos da terceira conjugao se comportam conforme o modelo de lego, -s, -re, -i, lectum. Em
alguns verbos, um -i acrescentado entre a raiz e o sufixo de algumas formas, como capio, -s, -re.!
Tambm relevante notar que na terceira (bem como na quarta conjugao) a formao do futuro
imperfeito ser diferente da que foi observada na primeira e na segunda conjugao.!

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

infectum

Presente

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 27
" !

Pretrito imperfeito

Futuro

1 s

lgo / cpo

legbm / capibm

legam / capm

2 s

legs / caps

legebs / capiebs

legs / capies

3 s

legt / capt

legebt / capiebt

leget / capit

1 pl.

legmus / capmus

legebmus/ capiebamus

legmus / capiemus

2 pl.

legtis / captis

legebtis / capiebatis

legtis / capitis

3 pl.

legunt / capunt

legebant / capiebant

legent/ capient

perfectum

Pretrito Perfeito

Mais que perfeito

Futuro perfeito

1 s

lgi / cepi

lgram / ceprm

lgro / cepro

2 s

legisti / cepisti

legers / cepers

legers / cepers

3 s

legt / cept

legert / cepert

legert / cepert

1 pl.

legmus / cepmus

legermus / cepermus

legermus / ceperimus

2 pl.

legistis / cepitis

legertis / cepertis

legeritis / ceperitis

3 pl.

legerunt / ceprunt

legerant / ceperant

legerint / ceperint

Neste ponto, importante notar que os perfeitos se formam a partir de quatro esquemas bsicos:!
1. acrscimo de ui entre a raiz e as terminaes (amo, amas, amare, amaui)!
2. perfeitos em -i com aumento da quantidade do radical (uenio, uenire, uni)!
3. perfeitos com redobro da primeira slaba (curro, curris, currere, cucurri)!
4. perfeitos com alterao voclica na raiz (facio, facis, facere, feci)!
5. perfeitos em -si (scribo, scribis, scribere, scripsi; duco, ducis, ducere, duxi)!

XXVIII. Exerccios [Latin reader 147-149]!

Meleager !
[1] Meleager, filius Althaeae, clarissimus Calydoniorum erat. [2] Cum paruulus erat,
lignum in foco ardebat. [3] Subito Parcae apparent atque Althaeam ita monent: [4] Filius
tuus uiuet, quamdiu flammae lignum non consument. [5] Statim Althaea flammas
estinguit, atque lignum magna cum cura seruabat. !
[6] Meleager tandem multos claros uiros conducit. [7] Pulchra Atalanta quoque adest. [8]
Saeuum aprum in densa silua petunt. [9]Atalanta prima monstrum uulnerat. [10] Meleager
autem aprum caedit, atque tergum Atalantae dat. [11] At auunculi Meleagri Atalantam
tergo priuant. [12] Statim Meleager plenus irae auunculos suos caedit. [12] Inde Althaea
irata lignum accendit, quod mox flammae consumunt. [13] Breui postea Meleager ex uita
excedit. !

GLC 0250 Lngua Latina II!

Prof.Dr. Fbio Paifer Cairolli

Apostila do curso. verso 2015!

Pgina 28
" !

Lio 19: A quarta conjugao, modo indicativo.!

A quarta conjugao se caracteriza pela presena da vogal temtica ao final de sua raiz. Os verbos
da terceira conjugao se comportam conforme o modelo de audio, -s, -re, -iui, auditum. A
formao do futuro imperfeito, como j foi mencionado, diferente da que foi observada nas duas
primeiras conjugaes.!
infectum

Presente

Pretrito imperfeito

Futuro

1 s

aud

audbam

audam

2 s

auds

audbas

audis

3 s

audt

audbat

audit

1 pl.

audmus

audibmus

audimus

2 pl.

audtis

audibtis

auditis

3 pl.

audunt

audibant

audient

perfectum

Pretrito Perfeito

Mais que perfeito

Futuro perfeito

1 s

audu

auduram

audur

2 s

auduist!

audueras

audueris

3 s

audut

auduerat

auduert

1 pl.

audumus

auduermus

auduerimus

2 pl.

auduistis

auduertis

audueritis

3 pl.

auduerunt (ere)

auduerant

auduerint

XXIX. Exerccios [Ragon, 278]!

a) Tempus maximos dolores leniet. !
b) Magistratus urbem custodiunt.!
c) Athenienses urbem firmis muris muniuerant.!
d) Etiam in punitione uir sapiens modum adhibebit.!
e) Consiliis sapientium hominum obcediamus.!
f) Multarum rerum causam nescimus. !
g) Boni ciues legibus et magistratibus obcediunt. !
h) Magister eos discipulos puniuit qui praeceptis eius non obcediuerant.!
i) Malis hominibus oboedire turpe est.!
k) [Juvenal, VI, vv. O30-33]!
() sed quis custodiet ipsos!
custodes, qui nunc lasciuae furta puellae!
hac mercede silent?!