Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
INTRODUO:
Observe que, no conjunto dos nmeros naturais, a operao de subtrao nem sempre possivel
exemplos:
a) 5 - 3 = 2 (possvel: 2 um nmero natural)
b) 9 - 9 = 0 ( possvel: 0 um nmero natural)
c) 3 - 5 = ? ( impossvel nos nmeros naturais)
Para tonar sempre possvel a subtrao, foi criado o conjunto dos nmeros inteiros relativos,
-1, -2, -3,.........
l-se: menos um ou 1 negativo
l-se: menos dois ou dois negativo
l-se: menos trs ou trs negativo
Reunindo os nmeros negativos, o zero e os nmeros positivos, formamos o conjunto dos numeros
inteiros relativos, que ser representado por Z.
Z = { .....-3, -2, -1, 0, +1, +2, +3,......}
Importante: os nmeros inteiros positivos podem ser indicados sem o sinal de +.
exemplo
a) +7 = 7
b) +2 = 2
c) +13 = 13
d) +45 = 45
Sendo que o zero no positivo nem negativo
EXERCICIOS
1) Observe os nmeros e diga:
-15, +6, -1, 0, +54, +12, -93, -8, +23, -72, +72
a) Quais os nmeros inteiros negativos?
b) Quais so os nmeros inteiros positivos?
2) Qual o nmero inteiro que no nem positivo nem negativo?
3) Escreva a leitura dos seguintes nmeros inteiros:
a) -8 =
b)+6 =
c) -10 =
d) +12 =
e) +75 =
f) -100 =
EXERCCIOS
1) Qual o nmero maior?
a) +1 ou -10
b) +30 ou 0
c) -20 ou 0
d) +10 ou -10
e) -20 ou -10
f) +20 ou -30
g) -50 ou +50
h) -30 ou -15
2) compare os seguintes pares de nmeros, dizendo se o primeiro maior, menor ou igual
a) +2 e + 3
b) +5 e -5
c) -3 e +4
d) +1 e -1
e) -3 e -6
f) -3 e -2
g) -8 e -2
h) 0 e -5
i) -2 e 0
j) -2 e -4
l) -4 e -3
m) 5 e -5
n) 40 e +40
o) -30 e -10
p) -85 e 85
q) 100 e -200
r) -450 e 300
s) -500 e 400
3) coloque os nmeros em ordem crescente.
a) -9,-3,-7,+1,0
b) -2, -6, -5, -3, -8
c) 5,-3,1,0,-1,20
d) 25,-3,-18,+15,+8,-9
e) +60,-21,-34,-105,-90
f) -400,+620,-840,+1000,-100
4) Coloque os nmeros em ordem decrescente
a) +3,-1,-6,+5,0
b) -4,0,+4,+6,-2
c) -5,1,-3,4,8
d) +10,+6,-3,-4,-9,+1
e) -18,+83,0,-172, -64
f) -286,-740, +827,0,+904
d) -3 - 1 =
e) +6 + 9 =
f) +10 + 7 =
g) -8 -12 =
h) -4 -15 =
i) -10 - 15 =
j) +5 +18 =
l) -31 - 18 =
m) +20 +40 =
n) -60 - 30 =
o) +75 +15 =
p) -50 -50 =
2) Calcule:
a) (+3) + (+2) =
b) (+5) + (+1) =
c) (+7) + ( +5) =
d) (+2) + (+8) =
e) (+9) + (+4) =
f) (+6) + (+5) =
g) (-3) + (-2) =
h) (-5) + (-1) =
i) (-7) + (-5) =
j) (-4) + (-7) =
l) (-8) + ( -6) =
m) (-5) + ( -6) =
3) Calcule:
a) ( -22) + ( -19) =
b) (+32) + ( +14) =
c) (-25) + (-25) =
d) (-94) + (-18) =
e) (+105) + (+105) =
f) (-280) + (-509) =
g) (-321) + (-30) =
h) (+200) + (+137) =
Note que o resultado da adio tem o mesmo sinal que o nmero de maior valor absoluto
Observao:
Quando as parcelas so nmeros opostos, a soma igual a zero.
Exemplo
a) (+3) + (-3) = 0
b) (-8) + (+8) = 0
c) (+1) + (-1) = 0
simplificando a maneira de escrever
a) +3 - 3 = 0
b) -8 + 8 = 0
c) +1 - 1 = 0
d) (+5) + (-9) =
e) (-6) + (+2) =
f) (+9) + (-1) =
g) (+8) + (-3) =
h) (+12) + (-3) =
i) (-7) + (+15) =
j) (-18) + (+8) =
i) (+7) + (-7) =
l) (-6) + 0 =
m) +3 + (-5) =
n) (+2) + (-2) =
o) (-4) +10 =
p) -7 + (+9) =
q) +4 + (-12) =
r) +6 + (-4) =
3) Calcule
a) (+5 + (+7) =
b) (-8) + (-9) =
c) (-37) + (+35) =
d) (+10) + (-9) =
e) (-15 ) + (+15) =
f) (+80) + 0 =
g) (-127) + (-51) =
h) (+37) + (+37) =
i) (-42) + (-18) =
j) (-18) + (+17) =
l) (-18) + (+19) =
m) (-1) + (-42) =
n) (+325) + (-257) =
o) 0 + (-75) =
p) (-121) + (+92) =
q ) (-578) + (-742) =
r) (+101) + (-101) =
s) (-1050) + (+876) =
PROPRIEDADE DA ADIO
1) Fechamento : a soma de dois nmeros inteiros sempre um nmero inteiro
exemplo (-4) + (+7) =( +3)
2) Comutativa: a ordem das parcelas no altera a soma.
exemplo: (+5) + (-3) = (-3) + (+5)
3) Elemento neutro: o nmero zero o elemento neutro da adio.
exemplo: (+8) + 0 = 0 + (+8) = +8
4) Associativa: na adio de trs nmeros inteiros, podemos associar os dois primeiros ou os dois ltimos,
sem que isso altere o resultado.
exemplo: [(+8) + (-3) ] + (+4) = (+8) + [(-3) + (+4)]
5) Elemento oposto: qualquer nmero inteiro admite um simtrico ou oposto.
exemplo: (+7) + (-7) = 0
Para obter a soma de trs ou mais nmeros adicionamos os dois primeiros e, em seguida, adicionamos
esse resultado com o terceiro, e assim por diante.
exemplos
1) -12 + 8 - 9 + 2 - 6 =
= -4 - 9 + 2 - 6 =
= -13 + 2 - 6 =
= -11 - 6 =
= -17
2) +15 -5 -3 +1 - 2 =
= +10 -3 + 1 - 2 =
= +7 +1 -2 =
= +8 -2 =
= +6
Na adio de nmeros inteiros podemos cancelar nmeros opostos, poque a soma deles zero.
INDICAO SIMPLIFICADA
exemplos
a) (+7) + (-5) = 7 - 5 = +2
b) (+6) + (-9) = 6 - 9 = -3
exemplos
a) (-5) + (+7) = -5 + 7 = 2
b) (+9) + (-4) = 9 - 4 = 5
EXERCCIOS
1) Calcule
a) 4 + 10 + 8 =
b) 5 - 9 + 1 =
c) -8 - 2 + 3 =
d) -15 + 8 - 7 =
e) 24 + 6 - 12 =
f) -14 - 3 - 6 - 1 =
g) -4 + 5 + 6 + 3 - 9 =
h) -1 + 2 - 4 - 6 - 3 - 8 =
i) 6 - 8 - 3 - 7 - 5 - 1 + 0 - 2 =
j) 2 - 10 - 6 + 14 - 1 + 20 =
l) -13 - 1 - 2 - 8 + 4 - 6 - 10 =
a) 6 + 4 - 6 + 9 - 9 =
b) -7 + 5 - 8 + 7 - 5 =
c) -3 + 5 + 3 - 2 + 2 + 1 =
d) -6 + 10 + 1 - 4 + 6=
e) 10 - 6 + 3 - 3 - 10 - 1 =
f) 15 - 8 + 4 - 4 + 8 - 15 =
3) Coloque em forma simplificada ( sem parnteses)
4) Calcule:
a) x + y =
b) y + z =
c) x + z =
SUBTRAO
A operao de subtrao uma operao inversa da adio
Exemplos
a) (+8) - (+4) = (+8) + (-4) = = +4
b) (-6) - (+9) = (-6) + (-9) = -15
c) (+5) - (-2) = ( +5) + (+2) = +7
Concluso: Para subtraimos dois nmeros relativos, basta que adicionemos ao primeiro o oposto do
segundo.
Observao: A subtrao no conjunto Z tem apenas a propriedade do fechamento ( a subtrao sempre
possivel)
a) -(+5) = -5
b) -(-2) = +2
c) - (+4) = -4
d) -(-7) = +7
e) -(+12) = -12
f) -(-15) = +15
g) -(-42) = +42
h) -(+56) = -56
2) Calcule:
a) (+7) - (+3) = (R: +4)
b) (+5) - (-2) = (R: +7)
c) (-3) - ( +8) = (R: -11)
d) (-1) -(-4) = (R: +3)
e) (+3) - (+8) = (R: -5)
f) (+9) - (+9) = (R: 0 )
g) (-8) - ( +5) = (R: -13)
h) (+5) - (-6) = (R: +11)
i) (-2) - (-4) = (R: +2)
j) (-7) - (-8) = (R: +1)
l) (+4) -(+4) = (R: 0)
m) (-3) - ( +2) = (R: -5)
n) -7 + 6 = (R: -1)
o) -8 -7 = (R: -15)
p) 10 -2 = (R: 8)
q) 7 -13 = (R: -6)
r) -1 -0 = (R: -1)
s) 16 - 20 = (R: -4)
t) -18 -9 = (R: -27)
u) 5 - 45 = (R:-40)
v) -15 -7 = (R: -22)
x) -8 +12 = (R: 4)
z) -32 -18 = (R:-50)
3) Calcule:
a) 7 - (-2) = (R: 9)
b) 7 - (+2) = (R: 5)
c) 2 - (-9) = (R: 11)
d) -5 - (-1) = (R: -4)
e) -5 -(+1) = (R: -6)
f) -4 - (+3) = (R: -7)
g) 8 - (-5) = (R: 13)
h) 7 - (+4) = (R: 3)
i) 26 - 45 = (R: -19)
j) -72 -72 = (R: -144)
l) -84 + 84 = (R: 0)
4) Calcule:
a) (-4) -(-2)+(-6) = (R: -8)
b) (-7)-(-5)+(-8) = (R: -10)
c) (+7)-(-6)-(-8) = (R: 21)
d) (-8) + (-6) -(+3) = (R: -17)
e) (-4) + (-3) - (+6) = (R: -13)
f) 20 - (-6) - (-8) = (R: 34)
g) 5 - 6 - (+7) + 1 = (R: -7)
h) -10 - (-3) - (-4) = (R: -3)
i) (+5) + (-8) = (R: -3)
j) (-2) - (-3) = (R: +1)
l) (-3) -(-9) = (R: +6)
m) (-7) - (-8) =(R: +1)
n) (-8) + (-6) - (-7) = (R: -7)
o) (-4) + (-6) + (-3) = (R: -13)
p) 15 -(-3) - (-1) = (R: +19)
q) 32 - (+1) -(-5) = (R: +36)
r) (+8) - (+2) = (R:+6)
s) (+15) - (-3) = (R: +18)
t) (-18) - (-10) = (R: -8)
u) (-25) - (+22) = (R:-47)
v) (-30) - 0 = (R: -30)
x) (+180) - (+182) = (R: -2)
z) (+42) - (-42) = (R: +84)
5) Calcule:
a) (-5) + (+2) - (-1) + (-7) = (R: -9)
b) (+2) - (-3) + (-5) -(-9) = (R: 9)
c) (-2) + (-1) -(-7) + (-4) = (R: 0)
d) (-5) + (-6) -(-2) + (-3) = (R: -12)
e) (+9) -(-2) + (-1) - (-3) = (R: 13)
f) 9 - (-7) -11 = (R: 5 )
1) Elimine os parnteses:
a) +(-3 +8) = (R: -3 + 8)
b) -(-3 + 8) = (R: +3 - 8)
c) +(5 - 6) = (R: 5 -6 )
d) -(-3-1) = (R: +3 +1)
e) -(-6 + 4 - 1) = (R: +6 - 4 + 1)
f) +(-3 -2 -1) = (R: -3 -2 -1 )
g) -(4 -6 +8) = (R: -4 +6 +8)
h) + (2 + 5 - 1) = (R: +2 +5 -1)
2) Elimine os parnteses e calcule:
a) + 5 + ( 7 - 3) = (R: 9)
b) 8 - (-2-1) = (R: 11)
c) -6 - (-3 +2) = (R: -5)
d) 18 - ( -5 -2 -3 ) = (R: 28)
e) 30 - (6 - 1 +7) = (R: 18)
f) 4 + (-5 + 0 + 8 -4) = (R: 3)
g) 4 + (3 - 5) + ( -2 -6) = (R: -6)
h) 8 -(3 + 5 -20) + ( 3 -10) = (R: 13)
i) 20 - (-6 +8) - (-1 + 3) = (R: 16)
j) 35 -(4-1) - (-2 + 7) = (R: 27)
3) Calcule:
a) 10 - ( 15 + 25) = (R: -30)
b) 1 - (25 -18) = (R: -6)
c) 40 -18 - ( 10 +12) = (R: 0)
d) (2 - 7) - (8 -13) = (R: 0 )
e) 7 - ( 3 + 2 + 1) - 6 = (R: -5)
f) -15 - ( 3 + 25) + 4 = (R: -39)
g) -32 -1 - ( -12 + 14) = (R: -35)
h) 7 + (-5-6) - (-9 + 3) = (R: 2)
i) -(+4-6) + (2 - 3) = (R: 1)
j) -6 - (2 -7 + 1 - 5) + 1 = (R: 4)
2) COLCHETES [ ] ;
3) CHAVES { } .
Exemplos:
1) exemplo
8 + ( +7 -1 ) - ( -3 + 1 - 5 ) =
8+7-1+3-1+5=
23 - 2 = 21
2) exemplo
10 + [ -3 + 1 - ( -2 + 6 ) ] =
10 + [ -3 + 1 + 2 - 6 ] =
10 - 3 + 1 + 2 - 6 =
13 - 9 =
=4
3) exemplo
-17 + { +5 - [ +2 - ( -6 +9 ) ]} =
-17 + { +5 - [ +2 + 6 - 9]} =
-17 + { +5 - 2 - 6 + 9 } =
-17 +5 - 2 - 6 + 9 =
-25 + 14 =
= - 11
EXERCICIOS
a) Calcule o valor das seguintes expresses :
1) 15 -(3-2) + ( 7 -4) = (R: 17)
2) 25 - ( 8 - 5 + 3) - ( 12 - 5 - 8) = (R: 20 )
3) ( 10 -2 ) - 3 + ( 8 + 7 - 5) = (R: 15)
4) ( 9 - 4 + 2 ) - 1 + ( 9 + 5 - 3) = (R: 17)
5) 18 - [ 2 + ( 7 - 3 - 8 ) - 10 ] = (R: 30 )
6) -4 + [ -3 + ( -5 + 9 - 2 )] = (R: -5)
7) -6 - [10 + (-8 -3 ) -1] = (R: -4)
8) -8 - [ -2 - (-12) + 3 ] = (R: -21)
9) 25 - { -2 + [ 6 + ( -4 -1 )]} = (R: 26)
10) 17 - { 5 - 3 + [ 8 - ( -1 - 3 ) + 5 ] } = (R: -2)
11) 3 - { -5 -[8 - 2 + ( -5 + 9 ) ] } = (R: 18)
12) -10 - { -2 + [ + 1 - ( - 3 - 5 ) + 3 ] } = (R: -20)
13) { 2 + [ 1 + ( -15 -15 ) - 2] } = (R: -29)
14) { 30 + [ 10 - 5 + ( -2 -3)] -18 -12} = (R: 0 )
15) 20 + { [ 7 + 5 + ( -9 + 7 ) + 3 ] } = (R: 33)
16) -4 - { 2 + [ - 3 - ( -1 + 7) ] + 2} = (R: 1)
17) 10 - { -2 + [ +1 + ( +7 - 3) - 2] + 6 } = (R: 3 )
18) -{ -2 - [ -3 - (-5) + 1 ]} - 18 = (R: -13)
19) -20 - { -4 -[-8 + ( +12 - 6 - 2 ) + 2 +3 ]} = (R: -15)
20) {[( -50 -10) + 11 + 19 ] + 20 } + 10 = (R: 0 )
EXERCCIOS
1) Efetue as multiplicaes
a) (+8) . (+5) = (R: 40)
b) (-8) . ( -5) = (R: 40)
c) (+8) .(-5) = (R: -40)
d) (-8) . (+5) = (R: -40)
e) (-3) . (+9) = (R: -27)
f) (+3) . (-9) = (R: -27)
g) (-3) . (-9) = (R: 27)
h) (+3) . (+9) = (R: 27)
i) (+7) . (-10) = (R: -70)
j) (+7) . (+10) = (R: 70)
l) (-7) . (+10) = (R: -70)
m) (-7) . (-10) = (R: 70)
n) (+4) . (+3) = (R: 12)
o) (-5) . (+7) = (R: -35)
p) (+9) . (-2) = (R: -18)
q) (-8) . (-7) = (R: 56)
r) (-4) . (+6) = (R: -24)
s) (-2) .(-4) = (R: 8 )
t) (+9) . (+5) = (R: 45)
u) (+4) . (-2) = (R: -8)
v) (+8) . (+8) = (R: 64)
x) (-4) . (+7) = (R: -28)
z) (-6) . (-6) = (R: 36)
2) Calcule o produto
a) (+2) . (-7) = (R: -14)
b) 13 . 20 = (R: 260)
c) 13 . (-2) = (R: -26)
d) 6 . (-1) = (R: -6)
e) 8 . (+1) = (R: 8)
f) 7 . (-6) = (R: -42)
g) 5 . (-10) = (R: -50)
h) (-8) . 2 = (R: -16)
i) (-1) . 4 = (R: -4)
j) (-16) . 0 = (R: 0)
Multiplicamos o primeiro nmero pelo segundo, o produto obtido pelo terceiro e assim sucessivamente,
at o ultimo fator
exemplos
a) (+3) . (-2) . (+5) = (-6) . (+5) = -30
b) (-3) . (-4) . (-5) . (-6) = (+12) . (-5) . (-6) = (-60) . (-6) = +360
EXERCCIOS
1) Determine o produto:
a) (-2) . (+3) . ( +4) = (R: -24)
b) (+5) . (-1) . (+2) = (R: -10)
c) (-6) . (+5) .(-2) = (R: +60)
d) (+8) . (-2) .(-3) = (R: +48)
e) (+1) . (+1) . (+1) .(-1)= (R: -1)
f) (+3) .(-2) . (-1) . (-5) = (R: -30)
g) (-2) . (-4) . (+6) . (+5) = (R: 240)
h) (+25) . (-20) = (R: -500)
i) -36) .(-36 = (R: 1296)
j) (-12) . (+18) = (R: -216)
l) (+24) . (-11) = (R: -264)
m) (+12) . (-30) . (-1) = (R: 360)
2) Calcule os produtos
a) (-3) . (+2) . (-4) . (+1) . (-5) = (R: -120)
b) (-1) . (-2) . (-3) . (-4) .(-5) = (R: -120)
c) (-2) . (-2) . (-2) . (-2) .(-2) . (-2) = (R: 64)
d) (+1) . (+3) . (-6) . (-2) . (-1) .(+2)= (R: -72)
e) (+3) . (-2) . (+4) . (-1) . (-5) . (-6) = (R: 720)
f) 5 . (-3) . (-4) = (R: +60)
g) 1 . (-7) . 2 = (R: -14)
h) 8 . ( -2) . 2 = (R: -32)
i) (-2) . (-4) .5 = (R: 40)
j) 3 . 4 . (-7) = (R: -84)
l) 6 .(-2) . (-4) = (R: +48)
m) 8 . (-6) . (-2) = (R: 96)
n) 3 . (+2) . (-1) = (R: -6)
o) 5 . (-4) . (-4) = (R: 80)
p) (-2) . 5 (-3) = (R: 30)
q) (-2) . (-3) . (-1) = (R:-6)
r) (-4) . (-1) . (-1) = (R: -4)
DIVISO
Voc sabe que a diviso a operao inversa da multiplicao
Observe:
a) (+12) : (+4) = (+3) , porque (+3) . (+4) = +12
b) (-12) : (-4) = (+3) , porque (+3) . (-4) = -12
c) (+12) : (-4) = (-3) , porque (-3) . (-4) = +12
d) (-12) : (+4) = (-3), porque (-3) . (+4) = -12
EXERCCIOS
1) Calcule o quocientes:
a) (+15) : (+3) = (R: 5 )
b) (+15) : (-3) = (R: -5)
c) (-15) : (-3) = (R: 5)
d) (-5) : (+1) = (R: -5)
e) (-8) : (-2) = (R: 4)
f) (-6) : (+2) = (R: -3)
g) (+7) : (-1) = (R: -7)
h) (-8) : (-8) = (R: 1)
f) (+7) : (-7) = (R: -1)
2) Calcule os quocientes
a) (+40) : (-5) = (R: -8)
b) (+40) : (+2) = (R: 20)
c) (-42) : (+7) = (R: -6)
d) (-32) : (-8)= (R: 4)
e) (-75) : (-15) = (R: 5)
f) (-15) : (-15) = (R: 1)
g) (-80) : (-10) = (R: 8)
h) (-48 ) : (+12) = (R: -4)
l) (-32) : (-16) = (R: 2)
j) (+60) : (-12) = (R: -5)
l) (-64) : (+16) = (R: -4)
m) (-28) : (-14) = (R: 2)
n) (0) : (+5) = (R: 0)
o) 49 : (-7) = (R: -7)
p) 48 : (-6) = (R: -8)
q) (+265) : (-5) = (R: -53)
r) (+824) : (+4) = (R: 206)
s) (-180) : (-12) = (R: 15)
t) (-480) : (-10) = (R: 48)
u) 720 : (-8) = (R: -90)
v) (-330) : 15 = (R: -22)