Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
P2RvisionComptable
Chapitre 1
INTRODUCTION
EN216av.J.C.,lEmpireRomain,fortdesesnombreuseslgionsesten
difficult.Lasecondeguerrepuniqueestlance.Hannibal,lecommandant
deCarthageestenguerreaveclEmpireRomain,etaprsavoirtraversles
Alpes,descendduNordversleSudettraverselesplainesdelItalie.A
Cana,ilseheurteauxlgionsromainesquisontennombrebeaucoupplus
importantqueceluidesestroupes.Ilconoitalorsunestratgiequi
consiste prendre en tenaille les lgions romaines en dtachant sa
cavaleriedechaquectdeslgionsafindelesattaqueraudos.
LastratgieafonctionnetHannibalagagn:Cettestratgiecouronnedesuccsmontre
quunavantagedurableoudfinitifpeuttreobtenufaceunadversaireouunennemisans
ncessairementbnficierderessourcessuprieures.Lastucedelastratgiesemble,alors,
sapparenterlartdallouersesressources,pardfinitiondisponiblesenquantitlimite,de
maniresecrerunavantagedurablesurlechampdebataille
1. LEMERGENCEDELASTRATEGIEENAFFAIRES
Audbutdesannes1920,uncertainnombredentreprisesnordamricainesinnovedansle
domaineduManagementControl.Certainsresponsablesmettentenplacedesmthodesde
prvisiondeduremoyenne(unan),embotesetcoordonnesentreelles,etquiconcident
avecdesdcoupagesderesponsabilit.Cettemthoderencontrerapidementdeslimites,carle
futurnestenrienassimilabledupassprolong.
Verslafindesannes50etledbutdesannes60,desProfesseursdesprestigieusescoles
amricainescommelaMITetlaHarvardBusinessSchool,destinesformerdescadresde
hautniveauontlancrespectivementlesnotionsdeStrategyandStructure(Alfred
Chandler,1963)etdeCorporatePolicy(IgorAnsoff,1965).Lobjectifdespremiers
enseignementsproposstaitdeprparerles"futurs"dirigeantsdesgrandesentreprises
Wafi Chtourou , Chapitre1- Introduction la Stratgie, 2012/2013
Page|1
IHECCarthage
P2RvisionComptable
Cependant,commecesgrandesentreprisesformentsouventdesgroupes(Cf.exempleGeneral
Electric),ellesconoivent,fabriquentetvendentdenombreuxproduitssurdenombreux
marchs.LerledelaDirectiongnraleconsistera,entreautres,harmoniserlapolitique
gnraleetlesstratgiesproduits/marchsBusinessStrategy.
Aveclmergencedelastratgiedanslemondedelentreprise,onassisteunerefontedela
politiquegnralesurunefineanalysedescapacitsdelafirmeetdesressourcesde
lenvironnement.Lechangementaaussieulieuauniveaudelaplanification;ondevientde
plusenplussensibleauxruptures.Onsemettenircomptedesaptitudesdesdirigeants,de
leursidologies,deleursvaleurs,etc.
2. LAPOLITIQUEDENTREPRISE
2.1.Lentreprise
DansleManueldconomiepolitiquedePareto(1909/1981):Lentrepriseestlorganisation
quirunitleslmentsdelaproductionetquilesdisposedefaonlaccomplir.()
Lentreprisepeutseprsentersousdiffrentesformes:ellepeuttreconfiedesparticuliers,
outregreparlEtat,lescommunes,etc.Onpeutsefaireunereprsentationmatriellede
lentreprise, en considrant un rcipient o viennent aboutir de nombreux canaux, qui
reprsententleslmentsdelaproduction(Hommes,matriel,machines,locaux,terrains,
finances)etdosortuncourantunique,quireprsenteleproduit(p.286).Cependant,etafin
depouvoirorganisertoutcela,ilconviendraitavanttoutdesinterrogersurunesriede
termesenlienaveclapolitiquegnraledelentreprise.Lestermeslesplussouventutiliss
rpondentauxquestionssurlequoi,lepourquoietlecommentdelentreprise.La
rponsecesquestionsdcritlesnotionsdemission,devision(ouintentionstratgique),de
buts,ainsiquedobjectifsdelaDirectiongnrale.Ellefournitdeslmentsderponses
indispensablesladfinitiondelastratgie.
Ceslmentsreprsententlabasedetouterflexionstratgique.Mmesilsnesonttoujours
pasexplicitementutilissdanstouteslesentreprisesetilspeuventsouventresterimplicites.En
effet,danscertainesorganisations,cestermespeuventtretrsformaliss(voirlessitesdes
entreprisesparexemple)tandisquedansdautres,ilspeuventresterimplicitesetlarflexion
stratgique peut tre comprise partir de limplicite, par la simple observation du
comportementdelorganisation.
Wafi Chtourou , Chapitre1- Introduction la Stratgie, 2012/2013
Page|2
IHECCarthage
P2RvisionComptable
2.2.Lamission:lePourquoidelactivitdelentreprise
Parmission,ilfautentendrelafaonselonlaquellelentreprise(sesprincipauxdirigeants)
rpondauxquestionsdutype:Quisommesnous?Queltypedebesoinsommesnousentrain
desatisfaire?Quelleestnotreaffaire?Quedevraitelletre?Quevoulonsnoustre?
Lesrponsescesquestionsdonnentunelignedirectricelentrepriseetprdtermine
lvolutiondesescomportements,ainsiquelastratgiemettreenuvre.Lamissionest
idalementenphaseaveclesvaleursetattentesdesprincipalespartiesprenantes.
Lnoncdunemissionrevienteneffetexplicitercequuneentrepriseest(sondessein),ce
quelleaspiretre(savocation),cequipermetdeladistinguerdetouteslesautresetfournit
uncadrederfrencepourvaluerlesactivitsactuellesetprojetes.
Sadfinitionnestpasaise,puisquellenedoittrenitroplargenitroptroite.Lamission
nestpastoujoursexplicitementnonce,maiselledoitreflterlemtierdelentreprise.
2.3.Lavision,lesbutsetlesobjectifs:leQuoidelactivitdelentreprise
Lavisionestlabasedelintentionstratgique.Ellereprsenteltatfutursouhaitpour
lorganisation,cequelonveutquelledevienne.Cestlaspirationverslaquellelestratge
chercheorienterlattentionetlnergiedesmembresdelorganisation.
Danslamesureolentrepriseadfinisamission,ltapesuivanteconsisteprciserce
quellechercheraaccomplir.Celapasseparlechoixdunensembledebutsetdobjectifsqui
constituerontdesfinsplusspcifiquesquelaseuledclarationdorientationoudedirection.
Lesbutssontdesdclarationsgnralesdintentionquisoustendentlaction,lesaspirations
surunhorizontemporelgnralementnonprcis.Lebutserfreuneintentioncohrente
aveclamission,gnralementdemanirequalitative.Commetels,lesbutsnesontjamais
vritablement atteints mais toujours poursuivre. Ils expriment souvent des ambitions
relatives au positionnement externe de lentreprise (ex: dtenir le leadership dans
lexploitationdunetechnologiedonne),maisaussidesproccupationsinternes.
Parmilesbutslesplussouventrpertoris,ilyalaprennit,lapuissanceetlindpendance.
Cesbutsimpliquentcertainesexigencesdefonctionnementdelorganisationetlerespectde
certainscritresdegestion(exigencesderentabilit,deflexibilit,descurit).
Page|3
IHECCarthage
P2RvisionComptable
Silesbutscorrespondentdesintentionsgnrales(ousommaires),sanshorizontemporel
vritablementdtermine,lesobjectifssontdesrsultatstangiblesquelentreprisesepropose
datteindreunedatedonne,destatsdsirsdelorganisationpourunmomentdtermin
danslefutur.Lobjectifestplusprcisetleplussouventquantitatif.Cestlexpression
chiffredeslignesdactionlongtermedelentreprise,rsultantdelahirarchiedesbuts
dunepartetdupotentieldelorganisationvisvisdelenvironnementdautrepart.Les
objectifssontfixssurunhorizondeplusieursannes(35ans).
Pouruneentreprise,unobjectifpourraittrederaliseruntelchiffredaffairesouuntel
bnficeoudesapproprierunecertainepartdemarchuneannedonne.Lesobjectifssont
doncexprimsentermesplusconcretsquelesbuts,cequipermetlavrificationdeleur
atteinte.Quilssoientdfinisentermesqualitatifsouquantitatifs,lesobjectifsdoiventtre
suffisammentprcispourservirdeguidedactionetdebasedvaluationdelaperformance.
Letableaucidessousdonnelexempleduneentreprisepourlaquelleladclarationgnrale
dintentiontaitdedevenirLeaderdanssondomainediciquelquesannes.Ilrelatelespistes
dactionpossiblesetlesobjectifsenvisags.
But
Domaines daction
Exemples dobjectifs
- Augmentation des profits de 10% par an
- Amliorer le ROI (retour sur investissement)
- Augmenter la marge bnficiaire de 5% (Bnfice/CA)
- Augmenter les ventes de 15% par an
- Atteindre un CA de X MDT dans 3 ans
- Rduire le nombre de produits non conformes de 10%
- Introduire dici 3 ans un nouveau modle dans la
gamme des produits X
- Augmenter le taux de motivation du personnel
- Amliorer le taux dencadrement dans lentreprise de
15% dici 3 ans
- Amliorer le savoir-faire du personnel sur 3 ans
1. Rentabilit
2. Position sur le march
Devenir Leader du
march dans quelques
annes
5. Personnel
Lessentielnestpasdemultipliersesobjectifsmaisdenenretenirquunminimumpouvant
treralis.Lesbonsobjectifsdoiventdtenirlesqualitssuivantes:
treprsentssousuneformequantitativenonambigu.
tresuffisammentclairspourtreacceptsetcomprisparceuxquilesutiliseront.
doiventpouvoirsadressertouteslescellulesdactivit.
doiventpermettredescomparaisonsdansletemps.
Page|4
IHECCarthage
P2RvisionComptable
2.4.Lastratgie:leCommentdelactivit
Aborderlaquestionducommentcestentrerdansledomainedelarflexion,deladcision
etdelactiondevantpermettrelatteintedesobjectifsetlaccomplissementdesbuts.Cela
correspondladfinitiondelastratgieausenstroitduterme.Leschoixcorrespondants
requirent une certaine mthodologie et relvent du calcul. Ils visent principalement
rpondretroisquestionsessentiellesenmmetemps:Queproduire?Commentfairepour
ralisercetteproduction?Et,avecquelsmoyens?(desrponsescesquestionsseront
fourniesdanslecadredececours).
3. LAPLANIFICATIONDENTREPRISE
"Planifier,c'estconcevoirunfuturdsiretlesmoyensd'yparvenir"(Ackoff,1973).Lauteur
dulivrederfrenceMthodesdeplanificationdanslentreprisedfendlideselon
laquellelaplanificationdoitpermettrelobtentiondunrsultatdsirunmomentdonn.Il
ajoutequelaplanificationestunprocessusquiimpliquelaconstructionetlapprciationdun
ensemblededcisionsconnexes,quiprcdentlaction,etquiinterviennentdansunesituation
o,penseton,dfautdintervention,lersultatdsirapeudechancedeseproduirealors
que,sionagitcorrectement,ilauraplusdechancedeseraliser.
Plusconcrtement,laplanificationestunoutilmanagrialplusancienquelastratgie.
Initialement,ellesinscritdanslagestionprospectivedelentrepriseetconsisteintroduire
lavenirdanslesdcisionsduprsent.SelonFayol,laplanificationestduressortdela
DirectionGnrale.Elleconsiste"prvoir"et"contrler".Ladmarcheestclaire:ellevise
fixerdesobjectifs,prvoirdesmoyenspourlesraliseretvrifierensuitequelesobjectifs
ontbientatteints.Troistapessontdoncprvuesceteffet:
1. Lafinalisation:Cettetapeconsistetracerlesgrandesorientations(oubuts)voulues
parlapolitiquegnraledelentrepriseetlesdclinerenobjectifs.Cesderniers
doiventdeprfrencetrequantifiables(partsdemarch,chiffredaffaires,bnfice,
tauxdecroissance,)etarrtsdansletemps(souventsurplusieursannes,mais
soumisdesrvisionsannuelles).
2. Llaborationdesprogrammesdaction:Cestltapede"dynamisation"desobjectifs.
Elleconsistemettreenplacedesprogrammesdactions(souventparfonction)qui
visentunecertaineperformance(exemplesilobjectifestdaugmenterlechiffre
daffaires,uninvestissementauniveaudelafonctioncommercialeparlaugmentation
dubudgetmarketingpourraittreenvisag)
3. Ltablissementdesystmesbudgtaires:Cestltapequisuitllaborationdes
programmesdaction.Leplanestannualissouslaformedebudgets.Cesbudgetssont
Wafi Chtourou , Chapitre1- Introduction la Stratgie, 2012/2013
Page|5
IHECCarthage
P2RvisionComptable
prparsparservicesoucentresderesponsabilit.Cesontlesresponsablesdeces
derniers qui sassurent de lexcution des budgets et latteinte des rsultats
pralablementfixs.
Schma simplifi de la planification dentreprise
Politique Gnrale et schma directeur Buts
FINALISATION
Gestion prvisionnelle
Moyens
Objectifs
Plans oprationnels
PROGRAMMESDACTION
Budgets
Tableauxde
bord
Bouclageet
apprentissage
Pilotage
Suivi
Contrle
budgtaire
SYSTEMESBUDGETAIRES
Actions
correctives
Evaluation des
performances
Cependant,unetelleconceptiondelaplanificationarapidementconnudesrieusescritiques.
Certes,lhorizondelaplanificationpeutstalersurquelquesannes(prsencedelavision
longterme),maislestechniquesrestenttrs"mcanistes".Eneffet,lefuturnestenrien
assimilabledupassprolong.DaprsKalikaetal.,(2006),laplanificationnepeutpastre
lasuivante:
Laplanificationnestpaslaprvision,carenplusdecelleciontrouvelavolontde
lentreprisedagirsurlefutur.Ellesetraduitpardestableaux,desdclarations,des
figures,desschmas,etc.
Laplanificationneconduitpasdciderpourlefutur.Ellepermetdeprendredes
dcisionsaujourdhuienfonctiondeleursconsquencesvenir.Aveccettemthode,
lesresponsableschercherontavanttoutatteindredesobjectifs,sanspenserinnover.
Page|6
IHECCarthage
P2RvisionComptable
Laplanificationnapaspourbutprioritairellaborationdunplanentantquetel:le
rsultatdelaction(leplan)estinfinimentmoinsimportantquelactionellemme(la
planificationentantqueprocessus).
Lauteurajoutequelaplanificationdevraitsecaractriserparlesspcificitssuivantes:
Laplanificationestuninstrumentdaction:elledonnelentrepriselemoyendagir
surlefutur.
Laplanificationestuninstrumentdemotivation:elleengendreunetellecirculation
dinformationsquechacundoitsesentirmotivpourlarussitedelensemble.
Laplanificationestuninstrumentdecohrence:elleassurelesajustementsentreles
personnes,entrelesdivisions,entreleschances.
Decefait,sestvujustifilintrtdechangerlaconceptionmmedelaplanification.
Lintgrationdeladimensionenvironnementaleest,ici,essentielleetondevientdeplusen
plussensibleauxrupturesquibrisentlestendances(surtoutaprsles"TrenteGlorieuses").Par
ailleurs,lanouvelleconception,qualifiedestratgique,devraittenircomptedesaptitudesdes
dirigeants,deleursidologies,deleursvaleurs,etc.
4. LAPLANIFICATIONSTRATEGIQUE
CestlemmeIgorAnsoff,predelaCorporatePolicy,aquiondoitlerepositionnementde
laplanificationstratgiquecommepartieintgrantedunprocessuscontinuetnoncomme
processusdeplanificationponctuel(unefoisparan).Lanotiondeplanificationstratgiquea
tdveloppeverslafindesannes70,priodeayantconnudegrandschangementsdans
lindustrie (chocs ptroliers, innovations de rupture, concurrence accentue, etc.). Deux
nouveautsprincipalesonttintroduites:
Lintgrationdeladimensionenvironnementale:Laplanificationnepeutplussefaire
surlabasedunehypothsedenvironnementstable.Cedernierdevraittreintgr
commevariable(etnonpluscommeconstante)dansunequationdelaplanification
pluscomplexeetmoinscertaine.
Laformalisationdesprocessus:Audeldesprocduresdeplanificationinsistantsur
llaborationetlardactiondesplansetdesprogrammesdaction(buts,objectifs,
moyens, contrle,), laccent est mis sur les processus de dploiement de ces
procdures,danslamesureocesontdesprocessusdechoix,deprisededcision,de
vrification, qui contribuent exprimer ce que sera la stratgie poursuivie par
lentrepriseaucoursdesprochainesannes.Autrementdit,onsintresseaussila
manire!!
Wafi Chtourou , Chapitre1- Introduction la Stratgie, 2012/2013
Page|7
IHECCarthage
P2RvisionComptable
Parceschangements,laplanificationstratgiqueseveutplus"sensible"auxvnementsde
lenvironnement.Encasdechangementsouderreurs,ilseraplusaisderevenirsurles
processus,dereprendredesdcisionsdjprises,deremettreencausedeschoixstratgiques
effectus.Paroppositionlaplanificationdentreprise,laplanificationstratgiqueseveut
plusractive.
Schma simplifi de la planification stratgique
Dcisions stratgiques
Plans
Budgets
Tableaux
debord
Pilotage
Suivi
Objectifs
Moyens
Rvisions/
Ajustements
Evaluation des
performances
Facteurs externes
Potentiel de lindustrie
Environnement
Contrle
budgtaire
Actions
correctives
Facteurs internes
Forces / faiblesses
Choix stratgiques
Mission,Buts=>(Philosophiedesobjectifs)
POLITIQUEGENERALEET
SCHEMADIRECTEUR
Faisabilitet
alternatives
Evaluation de la
comptitivit
Decefait,unenouvelleconceptiondelaplanificationstratgiquesestvueindispensable.
Principalement,cestlafaondepenserlefuturdelentreprisequiachang.
4.1.
Laprocduredeplanification
Laprocduredeplanificationquipasseparquatrequestions(Mezghani,2006).Laproduction
duplan,entantquetel,nintervientquenquatrimelieu,aprslarponseauxtroispremires
questions:Queconviendraitildefaire?Quepeutonfaire?etQueveutonfaire?
1. Que conviendrait-il de faire ?
Page|8
IHECCarthage
P2RvisionComptable
SelonMartinet(1983),laplanificationd'entreprisepeuttreeffectueentroisgrandesphases:
1. ChoixdelaPolitiqueGnraleetdesobjectifsfondamentaux
2. Planificationstratgique:
Choixdesstratgiespossibles
Dterminationdesressourcesmanquantes
3.Planificationoprationnelle:
Dfinitiondesactionsentreprendre,calendrier
Affectationdesmoyensetdesresponsabilits
Dfinitionsdesprogrammesdeproduction,commercialisationetdefinancement
Ainsi,Nouspouvonsdistinguerlaplanificationstratgiqueetlaplanificationoprationnelle:
Desobstacleslaplanification
Lesdirigeantssontsouventsubmergsparlesproblmesquotidiens,parlesdcisions
prendreenurgence,parlaroutine,etnedgagentquavecpeinedutempspourlarflexion.
Parailleurs,onpeutcomprendrequelhorizondunresponsablenedpassepaslapriodesur
laquelleilserapossibledemesurersaperformance.
4.3.
Lebilandelaplanification
Avantages
Inconvnients
Page|9
IHECCarthage
P2RvisionComptable
Pourlespartisansdelaflexibilitetdelancessitduneadaptationrapideauxchangements
delenvironnementdelentreprise,laplanificationstratgiquenestpluslessentieldela
stratgie.Eneffet,lesgrandesorientationssont,souvent,dfiniesauniveaudesmissionsde
lentreprise.Lideestderemplacerleplanpardessystmesdeprvisionsetdesscnarios
plusractifs,utilisantdesinformationsentempsrel.Cependant,lintrtduprocessusde
planificationetsonrsultatleplanestplusdanslesvaleursquilvhicule(action,
motivation,cohrence)quedanslesrsultatsconomiquesquilvise.
5. LASTRATEGIEDENTREPRISE
Thitart(2005)dfinitlastratgiedentreprisecommel'ensembledesdcisionsetdes
actionsrelativesauchoixdesmoyensetl'articulationdesressourcesenvued'atteindreun
objectif.
Ilressortdecettedfinitionque:
Lastratgieconcerneenpremierlieuladterminationdesobjectifsdelentreprisequi
sedclinentalorsenactionspropresremplircesobjectifs;
Lastratgieengagelensembledesressourcesdtenuesparlentrepriseetce,surune
longuepriode;
Lastratgiedtermineleniveaudesmoyensmettreenuvrepouratteindreles
objectifsdfinis.
5.1.Les5Pdelastratgiedentreprise
Dans un article de rfrence sorti en 1987, Henry Mintzberg avait dfini la nouvelle
conceptiondela"stratgie"ouencorelemanagementstratgiqueenproposantles5P.Chaque
Pexposeunecaractristiquedelastratgie.
Plan:lastratgiesetraduitenplan
Lastratgiesetraduitenplan,unguidepourparerlasituation.Cequiimpliqueuneintention
stratgique,desbutsatteindreetunedmarchecorrespondanteadaptechaquesituation.
Ploy:Lastratgiecommestratagme
Lastratgieseprsentecommeunstratagme.Ellereposesurunemanuvrepourcontrerses
concurrentssurlemarch,lesconduirelerreurousurdesfaussespistes(objectiftromper
ladversaire).Lamanuvreestaussiuneactionpourraliserlesobjectifsques'estfix
l'entreprise.Toutefois,lebuticiestd'treunemenacepoursesconcurrents.
Wafi Chtourou , Chapitre1- Introduction la Stratgie, 2012/2013
Page|10
IHECCarthage
P2RvisionComptable
Pattern:Lastratgieestunmodle
Lastratgiesedfinitcommeunmodle,uneactionformalise.ParrapportaupremierP,ici
lastratgieestunmodedactionquiviselobtentiondersultatsetnonpasuneintention
(manirecontinueetconsistantedagir).
Position:Lastratgieestuneposition
Lastratgiedfendunepositionsurlemarch.Elle"place"l'entreprisedanssoncontexte.La
positionestenfonctiondeslmentsdelenvironnement,delapositiondesconcurrentssurle
march,desressourcesrares,etc.L'entreprisepeuttablirunestratgiequiluipermettraitde
sepositionnersuruneniche.
Perspective:Lastratgieestuneperspective
Lastratgierelateuneperspectivedel'entreprisedansl'avenir.Ellepermetauxmembresde
lorganisationdedonnerunsensleurtravail,entermedefinalit(satisfairelesclients,
proposer un bon rapport qualit/prix, etc.), mais aussi en terme daction (accepter la
discussion,privilgierladiversit,etc.). Laperspectivedveloppe,ainsi,lamissionde
lentreprise.
5.2.Lescaractristiquesdesdcisionsstratgiques:
Acestade,ilesttoutfaitpertinentdesinterrogersurunequestioncldeladiscipline,
savoir:Quandestcequunedcisioneststratgique?Larponsecettequestionpeutse
basersurlidentificationounondesspcificitsdelastratgiedansladcision.Eneffet,
unedcisionstratgique:
Concernelesorientationslongterme;
Apourbutlobtentiondunavantageconcurrentiel;
Concerneleprimtredactivitduneorganisation:doitelleseconcentrersurun
domainedactivitouenavoirplusieurs?(impliquedesequestionnersurlagammede
produitsetsurlacouverturegographique)
Impliqueuneallocationdesressources(financires,humaines,technologiques,etc.);
Page|11
IHECCarthage
P2RvisionComptable
Impliquefortementlespartiesprenanteslentreprise(actionnaires,salaris,syndicats,
etc.).
Ilendcoulequelesdcisionsstratgiques:
Secaractrisentparleurcomplexit;
Sedfinissentdansunesituationdincertitude;
Ncessitentuneapprocheglobale;
Peuventimpliquerdeschangementsorganisationnelsetculturels;
Ncessitentunpassageparlabstrait.
Il est possible des proposer une classification, dans laquelle on distingue 3 types de
dcisionsselonlampleurdeleursobjectifs(Mezghani,2006).
La dcision stratgique : elle engage la situation de lentreprise dans son
environnementoulamodifie,dterminelesressourcesoucequellesdevraienttre
(choixdesactivits,desmarchsetdesallocations);
Ladcisiontactique:ilsagitderunir,structureretmettreenplacelesmoyensqui
vontpermettrelaralisationdesobjectifs(recrutement,achatdquipement,etc.);
Page|12
IHECCarthage
P2RvisionComptable
Ladcisionoprationnelle:lasituationestdonneetlesquestionsrsoudresont
claires. Le seul problme est de trouver ladaptation des ressources les plus
conomiques.
Dufaitdeladfinitionmmedelastratgie,ilapparatquelesdcisionsdordrestratgique
reviennentaucentredcisionneldelentreprise,c'estdirelaDirectionGnrale.
5.3.Lestroisniveauxdelastratgie
Les entreprises (notamment les plus grandes) ont suivi un mouvement important de
diversificationdeproduitsetdemarchs.Detellesvolutionsontfavorislvolutionde
structuresstaffandline,auseindesquelleslesdivisionsbasessurlescouplesProduits/
Marchssontresponsabilises.Decefait,lesproblmesdelastratgieseposentdiffrents
niveaux.LestravauxfondateursdeKennethAndrews(1971)constituentlepointdancrage
danslidentificationdesniveauxdelastratgie.Denosjours,laplupartdesexpertsdistingue
3niveaux:
LastratgiedegroupeintgrelesproccupationsdelaCorporatePolicy,elleconcernele
dessinetleprimtredelorganisationdanssaglobalit,ainsiquelamaniredontelle
ajoutedelavaleursesdiffrentesactivits.
Lastratgiepardomainedactivit,appeleaussiBusinessStrategy.Elleconsiste
identifierlesfacteursclsdesuccssurunmarchparticulier.Celarevientdfinir
commentunavantagepeuttreobtenuparrapportauxconcurrentsetquelsnouveaux
marchspeuventtreidentifisouconstruits.
6. LEMANAGEMENTSTRATEGIQUE
Lesprogrsralissenmarketingstratgique,danslebutdaccompagnerlesentreprisesau
momentolesmarchssontdevenusplusserrs(consquencedirectedelvolutionde
lindustrieetdunefortedisponibilitdeloffre),ontcontribuaurenouveaudelastratgie
dentreprise.Eneffet,lanotiondecomptitivitestdevenueaucurdesproccupationsdes
dirigeantssoucieuxdelasurvieetdelacroissancedeleursentreprises.Aveclesnouvelles
logiquesdemarch,lattentiondesmanagerssestrapidementtourneverslarecherchedes
Wafi Chtourou , Chapitre1- Introduction la Stratgie, 2012/2013
Page|13
IHECCarthage
P2RvisionComptable
rponseslaquestion:Quellesstratgieslesentreprisesdoiventellesmenerdansuncontexte
deplusenplusconcurrentiel?Lespremiresrponsesapportessontloriginedecequiest
aujourdhuiappelleManagementStratgiquedelEntreprise.Ellesprconisent,pourles
dirigeantsduneentreprisequiveuttrecomptitive,ledveloppementdecomptences
distinctives(eninterne)luipermettantdobtenirunavantageconcurrentiel.
Quilsoitauniveaudunequipe,dunserviceoudunedivision,lemanagementstratgique
impliqueledpassementdeladfinitiondobjectifsatteindreetdemanuvreseffectueren
faveurdunquestionnementplusfondamentalsurlemodedactiondelentrepriseetsurle
typederponsesquesesmembresdonnentfacelanouveaut,auxchangementsetla
concurrence.
Plusactuellement,lemanagementstratgiquepeuttredfinicommel'artetlasciencedela
formulation,dudploiementetdelvaluationdesdcisionstransversalesquipermettent
uneorganisationderalisersesobjectifs.Ilapportedeslmentsderponseauxquestions
suivantes:Commentgrerlechangement,interneetexterne,subiouvouluparlentreprise?
Aladiffrencedelastratgiequiavance"lathorie"laborepouruneentreprisepour
gnrerdelavaleur(Durand,2003),lemanagementstratgiquemetpluslaccentsurle
pilotagedesactionsdansladurepourmettreenuvrelesdcisionsprisesauniveaudela
stratgieetce,afindassurerlaprennitetlacroissancedelentreprise.
Ainsi,laplupartdesspcialistessaccordepourapprhenderlemanagementstratgiqueselon
troiscomposantesprincipales:
Cependant,lemanagementstratgiquesecaractriseparunecertainecomplexitpoussantles
Managersuneffortpralabledeconceptualisation.Ceteffortdoitprcdertoutdiagnostic,
mieuxencoretouteprisededcision.Ilrequireunebonneaptitudereconnatre,
analyser,interprteretrsoudrelesproblmes.Avanttoutdiagnostic,leManagerest
cens savoir comment sont relies les diffrentes activits relatives une situation
problmatiquedonne.
Wafi Chtourou , Chapitre1- Introduction la Stratgie, 2012/2013
Page|14
IHECCarthage
P2RvisionComptable
6.1.Lestypesdesituationsproblmatiques
Lessituationsproblmatiquesquunmanagerestsusceptiblederencontrerpeuventtre
abordesselontroisapprochesgnriques(Martinet,1997):
StrategicProblemSolving
Lasituationestclairementidentifiable,lequestionnementestquasimentdonnetfacilement
nonable. La prise de dcision passe alors par lvaluation des diffrentes solutions
envisageablesetlechoixdecellequisembletreplussatisfaisante.Cestlecas,parexemple,
dundirigeantdePMEquisoulignelancessitdadapterloffredesonentrepriseaux
spcificitslocalesdunpaystranger.
StrategicProblemFinding
Ilsagitdescasolasituationestrelativementclaire,maisolareconnaissancedesventuels
problmes(causesdelasituation)requireuneffortdecollecte,danalyseetdemiseenforme
dedonnessupplmentaires.Onpourraparexemplesinterrogersurlescausesdunebaissede
notrechiffredaffaireslexport.
StrategicIssueEnacting
Danscettesituation,limaginationdethmesetquestionsstratgiqueslorsquelasituationest
peruecommecomplexeetambigupouvantconstituerdesopportunitsoudesmenaces.Une
"miseenscne"procdurale,traversunprocessusprogressifetcumulatifdeconception,
permet de rendre plus intelligible le phnomne et facilite la dlibration finale de
connaissances"praticables"(Martinet,2000).
Wafi Chtourou , Chapitre1- Introduction la Stratgie, 2012/2013
Page|15
IHECCarthage
P2RvisionComptable
6.2.Lediagnosticstratgique
Doriginegrecque"diagnosticos",lemotdiagnosticrenvoielaptitudediscerner.Ilsagit
delacapacitspcifierltatdesantdelentrepriseetsassurerdelacohrencedeson
fonctionnementmultiplesdimensions.Ladfinitiondesobjectifsstratgiquesestprcde
parlaralisationd'undiagnosticdelasituationdel'entreprisedanssonenvironnementexterne
etinterne.Cestunoutildclairagedelactionpourunensembledacteursresponsablesqui
peuventsesaisirdeslmentsderflexionparlediagnostic.
Lintrtdudiagnosticstratgiqueestdouble:
Dabord,parcequilpermetdedisposerdunregardextrieurcapabledclairersurles
volutionsdelenvironnement,surlacomprhensiondesphnomnesmajeurs,surla
causeventuellededysfonctionnementsstructurels,ousurlorganisationmettreen
uvrepourengagerlentreprisesurunevoiededveloppement
Ensuite,parcequelediagnosticneconsisterapasbiensr"apprendre"lentreprise
sondirigeant,maisfaireunedmarchequilnagnralementpasletempsdefaire,
enapprhendantetanalysanttouslesparamtresfondamentauxdesonentrepriseface
sonenvironnement.
Lesperspectivesretenuesparlesconsultantsetauteursenmanagement,dansleurtche
danalyseetdecomprhensiondufonctionnementdesorganisations,voluentdemanire
continue. Leplusconnudes modlesdel'analysestratgiqueestceluidesprofesseurs
Learned,Christersen,AndrewsetGuth(lemodleL.C.A.G.)delaHarvardBusinessSchool
etdatedesannessoixante.
Page|16
IHECCarthage
P2RvisionComptable
Lemodlereposesurdeuxpiliers:
Lanalysedelenvironnement:lentreprisesepositionnedansunmarchconcurrentiel
parrapportsesconcurrentsdirectsetenfonctiondeltatdumarch(environnement
technologique, concurrentiel, social, culturel). Les lments de cet environnement
contiennent des Opportunits "Opportunities" et des Menaces "Threats" pour le
fonctionnementetledveloppementstratgiquedelentreprise.
Lersultatdudiagnosticpeutprendrelaformed'untableauSWOT.Nousleprsentonsdans
cequisuitetreviendronsendtailsltudedecepointauniveaudutroisimechapitre.
Cetteanalysepermetdepointerlescartsentrelasituationrelleetlasituationsouhaite,ce
quiconduitl'organisationformulerseschoix.Suitecela,denouveauxobjectifssontalors
dploysdansl'entreprisedefaonTopdownafindemettreenuvrelastratgie.
6.4.Laformulationdeschoixstratgiques
Laformulationdeschoixstratgiquesconsisteenlaslectiondesstratgiesfutures,quecesoit
auniveaudelentreprisedanssaglobalit(Corporate)ouceluidesdomainesdactivits
stratgiques (Business), ainsi que lidentification des orientations et des modalits de
dveloppement.Nousyreviendrons,endtail,dansleprsentcours.
Wafi Chtourou , Chapitre1- Introduction la Stratgie, 2012/2013
Page|17
IHECCarthage
P2RvisionComptable
6.5.Ledploiementstratgique
Latraductiondelastratgieenactionsoprationnellesnesersumepasenunesimple
dclinaisonmcaniquedesobjectifsduniveaustratgiquejusqu'auniveauoprationnel.Les
impactsdelastratgiesurlesactivitsdel'entreprisedoiventtretudis.Pourmenerbien
ledploiementstratgique,ilestncessairedemettreenplaceunsystmededclinaison
capablededonnerdelacohrencetoutescesactionsncessaireslamiseenpratiquede
lastratgie.Cesderniresdpendentprincipalementdelanaturedelorganisation,dusocle
deressourcespartirduquellesstratgiessontlaboresetdelacapacitdelorganisation
grerlechangement.
7. LADEMARCHEDANALYSESTRATEGIQUE
Pour notre part, nous rsumons la dmarche de lanalyse stratgique en cinq tapes
principalesquenousdtailleronstoutaulongducours:
Lasegmentationstratgique(notammentlidentificationdesdiffrentssegments
stratgiquessurlesquelsestprsentelentreprise,lerepragedesfacteursclsde
succscorrespondantchaquesegment,ladfinitiondelaformulestratgiqueetdu
mtier,etc.),
segments
Laformulation deschoixstratgiques(notammentauniveaudes
stratgiquesdelentreprise(cequicorrespondauchoixdunestratgiegnriquepour
unsegmentdonn)
Lagestionstratgiqueduportefeuilledactivitsdelentreprise(notammentla
dfinitiondelanotiondeportefeuillestratgique,laprsentationetlalecturedes
matrices(BCG,McKinsey,ADL),
Lesvoiesdedveloppementstratgique(notammentauniveaudelentreprisedans
saglobalit,selonsapositionconcurrentielleetsescapacitsstratgiques,ellepeut
opterpourtelleoutelleorientationstratgiquededveloppement).
Page|18