Componisten

qwertyuiopasdfghjklzxcvb
nmqwertyuiopasdfghjklzxc
vbnmqwertyuiopasdfghjkl
zxcvbnmqwertyuiopasdfgh
Componisten
Vanaf de middeleeuwen
jklzxcvbnmqwertyuiopasdf
ghjklzxcvbnmqwertyuiopa
sdfghjklzxcvbnmqwertyuio
pasdfghjklzxcvbnmqwerty
uiopasdfghjklzxcvbnmqwe
rtyuiopasdfghjklzxcvbnmq
wertyuiopasdfghjklzxcvbn
mqwertyuiopasdfghjklzxcv
bnmqwertyuiopasdfghjklz
xcvbnmqwertyuiopasdfghj
klzxcvbnmqwertyuiopasdf
ghjklzxcvbnmqwertyuiopa
sdfghjklzxcvbnmqwertyuio
Componisten.Net
Inhoudstafel
Middeleeuwen (500 1450)................................................................................... 7
Guido d' Arezzo................................................................................................... 8
Johannes Ciconia................................................................................................. 8
Guillome de Machaut........................................................................................ 10
Johannes Ockeghem.......................................................................................... 11
Walther von der Vogelweide.............................................................................. 12
Renaissance (1450 1600).................................................................................. 13
Gilles Binchois................................................................................................... 14
John Bull............................................................................................................ 15
William Byrd...................................................................................................... 16
Carlo Gesualdo.................................................................................................. 16
Constantijn Huygens......................................................................................... 17
Hendrik Isaac.................................................................................................... 18
Orlando di Lasso................................................................................................ 20
Philippus de Monte............................................................................................ 22
Claudio Monteverdi........................................................................................... 23
Jacob Obrecht.................................................................................................... 24
Giovanni Palestrina........................................................................................... 25
Josquin des Prs................................................................................................ 25
Jan Pieterszoon Sweelinck................................................................................. 26
Adriaan Willaert................................................................................................. 27
Barok (1600 1750)............................................................................................. 28
Johann Sebastian Bach...................................................................................... 29
Johann Christoph Bach...................................................................................... 31
Dietrich Buxtehude........................................................................................... 32
Giacomo Carissimi............................................................................................. 33
Arcangelo Corelli............................................................................................... 33
Franois Couperin.............................................................................................. 34
Girolamo Frescobaldi......................................................................................... 35
Georg Friedrich Hndel...................................................................................... 37
Pietro Locatelli................................................................................................... 38
Jean-Baptiste Loeillet......................................................................................... 39
Jean-Babtiste Lully............................................................................................. 40
Giovanni Battista Pergolesi................................................................................ 41
Henry Purcell..................................................................................................... 42
Jean Philippe Rameau........................................................................................ 43
Alessandro Scarlatti.......................................................................................... 44
Domenico Scarlatti............................................................................................ 45
Georg Philipp Telemann..................................................................................... 46
Antonio Vivaldi.................................................................................................. 47
Klassiek (1750 1820)......................................................................................... 48
Carl Philipp Emanuel Bach................................................................................ 49
Johann Christian Bach....................................................................................... 50
Ludwig van Beethoven...................................................................................... 51
Muzio Clementi.................................................................................................. 53
Christoph Willibald von Gluck............................................................................54
Franois Joseph Gossec..................................................................................... 55
Andr Grtry...................................................................................................... 56
Franz Joseph Haydn........................................................................................... 57
Johann Nepomuk Hummel................................................................................. 59
Wolfgang Amadeus Mozart................................................................................ 60
Gioacchino Antonio Rossini............................................................................... 62
Carl Maria von Weber........................................................................................ 63
Romantiek (1820 1910)..................................................................................... 65
Isaac Albniz..................................................................................................... 66
Charles-Valentin Alkan....................................................................................... 67
Anton Styepanovich Arensky............................................................................. 68
Miliy Alexeyevich Balakirev............................................................................... 69
Peter Benoit....................................................................................................... 69
Hector Berlioz.................................................................................................... 70
Georges Bizet.................................................................................................... 71
Alexander Borodin............................................................................................. 72
Sergei Bortkiewicz............................................................................................. 73
Johannes Brahms.............................................................................................. 77
Max Bruch......................................................................................................... 78
Anton Bruckner................................................................................................. 79
Norbert Burgmller........................................................................................... 80
Emmanuel Alexis Chabrier................................................................................ 80
Frdric Franois Chopin................................................................................... 82
Cesar Antonovich Cui........................................................................................ 83
Lo Delibes........................................................................................................ 83
Frederick Delius................................................................................................. 83
Anton Diabelli.................................................................................................... 84
Paul Dukas......................................................................................................... 84
Antonn Dvork................................................................................................. 85
Edward Elgar..................................................................................................... 86
Gabriel Urbain Faur.......................................................................................... 87
Csar Auguste Franck........................................................................................ 88
Niels Vilhelm Gade............................................................................................ 89
Alexander Glazunov.......................................................................................... 89
Mikhael Glinka................................................................................................... 90
Charles Franois Gounod................................................................................... 91
Enrique Granados.............................................................................................. 92
Edvard Hagerup Grieg....................................................................................... 93
Engelbert Humperdinck..................................................................................... 94
Vincent d' Indy.................................................................................................. 95
douard Lalo..................................................................................................... 95
Franz Lehr........................................................................................................ 96
Guillaume Lekeu................................................................................................ 97
Franz Liszt......................................................................................................... 98
Jules Massenet.................................................................................................. 99
Felix Mendelssohn........................................................................................... 100
Giacomo Meyerbeer........................................................................................ 101
Moritz Moszkowski........................................................................................... 102
Modest Mussorgski.......................................................................................... 103
Jacques Offenbach.......................................................................................... 104
Nicol Paganini................................................................................................ 105
Giacomo Puccini.............................................................................................. 106
Sergei Vassilivich Rachmaninoff......................................................................108
Max Reger....................................................................................................... 109
Nicolai Andrejevich Rimsky-Korsakov..............................................................110
Albert Roussel................................................................................................. 110

Pablo de Sarasate............................................................................................ 111
Franz Peter Schubert....................................................................................... 112
Robert Alexander Schumann...........................................................................113
Bedrich Smetana............................................................................................. 114
Louis Spohr..................................................................................................... 115
Franz von Supp.............................................................................................. 116
Pjotr Tchaikovsky............................................................................................. 117
Giuseppe Verdi................................................................................................ 118
Henry Vieuxtemps........................................................................................... 120
Richard Wagner............................................................................................... 122
Hugo Wolf........................................................................................................ 123
Eugne Ysae.................................................................................................. 124
20 Eeuw (NA 1900)........................................................................................... 125
Samuel Barber................................................................................................ 126
Bla Bartk...................................................................................................... 127
Alban Berg....................................................................................................... 128
Leonard Bernstein........................................................................................... 129
Ernest Bloch.................................................................................................... 130
Benjamin Britten............................................................................................. 131
Ferruccio Busoni.............................................................................................. 132
Aaron Copland................................................................................................. 133
Claude Debussy.............................................................................................. 134
George Gershwin............................................................................................. 137
Alberto Ginastera............................................................................................ 138
Paul Hindemith................................................................................................ 138
Gustav Theodore Holst.................................................................................... 139
Arthur Honegger............................................................................................. 140
Charles Edward Ives........................................................................................ 141
Leos Jancek................................................................................................... 142
Aram Iljitsj Khachaturian................................................................................. 143
Zoltn Kodly.................................................................................................. 144
Gustav Mahler................................................................................................. 146
Bohuslav Martinu............................................................................................ 147
Olivier Messiaen.............................................................................................. 148
Arthur Meulemans........................................................................................... 148

Herman Meulemans........................................................................................ 149
Darius Milhaud................................................................................................ 150
Carl August Nielsen......................................................................................... 150
Carl Orff........................................................................................................... 151
Francis Jean Marcel Poulenc............................................................................ 152
Sergei Prokofiev.............................................................................................. 153
Maurice Ravel.................................................................................................. 154
Ottorino Respighi............................................................................................. 155
Erik Satie......................................................................................................... 156
Arnold Schnberg............................................................................................ 160
Alexander Scriabin.......................................................................................... 161
Dmitri Shostakovich........................................................................................ 162
Jean Sibelius.................................................................................................... 162
Richard Strauss............................................................................................... 163
Igor Stravinsky................................................................................................ 164
Karol Szymanowski.......................................................................................... 165
Michael Tippett................................................................................................ 165
Joaqun Turina.................................................................................................. 166
Heitor Villa-lobos............................................................................................. 167
Kurt Weill......................................................................................................... 168
Modern (na 1945)............................................................................................... 169
Luciano Berio................................................................................................... 170
Pierre Boulez................................................................................................... 170
John Cage........................................................................................................ 171
Philip Glass...................................................................................................... 171
Nikolai Kapustin............................................................................................... 172
Gyrgy Ligeti................................................................................................... 175
Witold Lutoslawski........................................................................................... 175
Krzystof Penderecki......................................................................................... 175
Astor Piazzolla................................................................................................. 175
Steve Reich..................................................................................................... 175
Alfred Schnittke............................................................................................... 176
Karlheinz Stockhausen.................................................................................... 177
Edgar Varse................................................................................................... 179
Andrew Lloyd Webber..................................................................................... 180

Anton Webern.................................................................................................. 183
Yannis Xenakis................................................................................................. 184
Bijlagen.............................................................................................................. 185
Tijdlijn Middeleeuwen...................................................................................... 185
Tijdlijn Renaissance......................................................................................... 186
Tijdlijn Barok.................................................................................................... 187
Tijdlijn Klassiek................................................................................................ 188
Tijdlijn Romantiek............................................................................................ 189
Tijdlijn 20 Eeuw.............................................................................................. 192
Tijdlijn Modern................................................................................................. 194
Middeleeuwen (500 1450)
Guido d' Arezzo

Frankrijk (Stijlperiode: Middeleeuwen)
Geboren: 995
Johannes Ciconia
Belgi (Stijlperiode: Middeleeuwen)
Geboren: 1335
Luik
Johannes Ciconia werd geboren in Luik ca. 1335; hij behoorde tot de familie Chiwagne (De
Swaen?), waarvan Ciconia de Latijnse naam is. Luik werd in die dagen "Le paradis des
prtres" genoemd. Er leefde een bloeiende muzikale traditie in de kathedraal, de zeven
collegiale kerken, de zesentwintig parochiekerken en de talrijke kloosters. Er bestond een
vruchtbare culturele uitwisseling tussen Luik en Avignon. Zo werd Louis Sanctus van
Beeringen "Magister in Musica" in Avignon. Aan de Luikse kathedraal zijn dan weer
buitenlandse kanuniken verbonden. Rond 1345 was Johannes Ciconia er waarschijnlijk
koorknaap aan de kathedraalschool of aan de kerk van St. Jean l'Evangliste.
Onder invloed van de multi-culturele uitwisselingen belandt Ciconia in Avignon, de Franse
pausenstad. Hij wordt er "familiarus" van de edelvrouwe Alinor de Commiges-Turenne. Zij
weet van paus Clemens VI een prebende voor Ciconia los te weken. Avignon wordt het
nieuwe muzikale centrum van het Franse taalgebied onder paus Clemens VI. De nieuwe Ars
Nova principes komen er tot ontplooiing. Ciconia maakt kennis met deze nieuwe kunst o.m.
via Johannes de Muris, die een tijd in Avignon verblijft.
In 1352 sterft paus Clemens VI en hij wordt opgevolgd door Innocentius VI. Deze plant de
terugkeer naar Rome. De Spaanse kardinaal Gil Alvarez Carillo Albornoz moet de Pauselijke
Staten trachten te herenigen. Wanneer Albornoz op 16 oktober 1358 voor een tweede maal
van Avignon naar Itali reist, gaat Johannes Ciconia mee als lid van zijn hofhouding. In
gezelschap van Albornoz bezoekt de huiscomponist Genova en Pisa. Daarna verblijft hij een
maand te Firenze. Hier komt Ciconia in contact met de Trecentokunst. Tussen 1359 en 1361
wordt de reis door Itali verder gezet. Ciconia krijgt een kanonciaat in Cesena, n van de
vaste verblijfplaatsen van Albornoz. De kardinaal bezoekt ook Bologna en Milano. Het
madrigaal verliest in die tijd langzaam veld ten voordele van de caccia en de ballata.
Op 12 september 1362 wordt Urbanus V gekozen als opvolger van Innocentius VI. Albornoz
wordt door de paus uit zijn functie ontslagen. Na contacten met Francesco I da Carrara in
Padova begeven de kardinaal en zijn hofhouding zich naar Napoli. In 1366 kondigt Urbanus
V het vertrek naar Itali aan en Albornoz wordt teruggeroepen naar de Pauselijke Staten.
Op 22 augustus 1367 sterft Albornoz. Hierdoor valt de sterke hand in het Italiaans beleid
weg. De paus zal zich niet kunnen handhaven in Itali. Albornoz' hovelingen en dienaren
zwermen uit na zijn dood. Ook Ciconia's spoor wordt zeer vaag. Er zijn drie mogelijke routes
die hij zou gevolgd hebben: ofwel keert hij onmiddellijk terug naar Luik, ofwel zoekt hij
toenadering tot Francesco da Carrara in Padova en keert na een kort verblijf daar terug naar
zijn vaderland. De derde mogelijkheid is dat Ciconia de Pauselijke Kapel in Itali vergezelt,
en met dit gezelschap in 1370 naar Avignon terugkeert. Van daaruit gaat trekt hij in elk geval
naar zijn geboortestad Luik.
In 1372 wordt Johannes Ciconia weer in de Luikse registers vermeld. Hij is er verbonden aan
de collegiale St.-Jean l'Evangliste, en heeft blijkbaar zelfs een gezin gesticht. Deze periode
is zeer vaag en een definitieve en volledige versie van Ciconia's leven kan niet worden
opgemaakt.
In 1377 wordt Avignon definitief door de pausen verlaten. Terwijl het pauselijk apparaat naar
Rome terugkeert, breekt in Avignon het Westers Schisma uit. Luik blijft trouw aan Rome. In
Padova koestert men sympathien voor Avignon. Pierre Lupi de Luna, ex-collega van
Ciconia, wordt tot Avignonpaus gekozen. Ciconia sympathiseert met Avignon, wat hem niet
in dank wordt afgenomen.
Tussen 1390 en 1400 schrijft Ciconia tenminste drie feestmotetten ter ere van
hoogwaardigheidsbekleders in Padova. Ook de overgebleven manuscripten uit de abdij van
Santa Giustina dateren van deze periode. De fragmenten bevatten zowel geestelijke als
wereldlijke muziek.
In 1402 verdwijnt Ciconia uit de Luikse registers en hij doet definitief zijn intrede in het
muziekleven van Padova. Op 30 juli schenkt Francesco Zabarella een prebende aan Ciconia.
De componist zelf wordt custos, cantor en musicus aan de kathedraal van Padova. Als
eerbetuiging ontvangt hij een aantal prebenden van de overheid o.a. in Asticho en Mediolana.
In 1406 wordt Padova door Veneti veroverd. Francesco Zabarella kan een vredesverdrag
met de Venetianen uit de brand slepen.
Onder Ciconia's leiding wordt het muziekleven aan de kathedraal uitgebouwd. Regelmatig
worden nieuwe beroepsmusici aangeworven. In 1409 schrijft Ciconia zijn laatste
meesterwerken. Omwille van zijn hoge leeftijd wordt hij ontlast van het cantorschap. In 1411
overlijdt Johannes Ciconia en ter ere van hem vinden er grootste begrafenisplechtigheden
plaats in de kathedraal van Padova.
Uit voorafgaande chronologie blijkt dat er enkele hiaten in Ciconia's leven te vinden zijn. De
periode tussen Albornoz' dood en Ciconia's aanstelling in Padova is vaag. Samen met de
gegiste geboortedatum doet dit vele vragen rijzen bij musici en vorsers. De musicoloog
David Fallows schreef in 1976 het artikel 'Ciconia padre e figlio' (Ciconia vader en zoon) dat
een ""oplossing"" zou kunnen aanreiken voor een gedeelte van de probleemstelling.
Voldoende bewijsmateriaal kan hij niet aanvoeren maar een aantal punten zouden wel een
mogelijk alternatief zijn. Zijn varianten zijn de volgende: 1( Alle documenten uit het Luikse
tienerleven van Ciconia, zijn diensttijd in Avignon en de reizen met Albornoz hebben
betrekking op een gelijknamig persoon, niet identiek met de componist; 2( Omstreeks de
jaren 1380 zijn er in Luik twee Johannes Ciconia's aanwijsbaar. De ene is kanunnik, de
andere jonge koorknaap aan de kerk van St.-Jean l'Evangliste. Deze laatste zou dan de
componist zijn; 3( Het is mogelijk dat Ciconia senior de vader van junior was. Een Luikse
kroniek vermeldt dat ene Jacques d'Heur een dochter had. Bij deze dame verwekte Jehan de
Chywogne, kanunnik aan de kerk van St.-Jean de l'Evangliste, een zoon die later in Itali
verbleef; 4( De meeste handschriften en composities van Ciconia zijn in deze visie perfect te
passen. De eerste dateerbare werken zouden geschreven zijn toen hij tussen de 20 en 30 jaar
was.
Volgens Fallows zou Ciconia geboren zijn ca. 1370.
Ciconia's composities (ongeveer 40 stuks) werden in manuscript bewaard. Zij omvatten
misfragmenten (Gloria, Credo), Latijnse motetten (waarvan verscheidene de verdiensten
huldigen van belangrijke personages met wie hij in contact kwam), Franse liederen,
madrigalen en Italiaanse ballata's.
In de Europese muziek wordt Ciconia gezien als n van de meest vooraanstaande figuren uit
de overgangsperiode van de Ars Nova (14e eeuw in Frankrijk) naar de meer ontwikkelde
polyfonie uit de tijd van Dufa_ (ca. 1400-1474). Zijn werk draagt het stempel van de
opeenvolgende invloeden die hij in zijn geboortestreek, in Frankrijk en in Itali heeft
ondergaan. Johannes Ciconia schreef ook meerdere tractaten waarvan ""Nova Musica"" en
""De Proportionibus"" de belangrijkste zijn. Uit deze twee geschriften zijn twee
basistendenzen waarneembaar, belangrijk voor het begrip van zijn compositorisch oeuvre.
Guillome de Machaut
Frankrijk (Stijlperiode: Middeleeuwen)
Geboren: 1300
Machaut
10
Johannes Ockeghem
Belgi (Stijlperiode: Middeleeuwen)
Geboren: 1425
Henegouwen
Ockeghem (vandaag: Okegem) is de naam van een dorpje tussen Aalst en Ninove. Daar moet
de familie Ockeghem vandaan zijn. Johannes zelf werd geboren in Dendermonde,
waarschijnlijk tussen 1420 en 1430. Over zijn leven is bitter weinig gekend. De oudste bron
vermeldt hem in 1443 als zanger aan de Onze-Lieve-Vrouwekerk te Antwerpen. Daar werd
hij waarschijnlijk ook opgeleid. Wellicht volgde dan een verdere opleiding bij Binchois.
In 1448 wordt hij zanger in de kapel van Charles de Bourbon, die veel in contact kwam met
het Franse hof. Zo is het niet te verwonderen dat Ockeghem in 1453 in dienst treedt van de
Franse koning. Dat blijft hij tot aan zijn dood omstreeks 1495. Langs zijn hofrelaties om
wordt hij schatmeester van de steenrijke abdij van Saint Martin te Tours, een behoorlijk
gehonoreerde job, zonder verplichting er te verblijven ("tant occup au service de la cour").
Hij wordt kapelmeester, en reist verschillende keren met het hele gezelschap naar het
buitenland, o.m. naar Spanje voor een diplomatieke zending, en naar Vlaanderen.
Zijn grote roem en geliefdheid bleek pas bij zijn dood: talloze treurgedichten werden
gecomponeerd o.m. door Erasmus, Lupi en Josquin. Erasmus sprak van "aurea vox Okegi"
(Ockeghems gouden stem) en "musicorum princeps" (vorst der musici); Busnois gaf hem de
bijnaam "de nieuwe Orpheus" en verschillende kroniekschrijvers en muziektheoretici
zwaaiden hem de grootste lof toe. Van zijn miscomposities zijn er 11 volledig bewaard
gebleven, 4 onvolledig, 5 gingen verloren en 2 werden verkeerdelijk aan hem toegeschreven.
De belangrijkste titels: "L'homme arm", "Ma maistresse", "Mi mi" (op de solmisatienamen
mi-mi in twee veschillende hexachorden, absoluut b-e), "Missa proletionum" (slechts twee
stemmen zijn genoteerd: alt en bas zingen in canon op sopraan en tenor), en een Requiemmis ("Missa pro defunctis", de oudste bewaarde meerstemmig gezette dodenmis; het is
geweten dat Dufay er reeds n had gecomponeerd, maar die is helaas verloren gegaan).
Verder zijn er een dozijn motetten en 23 chansons.
Technisch kan met Ockeghem zeer knap noemen, en jarenlang werd uitsluitend dit aspect
belicht. Zijn beheersing van de cantus-firmus- en de canontechniek, zijn grote melodische
aanleg en inventie, stelden hem in staat in een mathematisch zuivere polyfonie werken te
schrijven die toch een warme kracht uitstralen. Daardoor kan hij zich muzikale grapjes
veroorloven als de 36 meerstemmige "Deo gratias" of de "Missa cuiusvis toni" (kan in gelijk
welke toonaard kan uitgevoerd worden door alleen maar de sleutel te veranderen).
11
Walther von der

Vogelweide
Oostenrijk (Stijlperiode:
Middeleeuwen)
Geboren: 1170
Tirol
Walther von der Vogelweide was n van de meest bekende zangers en dichters in de
Middeleeuwen. Van zijn werken is nagenoeg niets overgebleven.
12
Renaissance (1450 1600)
Gilles Binchois
Belgi (Stijlperiode: Renaissance)
Geboren: 1400
Mons
Overleden: september 1460
Soignies
De naam Gilles is een afkorting van Egidius. De vader van Bincois heette Jean de Binche en
was ambtenaar aan het hof van graaf Guillaume IV. Toch zou Gilles Binchois omstreeks 1400
in Mons geboren zijn. Zoals dat zo vaak gebeurt met componisten uit de vijftiende eeuw,
raken we het spoor van zijn leven vaak bijster. In 1424 is hij krijgsman bij de hertog van
Suffolk in Parijs (dat op dat ogenblik in Engelse handen is). Het is niet uitgesloten dat hij
daar Dunstable leerde kennen, die met de hertog van Bedford eveneens in Frankrijk
vertoefde. Binchois was ook vriend en tijdgenoot van Guillaume Dufay. Vermoedelijk hebben
ze mekaar goed gekend als knaap in de kathedraalschool van Cambrai (Kamerijk): misschien
zelfs reeds in Mons, en alleszins aan het Bourgondische hof.
In 1430 ontvangt hij de priesterwijding en hij wordt kapelaan aan het hof van Bourgondi,
waar hij blijft tot aan zijn dood in september 1460. Merkwaardig genoeg is hij juist in zijn
kerkmuziek eerder traditioneel, terwijl hij in het rondeau-genre (de chansons) gevoelig,
origineel en hartelijk is. Binchois heeft niet gereisd (een grote uitzondering voor componisten
uit die periode); daardoor komen er geen italianismen voor in zijn werk, ofschoon hij wel
bekend was in Itali. Andere gevolgen zijn dat er in zijn werk minder afwisseling te
13
bespeuren valt dan bij een Dufay, en dat er in zijn stijl nauwelijks een evolutie waar te nemen
is.
Typisch voor Binchois is het gebruik van een diepe baspartij. Sommigen zien hierin een
opzettelijk ingaan tegen de evolutie, en merken op dat hij hierin een alleenstaand geval is.
Een meer voor de handliggende verklaring is o.i. dat hij in zijn hofkapel toevallig een of twee
diepe basstemmen ter beschikking had.
Zijn bijnamen "le pre de joyeuset" (uit de "Dploration sur la mort de Binchois" van
Ockeghem) en "le Champion des Dames", en de harp waarmee hij afgebeeld staat
(begeleidingsinstrument voor wereldlijke mensen; het portatief orgel was dat voor de
religieuze: Dufay wordt ermee afgebeeld) laten aan duidelijkheid niets te wensen over.
Samen met Dufay was hij de aanvoerder van een muzikale beweging die zich in de eerste
helft van de vijftiende eeuw in Bourgondi duidelijk aftekende, en de toon zou zetten voor de
volgende generaties "Fiamminghi".
Zijn bekendste chansons: "De plus en plus", "Filles marier", "Triste plaisir et douloureuse
joie". De Franse tekst is meestal driestemmig bewerkt.Het geestelijk oeuvre bestaat uit losse
misdelen, een "Magnificat", een "Te Deum" en 26 andere religieuze werkjes.
John Bull
Groot Brittanni (Stijlperiode:
Renaissance)
Geboren: 1562
Somerset
Overleden: 13 maart 1628
Antwerpen
Bull moet zowat in 1562 geboren zijn in de buurt van Somerset en begon als koorknaap en de
Chapel Royal, die onder leiding stond van William Blitheman. In 1582 werd hij organist aan
de kathedraal van Heresford. In 1585 keert hij terug naar de Chapel Royal om er in 1591
Blitheman als kapelmeester op te volgen. Intussen wordt hij doctor in de muziek aan de
universiteit van Oxford, en professor aan het Gresham College te Londen.
In 1601 reist hij naar het vasteland, volgens kwatongen als geheim agent voor Queen
Elisabeth, officieel om gezondheidsredenen.
In 1607 moet hij ontslag nemen als professor om te kunnen trouwen (professoren hoorden
niet gehuwd te zijn!), en in 1613 zien we hem hals over kop naar de Nederlanden verhuizen.
Niemand is er precies achtergekomen waarom: vreesde hij als katholiek vervolgd te worden
nu hem geen beschermende koninklijke hand boven het hoofd gehouden werd (Queen
Elizabeth stierf en werd opgevolgd door James I)? Had hij zich vijanden gemaakt door zijn
14
"bijverdienste"? Was de Engelse grond hem om andere redenen te heet onder de voeten
geworden? Of werden er door aartshertog Albrecht in Brussel meer garanties geboden dan in
het onzekere Londen ?
Vier jaar blijft hij bij Albrecht en Isabella, om in 1617 naar Antwerpen te verhuizen. Hij
wordt er organist van de kathedraal. Zijn faam als virtuoos op virginaal en orgel liep door
heel Europa en de 150 stukken die hij voor deze instrumenten schreef, vergen een voor die
tijd meer dan gewone vingervaardigheid.
De belangrijkste titels : "The Spanish Pavan", de "Queen Elisabeth's Pavan and Gaillard" en
"The King's Hunting Jigg".
Het zijn meestal dansen met variaties, waarvan er heel wat opgenomen zijn in het
"Fitzwilliam Virginal Book". Voorts kennen we van hem 50 fantasia's voor strijkersensemble
(gamba), en traditionele miscomposities. John Bull stierf als Jan Boel in Antwerpen op 12 of
13 maart 1628. Hij was de laatste in de beroemde rij van virginalisten, en een halve eeuw
lang heeft Engeland op een opvolger moeten wachten, maar die was dan ook meteen een
schot in de roos: Henry Purcell!
William Byrd
Renaissance)
Geboren: 1543
Overleden: 4 juli 1623

Londen
Byrd is n van de veelzijdigste componisten uit de generatie der virginalisten-madrigalisten.

Uit zijn levensloop weten we dat hij omstreeks 1543 geboren werd en vermoedelijk leerling
was van Tallis. Hij werd organist in Lincoln en lid van de Chapel Royal te Londen, en samen
met Tallis hoforganist.
Meer officile posten of onderscheidingen vielen hem niet ten deel, waarschijnlijk omdat hij
katholiek gebleven is: tijdens het leven van Queen Elizabeth (die bvb. wel Bull een
beschermende hand boven het hoofd hield) stond de godsdienstonvrede verscheidene kansen
in de weg. Zo trachtte de concurrentie het uitgeversmonopolie dat Byrd samen met Tallis had
voor het parlement, omwille van zijn katholicisme, af te snoepen. De opvolger van Elizabeth,
James I was hem beter gezind, en dit keer was het Bull die zich gedwongen zag naar het
vasteland uit te wijken. Overigens was Byrd wel zo diplomatisch om zowel voor de
15
anglicaanse als voor de katholieke Kerk muziek te componeren. Meestal waren dat Prayers
and Responses, naast missen en motetten. Verder componeerde hij liederen, madrigalen en
canons die in de verzamelingen van heel Europa gretig opgenomen werden.
Instrumentaal componeerde hij voor gambenensemble, luit en virginaal dansen,
liedbewerkingen, fantasies en variaties ("The Bells", "Wolseys Wilde").
De laatste jaren van zijn leven bracht Byrd teruggetrokken door in Stondon Massey, een
dorpje in de buurt van Londen, om er op 4 juli 1623 te sterven.
Carlo Gesualdo
Itali (Stijlperiode: Renaissance)
Geboren: 1560
Napels
Overleden: 8 september 1613
Gesualdo
Constantijn Huygens
Nederland (Stijlperiode:
Renaissance)
Geboren: 1596
Den Haag
Huygens bespeelde een groot aantal instrumenten - onder andere luit, klavecimbel en orgel en was een succesvol dichter en diplomaat.
Van zijn muziekwerken is slechts de bundel "Pathodia Sacra et Profana" overgebleven.
16
Hendrik Isaac
Geboren: 1450
Brabant
Als Hendrik rond 1450 in het Vlaamse Brabant geboren, als Heinrich in het Duitsland van
keizer Maximiliaan I beroemd geworden, het liefst als Arrigo Tedesco in Itali werkzaam
geweest, mag Isaac de meest cosmopolitsche en veelzijdigste componist van de derde
generaties 'Nederlanders' genoemd worden.
Omtrent Isaacs jeugdjaren en opleiding is niets bekend, maar in zijn derde testament noemt
hij zelf zijn vader 'Hugo de Flandria'. Geen enkel portret van hem is ooit gevonden. Wel blijkt
het uit geschriften dat hij een vlijtig, bescheiden en vriendelijk man was.
Als componist heeft hij zijn talenten verdeeld over het hof der Medici in Firenze en het
Duitse keizershof afwisselend te Innsbruck, Augsburg, Wenen en Konstanz.
Lorenzo 'Il Magnifico' (de prachtlievende) di Medici vertrouwde Isaac in 1480 de muzikale
opvoeding van zijn kinderen toe. In september 1484 bracht hij een bezoek aan het hof van
aartshertog Sigismund te Innsbruck. Hij reisde terug naar Firenze waar hij nog een tiental jaar
zou verblijven. Isaac was zanger in de kapel van San Giovanni en zong ook in de kerk SantaMaria del Fiore en in de Annunziata.
Na het uitroepen van de republiek te Firenze in 1494 kwam de componist naar Augsburg.
Keizer Maximiliaan I engageerde hem in 1496 als hofcomponist. Hij bouwde naast de grote
organist Hofhaymer (1459 - 1537) mee aan de hofkapel en -kantorij. Isaac zorgde ook
regelmatig voor nieuwe composities. In 1496 verhuisde hij met zijn echtgenote en met het
deel van de hofkapel dat nog in Augsburg was, naar Wenen. Zijn echtgenote was de
Florentijnse slagersdochter Bartolomea Bello met wie Isaac in het begin van zijn Italiaanse
tijd een zeer gelukkig huwelijk had gesloten.
In 1512 werd hij diplomatisch zaakgelastigde van keizer Maximiliaan te Firenze, waar hij
zou blijven tot zijn dood. In 1515 kon de componist geen gevolg geven aan het bevel van de
keizer om terug te keren naar Wenen. Hij was ziek en zag op tegen de lange reis. Na zijn
dood in 1517 werd hij, op eigen verzoek, begraven in de Santa-Maria dei Servi.
Isaac was een heel belangrijk componist en in zijn tijd zeer beroemd. Hij was thuis in alle
stijlen en technieken van zijn tijd en was een sleutelfiguur in de internationale verspreiding
van de Nederlandse polyfonie. Door zijn toedoen zijn de vernieuwingen van de Josquingeneratie doorgedrongen in het Duitse taalgebied.
Isaac schreef 36 volledige miscycli, ca. 100 polyfone mispropria, een 50-tal motetten en
ongeveer 80 profane werken op Nederlandse, Franse, Italiaanse en Duitse teksten. Zij faam
17
berust vooral op de meerstemmige zettingen van de propriumdelen van de mis. Dit

gigantische werk werd postuum in 3 volumes werden uitgegeven onder de titel "Choralis
Constantinus", naar de stad Konstanz am Bodensee, waar de abt van de plaatselijke abdij de
opdrachtgever was. Het derde deel werd voltooid door zijn lievelingsleerling Ludwig Senfl
(1492 - 1555). De zetting is twee- tot zesstemmig maar de meeste stukken zijn vierstemmig
met de Gregoriaanse melodie als cantus firmus (uitgangsmelodie). Ook in zijn profane
muziek, vooral in het Duitse lied, gebruikt hij de cantus firmus samen met de Nederlandse
techniek van de imitatie. Wel ligt hierbij doorgaans de cantus firmus in de bovenstem, wat in
zijn tijd niet erg gebruikelijk was.
Zelfs bij het grote publiek werd Isaac al bij zijn leven beroemder dan alle andere
componisten door het lied 'Innsbruck, ich muss dich lassen'. Het werd waarschijnlijk gemaakt
bij zijn afscheid aan deze stad. Het vormt door een homofone schrijfwijze een uitzondering
en sluit stilistisch eerder aan bij de Italiaanse frottola en de carnascialeschi
(karnavalsliederen).
18
Orlando di Lasso
Geboren: 1532
Bergen
Overleden: 14 juni 1594
Mnchen
De naam Lassus (Lasso) zou kunnen afgeleid zijn van "L-dessus", n van de wijken van
Mons (het hogergelegen gedeelte van de stad, in tegenstelling met L-dessous); volgens
andere bronnen van Roland de Ltre, een Franse versie van Roeland de Laet. Sedert zijn
verblijf in Itali noemde Lassus zichzelf steeds Orlando di Lasso. Hij moet in 1532 geboren
zijn. En de wilde verhalen die over zijn jeugd de ronde doen als zou hij driemaal door
Italiaanse hoven gekidnapt zijn omwille van zijn gouden stemgeluid, dat in de St.Nicolaskerk te Mons dagelijks te horen was, zijn waarschijnlijk niet van alle grond ontbloot.
Het staat vast dat er een tweetal keren ""druk uitgeoefend"" werd, al dan niet door
ontvoeringspogingen, tot zijn ouders hem vrijwillig ""verhuurden"" aan generaal Ferdinand
Gonzaga, gezant van Keizer Karel en onderkoning van Sicili. In de hoofdkerk van Mons
was hij grondig geschoold in de muziek der Nederlanden, en dat was maar goed ook, want
van de beloofde verdere vorming in Itali kan weinig terechtgekomen zijn: Gonzaga sleepte
hem mee op al zijn reizen. Hierdoor leerde Lassus de hofmuziek van half Europa kennen. Na
zijn stemmutatie verblijft hij nog een poos in Napels, en leert er de volkse liederen van de
Commedia dell'arte kennen. Hier liggen de wortels van die knotsgekke stukjes in koeterwaals
zoals de soldatenserenade ""Matonna mia cara, mi fallere canzon"".
In 1553 op 21-jarige leeftijd dus, wordt hij kapelmeester van Sint-Jan-van-Lateranen, en kan
zich in Rome laven aan de kunst van een Josquin en een Palestrina.
In 1554 onderneemt hij een reis naar de Nederlanden en verblijft in Londen en Antwerpen
(Susato gaf er Lassus Antwerps Motettenboek uit). In 1556 laat hij zich inlijven in de
hertogelijke hofkapel van Mnchen, en vanaf 1560 komt hij aan het hoofd te staan van dit
beroemde ensemble. Deze mensen moesten instaan voor het opluisteren van optochten,
tornooien, jachtpartijen, kerkdiensten en andere feestelijkheden. In dit hofleven bewoog
Lassus zich als een vis in het water en eerst in de laatste jaren van zijn leven werd hij daarin
geremd door vlagen van zwaarmoedigheid. Hij trouwde met een hofdame en twee van zijn
zonen werden ook componist. Lassus stierf op 14 juni 1594. Meer dan 2000 werken zijn van
hem bekend, en hij toont zich een meester in elk genre: zowel missen, motetten, chansons,
madrigalen als andere profane werkjes componeerde hij met het grootste gemak. Zijn
onvoorstelbare energie, geschoeid op aanleg en opleiding, zijn mentale ernst vermengd met
gezonde humor, zijn godsvrucht verzacht door weldadige luchthartigheid, zijn bijzonder
taalgevoel en zijn beheersing van alle muzikale technieken, hebben het mogelijk gemaakt alle
toentertijd bekende genres met een even groot gemak te beoefenen.
De hoogste toppen scheert hij evenwel in de motettenreeksen: "Davids boetepsalmen", de
"Profetien van de Sybillen", de "Tranen van de Heilige Petrus" en de "Lezingen van het
19
boek Job". Zijn missen geven eerder een indruk van goed maatwerk, en ontberen de
religieuze atmosfeer van een Palestrina.
Met zijn honderden Franse chansons, Duitse liederen, Italiaanse madrigalen, vilanelle,
moresche, frotolle e.d.m. bewijst hij zich in alle milieus thuis te voelen, en over een
ongevenaard aanpassingsvermogen te beschikken.
Samen met De Monte sluit Lassus de belangrijkste periode uit de muziekgeschiedenis der
Nederlanden af. De fakkel werd daarna overgenomen door autochtone Italiaanse meesters
zoals Palestrina en Gabrieli.
Philippus de Monte
Geboren: 1521
Mechelen
Praag
Filippus de Monte is niet in Mons geboren zoals zijn naam doet vermoeden, maar in
Mechelen. Zijn originele naam moet dan wel Vandenberghe of iets dergelijks geweest zijn. In
1521 geboren, kreeg hij zijn eerste opleiding in de zangkapel van de SintRomboutskathedraal. Reeds zeer jong trok hij naar Itali: van 1540 tot 1554 in Napels en
Rome; in 1554 en 1555 is hij in Antwerpen. Kan het een toeval zijn dat Lassus in diezelfde
jaren eveneens in die drie steden aangetroffen wordt? Ze moeten mekaar regelmatig ontmoet
hebben, ofschoon ze verschillende keren als kandidaten voor een kapelmeesterpost mekaars
concurrenten waren.
In 1555 wordt de Monte lid van de Royal Chapel in Londen, maar kan er niet aarden. Hij
postuleert dan maar naar een post aan de hertogelijke kapel in Mnchen, maar daar wordt aan
Lassus de voorkeur gegeven. Dan maar terug naar Itali, waar hij een twaalftal jaren in los
dienstverband bij verschillende adellijke families werkt. Een 25-tal jaren werkte hij dus in
Itali, zonder dat we precies weten waar. Hij moet bij de adel een graaggeziene figuur
geweest zijn; heel wat madrigalen zijn aan hen opgedragen.
In 1568 sterft Jacobus Vaet, kapelmeester van het keizerlijk hof te Wenen. De Monte wordt er
onmiddellijk aangenomen, en blijft er tot zijn dood op 4 juli 1603. De keizer verbleef
afwisselend in Wenen en Praag, en nam op belangrijke reizen steeds zijn muziekkapel mee.
Zo o.a. naar de Rijksdag van Regensburg in 1593 waar de Monte en Lassus mekaar voor het
laatst ontmoet hebben.
20
Het belangrijkste deel van de Montes werk zijn de madrigalen: negentien bundels
vijfstemmige, n voor drie, vier voor vier, acht voor zes en twee voor zeven stemmen zagen
het licht. Samen maakt dat 1217 madrigalen in 34 bundels!
Daarnaast zijn er 'slechts' een veertigtal missen, meestal parodiemissen; daarbij worden niet
alleen de cantus-firmuspartij, maar het hele meerstemmige materiaal "afgekeken" van een
reeds bestaande compositie: alleen de geest wordt aan het onderwerp of de functie aangepast.
Verder kennen we negen bundels motetten, een bundel met acht Magnificats (n in elke
toon) en een met Franse chansons. Eveneens belangrijk zijn de vijf bundels Magrigali
spirituali (geestelijke madrigalen). Het gaat hier om geestelijke teksten in de volkstaal,
waarbij de muziek gebruik maakt van dezelfde procds als in de profane madrigalen, d.w.z.
dat de algemene idee n bepaalde woorden extra in de verf worden gezet met puur muzikale
middelen (een stijgend toonladderfragment bij "ascendit", tot zelfs noten met
verhogingstekens bij het woord "crucis"!).
Vergeleken met Lassus is de Monte rustiger, ingetogener, voorzichtiger en conservatiever.
Toch treffen we bij hem minder neiging tot archaseren aan dan bij de meeste tijdgenoten.
Sommigen verdenken hem, gezien zijn enorme productie, van eentonigheid. Prof. Van den
Borren gebruikt daarvoor echter de uitdrukking "eentonigheid van het sublieme".
Claudio Monteverdi
Geboren: 15 mei 1567
Cremona
Overleden: 29 november 1643
Veneti
Claudio Monteverdi werd geboren op 15 mei 1567 in de vioolbouwersstad Cremona als zoon
van een arts. Aan de kathedraal van zijn geboortestad studeerde hij bij de kapelmeester
muziektheorie, zang en viool. Op zijn vijftien reeds publiceerde hij zijn eerste bundel
(Cantiunculae sacrae) en kort daarna de eerste geestelijke madrigalen en driestemmige
canzonetten.
In 1590 wordt hij in Mantova als violist aangenomen in de kapel van hertog Gonzaga, o.l.v.
Jacques Wert. Vermits de hertog op zijn oorlogsexpedities graag zijn muziekkapel in de buurt
had, krijgt Monteverdi op die manier de gelegenheid om in Hongarije en Vlaanderen de
lokale muziek te leren kennen.
In 1602 wordt Monteverdi zelf kapelmeester in Mantova. In die tijd componeerde hij vooral
madrigalen, die in een zevental boeken gebundeld werden. Als modernist in het genre krijgt
hij het aan de stok met de beroemde muziektheoreticus Artusi, en een polemiek in
verschillende afleveringen ontstaat.
21
In 1607 schept hij zijn eerste meesterwerk, de opera "Orfeo" (zelf noemde hij het een "favola
in musica"), meteen ook de eerste mijlpaal in de geschiedenis van dit genre. Na enkele jaren
zoeken (vooral in de kringen van de Camerata van graaf Bardi in Firenze) hadden minder
begaafde componisten hun tanden stukgebeten op deze nieuwe muziekvorm, die in de eerste
plaats een poging was om de tragedie uit de klassieke Oudheid te reconstrueren. De middelen
die hem daartoe in de "seconda prattica" ter beschikking stonden, had Monteverdi in zijn
vroegere madrigalen tot het uiterste kunnen uitproberen: in plaats van zich uitsluitend met de
structuur van het werk en het verloop van de stemmen bezig te houden ("prima prattica"),
tracht hij door de muziek speciaal uitdrukking te geven aan de gevoelens die de tekst
suggereert. Deze principes vinden we in het voorwoord van zijn vijfde madrigalenbundel, en
het is een antwoord op een van de vier geschreven aanvallen van Artusi. De recieten van
Orfeo stammen rechtstreeks af van de laatste bundels begeleide solomadrigalen. Monteverdi
is ook de eerste componist in de muziekgeschiedenis die bewust orkestreert, door het
instrumentarium voor elk deeltje aan de tekstinhoud aan te passen, waardoor in zekere zin
ook reeds het principe van het Leitmotiv voorkomt: welbepaalde instrumenten voor bepaalde
gemoedstoestanden of personages. Zowat alle toen in gebruik zijnde instrumenten worden
aangewend (dit maakt uiteraard de pogingen tot reconstructies in onze tijd uiterst moeilijk en
duur).
In de jaren na zijn Orfeo stierf Monteverdi's jonge echtgenote. Hij blijft componeren in
opdracht van de Gonzaga's, en zowel in de prima (een mis la Gombert) als in de seconda
prattica ("Sontata sopra Sancta Maria").
In 1612 dient hij zijn ontslag in bij de opvolger van Vincenzo Gonzaga, en wordt in Veneti
met open armen ontvangen als opvolger van Giovanni Gabrieli aan de San Marco. Naast de
kerkmuziek moest hij er ook instaan voor de "hofmuziek" van de republiek Veneti. In deze
Dogenstad werd de eerste publieke opera opgericht (de burgers konden tegen betaling
voorstellingen bijwonen, in plaats van alleen maar op uitnodiging van de vorst). Helaas zijn
de meeste opera's die Monteverdi in zijn Venetiaanse periode (ook op bestelling van andere
steden en hoven, waaronder dat van Mantova!) componeerde, verloren gegaan.
Wel kennen we de titels: "Adone", "Le Nozze d'Enea con Lavinia". De laatste twee opera's
zijn wel bewaard gebleven: "Il Ritorno d'Ulisse in patria" en "l'Incoronazione di Poppea". Ze
tonen duidelijk aan dat Monteverdi's kunst in die jaren duidelijk evolueerde naar een gesloten
da-capo-aria, een warmer melodiek, levendiger reciet en een soberder orkestbezetting.
Ook het achtste madrigalenboek bevat een soort opera: "Il Combattimento di Tancredi e
Clorinda" op tekst van Tasso's "Gerusalemme liberata". Het is een kruising tussen opera,
oratorium en madrigaal. De zgn. stile concitato wordt hier voor het eerst toegepast:
opgewonden taferelen worden door tremolo en pizzicato in de verf gezet.
Voor San Marco componeerde hij "Selva morale e spirituale" en een vierstemmige mis met
psalmen. Kort na een bezoek aan Cremona stierf Monteverdi op 29 november 1643.
22
Jacob Obrecht
Nederland (Stijlperiode:
Renaissance)
Geboren: 1453
Bergen op Zoom
Obrecht was n van de belangrijkste componisten in zijn tijd en een schakel tussen Johannes
Ockenghem en Josquin des Prs.
Rond 1476 is hij te Utrecht werkzaam als 'zangmeester' en in 1480 wordt hij ook priester.
Obrecht is als koordirigent werkzaam geweest in onder andere Antwerpen (1467), Bergen op
Zoom (1479), Brugge (1498) en Ferrara (1487).
Na een lange reis door Duitslandsterft hij in Ferrara aan de gevolgen van de pest. Veel van
zijn werken zijn verloren gegaan.
Giovanni Palestrina
Geboren: 1525
Palestrina
Overleden: 2 februari 1594
Rome
Josquin des Prs

Geboren: 1445
Henegouwen
Overleden: 27 augustus 1521
Cond-s/Escaut
Deze "Prins der Nederlanden" werd geboren in de buurt van Cambrai (Kamerijk) in
Henegouwen tussen 1440 en 1450. De naam Josquin Desprez (des Prs) zou een vertaling
kunnen zijn van Joosken Vanderweyden, maar niets wijst echter op het Nederlands als
moedertaal: hij componeerde zowel op Franse, Italiaanse als Latijnse teksten, maar geen
23
enkel werk met een Nederlandse tekst, terwijl zijn talrijke namen uit de meest uiteenlopende
Europese archieven steeds op zijn Noordfranse afkomst wijzen.
Als knaap zong hij in het koor Saint-Quentin, en waarschijnlijk studeerde hij bij Ockeghem
in Parijs. Van 1459 tot 1472 is hij zanger aan de Domkerk van Milaan, en van 1473 tot 1479
lid van de kapel van de hertogen Sforza. Intussen moet hij de priesterwijding ontvangen
hebben, en vanaf 1479 werkt hij in los dienstverband voor kardinaal Ascanio Sforza, die
later naar Rome zou verhuizen om er paus te worden. Tussen 1486 en 1494 maakt hij
herhaaldelijk deel uit van de pauselijke kapel in Rome, maar zeker niet zonder onderbreking.
Josquin verloor namelijk nooit contact met zijn vroegere werkgevers en beschermheren en
maakte nieuwe relaties, zoals het hof der d'Estes in Ferrara. Vanaf 1501 tot 1515 werkt hij
free-lance voor Ercole d'Este, zowel als voor Lodewijk XII van Frankrijk.
De laatste jaren van zijn leven keert hij terug naar zijn geboortestreek als proost van het
kapittel van Cond. Hij stierf waarschijnlijk op 27 augustus 1521. Andere bronnen doen
geloven dat hij in 1524 nog in leven zou geweest zijn, maar dit is weinig waarschijnlijk.
Josquin componeerde 25 missen, 120 motetten en een 60-tal chansons, madrigalen en andere
lichte koorwerkjes. Zijn werken vinden we in tal van bundels (zowel in handschriften als in
de eerste gedrukte bundels) overvloedig terug. Josquin was een van de eerste componisten
die zich in de eerste plaats kunstenaar voelden. Hij was bereid te werken voor iedereen die
wilde betalen, en leefde als een "humanistische prins". Luther dweepte met hem "omdat hij
baas was over de noten in plaats van omgekeerd". Hij beoefende alle genres en tilde ze op
een hoger peil (zoals de italiaanse frottole). Hij overwon de moeilijk hanteerbare polyfonie
en vond de volmaakte synthese tussen horizontale en verticale samenklank. Op die manier
gaf hij diepere inhoud aan de "kunstige" muziek van de beroemdste voorgangers (w.o.
Ockeghem).
Jan Pieterszoon Sweelinck

Nederland (Stijlperiode: Renaissance)
Geboren: mei 1562
Deventer
Overleden: 16 oktober 1621
Amsterdam
Sweelinck is niet zozeer een nakomer van de Nederlandse polyfonisten, dan wel een groot
Nederlander van het begin van de Gouden Eeuw. Hij werd geboren in mei 1562 in Deventer.
Op zijn vier verhuisde het gezin Sweelinck naar Amsterdam. Zijn vader was organist en
clavecinist in dienst van de kerk, en eerste leraar van Jan. Dit bleek toen de elfjarige
Sweelinck na de dood van de oude Sweelinck regelmatig de kerkdiensten verzorgde. In 1580
werd hij tot stadsorganist aangesteld (in 1578 had de stad Amsterdam zich bekeerd van
24
rooms-katholiek tot hervormd geloof, zodat de kerkambtenaren meteen ook in stadsdienst

kwamen). Met zijn rooms-katholieke achtergrond moest de 18-jarige Sweelinck in de eerste
plaats zijn baan redden: de zin van dat afleidend orgelspel tijdens de kerkdiensten werd in
twijfel getrokken. Aan de andere kant bezorgde het de onderdanen toch edeler vermaak dan
de taveernen, zodat hij alvast voorlopig mocht aanblijven. Meer zelfs: de kerk en het orgel
werden ook als decor voor wereldlijke aangelegenheden gebruikt.
Naast zijn orgelimprovisaties en variaties op bekende volksliederen, componeerde hij ten
behoeve van de muziekminnende burgerij vijfstemmige Franse chansons: verder de
"Psalmen Davids" (de 150 calvinistische Franse berijmingen van Marot en de Bze,
polyfone bewerkingen van de Geneefse melodien), twee- en driestemmige "Rimes" op
Franse en Italiaanse teksten en de "Cantiones Sacrae". In deze vocale werken toont
Sweelinck zich een late nabloeier van de Nederlanders. Anders is zijn betekenis als
orgelcomponist en pedagoog: in 1606 kwamen de eerste leerlingen uit Duitsland, en dit was
de aanleiding tot zijn beroemde bijnamen de Vader van de Hervormde orgelcultuur of de
Duitse Organistenmaker.
Sweelinck schreef voor orgel toccata's variaties op liederen, dansen en koralen, 6 Echofantasien, 14 monothematische fantasien (voor lopers van de fuga) en 7 canons. Zijn
belangrijkste leerlingen waren Samuel Scheidt, Peter Hasser, Heinrich Scheidemann en
Gottfried Scheidt. Een van de twee worteltakken van J.S.Bachs stamboom als organist loopt
trouwens van Sweelinck (die een synthese bereikte van de virginalisten- en polyfonistenstijl)
over Scheidemann en Reinken.
Hij stierf op 16 oktober 1621. Als stadsorganist werd hij opgevolgd door zijn zoon Dirck.
Adriaan Willaert
Geboren: 1485
Roeselare
Omstreeks 1485 is Willaert (hoogstwaarschijnlijk) geboren in Roeselare. Zijn opleiding kreeg

hij bij Jean Mouton. In 1519 is hij in Rome te vinden en van 1522 tot 1527 aan de
hofkapellen van Ferrara en Milaan. Tenslotte wordt hij kapelmeester van de San Marco in
Veneti, waar hij in 1562 sterft.
Door het bestaan van vier doksalen in deze Byzantijnse kerk met centraalplan kwam hij op de
idee de meerkorige schrijfwijze die we embryonaal reeds bij Josquin des Prs aantreffen,
verder uit te werken tot de ""cori spezzati""-techniek. Om de tekstduidelijkheid over die
afstand te verbeteren opteerde hij voor een homofone declamatie binnen elk der groepen.
25
Daarnaast was Willaert ook een der eersten om de chromatiek toe te passen, en om werken te
componeren die instrumentaal geconcipieerd waren: tot dan waren de meeste instrumentale
composities (de dansen vormden hierop een uitzondering) transcripties van vocale
voorbeelden. En ten slotte was er nog de Willaert als pedagoog: in Veneti maakte hij school
in de letterlijke betekenis van het woord, en rechtstreekse leerlingen van hem zijn de
Italianen Andrea Gabrieli, Zarlino (vooral bekend als theoreticus) en Vicentino, en de
Vlaming Cipriano de Rore. Zijn traditie wordt later overgenomen door Giovanni Gabrieli
(neef van Andrea) en Monteverdi.
Naast de traditionele Renaissancevormen als mis, motet en chanson/madrigaal, componeerde
Willaert ook Vesperpsalmen en instrumentale ricercari (voorlopers van de fantasie en fuga's).
26
Barok (1600 1750)
Johann Sebastian Bach

Duitsland (Stijlperiode: Barok)
Geboren: 21 maart 1685
Eisenach
Leipzig
Het is een onmogelijke opdracht om J.S.Bach op deze plaats recht te doen aan zijn belang als
componist. Daarom moeten we ons beperken tot de hoofdtrekken in zijn werk en leven, naast
een korte beschouwing over het fenomeen van de "Bach-dynastie".
Dit geslacht, dat verschillende generaties lang als vanzelfsprekend hoogbegaafde musici
voortbrengt, is inderdaad een unieke kluif voor de erfelijkheidsleer. De stamvader van deze
oude muzikantenfamilie uit Thringen is een zekere Hans Bach (ca. 1580-1626). Van zijn
drie muzikaal actieve zonen was Christoph (1613-1661) de grootvader van Johann Sebastian.
Zijn vader was Johann Ambrosius (1645-1695) en zijn oudere broer heette Johann Christoph
(1671-1721). Johann Sebastian huwde twee keer. Uit zijn eerste huwelijk werden Wilhelm
Friedemann en Carl Philip Emanuel geboren, en uit zijn tweede Johann Gottfried, Johann
Christoph Friederich en Johann Christian. Met de zoon van Johann Christoph Friederich,
Wilhelm Friedrich Ernst stierf de laatste Bach in 1845.
Bachs vader was stadsmusicus, en met die povere inkomsten had de familie het niet erg
27
breed. Toen Johann Sebastian negen jaar was, stierf zijn vader, en een jaar nadien ook zijn
moeder. De jonge Johann Sebastian (geboren op 21 maart 1685) wordt opgenomen in het
gezin van zijn oudste broer Johann Christoph, die hem gymnasium deed lopen in het
Michaeli internaat in Lneburg en zelf muziekles gaf (hij was leerling van Pachelbel).
Na enkele maanden als violist bij hertog Johann Ernst in Weimar gewerkt te hebben, wordt
hij als 18-jarige aangesteld als organist in Arnstadt, en leert er zijn nicht Barbara kennen, die
zijn eerste vrouw zou worden. Hij komt in conflict met zijn werkgever omdat hij een
studiereis van vier weken naar Lbeck (om Buxtehude te horen spelen) gerokken had tot drie
maanden, neemt ontslag en wordt organist in Mlhausen. Daar werd hij wel goed betaald,
maar alles was er zo slecht georganiseerd, dat hij weer ontslag neemt om terug naar Weimar
te komen als hoforganist, kamermusicus en concertmeester. Zijn ambitie was er eerste
kapelmeester te worden, en als dat niet haalbaar blijkt, aanvaardt hij de lagere functie van
kapelmeester in Cthen (er was geen kerkmuziek en het orgel was onbeduidend). Omdat
alleen maar kamermuziek hem niet kon blijven boeien, kijkt hij uit naar ander werk. Een
sollicitatie als organist in Hamburg mislukt bij gebrek aan geld, en als Kuhnau, de cantor van
de Thomasschule in Leipzig sterft, twijfelt Bach toch even of hij die nederige post zou
overnemen. Omwille van de kinderen neemt hij zijn intrek in Leipzig op 5 mei 1723.
Intussen was Barbara gestorven, en trouwde hij met Anna Magdalena Wlken. Dit moet
zowat het prototype van een volkomen huwelijk geweest zijn. In Leipzig moest Bach zich
niet alleen bezig houden met het leveren van cantates en motetten voor de kerkdiensten, maar
ook het geven van muzieklessen en Latijn behoorden tot zijn taak. Het is echter geweten dat
hij zich vaak door zijn oudste leerlingen liet vervangen, en op die manier tijd vrijmaakte om
zelf te componeren.
Met de inrichtende macht kon hij niet zo best opschieten, en regelmatig moet hij na een
conflict plannen gehad hebben om naar een andere werkgever uit te zien: telkens schikte hij
zich weer in zijn lot omwille van de kinderen wier opvoeding hem bovenal ter harte ging, en
voor wie hij steeds een goede huisvader is geweest. Hij heeft ook heel wat miserie gekend:
behalve zijn eerste vrouw stierven drie kinderen uit het eerste, en zeven uit te tweede
huwelijk. En was zwakzinnig. Op de 22 zijn er dus precies de helft normaal opgegroeid, en
drie daarvan zijn tijdens hun leven nog veel beroemder geworden dan hun vader toen was.
De laatste jaren van zijn leven is Bach blind geworden, en hij sterft op 28 juli 1750. Tijdens
zijn leven was hij eerder bekend als musicus en orgelexpert dan als componist, en eerst 75
jaar later werd hij door Mendelssohn in ere hersteld. Bijna een eeuw heeft men gewerkt aan
de officile uitgave zijn van zijn werken(de Bach Werke Verzeichnis, in 1950 klaargekomen).
Heel wat composities zijn van twijfelachtige origine, en zijn bewondering voor andere
componisten als Palestrina, Frescobaldi, Lotti, Telemann, Keiser, Albinoni en Vivaldi uitte hij
vaak door hun werken over te schrijven voor de bezetting die hem op dat ogenblik het best
van pas kwam. We mogen ook aannemen dat heel wat werken verloren gingen.
28
Johann Christoph Bach

Geboren: 8 december 1642
Arnstadt
Eisenach
Johann Christoph Bach was een volle neef van Johann Sebastian Bachs vader, geboren op 8
december 1642 te Arnstadt. Hij was organist te Eisenach. In zijn belangrijk werk over de
genealogie van de familie noemt Carl Philipp Emanuel Bach hem een "gro und ausdrckend
Komponist". Vooral 'Es erhub sich ein Streit', voor twee koren met vijf stemmen en een
orkest, gedirigeerd door zijn neef Johann Sebastian te Leipzig, maakte hem in zijn tijd
beroemd.
Hij stierf te Eisenach op 31 maart 1703.
Dietrich Buxtehude
Geboren: 1637
Oldesloe
Overleden: 9 mei 1707
Lbeck
Dietrich Buxtehude was de oudste zoon uit het eerste huwelijk van Johannes Buxtehude
(Buxtehude is de naam van een dorp ten westen van Hamburg). Hij werd in 1637 geboren in
Oldesloe, een dorp tussen de steden Hamburg en Lubeck, kort voor de aanstelling van de
nieuwbakken vader tot organist in de Maria-Kerk te Helsingborg. Twee jaar later verhuisde
het gezin naar Helsingr in Denemarken, waar vader Johannes dertig jaar lang de
organistenpost bekleedde aan de Sint-Olauskerk.
Uiteraard kreeg Dietrich van zijn vader de eerste muzieklessen. Waarschijnlijk studeerde hij
ook in Kopenhagen bij organist Lorentz en kapelmeester Forster. Zijn eerste functies waren
die van organist van de Mariakerk in het Zweedse Helsingborg en na drie jaar in de Duitse
Mariakerk in Helsingr (terug naar Denemarken dus, waar hij zijn overleden vader moest
opvolgen).
Volgens de traditie bij de organistenfamilies zou hij eveneens zijn verdere leven in Helsingr
hebben moeten blijven om door zijn zoon opgevolgd te worden, maar reeds voor de
benoeming moet hij in contact geweest zijn met Franz Tunder, organist van de Marienkirche
29
in het Noordduitse Lbeck, een belangrijke hansastad met een befaamd orgel en een
behoorlijke muzikale infrastructuur. In die tijd moet het voor de opvolging van een
organistenpost zowat de voorwaarde geweest zijn dat de opvolger huwde met een dochter
van een voorganger: Buxtehude trouwde inderdaad met Anna Margareta Tunder en kreeg de
post in Lbeck. Later zou hij n van zijn vijf dochters trachten te koppelen aan een
kandidaat-opvolger: Matheson, Handel en waarschijnlijk ook J.S.Bach.
In Lbeck had Buxtehude vier taken: die van orgelspeler bij de kerdiensten, die van kerkelijk
administrateur, het voorbereiden en leiden van de wereldlijke concerten en het opleiden van
de jonge organisten. Bij de voorbereiding van de wereldlijke concerten kwam heel wat
compositorisch werk kijken, vanwaar het grote aandeel dat de wereldlijke muziek bekleedt in
zijn totaal oeuvre. Helaas is er zeer weinig van zijn vocale muziek bewaard gebleven. Zo is
het enige wat we van zijn beroemde reeks Abendmusiken (een traditie die we reeds bij
Sweelinck ontmoeten) overgeleverd kregen, de cyclus van vijf avonden "Das jngste
Gericht". Zijn orgelwerken zijn vooral vrije composities, koraalvoor- en naspelen, zonder
dewelke de orgelmuziek van Bach ondenkbaar is. De bewondering van de Thomaskantor
voor Buxtehude blijkt trouwens uit een studiereis van vier weken die Bach zonder
toestemming tot drie maanden verlengde. De vocale kerkmuziek gaat voort op de traditie van
Schtz.
Buxtehude stierf op 9 mei 1707, na een 40-jarige carrire in Lbeck, zonder eenmaal de stad
verlaten te hebben.
Giacomo Carissimi
Itali (Stijlperiode: Barok)
Geboren: 18 april 1605
Marino
Overleden: 12 januari 1674
Rome
Arcangelo Corelli
Geboren: 17 februari 1653
Fusignano
Rome
30
Corelli werd geboren op 7 februari 1653 in Fusignano bij Ravenna in n der rijkste families
van de streek. Zijn moeder was al een maand weduwe toen hij ter wereld kwam. Na de eerste
muzieklessen bij een priester in Faenza werd Arcangelo op 13-jarige leeftijd naar Bologna
gestuurd om er viool te gaan studeren bij Benvenuti. Vier jaar later zat hij als een volleerd
musicus reeds in de Academica filarmonica te Bologna. Na enkele jaren reizen (vooral in
Duitsland) gaat hij zich in Rome verder in het vioolspel bekwamen bij Simoncelli, en wordt
er in 1675 violist in het theaterorkest. Hij geniet in Rome de hoge bescherming van machtige
kardinalen, en werkt in dienst van koningin Christine van Zweden, die zich in Rome
gevestigd had na haar troonsafstand (om zich tot het katholicisme te kunnen bekeren). In
1700 stond hij aan het hoofd van de beroemde Accademia di Santa Cecilia. De laatste jaren
van zijn leven leefde hij teruggetrokken in buien van neerslachtigheid. Hij sterft op 8 januari
1713.
Corelli was een der grootste meesters van de barok, waarnaar o.a. J.S.Bach met veel ontzag
opkeek. Zijn concerti grossi zijn in feite religieuze werken (denken we maar aan de "Concerti
per la Notte Natale"). Van zijn 12 kamersonates voor viool en basso continuo is de
variatiereeks op "La Follia" overbekend, terwijl zijn 24 triosonates voor twee violen en cello
qua vorm 12 kerksonates (=sonata de chiesa) en 12 suites (= sonata da camera) bevatten.
Franois Couperin
Frankrijk (Stijlperiode: Barok)
Geboren: 10 november 1668
Parijs
Parijs
Franois Couperin was de beroemdste uit een hele muzikantendynastie. Zijn bijnaam "Le
Grand" heeft waarschijnlijk niets met zijn faam te maken, maar moest hem onderscheiden
van zijn oom die dezelfde naam had. Hij werd op 10 november 1668 in Parijs geboren als
zoon van Charles Couperin, en werd leerling bij organist Thomelin.
In 1693 volgde hij zijn leermeester op als titularis van de Chapelle Royale te Versailles. In
1696 erfde hij de orgelbank van de St. Gervais te Parijs, die sinds generaties door een
Couperin bezet werd. Later werd hij hoforganist, clavecinist, muziekleraar van de koninklijke
familie en dirigent van de hofkapellen te Orlans en te Versailles.
De laatste jaren van zijn leven wijdde hij zich volledig aan het componeren en droeg alle
andere functies aan familieleden over. Hij stierf op 12 september 1733. Zijn methode "L'Art
de toucher le clavecin" had grote invloed op J.S. Bach. Zijn vier bundels "Pices de clavecin"
bevatten verfijnde programmatische stukjes, die de traditie der Franse clavecinisten tot een
ongevenaard hoog niveau opvoeren. Sommige stukjes worden geordend tot danssuites (z.g.
"ordres"). De waarde van zijn muziek stijgt ver uit boven de programmatische titels, die vaak
slechts een aanleiding zijn. Voor kamerorkest kennen we de "Concerts dans le got thtral"
31
en vooral de "Concerts Royaux". Omdat Lodewijk XIV op het einde van zijn leven religieuze
bevliegingen kreeg, componeerde Couperin ook heel wat motetten.
32
Girolamo Frescobaldi
Geboren: september 1583
Ferrara
Rome
Wanneer Girolamo Frescobaldi precies geboren werd, is niet bekend. Uit het doopregister
leren we echter dat hij op 9 of 15 september 1583 zou gedoopt zijn. Hij is dus zestien jaar na
Monteverdi en twee vr Schtz geboren.
Zijn geboortestad Ferrara was in die tijd een schitterend centrum voor de kunst in het
algemeen en de muziek in het bijzonder: tot 1597 regeerde daar Alfonso d'Este, onder wiens
voorvaderen reeds Josquin, De Rore en Luzzaschi gewerkt hadden. Ook Gesualdo had er
twee jaar verbleven na zijn huwelijk met een dochter van Alfonso II. Met die achtergrond en
in die muzikale omgeving dus werd Girolamo onder leiding van Luzzascho Luzzaschi
opgeleid tot een zanger die reeds als knaap zong "come un angelo del supremo coro" en
zonder verpinken kon overschakelen van clavecimbel of orgel op luit of een blaasinstrument.
In 1604 vinden we hem in Rome als zanger en organist van de "Congregazione ed Accademia
di Santa Cecilia". Hij geraakt er gentroduceerd in de rijkste milieus van kardinalen en oude
Romeinse families. Als organist van kardinaal Bentivoglio reist hij naar de Zuidelijke
Nederlanden, waar zijn broodheer pauselijk nuntius was geworden. Daardoor gaf hij zijn
eerste madrigalenbundel in Antwerpen uit. Ook zou hij er Sweelinck ontmoet hebben.
Terug in Rome volgt hij Pasquini op als organist in Sint-Pieter. In 1613 huwt hij Orsala des
Pino, met wie hij reeds sedert 1610 een vrije verhouding had; om geen last te krijgen met zijn
opdrachtgever trouwt hij vijf maanden voor de geboorte van het tweede kind. Later zouden
nog drie kinderen volgen. In 1614 tracht hertog Gonzaga van Mantova hem aan zijn hof te
krijgen als opvolger van Monteverdi. Maar zijn financile eisen lagen zo hoog en de
verwelkoming tijdens de proefperiode was zo koel, dat hij twee maanden later weer in Rome
stond.
In 1628 hoorde Fernando de Medici uit Firenze Frescobaldi spelen in Rome, en hij kon hem
ditmaal prompt overhalen met hebben en (huis-houden naar de Toscaanse hoofdstad te
verhuizen. Hij componeert er merkwaardig genoeg nauwelijks, en omdat na 1630 de stad
duidelijk op terugweg was door oorlogen, epidemien en hongersnood, is hij in 1634 weer
organist in Rome.
Hij componeerde er nog hoofdzakelijk kerkmuziek, tot aan zijn dood in 1643, en werkt zijn
orgelmethode uit in de bundel "Fiori musicali". Zijn belangrijkste leerlingen waren Froberger
en Kerll die de Zuidduitse tak vormden van de organistenstamboom van J.S.Bach.
Na Frescobaldi raakte in Itali het genre zowel als het instrument in onbruik. Als componist
is Frescobaldi enigszins te vergelijken met de honderd jaar jongere Bach: beiden negeerden
33
de nieuwe genres die in die tijd ontstonden (voor Frescobaldi zijn dit sonata, concerto,
sinfonia, cantate en de volwassen fuga), maar vulden de oude vormen die dreigden uit de
mode te geraken (toccata, canzone, fantasia, variatie) met een nieuwe inhoud.
Enkele titels uit zijn vocaal werk : "Capricci, Il primo libro de madrigali a cinque voci" (in
Antwerpen uitgegeven), "Primo" en "Secundo libro d'arie musicali".
Werken voor orgel en clavecimbel : "Il primo libro delle Fantasie a quattro: Toccate et partite
d'intavolature di cembalo, libro primo; Fiori musicali di diversi composizioni, toccate, kirie,
canzoni, capricci e ricercari in partitura a quattro, utili per sonatori".
Voor verschillende instrumenten : "Ricercari e canzoni francese fatti sopre diversi oblighi in
partitura", libro primo: "Primo libro di capricci fatti sopra diverse sogetti et arie in partitura";
"Il primo libro delle canzoni accomodate per sonare ogni sorte di stromenti".
Georg Friedrich Hndel

Halle
Overleden: 14 april 1759
Londen (Engeland)
Handel was bijna een maand ouder dan Bach en werd op 23 februari 1685 eveneens in
Noord-Duitsland (Halle) geboren. Zijn vader was vorstelijk chirurg. Friedrich kende
materieel gezien een onbezorgde jeugd. Voor en tijdens zijn muziekopleiding bij Zachow
studeerde hij rechten, en als zeventienjarige genoot hij reeds een grote faam als organist, en
kreeg een betrekking aan de gereformeerde domkerk van Halle.
In 1703 trekt hij plots naar Hamburg, en werkt er als violist en clavecinist met Mattheson aan
de opera.
Hij gaat zijn muziekopleiding voltooien in Itali, en heeft in Firenze, Rome, Napels en
Veneti vruchtbaar contact met Scarlatti, Marcello en Corelli. In Veneti wordt hij een
succesrijk operacomponist, en zijn faam gaat hem vooral naar Hannover, waar hij als
hofkapelmeester wordt benoemd. Er was echter zo weinig werk, dat hij er zonder
toestemming uittrekt, en naar Londen reist. In 1714 echter wordt keurvorst Georg van
Hannover King George van Engeland: veiligheidshalve houdt Handel zich een tijdlang in de
schaduw, en volgens de overlevering (waarom zou die het voor een keer niet eens bij het
rechte eind kunnen hebben?) ensceneerde hij de verzoening door de "Water Music"-suite. Zo
werd hij officieel hofcomponist en muzikaal alleenheerser. Hij richt de Royal Academy of
Music op, waar de Italiaanse opera hoogtij vierde. De veertig opera's die hij hiervoor
34
componeerde worden eerst de laatste jaren onder het stof van de archieven gehaald. De enige
die in bredere muziekkringen bekende melodie is het Largo uit Xerxes. Stilaan worden er
bressen geslagen in zijn alleenheerschappij: John Gay ridiculiseert met zijn Beggar's Opera
de Italiaanse opera zozeer, dat het grote en zelfs hoge publiek wegblijft. Handel gaat op reis
naar Duitsland om zijn zieke moeder te bezoeken en zelf van de emoties te bekomen, en hij
heeft er een ontmoeting met Wilhelm Friedemann Bach.
Bij zijn terugkeer in Londen reorganiseert Handel de opera-onderneming, maar hij gaat zich
geleidelijk meer interesseren voor het genre waaraan hij zijn tweede carrire te danken heeft,
en dat hem ruimschoots vergoedde voor de mislukkingen: het oratorium.
In 1737 krijgt hij een beroerte, waarvan hij herstelt door een kuur in Aken. In drie weken tijd
componeert hij "The Messiah" voor een liefdadig doel in Dublin, terwijl in Londen zelf de
grote doorbraak komt na "Juda Maccabeus". Terwijl hij aan "Jephta" werkt krijgt hij last met
de ogen en wordt geleidelijk blind.
Als hij ook deze morele klap te boven gekomen is, begint hij aan een late carrire als
orgelvirtuoos en -improvisator. Hij sterft plots op Goede Vrijdag, 14 april 1759, en zijn
lichaam wordt bijgezet in Westminster Abbey.
Pietro Locatelli
Geboren: 3 september 1695
Bergamo
Amsterdam
Over het leven van Pietro Locatelli is niet veel bekend. Hij werd geboren in Bergamo op 3
september 1695. Als violist ging hij hoogstwaarschijnlijk in de leer bij Arcangelo Corelli en
Valentini te Rome. Gedurende zijn leven heeft hij veel gereisd doorheen Itali, Beieren en
Duistland. In 1729 vestigde hij zich definitief in Amsterdam. Hij gaf er regelmatig concerten,
gaf er vioollessen en dirigeerde een amateursorkest. Hij stierf in Amsterdam op 30 maart
1764.
Locatelli's stijl is niet zo zuiver als die van zijn meester Corelli. Hij concentreerde zich meer
op het componeren van zeer virtuoze sonates en concerti voor viool, die enigszins het
tijdperk van Paganini aankondigen. Een van zijn bekendste werken is het album "L'arte del
violino" dat 24 virtuoze capriccio's voor viool solo bevat.
35
Jean-Baptiste Loeillet
Belgi (Stijlperiode: Barok)
Gent
Londen
De familie Loeillet uit Gent is een levend bewijs dat het muziekleven ca. 1700 in onze
streken niet helemaal uitgestorven was: Jean-Baptiste is de belangrijkste telg uit deze
muzikantendynastie. Hij werd in Gent geboren op 18 november 1690. In tegenstelling met
zijn vijf jaar jongere broer Jacques die in Versailles voor Lodewijk XV werkte, ging JeanBaptiste zijn geluk beproeven in Londen. Bij al wat daar enigszins met het muziekleven te
maken had, was Loeillet betrokken: als organisator van concerten, als componist van
Kamermuziek. Eerst was hij er hobost van het Queen's Theatre (aan de Haymarket) en
daarna aan de Opera. Ook als clavecimbel-leraar maakte hij naam en fortuin. Toch is de
blokfluit het instrument waarmee hij naam maakte. Meestal wordt Loeillet als de eerste
belangrijke componist voor dit instrument beschouwd. Mede door hem groeide er voor
blokfluit een grote traditie in Engeland.
De blokfluit-renaissance van de 20ste eeuw startte trouwens in Engeland, omdat er zowel
historische instrumenten als bespelers ontdekt werden van een nooit onderbroken traditie: de
naam van de familie Dolmetsch (als propagandisten) moet hier verbonden blijven met die
van Bressan, een blokfluitenbouwer uit de tijd van Loeillet, wiens instrumenten in alle
instrumentenmusea tot de pronkstukken behoren.
Vanzelfsprekend componeerde Loeillet hoofdzakelijk voor fluit en basso continuo, en
daarnaast ook even frisse stukjes voor clavecimbel, die tot op de dag van vandaag tot het
repertoire behoren, te meer daar ze door goede liefhebbers uitvoerbaar zijn. Loeillet
onderhield persoonlijk heel goede betrekkingen met de belangrijkste uitgevershuizen van die
tijd. Zo zagen de volgende bundels het licht: ""Sonates for Variety of Instruments"" (onder de
naam Mr. John Loeillet) en ""Lessons for the Harpsichord or Spinet"" van John of London.
Hij stierf in Londen op 19 juli 1730.
Jean-Babtiste Lully
Florence
Parijs
36
Door een vreemd toeval kwam de dertienjarige Giovanni Battista Lulli aan het Franse hof
terecht: Mademoiselle la Princesse de Montpensier haalde het in haar hoofd om Italiaans te
studeren, en vroeg eerder schertsend aan Monsieur le Chevalier de Guise haar van n van
zijn reizen een echt Italiaantje mee te brengen. In 1646 stond de Chevalier dan ook werkelijk
met een zwartharige krullekop voor de poort. Gianbattista werd dan maar tot page benoemd
(een soort "garon de chambre" of loopjongen).
In Firenze, waar hij op 28 november 1632 geboren werd in een molenaarsgezin, had hij als
knaap wat gitaar, viool en muziektheorie geleerd bij een oude monnik. Zo is het te begrijpen
dat de jonge Lulli al gauw ontheven werd van zijn taak in de keuken en als taalleraar: zijn
muzikale gaven werden opgemerkt, en hij kreeg de gelegenheid zich te bekwamen in de
muziek en vooral in de danskunst. En daar begint dan een van de wonderlijkste
componistenloopbanen uit de geschiedenis: Jean-Baptiste Lully (zelfs zijn naam had hij
opportunistisch verfranst) ontpopte zich tot een man met onverzadigbare ambitie: wanneer
zijn "uitgediende" meesteres naar de provincie weggedegradeerd wordt, vraagt hij zijn
ontslag om in de Parijse hofkringen te kunnen blijven. Hij kon er schitteren als danser,
muzikant en componist. Het decor voor zijn carrire was enkele jaren tevoren opgesteld door
een andere ingeweken Italiaan zonder scrupules: Giuglio Mazarini, beter bekend als
kardinaal-eerste minister Mazarin, die de Italiaanse opera naar het hof haalde. Lully had zich
zo grondig van zijn Italiaanse huid ontdaan, dat hij zich zowel muzikaal als in zijn verdere
gedragingen tot een typisch zeventiende-eeuws Fransman van groot allure had ontwikkeld:
tegen tal van intriges in werd hij een groot hoveling en bonvivant, een gewetenloos
zakenman, een belangrijk componist en geadeld gunsteling van Lodewijk XIV.
Om zijn aanstaande schoonfamilie te imponeren deinsde hij er niet voor terug zichzelf
adelijke titels toe te eigenen: zijn vader noemde hij "Laurent de Lully, gentilhomme
florentin" (eigenlijk Lorenzo de molenaar) en zijn moeder "la dfunte demoiselle Catherine
del Serta" (eigenlijk Catarina del Sera, molenaarsdochter uit Ognissanti). Hij trad in het
huwelijk met de enige dochter van zijn voormalige collega in de kapel, Lambert. Zijn vrouw
Madeleine, die voorts in zijn hart weinig plaats innam, veranderde zijn leven vol schandalen,
in dat van een hardwerkend familievader. Van dan af gingen zijn talent en intriges eerst
werkelijk renderen. Van de zes kinderen (in zes jaren tijd geboren) waren de drie zonen
eveneens muzikaal begaafd.
Wat de theatermuziek betreft, werd de eerste periode van zijn componistendom volledig
beheerst door de samenwerking met Molire. Het resultaat waren dan ook een aantal
komische zangspelen, waarvan "Le bourgeois gentilhomme" steeds repertoire heeft
gehouden. Na de plotse dood (op het podium) van de blijspelauteur, ging Lully met Quinault
als libbrettist samenwerken. Hieruit groeiden een reeks "tragdies lyriques" met de Griekse
tragedie als inspiratiebron. In werkelijkheid stond de held symbool voor de zonnekoning. De
belangrijkste titels zijn "Isis", "Psyche", "Bellrophon", "Proserpine", "Roland", "Armide" en
"Acis et Galathe".
Intussen bleef Lully aan het hoofd staan van de 24 violons du Roy (het grote hoforkest) n
van La petite bande, en componeerde volop militaire marsmuziek plus pompeuse
kerkmuziek. Bij het dirigeren van zijn "Te Deum", gecomponeerd om de genezing van de
koning te vieren, stootte Lully iets te hard met de dansmeestersstok waarmee hij placht te
dirigeren (in die tijd een echte stok waarmee op de grond gestoten werd), en verbrijzelde n
van zijn tenen. Gebrekkige verzorging van de infectie die hierop volgde had zijn dood tot
37
gevolg op 22 maart 1687. Zo eindigde zijn carrire even grotesk als ze begon.
Giovanni Battista
Pergolesi
Geboren: 4 januari 1710
Jesi
Pozzuoli
Schoenmaker Francesco Draghi verhuisde in 1635 van Pergola naar Iesi. Giovanni Battista
werd als derde zoon op 4 januari 1710 geboren, en hij was de eerste van de familie die de
naam Pergolesi kreeg (als samensmelting van de oude en nieuwe stadsnaam). De eerste
muzieklessen krijgt hij van locale stadsmuzikanten. Hij wordt door een edelman ontdekt en
op diens kosten naar het Conservatorium van Napels gestuurd. Greco, Durante, Porpora en
Leo zijn er zijn leraars.
Zijn eerste opera's vallen erg in de smaak van de aristrocratie, en hij werkt meestal in dienst
van regionale hoven.
Waarschijnlijk na enkele mislukkingen, of wegens de aanhoudende bedreiging van de
aardbevingen, componeert hij een tijdlang geen opera's meer. Toen ontstonden de
merkwaardige triosonates en een mis.
In 1733 treedt hij de theaterwereld weer binnen langs de grote poort met "La Serva Padrona".
Hiermee schreef hij waarschijnlijk de gaafste opera buffa ooit geschreven. Het genre was nog
maar net ontstaan uit de intermezzi van de Napolitaanse opera seria. Met het ernstige genre
kan hij maar geen succes oogsten. Elke nieuwe poging liep met een sisser af, en in zijn
rustoord herwerkt hij zijn "Dies Irae" tot het beroemde "Stabat Mater", en beindigt hij het
"Salve Regina".
Op 16 maart 1736 sterft hij, 26 jaar oud. Zijn lichaam wordt in een armzalig massagraf
geworpen.
38
Henry Purcell
Barok)
Geboren: 1659
Londen
Londen
De geboortedatum van Purcell is slechts af te leiden uit een inscriptie op zijn grafsteen:
tussen 21 november 1658 en 10 november 1659 moet hij ter wereld gekomen zijn. Het is
evenmin reeds achterhaald of hij de zoon is van Henry Purcell, lid van de Chapel Royal en
gestorven in 1664, dan wel van Thomas Purcell. In 1669 werd hij n van de twaalf knapen
van de Chapel Royal, die toen onder leiding stond van Henry Cooke. Die was dan ook zijn
eerste leraar. Toen hij in 1673 de baard in de keel kreeg, was in de koninklijke kapel Cooke
opgevolgd door de fervente "Lullist" Humfrey. Purcell moest uiteraard uit het knapenkoor
verdwijnen, maar kreeg enkele posities in de marge van de kapel: als assistentschatbewaarder van de koninklijke instrumentenverzameling, als kopiist en als
verantwoordelijke voor het stemmen van het grote Westminster-orgel. Verder nam hij ook
compositielessen bij John Blow.
In 1677 vloeide daaruit zijn titel "composer without fee to His Majesty in the place of
Matthew Locke, deceased". Dat was dan de start voor een rijkgevulde componistenloopbaan.
Als Blow ontslag neemt, volgt Purcell hem op aan de orgelbank van de Westminsterkerk, en
in 1582 krijgt hij dezelfde post in de Chapel Royal.
Intussen huwt hij ene Frances Peters, die hem zes kinderen zou schenken. In 1683 volgt hij
zijn chef op als "keeper of the King's instruments", wat inhield dat hij alle blaasinstrumenten
moest vervaardigen, herstellen, onderhouden en stemmen. We mogen niet uit het oog
verliezen dat orgel en regalen tot dit instrumentarium behoorden, zodat dit echt meer dan
alleen maar een eretitel betrof.
Aan het hof overleefde Purcell de frivoliteiten van zijn koning en de intriges om diens
opvolging. Hij componeerde onverstoorbaar verder, maar verzekerde zijn toekomst door
toneelmuziek te gaan schrijven. Voor de meisjeskostschool van dansmeester Josias Priest in
Chelsea componeert hij zijn enige echte opera Dido and Aeneas. Gezien de opdrachtgever
waren alle rollen behalve die van Aeneas geschreven voor meisjesstemmen, een grote
uitzondering in die tijd en in Engeland. Het werd, ondanks de beperkte middelen die ter
beschikking stonden, zijn beroemdste meesterwerk. De eigenlijke "echte" opera uit Itali
heeft nooit vaste voet gekregen in Engeland: op Dido na schreef Purcell uitsluitend muziek
bij toneelwerken en z.g. semi-opera's. Ook Handel zou na drie mislukte pogingen er de brui
aan geven en definitief het roer omgooien in de richting van het oratorium.
Op 21 november 1695 sterft Purcell aan de gevolgen van een longontsteking, nauwelijks 36
jaar oud.
39
Jean Philippe Rameau

Frankrijk (Stijlperiode: Barok)
Dijon
Parijs
Vader Jean Rameau bezette de nederige post van kerkorganist van St. Etienne in Dijon,
terwijl moeder Claudine Demartincourt hardnekkig beweerde van een adellijk geslacht af te
stammen. Van de tien kinderen leerden er minstens drie van hun strenge vader muziek nog
voor ze konden lezen.
Jean-Philippe, die op 24 september 1683 geboren werd, werd naar het jezuetencollege
gestuurd. Zijn temperament botste er wel eens met de strenge tucht, en langer dan vier jaar
hielden de leraars het met hun rebel niet uit.
De plannen om in Itali te studeren en werken, mislukten, omdat het hem daar niet beviel: in
Milaan maakt hij rechtsomkeer en trekt met een vierderangs operagroepje doorheen ZuidFrankrijk. Een tijdje verblijft hij in Avignon als organist. In 1702 ondertekent hij als
achttienjarige een contract voor zes jaren op de orgelbank van Clermont-Ferrand. Na vier jaar
loondienst kan hij de bisschop overhalen de overeenkomst te ontbinden, en trekt met
aanbevelingsbrieven naar het hof van Parijs. Daar moet hij om zich in leven te houden eerst
enkele onbelangrijke postjes aanvaarden, en als hij dan eindelijk de proeven voor een
belangrijke post wint, deinst hij terug voor de verplichtingen en laat de eer aan de verslagen
tegenkandidaat. In die periode begint hij voor het eerst zich bezig te houden met de
muziektheorie van Zarlino en Mersenne.
In 1709 vinden we Rameau plots weer in Dijon, waar hij zijn vader opvolgt, ongelukkig weer
met een zesjarig contract, dat in 1713 eens te meer voortijdig en eenzijdig verbroken wordt.
In Lyon werkt hij als stedelijk componist, en bespeelt het orgel van de dominicanenkerk.
In 1714 duikt hij terug op in Dijon, waarschijnlijk om de nalatenschap van zijn vader te
regelen, en om als getuige op te treden bij het huwelijk van zijn broer.
Tot in 1723 gaat hij in Clermont-Ferrand zijn oude schuld vereffenen, door voorbeeldig zijn
oude organistenpost te bekleden. Hij werkt als bezeten aan een nieuw en voor die tijd
revolutionair werk: "Trait de l'harmonie rduite ses principes naturels". Het is een synthese
van de nieuwe harmonieleer, waarbij alle akkoorden en hun omkeringen worden herleid tot
de drie harmonische hoofdfuncties: tonica, subdominant en dominant.
Niet toevallig is 1722 ook het jaar van Bachs baanbrekend bewijs van de gelijkzwevende
stemming in het Wohltemperierte Klavier. Rameau's Trait werd in Parijs uitgegeven, en dit
werd de aanleiding om zich in 1723 definitief in Parijs te vestigen. De muziektheoretische
problemen bleven hem obsederen, en na dit levenswerk volgden nog meer dan 2000
40
bladzijden vol polemieken en aanvullingen. Aanvankelijk moest hij zich financieel boven
water houden met amusementsmuziek en lesgeven. Maar dan kwam de belangrijke
benoeming als muziekmeester, organist en clavecinist bij de schat- en invloedrijke familie de
la Poupelinire. In die kringen kwam hij in contact met Voltaire, die de tekst leverde voor zijn
eerste opera Samson, maar door de censuur werd het werk tegengehouden. Toch was dit de
start van een vruchtbare operacarrire, die even dreigde te stranden op de klippen van de
oorlog met de lullisten, de aanhangers van Lully, die konden rekenen op de scherpe pen van
J.J.Rousseau. Rameau was helaas niet erg kieskeurig bij het kiezen van zijn librettisten.
De vette jaren eindigden bij de scheiding van het echtpaar de la Poupelinire, waardoor zijn
beschermvrouwe zonder fondsen viel. Zes jaar lang moest Rameau vechten om een pensioen
los te peuteren bij de koning als dank voor zijn onafgebroken operaproduktie. In 1752 kreeg
hij een nieuwe tegenstander in de buffonisten (aanhangers van de uit Itali overgewaaide
opera buffa). In de laatste jaren van zijn leven smaakte hij het genoegen van een goede
gezondheid en publieke lofbetuigingen, maar met de inspiratie en het genie was het
afgelopen. Enkele maanden voor zijn dood (12 september 1764) werd hij door Lodewijk XV
in de adelstand verheven. In zijn doodstrijd zou hij de pastoor weggejaagd hebben omdat
deze vals zong. Aan zijn vrouw, de 23 jaar jongere Marie-Louise Magnot en hun vier
kinderen liet hij een heel vermogen na, verstopt in oude kasten zonder enige vorm van
inventarisatie.
Alessandro Scarlatti
Geboren: 2 mei 1660
Palermo
Napels
Alessandro Scarlatti werd op 2 mei 1660 in Palermo geboren en studeerde waarschijnlijk bij
Carissimi en Pasquini. Zijn eerste post was die van kapelmeester ene operacomponist van en
voor de hofkapel van koningin Christina van Zweden, die in Rome woonde. In 1689 vinden
we hem aan het hoofd van de Santa Maria di Loreto en in 1694 ook van de hofkapel in
Napels, zonder dat hij het contact met Rome verbrak.
Hij componeerde vooral opera's (honderdvijftien stuks!) en cantates (een slordige
zevenhonderd), naast enkele madrigalen, missen, serenades en heel wat instrumentale
werken. Scarlatti is de belangrijkste vertegenwoordiger van de Napolitaanse operaschool. Hij
schiep de concertaria, waarin de muziek de voorkeur kreeg boven de handeling. Hij stierf in
Napels op 24 oktober 1725.
Alessandro was uiteraard de eerste leraar van zijn zoon Domenico (geboren in Napels op 26
oktober 1685). Later studeerde hij in Rome bij Pasquini en Gasparini. Ook zijn eerste werken
waren opera's voor het priv-theater van koningin Christina van Zweden. In 1715 werd hij
41
benoemd tot kapelmeester van Sint-Pieter, maar vier jaar later trok hij als wereldberoemd
clavecinist naar Londen. In 1721 volgde dan een verhuis naar het hof van Lissabon. Als
priv-leraar van de prinsessen trok hij mee naar Madrid toen n van zijn pupillen in 1729
koningin van Spanje werd. Daar zou hij op 23 juli 1757 in armoede (speelschulden!)
gestorven zijn. Volgens andere bronnen keert hij eerst nog terug naar Napels.
Domenico Scarlatti
Geboren: 26 oktober 1685
Napels
Madrid
Domenico Scarlatti, zoon van Alessandro Scarlatti, componeerde ook wel opera's maar
vooral als clavecimbelcomponist is hij van belang, in de eerste plaats voor de evolutie van de
sonatevorm: zijn "Esercizi per Gravicembalo" zijn eendelige sonates met als structuur een
tweeledige liedvorm: bijmotieven in verwante toonaard zijn de voorbode van het tweede
thema; rudimentaire motivische arbeid kondigt de latere doorwerking aan, terwijl het thema
in een coda terugkomt, wat een voorafbeelding is van de reprise. Ook melodisch, harmonisch
en ritmisch zijn ze ongewoon rijk; terwijl ook het stemmingsgehalte verrassend ver in de
toekomst wijst.
Naast de 560 klavierwerken en de vroege opera's componeerde Scarlatti ook enkele missen
(uit de Romeinse periode), een "Miserere", een tienstemmig "Stabat Mater", een "Te Deum"
en het "Salve Regina".
Georg Philipp Telemann

Magdeburg
Hamburg
Op 14 maart 1681, dus een viertal jaren vr J.S. Bach, werd Telemann geboren in
42
Magdeburg als zoon van een predikant. Zijn vader stierf echter toen hij nog maar vier was, en
zijn moeder wilde er niet van weten om op zijn vroege belangstelling voor muziek in te gaan.
Zowel in de lagere school te Zellerfeld als in het gymnasium van Hildesheim prutste hij wat
autodidactisch met motetten en kleine instrumentale werkjes, met als enige vorming een
beetje klavierles. In Hildesheim moest hij de muziek van het Godehardiklooster organiseren:
stiekem stak hij cantates van eigen maaksel tussen de liturgische teksten.
Na de middelbare studies zou hij rechten gaan studeren in Leipzig. Onderweg daarheen
ontmoet hij Handel in Halle, en in Leipzig bestelt de Thomaskerk meteen enkele cantates. Dit
alles doet hem definitief besluiten toch maar musicus te worden. Hij wordt muzikaal
directeur van de Mattheikerk en leider van het Collegium Musicum van de universiteit.
Spoedig echter volgt een benoeming aan het hof van Sorau. Daar componeert hij in minder
dan vier jaar tijds een 200-tal Franse ouvertures (eigenlijk suites), en trekt regelmatig op reis
o.m. naar Berlijn, Pless en Krakau.
In 1708 komt dan een promotie als hertooglijk kapelmeester te Eisenach; hij brengt het zelfs
tot secretaris van de hertog. Naast kamermuziek moest er ook kerkmuziek gecomponeerd
worden. Tijdens een reis naar Weimar ontmoet hij J.S. Bach.
In 1712 volgt weer een overplaatsing dit keer naar Frankfort, als cantor van de Paulus- en de
Katharinakerk, dit zonder zijn functie in Eisenach op te geven. Kerkcantates, oratoria,
gelegenheidscantates en heel wat kamermuziek behoren er tot zijn dagelijkse opdrachten.
In 1721 ten slotte komt dan zijn definitieve doorbraak; hij wordt zowat de muzikale dictator
van de stad Hamburg; als cantor van het Johanneum en als stedelijk muziekdirecteur moest
hij ook de leiding van het Collegium Musicum op zich nemen, en daarnaast instaan voor de
muziek aan de verschillende lokale kerken. Ook naar de opera gaat zijn aandacht uit. Vanaf
1725 komt er naast kapelmeester-secretaris nog een functie bij in Eisenbach: die van
hofcorrespondent in vaste dienst, en in 1726 wordt hij op de koop toe kapelmeester in
buitengewone dienst bij de markgraaf van Bayreuth.
In 1728 richt Telemann samen met Johann von Gorner, het muziektijdschrift "Der Getreue
Musikmeister" op, en in de dertiger jaren maakt hij enkele grote reizen, o.m. naar Parijs.
In 1743 schrijft hij "Das neue musikalische System", om het in 1767 nog eens grondig om te
werken. Hij sterft in Hamburg op 25 juni 1767.
Antonio Vivaldi
Veneti
Veneti
43
Vivaldi's vader was violist geweest aan de San Marco in Veneti. Omstreeks 1675 moet
Antonio er geboren zijn, en behalve van zijn vader kreeg hij ook nog vioolles van Legrenzi.
Hij werd priester gewijd (zijn bijnaam was il prete rosso, omwille van zijn opvallende
haardos in Venetiaans blond), maar mocht of kon om niet al te duidelijke of mekaar
tegensprekende redenen geen mis opdragen: zelf sprak hij van een aangeboren ziekte,
waarschijnlijk astma, die hem bij de eerste pogingen dwong het altaar te verlaten, en het heel
zijn verdere leven noodzakelijk maakte te reizen in gezelschap van een vijftal dames "van
onbesproken zeden". Volgens andere bronnen had hij de rare gewoonte tijdens de mis plots
naar de sacristie te ijlen om er bruikbare muziekthema's neer te schrijven. Zijn overheid
beschouwde hem dan maar als een rare artiest, en benoemde hem als vioolpedagoog en
kapelmeester van het tehuis voor meisjes-vondelingen, het "conservatoria dell' ospedale della
piet". Verbluffende resultaten haalde hij er met die meisjes, en bleef er op enkele
onderbrekingen voor reizen en een verblijf aan het hof van Manua na, gedurende heel zijn
leven.
De meest instrumentale werken werden ook voor hen gecomponeerd, ofschoon het overgrote
deel in Amsterdam werd uitgegeven. De laatste maanden van zijn leven zijn we het spoor van
Vivaldi bijster, en hij sterft in grote armoede in Wenen in juli 1741. Door tijdgenoten werd hij
eerder geroemd om zijn begaafdheid als vioolvirtuoos en -pedagoog dan als componist. Het
grootste gedeelte van Vivaldi's composities wordt gevormd door de 454 concerti voor allerlei
verschillende combinaties van strijkinstrumenten vaak met toevoeging van houtblazers.
Daarnaast zijn er nog 2 orgelwerken bekend, 23 symfonien, 75 sonates en triosonates. De
belangrijkste titels der verzamelingen zijn "L'estro armonico", "La cetra", "IV concerti a
violino principale" en vooral "Il Cimento dell' armonia et dell'invenzione" waarin de
beroemde "Quattro Stagioni". Het gaat hier om echte vioolconcerti van titels voorzien die de
algemene sfeer weergeven, maar geen "programma" in de zin van de latere beschrijvende
muziek. De 47 opera's van Vivaldi zijn nu grotendeels vergeten, en van de meer dan 40
religieuze composities onthouden we een "Te Deum", een "Gloria in D", "Domine Domini",
"Beatus Vir" en het oratorium "Giuditta".
Het is geweten dat Bach een grote bewondering koesterde voor Vivaldi, en dit niet onder
stoelen of banken stak: heel wat werk van hem blijkt een regelrechte transcriptie te zijn voor
andere instrumenten (beroemd is het concerto voor vier violen dat herschreven werd voor
vier clavecimbels). Waarschijnlijk heeft Bach in zijn Cthen-periode contact gehad met de
Amsterdamse uitgaven van Vivaldi's werk.
44
Klassiek (1750 1820)
Carl Philipp Emanuel

Bach
Duitsland (Stijlperiode: Klassiek)
Weimar
Overleden: 14 december 1788
Hamburg
Carl Philipp Emanuel Bach was het vijfde kind (het tweede overlevende) van J.S.Bach en
Maria-Barbara Bach. Hij werd geboren te Weimar op 8 maart 1714. De toen al bekende
G.P.Telemann werd zijn peter.
Buiten zijn gewone opleiding en rechtenstudies aan de universiteit van Leipzig en Frankfurt
a/d Oder, leerde hij clavecimbel spelen en componeren bij zijn vader. Hij was uiterst begaafd:
hij speelde uit het hoofd de werken die zijn vader toen neerschreef.
Op vierentwintig-jarige leeftijd was Carl Philipp Emanuel Bach clavecinist in het orkest van
de Pruisische kroonprins. Twee jaar later gaat Bach met hem mee naar Potsdam wanneer de
prins tot koning wordt gekroond onder de naam van Frederik II. De 'Kammercembalist' mag
vijf maal per week de concerten aan het hof van Pruisen bijwonen en heeft de eer fluitist
Frederik II te begeleiden, een zware taak, want Frederik had een grondige hekel en
verachting voor maatstrepen, tot groot verdriet van zijn clavecinist.
In 1750 werd hij kandidaat om zijn vader op te volgen in het Thomas-Kantorei te Leipzig.
Hij werd echter geweigerd, maar in 1767 mocht hij G.P.Telemann opvolgen als "Directeur
45
van de Muziek" van Hamburg. Daar laat hij verschillende werken horen van bekende
tijdgenoten, waaronder zijn vader, G.F.Handel, J.Haydn, N.Jommelli.
Carl Philipp Emanuel Bach kende alle mogelijke theorien en technieken voor klavierinstrumenten. Men mag hem zelfs beschouwen als de vader van de moderne pianotechnieken.
Zijn werk 'Versuch ber die wahre Art das Klavier zu spielen' (1753 - 1762) is fundamentaal
voor de kennis van de stijl van klavierinstrumenten in de achttiende eeuw: zelfs W.A.Mozart
gaf toe dat hij hem veel verschuldigd was. In 1795 ging J.Haydn naar Hamburg om Bach
junior te bezoeken, zonder dat hij wist dat die al zeven jaar eerder was gestorven.
Johann Christian Bach

Leipzig
Londen
Johann Christian Bach, het laatste kind van Johann Sebastian Bach en Anna Magdalena
Wlken, geboren te Leipzig op 5 september 1735, werd in het begin onderricht door zijn
half-broer Carl Philipp Emanuel, waarna hij lessen kreeg van de beroemde Padre Martini te
Bologna.
In Itali, waar hij zich tot het katholicisme bekeert, componeert hij tot in 1760 bijna
uitsluitend religieuze muziek onder het wakend oog van Martini. In 1760 wordt hij tot
organist benoemd in de kathedraal van Milaan. Omstreeks diezelfde periode wordt hem
gevraagd zangers te recruteren die in voorstellingen in de Turijnse opera zouden optreden.
Vanaf dan orinteert hij zich naar de wereld van het theater. Opera's van Johann Christian
Bach worden met veel succes vertoond in Turijn, Milaan en Napels. Dit is de mogelijkheid
om contacten te leggen met de musici uit de Napolitaanse school, meer bepaald met Traetta,
Jommelli en Sacchini.
In 1762 verlaat hij Itali en trekt naar Engeland, waar hij officieel benoemd wordt
hofcomponist van het King's Theatre. In London richt hij samen met zijn landgenoot Karl
Friederich Abel (1723-1787) een van de eerste organisaties op voor publieke concerten, de
'Bach-Abel Concerts'. In 1764 ontvangt hij Mozart, die op 'reis' was in London, met open
armen. Samen vertolken ze een sonate, waarbij ze om de beurt een maat spelen. Ze
ontmoetten elkaar voor de tweede keer in Parijs, veertien jaar later, een ontmoeting die
volgens een brief van Mozart aan zijn vader zeer ontroerend was. Maar het Parijs van de
jaren 1778-1779 ontving hen zonder vreugde: de opera 'Amadis des Gaules', zijn reden om
naar Parijs te komen, werd niet echt geapprecieerd in de 'Acadmie royale de musique',
terwijl zijn opera's in London en in andere grote en kleinere steden telkens veel succes
46
oogstten.
Johann Christian Bach stierf op nieuwjaarsdag 1782 te London.
Ludwig van Beethoven

Bonn
Wenen
Grootvader Louis van Beethoven kwam waarschijnlijk uit de omgeving van Haacht (tussen
Mechelen en Leuven), en verhuisde in 1733 naar Bonn, waar hij naast zijn job als hofmusicus
en kapelmeester bij de keurvorst-aartsbisschop tevens een wijnhandel voerde. Vader Johann
was tenorzanger bij dezelfde werkgever en als zakenman in de wijnzaak en slecht opvolger.
Bovendien dronk hij wat meer dan goed voor hem en de zijnen was, en trouwde te arm en te
jong. Zijn moeder noemde Ludwig van Beethoven (geboren in Bonn op 16 december 1770)
ooit zijn "beste vriendin"; ze was zachtzinnig maar ook zwartgallig.
Beethovens jeugd werd grondig bedorven door de vruchteloze en strenge pogingen van zijn
vader om een wonderkind te kweken. De gebrekkige muzieklessen worden gelukkig door die
van bevoegder collega's (zoals Tobias Pfeifer en hoforganist Gottlob Neefe) aangevuld, zodat
hij als zevenjarige zijn eerste optreden als pianist kan vieren, op elfjarige leeftijd Bachs
Welgetemperd Klavier van buiten kent, en een jaar later Neefe als hoforganist kan vervangen.
Zijn gebrekkige algemene ontwikkeling wordt bij adellijke families welwillend bijgeschaafd.
In 1787 gaat Beethoven in Wenen in de leer bij Mozart, die hem een grootse toekomst
voorspelt. Hij moet ijlings naar Bonn terugkeren wegens ziekte en het overlijden van zijn
moeder. In 1792 is hij weer pas naar Wenen vertrokken als hem de dood van vader gemeld
wordt.
In Wenen willen het contact met en de lessen bij Haydn (zijn nieuwe leraar na de dood van
Mozart) niet vlotten, zodat hij in 't geheim lessen volgt bij Johann Schenk, Albrechtsberger en
Salieri. Een tijdlang leeft hij uit de hand en in de woning van de lokale aristocratie, maar kan
zich moeilijk aan de strikte dagindeling houden. Met de meeste collega's kan hij moeilijk
opschieten. Uitzonderingen zijn de violist Schuppanzigh, de zanger Vogl, de
muziekhistoricus Kiesewetter, de theoloog-violist Karl Amenda en zijn latere biograaf
Schindler.
In 1794 komt de keurvorst uit Bonn hem persoonlijk het achterstallige salaris brengen, en van
dan al blijft hij in dienst zonder loon tot hij opgeroepen zou worden. Omdat die oproep
47
uitbleef, woonde hij heel zijn verder leven in Wenen.

Van zijn belangrijkste mecenas vorst Lichnowsky krijgt hij een jaargeld toegewezen,
waardoor hij zich in hoofdzaak aan het componeren kan wijden, temeer daar Beethoven de
eerste componist was die ook zelf zijn zakelijke belangen wist te behartigen. De droeve les
van Mozart indachtig liet hij zich door de uitgevers en impresarii in klinkende munt en per
prestatie betalen.
Beethoven kende een vrij bewogen liefdesleven, uitsluitend gestoffeerd met dames uit de
hogere kringen, die hem vaak ook de inspiratie leverden voor heel wat composities. In 1800
heeft hij trouwplannen met zijn leerlinge Giuletta Guicciardi, wat de wereld de
"Mondscheinsonate" oplevert. In 1809 zijn Therese Malfatti en Bettina Brentano aan de
beurt, met als gevolg een ontmoeting met Goethe en de "Egmont"-muziek. De vriendschap
met Gravin von Brunswick baart een literaire telg in de vorm van de beroemde brief "an die
Unsterbliche Geliebte". Het gaat Beethoven materieel zo goed voor de wind dat hij zijn beide
jongere broers naar Wenen laat overkomen, en ook de opvoeding van zijn neef Karl op zich
neemt. Na enkele grote concertreizen naar Praag, Berlijn en Leipzig volgt een zware klap: in
1796 veroorzaakt een val een scheur in de gehoorzenuw, en alras treden de eerste symptomen
van doofheid op.
In 1802 schrijft hij het beroemde zelfportret in het zgn. "Heiligenstdter Testament", en tot in
1808 speelt hij bij concerten nog zelf piano.
In 1819 ten slotte is hij volslagen doof, en kan zich alleen nog duidelijk maken met
conversatieboekjes.
Zijn voogdijschap over neef Karl wordt steeds maar problematischer, en dit verbetert er niet
op na een (mislukte) zelfmoordpoging van het enfant terrible en een zware ziekte van
Beethoven.
Hij maakt nog kennis met het volledig oeuvre van Haydn en met Schubert, tot een
ongeneeslijke leverziekte en een zware longontsteking zorgen voor een tien dagen durende
doodsstrijd. Middenin een hevig onweer sterft hij op 26 mei 1827. Op de grandioze
begrafenis wordt Mozarts Requiem opgevoerd.
Beethoven wordt algemeen beschouwd als DE scharnierfiguur tussen classicisme en
romantiek. Dit vinden we terug in de stijlevolutie van zijn belangrijkste werken: de eerste
kwartetten, pianosonates en symfonien zijn nog bijna volledig in de traditie van het Weens
classicisme geschreven en slechts hier en daar zijn plotse accenten de aankondigers van de
latere typische Beethovenstijl. De laatste werken daarentegen schieten in hun ruwe
expressiviteit de vroegromantiek ver voorbij.
48
Muzio Clementi
Itali (Stijlperiode: Klassiek)
Rome
Evesham
Het wonderkind Muzio Clementi, ook wel "vader van het moderne pianospel" genaamd,
werd geboren op 23 januari 1752 in Rome. Zijn vader had al snel door dat zijn zoon muzikaal
talent had. Hij kreeg zijn eerste muzieklessen toen hij zeven was. Twee jaar later kreeg hij al
een post als organist aangeboden. Een rijke Engelsman haalde Clementi in 1766 naar
Engeland, waar hij zijn muzikale studies kon voortzetten.
Zijn eerste pianorecital in 1770 was het startsein voor een briljante carrire. Hij kreeg de
reputatie de beste pianovirtuoos ter wereld te zijn. In 1773 vestigde hij zich in Londen.
In 1781 ondernam hij een lange tournee doorheen Europa. Hij gaf concerten in Parijs,
Mnchen, Wenen. Daar ging hij een muzikaal duel aan met Mozart, maar niemand schijnt het
duel ooit gewonnen te hebben. Wel inspireerde Clementi zijn tegenstander met zijn sonate in
si mol: Mozart gebruikte de melodie voor de ouverture van "Die Zauberflte", wat Clementi
niet echt kon appreciren.
Na zijn terugkeer in Londen gaf hij regelmatig concerten, en werd mede-eigenaar van een
muziekuitgeverij en pianoatelier. Daarna startte hij zijn eigen pianoatelier op, maar dat werd
in 1807 door een brand vernield. In 1802 ging hij met zijn leerling John Field op reis naar
Sint-Petersburg.
Clementi hield op met op te treden in 1810, om zich volledig op het componeren toe te
leggen. Hij overleed in Evesham (Worcestershire) op 10 maart 1832 en werd begraven in
Westminster Abbey. Hij was in totaal niet minder dan drie keer getrouwd geweest.
Muzio Clementi wordt vaak onderschat als componist, waarschijnlijk doordat hij vooral
bekend was als een excellente pianist en pedagoog. Hij componeerde in totaal meer dan
honderd pianosonates, enkele symfonien en een aantal concerti, waarvan sommige zeker het
niveau van de concerti van Haydn waardig zijn. Nu wordt Clementi stilaan herontdekt en
naar waarde geapprecieerd.
49
Christoph Willibald von

Gluck
Geboren: 2 juli 1714
Erasbach
Wenen (Oostenrijk)
Glucks vader was houtvester in dienst van een vorst die veel bezittingen had in Bohemen.
Daardoor werd de Duitser Gluck geboren in het Boheemse Ersbach bij Berching op 2 juli
1714. Zijn eerste muzikale opleiding krijgt hij in de jezuetenschool van Komotau; zo kan hij
in zijn eigen levensonderhoud voorzien als hij in 1733 in Praag naar de universiteit gaat: hij
knapt er allerlei muzikale klusjes op en volgt daarnaast muzieklessen bij Czanohorsky. In
1736 trekt hij naar Wenen in dienst van vorst Melzi. Die stuurt hem in de leer bij Sammartini
in Milaan. Na vier jaar beheerst hij het vak van operacomponist volkomen, en pakt uit met
"Artaserse", de eerste van een reeks niet onbelangrijke opera's. De faam die hem die werken
bezorgden mondt uit in een uitnodiging om in Londen zijn werk te komen dirigeren. Vanaf
1747 is hij drie jaar lang dirigent van een reizend operagezelschap, en treedt op in Dresden,
Wenen en Kopenhagen.
In 1750 gaat hij als gevestigd kunstenaar in Wenen wonen. en is van 1754 tot 1754
hofkapelmeester. In die Weense periode werkt hij zijn Italiaanse opera's dramatisch hogerop,
door ze te bevrijden uit de starre schematiek van de Napolitaanse opera. Stilaan groeit een
nieuw muziekdramatisch ideaal: de omslachtige teksten worden geconcentreerd, en ook de
muzikale schema's worden vervangen door innerlijk en motivisch samenhangende vormen.
Een tijdlang componeert hij ook een reeks Franse opras-comiques.
In 1761 ontmoet hij Calzabigi, de belangrijkste vernieuwer op het gebied van het libretto, en
samen komen ze tot de z.g. "Reformoper". Het zijn werken die naar vorm, geest, inhoud en
bedoeling classicistisch zijn in de zuiverste betekenis van het woord: de Griekse tragedie
dienst als toonaangevend voorbeeld. "Orfeo ed Euridice" is de eerste stap in die richting.
In 1722 begint een totaal nieuwe fase in Glucks carrire: hij trekt naar Parijs waar zijn
vroegere leerlinge Marie-Antoinette koningin was geworden. Daar vond hij wel de steun
voor zijn nieuwe denkbeelden, die hij in Wenen ontbeerde.
"Iphignie en Aulide" is de eerste Franse Reform-opera, en andere vroegere Italiaanse opera's
krijgen een Franse omwerking (zoals "Alceste" en "Orphe"). De zoveelste Parijse
operaoorlog breekt los als heel de stad zich in twee kampen schaart achter aan de ene kant
Piccinni en aan de andere kant Gluck, die overigens beste maatjes zijn. In 1781 vinden we
Gluck terug in Wenen, waar hij zelf een Duitse versie maakt van "Iphigenia auf Tauris".
Zijn ideaal was de opera verlossen van alle misbruiken die de Italiaanse opera zo vervelend
en belachelijk maakten; misplaatste ijdelheid van de zanger, en te grote toegevendheid aan
het publiek. De handleiding mocht niet nodeloos opgehouden worden door zinloze
herhalingen of ontsierd door technische snufjes. De ouverture werd een samenvatting van het
geheel, de muziek volgde de handeling op de voet en de instrumentatie bleef aangepast aan
50
de uit te beelden hartstochten.

Naast zijn opera's schreef Gluck 7 orkest-trio's, 7 oden voor zang en piano op tekst van
Klopstock, een fluitconcerto, een "De profundis" voor koor en orkest en een dozijn
symfonien, eigenlijk opera-ouverturen. Vergeleken bij zijn operaproduktie verzinken deze
werken zowel kwalitatief als kwantitatief in het niet.
Tijdens het componeren wordt hij door een beroerte getroffen, waardoor hij de muziek die
nog in zijn hoofd zit, niet meer kan opschrijven. Hij sterft op 15 november 1787 nadat hij de
laatste jaren van zijn leven verlamd en teruggetrokken doorbrengt.
Franois Joseph Gossec

Belgi (Stijlperiode: Klassiek)
Vergnies
Passy
Gossec is n van die vergeten grootheden uit de tweede helft van de achttiende eeuw. Hij
werd geboren in Vergnies (Henegouwen) op 17 januari 1734, als boerenzoon, en studeerde
muziek aan de Onze-Lieve-Vrouwekerk te Antwerpen. Op zijn zeventien is hij al in Parijs, en
begint aan een loopbaan die eerst op 16 februari 1829 eindigt als hij op 95-jarige leeftijd
overlijdt. Hij weet zich al die tijd met de grootste soepelheid aan de opeenvolgende regimes
aan te passen, en componeert voor iedereen al wat besteld wordt; vandaar de uiteenlopende
genres en kwaliteit.
Als leider van de ""Concerts Symphoniques des Amateurs"" componeert Gossec triosonates
naar Italiaanse trant, en geeft met een 50-tal symfonien Frankrijk een instrumentaal genre
terug dat in het vergeetboek was geraakt.
Vanaf 1773 komt hij aan het hoofd van de ""Concerts Spirituels"" te staan. De merkwaardige
""Messe des Morts"" ontstaat: 200 uitvoerders, in een ongewone samen- en opstelling, zorgen
voor de originele dramatische effecten.
Gossec sticht ook de ""Ecole Royale de Chant"", die in 1795 door de Revolutie wordt
omgedoopt tot het ""Conservatoire"", waardoor hij automatisch leraar wordt aan dit hoogste
Franse muziekinstituut. Hij wordt beschouwd als n der officile componisten van de Franse
Revolutie, en weet zijn ""musique civique"" juist die meeslepende directheid mee te geven
waaraan volksmassa's hun hart kunnen ophalen. Zo is er het ""Te Deum"" voor 1200
mannenstemmen en een 300 man sterk blaasorkest.
Gossec cumuleert alle mogelijke officile posten die van ver of nabij met het muziekleven te
maken hebben. Na 1799 werkt hij vooral aan zijn ""Mthode de Chant"" en organiseert het
muziekonderwijs volgens de tradities van vr de Revolutie.
51
Als operacomponist werkte hij de schaduw van Grtry en Gluck in een periode waarin een
pluralistische smaak ver te zoeken was. Alleen ""Les Pcheurs"" heeft op het hedendaags
repertoire nog enigszins standgehouden.
Andr Grtry
Belgi (Stijlperiode: Klassiek)
Luik
Parijs
Op 11 februari 1741 geboren in Luik als zoon van een violist, is Grtry te beschouwen als de
eerste reumatische operacomponist. Hij begon als koorknaap, viool-, clavecimbel- en
compositieleerling aan de ""cole des Matrises"" te Luik. Van 1760 tot 1766 studeerde hij in
Rome aan het ""Collge Ligeois"" bij Casali, en werd er bekoord door de werken van
Pergolesi.
Tenslotte beslist hij een loopbaan op te bouwen in Parijs, en daarin slaagt hij met brio: hij
wordt de invloedrijkste componist van opras-comiques van de tweede helft van de 18de
eeuw; zijn succes berustte op zijn aanpassingsvermogen en zijn scherpzinnigheid bij het
beoordelen van de smaak van zijn tijd. Hij schiep een stijl die balanceerde tussen herosme en
banaliteit, waarmee hij het Franse zangspel en de tragdie lyrique, die op terugweg waren,
overhevelde naar de nieuwe eeuw, als uitgangspunt voor de verdere groei van de Franse
opera. Als muziekscheppend kunstenaar schoot hij duidelijk tekort, ofschoon hij als eerste het
principe van Leitmotiv toepaste (in ""Richard Coeur de Lion""), met zijn ""comdies
larmoyantes"" een nieuwe zijtak van de opera schiep, het ballet veel harmonischer kon
inlassen in het geheel en het orkest een belangrijkers rol gaf dan de meeste voorgangers of
tijdgenoten.
Grtry overleefde de Revolutie: het jaargeld dat hij van de koning kreeg werd uiteraard
afgeschaft, maar daarvoor werd hij ter vervanging n der ""inspecteurs des tudes"" van het
nieuwopgerichte Conservatoire. Hij stief als een alomgeerd en bewonderd man in Parijs op
2 september 1813. Volgens zijn eigen wens werd zijn hart naar Luik overgebracht, waar het
als een reliek wordt bewaard.
Enkele titels van opras-comiques: "Le Tableau parlant", "Zmire et Azor", "Cphale et
Procris", "Richard Coeur-de-Lion", "Raoul Barbebleue", "Guillaume Tell".
52
Franz Joseph Haydn

Oostenrijk (Stijlperiode: Klassiek)
Rohrau
Wenen (Oostenrijk)
Haydn is eigenlijk een Bohemer: op 31 maart 1732 werd hij in Rohrau geboren als tweede
van de twaalf kinderen van een eenvoudig, vroom en vlijtig wagenmaker. De grootste wens
van zijn moeder was een geestelijke uit haar zoon te zien groeien, maar gelukkig voor ons
haalde de droom van vader het: die wilde er een muzikant van maken. In de huiskring werd
er veel gemusiceerd en deze volksmuziek zou zoon Joseph later nog van pas komen. Na
enkele schuchtere pogingen bij een neef organist, wordt hij ingelijfd bij de (nu) beroemde
Wiener Sangerknaben, die instonden voor de opluistering van kerkdiensten van de
Stephansdom. Wenen was in die tijd de culturele hoofdstad van Europa, en het had een grote
muziektraditie: hof, adel en burgerij beoefenden intensief alle mogelijke muziekgenres.
Toen hij de baard in de keel kreeg en in een onweerstaanbare opwelling de pruikenstaart van
een collega afknipte, werd Haydn op staande voet ontslagen en weggestuurd uit het instituut.
Hij stond letterlijk op straat, en moest een tijd leven uit de hand van enkele vrienden en
bewonderaars. Later kon hij in zijn levensonderhoud voorzien als kopiist, priv-leraar en
begeleider bij de zanglessen van Porpora. Deze vergoedde hem ook in de vorm van
compositielessen. Uit die tijd stammen zijn eerste serenades en strijkkwartetten op bestelling
van de plaatselijke adel en gegoede burgerij.
Verder bestudeerde hij de "nieuwe" werken van Carl Philipp Emmanuel Bach, die zo de
geestelijke vader van zijn pianosonates zal worden. In 1759 begint zijn loopbaan als
kapelmeester bij graaf Morzin, voor wiens orkestje de eerste symfonien gecomponeerd
worden.
Hij trouwt met ene Maria Anna Keller. Eigenlijk had hij zijn oog laten vallen op diens zus,
maar ze werd hem door zijn schoonvader aangesmeerd als vervangster. Heel wat anekdotes
uit zijn verdere leven wijzen erop dat dit niet de ideale verbintenis was: kinderen kwamen er
niet, en Haydn liet zich vaak ontvallen hoe gelukkig hij was weer voor langere periodes
uithuizig te moeten zijn voor zijn werk. Naar zijn eigen woorden was hij niet ongevoelig voor
de charmes van andere vrouwen; zeker omdat zijn eigen vrouw hem geen kinderen kon
schenken, en omdat het haar onverschillig liet of ze nu met een schoenmaker dan wel met een
kunstenaar getrouwd was. Hij leed ook onder haar onuitstaanbaar humeur, en kon gelukkig
zijn hart luchten bij de zangeres Luigia Polzelli: ze was negentien toen de
zevenenveertigjarige Haydn haar leerde kennen, en deze verhouding eindigde eigenaardig
genoeg bij de dood van zijn eigen vrouw. Polzelli begon hem af te persen, om nog voor zijn
dood met een Italiaanse zanger te trouwen.
In 1760 werd hij kapelmeester bij graaf Esterhazy in Eisenstadt. Er werd een volledig nieuw
slot als buitenverblijf gebouwd, en Haydn kreeg er permanent beschikking over een voor die
tijd uitgebreid orkest van 22 muzikanten. In een ideale omgeving kon hij in volle vrijheid
53
naar eigen smaak en inzicht te werk gaan.

Mede door de vele relaties van zijn broodheer geniet Haydn spoedig een grote bekendheid,
en krijgt uitnodigingen en opdrachten uit Parijs, Londen, Amsterdam en Leipzig; ook in
Amerika, Spanje en Itali werd zijn werk bekend.
Deze bekendheid kwam hem goed van pas in 1790, toen bij de dood van de vorst de kapel
ontbonden werd, en hij een behoorlijk pensioen kreeg toegewezen, met behoud van de titel
van kapelmeester. Hij vestigde zich als vrij kunstenaar in Wenen, en nu had hij plots alle tijd
om in te gaan op de uitnodigingen uit Londen. Op aandringen van de violist en impresario
Salomon ondernam hij twee reizen naar Engeland, waar zijn "Londense Symfonien"
triomfantelijk onthaald werden. Hij werd door het hof ontvangen en kreeg het eredoctoraat
van Oxford op voordracht van de beroemde muziekhistoricus Charles Burney. Op zijn eerste
terugreis ontmoette hij de jonge Beethoven, die hem volgt naar Wenen voor muzieklessen.
Toch heeft het tussen die twee nooit goed willen vlotten.
De laatste jaren van zijn leven componeerde hij nog zijn twee belangrijkste oratoria: "Die
Schpfung" en "Die Jahreszeiten". Wegens een naamverwisseling met zijn broer Johann kon
hij zijn eigen doodsbericht in de krant lezen, en betreurde geen uitnodiging te hebben
gekregen voor de groots opgezette rouwdienst in Parijs (met o.a. het Requiem van Mozart en
een speciaal voor die gelegenheid gecomponeerd treurmotet van Cherubini), anders "had hij
die dienst graag zelf gedirigeerd". Hij stierf dan ten slotte toch rustig en helder van geest
middenin het bombardement van de Fransen op Wenen op 31 mei 1809 (dus 18 jaar na de 24
jaar jongere Mozart).
Johann Nepomuk
Hummel
Pressburg
Weimar
Johann Nepomuk Hummel, Oostenrijks componist en pianist, werd geboren in Pressburg op

14 november 1778. Eerst werd hij onderricht door zijn vader, later door Mozart, die hem
bewonderde voor zijn aangeboren talent. Hij verbleef gedurende twee jaar bij Mozart in
wenen. Daarna kreeg hij nog les van Albrechtberger, Haydn en Salieri.
Toen hij negen was trad hij op tijdens een concert van Mozart. Daarna ging hij op tournee
doorheen Europa: nog een, Duitsland, Denemarken, Schotland, Engeland, de Nederlanden, ...
54
In 1804 werd hij tot Kapellmeister van prins Esterhazy in Eisenstadt. Daarna bekleedde hij
soortgelijke posten in Stuttgart en Weimar, waar hij bevriend raakte met Goethe. Met
Beethoven, zijn medeleerling bij Albrechtsberger kon hij het echter niet goed vinden: hij kan
dan ook als zijn rivaal beschouwd worden.
Johann Nepomuk Hummel componeerde o.a. drie missen, vijf opera's, balletten en
verscheidene instrumentale (waaronder een groot aantal pianowerken) en vocale werken.
daarnaast schreef hij ook het pedagogisch werk "Klavierchule: Anweisung zum
pianofortespiel". Zijn leerlingen waren Czerny, Hiller en Thalberg.
Hummel was zeer populair en invloedrijk in de tijd van Franz Schubert. Hij heeft veel
invloed gehad op latere componisten als Schumann en Chopin. Hij stierf in Weimar op 17
oktober 1837.
Wolfgang Amadeus
Mozart
Oostenrijk (Stijlperiode: Klassiek)
Salzburg
Wenen
Vader Leopold Mozart was een niet onbelangrijk componist, violist en kapelmeester van het
aartsbisschoppelijk orkest te Salzburg, maar gedoemd de geschiedenis in te gaan in de
schaduw van zijn zoon. Hij hield de muzikale opleiding van zijn kinderen Nannerl en
Wolfgang stevig in de hand, en wist ze als z.g. wonderkinderen op exhibitietournees
financieel uit te buiten.
Toch kunnen we zeggen dat Wolfgang, in Salzburg op 27 januari 1756 geboren, een
gelukkige jeugd gekend heeft, ondanks de ontberingen die de lange reizen voor het gestel van
de kinderen in die tijd meebrachten. Als kleuter leerde hij spelenderwijs piano, en moest als
zesjarige "kunstjes" gaan opvoeren in de salons van de fine fleur van de grote Europese
steden: na Wenen en Pressburg stonden Parijs, Londen, Den Haag en Mnchen op het
programma. De indrukken die het kind Mozart toen opdeed, zouden hem later als veelzijdig
componist best van pas komen.
Nog voor het gezin in 1766 naar Salzburg terugkeert, verrast Wolfgang zijn vader-leermeester
met symfonietjes en sonates. Hij krijgt opdrachten van het hof ("Bastien und Bastienne" en
de opera buffo "La Finta semplice") en wordt in het orkest van zijn vader violistconcertmeester. Bewust weigerden de Mozarts daarvoor salaris, om het recht te behouden
55
zich op elk ogenblik vrij te kunnen maken voor concertreizen.

Als de aartsbisschop sterft, beslist zijn strengere opvolger dat het maar eens gedaan moet zijn
met die toestanden: Mozart krijgt een behoorlijk salaris, maar moet nu steeds ter beschikking
van het orkest staan. Conflicten blijven niet uit, en in 1777 barst de bom: Wolfgang neemt
ontslag en gaat op reis, dit keer door moeder begeleid (Leopold kon zijn orkest niet in de
steek laten). Terug in Salzburg wordt Mozart organist en concertmeester. Tijdens een verblijf
met zijn kapel in Wenen vindt hij de waardering die hem doet besluiten definitief met de
aartsbisschop te breken, en het allereerste experiment als "vrije kunstenaar" op te zetten in
Wenen (Haydn was toen nog bij Esterhazy en Beethoven te jong). Voor Mozart zelf was dit
echter tegelijk het begin van de zorgen: zijn werken werden overal hoog aangeprezen maar
laag geprijsd, terwijl kandidaat-pianoleerlingen door de hoge prijs afgeschrikt werden.
In 1782 huwt hij tegen de wil van zijn vader Constanze Weber, zodat ook uit die hoek geen
financile hulp meer moest verwacht worden, terwijl geen van beiden in staat was een
gezinsbudget te beheren. Bij het overgrote deel van het publiek wekt Mozart meer
bevreemding dan bewondering, en bij de meeste collega's alleen maar onbegrip en naijver.
Een gelukkige uitzondering was de vriendschap met de veel oudere Haydn, maar
ongelukkigerwijze bevond die zich in Mozarts zwartste periode in Londen.
Voor geen enkele vreemde invloed was Mozart immuun, en alles wist hij tot een zeer
persoonlijke synthese te verwerken: de Reformopera van Gluck, Hillers Singspiel en
Pergolesi's opera buffa vinden hun bekroning resp. in "La Clemenza di Tito", "Die
Zauberflte" en "Le Nozze di Figaro". Strijkkwartetten draagt hij niet zonder reden eerbiedig
op aan Haydn, en de klavierwerken van Carl Philipp Emannuel Bach bepalen mee de stijl van
Mozarts pianosonates en -concerto's. J.S.Bachs stijl verwerkt hij tot een zeer persoonlijke
polyfonie, die we vooral in het "Requiem" terugvinden, terwijl we duidelijk invloeden van de
Mannheimers vinden in de symfonien.
Als hij op het punt staat naar Praag te verhuizen, waar hij zowel meer artistieke als financile
waardering vond, benoemt de keizer hem (met een hongerloon) tot hofmusicus, om hem toch
maar in Wenen te houden. Ook een laatste reis naar het Noorden bracht meer waardering dan
geld op. Het grootste deel van zijn inkomen ging dan nog naar dokters en apothekers, omdat
Constanze door te snel opeenvolgende zwangerschappen, erg verzwakt was. Ook zijn eigen
gezondheid ging achteruit, en omwille van het voorschot, aanvaardt hij de opdracht voor een
"Requiem", ofschoon hij op dat ogenblik reeds werkte aan "Die Zauberflte" en "La
Clemenza di Tito". Net voor de voltooiing van het "Requiem" begeeft zijn gestel het op 5
december 1791 en zijn leerling Carl Sssmayer werkt de partituur af. Door het slechte weer
en de ziekte van Constanze was niemand op de begrafenis aanwezig. Zijn lichaam werd in
een anoniem massagraf geworpen, zodat het nageslacht hem niet eens postuum kan gaan eer
bewijzen.
56
Gioacchino Antonio
Rossini
Itali (Stijlperiode: Klassiek)
Pesaro
Parijs
Rossini was duidelijk in de wieg gelegd voor een muzikale loopbaan; zijn vader was stedelijk
trompetter en slachthuiscontroleur en zijn moeder operazangeres. Het is niet geweten van wie
hij zijn ongevenaarde luiheid erfde: van hem gaat het gerucht de ronde dat wanneer er een
muziekblad uit bed viel (hij componeerde uitsluitend in bed!), hij liever de aria herschreef,
dan het blad te moeten oprapen. De grootste inspanning leverde hij wellicht door op 29
februari 1792 in Pesaro geboren te worden. Zijn eerste muziekonderricht geniet hij van
Prinetti (ons overigens onbekend) en bij Angelo Tesci in Bologna. Op zijn veertiende is hij
reeds repetitor, begeleider en zanger van operagroepen overal te lande. Bij Padre Mattei uit
Bologna gaat hij aan het Liceo Filarmonico cello en contrapunt studeren.
Als operacomponist debuteerde hij met het buffo-genre. "Tancredi" wordt zijn eerste opera
seria, waarmee hij in 1813 roem oogst. De tientallen andere operatitels zijn bij een breed
publiek voor het grootste gedeelte vergeten, op uitzondering wellicht van "Il Barbiere di
Siviglia", "La Scala di Seta", en "La Gazza Ladra".
Rossini wijkt uit naar Londen (waar niets gecomponeerd werd), om zich ten slotte in Parijs te
vestigen. Twee jaar is hij er directeur van het Thtre Italien, tot dit door zijn wanbeheer aan
de rand van de afgrond staat. De volgende vier jaren is hij "Compositeur du Roi" en
"Inspecteur du Chant de France" voor een honorarium van 20.000 frank per jaar.
Uit die periode stamt de opera "Guillaume Tell", waarmee de glansperiode van de
romantische opera in Frankrijk ingezet wordt. Voor Rossini zelf betekent het echter de
zwanezang als componist. Op zijn 37ste jaar besluit hij plots dit actieve leven vaarwel te
zeggen en zijn eigen roeping te volgen: niets doen. De 39 laatste jaren van zijn leven
componeert hij precies n belangrijk werk: het "Stabat Mater". Voor de rest doodt hij zijn
tijd met financile speculaties, mondaine salonbezoeken, bij menig keukenfornuis (Rossini is
n der grootste meester-koks van de geschiedenis!) en houdt zich verder bezig met
ingebeeld of echt ziek zijn. Hij sterft op 13 november 1868. Het grootste deel van zijn enorm
fortuin verdiende hij door twee huwelijken met gewezen matressen van vermogende
edellieden.
57
Carl Maria von Weber

Eutin
Londen
Zowel Webers bestaan als zijn loopbaan zijn het gevolg van de mateloze ambitie van zijn
vader: deze was een verre aanverwant van Mozart, eigenlijk een officier die in de
theaterwereld terechtkwam, en zichzelf in de adelstand verhief. Omdat er uit geen van zijn
acht kinderen een wonderkind had willen groeien, hertrouwde de weduwnaar en op 18
december 1786 werd dan het geplande wonderkind geboren in Eutin bij Lbeck.
De eerste zeven jaren zwerft Weber met het reizend familietheater van kermis naar jaarmarkt,
en geniet met volle teugen van de schijnwereld van decors, muzikanten, schmink en
baardlijm.
Omdat Joseph Haydn geen tijd en belangstelling heeft voor dit wonderkind, laat vader Weber
hem bij Michael Haydn studeren, later angstvallig de voornaam verzwijgend. Tussendoor
leerde hij ook tekenen, etsen en schilderen: na enkele probeersels ("Sechs Fughetten" opus 1
als 11-jarige gecomponeerd) en een poging om het in de muziekdrukkunst waar te maken, zet
hij zich aan de z.g. zangspelen. "Die Macht der Liebe und der Wein", "Das stumme
Waldmdchen" en "Peter Schmoll und seine Nachbarn" zijn de eerste produkten.
Op zijn zestien gaat hij eindelijk muziek studeren bij abt Vogler, een autoriteit als
volksliedverzamelaar. In 1806 wordt hij kapelmeester aan het theater in Breslau: als 18-jarige
reorganiseert hij de hele onderneming (zowel speelplan, repetitieschema, orkestopstelling,
decor en engagementen!). Door een ongeval (hij dronk, ietwat aangeschoten, per vergissing
een fles salpeterzuur) moet hij dat alles weer aan zijn lot overlaten. Een tijdlang is hij
hofcomponist-dirigent bij generaal hertog Friedrich Eugen, maar dat eindigt als zijn
werkgever tegen Napoleon poet optrekken. Gelukkig vindt hij toch onderdak bij de
extravagante hertog Ludwig te Stuttgart. Daar komt hij in de ingewikkeldste financile
tribulaties terecht, en na een verblijf in de gevangenis ,wordt hij persona non grata verklaard
en over de grens gezet. Op zijn drientwintigste wordt hij opgevangen door behulpzame
vrienden in Heidelberg, en ingewijd in de romantiek van Brentano, Tieck en Eichendorff.
In 1813 blijft hij in Praag hangen als operadirigent waar hij de operazangeres Carline Brandt
leert kennen, met wie hij later zal trouwen. In 1816 wil hij in Berlijn dirigent worden, maar
als dat mislukt, valt hem een aanstelling in Dresden in de schoot: in zeventien dagen tijd
krijgt hij de runes van het operagezelschap vast in de hand, en krijgt een levenslange
aanstelling als muziekdirecteur. Daar ontstaan de beroemdste werken zoals "Der Freischtz",
de "Aufforderung zum Tanz", "Euryanthe" en "Oberon".
Tijdens een reis naar Londen om zijn "Oberon" af te leveren, begeeft zijn uitgeputte lichaam
het, en hij sterft op 5 juni 1826.
58
59
Romantiek (1820 1910)
Isaac Albniz
Spanje (Stijlperiode: Romantiek)
Camprodn
Camb-les-Bains (Frankrijk)
Isaac Albniz werd geboren op 29 mei 1860 in Camprodn, een dorp in de buurt van Gerona
(Cataloni). Na een vroege 'loopbaan' als wonderkind-pianovirtuoos en componist van
honderden (onbekend gebleven) jeugdwerkjes voor piano, krijgt hij een studiebeurs van de
Spaanse koning toegewezen, die hem toelaat zijn talent bij beroemde leermeesters te laten
ordenen: in Barcelona bij Pedrell, in Parijs bij Marmontel, in Brussel bij Brassin en Gevaert,
in Weimar bij Liszt en in Leipzig bij Judassohn en Reinecke. Vooral het contact met Pedrell
was beslissend voor zijn verdere loopbaan als componist; samen werden ze de grondleggers
van de Spaansnationalistische School, gebaseerd op de studie van de Andalusische
volksmuziek.
Na een periode van concertreizen doorheen Europa en Amerika krijgt hij leraarsambten
aangeboden in Barcelona en Madrid. Erg boeiend vond hij deze bezigheden niet, en ten slotte
trekt hij naar Parijs, wordt er leraar aan de Schola Cantorum en raakt intiem bevriend met
Debussy. Deze verhouding werkt voor beiden bevruchtend in op hun compositorisch werk.
60
Albniz sterft in Cambo-les-Bains in de Basses-Pyrenes op 16 juni 1909. De composities

van Albniz zijn hoofdzakelijk geschreven voor piano, en de titels wijzen ons onmiddellijk
op zijn Spaans-nationalistisch engagement: "Cantos de Espaa" (suite), "Suite Espagnole",
"Iberiasuite" (4 bundels van 3 werken, voor Arbos in een andere volgorde tot orkestsuite
georkestreerd); verder enkele opera's ("King Arthur-trilogie", "Pepita Jimnez"),
orkestwerken ("Catalonia", "Rhapsodia Espaola": met pianosolo) en vocaal werk ("ChristusOratorium", liederen, ballades, zarzuela's).
Charles-Valentin Alkan
Frankrijk (Stijlperiode: Romantiek)
Parijs
Parijs
Charles Valentin Morhange, gewoonlijk Alkan de oudere genaamd is in het Parijse 'Quartier
du marais' geboren op 30 november 1813. Zijn vader, Alkan Morhange, was directeur van
een instelling, waar zowel algemeen als muzikaal onderricht werd. Als zesjarige werd Alkan
toegelaten tot het Conservatorium in de pianoklas van Zimmermann. Op elfjarige leeftijd
bekwam hij er de eerste prijs piano.
De jonge Alkan oogstte succes op concerten in het Conservatorium, in de 'salons', en in
Londen. Hij speelde ook kamermuziek samen met violist Alard en cellist Franchomme.
Reeds in 1828 werden zijn eerste composities uitgegeven. De aanwezigheid van tal van
virtuozen in Parijs heeft er hem toe aangezet zich eerder op het onderwijs en de compositie
toe te spitsen. Net zoals F.Chopin vreesde hij het publiek. Hij was mensenschuw en deze
karaktertrek nam alsmaar toe bij deze vrijgezel. De geboorte van een onwettige zoon (Eram
Miriam, Delaborde geheten) en zijn mislukte poging om Zimmermann op tevolgen aan het
Conservatorium tekenden hem zwaar.
Naast zijn belangrijke opdracht als pedagoog (hij nam namelijk een aantal leerlingen van
Chopin over) bleef Alkan tot in 1873 ook als componist werkzaam. In omvang kan zijn
oeuvre vergeleken worden met dat van Chopin: 76 opusnummers, een twintigtal
afzonderlijke werken, transcripties, een trio, een sonate voor cello en piano, een 'Grand Duo'
voor viool en piano en een aantal vocale werken, waaronder een merkwaardige 'Treurmars
voor de dood van een papegaai'. Alkan was overigens sterk geboeid door de piano met
pedaal, waarvoor hij belangrijke en originele werken schrijft zoals 'Bombardon Carillon'.
Alkan was inderdaad een zonderling, en dit zowel in zijn oeuvre als in zijn levenswandel. Hij
nam steeds precies om tien uur afscheid van zijn vrienden en woonde in een flat van twee
verdiepingen om niet gestoord te worden door buren, en om ongewenste bezoekers te kunnen
ontlopen.
61
Niettegenstaande hij steeds meer afgezonderd leefde, trad Alkan opnieuw op tussen 1873 en
1880 in een jaarlijkse cyclus 'Six petits concerts' in de Salle Erard. In werkelijkheid waren het
grote concerten waarop J.S.Bach, D.Scarlatti, G.F.Handel en J.P.Rameau evenals L.van
Beethoven, F.Mendelssohn, F.Chopin, R.Schumann, ... werden vertolkt. Als intermezzo
speelde Alkan eigen werken. Viardot, Delaborde en C.Saint-Sans verleenden hun
medewerking aan die concerten. Vincent D'Indy getuigde: "Het was geen F.Liszt, misschien
was het technisch ook minder volmaakt, maar het was intiemer en menselijker". Het is
betreurenswaardig dat de Socit Nationale Alkan niet heeft erkend als een van de grote
Franse musici van de romantische generatie, zoals ze wel hadden gedaan voor Csar Franck.
Alkan, die in de vergetelheid was geraakt, is op een eenzame en raadselachtige manier om het
leven gekomen. Men heeft beweerd dat hij verpletterd werd onder zijn bibliotheek terwijl hij
de Talmud aan het zoeken was. In feite had hij al jarenlang een zwakke gezondheid en zou
men hem gevonden hebben "in de keuken, het gezicht tegen de grond, met een zware
paraplubak boven op hem". Regelmatig onderhevig aan duizeligheid zal hij gepoogd hebben
zich aan dit zware meubel vast te klampen. Hij stierf op 30 maart 1888 en werd op Pasen, 1
april, begraven in aanwezigheid van een viertal vrienden.
Anton Styepanovich
Arensky
Rusland (Stijlperiode: Romantiek)
Novgorod
St. Petersburg
Anton Stepanovich Arensky werd geboren in Novgorod op 12 juli 1861. Zijn vader was
cellist en zijn moeder pianiste. Zij gaf hem zijn eerste pianolessen. Toen hij nog maar negen
was, had hij al enkele liederen en pianowerkjes gecomponeerd.
Toen de familie naar Sint-Petersburg verhuisde, ging Arensky voortstuderen aan het
conservatorium in 1879. Hij kreeg er onder meer compositieles van Rimsky-Korsakov.
Na het voltooien van zijn studies, ging hij naar het conservatorium van Moskou als
harmonie- en contrapuntleraar. Onder zijn leerlingen treft met een paar bekende namen aan:
Rachmaninov, Scriabin, Gliere. In Moskou kwam hij ook in contact met Tchaikovsky.
In 1894 volgde hij Balakirev op als directeur van de keizerlijke kapel van Sint-Petersburg.
Hij verliet deze post in 1901 om de rest van zijn leven te wijden aan het componeren. Hij
62
bleef ook optreden als pianist en dirigent.

Net als Rimsky-Korsakov was Anton Arensky reeds op jonge leeftijd beginnen drinken en
gokken. Zijn gezondheid leed er steeds meer onder. Op 25 februari 1906 stierf hij aan
tuberculose in het Finse Terioki (toen nog deel van Rusland).
Anton Arensky's stijl onderging vele invloeden: Chopin, Tchaikovsky, Mendelssohn. Vreemd
genoeg ondervond hij weinig of geen invloed van zijn leraar Rimsky-Korsakov.
Hij componeerde een aantal pianoconcerti waarin Chopins stijl onder de vorm van subtiele
versieringen en zangerige melodien duidelijk hoorbaar is. Hij schreef ook nog enkele
opera's, twee symfonien, een vioolconcerto, twee strijkkwartetten, een pianokwintet en een
pianotrio.
Miliy Alexeyevich
Balakirev
Nijny Novgorod
St. Petersburg
Peter Benoit
Belgi (Stijlperiode: Romantiek)
Geboren: 17 augustus 1834
Harelbeke
Antwerpen
Peter Benoit werd in Harelbeke op 17 augustus 1834 geboren. Hij studeerde aan het
Conservatorium te Brussel bij F.J.Ftis en priv bij K.L.Hanssens, dirigent van de
Muntschouwburg. Reeds in 1856 werd hij dirigent van het Parktheater-orkest te Brussel.
Intussen werkte hij ijverig voor zijn Prijs van Rome, die in 1857 behaald werd. Dan komt er
een periode van studiereizen doorheen Duitsland en Frankrijk. In Parijs is hij zelfs een tijdje
dirigent van de "Boufles-Parisiens". In 1863 keert hij definitief terug naar Belgi, eerst naar
Brussel, om zich in 1867 in Antwerpen te vestigen. Daar richt hij de "Vlaamsche
63
Muziekschool" op, de eerste in haar soort. Revolutionair in de opvoeding daar, was o.a. dat
de leerlingen onderricht kregen in hun eigen moedertaal!
In 1897, na 30 jaar strijd en tegenkanting, werd zijn school gepromoveerd tot "Koninklijk
Vlaamsch Muziekconservatorium", met hemzelf als eerste directeur. Als componist werd hij
de eigenlijke stichter van de Vlaamse nationale school en vormde een hele reeks
componisten die hem elk in hun eigen genre boven het hoofd groeiden: Lodewijk
Mortelmans voor het lied, Paul Gilson voor de symfonische muziek en August De Boeck
voor de kamermuziek.
Aanvankelijk was Benoit als componist een gedurfd vernieuwer, maar vanaf 1877 beperkt
hij zich uit eigen beweging tot muziek die "door iedereen moet kunnen begrepen worden".
Of hij hiermee een goede dienst bewees aan de zaak van de Vlaamse kunstmuziek in Europa
kan door onze generatie (nog steeds) niet objectief beoordeeld worden. Van die datum af
moeten we hem vooral als pedagoog beschouwen, en ook de waarde van zijn composities
vanuit dit standpunt beoordelen. Benoit stierf op 8 maart 1901.
Op de lijst van zijn werken: pianosonates en kleinere werkjes, een strijkkwartet,
orkestmuziek ("Spokendans"), oratoria ("Abel en Kan", "De Rijn", "De Schelde", "Lucifer",
"De Oorlog"), cantates ("De Leie", "Rubenscantate", De Waereld in", "De Genius des
Vaderlands", "De Muze der Geschiedenis", "Van Rijswijckcantate"), kerkmuziek ("Salut de
Nol", "Panis Angelicus", "Drama Christi", "Kleine Mis"), opera's ("De Elzenkoning", "De
Pacificatie van Gent"), een groot aantal liederen en enkele kleinere koorwerken ("Moses op
de Sina", "De Maaiers", "Aan Antwerpen", "Het Dietsche Bloed").
Hector Berlioz
La Cte St.-Andr
Parijs
Op 11 december 1803 werd Hector Berlioz geboren in Cte-Saint-Andr. Zijn vader was een
erg voorzichtig plattelandsarts en zijn moeder van het hysterische en theatrale type. De
kinderen waren dan ook alle vier min of meer erfelijk belast.
De eerste muzieklessen op fluit krijgt hij van zijn vader, en naar zijn eigen zeggen beleefde
hij zijn allereerste muzikale ontroering tijdens het horen van een meisjeskoor bij zijn eerste
communie! Op zijn twaalf schrijft hij de eerste melodien en gaat fluit en zang studeren.
Op naar Parijs te kunnen gaan, gaat hij in op de ouderlijke wens en studeerde medicijnen.
Hij is echter meer te vinden in de opera dan in de colleges, geobsedeerd als hij is door leven
en werk van Gluck.
Ten slotte hakt hij de knoop door en laat zich inschrijven aan het Conservatorium voor
harmonie en orkestratie (bij Reicha) en compositie (Lesueur). De eerste stappen op het
64
gebied van de opera, het oratorium en de mis zijn een mislukking, en het ziet er een tijdlang
naar uit dat hij eerder als zakenman en diplomaat zal carrire maken dan als componist. Uit
geldnood moet hij fluit- en gitaarlessen geven en in een vaudevillekoor zingen. Na een
hongerstaking en een mislukte zelfmoordpoging geeft zijn vader uiteindelijk de toelating om
definitief en uitsluitend muziekstudies aan te vatten.
Na enkele mislukte pogingen behaalt hij de "Prix de Rome" in 1830 met de cantate
"Sardanapale". In 1827 ontdekt hij Engeland, tegelijk Shakespeare en de toneelactrice
Harriett Smithson, die als Ophelia naam maakte en hem jarenlang blijft fascineren.
Aanvankelijk slaagt hij er maar niet in om met zijn idool in contact te komen. Om de
aandacht te trekken, organiseert hij zelfs een concert met eigen werken wanneer de Engelse
toneelgroep met zijn aangebedene nog eens op tournee in Parijs is. In zijn autobiografische
"Symphonie fantastique" speelt zij een belangrijke rol. In 1834 trouwt hij er uiteindelijk mee
na allerlei intriges, om er tien jaar later van te scheiden, en nog eens tien jaar later met de
zangeres Maria Recio te huwen.
Voortdurend zit Berlioz in geldmoeilijkheden: zo componeerde hij "Harold en Italie" (een
symfonie met altsolo op bestelling van Paganini) uit geldnood wegens het bankroet van
Harrietts toneelgroep. Ook zijn "Requiem" brengt enige verlichting, en op een
benefietconcert krijgt hij een grote som van de (steenrijke) Paganini toegestoken. Zijn
volgend werk "Romo et Juliette" was dan ook aan die Italiaanse duivelskunstenaar
opgedragen. Intussen had hij al alles verloren bij het fiasco van zijn opera "Benvenuto
Cellini"; ook zijn "Trait d'Instrumentation" ontstond uit geldnood.
Hij maakt kennis met de vertaling van Goethes Faust, met "La Damnation de Faust" als
gevolg. In parijs kan hij maar niet definitief doorbreken, terwijl zijn werken in het buitenland
reeds een hele tijd tot het vaste repertoire behoren. Door een schitterende tournee in Rusland
kan hij eens te meer het bankroet vermijden. Daarnaast kan hij zijn naam vooral in Duitsland
te gelde maken; een korte tijd is hij ook operadirigent in Londen, maar die onderneming gaat
failliet nog voor hij er vaste voet kan krijgen. Na een slepende ziekte sterft hij in Parijs op 3
maart 1869.
Georges Bizet
Parijs
Bougival
65
Georges Bizet werd geboren op 25 oktober 1838 in Parijs; zijn vader was een kapper en
pruikenmaker uit Rouen die in de hoofdstad een tweede carrire had opgebouwd als
zangleraar. Zijn moeder was een begaafde pianiste, zodat de familie regelmatig musiceerde
en de voedingsbodem vormde voor een muzikaal vroegrijpe zoon, die daarbij nog het geluk
had uitstekende leraars te treffen aan het conservatorium. Hier werd hij al vroeg gevormd tot
een briljant pianist en theoretisch onderlegd componist. Zijn "Prix de Rome", in die tijd
zowat het officieel componistendiploma voor alle Europese conservatoria, behaalde hij met
"Le docteur miracle". In 1856 had hij reeds de verrassend frisse "Symphonie en do majeur"
geschreven, maar die werd eerst in 1935 toevallig in archieven ontdekt. Als pianoleraar om
den brode blijken zijn grote talenten als pedagoog, terwijl hij ook zijn scherpe pen kon te
gelde maken in de branche van de muziekkritiek. Verder hield hij zich in leven door het
schrijven van pianoreducties van andermans werken voor rekening van de grote (maar
krenterige) muziekuitgevers.
Hij huwt de dochter van zijn leraar Halvy, en weet diplomatisch om te gaan met de directeur
van de Opera. In 1863 schrijft hij de exotisch-romantische opera "Les Pcheurs de Perles".
Bizet begint last te krijgen met zijn gezondheid, laat zich aan het conservatorium inschrijven
inde orgelklas van Csar Franck, en begint koortsachtig te werken aan zijn Carmen. Drie
maanden na de premire (intussen waren er reeds 40 opvoeringen geweest) sterft hij op 3 juni
1875 totaal uitgeput aan de gevolgen van overwerking, een hartkwaal en een gezwel in de
luchtpijp. 's Ochtends wordt hij dood in bed aangetroffen met een door een opengebarsten
oorabces bebloed hoofd. Vandaar dat de eerste paniekerige berichten over zelfmoord spraken.
Alexander Borodin
St. Petersburg
St. Petersburg
Alexander Borodin was de onwettige zoon van een ouderwordende vorst en een volksmeisje.
Hij werd geboren in Sint-Petersburg op 11 november 1833, en gaf reeds vroeg tekenen van
een ongewoon veelzijdige aanleg. Veel talenten heeft hij trouwens niet laten verloren gaan:
zijn leven lang werkt hij tegelijk als militair arts en professor in de scheikunde, terwijl het
componeren hem een ideale afleiding bood. Balakirev hielp hem hierbij op weg, terwijl zijn
vrouw Katharina Protopova als begaafde pianiste hem vertrouwd maakte met de Chopin- en
Schumannstijl. In Europa kon hij rekenen op de hoge bescherming van Liszt.
Uiteraard heeft deze uit tijdverdrijf componerende professor-arts minder werken nagelaten
dan de eigenlijke componisten uit roeping of om den brode, maar het zijn dan ook stuk voor
stuk pareltjes: drie symfonien, een strijkkwintet, de onvoltooide sprookjesopera "Prins
Igor", klaviermuziek en het beroemde orkestwerk "In de Steppen van Midden-Azi" (waarin
66
het verschijnen, voorbijtrekken en verdwijnen van een karavaan muzikaal uitgebeeld wordt).
Zijn werken, zijn, net als die van de andere leden van de groep van vijf (Rimski-Korsakov,
Moessorgsky, Cui, Balakirev en hemzelf), Russisch door ritme, melodie en harmonie.
Borodin sterft plots op 27 februari 1887 tijdens een fuif, terwijl zijn vrouw om
gezondheidsredenen afwezig is.
Sergei Bortkiewicz
Charkow
Wenen
Sergei Eduardovich Bortkiewicz is geboren in Charkow (Oekrane) op 28 februari 1877. Het

grootste deel van zijn jeugd bracht hij door op het familielandgoed Artiomowka, vlakbij
Charkow. Zijn muzikale opleiding kreeg hij van Anatol Liadov en Karl von Arek, beiden
verbonden aan het Keizerlijk Conservatorium in Sint Petersburg.
In 1900 verliet hij Sint Petersburg en reisde naar Leipzig, waar hij aan het Conservatorium
van Leipzig bij Alfred Reisenauer ging studeren. Reisenauer was een leerling van Liszt. In
juli 1902 beindigde Bortkiewicz zijn opleiding aan het Conservatorium en werd hem bij die
gelegenheid de Schumann prijs toegekend.
Teruggekeerd in Rusland in 1904, trouwde hij Elisabeth Geraklitowa, een vriendin van zijn
zuster. Het echtpaar Bortkiewicz vertrok daarna naar Duitsland, waar het zich vestigde in
Berlijn. Hier begon Bortkiewicz zich toe te leggen op het componeren.
Van 1904 tot en met 1914, woonden Sergei en Elisabeth Bortkiewicz in Berlijn. De zomers
brachten zij door bij familie in Rusland of reisden door Europa voor het geven van concerten.
Gedurende een jaar gaf hij in die periode ook les aan het Klindworth-Scharwenka
Conservatorium, waar hij zijn levenslange vriend, de Nederlandse pianist Hugo Van Dalen
(1888 1967) ontmoette. Van Dalen gaf de premiere van Bortkiewiczs eerste pianoconcert
(opus 16) in november 1913 in Berlijn met het Blthner Orkest onder leiding van de
componist.
Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in 1914 verandere het leven van het echtpaar
Bortkiewicz dramatisch. Vanwege zijn Russisiche nationaliteit werd hij in eerste instantie
onder huisarrest geplaatst en daarna gedwongen Duitsland te verlaten. Hij keerde terug naar
Charkow, waar hij zich als muziekleraar vestigde, terwijl hij in die periode ook concerten gaf.
Het einde van de Eerste Wereldoorlog luidde het begin in van de Russische revolutie.
67
Bortkiewicz en zijn familie werden gedwongen het landgoed Artiomowka, dat bezet werd
door de communisten, te verlaten. In Juni 1919 vluchtten de communisten bij het naderen van
het Witte leger en Bortkiewicz kon weer terugkeren naar het familielandgoed, dat volledig
geplunderd bleek. In die periode ging hij zich toeleggen op het beheren van het landgoed. Dit
bleek echter van korte duur. Tijdens een korte vakantie met zijn vrouw in Jalta, werd
Charkow heroverd door het Rode Leger, wat betekende dat hij niet kon terugkeren naar
Artiomowka. In de daarop volgende chaos overleden zijn moeder en de echtgenoot van zijn
zuster Vera in Novorossysk aan de gevolgen van tyfus. Nadat het hele gebied rond Jalta was
ingenomen door het Rode leger, probeerden Bortkiewicz en zijn vrouw te vluchten. Het lukte
hen om aan boord te komen van het stoomschip "Konstantin", dat hen veilig maar berooid in
november 1919 in Constantinopel bracht.
Dankzij de hulp van de hofpianist van de Sultan, Ilen Ilegey, kon Bortkiewicz concerten en
pianolessen geven . Hij kreeg bekendheid op een groot aantal ambassades en maakte kennis
met de vrouw van de Joegoslavische ambassadeur Natalie Chaponitsch, aan wie hij zijn Trois
Morceaux opus 24 (1922) opdroeg. Zij organiseerde in de ambassade "soires musicales"
voor Bortkiewicz. Met de hulp van haar echtgenoot konden Bortkiewicz en zijn vrouw een
visum krijgen voor Joegoslavi. Via Belgrado kwamen zij aan in Sofia, waar zij geruime tijd
moesten wachten voor een visum voor Oostenrijk. Op 22 Juli 1922 bereikten Sergei en
Elisabeth Bortkiewicz Oostenrijk.
In eerste instantie ging Bortkiewicz in Baden, vlakbij Wenen wonen. Hij bleef hier tot en met
1923. Daarna verhuisde hij naar Wenen, waar hij de volgende vijf jaar zou verblijven en waar
hij in 1925 uiteindelijk zijn Oostenrijks staatsburgerschap verwierf.
In 1928 vertrok Bortkiewicz voor een periode van zes maanden naar Paris en verhuisde
vervolgens weer naar Berlijn. In 1933 werd hij wederom gedwongen Duitsland te verlaten.
Als Rus werd hij nu vervolgd door de Nazi's, die verhinderden dat zijn muziek in Duitsland
nog uitgevoerd kon worden. Hij keerde in 1935 terug naar Wenen, waar hij ging wonen in
een appartement aan de Blechturmgasse 1 (deurs 5). Hier bleef hij de rest van zijn leven
wonen. Gedurende deze jaren had Bortkiewicz grote financile problemen en riep vele keren
de hulp in van zijn vriend Hugo van Dalen. Van Dalen verleende keer op keer financile
steun. In deze periode vertaalde hij van het Russisch in het Duits ook de briewisseling tussen
Pjotr Iljitsj Tschaikowsky en Nadeschda von Meck. Deze brieven werden gepubliceerd als
Die seltsame Liebe Peter Tschaikovskys und der Nadjeschda von Meck (Khler & Amelang,
Leipzig 1938). Dit boek bleek een groot succes en werd in ieder geval twee keer herdrukt.
Van Dalen bewerkte Bortkiewiczs boek in het Nederlands, en publiceerde het als Rondom
Tschaikovskys vierde symphonie (De Residentiebode, 1938).
De Tweede Wereldoorlog (1939-1945) was ook een verschrikkelijk tijd voor Bortkiewicz en
zijn vrouw. In een brief van 8 december 1945 aan zijn vriend Hans Ankwicz-Kleehoven
beschreef hij hoe hij leefde:
Ik schrijf u vanuit mijn badkamer waarin wij ons teruggetrokken hebben omdat het klein is
en verwarmd kan worden met een gaslicht (!) De andere kamers kunnen niet gebruikt worden
en ik kan mijn piano niet gebruiken. Dit is de situatie nu. Wat staar ons nog meer te wachten?
Het leven wordt meer en meer onaangenaam, medogenloos. I geef les aan het
Conservatorium bij een temperatuur van 4 graden, en binnenkort zelfs nog minder! []
68
Gedurende deze periode componeerde hij desondanks een aantal werken, waaronder zijn
Piano Sonata No. 2 opus 60. De sonate werd door Bortkiewicz voor het eerst uitgevoerd op
29 november 1942 in de Brahmssaal van de Musikverein in Wenen. Hugo Van Dalen gaf de
Nederlandse premiere op 9 february 1944 in Amsterdam.
Na Tweede Wereldoorlog was Bortkiewicz de wanhoop nabij: hij was nagenoeg geruneerd.
Het grootste deel van zijn gedrukte composities, die werden uitgegeven door zijn Duitse
uitgevers (Rahter, Litolff, Kistner & Siegel), werden vernietigd tijdens de bombardamenten
op Duitse steden. Hierdoor verloor hij nagenoeg alle inkomsten uit de verkoop van zijn
werken. Bortkiewicz en zijn vrouw waren fysiek en mentaal uitgeput aan het eind van de
oorlog en waren beiden in een ontredderde toestand toen hun vriend, Dr. Walter Zdrahal, het
echtpaar liet opnemen in het Franz Joseph Ziekenhuis in Wenen om hen te behandelen.
In de herfst van 1945 werd Bortkiewicz aangesteld als leider van een master class aan het
Conservatorium van Wenen. Deze benoeming bracht de componist enig financileel soelaas.
Gedurende deze periode componeerde hij zijn Six Preludes opus 66 (1946), waarvan er
slechts twee nummers 1 & 3 tot op heden zijn teruggevonden. Deze prludes zijn
opgedragen aan de Nederlandse pianiste Hlne Mulholland (1912-2000), die Bortkiewicz na
de oorlog hielp door het sturen van eten en kleding. Na zijn pensionering in 1948, kende de
stad Wenen de componist een ere-pensioen toe.
Op initiatief van Hans Ankwicz-Kleehoven werd in 1947 in Wenen een Bortkiewicz Stichting
opgericht om de herinnering aan Bortkiewicz muziek levend te houden. De
oprichtingsbijeenkomst vond plaats in de bibliotheek van de Akademie aan de Schillerplatz
op 10 april 1947 in Wenen. Iedere eerste maandag van de maand van november tot mei,
kwam vrienden van de componist en leden van de Bortkiewicz Stichting bijeen in het
Kunsrlerhaus en luisterden naar concerten met muziek van Bortkiewicz, die vaak door de
componist zelf ook werd uitgevoerd. De Bortkiewicz Stichting werd op 6 maart 1973
ontbonden.
In de jaren na 1949, en voornamelijk als gevolg van de oorlogsjaren, was Bortkiewiczs
vrouw manisch depressief geworden, hetgeen ook veel van de gezondheid van de componist
vroeg. Desondanks nam de populariteit van Bortkiewicz toe en op 26 february 1952 vierde de
Bortkiewicz Stichting samen met het Ravag Orkest de 75e verjaardag van de componist
tijdens een concert in de zaal van de Musikverein in Wenen. Bortkiewicz dirigeerde het
orkest terwijl Felicitas Karrer het eerste pianoconcert opus 16 vertolkte. De violist Jaro
Schmied voerde het Des Frhlings und des Pans Erwachen ein lyrisches intermezzo nach
Gemlden von Sandro Botticelli opus 44 uit. Het concert werd besloten met de eerste
Symfonie opus 52 Aus meiner Heimat. Dit zou het laatste grote optreden voor Bortkiewicz
worden. Zijn uitgelatenheid over de succes van het concert bracht hij onder woorden in een
brief van 18 maart 1952 aan Hugo van Dalen:
Eindelijk had ik de kans om in een grote zaal met een groot orkest en solisten, te laten zien
wat ik kan. Niet alleen the muziekcritici, maar anderen die mij kennen, waren verrast en
verbaasd [...] Ik zal mij altijd gelukkig kunnen voelen dat ik zoveel waardering heb gehad op
mijn 75jarige leeftijd, een waardering die meestal komt na de dood van iemand die het
werkelijk verdiende []
Bortkiewicz leed al enige tijd aan een maagkwaal en op advies van zijn dokter besloot hij een
operatie te ondergaan in oktober 1952. Van deze operatie herstelde hij niet en hij overleed in
69
Wenen op 25 Oktober 1952. Zijn vrouw, Elisabeth, die geen kinderen had, overleed acht jaar
later op 9 maart 1960 in Wenen. De graven van Sergei en Elisabeth Bortkiewicz zijn te
vinden op het Zentralfriedhof in Wenen.
Bortkiewiczs piano stijl is sterk gebaseerd op Liszt en Chopin, gevoed door Tschaikovsky,
Rachmaninov, Wagner, de vroege Scriabin en Russische folklore. Zijn muziek is niet
benvloed door de muzikale trends van de 20e eeuw. Bortkiewicz zag zichzelf niet als
modernist zoals gelezen kan worden in zijn Knstlerisches Glaubensbekenntnis van 1923.
Zijn vakmanschap is zeer gedegden, zijn verbeeldingskracht is kleurrijk en fijngevoelig, zijn
pianoschrijfstijl idiomatisch; een weelderige instrumentatie benadrukt de essentile
gevoeligheid van de muzikale gedachte (The New Grove, Dictionary of Music & Musicians,
1980, p. 70). Bortkiewicz was geen epigoon. Hij had een eigen stijl, die gevormd is door alle
muzikale invloeden die hij heeft opgedaan in zijn leven en die onmiddellijk herkend kan
worden als de typische Bortkiewicz toon: lyrisch en nostalgisch.
Mede Dankzij Hugo Van Dalen kunnen wij nog steeds kennis nemen van Bortkiewicz'
muziek en zijn leven. Toen Van Dalen overleed in 1967 schonk zijn familie de manuscripten
van verschillende composities (zoals de 12 Etudes opus 29 opgedragen aan Van Dalen); een
handgeschreven autobiografie Erinnerungen (gepubliceerd in het Duits in Musik des Ostens,
1971 p. 136-169, in het Nederlands door Hugo van Dalen in juli/augustus 1939 in De
zevende dag en in het Engels door B.N. Thadani Recollections 2e druk, Cantext, 2001),
plus een groot aantal brieven en bladmuziek die Bortkiewicz aan hem stuurde aan het
Nederlands Muziek Instituut (onderdeel van het Haags Gemeentemuseum) in Den Haag. Zo
heeft het NMI het enige bestaande exemplaar van het manuscript van n van Bortkiewicz
meesterwerken, de tweede pianosonate opus 60.
Het Nederlands Muziek Instituut is begonnen met het opnemen van de complete pianomuziek
van Bortkiewicz. Inmiddels zijn twee dubbel-cds verschenen. Klaas Trapman, pianist en
docent aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, vertolkt de muziek.
Auteur: Wouter Kalkman
In 1988, n.a.v. de honderdste geboortedag van Hugo van Dalen (1888-1967)

heeft het bestuur van het Skrjabin Genootschap onder leiding van Elbert van
Zoeren besloten deze pionier in het op internationale schaal vertolken van
eigentijdse muziek, postuum te benoemen tot erelid van het Skrjabin
Genootschap, gezien zijn belangwekkende bijdragen aan het verbreden van de
aandacht voor de Russische muziek en aan het levend houden van pianowerken
van Aleksandr Nikolajevitsj Skrjabin.
Tevens is interessant te weten dat deze Slavisch-romantische componist van
formaat, sinds 16 april 1963 erelid was van de Componisten-vakbond in de
v.m. U.S.S.R.. In die tijd was Chatsjatoerian voorzitter van die club.
70
Johannes Brahms
Duitsland (Stijlperiode:
Romantiek)
Geboren: 7 mei 1833
Hamburg
Wenen, Oostenrijk
Tot groot verdriet van vader Brahms interesseerde zijn jongste zoon zich al vroeg voor een
instrument dat hij nooit zou kunnen betalen: piano. Zelf was hij contrabassist, en moest zich
heel wat materile offers getroosten voor de muziekopleiding van zijn wonderkind Johannes
(geboren in Hamburg op 7 mei 1833). Cossel en Marxsen waren zijn eerste leraars, en al
vroeg dirigeert hij een mannenkoor en schrijft zijn eerste composities.
Om zijn ouders financieel te helpen speelt hij in nachtkroegen, en geeft pianoles, terwijl hij
zijn gebrekkige algemene vorming kan bijwerken door zelfstudie.
Door een Hongaars violist te begeleiden leert hij de zigeunermuziek kennen, Brahms had
enkele vrienden voor het leven, zoals de violist Joachim, Clara Schumann en de dirigent
Hans von Blow. Aanvankelijk behoorde ook Liszt tot zijn vrienden, maar al gauw ging hij
die te theatraal vinden. Hij ondertekende zelfs mee een petitie tegen de "toekomstmuziek"
van Liszt en Berlioz (niet tegen die van Wagner!), wat hem later nog duur zou te staan
komen.
In Detmold is hij drie jaar na elkaar enkele maanden hofpianist, en wordt in het
Teutoburgerwald natuurvriend. Zijn eerste pianoconcerto in Leipzig wordt een fiasco.
Na Detmold wil hij dirigent van de Philharmonie van Hamburg worden, maar als dat mislukt,
verhuist hij naar Wenen als vrij kunstenaar. Op zijn eerste concert oogst hij enorm succes met
werk van Bach, Schumann en ... van zichzelf, en mag zich verheugen in de gunstige kritiek
van Hanslick.
Hij wordt overal beroemd als pianist, begeleider en dirigent en is op tournee in Hongarije,
Polen, Nederland, Rusland, Denemarken, Frankrijk, Oostenrijk, Zwitserland, Engeland en
Duitsland. Hij wordt ook doctor honoris causa in Cambridge en Breslau. In 1872 trekt hij in
zijn eerste eigen woning in de Karlsgasse, en blijft er wonen tot zijn dood op 3 april 1897.
Enkele tijd dirigeerde hij de "Wiener Singakademie" en daarna de "Gesellschaft fr
Musikfreunde", maar nergens bevalt hem het dirigeren langer dan enkele jaren. Toch is die
ervaring met koren van groot belang voor zijn composities. Hij kan het zich veroorloven
aanlokkelijke aanbiedingen aan zich te laten voorbijgaan, door de goede betrekkingen die hij
onderhoudt met zijn uitgevers.
Over zijn verhouding met Clara Schumann wordt veel geroddeld, zeker na de
zelfmoordpoging van Robert Schumann. Zelf trouwde hij nooit, naar hijzelf zegt uit schrik
dat een eventuele vrouw de aanvankelijke fiasco's van zijn muziek niet zou verdragen. Aan
de verhouding met de 25-jarige Agathe von Siebold maakt hij echter zelf een einde "omdat
hij geen knellende banden kon verdragen". Als Clara in 1896 sterft, verergert zijn leverkwaal;
71
en hij componeert nog slechts enkel koraalvoorspelen. Waarschijnlijk was hij zich niet
bewust van zijn toestand en hij sterft bewusteloos.
Max Bruch
Romantiek)
Keulen
Friedenau
Max Bruch werd geboren in Keulen op 6 januari 1838. Na zijn eerste muzieklessen van zijn
moeder, die zanglerares was, volgde hij muziektheorie. Zijn eerste composities schreef hij
toen hij elf jaar oud was. Op zijn veertiende schreef hij reed zijn eerste symfonie. Een van
zijn leraars was Ferdinand Hiller, pianist, componist, dirigent en ook oprichter van het Keulse
conservatorium.
In 1858 ging hij les geven in zijn geboorteplaats kunnen. In dat jaar schreef hij ook zijn eerste
opera, "Scherz, List und Rache", gebaseerd op een werk van Goethe. De tweede opera, "Die
Loreley" volgde vijf jaar later en in 1872 verscheen de derde, "Hermione", gebaseerd op
"The Winter's Tale" van Shakespeare. Zijn vioolconcerto in g klein, twee symfonien en
groot aantal instrumentale stukken en composities voor koor dateren ook uit deze periode. Hij
dirigeerde zelf een aantal van zijn koorwerken in de grote steden zoals Parijs, Brussel, ...
In 1873 was zijn reputatie een feit. Max Bruch bleef componeren en dirigeren: van 1880 tot
1883 was hij dirigent van de Philharmonic Society van Liverpool, waar hij in 1880 ook
trouwde. Hij kreeg er zelfs een eredoctoraat van de universiteit van Cambridge. Van 1883 tot
1890 dirigeerde hij het stedelijk orkest van Breslau. Daarna werd hij op tot hoogleraar
benoemd aan de Hochschule van Berlijn, waar hij tot 1910 bleef.
Hoewel het begin van zijn carrire veelbelovend was, heeft hij nooit het niveau van Mozart
of Mendelssohn bereikt zijn composities voor koor en orkest worden beschouwd als de beste
uit zijn oeuvre. Toch wordt zijn reputatie vandaag bijna uitsluitend verklaard door het succes
van zijn eerste vioolconcerto en dat van zijn "Kol Nidrei" voor cello.
Aan het einde van z'n leven was Max Bruch ietwat verbitterd omdat er maar zo weinig
waardering was voor zijn muzikale oeuvre. Hij bleef echter componeren tot aan zijn dood op
20 oktober 1920 (Friedenau, Berlijn).
72
Anton Bruckner
Romantiek)
Ansfelden
Wenen
Net als zijn vader en grootvader was Anton Bruckner voorbestemd om in het onooglijke
bergdorpje Ansfelden (in de buurt van de Boheemse grens) schoolmeester-koster te worden.
Hij werd er als oudste in het gezin geboren, op 4 september 1824.
Toen Anton dertien was, stierf zijn vader, waardoor de oudste naar de kloosterschool van
Sankt Florian (in de buurt van Linz) ging. Daar werd hij Sngerknabe, en kreeg er les in
orgel, piano en viool. In 1840 vertrok hij naar Linz voor zijn opleiding als hulponderwijzer,
en zijn eerste jobs waren leercontracten in verschillende dorpen; als hulponderwijzer moest
hij alles doen behalve lesgeven (tot zelfs de boeren helpen bij het uitmesten van de stallen).
Na het eindexamen wordt hij onderwijzer in Sankt Florian, en een jaar later ook
kloosterorganist. In die tijd reeds begon zijn manie om zich voor alles zo vaak mogelijk te
laten examineren en diplomeren. Hij wordt benoemd tot organist in Linz, en volgt per
correspondentie theorieles bij Sechter (Wenen): zeven jaar lang blijft dit zijn leraar, en dat
brengt hem vijf getuigschriften op.
In Linz (voor zijn begrippen een grootstad), hoort Bruckner voor het eerst symfonien en
opera's. Hij ontmoet er operadirigent Otto Kitzler, die hem in de vormleer onderricht, en hem
tot het Wagnerisme bekeert. Intussen verschenen zijn eerste composities: een "Mis in C" voor
soli, 2 hoorns en orgel; verder zijn zgn. "Nulde symfonie".
Naar aanleiding van een Tristanopvoering slaagt hij erin Wagner te ontmoeten, en na lang
twijfelen neemt hij de uitnodiging aan om zijn overleden leraar Sechter in Wenen op te
volgen. Hij krijgt een staatstoelage om te componeren, en het lectoraat aan de universiteit,
waar hij bij zijn leerlingen (w.o. Gustav Mahler) erg geliefd was. Tijdens een bedevaart naar
Bayreuth stelt hij aan Wagner zijn symfonien voor.
In Wenen oogst hij minder succes dan in het buitenland, en eerst zijn "Te Deum" wordt bij
het publiek gunstig onthaald. Aanvankelijk had hij Hanslick tegen zich, en ook Brahms
vergiste zich in zijn genie. Na de "Derde symfonie" in 1880 komt er eindelijk een kentering,
o.a. door de waardering van Hugo Wolf. Hij wordt ere-doctor aan de universiteit, bezoekt de
keizer, en neemt ontslag als conservatoriumleraar als zijn zenuwen hem in de steek laten. De
finale van de "Negende" raakt niet voltooid: hij sterft op 11 oktober 1896. Zijn doodskist
staat vrij in de crypte van Sankt Florian.
73
Norbert Burgmller
Duitsland (Stijlperiode: Romantiek)
Dsseldorf
Aaken
Emmanuel Alexis
Chabrier
Ambert
Parijs
Emmanuel Chabrier werd geboren te Ambert (Auvergne) op 18 januari 1841 in een

welgestelde familie: zijn vader was advocaat en n van zijn grootvaders rechter. Chabrier
was een hard werker en schreef eens over zijn jaren op de schoolbanken: "We deden onze
uniformen aan, trokken onze kappen over onze oren, en van oktober tot augustus zeiden we
geen woord." Dertig jaar later stonden zijn brieven vol met klachten dat zijn twee zoons niet
evenveel werklust toonden. Zijn familie verhuisde naar Clermont-Ferrand, waar hij zijn
middelbare studies voltooide aan het Lyce Blaise Pascal. In 1856 verhuisden zij opnieuw,
naar Parijs, waar hij tot aan zijn dood op 13 september 1894 verbleef.
Vanaf zijn zes jaar had hij al op zijn eentje piano geleerd, en vertoonde een uitzonderlijke
gave voor compositie. Zijn eerste muzieklessen kreeg hij van Spaanse leraars, Karlisten die
daar waren komen wonen na hun nederlaag in 1839. Toch ging hij rechten studeren, omdat
zijn vader wilde dat hij een baantje zou krijgen bij de administratie. In 1861-1862 maakte hij
dus zijn intrede in het ministerie van binnenlandse zaken, waaruit hij pas in 1880 stapte om
zich volledig aan de muziek toe te wijden. Ondertussen had hij piano-, viool-, en
compositielessen genomen, onder andere bij A.Hignard, een obscuur musicus, en had hij
kennis gemaakt met Manet, Verlaine en H.Duparc. Chabrier had veel vrienden: schilders
74
(Manet, Monet), schrijvers en dichters (Daudet, Mallarm, Zola, Villiers de lIsle-Adam),

musici (H.Duparc, E.Chausson, G.Faur, C.Saint-Sans, V.DIndy, J.Massenet en
A.Messager).
Zijn ouders stierven in 1869, en hij trouwde in 1873. In de jaren die daarop volgden,
componeerde hij twee stukken voor orkest. Hij had reeds n groot meesterwerk
gecomponeerd, Ltoile, en twee jaar later componeerde hij nog een werk dat bekend zou
worden: Une ducation manque. Na dit succes zette hij een punt achter zijn achttienjarige
carrire in de administratie. Vanaf dan zou hij zich alleen nog met muziek bezighouden. Even
voor hij deze beslissing genomen had, was hij naar Mnchen geweest samen met Vincent
dIndy en Henri Duparc, waar hij naar R.Wagners Tristan und Isolde had geluisterd, en waar
hij diep onder de indruk van raakte.
Het feit dat hij niet aan het conservatorium les had gevolgd en nooit had meegedaan aan de
wedstrijd om de Prix de Rome, maakte het moeilijk om erkend te worden door de muzikale
autoriteiten, voor wie hij slechts een amateur was. Hij werd eerst koorleider tijden de
Lamoureux-concerten (1881). In dat zelfde jaar componeerde hij zijn Dix pices
pittoresques, en twee jaar later Espaa onder invloed van zijn vroegere muzikale opleiding
(door Spaanse musici) en zijn reis lange naar Spanje tijdens de zomer en herfst van het jaar
1882. Zijn bewondering voor Wagner, wiens invloed op de Franse componisten niet te
onderschatten was, zette hem aan tot het schrijven van de opera Gwendoline, gebaseerd op
een tekst van Ephram Mikhal, en later nog een werk, Brisis, dat hij echter nooit
voltooide. Gwendoline werd aanvankelijk niet aanvaard door de Parijse Opera, maar het
werd voor het eerst opgevoerd in de Munt, in Brussel. Later werd het ook gespeeld in
verscheidene Duitse steden en in Lyon. Pas in 1893 werd het werk in Parijs aanvaard. In 1887
componeerde hij Le roi malgr lui, een lichte opera, dat een groot succes werd in Parijs en
in Duitsland.
Frdric Franois Chopin

Polen (Stijlperiode: Romantiek)
Zelazowa Wola
Parijs (Frankrijk)
Chopin werd in de buurt van Warschau geboren op 1 maart 1810. Zijn vader was echter een
rasechte Fransman uit Lotharingen die in de Poolse hoofdstad leraar Frans was, aanvankelijk
priv, later aan het stedelijk lyceum.
Chopins moeder was een Poolse, en speelde volmaakt piano. Hun huwelijk scheen zeer
geslaagd te zijn, en Frdric was de enige zoon naast drie dochters. In het gezin werd
regelmatig gemusiceerd, en al snel bleek uit de jonge Frdric een wonderkind te groeien,
niet alleen op muzikaal gebied. Ook in mime, karikatuurtekenen en briefschrijven was hij
75
briljant.
Gelukkig voor hem had hij verstandige ouders, die zijn vroege begaafdheid niet
exploiteerden en in de eerste plaats goede leraars voor hem zochten (en vonden): Zywny en
Elsner. Zij raakten zo weinig mogelijk aan de originele stijl, en beseften dat het hier volstond
een technische en theoretische basis mee te geven.
Ondanks zijn zwakke gezondheid besluit Chopin, na het eindexamen aan het gymnasium zich
nog uitsluitend op muziek toe te leggen. Op zijn negentien geeft hij Wenen enkele concerten,
en wanneer hij in 1830 nogmaals vertrekt voor een tournee, breekt de Poolse opstand uit en
kan hij niet meer terug naar het vaderland. Hij vestigt zich in Parijs, waar hij opgenomen
wordt in de hoogste salonkringen. Bij een optreden van Paganini komt hij zo onder de indruk,
dat hij beslist de Paganini van het klavier te worden, d.w.z. het uitdrukkingsvermogen te
vergroten door een weergaloze technische verfijning. Door zijn zwakke gezondheid, te hard
werken en een mislukte liefde wordt hij melancholisch en prikkelbaar. Met collega's
componisten kon hij niet zo best opschieten. Alleen Liszt toonde zich aanvankelijk erg
geestdriftig over dit ware talent, terwijl Meyerbeer, Mendelssohn, en Berlioz eerder koeltjes
reageerden. Meestal was hij te zien in het gezelschap van Hiller, Bellini, Delacroix en vooral
van de jonge schrijfster George Sand. Na een hele reeks onbeantwoorde liefdes werd hij door
Liszt gekoppeld aan George Sand. Acht jaar lang was ze zijn ideale verpleegster toen zijn
tering verergerde, ze stelde haar landgoed ter beschikking en nam hem mee voor een rustkuur
naar Mallorca. Ze bleef ook achteraf een echte vrienden, hoewel hij leed onder haar
avonturen met anderen. Deze jaren waren ondanks alles wellicht de gelukkigste uit zijn
leven, en op muzikaal-compositorisch gebied, zowel kwantitatief als kwalitatief, de
produktiefste.
Helaas kwam het tot een breuk wegens intriges met de zoon en de dochter van Sand en hun
respectieve verloofdes. Sand heeft later een beschrijving van hun verhouding gegeven in haar
roman "Lucrezia Floriani". In zijn laatste levensjaren maakt Chopin nog een reis naar
Engeland en Schotland, richt zich met zijn laatste geld volledig nieuw in te Parijs, en laat uit
Warschau zijn zuster overkomen, die nog net op tijd is om hem aan zijn sterfbed bij te staan.
Hij sterft op 17 oktober 1849, en volgens zijn laatste wilsbeschikking wordt zijn hart in een
gouden urn naar Polen overgebracht en wordt hij naast Bellini begraven onder begeleiding
van Mozarts Requiem.
Cesar Antonovich Cui

Vilno
St. Petersburg
76
Lo Delibes
St.-Germain-du-Val
Parijs
Frederick Delius
Romantiek)
Bradford
Grez-sur-Loing (Frankrijk)
Delius werd op 29 januari 1862 in Bradford geboren als zoon van een welgesteld
wolhandelaar en was voorbestemd om het familiebedrijf over te nemen. Hij vestigde zich
echter in Florida om een sinaasappelplantage te beginnen. In de Verenigde Staten begon hij
volledig als autodidact muziek te studeren, o.m. wegens zijn grote bewondering voor de
negermuziek. In 1886 reist hij naar Europa en ontmoet Edvard Grieg aan het Conservatorium
van Leipzig. Deze leert hem de Noorse volksmuziek kennen, en overhaalt hem zich
uitsluitend aan het componeren te wijden.
In 1888 gaat Delius in Frankrijk wonen en huwt in 1897 met Jelka Rosen. Vanaf 1922 komen
de eerste symptomen aan het licht van de ziekte die hem later blind zal maken, zodat hij
vanaf 1926 zijn composities aan zijn vriend Eric Fenby moet dicteren. Delius vermeed de
omgang met componisten maar was bevriend met Gauguin en Strindberg. Hij overleed op
zijn landgoed in Grez-sur-Loing op 10 juni 1934.
Anton Diabelli
Romantiek)
Mattsee
77
Wenen
Paul Dukas
Parijs
Parijs
Paul Abraham Dukas werd geboren te Parijs op 1 oktober 1865. Hij was niet alleen
componist, maar ook criticus en leraar compositie aan het Parijse conservatorium. Dukas was
ook een meester in het orkestreren, en werd door Saint-Sans en Debussy geapprecieerd.
Van kindsbeen af was Paul Dukas vertrouwd met de muziekwereld. Zijn moeder was een
uitstekende pianiste, en zijn vader hield van cultuur en geschiedenis. Toen hij nog maar vijf
jaar oud was, leerde hij piano spelen. Het was echter pas op zijn veertiende dat hij bewust
voor een carrire in de muziekwereld koos. Hij ging tussen 1882 en 1888 studeren aan het
Conservatorium van Parijs. Zijn leraars waren T.Dubois, G.Mathias en E.Guiraud, een vriend
van Georges Bizet. Hij onderging ook duidelijke invloeden van Csar Franck en het
impressionisme van Claude Debussy, met wie hij vriendschap sloot.
Na zijn studies aan het Conservatorium begon hij te werken als criticus. Van 1910 tot 1912
ging hij aan de slag als leraar orkestratie aan het Parijs Conservatorium, waar hij vanaf 1927
tot aan het einde van zijn leven ook composietie onderwees. Een van zijn leerlingen was
Olivier Messiaen. In 1934 werd hij verkozen tot lid van de Acadmie. Hij stierf op 17 mei
1935 in zijn geboortestad.
De meesten kennen Dukas enkel van zijn werk 'l'Apprenti sorcier' (De leerling tovenaar),
genspireerd op een ballade van Goethe, dat hij in 1897 schreef. Dit symfonische gedicht
werd gebruikt in Walt Disney's "Fantasia". Hij componeerde evenwel nog een aantal werken,
waaronder de opera 'Ariane et Barbe-Bleue', gebaseerd op een libbretto van M.Maeterlick,
het ballet 'La Pri' en een symfonie.
Paul Dukas was zeer bescheiden - men durft wel eens zeggen dat hij geen zelfvertrouwen had
- maar veeleisend. Een groot deel van zijn oeuvre heeft hij vernietigd omdat hij van oordeel
was dat ze niet perfect genoeg waren. Slechts een relatief klein deel vond hij goed genoeg om
te laten publiceren.
78
Antonn Dvork
Tsjechi (Stijlperiode: Romantiek)
Nelahozeves
Praag
De vader van Dvork was slager-herbergier in Nelahozeves, een onooglijk dorpje in Tsjechi.
Als oudste zoon geboren op 8 september 1841, was Antonin ook voorbestemd voor de
slagersstiel. Maar de vioollessen die hij van de dorpsonderwijzer gekregen had, vielen zo
goed mee dat hij 1857 als muziekstudent naar Praag trekt. Hij houdt er zich in leven door in
allerlei orkestjes van verschillend allooi te spelen. In 1862 is hij altist in het Nationaal
Theater. Hij huwt de goudsmidsdochter Anna Cerkowa in 1873.
Door zijn eerste successen als componist, en de vriendschap en bescherming van Brahms en
Tschaikovsky, wordt hij compositieleraar aan het Conservatorium te Praag, organist aan de
Sint-Adalbertuskerk en ontvangt een Oostenrijkse staatsbeurs (in de jury zetelden o.a.
Brahms en Hanslick!). Dan kwam, bijna automatisch, de belangstelling uit het buitenland:
beroemde orkesten nodigden hem uit om eigen werk te komen dirigeren. Hij wordt doctor
honoris causa aan de universiteiten van Cambridge en Praag, en hij wordt aangezocht als
leider van de pasgestichte "National Conservatory of Art" te New York. Voor die laatste
betrekking worden hem vorstelijke bedragen aangeboden, en na lang aarzelen beslist hij
samen met zijn familie toch maar de grote stap te zetten. Zijn eigenaardige maniakale
interesse voor locomotieven (hij noteerde in het station van Praag alle types met nummer en
uurrooster!) werd vervangen door die voor stoomschepen in de Newyorkse haven; de duiven
in de bossen uit Tsjechi door die van het enorme Central Park. Verder werd zijn heimwee
verdreven in het door Tsjechische kolonisten gebouwde dorpje Spilville in de staat Iowa.
In 1894 loopt zijn contract in Amerika ten einde, en hij keert terug naar Bohemen. In 1901
wordt hij artistiek directeur van het Praags Conservatorium. Nog enkele jaren kan hij hard
werken, alvorens te sterven op 1 mei 1904.
Edward Elgar
Romantiek)
Geboren: 2 juni 1857
Broadheath
79
Worcester
Edward Elgar werd geboren op 2 juni 1857. Zijn vader, een pianostemmer uit Dover,
verhuisde kort na zijn huwelijk naar Broadteath in Worcester. Daar startte zijn vader een
muziekwinkel, en de hele familie stak er af en toe een handje toe. Zo kreeg de jonge Edward
de gelegenheid om met muziek in contact te komen. Zijn vader stuurde hem naar een
advocatenkantoor om er een stage te doen, want hij was van mening dat een muziekcarrire
voor zijn zoon niets zou zijn.
Toch verdiepte Edward zich verder in de harmonie, contrapunt, en muziektheorie. Daarbij
bestudeerde hij allerlei partituren. Enkele jaren later stichtte hij, samen met zijn broer, een
blaaskwintet op. Hij reisde dikwijls naar Londen om er concerten bij te wonen.
In 1878 werd Elgar benoemd tot leider van het personeelsorkest van de psychiatrische
inrichting, en nam daarnaast een baan als leraar in Malvern. Hij begon ook zijn composities
op te sturen naar uitgevers en dirigenten, maar ze werden dikwijls afgewezen, niet omdat ze
slecht waren, maar omdat hij uit de provincie kwam en bovendien katholiek was.
In 1889 trouwde hij met n van zijn leerlingen, Alice Roberts en verhuisde naar Londen. Zij
moedigde hem aan om door te gaan met componeren. Niet zonder resultaat, want in 1890
werd zijn ouverture Froissart geaccepteerd voor het Three Choirs Festival. In Londen kende
hij echter geen enkel succes, zodat hij terug naar Worcester verhuisde.
Hij bleef componeren, en tegen de eeuwwisseling was zijn naam als componist gevestigd. In
Dsseldorf kreeg hij de complimenten van R.Strauss, die hem de "eerste Engelse progressist"
noemde. Tussen 1903 en 1911 schreef hij twee oratoria, twee symfonien en een
vioolconcerto voor Fritz Kreisler. In 1911 kreeg hij de Order of Merit, waardoor voor hem
een levensdoel in vervulling ging.
In 1920 stierf zijn vrouw Alice. Vanaf dan trekt hij zich terug om te studeren. Hij
componeerde zeer weinig in zijn laatste levensjaren. Hij maakte een ontwerp voor een derde
symfonie, waarvoor hij een opdracht had gekregen van de BBC, en maakte plannen voor een
opera. Daarnaast maakte hij een paar opnamen voor de platenmaatschappij HMV, waaronder
een beroemd geworden opname van zijn vioolconcerto door de zestienjarige Yehudi
Menuhin. Hij stierf op 23 februari 1934 in zijn landhuis.
80
Gabriel Urbain Faur

Pamiers
Parijs
Gabriel Faur werd op 12 maart 1845 in Pamiers geboren als zesde en jongste kind uit een
niet zo bijster muzikaal gezin. Op negenjarige leeftijd echter werd hij naar de beroemde
kerkmuziekschool van Niedermeyer gestuurd, en daar kreeg hij ook les van Saint-Sans. Hij
bleef in dit internaat tot zijn twintigste, en de muzikale atmosfeer van dit instituut heeft een
duidelijke stempel gedrukt op de aard en de stijl van zijn werken.
Hij wordt er leraar, en daarnaast kerkorganist aan de Madeleine-kerk. Dezelfde functie
bekleedt hij ook een tijdje te Rennes en aan de Notre-Dame de Clignancourt. In 1883 huwt
hij, en in 1896 wordt hij benoemd tot leraar compositie aan het Parijse Conservatorium, met
leerlingen als Ravel, Schmitt en Koechlin. In 1905 wordt hij er directeur, wat hij blijft tot
1920. Dan moet hij die functie neerleggen wegens een onherroepelijk voortschrijdende
doofheid. Toch kan hij nog meesterwerken blijven componeren, en hij blijft
muziekmedewerker van "Le Figaro". Hij sterft in Parijs op 4 november 1924.
Faur was de enige componist met naam in Frankrijk die nooit een officile
conservatoriumopleiding kreeg, en niet meedong naar de "Prix de Rome".
Csar Auguste Franck

Luik
Parijs
In Luik geboren op 10 december 1822 uit een vader uit Gemmenich en een moeder uit Aken,
was Franck de onaanvechtbare (maar aangevochten!) leider van de Franse muziek van het
derde kwart van de negentiende eeuw.
Op twaalfjarige leeftijd had hij reeds het einddiploma behaald aan het Conservatorium van
Luik. Achter deze resultaten stak niet alleen zijn vroegrijp talent, maar ook de tirannieke
ambitie van een zich miskend voelende kleinburgerlijke vader. Die organiseert meteen een
concertreis, laat de knaap composities maken en voorspelen la Liszt, en besluit ten slotte
81
naar Parijs te verhuizen omdat het hun in Belgi muzikaal te eng geworden was. Reicha
bereidt hem voor op het Conservatorium, en in korte tijd behaalt hij de eerste prijzen voor
piano, orgel en fuga.
In 1848 trouwt hij met een actrice en breekt met zijn vader, die voor hem een grandioze
carrire als pianovirtuoos had uitgestippeld. Om de familie te kunnen onderhouden moet hij
priv-lessen geven aan de burgerjuffers van de Franse hoofdstad, en als de organistenpost aan
de Ste.Clotilde vrijkomt, neemt hij die kans met beide handen gretig aan, temeer daar de kerk
over een buitengewoon instrument beschikte. Hij wordt in 1872 aangesteld als orgelleraar
aan het Conservatorium (hij volgde zijn eigen leraar Benoist op), en van dan af tot aan zijn
dood leidt hij een uiterst geregeld leven: elke dag stond hij om half zes op, componeerde
twee uur lang, om vervolgens op stap te gaan om de hele dag in Parijs les te geven.
Bij zijn collega's was Franck niet erg geliefd: ze vonden hem te eenvoudig en te naef. Wel
werd hij op de handen gedragen door zijn leerlingen en lokte hij volle kerken voor zijn
beroemde orgelimprovisaties. Slechts n keer tijdens zijn leven oogstte hij succes bij het
grote publiek: zes maanden voor zijn dood met zijn strijkkwartet. De meeste werken werden
op misprijzen onthaald, vooral de nu beroemdste zoals het oratorium "Les Batitudes", en
zijn "Symphonie en r mineur". Zijn kandidatuur voor de opengekomen leraarsfunctie voor
compositie aan het Conservatoire werd niet eens in aanmerking genomen. Hij sterft in de
(geestelijke) bloei van zijn leven op 8 november 1890 als laat gevolg van een vroeg
verkeersongeval (hij werd aangereden door een Parijse autobus of hoe dat tuig er in 1890 ook
mag uitgezien en geheten hebben).
82
Niels Vilhelm Gade

Denemarken (Stijlperiode:
Romantiek)
Kopenhagen
Kopenhagen
Alexander Glazunov
Sint-Petersburg
Parijs (Frankrijk)
De Russische componist Alexander Glazunov (1865-1936) speelde een belangrijke rol in het
Russische muzikale leven. Hij was de favoriete leerling van Rimski-Korsakov en Mili
Balakirev. Hij onderhield nauwe contacten met de nationalistische groep het Machtige
Hoopje.
Jarenlang was hij directeur van het conservatorium in St. Petersburg. Vervolgens vertrok hij
naar Amerika en Europa. Zijn laatste jaren bracht hij in Parijs door. Glazunov vormt een brug
tussen de Russische Nationalistische School en de Duitse romantische school van Wagner
and Liszt. Deze laatste bewonderde Glazunov zeer en voerde zijn pianowerk uit.
In Glazunovs muziek zitten hier en daar folkloristische invloeden. De orkestratie is briljant,
de muziek enorm melodieus.
Naast 8 symfonien schreef hij onder meer een populair vioolconcert, de Raymonda
balletsuite, de Concertwalsen en twee grootschalige cantates.
83
Mikhael Glinka
Novospasskoje
Berlijn (Duitsland)
Mikhail Glinka.werd geboren op 9 juni 1804 in Novospasskoye als zoon van rijke
grootgrondbezitters. Hij werd thuis opgevoed tot in 1818. Deze vorm van opvoeding was in
Russische families zeer intens: hij studeerde Frans, wiskunde, leerde tekenen en muziek
spelen onder leiding van Varvara Klammer. Vooral op muzikaal vlak was hij zeer begaafd. De
familie hield van muziek: vaak nodigden zij niet alleen pianisten uit, maar ook een heel
orkest.
Vanaf 1818 ging Glinka studeren in St.Petersburg, waar hij ook priv-muzieklessen kreeg.
Toen John Field naar St.Petersburg kwam, kreeg Glinka de gelegenheid bij hem te gaan
studeren. In die periode schreef hij ook zijn eerste composities, zonder enige theorielessen te
hebben gevolgd.
Nadat zijn studies in St.Petersburg stond Glinka voor een belangrijke keuze, namelijk het al
dan niet kiezen voor een muzikale carrire, wat in die tijd beneden zijn waardigheid werd
geacht. Hij zocht daarom een job, en vond er eentje bij het Russisch Ministerie van
Communicatie in St.Petersburg. Maar dit werk stond hem niet aan, en hij studeerde verder
door te lezen, muziek te spelen. Hij nam zelfs zanglessen bij een Belloni, een Italiaan.
Glinka's vriendenkring, die bijna uitsluitend uit Russische schrijvers en componisten bestond,
vond dat hij zijn job bij het Ministerie moest opgeven, wat hij ook deed in 1828. Maar hij
was ambitieus en was van mening dat zijn muzikale achtergrond niet genoeg was voor een
carrire. Hij ondernam een reis naar Itali om volksliederen te verzamelen en om les te
volgen. Tijdens deze reis ontmoette hij Mendelssohn, Berlioz, Donizetti en Bellini. Hij werd
als het ware betoverd door de Italiaanse muziek. Zijn eerste composities, en dan vooral de
pianowerken, zijn volledig in de Italiaanse stijl geschreven, zowel wat melodie als wat
harmonische structuur betreft.
In 1833 ging hij naar Berlijn om bij Siegfried Dehn les te volgen in de algemene
compositieleer en het contrapunt. Een jaar later stief zijn vader, waardoor hij terug naar
Rusland moest. Het contact met de beste Russische schrijvers van die tijd bracht Glinka het
idee om nationalistische muziek te schrijven. Zijn eerste opera, "Een leven voor de Tsaar" het verhaal van een eenvoudige boer die de eerste Tsaar van de Romanov-dynastie redt - ging
in premire in St.Petersburg op 9 december 1836, en werd beschouwd als een mijlpaal in de
geschiedenis van de Russische cultuur.
In 1835 trouwde Glinka met Maria Petrovna Ivanovna, maar zijn huwelijk strandde en al snel
gingen ze uit elkaar.
Het duurde een hele poos voor hij zijn volgende opera componeerde, maar op 9 december
1842, exact 6 jaar na de premire van zijn eerste opera, werd "Rouslan en Ludmila" voor het
84
eerst opgevoerd. De opera is gebaseerd op een sprookje van Pushkin en Glinka verwerkte
veel Oosterse elementen in de muziek. Het werd een enorm succes in Rusland. Toch is nog in
deze twee nationalistische opera's de Italiaanse invloed merkbaar in de vorm, met duidelijk
gescheiden aria's, choralen en orkest-intermezzi.
In 1842 kwam Franz Liszt naar Rusland, en hij was onder de indruk van Glinka's muziek. Hij
schreef zelfs een transcriptie van de "Mars van Chernomor" voor piano. Glinka reisde in die
periode ook naar Spanje, wat resulteerde in twee ouvertures "Jota Aragonesa" en
"Zomernacht in Madrid". Op de terugweg naar Rusland verbleef hij drie jaar in Warschau.
De laatste jaren van zijn leven bracht hij door in St.Petersburg, Parijs en Berlijn. Hij
componeerde nog veel romances, begon aan een symfonie, hielp jonge Russische
componisten zoals Balakirev en Dargomyzhsky. Op 15 februari 1857 overleed hij in Berlijn.
Charles Franois
Gounod
Parijs
Saint-Cloud
Gounods vader was een kunstschilder en graveur in Parijs, die echter stierf toen Charles
nauwelijks vijf jaar was (geboren op 17 juni 1818. Zijn moeder was een voortreffelijke
pianiste en dus uiteraard zijn eerste muzieklerares. Terwijl hij klassieke filologie studeert,
volgt hij verder pianoles bij Reicha. Tenslotte kiest hij definitief voor een muzikale loopbaan,
en laat zich inschrijven aan het Conservatorium. Een tweede en eerste "Prix de Rome"
brengen de traditionele tweejaarse studiebeurs op in Rome. Daar bestudeert hij vooral
Palestrina, wat zijn sporen nalaat als hij terug in Parijs is: hij wordt kerkorganist en
kerkkoorleider , gaat een jaar theologie studeren en componeert missen.
Naast Palestrina boeien hem vooral Mendelssohn, Schumann en Berlioz. Enkele opera's,
oratoria en symfonien vinden geen weerklank, tot hij plots uitpakt met "Faust" op een
libretto van Bonnier en Carr naar Goethe. De volgende opera's waren echter geen lang leven
meer beschoren, op uitzondering van "Mireille" en "Romo et Juliette". Hij ontvlucht het
oorlogsgeweld door naar Londen te trekken, waar hij drie jaar lang een liefdesverhouding
heeft met ene Mevrouw Weldon. Franse vrienden van zijn vrouw ontvoeren hem echter en
brengen hem terug naar de wettige haard. Blijkbaar gelouterd wijdt hij zich hoofdzakelijk aan
geestelijke werken, tot zijn dood in 1893 (18 oktober).
85
Enrique Granados
Lrida
op zee
Enrique Granados werd geboren in Lrida (Cataloni) op 27 juli 1867. Zijn vader was
Cubaan en zijn moeder kwam uit Noord-Spanje. De muziekleraars die hem eerst in Barcelona
onderrichtten, waren Pujol voor piano en Pedrell voor compositie. Later ging hij naar Parijs,
waar hij les kreeg van Briot (een Belg). Daarna keert hij terug naar Barcelona, waar hij in
1890 zijn eerste recitals geeft en zijn composities ten gehore brengt.
Granados genoot van een briljante carrire in Europa en de Verenigde Staten. In 1915 gaat hij
nogmaals naar Amerika om er de opera Goyescas, een variatie op zijn pianosuites, te creren.
Op de terugkeer in 1916, midden in de Eerste Wereldoorlog, wordt het schip waarop hij zat,
de Sussex, door een Duitse onderzeer de grond in geboord, ergens tussen Folkestone en
Dieppe. Hij en zijn vrouw overleven de ramp niet.
In de stijl van Granados hoort men duidelijke invloeden van Liszt, Grieg en Chopin. Zijn stijl
vormt zo de basis voor de typisch Spaanse pianostijl van de twintigste eeuw waarvan Manuel
de Falla een goed voorbeeld is. Dankzij zijn enorm succes als virtuoos, de razendsnelle
verspreiding van zijn werken en zijn tragische dood verscherpte Europa's aandacht en
interesse voor de Spaanse muziek in het algemeen.
Edvard Hagerup Grieg

Noorwegen (Stijlperiode:
Romantiek)
Bergen
Bergen
Edvard Grieg is geboren in Bergen op 15 juni 1843. Hij is de nationale muziekfiguur bij
uitstek in Noorwegen, maar eigenlijk stamt hij af van een Schotse familie, die in 1746 uit
schrik voor de gevolgen van de Schots-Engelse oorlog naar het Noorse Bergen was
gemigreerd.
86
De Schotse naam Greig werd bij de toenmalige burgerlijke stand fonetisch opgenomen, en
werd dus Grieg. Het waren gewiekste zakenlui die het tot consul van Engeland brachten.
Edvards moeder, Gernie Judith Hagerup, was de dochter van een rechter en had zang en
piano gestudeerd. Zij werd dus zijn eerste lerares. Aanvankelijk was hij ervan overtuigd
voorbestemd te zijn voor het domineesambt, maar dit koelde wel zonder blazen: de
notenkrabbels die hij tijdens de vervelende lessen produceerde, worden door de violist Ole
Bull ontcijferd, en prompt wordt de vijftienjarige jongeman naar het Conservatorium van
Leipzig gestuurd. Hij studeert er piano bij Wenzel, een groot Schumann-specialist, en
compositie bij Reinecke, Over die tijd in Leipzig was Grieg later nooit aan te spreken: men
had er hem naar zijn eigen zeggen in een oer-Duits gareel willen spannen, en hij zou er even
dom uitgekomen als heengegaan zijn.
In 1862 keert hij terug naar Bergen, om zich het jaar daarop in Kopenhagen te vestigen. Hij
ontmoet er Niels Gade die hem in contact brengt met Richard Nordraak. Deze maakt hem
vertrouwd met de Noorse volksmuziek. Er ontstaat een beweging voor een eigen
Scandinavische stijl. Grieg krijgt bekendheid en wordt dirigent van de plaatselijke
concertvereniging. Hij huwt met zijn nicht Nina Hagerup, die als befaamde zangeres zijn
liederen over heel Europa zou verspreiden. In 1865 maakt hij kennis met Ibsen, wat
uiteindelijk zal uitmonden in de beroemde "Peer Gynt-suites". In 1869 reist Grieg naar
Rome, ontmoet er Liszt die hem altijd zal blijven steunen.
In 1885 vestigt hij zich definitief in de buurt van zijn geboortestad op zijn landgoed
Troldhagen. Tussen de concertreizen door blijft hij onverdroten componeren, en ontvangt
heel wat eredoctoraten, o.a. in Cambridge en Oxford. Van de Noorse regering krijgt hij een
jaarlijks salaris waardoor hij onbekommerd kan componeren zonder op lesgeven aangewezen
te zijn voor zijn levensonderhoud. Aan de rand van het bos stond zijn componeerhut, waar
zelfs Nina niet durfde inkomen. Hij overlijdt aan de gevolgen van een tijdens zijn jeugd
opgelopen longkwaal op 4 september 1907.
87
Engelbert Humperdinck
Siegburg
Neustrelitz
Engelbert Humperdinck werd geboren in Siegburg op 1 september 1854. Hij studeerde aan
het conservatorium van Keulen tussen 1872 en 1876 en aan de koninklijke muziekschool van
Mnchen van 1877 tot 1879. Tijdens een reis in Napels ontmoette hij Richard Wagner, die hij
hielp bij de voorbereiding van 'Parsifal'.
Hij gaf les in Parijs, Barcelona, Keulen en Mainz, waarna hij zich in Frankfurt vestigde. Hij
schreef er de opera 'Hnsel und Gretel', die in premire ging in Weimar, onder leiding van
Richard Strauss.
In 1900 verhuisde Humperdinck naar Berlijn, waar hij enige tijd les gaf en opera's
componeerde. In zijn muziek maakt hij veelvuldig gebruik van volksliedjes uit Westfalen.
Soms komt ook Wagners invloed tot uiting.
Engelbert Humperdinck stierf op 27 september 1921 in Neustreliz. In totaal had hij zeven
opera's geschreven, theatermuziek bij stukken van Shakespeare en een aantal ballades voor
zang en orkest. Hoewel 'Hnsel und Gretel' volledig zijn succes bepaalde, werd recentelijk
ook 'Die Knigskinder' herontdekt.
Vincent d' Indy

Parijs
Parijs
De volledige naam van Vincent d'Indy wijst reeds op zijn afkomst: een oud adellijk geslacht
van militairen. Hij werd geboren op 27 maart 1851, en verloor toen reeds zijn moeder. De
opvoeding werd toevertrouwd aan zijn muzikaal buitengewoon begaafde grootmoeder.
Aanvankelijk studeert hij rechten, maar breekt daarna definitief met de familietraditie door te
kiezen voor een loopbaan als musicus.
88
Door zijn afkomst kon hij zich de allerbeste leraren veroorloven, zoals Dima (piano),
Lavignac (harmonie), Duparc en Franck, die hem inwijdden in de kunst van Wagner.
Na zijn studie, legerdienst (in de Frans-Duitse oorlog) en reizen naar Duitsland werd hij
organist in de Saint-Leu, daarna koorleider en ten slotte dirigent van de Concerts Colonne.
Het ambt van compositieleraar aan het Parijse Conservatorium weigerde hij, omdat hij reeds
voorzitter was van de "Socit Nationale des Compositeurs de Musique franais", en omdat
hij al zijn krachten wenste te wijden aan de Schola Cantorum, waarvan hij de mede-oprichter
was geweest. Hij voerde intensieve propaganda voor de muziek en denkbeelden van Wagner
en zijn lichtend voorbeeld Csar Franck. Over beide figuren schreef hij een biografie, terwijl
zijn "Cours de Composition" een tot op onze dagen gebruikt handboek blijft (dit licht ons
wellicht meer in over het peil van de hedendaagse muziekopleiding dan over de verdiensten
van d'Indy).
Als dirigent was hij veelgevraagd, maar als pedagoog en als mens neigde hij naar een streng
formalisme. Hij stief in Parijs op 80-jarige leeftijd op 2 december 1931.
douard Lalo
Lille
Parijs
Franz Lehr
Hongarije (Stijlperiode:
Romantiek)
Komrom
Bad Ischl
89
Hij werd geboren in Komron (nu op Slowaaks grondgebied) op 30 april 1870. Toen hij 15
jaar was, werd hij opgenomen in het Praagse conservatorium, waar hij viool- en
compositielessen kreeg van niemand minder dan Dvork.
Na zijn studies aan het conservatorium trad hij in dienst van het leger, waar hij een tijdje in
het harmonieorkest dat zijn vader dirigeerde, speelde. Op twintigjarige leeftijd werd hij zelf
dirigent. In Pola, aan de Adriatische zee, ontmoette hij Felix Falzari, die zijn eerste librettist
werd. Hij schreef de libretto's van Lehr's eerste opera 'Kukuschka', dat in Budapest en
Leipzig opgevoerd werd. Hij stapte uit het leger, maar het succes was minder dan verhoopt,
en werd genoodzaakt terug te keren naar zijn vroegere post.
Toen hij in januari 1902 een succesvolle wals schreef voor het bal van prinses Metternich,
was zijn carrire verzekerd. Hij verliet voorgoed het leger en werd Kapellmeister aan het
theater van Wenen, waarvoor hij de operette 'Wiener Frauen' schreef. Ondertussen was hij
ook bezig aan een andere operette 'Der Rastelbinder' naar een libretto van Victor Lon, die
voor het Carltheater - de concurrentie - werkte. Daardoor moest hij zijn post als
Kapellmeister opgeven en begon hij fulltime te componeren.
In 1905 componeerde hij 'Die lustige Witwe', dat een wereldwijd succes werd. Ook nu nog
wordt 'De vrolijke weduwe' dikwijls uitgevoerd, onder de vorm van operette, theater, ballet,
films, ijsshows... Het overweldigende succes maakte Franz Lehr zeer rijk. De successen
bleven maar duren. Elke operette die hij schreef, werd met veel enthousiasme onthaald.
Tussen 1925 en 1934 schreef hij maar liefst zes operettes.
In 1935 stichtte hij zijn eigen muziekuitgeverij om zoveel mogelijk controle te hebben over
de uitvoeringen van zijn werken. Hij kocht daarvoor alle rechten over die andere uitgevers
over zijn werken hadden.
Franz Lehr overleed in Bad Ischl op 24 oktober 1948. Zijn uitgeverij werd overgenomen
door Glocken Verlag.
Guillaume Lekeu
Heusy
Angers
Lekeu is het eerste werkelijk groot talent van de Waals-Belgische school uit de negentiende
eeuw, die gesticht was door Ftis en voortgezet werd door Gevaert. Hij werd geboren op 20
januari 1870 in Heusy (bij Verviers), maar de familie verhuist als hij pas negen is naar
90
Poitiers.
Na de middelbare studies in Poitiers, studeert hij Wijsbegeerte en Letteren aan de Sorbonne
te Parijs, terwijl hij tot dan toe als componist en violist volledig autodidact is. In de Parijse
tijd gaat hij les volgen bij Franck; en na diens dood bij Vincent d'Indy, die hem de raad geeft
in Brussel mee te dingen voor de Prijs van Rome (meer dan een tweede prijs zat er niet in
met de cantate "Andromde"). Toch werd deze "terugkeer" naar het vaderland het
veelbelovend begin van een bloeiende carrire. De "Cercle de XX" en de violist Eugne
Ysaye hielpen hem met raad en daad bij het uitbouwen van een componistencarrire, en
afgaande op wat Lekeu in enkele jaren tijds presteerde, zou die er zeker gekomen zijn, ware
hij niet op 24-jarige leeftijd gestorven aan een tyfeuze infectie op 21 januari 1894.
Bij het beoordelen van zijn werk was Lekeu behekst met een overdreven drang naar
zelfkritiek, die van het componeren onvermijdelijk een lijdensweg maakte. De opusnummers
die hij kon afwerken, meestal vioolmuziek, maar ook composities voor piano, strijkkwartet
en liederen, geven ons de indruk van een uiterste zorg voor het detail. Tot zijn belangrijkste
werken behoren de "Vioolsonate" (1892), "Fantaisie sur deux airs populaires angevins"
(1892) en "Adagio pour cordes" (1891).
Franz Liszt
Hongarije (Stijlperiode:
Romantiek)
Raiding
Bayreuth
Franz Liszt werd op 22 oktober 1811 in Hongarije (Raiding) geboren uit een Duits adellijk
geslacht, omdat zijn vader rentmeester was bij de Hongaarse tak van de Esterhazy's. Als
reeds zeer vroeg zijn muzikale begaafdheid blijft, laat vader Liszt zijn job varen om de
opleiding van zijn wonderkind van nabij te kunnen leiden. Het hele gezin verhuist naar
Wenen, waar de jonge Franz (Ferenc in het Hongaars) met een studiebeurs van Hongaarse
edelen les krijgt bij Czerny.
In 1823 trekken ze naar Parijs, maar Cherubini die een hekel had aan muzikale
wonderkinderen, weigert hem aan het Conservatorium. Vandaar dat Liszt als pianist in feite
autodidact is, terwijl hij compositielessen volgde bij Par en Reicha.
Hij onderneemt een concertreis naar Engeland, en wordt door de voorspraak van Hongaarse
adellijke families en door zijn natuurlijke ontvankelijkheid voor nieuwe indrukken, spoedig
het lievelingskind van de Parijse salons.
Net als bij Chopin betekent het beluisteren van Paganini voor hem een nieuwe stimulans om
91
zijn pianotechniek verder aan te scherpen. Andere figuren die hem diepgaand benvloeden
zijn Meyerbeer, Bellini, Chopin en vooral Berlioz, uit wiens programmatische "Symphonie
fantastique" hij de idee put voor symfonische gedichten als de meest typische uiting van de
romantische orkestmuziek. In 1835 gaat hij een "vrij huwelijk" aan met gravin Marie
d'Agout, die hem drie dochters schonk. En daarvan moeten we onthouden: Cosima, die eerst
trouwde met de dirigent Hans von Blow en daarna met Richard Wagner. In 1839 slaat de
verhouding om in haat en Liszt is wat blij als hij tot buitengewoon hofkapelmeester benoemd
wordt in Weimar. Van daaruit maakt hij propaganda voor de muziek van zijn geestelijke
vader Berlioz en (echte) schoonzoon Wagner.
Tijdens een concertreis in Rusland leert hij vorstin Sayn-Wittgenstein kennen; wanneer na
zeventien jaar aandringen de verbreking van haar eerste huwelijk definitief voor onmogelijk
wordt verklaard (volgens het kerkelijk recht had ze moeten kunnen scheiden omdat ze als
minderjarige tegen haar wil uitgehuwelijkt werd), gooit Liszt het roer om en vraagt in Rome
de lagere wijdingen van de Rooms-Katholieke Kerk aan. Hij beperkt zijn concertreizen als
bravoure-pianist tot een minimum, om zoveel mogelijk te componeren, en vertoont zich nog
alleen in priestertoog. Ook in Weimar boterde het niet meer met zijn werkgevers en
ondergeschikten, en hij trekt naar Rome. Vanaf 1875 wordt hij voorzitter van de landelijke
muziekacademie (heet nu Ferenc Liszt-academie) in Boedapest, en verdeelt zijn jaren over
Rome, Boedapest en Weimar.
Hij sterft op 31 juli 1886 in Bayreuth, waar hij Cosima te hulp gesneld was om het
Festspielhaus boven water te houden na de dood van Wagner.
Jules Massenet
Montaud
Parijs
Jules Massenet werd op 12 mei 1842 geboren in het Franse stadje Montaud, bij St-Etienne.
Kort na zijn geboorte vestigden zijn ouders zich in Parijs, waar de kleine Jules ook
opgroeide. Zijn eerste muzieklessen kreeg hij van zijn moeder die als goede amateurpianiste
ook lesgaf aan andere kinderen om een centje bij te verdienen.
Op elfjarige leeftijd ging hij aan het Parijse conservatorium studeren bij Savard, Reber en
Thomas. Hij won de Prix de Rome in 1863, waardoor hij drie jaar in de Villa Medici mocht
verblijven, waar hij onder meer Liszt leerde kennen. Na zijn terugkeer naar Parijs in 1866
trouwde hij met zijn pianoleerlinge Constance de Sainte-Marie.
Nog geen jaar later schrijft Massenet de opera "La Grand' tante", de eerste uit een hele reeks
opera's die hij tot aan het einde van zijn leven gecomponeerd heeft. Zijn reputatie werd
92
bevestigd in 1873 door de creatie van zijn oratorium "Marie-Madeleine". Toen hij 36 werd,
nog lang voor zijn grootste meesterwerken geschreven waren, werd hij verkozen aan de
Acadmie des Beaux-Arts. Hij werd ook tot compositieleraar benoemd aan het Parijse
conservatorium, waar hij tot aan zijn dood, op 13 augustus 1912, lesgaf.
Felix Mendelssohn
Hamburg
Leipzig
Mendelssohn, groeide op in voor een musicus wellicht ideale materile en culturele

omstandigheden. Hij werd geboren in Hamburg op 3 februari 1809; zijn vader was bankier,
zijn moeder uitermate artistiek en literair begaafd en zijn grootvader Mozes Mendelssohn
was een bekend Joods filosoof. In 1812 verhuist de familie naar Berlijn, en in 1816 "bekeert"
ze zich tot het lutheranisme. In Berlijn volgt Felix muzieklessen bij de grootste namen uit die
periode: Berger voor piano, Hennings voor viool en Zelter voor theorie. Die laatste brengt
hem een grote verering bij voor Bach, en geruggesteund door het vaderlijk kapitaal,
organiseert Mendelssohn op zijn twintig voor het eerst sedert Bachs dood een uitvoering van
de "Matthuspassion". Intussen was hij opgegroeid tot wellicht de veelzijdigste componist uit
de negentiende eeuw; hij had evenveel aanleg en belangstelling voor literatuur, talen,
wetenschap, schilderkunst, sport en schaken als voor muziek. Op zijn zeventien componeert
hij reeds de enig mooie "Sommernachtstraum"-ouverture, en in het begin van de dertiger
jaren onderneemt hij enkele grote reizen naar Itali, Engeland en Frankrijk waar hij Liszt en
Berlioz ontmoet. In 1833 is hij muziekdirecteur van de stad Dsseldorf, twee jaar later
dirigent en conservatoriumdirecteur in Leipzig, en in 1841 en 1842 "Generalmusikdirektor"
in Berlijn. Intussen had hij nog de tijd gevonden om in 1837 te huwen.
Dat alles was duidelijke te veel voor zijn gezondheid, temeer daar hij een eerder zwak gestel
had. Door oververmoeidheid is hij een tijdlang doof; hij geneest, maar blijkt toch teveel van
zichzelf gevergd te hebben en sterft op 38-jarige leeftijd op 4 november 1847 in Leipzig aan
een reeks hartaanvallen.
93
Giacomo Meyerbeer
Vogelsdorf
Parijs
Meyerbeer werd als Jacob Liebmann Beer geboren op 5 september 1791 in Vogelsdorf nabij
Berlijn. Zijn vader was directeur van een suikerraffinaderij en zijn moeder was de dochter
van een rijke Berlijnse handelaar en bankier.
Jacob kreeg al vroeg pianolessen, en werd snel beschouwd als wonderkind. Hij ging piano
studeren bij Muzio Clementi, en compositie en contrapunt bij Vogel in Darmstadt. Daar
raakte hij bevriend met Carl Maria von Weber.
Op zijn 25ste had hij al een aantal veelbelovende oratorio's en opera's op zijn naam staan. Op
aanraden van Antonio Salieri ging hij naar Itali om er zijn muzikale vorming te
vervolledigen, waarbij de aandacht vooral ging naar vocale composities. Vanaf dan (1815)
noemde hij zich Giacomo Meyerbeer. Tussen 1815 en 1824 componeerde hij een zestal
Italiaanse opera's in de stijl van Rossini. Op den duur beschouwde Rossini hem zelfs als
concurrent. De laatste van de reeks, 'Il Crociato in Egitto' werd internationaal beroemd. Naar
aanleiding van dit succes verhuisde hij naar Parijs.
Vanaf dan begon hij Franse opera's te componeren. In 1826 trouwde Meyerbeer met zijn
nicht Minna Mosson. De twee kinderen die uit het huwelijk voortkwamen, stierven voor ze
n maand oud werden.
Tussen 1831 en de posthume publicatie van zijn laatste opera was Meyerbeer de beroemdste
en succesvolste operacomponist van Europa.
Maar Meyerbeer heeft niet alleen opera's gecomponeerd. Hij schreef ook Lieder, chansons en
romances. Verder heeft hij ook een aantal concerto's, religieuze muziek en orgelcomposities
geschreven.
Richard Wagner was zijn grootste tegenstander. Meyerbeer reageerde echter nooit op
Wagners antisemitische aanklacht 'Joden en muziek'.
Giacomo Meyerbeer stierf op 2 mei 1864 in Parijs, maar werd begraven in Berlijn.
Hoewel zijn opera's nu vrijwel van het repertorium verdwenen zijn, was dat ooit anders: de
opera's 'Les Huguenots' werd in vijfenzestig jaar maar liefst duizend maal opgevoerd in de
Parijse Opera. De duizendste uitvoering van Puccini's 'La Bohme' had nog niet zo lang
geleden plaats. Meyerbeers record heeft dus bijna honderd jaar standgehouden!
94
95
Moritz Moszkowski
Breslau
Parijs
Modest Mussorgski
Karevo
St. Petersburg
Op 21 maart 1831 in Karewo geboren als zoon van een grootgrondbezitter, die speciaal de
staatsdienst had vaarwel gezegd om zijn landgoed te beheren, krijgt Modest Moessorgsky
enkele pianolessen van zijn moeder. Hij loopt gymnasium te Sint-Petersburg, heeft er ook
pianoles van Anton Herke en wordt naar de kadettenschool gestuurd met een
officiersloopbaan voor ogen.
In zijn regiment leert hij Balakirev kennen, en als later Rimski-Korsakov, Cui en Borodin
zich ook nog aansluiten, ontstaat de machtige "groep van vijf". In feite waren het allen
liefhebbers. Zo kende Balakirev, de geestelijke vader van de groep, niet eens de theoretische
kant van de harmonie, en voor Moessorgsky, die van deze nood een deugd wist te maken, zou
dit later van groot belang zijn.
De vijf wilden aanvankelijk met meer geestdrift dan vakmanschap de strijd aanbinden tegen
de overheersing van de Westeuropese muziek en dus voor een eigen Russische toonspraak.
In 1859 wordt Moessorgsky overgeplaatst, en omdat hij in Sint-Petersburg wenst te blijven,
neemt hij ontslag bij het leger, om uitsluitend te leven van zijn muziek en het familiekapitaal.
Wanneer die laatste bron van inkomsten wegvalt en de liberale boerenreformatie van tsaar
Alexander II de afschaffing van de lijfeigenschap met zich meebrengt, blijkt de eerste bron
niet te volstaan om in zijn levensonderhoud te voorzien. Heel wat mensen zagen zich
verplicht zowaar te gaan werken om in hun levensonderhoud te voorzien.
Moessorgsky vindt een job in het ministerie, eerst dat van verkeer, daarna bij dat van
boswezen. Merkwaardig genoeg deed hij dit werk graag en plichtsbewust tot een jaar voor
zijn dood.
96
Hij was een verstokte vrijgezel. Twee jaar lang woont hij samen met Rimski-Korsakov, en
muzikaal gezien bracht dit samenwonen heel wat op: het werd de productiefste periode met
de belangrijkste werken: "Boris Godoenov", "De Kinderkamer" en "Kowantchina"; de relatie
tussen beide mannen is er echter aan stuk gegaan: na 1873 vervreemdden ze totaal van elkaar.
Ook Balakirev had hij als vriend verloren, terwijl Cui hem verraden had met een
vernietigende kritiek op "Kowantchina". Uiteraard betekende dit de zwanezang van de
machtige kliek van vijf.
Ook met Moessorgsky gaat het nu duidelijk bergaf: hij geraakt terug aan de drank (een
erfenis uit zijn buitenissig officiersleven) en aan lager wal; de meeste vroegere vrienden laten
hem vallen en hij verliest zijn functie bij het ministerie van boswezen. Hij lijdt letterlijk
honger. Op 28 maart 1881 sterft hij in St.-Petersburg door zich in de kliniek bewusteloos te
drinken aan een fles wodka.
Jacques Offenbach
Keulen
Parijs
Jacques' vader, cantor in de synagoge van Keulen, was afkomstig van Offenbach bij
Frankfurt. Oorspronkelijk luidde zijn familienaam Eberst, maar zijn vader veranderde deze in
Offenbach.
De jonge Offenbach was reeds op prille leeftijd een goede cellist. Op zijn veertiende ging hij
aan het conservatorium van Parijs studeren, ondanks de vooroordelen van de toenmalige
directeur, Luigi Cherubini. Na een jaar stop hij er echter mee omdat hij geen (zelf)discipline
had. Hij gaat in het orkest van de Opra-Comique spelen.
Dankzij het succes van enkele liederen krijgt hij in 1847 een baantje als dirigent van de
Thtre Franais. In deze periode begint hij operettes te schrijven, die hij laat opvoeren in het
theater van de Champs-Elyses. Het grote succes zet hem aan om nog meer te componeren,
en weldra verovert hij ook de internationale theater- en concertzalen (Wenen, Ems, Londen,
Baden-Baden). Zijn operettes worden in alle mogelijk bezettingen herschreven en in gans
Europa verspreid.
Van 1872 tot 1875 beheert hij het 'Thtre de la Gaiet', wat tot een financile ramp leidt: hij
verkoopt een deel van zijn goederen en onderneemt een reis naar de Verenigde Staten om zijn
schulden af te lossen.
Op de nacht van 4 op 5 oktober 1880 sterft hij aan jicht. Pas een jaar later wordt zijn laatste
97
werk, 'Les contes d'Hoffmann', opgevoerd.
Nicol Paganini
Itali (Stijlperiode: Romantiek)
Genua
Nice
Op 27 oktober 1782 werd Paganini geboren als zoon van een havenarbeider uit Genua. Die
maakt hem zowat wegwijs op gitaar, mandoline en viool. Maar vanaf zes jaar wordt het
menens: hij wordt met stokslagen gedwongen als een fanatiekeling tot 12 uur per dag viool te
studeren. De weinige leraren die hij ooit heeft gehad, konden maar weinig voor hem doen: in
feite was hij dus voor een groot deel autodidact. Daardoor waarschijnlijk is het te verklaren
dat hij totaal nieuwe technische vondsten uitdacht die hij dan ook strikt geheim hield:
niemand mocht hem zien oefenen, (bij orkestrepetities speelde hij alleen de tutti passages) en
zijn kwalitatief niet erg hoogstaande composities zijn voor eigen gebruik geschreven en dus
volgepropt met technische problemen die hij zelf had uitgevonden en dus voorlopig ook als
enige kon oplossen. Zijn werken bleven exclusief in zijn bezit (na de
repetitie verzamelde hij de orkestpartituren eigenhandig, zoals hij voor en concert ook
meestal zelf achter de kassa ging zitten). Verder was hij buitenissig gierig en verzorgde zich
slecht, waardoor hij op het einde van zijn leven (27 mei 1840 in Nice) de bezitter was van
een heel fortuin (bijna twee miljoen frank, zo'n honderd duizend gulden, in die tijd!), een
collectie van elf meesterviolen, waaronder enkele Amati, Guarneri en
Stradivarius.
Het begin van die carrire ligt in 1798, als hij de strengheid en inhaligheid van zijn vader
ontvlucht en jarenlang op de dool gaat. Van 1800 tot 1805 zijn we zijn spoor zelfs bijster:
waarschijnlijk moet hij toen wegens speelschulden en/of moord op een medeminnaar in de
gevangenis gezeten hebben. Zelf beweert hij steeds in die periode als dirigent in Lucca
gewerkt te hebben. In ieder geval wordt hij 1805 hofvirtuoos aan het hof van Lucca
als minnaar van de vorstin, een zuster van Napoleon.
Vanaf 1808 weigert hij elke officile betrekking en zwerft als gevierd duivelskunstenaar
doorheen heel Europa. Daaraan komt een einde als hij zwaar ziek wordt en van het ene
kuuroord naar het andere trekt. Met zijn fortuin opent hij het "Casino Paganini" in Parma
(zonder succes overigens).
Tussendoor had hij aan een verhouding met een koorzangeres een zoon overgehouden:
Achilles, die dan ook heel zijn fortuin erft.
98
Giacomo Puccini
Lucca
Brussel
Uit de ononderbroken reeks musici-van-vader-op-zoon was Giacomo Antonio Domenico

Michele Secondo Maria Puccini de laatste en tevens belangrijkste telg. Honkvast als
dergelijke componisten uit familietraditie zijn, werden ze allen geboren in het noorditaliaanse
Lucca, en op Giacomo na stierven ze ook allen in hun geboortestad.
Giacomo was de tweede Jacob ("secondo") en de vijfde musicus uit de familie, en werd dus
geboren in Lucca op 22 december 1858. Hij verloor reeds zeer jong zijn vader, en veel
weelde was er voor een weduwe met zeven kinderen niet weggelegd; van een echte
muziekopleiding kon dus ook geen sprake zijn. De familietraditie en pianolessen bij de
plaatselijke pastoor zorgden er echter voor dat dit muziekdramatisch talent niet zou verloren
gaan.
Na het bijwonen van een opvoering van Verdi's "Aida" in Pisa werd het Puccini menens, en
door de voorspraak van een bevriende hofdame kreeg de toen reeds twintigjarige Giacomo
een studiebeurs toegewezen van de Koningin, om aan het Conservatorium van Milaan te gaan
studeren. Hij leefde er samen met een neef met slechts honderd lire in de maand.
Compositieles kreeg hij er van Ponchielli, die hem aanvankelijk trachtte warm te krijgen voor
het symfonische werk, ofschoon alle Puccini's vr hem zonder uitzondering voornamelijk
voor het muziektheater hadden gecomponeerd. Ook de religieuze muziek trok hem aan, maar
zijn eersteling, een "Mis in A", klonk zo theatraal, dat Ponchielli het geraadzamer achtte hem
toch maar in de richting van de opera te duwen.
De eerste opera's "Le Villi" en "Edgar" kenden niet zo'n overdonderend succes, maar
brachten toch genoeg op om de grootste financile nood te lenigen, zodat er met geruster
gemoed en gevulder maag kon worden gecomponeerd. Met "Le Villi" veroverde hij zelfs in
bescheiden mate de muziektheaters van de Noorditaliaanse steden, nadat het werk
aanvankelijk niet eens in aanmerking was genomen voor deelname aan de wedstrijd
waarvoor Puccini het geschreven had.
Zijn rijke inventiviteit en vooral een doeltreffende orkestratie stonden borg voor een
succesrijke toekomst. Met "Edgar", naar het melodrama van Alfred de Musset, kende hij in
de Scala minder succes, maar dit verhinderde hem niet de hand te zetten aan zijn eerste grote
werk: "Manon Lescaut", op een libretto naar de beroemde roman van Prvost. Het werk werd
gecreerd te Turijn in 1893, en vertoont reeds alle kwaliteiten n gebreken van zijn latere
composities: een groot lyrisch-dramatisch vermogen en de gave tot sfeerschepping, naast een
zekere neiging tot voze sentimentaliteit. Het hield stand naast d "Manon" van Massenet, en
bracht genoeg op om een stuk grond te kopen buiten de stad; eerst liet hij er een eenvoudig
landhuisje op bouwen, later een heuse grote villa. De rust van de natuur en de opwinding van
99
de jacht waren voor Puccini onmisbare levensomstandigheden voor het componeren, terwijl
andere ambten en functies die hem veelvuldig werden aangeboden zijn werk alleen maar
zouden kunnen storen: n na n liet hij ze aan zich voorbijgaan.
De resultaten bleven dan ook niet uit: "La Bohme" (1896) en "Tosca" (1900) maakten hem
wereldberoemd en welgesteld. De eerste, op een libretto van Biocosa en Illica naar een roman
van Murger, ging ook te Turijn in premire. Puccini's muziek brengt eenheid in de vier
tonelen, en schildert op adequate wijze het Parijse artiestenleven van rond 1838.
Met "Tosca" zou hij de laatste twijfelaars overtuigen. Puccini betreedt er voor het eerst de
paden van het verisme mee. Dit "verismo" is de muzikale uiting in de Italiaanse opera van het
realisme als strekking binnen de romantiek (voornamelijk in Frankrijk; Zola, Bizet,
Meunier, ...): de onderwerpen en personages zijn niet alleen hedendaags maar zelfs alledaags:
de gewone sterveling wordt held in plaats van vorsten, veldheren en andere halfgoden. In
tegenstelling tot "La Bohme" en "Manon Lescaut", die bewerkingen zijn van romans,
schreef Victorien Hardou het werk voor toneel. Giacosa en Illica klaarden alweer het karwei
van de omwerking tot een bruikbaar opera-libretto, zij het wel onder het bemoeizieke oog
van Hardou. Het resultaat van hun aller arbeid wist Puccini een maximum aan dramatische
kracht mee te geven door zijn muziek. Het verhaal speelt zich af in Rome, waar het gecreerd
werd in het "Teatro Constanzu" in 1000 onder leiding van L. Mugnone. De partituur klinkt
verrassend modern door het gebruik van schrille dissonanten en de impressionistische heletoonstoonladder; van Wagner ontleent Puccini het gebruik van de Leitmotive.
Met "Madame Butterfly" had hij in 1904 minder geluk: het publiek van de Scala reageerde
bij de premire meer dan koeltjes. Hij werkte de twee lange bedrijven om tot drie kortere, en
in die nieuwe gedaante begon het werk aan zijn veroveringstocht.
"La Fianculla del West" werd gecomponeerd voor en gecreerd in de Metropolitan te New
York, Caruso zong en Toscanini dirigeerde, maar deze opera werd in de eerste plaats
gewaardeerd door de Amerikanen; de Europeanen hadden aan deze hulde aan de Pioniers
blijkbaar geen boodschap, maar het werd wel de eerste opera waarin Puccini zocht naar een
stijl aangepast aan de nieuwe geest en compositietechnieken van de twintigste eeuw.
In 1914 kreeg Puccini het aanbod om voor Wenen een operette te componeren; "La Rondine"
(de Zwaluw). Toen hij er volop aan werkte brak de eerste wereldoorlog uit; Puccini wilde zijn
contract nakomen op het gevaar af door zijn landgenoten als duitsgezind te worden
bestempeld. Gelukkig voor hem kon zijn uitgever de overeenkomst laten ontbinden, en het
werk, naar een libretto van Reichert en Willmer, werd door Adami omgevormd tot een
komische opera, en in die vorm te Monte Carlo gecreerd in 1919. Ondanks zijn kwaliteiten
kon het zich niet handhaven op het internationale repertoire.
In datzelfde jaar 1919 zag Puccini zich verplicht zijn buitengoed bij in Torre del Lago in
Toscane te verlaten omdat het geraas van de nieuwgebouwde fabrieken in de onmiddellijke
omgeving hem verhinderden in ale rust te componeren. Hij liet een landhuis bouwen in
Viareggio. Weer voor New York componeerde hij zijn volgende grote werk: het "Trittico",
een drieluik met de eenakters "Il Tabarro", "Suor Angelica" en "Gianni Schicchi", van
uiteenlopend onderwerp en niveau. Vooral de laatste, een soort opera buffa, valt op door zijn
rake zin voor humor, en wordt weleens vergeleken met Verdi's "Falstaff". Reeds in 1919 was
Puccini begonnen aan zijn laatste grote opera: "Turandot", naar een verhaal van Gozzi. Hij
100
heeft het werk niet zelf kunnen voltooien (Franco Alfano maakte het slotduet af): Zijn plots
toenemende keelkanker verhinderde hem alle werk. Hij liet zich in Brussel opereren. De
operatie slaagde, maar op 29 november 1924 begaf zijn hart het. Intussen was "Turandot", te
Milaan in de Scala gecreerd onder leiding van Toscanini. Het is wellicht de opera waarmee
Puccini het dichtst zijn ideaal benadert, namelijk het scheppen van meesterwerken in de grote
Verdi-traditie.
Sergei Vassilivich
Rachmaninoff
Oneg Novgorod
Beverly Hills
Rachmaninovs vader was een aristocratisch grootgrondbezitter uit Novgorod. Toen Sergei
negen was (hij werd geboren op 1 april 1873), had de man alle voorvaderlijke bezittingen
reeds verbrast. Zijn ouders scheidden en Sergei volgde zijn moeder naar Leningrad.
Thuis had hij van zijn moeder reeds sinds zijn vier jaar pianoles gehad, en af en toe moest hij
zijn zus begeleiden bij liederen van Tschaikovsky. Het onderwijs aan het Conservatorium in
Leningrad was in die tijd eerder conservatief en geschaard rond de figuur van RimskiKorsakov. De jonge Sergei voelde zich niet al te best thuis in dat milieu, en zijn
muziekopleiding geraakte in een impasse. Het was zijn inwonende grootmoeder die redding
bracht door hem naar het strengere maar frissere bewind van Moskou te sturen, waar de
beroemde leraar Sverov de compositieklas leidde, geschaard rond Tschaikovsky. Hij behaalt
als negentienjarige het einddiploma met een gouden medaille voor compositie.
Rachmaninov was een uitmuntend concertpianist, dirigent en componist, en zijn werk getuigt
van grote passie. Veel korte composities zijn quasi improviserend waardoor hij lange tijd als
componist niet de waardering kreeg die hij nu gelukkig wel krijgt. De kracht van zijn muziek
ligt niet in een doorwrochte structuur zoals bijvoorbeeld bij tijdgenoot Ravel het geval is,
maar in de puurheid van muzikale lijnen.
Zijn Eerste Symfonie werd een mislukking, en lang heeft hij geleden onder de meedogenloze
kritiek. Een beroemd psychiater hielp hem door hypnose over zijn neerslachtigheid heen, en
dit resulteerde in het prachtige tweede pianoconcerto. Intussen had hij zich een grote
reputatie als pianovirtuoos opgebouwd, en trad hij in de hele wereld op met eigen werk, o.m.
in Londen en de Verenigde Staten. Overal werd hem aangeboden als dirigent te blijven, maar
Rachmaninov was te sterk aan zijn geboortegrond gehecht. De revolutie in 1917 besliste voor
101
hem; hij verbleef voornamelijk nog in Parijs, Zwitserland en Amerika. Heimwee naar
Rusland verhinderde hem nog veel te componeren. Hij stierf in Beverly Hills op 28 maart
1943.
Max Reger
Romantiek)
Brand Bavaria
Leipzig
De levensloop van Max Reger is tot op zekere hoogte te vergelijken met die van Anton
Bruckner: beiden komen uit een muzikale onderwijzersfamilie in een onooglijk bergdorpje,
en waren voorbestemd voor een loopbaan als een onderwijzer.
Reger werd geboren in Brand (Beieren) op 19 maart 1873. Van moeder kreeg hij zijn eerste
pianolessen en erfde een fijnbesnaard temperament. Naast onderwijzer was vader Reger
tevens docent muziek aan de normaalschool; zo kon hij ook zelf zijn zoon begeleiden bij
diens eerste stappen op viool, cello en orgel.
In 1886 trekt Max zelf ook naar de normaalschool, en ontvangt klavieronderricht bij Lindner.
Na een bezoek aan Bayreuth beslist hij musicus te worden. Op aanbeveling van Lindner gaat
hij in het Conservatorium van Sonderhausen bij Hugo Riemann compositie en theorie
studeren. Een jaar later is hij reeds leraar aan datzelfde Conservatorium, zodat de dringendste
financile problemen van de baan zijn. Als Riemann naar Wiesbaden gepromoveerd wordt,
volgt Reger hem, en als Riemann ten slotte in Leipzig benoemd wordt neemt hij zijn functie
over in Wiesbaden. Intussen volbrengt hij zijn legerdienst, maar wordt na negen maanden
ontslagen wegens een halsziekte.
In 1901 trekt de hele familie naar Mnchen: zijn vader liet er zich extra voor pensioneren. En
succes bleef niet uit: hij wordt alomgevraagd als leraar, pianist en organist.
In 1902 huwt hij met Elsa von Bagenski. Enkele jaren is hij leraar harmonie en contrapunt,
maar die functies moet hij laten vallen omwille van de vele concertreizen.
In 1906 krijgt hij tijdens een concert een verlamming, die in de pers verkeerdelijk verklaard
werd als dronkenschap! Intussen is hij zijn vroegere leraar Riemann volledig ontgroeid en
laat zich verleiden tot een aanslepende polemiek tegen diens conservatisme.
102
In 1907 wordt hij muziekdirecteur in Leipzig, maar lang houdt hij dit niet uit. Wel bleef hij
zijn leraarsfunctie aan het Conservatorium tot aan zijn dood vervullen.
Van 1911 tot 1914 is hij vast dirigent aan het beroemde orkest te Meiningen, en brengt het tot
een doorzichtiger speelstijl. In 1914 krijgt hij last met zijn gezondheid. Het absolute verbod
om nog bier te drinken betekent voor hem een zware zelfopoffering. Hij raakt totaal
overwerkt en moet zijn dirigeerstok aan anderen overlaten.
De laatste jaren van zijn leven verbleef hij te Jena, waar hij dr. honoris causa was. Als
dirigent van zijn "Mozart-variaties" oogst hij nog een overdonderend succes. Wekelijks reist
hij daarenboven nog voor twee dagen naar Leipzig, en tijdens een van die verblijven sterft hij
in zijn slaap op 11 mei 1916.
Nicolai Andrejevich
Rimsky-Korsakov
St. Petersburg
St. Petersburg
Korsakov stamde uit een aristocratische familie van Tichwin in Novgorod. Hij werd er op 18
maart 1844 geboren. Toen al heel vlug bleek dat hij muzikaal erg begaafd was, waren zijn
ouders er als de kippen bij om voor hem een eerbaarder loopbaan uit te stippelen: een carrire
als marine-officier was voor hem weggelegd.
Het is wel merkwaardig te noemen dat de Russische nationale componisten allen als musicus
eigenlijk de amateursstatus genoten: alleen Balakirev was allround musicus. Moessorgsky
was eerst officier en daarna ambtenaar; Borodin dokter, professor in de scheikunde en
staatsraad; Cui ingenieur en genie-officier. Rimski-Korsakov zag echter de kans naast zijn
studies aan de Marineschool van Sint-Petersburg tevens in het geheim cello te studeren. Zijn
clandestiene leraar bracht hem in contact met Balakirev. Op die manier behoorde hij plots tot
het "machtige hoopje" op een ogenblik waarop hijzelf nog alles van het vak te leren had. Zijn
eerste symfonie, overigens de allereerste symfonie van Rusland, componeerde hij zonder
noties van contrapunt of harmonieleer. Pas als hij compositieleraar aan het nieuwe
Conservatorium van Sint-Petersburg werd en merkte dat hij zelf nog alles te leren had, ging
hij de boeken van Cherubini, Bellermann en Tschaikovsky doornemen. Ook ging hij allerlei
werken die vaak veel belangrijker waren dan de zijne, bewerken.
Zijn grootste slachtoffer werd de origineelste van de groep, Moessorgsky, met wie hij een
tijdje samenwoonde. Rimski-Korsakov was dirigent van verschillende operagezelschappen
en trad ook in het buitenland op als gastdirigent. Hij verliet de marine, en omdat hij voor
103
meer zelfstandigheid van het Conservatorium pleitte, werd hij ontslagen. Als die autonomie
er dan toch komt, neemt directeur Glazunov (een oudleerling) hem terug in dienst.
Geregeld had hij last van acute angina pectoris. Hij stierf bij een van die crisissen op zijn
landgoed Ljubensk bij Sint-Peterusburg op 21 juni 1908.
Albert Roussel
Tourcoing
Royan
Pablo de Sarasate
Pamplona
Biarritz
Pablo de Sarasate werd geboren in Pamplona op 10 maart 1844 als zoon van een musicus in
dienst van het leger. Op prille leeftijd begon hij viool te studeren, en werd al gauw als
wonderkind aanschouwd. Hij gaf zijn eerste concert in La Corua toen hij nog maar acht jaar
oud was.
Dankzij de financile steun van gravin de Espoz y Mino kon hij bij Manuel Rodrguez Saez
in Madrid gaan verderstuderen. Na een kort verblijf in de Spaanse hoofdstad, kreeg hij van
koningin Isabel II een beurs om in Parijs te gaan studeren.
Tijdens de reis naar Parijs overleed zijn moeder echter aan een hartinfarct. Men ontdekte ook
dat Pablo zelf aan cholera leed. Gelukkig ontfermde de Spaanse consul in Bayonne zich over
hem, en zorgde ervoor dat hij na zijn genezing de reis kon voortzetten. In Parijs zette hij zijn
vioolstudies verder bij Delfin Alard.
In 1857 won hij de prijs voor viool van het Parijse conservatorium, en twee jaar later begon
hij zijn carrire als virtuoosviolist. Onder meer Edouard Lalo, Max Bruch en Camille SaintSaens componeerden werken speciaal voor Sarasate. Hij speelde tijdens de concerten ook
eigen composities.
104
Hoewel Pablo de Sarasate massa's liefdesbrieven kreeg, bleef hij zijn hele leven lang
vrijgezel. Dankzij het enorme succes dat hij genoot, werd hij zeer rijk. Toen hij op 20
september 1908 in Biarritz stierf aan een chronische bronchitis, liet hij het grootste deel van
zijn bezittingen na aan zijn geboortestad Pamplona, waar nu een Sarasate-museum in het
conservatorium staat.
De muziek van Pablo de Sarasate is meer gericht op de virtuositeit dan op het melodische
aspect. Steeds krijgt de viool de belangrijkste rol toebedeeld.
Franz Peter Schubert

Romantiek)
Lichtental
Wenen
Schubert is n der eerste oorspronkelijk Weense componisten (de grote drie "Weense
klassieken" Haydn, Mozart en Beethoven waren 'gemporteerd' uit resp. Bohemen, Salzburg
en Bonn).
Op 31 januari 1797 werd hij de schaduw van deze wereldstad geboren als n der negentien
kinderen (uit twee huwelijken) van een onderwijzer, die hem ook begeleidde bij zijn eerste
stappen op de viool.
Zoals Haydn was ook Schubert bij de Wiener Sngerknaben; hij krijgt er harmonieleer van
hofkapelmeester Salieri en mag in het schoolorkest meespelen. Andere vakken kunnen hem
echter weinig boeien; en na zijn stemmutatie trekt hij eruit, temeer daar Salieri hem had
aangeboden gratis verder te blijven lesgeven.
Zoals Bruckner studeert hij later voor hulponderwijzer omdat op die manier de legerdienst
kan omzeild worden. Een tijdlang oefent hij die functie ook uit in de school van zijn vader.
Op zijn veertiende (in zijn zangerstijd nog) had hij zijn eerste lied geschreven ("Hagars
Klage"), en al vlug volgden de eerste strijkkwartetten en symfonien. Alleen op die manier is
het verklaarbaar dat hij op zijn zeventien liederen als "Gretchen am Spinnrade" en op zijn
achttien "Erlknig" heeft kunnen componeren.
Zijn materile levensomstandigheden waren ver van schitterend, maar Schubert deed ook
nooit een ernstige poging om daarin met een vaste betrekking verbetering te brengen: zowel
een functie als muziekleraar in Ljubljana, als een vaste betrekking bij Esterhazy en een
105
hoforganistenpost liet hij aan zich voorbijgaan.

Hij leerde met weinig tevreden te zijn en omringde zich met een groepje vaste vrienden w.o.
de dichter Franz Schober, de zanger Johann Vogl en de schilders Kupelwiesen en von
Schwund.
's ochtends componeerde hij steevast van zes tot n, 's namiddags gaf hij priv-lessen en 's
avonds vertoefde hij met zijn vrienden op caf, waar gemusiceerd werd (de zgn.
Schubertiaden). Voor zijn composities kreeg hij nooit veel meer dan een bedelprijs. Hij krijgt
steeds meer last met zijn gezondheid, en na een lange doodstrijd sterft hij uitgeput door
allerlei infecties op 19 november 1828.
Robert Alexander
Schumann
Romantiek)
Zwickau
Endenich
Robert Schumann was de zoon van een bekend boekhandelaar en uitgever, die vrij jong stierf
aan een zwak zenuwgestel. De vijf kinderen waren allen erfelijk belast met die kwaal. Robert
werd geboren in Zwickau op 8 juni 1810, en werd al heel vroeg betrokken bij de literaire kant
van de vaderlijke zaak, zodat hij aan het gymnasium vooral interesse heeft voor literatuur.
Toch begon hij reeds op zijn zevende intutief muzikaal te fantaseren en te componeren. Hij
kreeg les van de plaatselijke organist, maar wilde niets van theorielessen weten.
Na een Schubert-liederenavond besluit hij beroepsmusicus te worden. Onder de indruk van
het begaafde pianospel van het negenjarig wonderkind Clara Wieck, wordt hij leerling bij
haar vader, de beroemde muziekpedagoog Friedrich Wieck. Door een teveel aan ijver om zijn
techniek op te drijven (net als Liszt en Chopin wilde hij de Paganini van het klavier worden!)
forceert hij zijn linkerhand en de virtuozenloopbaan ligt in het water. Hij gaat in Heidelberg
rechten studeren, maar kan de muziek niet laten en besluit componist te worden.
Na een jarenlange strijd tegen zijn pianoleraar die uiteindelijk beslecht wordt voor de rechter,
trouwt hij met diens dochter en zijn vroeger idool Clara. Zij wordt algemeen beschreven als
de vrouw die niet alleen schitterend piano speelde en behoorlijk componeerde en zong, maar
tevens kinderen wist op te voeden, haar man bijstond in zijn moeilijke laatste jaren, en na zijn
dood verder ijverde voor de verspreiding van zijn muziek.
Schumann was ook een gewaardeerd muziekcriticus. Zijn recensies verzamelde hij in de
106
"Davidsbndler"; hij werkte ze uit in dispuutvorm tussen Florestan en Eusebius. In 1834 richt
hij met enkele vrienden het "Neue Zeitschrift fr Musik" op, waarin eindelijk ook de
modernistische componisten de kritiek kregen waarop ze recht hadden. Dit is wel enigszins in
tegenstelling met zijn eigen composities die nogal wat klassieke trekken vertonen (ze
ontstonden onder invloed van zijn vriendschap met Mendelssohn, aan wiens Conservatorium
hij in Leipzig les gaf). Aan de universiteit van Jena verkreeg hij het eredoctoraat.
Vanaf 1842 treden steeds vaker de symptomen van zijn zenuwziekte op; hij moet de leiding
van zijn tijdschrift in andere handen geven, verhuist naar Dresden, wordt dirigent in
Dusseldorf, maar als alles hem teveel wordt, doet hij een zelfmoordpoging door zich in de
Rijn te werpen. Een laatste heropflakkering beleeft hij door de diepe vriendschap met Brahms
(sommigen wagen van een driehoeksverhouding Robert - Clara - Brahms te spreken, en
brengen zijn zelfmoordpoging daarmee in verband!). Twee jaar lang wordt hij in een
instelling verpleegd, en sterft op 29 juli 1856 in Eudenich bij Bonn.
Bedrich Smetana
Tsjechi (Stijlperiode: Romantiek)
Litomys
Praag
De brouwerszoon Smetana (Litomyl, 2 maart 1824) gaf al zeer vroeg blijk van een muzikale
begaafdheid. Op 5-jarige leeftijd leerde hij viool en piano, en tijdens zijn middelbare school
werkte hij zich dank zij ontberingen autodidactisch muzikaal hogerop. Als Tsjechisch
nationalist werd hij erg op de vingers gekeken, zodat hij in 1856 zijn in 1846 zelf opgerichte
muziekschool in Praag moest verlaten, en uitweek naar Gteborg in Zweden, als
muziekleraar en leider van de Filharmonische Vereniging. In 1863 vestigt hij zich definitief
in Praag, geruggesteund door de aanbevelingen van Clara Schumann en Liszt. Hij werk als
koorleider, operadirigent, pianist, componist en muziekcriticus, en onderneemt concertreizen
doorheen heel Europa.
Tien jaar voor zijn dood werd hij als gevolg van een hersenziekte plots totaal doof. Tevoren
reeds werd zijn gehoor gekweld door verschillend horen in linker- en rechteroor, en door een
aanhoudend As-groot kwart-sixakkoord in pijnlijk hoge ligging in het linkeroor. De
belangrijkste werken werden echter gecomponeerd in deze periode van volslagen doofheid,
tot hem een ongeneeslijke krankzinnigheid in zijn laatste levensjaar alle geestelijke activiteit
onmogelijk maakte. Hij stierf op 12 mei 1884 in Praag.
107
Louis Spohr
Braunschweig
Kassel
Louis Spohr werd geboren op 5 april 1784 in het Duitse Brunswick, maar verhuisde twee jaar
later naar Seesen. Zijn ouders, beiden musici, ontdekten al vroeg de muzikale talenten die hij
bezat. Toen hij amper vijf jaar was, begon hij vioollessen te volgen bij twee goede amateurviolisten. Een van hen, de Fransman Dufour, was onder de indruk van het spel van de kleine
Louis en overhaalde zijn vader hem naar Brunswick te sturen om er verder te studeren.
Hij kreeg er vioolonderricht en contrapunt, het enige theoretische vak dat hij ooit gevolgd
heeft. Hij leerde zelf componeren door aandachtig de partituren van de grote componisten
zoals Mozart te bestuderen. Zijn eerste optreden op een schoolconcert, waar hij een
zelfgeschreven concerto speelde, was alvast een succes: hij werd uitgenodigd om te spelen
voor de hertog.
In 1798 draaide zijn eerste tournee op een ware flop uit: hij moest zelfs helemaal te voet
terug uit Hamburg naar Brunswick. Daarop moest hij bij de hertog gaan aankloppen om
financile steun te krijgen. Na enig zoekwerk vond de hertog hem een nieuwe vioolleraar,
Franz Eck, met wie hij in 1802 op tournee richting Rusland ging. Gedurende deze periode
componeerde Louis Spohr een aantal werken. In Sint-Petersburg ontmoette hij John Field en
Muzio Clementi.
Teruggekomen in Brunswick ging werd hij violist aan het hof. Zijn vorderingen werden
meteen opgemerkt. Het succes groeide, en hij startte een met een aantal tournees in de
naburige steden. In Weimar leerde hij zijn vrouw, Dorette Scheilder, kennen. Na een aanbod
van de hertog van Gotha begonnen ook zijn composities bekend te raken. Hij componeerde
een aantal opera's, een symfonie en concerti. Daarna verbleef hij enkele jaren in Wenen, waar
hij Beethoven leerde kennen. Hoewel hij veel bewondering had voor Beethovens vroege
werken, kon hij zijn latere oeuvre niet appreciren.
In 1815 verliet hij Wenen om twee jaar lang te zwerven doorheen Bohemen, Duitsland en
Itali. In 1817 vestigde hij zich enige tijd in Frankfurt, waar hij een aantal succesvolle opera's
componeerde. Daarna verhuisde hij nog maar eens, nu naar Londen, waar hij een aanbod had
gekregen van de Philharmonic Society. Hij schreef er zijn tweede symfonie, die met veel
enthousiasme onthaald werd.
Na een kort verblijf in Parijs ging Spohr naar Dresden, waar hij Carl Maria von Weber leerde
kennen. Hoewel beiden veel kritiek hadden op elkaars muzikale opvattingen, groeide er een
sterke vriendschapsband tussen de twee componisten. Toen Weber een mooie post als
hofcomponist in Kassel aangeboden kreeg, liet hij deze aan Spohr over. Hij begon er in 1822
te werken en zou er tot aan het einde van zijn leven mogen blijven. Hij schreef er zijn
grootste werken. Hij onderhield zijn goede reputatie, eerder als componist dan als violist.
108
In 1833 stierf zijn vrouw, maar hij hertrouwde drie jaar later met de pianiste Marianne
Pfeiffer. In de jaren daarop reisde Spohr dikwijls heen en weer tussen Engeland en Kassel.
Merkwaardig is het feit dat Spohr zich in die periode ging interesseren voor de muziek van
Wagner, terwijl hij helemaal niet (meer) hield van Beethovens werken.
De laatste tien jaar uit zijn leven hield hij zich meer en meer bezig met politiek. Onder meer
daardoor raakte hij in de problemen, waardoor er op den duur processen tegen hem liepen,
die hij verloor. Toen hij in 1857 ook nog zijn arm brak, was zijn carrire als violist definitief
gedaan. Hij stierf twee jaar later, op 22 oktober 1859 in Kassel.
Spohr voerde twee belangrijke praktische vernieuwingen in: hij was de eerste dirigent die
gebruik maakte van een dirigeerstok, en is tevens uitvinder van de schoudersteun voor de
viool.
Franz von Supp

Romantiek)
Spalato
Wenen
Pjotr Tchaikovsky
Geboren: 7 mei 1840
Votkinsk Viatka
St. Petersburg
Tschaikovsky's vader was directeur van een metaalgieterij en leider van het technologisch
instituut in Sint-Petersburg. De eerste muzikale indrukken kreeg de kleine Peter (geboren 7
109
mei 1840) van een z.g. Orchestrion (een reusachtige speeldoos die een heel orkest kon
nabootsen en die zijn vader van een van zijn reizen had meegebracht).
Zoals de meeste kinderen uit dit kroostrijk gezin, werd hij naar de opleidingsschool voor
ambtenaren gestuurd. In 1859 kreeg hij dan ook een functie aan het ministerie van justitie.
Tussendoor had hij, zij het erg onregelmatig, nuttige lessen meegepikt in piano, zang en
muziektheorie. Spoedig neemt hij ontslag als staasambtenaar en schrijft zich in voor de
cursussen van het Conservatorium te Sint-Petersburg.
In 1865 wordt hij in het nieuwe Conservatorium van Moskou benoemd tot leraar
muziektheorie, en een jaar later verschijnen zijn eerste grote werken (o.m. de eerste
symfonie). Tussendoor is hij heel even getrouwd, schrijft als muziekcriticus, componeert de
"Romeo en Julia"-ouverture, en krijgt steeds meer tegenzin in het lesgeven. Hij neemt ontslag
als leraar, zoekt en vindt de invloedrijke bescherming van ene mevrouw von Meck en van de
tsaar (die geeft hem een jaarlijkse toelage) en onderneemt een concertreis.
Hij is niet in staat zijn inkomen te beheren, en wordt op de koop toe mensenschuw. In 1887
dirigeert hij voor het eerst eigen werk, en vertoeft nu minstens de helft van het jaar in het
buitenland. De geestdrift waarmee hij daar als kunstenaar ontvangen werd, konden zijn
verbittering en het gebrek aan waardering in eigen land niet verdrijven, en in een
neerslachtige bui drinkt hij moedwillig door cholera besmet water. Na vier dagen sterft hij op
6 november 1893. Tschaikovsky was de meest Westerse der Russen, en stond als dusdanig
enigszins buiten de nationale school van de "groep van vijf".
Giuseppe Verdi
Le Roncole
Milaan
Verdi werd geboren in Busseto, een kleine stad nabij Parma, als zoon van een ongeletterde
herbergier. Zijn eerste muzieklessen krijgt hij van de lokale organist. Dankzij de steun van
een intelligente Mecenas kan hij ook lessen volgen bij twee goede musici van het stadje
Busseto. Hij leert er piano en een beetje harmonie. Hij leert zo snel bij, dat hij op
zestienjarige leeftijd zelf les kan geven aan de plaatselijke muziekschool. Hij speelt ook
orgel, geeft pianorecitals en begint met componeren. Al snel heeft hij een aanzienlijke
hoeveelheid composities, die hij later echter zelf verbrandt.
In 1832 wordt hij geweigerd aan het conservatorium van Milaan, maar dankzij de
vrijgevigheid van A.Barezzi (met wiens dochter hij trouwens zal trouwen in 1836) kan hij
gedurende drie maanden priv-les volgen bij Lavigna in Milaan. Als hij later naar Busseto
110
terugkeert, wordt hij tot 'Maestro di musica' gepromoveerd.

In 1839 kan hij, alweer dankzij de steun van een vriend, zijn opera 'Oberto' opvoeren in de
Scala. Het succes is zo groot dat de impresario hem meteen een contract laat tekenen voor de
opvoering van nog drie andere werken. Twee van deze werken, 'Nabucodonosor' (gekend als
'Nabucco') en 'I Lombardi' zorgden voor de doorbraak van Guiseppe Verdi in gans Europa.
De patriottische sfeer waarin de werken geschreven zijn, maken hem tot een van de
boegbeelden van het Risorgimento. Hij wordt geboeid door de politiek, wat hij dan ook laat
blijken tijdens de revolutionaire evenementen in 1848.
Na enige tijd te hebben gezworven tussen Milaan, Rome, Parijs en Londen, koopt hij een
landgoed nabij Busseto. Dit is nu gekend als 'Villa Verdi'. Hij vestigt zich aldaar in 1851 met
de zangeres Guisseppina Strepponi. Deze had een zeer gunstige invloed op de componist. Ze
blijft bij hem tot aan haar dood in 1897. In 1860, wanneer Garibaldi Itali verenigt, wordt
Verdi's naam een symbool: op de muren kan men overal 'Viva Verdi' lezen. De patriotten
vertaalden dit als: 'Viva Vittorio Emmanuele Re d'Italia'. Hij werd ook gevraagd om te
zetelen in het eerste Italiaanse Parlement. Tot in 1865 bekleedde hij de functie van senator
voor het leven voor Fidenza.
Deze evenementen brachten een vertraging in Verdi's activiteit als componist. Hij
componeerde slechts 7 opera's gedurende de laatste 35 jaar van zijn leven. In 1861-1862 ging
hij naar Londen, Parijs en tweemaal naar St. Petersburg. In 1871 wordt Aida opgevoerd in het
nieuwe theater van Cairo ter gelegenheid van de opening van het Suezkanaal. Twee jaar later
schrijft hij een Requiem voor Manzoni. Deze wordt tot de drie grootste meesterwerken van
Verdi gerekend, samen met 'Otello' en 'Falstaff'. Na de dood van zijn vrouw Guiseppina in
1897 gaat zijn gezondheid erop achteruit, en hij sterft aan de gevolgen van een hartstilstand
op 21 januari 1901.
Henry Vieuxtemps
Verviers
Mustapha (Algerije)
Henry Vieuxtemps werd geboren in Verviers op 17 februari 1820. Zijn vader, die wever en
amateur-vioolbouwer was, gaf hem zijn eerste muzieklessen. Toen hij nauwelijks zeven was,
ging hij met zijn leraar op tournee in de omgeving van zijn geboortestad. Zo kwam hij in
1828 in Brussel, waar Charles de Briot hem hoorde spelen. Hij aanvaardde Vieuxtemps in
zijn vioolklas. Daarna vervolmaakte Vieuxtemps zijn techniek onder begeleiding van
verschillende leraars. Concerten in Duitsland en Wenen droegen bij tot zijn steeds groeiende
111
reputatie. Schumann vegeleek hem zelfs met Paganini, die Vieuxtemps in 1834 tijdens een
verblijf in Londen ontmoette.
In 1836 - hij was toen 16 - schreef Vieuxtemps zijn eerste vioolconcerto dat hij uitgaf als
'Concerto Nr.2 in F# groot Op.19'. Ondertussen volgde hij lessen bij Simon Sechter en Anton
Reicha in Parijs. Om zijn orkestratietechniek bij te schaven ging hij naar algemene repetities
luisteren met de partituur voor hem.
In 1837 ondernam hij zijn eerste reis naar Rusland. In de daaropvolgende jaren keerde hij
verscheidene keren terug. Hij schreef er zijn 'Concerto Nr.1 in E groot Op.10', dat in 1841 in
premire ging te Parijs. Het werd een groot succes. Hij kreeg zeer positieve reacties van
critici, onder wie Berlioz en Wagner. In 1843 en 1844 maakte hij een tournee doorheen
Amerika. Dan volgde het derde vioolconcerto (Stuttgart, 1844), dat door Eugne Ysaye
echter beschouwd wordt als een groot muzikaal gedicht, genspireerd door het vioolconcerto
van Beethoven dat Vieuxtemps in Wenen had gehoord.
In hetzelfde jaar nog trouwde hij met Josephine Eder, een Weense pianiste. Twee jaar later
verhuisde hij voor zes jaar naar Sint-Petersburg, waar hij hofviolist werd. Hij schreef er zijn
vierde vioolconcerto en een aantal andere stukken. Na zijn verblijf in Rusland keerde hij voor
twee jaar terug naar Brussel voor hij zich ergens nabij Frankfurt vestigde. Het vijfde
vioolconcerto, dat hij daar schreef in opdracht van zijn landgenoot en collega Hubert
Lonard, leraar aan het Brussels Conservatorium, blijft nu nog, dankzij de potische
melodien de virtuositeit en de uitstekende orkestratie, een bron van inspiratie voor vele
violisten.
In 1866 verhuisde Vieuxtemps met zijn familie naar Parijs terwijl hij verderbouwde aan zijn
internationale carrire. Zes jaar later keerde hij terug naar Brussel als leraar aan het
Conservatorium. Als gevolg van een beroerte moest hij zijn activiteiten gedurende een tijdje
stopzetten. Maar twee jaar later moest hij definitief ophouden met lesgeven door lange
periodes van ziekte. Hij trok in bij zijn dochter en haar echtgenoot in Mustapha (Algerije),
waar hij verder componeerde. De twee laatste vioolconcerto's verschenen kort voor zijn dood
op 6 juni 1881. Hij werd begraven in Verviers, zijn geboortestad.
Richard Wagner
Romantiek)
Leipzig
Veneti
Enkele maanden na Wagners geboorte op 22 mei 1813 stierf zijn (officile) vader, die
112
politiegriffier was in Leipzig. Kort daarna huwde zijn moeder met iemand uit het
theatermilieu van Dresden (en waarschijnlijk de echte vader van Richard), Ludwig Geyer. De
kleine Wagner werd zo geboeid door het werk van zijn stiefvader dat hij nog in zijn
schooljaren een eerste drama schrijft ("Leubald und Adelaide"). In 1821 sterft ook Geyer, en
de familie verhuist terug naar Leipzig, waar Richard viool-, piano- en contrapuntlessen krijgt.
Reeds zijn eerste werken waren (onbeduidende) opera's: "Die Hochzeit", "Die Feen" en "Das
Liebesverbot", en het was zijn droom een even groot dichter, regisseur, decorontwerper, als
componist, dirigent, zanger en violist te worden.
Zijn eerste job was die van leider van het theaterkoor in Wurzburg; dan volgen enkele
aanstellingen in de theaters van Magdeburg, Lauchstdt, Kningsbergen en Riga. Hij huwt
ondertussen met de operazangeres Minna Planer. In Riga ontstaat de eerste belangrijke opera
"Rienzi", maar door schuldeisers achtervolgd vlucht hij naar Parijs. Hij leeft er van
arrangementen en leert Meyerbeer, Liszt, Heine en Berlioz kennen.
In 1843 wordt hij in Dresden, dat zijn werk welgezind was, operadirigent, en "Der fliegende
Hollnder", "Tannhuser" en "Lohengrin" worden er gecreerd. Het succes met "Der
fliegende Hollnder" bezorgt hem het ambt van Koninklijk Saksisch Hofkapelmeester.
Tijdens de revolutie van 1849 wedde Wagner wat opportunistisch op het verkeerde paard en
wordt verbannen. Hij vindt onderdak bij zijn toekomstige schoonvader Liszt in Zrich. Hier
komt even een verpozing in zijn werk, wordt een periode afgesloten en een nieuwe
uitgebroed: de idee van de tetralogie "Der Ring des Nibelungen" ontstaat, en gespreid over
jaren schrijft hij de vier delen "Das Rheingold", "Die Walkre", "Siegfried" en
"Gtterdmmerung". Intussen leert hij de pessimistische filosofie van Schopenhauer kennen
en Mathilde Wesendonck, met wie hij een (al of niet platonische) verhouding heeft die
aanleiding wordt tot heel wat kunstwerken, zoals de Wesendonck-liederen en "Tristan und
Isolde". Tijdens de zomer van 1855 wordt hij dirigent in Londen, en aan zijn zwerversbestaan
komt een einde, door de amnestie van 1860. De financile problemen vinden een erg
onwaarschijnlijke oplossing: die "rare" Ludwig II, koning van Beieren, biedt hem een
onbeperkte gastvrijheid aan, en laat in Bayreuth het Festspielhaus bouwen. Intussen laat
Cosima Liszt haar man, de beroemde dirigent Hans von Blow, in de steek om in 1870 met
Wagner te trouwen.
Met zijn tegenstanders (en die waren er!) rekende hij af in "Die Meistersinger von Nrnberg",
waarin met zijn scherpste criticus Hanslick, de draak gestoken wordt in de figuur van
Beckmesser, die het de meesterzanger Hans Sachs steeds maar lastig wil maken door hem op
de reglementen van het componeren te wijzen.
Tijdens een verblijf in Palermo componeert hij "Parsifal". Wagner lijdt aan een hartvergroting
en moet naar Itali om te rusten. Hij huurt het "Palazzo Vendramin" in Veneti, waar hij sterft
op 13 februari 1883.
Behalve de reeds genoemde opera's en liederen heeft Wagner nog n orkestwerk op zijn
actief: "Siegfried Idyll"; verder schreef hij een autobiografie "Mein Leben, Mitteilung an
meine Freunde" en "Das Weibliche im Menschlichen".
Samen met Verdi beheerste Wagner het negentiende-eeuwse operagebeuren. Terwijl Verdi de
oude nummerstructuur behoudt, doorbreekt Wagner die met zijn grotendeels
doorgecomponeerde opera's. Het zijn zoals gezegd Gesamtkunstwerke, waarbij alle kunsten
in dienst staan van n idee. Het belcanto en de mooi afgeronde en symmetrische melodien
113
worden vervangen door de Sprechmelodie, en harmonische spanningen worden opgelost door

andere spanningsakkoorden (eigenlijk worden ze dus helemaal niet opgelost!), waardoor
Wagner de afbraak van het traditionele tonaliteitsgevoel inluidt. Om een beetje lijn te krijgen
in deze oneindige structuurloze massa, ontwierp hij de idee van Leitmotive, die elk een eigen
figuur of gedachte uitdrukken en ongewijzigd terugkomen wanneer de inhoud van het verhaal
dit vraagt.
In Bayreuth leeft de Wagnertraditie onverminderd voort onder het waakzaam oog van zijn
nageslacht.
Hugo Wolf
Oostenrijk (Stijlperiode: Romantiek)
Windischgrtz
Wenen
Hugo Wolf werd op 13 maart 1860 in Windischgrtz (Stiermarken) geboren, en ontwikkelde

zich onder de leiding van zijn vader al gauw tot een wonderkind. Omdat er van een
wetenschappelijke loopbaan toch nooit iets zou komen, mag hij in 1875 toch naar het
Conservatorium. Wolf vindt de lessen er te saai, en gaat leven van herbergmuziek, privlessen en op kosten van zijn familie. Hij dweept met Wagner, schrijft vernietigende recensies
tegen Brahms, en wordt sterk door literatuur geboeid.
Even is hij kapelmeester in Salzburg, en meestal logeert hij bij familie, vrienden of op een
gehuurde kamer. Componeren doet hij meestal in vlagen: in 1888 zien plots 43 liederen het
licht op teksten van Mrike; verder zijn er de "Goethe-lieder", het "Spanisches Liederbuch",
het "Italienisches Liederbuch", de "Michelangelo-Lieder" en een "Italienische Serenade", en
ten slotte is er de opera "Der Corregidor". Vanaf 1898 lijdt Wolf aan vlagen van totale
zinsverbijstering. Hij sterft in Wenen op 22 februari 1903.
114
Eugne Ysae
Luik
Brussel
Eugne Ysaye werd geboren in Luik (Belgi) 12 juli 1858. Toen hij vijf was kreeg hij de
eerste muzieklessen van zijn vader. Twee jaar later stond hij voor het eerst op het podium,
maar het succes was niet zo groot als zijn vader gehoopt had. Ysaye was zeker geen
wonderkind: hij werd zelfs eens uit het conservatorium van Luik gezet wegens slechte
resultaten.
In 1873 begon hij zijn studies bij Henryk Wieniawski. Ysaye had veel bewondering voor
hem, en de lessen die hij van Henryk Wieniawski kreeg, mag men beschouwen als een
keerpunt in zijn carrire. daarna een Ysaye bij Henry Vieuxtemps in de leer. Deze slaagde
erin een beurs te verkrijgen opdat Ysaye zijn studies zou kunnen verderzetten.
In 1879 ging Ysaye naar Keulen voor een paar concerten, waar hij voorgesteld werd aan
Joseph Joachim. Daar speelde hij Beethovens sonate in C klein met Clara Schumann aan de
piano.
Al spoedig vergaarde Eugne Ysaye roem: in 1880 werd hij concertmeester van een Berlijnse
orkest, waar hij verbleef tot aan zijn vertrek naar Noorwegen, waar hij op tournee ging. In
1883 speelde hij aan het Parijse conservatorium, waar hij bevriend raakte met Csar Franck,
Ernest Chausson en andere beroemdheden. In 1896 werd hij professor aan het Brussels
conservatorium, waar hij elf jaar verbleef.
Ysaye's carrire startte niet gemakkelijk: slechts toen hij 32 jaar oud was kreeg hij
internationale bekendheid. Hoewel zijn nogal wilde levensstijl zijn vioolspel niet altijd ten
goede kwam, was het publiek nooit teleurgesteld. Een anekdote: open dag moest hij een
concert in Bordeaux geven, maar hij had wat diep in het glas gekeken waardoor het eerste
deel van het concert niet zo goed af liep. Maar tijdens het tweede deel bracht hij het 'Pome'
van Ernest Chausson op zo'n emotionele wijze, dat het hele publiek in tranen losbarstte.
Ysaye bracht het overgrote deel van zijn leven in Brussel door. In 1896 trouwde hij met
Louise Bourdeau de Coutrai. Zij kregen drie kinderen, maar Louise stierf in 1924, hetzelfde
jaar waarin hij zes vioolsonates schreef. Het tweede huwelijk volgde in 1928, toen Ysaye
reeds 70 jaar oud was. Drie jaar later stierf hij, op 12 mei 1931, even voor zijn 73ste
verjaardag.
115
20 Eeuw (NA 1900)
Samuel Barber
Verenigde Staten (Stijlperiode:
20ste Eeuw)
West Chester
New York
Samuel Barber, geboren op 9 maart 1910 te Westchester (Pennsylvani), kwam uit een zeer
rijke en muzikale familie. Zijn tante was de beroemde alt Louise Homer. Zelf was hij een
zeer begaafd pianist, zanger en cellist. Op zijn veertiende was hij reeds leerling aan het Curtis
Institute van Philadelphia. Hij studeerde er af met de schitterende ouverture 'The School for
Scandal'. Voor zijn symfonie en het beroemde 'Adagio for Strings' kreeg hij de Prix de Rome.
Zijn componeerstijl was aanvankelijk zeer traditioneel, bijna zonder Amerikaanse invloeden.
Dat gaf zijn muziek een onpersoonlijk karakter, ondanks de melodische vindingrijkheid en
expressiviteit. Pas vanaf 1940 kwam daar verandering in, wanneer hij zijn muziek een
persoonlijk tintje meegaf, zoals Igor Stravinsky dat had gedaan. Vanaf dan zijn de
Amerikaanse invloeden wl duidelijk merkbaar. Hij ging onder meer atonale pianomuziek
schrijven en maakte gebruik van levendige ritmes en contrapunt.
Zijn beste werken schreef hij in de jaren '40: het vioolconcerto 'Essays for Orchestra' en de
sopraansolo 'Knoxville: Summer of 1915'. Hij schreef ook koormuziek en een aantal
116
prachtige liederen zoals 'Prayers of Kierkegaard'. Zijn twee opera's 'Vanessa' en 'Anthony and
Cleopatra' werden niet zo'n succes. Hierdoor zag hij verder gaan met componeren niet meer
zitten.
Bla Bartk
Hongarije (Stijlperiode: 20ste Eeuw)
Nagyszentmikls
New York (VS)
Het dorp waar Bla Bartk op 25 maart 1881 geboren werd, ligt vandaag op Roemeens
grondgebied. In het Hongaars heet het Nagy Szent Miklos. Zijn vader was er schooldirecteur,
en naar verluidt een meer dan middelmatig liefhebber-musicus. Hij stierf echter reeds toen
Bla amper acht was. Zijn moeder, Paula Voit, was eveneens onderwijzeres en zijn eerste
pianolerares. Na de dood van vader Bartk verhuisde het gezin herhaaldelijk, tot ze zich in
1893, toen Bla naar het gymnasium moest, in Pressburg vestigden. Daar kreeg hij piano- en
harmonieles bij Laszlo Erkel. Intussen had Bartk reeds in 1891 zijn eerste openbaar
optreden als pianist-componist gevierd.
Na de middelbare studies is hij van 1899 tot 1903 ingeschreven in de Koninklijke Hongaarse
Muziekacademie te Boedapest, en hij krijgt er pianoles van Istvn Thomn en compositie bij
Janos Koessler.
Aanvankelijk stond Bartk sterk onder invloed van Brahms, Liszt en Richard Strauss; maar
toen hij kennis maakte met de verbasterde bewerkingen van de Hongaarse volksmuziek van
deze heren, bekeerde hij zich tot de muziek van Debussy, Schnberg en Stravinsky.
In 1905 begint hij samen met Zoltn Kodly aan een verzameling volksmuziek uit de
Donaulanden. Het is hoofdzakelijk aan hen te danken dat de volksliederenschat uit die landen
tot de meest bestudeerde en best bewarde van de wereld behoort, en dat de muziekopvoeding
van de laatste decennia gretig kan putten uit deze voorraad. In 1913 reizen ze zelfs naar
Noord-Afrika om er de Arabische boerenmuziek te bestuderen.
In 1907 wordt hij pianoleraar en in 1917 oogst hij zijn eerste succes als componist. Daardoor
volgen van 1923 tot 1938 concertreizen doorheen heel Europa en Amerika. Hij wordt lid van
de Hongaarse-Academie der Wetenschappen en moet zijn leraarsjob opgeven voor zijn
concertreizen, studie van het volkslied en voor zijn werk als componist.
Omstreeks 1925 wordt zijn stijl eerder neo-classicistisch. In 1940 vestigt hij zich definitief in
Amerika, waar de universiteit van Columbia hem het eredoctoraat in de muziek verleent.
Ofschoon Bartk zich in de VS nooit heeft thuisgevoeld, werd hij er niet aan zijn lot
117
overgelaten: de auteursvereniging 'Ascap' steunde hem financieel en Serge Koussevitzky

bestelde het "Concerto voor orkest". Hij bezweek in New York op 26 september 1945 aan
leukemie.
Alban Berg
Oostenrijk (Stijlperiode: 20ste
Eeuw)
Wenen
Wenen
Samen met Schnberg en Webern vormt Alban Berg het driemanschap van de z.g. "Tweede
Weense School" (de eerste was het classicistische trio Haydn - Mozart - Beethoven, en
waarschijnlijk zal eerst ons nageslacht er kunnen over oordelen of de geschiedenis al dan niet
gelijk had door het eerste drietal zoveel belangrijker te maken).
Berg werd in Wenen geboren op 9 februari 1885, en had van huis uit alles mee om een
carrire als kunstenaar op te bouwen: hij genoot van een onbekommerde jeugd in een rijk en
gecultiveerd milieu. Zijn welgestelde ouders hadden in Karinti een riant buitenverblijf (het
"Berghof"), en er werd vaak in familiekring gemusiceerd. Vooral zus Smaragda was zijn
pianobegeleidster.
In 1900 sterft zijn vader waardoor de familie het financieel minder ruim krijgt.
In 1905 wordt hij na zijn eindexamen aan het gymnasium ambtenaar. Een jaar later beslist hij
zijn baan eraan te geven om muziek te gaan studeren: na enkele probeersels met liederen,
duetten en andere vocale muziek volgt hij compositielessen bij Arnold Schnberg. Daar
wordt het driemanschap gevormd, gebaseerd op een diepe vriendschap en gelijklopende
muzikale idealen.
In 1910 beschouwt hij zichzelf als afgestudeerd, en begint een loopbaan als componist. Een
van zijn eerste werken, "12 Variaties en finale op een thema", werd door de kritiek onthaald
als "Variaties op geen thema". Hij trouwt de operazangeres Helene Nahowski. Hij heeft met
Schnberg diens grote verering voor Mahler gemeen.
Tijdens de oorlog was hij in militaire dienst van 1915 tot 1918, maar werd afgekeurd voor het
eigenlijk frontwerk. De devaluatie die op de oorlog volgde bracht hem in geldnood. Hij leert
het toneelstuk "Woyzzeck" van Bchner kennen en beslist het als libretto voor een opera te
gebruiken. In 1921 komt die klaar, maar wordt aanvankelijk alleen op kritiek onthaald. Wel
werd de drukfout op de affiche overgenomen, zodat de muzikale versie van Bchners
meesterwerk zonder ypsilon door het leven moest. Eerst in 1929 kwam de grote doorbraak
door toedoen van Erich Kleiber, dirigent aan de Berlijnse Staatsopera. Intussen had hij reeds
waardering geoogst met zijn "Strijkkwartet opus 3" tijdens de Musikfestspiele van Salzburg.
118
In 1919 wordt hij compositieleraar en krijgt een functie bij Schnbergs "Verein fr
musikalische Privatauffhrungen". Zijn "Lyrische Suite fr Streichquartett" is het eerste werk
waarin hij (zij het nog maar gedeeltelijk) de twaalftonentechniek van zijn leermeester toepast
(1925/26). Een aanbieding als professor aan de Berlijnse Musikhochschule neemt hij niet
aan, en de toenemende kritiek van het nazi-regime op zijn werk brengen hem tot honger. Voor
zijn 50ste verjaardag wordt hem nog een groots huldeconcert aangeboden. Hij beindigt in
1935 zijn Vioolconcerto, en begint aan een tweede opera "Lulu" naar een werk van Frank
Wedekind. Die geraakt nooit afgewerkt omdat hij sterft aan de gevolgen van een
slechtverzorgde insektenbeet op 24 december 1935.
Leonard Bernstein
20ste Eeuw)
Lawrence
New York
Leonard Bernstein werd geboren in Lawrence, Massachusetts, op 25 augustus 1917. Hij

studeerde in Harvard bij Walter Piston en werd bekend als componist en als dirigent. Hoewel
hij beschouwd wordt als een van de beste Amerikaanse dirigenten, hield hij zich liever bezig
met het componeren. Door zijn voorkeur voor de jazz en populaire muziek werd hij echter
door velen nooit als serieus componist beschouwd. Dit geldt tevens voor verscheidene
Amerikaanse componisten, zoals Copland bijvoorbeeld, voor wie Bernstein een grote
waardering vertoonde.
Zijn werk is onder te verdelen in serieuze muziek enerzijdes, en lichtere muziek anderzijds
zoals de populaire musical 'West Side Story', jet ballet 'Fancy free' en 'Wonderful Town'. Het
is zijn lichtere muziek dat hem bekend maakte, want de vaak herschreven opera 'Candide',
zijn koormuziek zoals de Chichester Psalms en de overigens zeer mooie liederen missen een
zekere diepgang. In zijn volledig oeuvre is de invloed van de Amerikaanse jazzmuziek sterk
voelbaar.
Bernstein was niet alleen componist en dirigent, maar ook pianist, leraar en auteur. Hij stierf
op 72-jarige leeftijd in New York.
119
Ernest Bloch
Zwitserland (Stijlperiode:
20ste Eeuw)

Genve
Portland (VS)
Ernest Bloch, geboren op 24 juli 1880 in Genve, begon zijn muziekstudies in zijn
geboortestad. Hij kreeg er vioolles van L.Rey en compositieleer van E.Jaques-Dalcroze.
Later ging hij in Brussel studeren bij E.Ysaye en F.Rasse. Het belangrijkste deel van zijn
muziekopleiding bracht hij echter door in Frankfurt bij Iwan Knorr, die zijn stijl beduidend
benvloed heeft.
Blochs oeuvre kan in vier periodes ingedeeld worden. De eerste werd benvloed door
M.Moussorgsky en Richard Strauss, en later ook door C.Debussy. In deze periode schreef hij
de opera Macbeth, die vaak wordt beschouwd als de meest verfijnde Shakespeareopera. Na
een succesvolle premire in Boston, vestigde hij zich in 1917 in de Verenigde Staten. Hij
werd eerst directeur van het Cleveland Institute of Music, en later van het San Fransisco
Conservatory of Music. Daarnaast gaf hij nog les aan de University of California.
Tijdens de tweede periode, ook wel 'Joodse periode' genaamd, schreef hij Schelomo, een
rapsodie voor cello en orkest.
In het midden van de jaren '20 besloot hij contrapunt te leren. Daardoor stonden Bach en
Palestina meer in de kijker, wat ook in zijn muziek uit die periode te horen valt.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Ernest Bloch depressief. Na de oorlog hervatte hij
echter zijn muziekactiviteiten, en begon te componeren in de stijl van de laatste werken van
Beethoven. Aan het einde van zijn leven experimenteerde hij met het serialisme. Ernest
Bloch stierf op 15 juli 1959 in Agate Beach (Oregon).
Bloch werd vaak benvloed door filosofische, potische en godsdienstige thema's. Zijn
oeuvre voor strijkerinstrumenten is bijzonder goed. Hij schreef onder meer een vier
strijkkwartetten en een rapsodie voor cello en orkest. Hij ontving verscheidene prijzen voor
zijn oeuvre. Zo werd hij tot erelid van de Academia Santa Cecilia van Rome verheven.
120
Benjamin Britten
Groot Brittanni
(Stijlperiode: 20ste Eeuw)

Lowestoft
Aldeburgh
Benjamin Britten is de hedendaagse componist die zichzelf als het ware naast de
geschiedenis geplaatst heeft, door uitsluitend met traditionele middelen amusante,
ontroerende, indringende en affectvolle muziek te schrijven.
Juist hierop steunt waarschijnlijk zijn enorm succes als componist, omdat hij voorbijgaat aan
de verworvenheden van de avant-garde (die hij wel kent!), alle diepte opzettelijk vermijdt en
alle muzikale middelen die hem in de schoot geworpen worden roekeloos aanwendt. Hij
spreidt een moeiteloze productiviteit ten toon door een perfecte beheersing van het
componistenmtier, een kennis van de oude muziek en een ontstellend maar eerlijk
electicisme.
Geboren in Lowestoft op 22 november 1913, kon hij al die bagage verwerven bij Frank
Bridge, John Ireland en Arthur Benjamin. Van geen enkel genre heeft hij een afkeer, en zo is
het te verklaren dat de lijst van zijn werken, net als hun kwaliteit overigens, zo uiteenlopend
van aard is: opera's ("Peter Grimes" is de bekendste, en met "The Turn of the Screw" toonde
hij zich de meester van het 20ste-eeuwse buffo-genre), vocale muziek (pianoliederen,
orkestliederen, orkest met vocale soli, koorwerken), orkestmuziek ("Simple Symphony",
"Variations on a theme of Frank Bridge"), filmmuziek, "A Young Person's Guide to the
orchestra (Variations and Fugue on a Theme of Henry Purcell"), schoolmuziek ("Let's make
an Opera"), religieuze muziek ("Noye's Fludde", "War Requiem"), kamermuziek enz.
Verder is Britten bekend om zijn uitgaven van historische muziek (vooral Henry Purcell
kreeg zijn aandacht), als dirigent van eigen en andermans muziek, en ten slotte als pianistbegeleider, onder andere van de tenor Peter Pears met wie hij een vast duo vormt.
Op 4 december 1976 stierf Benjamin Britten in Aldeburgh (Suffolk).
121
Ferruccio Busoni
Itali (Stijlperiode: 20ste
Eeuw)

Empoli
Berlijn (Duitsland)
Ferruccio Busoni werd geboren in Empoli op 1 april 1866. Zijn vader was klarinetist en zijn
moeder pianiste. Hij kreeg al zeer vroeg pianolessen, en op zijn zevende gaf hij zijn eerste
pianorecital.
De familie Busoni vestigde zich eerst in Graz en later in Leipzig. Van 1878 tot 1880 leefde
Busoni in Graz en Klagenfurt, waar hij af en toe concerten gaf. Hij was niet alleen een
uitstekende pianist, maar ook als componist deed hij het goed: toen hij nog maar veertien
was, had hij al meer dan 150 werken op zijn actief staan.
Hij leerde Brahms kennen in Wenen, Grieg, Mahler en Tchaikovsky in Leipzig en Sibelius in
Helsinki (waar hij een tijdje pianoles gaf). In 1890 werd hem een plaats aangeboden aan het
conservatorium van Moskou, waar hij ook zijn vrouw, de Zweedse Gerda Sjonstrand, leerde
kennen.
Tussen 1891 en 1894 verbleef hij in Amerika om er in Boston en New York les te geven.
Daarna vestigde hij zich definitief in Berlijn. Van 1913 tot 1915 was hij directeur van het
Liceo Musicale van Bologna, en tijdens de Eerste Wereldoorlog verbleef hij in Zrich.
Tot aan zijn dood bleef Ferruccio Busoni actief als pianist, componist, dirigent en lesgever.
Hij stierf aan de gevolgen van een nieraandoening op 27 juli 1924. Na zijn dood nam Arnold
Schnberg zijn taak als lesgever aan de Berlijnse academie over.
Tot zijn werken behoren vier opera's (de laatste is onvoltooid gebleven), stukken voor orkest,
concerti, pianowerken, orgelwerken, kamermuziek, Lieder, koorwerken
122
Aaron Copland
20ste Eeuw)
Brooklyn
Tarrytown
Aaron Copland, die oorspronkelijk Kaplan heette, werd in Brooklyn geboren op 14 november
1900. Hij is van Russisch-joodse afkomst, net als George Gershwin die twee jaar eerder
geboren werd. Aaron was het vijfde kind van een groot gezin. Reeds op jeugdige leeftijd
vertoonde hij interesse voor muziek, ballet en literatuur.
Toen hij zeventien was, kreeg hij muzieklessen van Rubin Goldmark, die ook leraar was van
Gershwin. De klassieke lessen verveelden hem echter, en op zijn twintigste, toen hij genoeg
gespaard had, vertrok hij voor vier jaar naar Parijs. Hij ging er les volgen bij Nadia
Boulanger, die erg van de nieuwe muziek hield, vooral van de werken van Stravinksy. Deze
adviseerde Copland om meer reizen naar Europa te ondernemen.
In 1924 keerde hij terug naar Amerika, waar zijn eerste werken werden uitgevoerd. Bij de
premire van zijn orgelconcerto zei de dirigent tegen het publiek: "Als een jongeman van 23
jaar in staat is zo'n stuk te componeren, is hij binnen vijf jaar in staat om een moord te
plegen." Copland schreef zich in als lid van de vereniging van componisten, en begon ook
boeken te schrijven. Tussen 1939 en 1960 schreef hij 'What to listen for in music', 'Our New
Music', 'Music and imagination', 'Copland on music'.
Hij was van mening dat kunst in de maatschappij even belangrijk is als industrie en hechtte
bijgevolg groot belang aan de goede relatie tussen componisten en de maatschappij als
geheel. Hij was actief in het hele muziekleven. Hij was onder andere medestichter van de
American Composers Alliance, waarvan hij voorzitter werd tussen 1937 en 1945. Hij was
ook altijd op zoek naar sponsors voor concerten van nieuwe Amerikaanse muziek. In de jaren
'40 maakte hij een tournee naar Mexico als cultureel ambassadeur van de Verenigde Staten.
Hij doceerde tevens aan Harvard University.
Copland stierf op 2 december 1990. Gedurende heel zijn leven werd hij gewaardeerd en
kreeg hij vele onderscheidingen.
123
Claude Debussy
Frankrijk (Stijlperiode: 20ste
Eeuw)
St.-Germain-en-Laye
Parijs
Debussy kwam uit een eenvoudige familie in St. Germain en Laye, waar muziek niet
systematisch aan bod kwam (zijn vader interesseerde zich hoogstens voor opera). Claude
werd geboren op 22 augustus 1862, en werd op zijn negen jaar ontdekt door de vermogende,
muzikaal genteresseerde en begaafde Madame Mant (schoonmoeder van Paul Verlaine). Zij
stoomt de knaap in twee jaar tijds klaar voor het toelatingsexamen aan het Parijse
Conservatorium. Hij slaagt en komt terecht onder de hoede van Lavignac voor theorie en
Marmontel voor piano. Later volgt hij nog harmonie bij Emile Durand. Debussy was bepaald
geen diplomajager: afgezien van de Prix de Rome die hij in 1884 behaalde met zijn cantate
"L'Enfant Prodigue" was de hoogste onderscheiding die hij ooit haalde een eerste prijs in
pianobegeleiding aan het Conservatorium.
De improvisatielessen van Csar Franck stonden hem niet aan omwille van het strakke
modulatieschema dat die aan de leerlingen oplegde bij het improviseren.
Als pianist van het "huistrio" van Madame von Meck reist hij in 1882 naar Portugal, en leert
er de Slavische en zigeunermuziek kennen. Meer dan gelijk welke leraar benvloedden die
zijn compositiewijze. Terug in Parijs besluit hij compositielessen te volgens bij Giraud, en
krijgt zelfs de hulp van Gounod bij het componeren van zijn cantate voor Rome. Het verblijf
in die wereldstad, verbonden aan deze hoogste muzikale onderscheiding, betekent voor hem
een kwelling over heel de lijn: hij verdraagt het klimaat niet en ergert zich zowel aan het
mondaine leven als aan "al dat antieke gedoe".
Over de werken die hij in Rome componeerde geraakt hij bovendien in conflict met de
"Acadmie" (die dit soort ondernemingen patroneerde): hun impressionistisch karakter hield
"een gevaar in voor de kunst". Hij vlucht dan maar vroegtijdig weg uit Rome. Wel belangrijk
voor zijn muziek was de ontdekking van Javaanse en Spaanse muziek op de
wereldtentoonstelling in 1889.
Terug thuis vermijdt hij omgang met zijn vroegere vrienden en beschermers, en hij houdt
zich vooral op met symbolistische dichters, schrijvers en schilders. De enige componist met
wie hij in die periode contact had, was Eric Satie. Langverbeide ontmoetingen met Wagner
en Brahms lopen eerder teleurstellend af, en alleen Rimski-Korsakov die in Parijs als dirigent
werken van de Russische "vijf" kwam presenteren, kon hem bekoren omwille van Borodin;
de revelatie voor hem was echter Moessorgsky's "Boris Godoenow".
Intussen had hij ook kennis gemaakt met Maeterlincks "Pellas et Mlisande", en met de hulp
van Mallarm ontstaat de gelijknamige opera, een mijlpaal in de geschiedenis van het genre.
De meeste andere werken ontstaan alle tegen een literaire achtergrond. Ook zijn bijdragen als
124
muziekrecensent van de "Revue Blanche" getuigen van een meer dan gewone literaire
begaafdheid.
In 1899 trouwt Debussy met het volksmeisje Rosalie Texier, maar reeds vijf jaar later laat hij
zich scheiden om te kunnen trouwen met hun gemeenschappelijke vriendin Emma BardacMoyse; op die manier poogt hij in de hogere krijgen binnen te geraken en eindelijk van alle
financile zorgen verlost te zijn.
Vanaf 1908 dirigeert hij overal in Europa zijn eigen werk. Het uitbreken van de Eerste
Wereldoorlog brengt hem erg van streek, maar ondanks een hersenaandoening dwingt hij
zichzelf te componeren. Tijdens het laatste Duitse offensief bij de verovering van Parijs is hij
te fel verzwakt om de schuilkelders te verlaten. Hij sterft op 25 maart 1918.
125
Manuel de Falla
Spanje (Stijlperiode: 20ste
Eeuw)

Cdiz
Alta Gracia (Argentini)
Vader Falla was afkomstig uit Valencia en moeder Matheu uit een Catalaanse familie. Toch
werd Manuel geboren in het Andalousische Cadiz (aan de Atlantische kust) op 23 november
1876. Van zijn moeder kreeg hij de eerste pianolessen, en al vroeg traden ze samen op. In
Madrid gaat hij bij Galuzzo en Otero studeren; later ook aan het conservatorium en priv bij
Felipe Pedrell. Die laatste wist hem spoedig te overhalen de weg van Albeniz en Granados in
te slaan: nl. op zijn eigen manier meewerken aan de verheffing van de Spaanse nationale
muziek door meesterwerken te componeren op basis van de volksmuziek. De opera "La vida
breve" met de beroemde Spaanse dans is daarvan het eerste voorbeeld. In 1907 wordt hij
steeds vaker als concertpianist gevraagd. Verder verblijft hij zeven jaar in Parijs. Hij leert er
Debussy, Faur en Ravel kennen en raakt vooral bevriend met Dukas. De drie symfonische
gedichten "Nachten in de tuinen van Spanje" ontstonden in die periode. Naast pianomuziek
schreef hij in Parijs ook enig mooie Spaanse liederen, grotendeels op oude Spaanse
volksmelodien ("Siete canciones populares espaolas").
Tijdens de oorlog 1914-1918 trekt hij zich terug achter de Pyreneen, en componeert er "El
Amor Brujo" ("De magische liefde"), enigszins te vergelijken met Stravinsky's "Sacre du
Printemps". Het is een ballet met zang, dat echter vooral als symfonische suite zijn weg naar
het grote concertpubliek vond.
"El sombrero de tres picos" ("De Driesteek") was bedoeld als komische opera, maar werd
ten slotte ook als ballet (voor Diaghilew) bewerkt omdat het verhaal bij testament van de
tekstdichter nooit als libretto voor een opera mocht dienen.
Na de dood van zijn ouders blijft de Falla 20 jaar met zijn zus samenwonen in Granada. Hij
wordt er bevriend met Garcia Lorca. Voor de beroemde claveciniste Wanda Landowska
werkt hij twee jaar lang aan het "Concierto per Clavicembalo", dat nauwelijks tien minuten
duurt, en door zes instrumenten moet uitgevoerd worden. In deze enkele bladzijden liggen de
muzikale mogelijkheden van de 15de tot de 20ste eeuw als het ware gecondenseerd.
In 1939 wordt de fascistische grond hem te heet onder de voeten, en hij vertrekt in
vrijwillige ballingschap naar Argentini. Op 14 november 1946 sterft hij er in zijn armoedig
landhuis. Op de staatskosten wordt zijn lichaam overgebracht naar Spanje en begraven in
zijn geboortestad Cadiz.
126
George Gershwin
20ste Eeuw)
Brooklyn
Hollywood
Georges Gershwin werd geboren uit Joods-Russische ouders in Brooklyn op 26 september

1898. Zijn interesse voor de muziek ontstond toen hij ongeveer tien jaar oud was. Zijn ouders
hadden een piano gekocht en hij leerde zelf de grondslagen van de harmonie kennen en
componeerde een aantal liedjes.
Later ging hij piano studeren, en werd dan in een muziekhandel aangenomen om de klanten
demonstraties geven van de instrumenten die er verkocht werden. Gedurende zijn vrije tijd
kreeg hij nog les in de harmonieleer bij R.Goldmark.
Zijn eerste liedje publiceerde hij op zijn 18de. Hij werd al snel bekend omdat hij regelmatig
artikels schreef voor populaire weekbladen.
Toen hij 21 was, ging zijn eerste musical, La-La Lucille, in premire met succes. Ook het
liedje Swanee dat hij in dezelfde periode componeerde, oogstte veel succes: er werden paar
miljoen exemplaren verkocht. Hij ontdekte toen de rijkdommen van de jazzmuziek; waarvan
hij zeer veel gebruik maakt.
Maurice Ravel, aan wie Gershwin raad was komen vragen, had vrijwel onmiddellijk door dat
Gershwin een uitzonderlijk talent had. Dat maakte hij in zijn antwoord ook duidelijk: Ik heb
u niets meer aan te leren.
Maar zijn belangrijkste werken werden niet naar juiste waarde geapprecieerd. Het publiek
had geen hoge dunk van zijn populaire melodien. Een uitzondering is wel Rhapsody in
Blue (1924), dat later nog verschillende keren werd georkestreerd door anderen, hoewel het
werk aanvankelijk op heel veel kritiek stootte. Maar Gerswhin bleef liedjes componeren voor
Broadway-producties en films, samen met zijn broer Ira die de teksten schreef. Hij heeft
verschillende klassiekers op zijn naam staan. Hij schreef ook een pianoconcerto, waarmee hij
hoopte op een nieuw succes. Het nu alom bekende 'Porgy and Bess'; werd voor het eerst
opgevoerd in 1935 voor een absoluut onverschillig publiek.
Tijdens het laatste jaar van zijn leven verbleef Gershwin in Hollywood om zich toe te wijden
aan de filmmuziek. Hij stierf er op 11 juli 1937 aan de gevolgen van een hersentumor.
127
Alberto Ginastera
Argentini (Stijlperiode: 20ste
Eeuw)
Buenos Aires
Genve (Zwitserland)
Paul Hindemith
Duitsland (Stijlperiode: 20ste
Eeuw)
Hanau
Frankfurt am Main
Het leven van Hindemith is minder boeiend dan zijn werken. Hij werd in Hanau (Pruisen)
geboren op 16 november 1895 in een eerder armoedige familie. Als kind reeds begon hij
spelenderwijze te componeren, en toen hij zich in 1909 aan het Conservatorium van
Frankfurt liet inschrijven, had hij reeds een indrukwekkend aantal kamermuziekjes
geschreven.
In Frankfurt studeerde hij contrapunt en compositie bij Arnold Mendelssohn, compositie bij
Bernhard Sekles en viool bij Adolph Rebner. Om zijn lessen te kunnen betalen, moest hij
allerlei muzikale schnabbels meepikken. De eerste composities met opusnummering ontstaan
in die tijd, en na een korte legerdienst wordt hij concertmeester in het operaorkest van
Frankfurt. Sedert 1915 maakte hij deel uit van het beroemde Rebner-strijkkwartet, eerst als
tweede violist, daarna als altist. Met die groep werd heel Europa afgereisd. In 1921 sticht hij
zelf een nieuw ensemble: het Amarkwartet, dat tot 1929 triomfen bleef oogsten. In 1927
aanvaardt Hindemith een aanstelling als compositieleraar aan de Muziekhogeschool van
Berlijn; hier gaat hij zich steeds meer met historische en pedagogische onderwerpen
bezighouden. Al wat nieuw en experimenteel was boeide hem, zoals de Zeitoper en het
componeren voor grammofoon, mechanisch klavier enz. Door zijn werken voor en met
jongeren was Hindemith bij de Duitse jeugd ongewoon populair geworden, en dat viel niet in
goede aarde bij het nieuwe bewind. In 1938 wijkt hij uit naar Zwitserland en ten slotte naar
de Verenigde Staten om te ontkomen aan de lastercampagne van de nazi-pers. Van 1934 tot
1937 reist hij elk jaar naar Ankara om de Turkse regering van advies te dienen bij de uitbouw
van een eigen muziekonderwijsnet. In Amerika werd hem een leerstoel aangeboden aan de
Yale-universiteit en heel wat belangrijke composities ontstonden tijdens de jaren van
ballingschap.
128
Vanaf 1946 pendelt Hindemith tussen de universiteiten van Yale en Zrich, houdt in heel de
wereld lezingen en legt zich als uitvoerend kunstenaar steeds meer op het dirigeren toe. In
1953 vestigt hij zich terug in Zwitserland, maar is zelden thuis te vinden. Hij sterft op 28
december 1963.
Gustav Theodore Holst

20ste Eeuw)

Cheltenham
Londen
Geboren te Cheltenham op een herfstdag in 1874 uit een verengelste Zweeds-Duitse familie,
leerde Gustav Holst reeds op zeer jonge leeftijd piano spelen. Het gerucht doet de ronde dat
hij reeds op zijn dertiende Berlioz' verhandeling over instrumentatie en orkestratie gelezen
had. Holst was dan ook een bewonderenswaardige orkestrator.
Hij ging studeren aan het Royal College of Music - waar hij in 1919 professor zou worden kreeg er compositieleer van Stanford en studeerde er tevens trombone. Hij ontmoette er
Ralph Vaughan Williams, met wie hij vriendschap sloot. Ralph had een grote invloed op
Holsts persoonlijkheid en componeerstijl.
Tot aan zijn huwelijk in 1901 verdiende Holst zijn boterham als trombonist. Daarna moest hij
naar een veiligere bron van inkomsten zoeken, en werd muziekleraar. Hij gaf onder meer les
aan de universiteit van Reading en aan het Royal College of Music.
In die periode componeerde Holst weinig. De werken die hij tot dan toe geschreven had,
waren in de Wagneriaanse stijl, maar dankzij de invloed van Vaughan Williams ontwikkelde
hij stilaan een eigen, persoonlijkere stijl. Hij werd genspireerd door Afrikaanse muziek
(Beni-mora suite, Hymns from the Rig-Veda, de opera Savitri), volksmuziek (At the Boar's
Head, Egdon Heath). Ook invloeden van Debussy en Richard Strauss zijn soms duidelijk
aanwezig. Holst heeft zeker meer invloed gehad op de latere Engelse muziek dan andere
componisten van zijn generatie.
Totaal onverwacht schreef hij het werk dat hem in n klap beroemd zou maken: The Planets.
Hij componeerde deze suite naar aanleiding van een terloopse conversatie over astrologie.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd hij naar het Midden-Oosten gestuurd om er oorlogje te
gaan spelen.
Als gevolg van een ongelukkige val in 1923 is hij niet meer in staat tot lesgeven. Vanaf dan
componeert hij, op enkele uitzonderingen na, eerder sombere werken (Fugal Concerto &
Overture). In 1934 gaat zijn gezondheid er sterk op achteruit, en hij sterft op 59-jarige
129
leeftijd, op 25 mei van datzelfde jaar.
Arthur Honegger
Eeuw)
Le Havre
Parijs
In Le Havre op 10 maart 1892 uit een Duits-Zwitsers echtpaar geboren, groeit Arthur
Honegger op in Frankrijk als Fransman. Aanvankelijk componeert hij als een intutief
autodidact, maar daarna gaat hij naar de conservatoria van Zrich en Parijs. Tussendoor is hij
soldaat voor Zwitserland tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hij sluit zich aan bij de "Groupe des
Six", en op zijn achtentwintigste verbaast hij de wereld met het oratorium "Le Roi David".
Hij bleef steeds de Zwitserse nationaliteit behouden, ofschoon hij bijna altijd in Frankrijk
gewoond heeft, en huwde met de Franse pianiste Andre Vaurabourg.
Enkele jaren lang was Honegger compositieleraar aan de "cole Normale de Musique", en
als president van de "Internationale Confederatie van Schrijvers en Componisten" reisde hij
de hele wereld rond. Hij maakte deel uit van de Academies van Kunsten in een hele reeks
Europese landen. Als criticus en essayist heeft hij zich beziggehouden met vrijwel alle
aspecten van het moderne muziekleven, waarbij vooral de sociale positie van de musicus en
de bestrijding van de vedettencultus hem ter harte ging. Uit zijn laatste geschriften blijkt een
groeiend pessimistische kijk op de toekomst van de muziek.
Hij leeft nog zeven jaar met een in New York opgelopen angina pectoris en sterft in Parijs op
27 november 1955 aan een beroerte.
130
Charles Edward Ives

20ste Eeuw)
Connecticut
New York
Charles Edward Ives werd geboren in Danbury, Connecticut in 1874. Hij behoort dus tot de
generatie Reger - Schnberg - Rachmaninov - Ravel - de Falla... Als zoon van een
muziekleraar en dirigent van de plaatselijke harmonie kreeg hij al vanaf zijn vijfde jaar
muziekonderricht. Als jongen speelde hij de kleine trom in vaders harmonie. Zijn vader
experimenteerde graag met instrumentale klanken en het harmonieorkest was het ideale
proefkonijn.
Ives werd vanaf zijn dertiende organist in verschillende kerken en later koorleider. Van die
tijd dateren ook zijn eerste composities.
Van 1894 tot 1898 studeerde hij aan de Yale-universiteit. Hij nam muzieklessen bij
compositieleraar Horatio Parker en componeerde onder zijn toezicht zijn enige
conformistische werken uit zij oeuvre. In 1898 werd hij klerk bij een
verzekeringsmaatschappij en in 1907 compagnon in een New Yorks agentschap van de
Washington Life Insurance Company. Ives richtte het agentschap "Ives en Myrick" op, dat
een florissant bestaan heeft gekend. Zijn financieel succes was een waarborg voor zijn
artistieke zelfstandigheid. Het maakte ham mogelijk zijn composities te laten drukken en alle
exemplaren van deze uitgaven cadeau te doen aan genteresseerden.
Aan de pianosonate met de titel 'Concord, Massachusetts 1840-1860' voegde hij een geschrift
toe 'Essays before a sonata' waarin hij opmerkt: "These prefatory essays were written by the
composer for those who can't stand his music and the music for those who can't stand his
essays; to those who can't stand both, the whole is respectfully dedicated" (Dit essay is
geschreven door de componist voor wie de muziek onbegrijpelijk is en de muziek is
geschreven voor wie het essay niet begrijpt; het geheel is met alle respect opgedragen aan
wie van geen van beide iets begrijpt). Deze sonate laat 'akkoorden' horen waarin alle zwarte
toetsen van twee octaven tegelijk voorkomen. Deze akkoorden moeten, volgens de
131
componist, gespeeld worden door het neerdrukken van een eind hout.
In het manuscript van een vroeger sonate-achtig werk, de Three-Page Sonata (1905) staat
tussen de noten geschreven: 'Terug naar het eerste thema - alle mooie sonates moeten een
eerste thema hebben'.
Ives ging door met componeren tot het begin van de jaren 1920. Verzwakt door ziekte - hij
leed aan suikerziekte en een hartkwaal - en ontgoocheling door de oorlog, nam hij nog slechts
sporadisch vroegere composities voor aanvulling of wijziging ter hand. In 1930 zegde hij het
verzekeringsleven vaarwel en trok hij zich terug. Op het platteland liep deze vreemde
componist rond in een boerenkiel, hij las geen kranten, bezocht geen concerten en officile
bijeenkomsten en weigerde een radio in huis te nemen.
Aan zijn meest weidse concept, de "University Symphony", werkte Ives met tussenpozen van
1911 tot 1951. Dat hij ongevoelig was voor eerbewijzen, toonde hij toen hij in 1947 de
Pulitzer-prijs voor zijn Derde Symfonie in ontvangst nam met volgende woorden: "Prijzen
zijn voor schooljongens; ik ben geen schooljongen meer". Dat zijn oeuvre gedurende zijn
leven vrijwel algemeen werd afgewezen, liet hem koud. Hij was alleen blij met de trouw van
zijn echtgenote Harmony.
Leos Jancek
Tsjechi (Stijlperiode: 20ste
Eeuw)

Hukvaldy
Ostrava
Als vijfde kind uit een arm gezin werd Leo Jancek geboren op 3 juli 1854 in Hukvaldy, een
Tsjechisch dorpje nabij de grens met Polen. Zowel zijn vader als zijn grootvader waren
musicus en onderwijzer. Op zijn elfde stuurden zijn ouders naar Brno, de hoofdstad van
Moravi, gestuurd om er te zingen in het jongenskoor van een augustijnerklooster.
Leo zou net zoals zijn vader in het onderwijs gaan. En dat gebeurde ook: hij kreeg in 1869
een studiebeurs om een lerarenopleiding te volgen, en gaf daarna gedurende twee jaar les op
een school. Maar de muziek boeide hem meer. In 1873 richtte hij zijn eigen koor op en een
jaar later ging hij naar Praag om er orgelles te volgen. Zijn eerste composities dateren van
deze periode.
In 1875 keerde hij terug naar het klooster, waar hij koorleider werd. Hij schreef voor het koor
een 'Exaudi Deus' met orgelbegeleiding. Hij leidde het koor van Olomouc en dirigeerde het
filharmonisch orkest van Brno, waarmee hij het Requiem van Mozart en de Missa Solemnis
van Beethoven opvoerde.
Twee jaar later, in 1877 ging hij opnieuw naar Praag, waar hij Dvork leerde kennen. Kort
132
daarna ging hij zes maanden aan het conservatorium van Leipzig studeren, en daarna nog
eens een half jaar aan het conservatorium van Wenen.
In 1881 trouwde hij met de dochter van de directeur van de lerarenopleiding. Hij was toen 26,
zij nog maar 15. Het huwelijk heeft maar een aantal jaren stand gehouden, maar Jancek
kreeg steeds meer zelfvertrouwen. Hij wilde van Brno een groots muziekcentrum maken. Hij
werd zeer actief: hij onderwees, bestudeerde de volksmuziek, dirigeerde en richtte een krant
op. Er werd zelfs een nieuw theater geopend in de stad, en Jancek richtte er zijn eigen
orgelschool, waarvan hij directeur bleef tot in 1903.
Van dan af begint een minder rooskleurige periode in Leo' leven. In 1882 begint hij aan zijn
opera 'Srka', maar de libbretist, die liever met Dvork had samengewerkt, verbood hem
tenslotte zijn tekst te gebruiken. Hij leefde ook gescheiden van zijn vrouw omdat hij zijn
moeder had gevraag bij hem te komen wonen. Een paar jaar later werd er een zoontje
doodgeboren.
Janceks ontwikkeling als componist begon uitzonderlijk laattijdig. Pas de eeuwwisseling
was zijn muzikale persoonlijkheid echt ontwikkeld. Tussen 1894 en 1903 had hij hard
gewerkt aan zijn opera 'Jenufa' en aan de cantate 'Amarus'. Uiteindelijk ging 'Jenufa' in Brno
in premire, en het werd een overweldigend succes, zij het op kleine schaal want de opera
werd elders niet opgevoerd. Prompt daarna nam hij zijn ontslag als leraar en begon meer tijd
te besteden aan zijn composities. In de jaren die volgden schreef hij een aantal opera's die
nooit werden opgevoerd.
Pas in 1916, twaalf jaar na de premire, werd 'Jenufa' in Praag opgevoerd, waar Jancek als
genie beschouwd werd. Voor het eerst in zijn leven kon de 62-jarige componist van een groot
succes spreken. Hij schreef nog vier opera's, een liederencyclus, een strijkkwartet, een
blaassextet, de 'Glagolitisch Mis' en de 'Sinfonietta voor orkest'. In 1928 schreef hij nog een
strijkkwartet, waarna hij stierf, op 12 augustus.
Aram Iljitsj Khachaturian

Rusland (Stijlperiode: 20ste Eeuw)

Tiflis
Moskou
Aram Katchaturian werd in Tiflis (Armeni) geboren op 6 juni 1903 als zoon van een
boekbinder. Als musicus moeten we hem een late roeping noemen: eerst op 19-jarige leeftijd
ging hij cello studeren in een lokale middelbare school. Dan volgt aan het Conservatorium te
Moskou compositiestudie bij Miaskowski en Wasilenko. In 1939 wordt hij aanvaard in het
"Comit der Sovjetrussische componistenorganisatie". Hij verwerft drie Stalinprijzen: voor
het ballet "Gayaneh" (met de overbekende "Sabeldans") uit 1943, de tweede symfonie uit
1946 en de muziek bij de film "De Slag om Stalingrad" in 1950.
Beroemd is van Katsjatoerian ook zijn pianoconcerto uit 1935. Naast enkele symfonien
133
schreef hij ook een vioolconcerto en kamermuziek. Tot in 1968 doceerde hij aan het
Conservatorium te Moskou compositieleer. Hij stierf in Moskou op 1 mei 1978.
Zoltn Kodly
Hongarije (Stijlperiode: 20ste
Eeuw)

Kecskemt
Budapest
Kodly werd geboren op 16 december 1882 in Keeskemt (Hongarije). In het gezin Kodly werd
veel gemusiceerd, en al vroeg geraakte Zoltn zo genteresseerd, dat hij op eigen houtje in de
muziekbibliotheek werken van grote componisten ging bestuderen. Hij waagde zich in 1898 al
aan een mis voor koor en orkest.
Zijn middelbare studies deed hij aan het gymnasium van Nagyzombat. In 1900 bekomt hij een
studiebeurs om in Boedapest aan de universiteit te gaan studeren, en in 1902 wordt hij cello- en
compositieleerling van Koessler aan de Muziekacademie van Boedapest, het hoogste
muziekinstituut van Hongarije.
In 1906 promoveert hij op een proefschrift over de Hongaarse volksmuziek, en het jaar daarop
wordt hij leraar theorie en compositie aan de Muziekacademie, en in 1919 onderdirecteur.
Na een studiereis doorheen Europa legt hij zich definitief toe op het verzamelen van volksliederen
en -dansen. Samen met Bla Bartk graaft hij tot in de verste uithoeken van het land naar de
restanten van volksliederen, gewapend met muziekpapier en opname-apparatuur. Daarnaast blijft
hij actief als componist, vooral van liederen, kamermuziek en koorwerk. Met de "Psalmus
Hungaricus" behoorde hij in n klap tot de wereldelite. Evenveel succes hadden daarna de "Hary
Janossuite", het "Te Deum, de "Dansen uit Galanta" en het "Concerto voor orkest".
Net zoals Bartk combineerde Kodly een grote activiteit als gevierd componist met die van
wetenschappelijk onderzoeker naar de bronnen van een nationale volksmuziek in Hongarije.
Als we hun stijl willen vergelijken, stellen we vast dat Kodly een eenvoudiger harmonie
nastreeft, begrijpelijk voor wie door liefhebbers zingbare koormuziek tracht te schrijven.
134
En hier staan we voor het derde luik van Kodly's carrire dat Bartk niet, of althans in veel
geringere mate heeft: dat van pedagoog. Uitgaande van zijn vertrouwdheid met het Hongaarse
volkslied en van de verworvenheden van de muziekpedagogische vernieuwingsbeweging in
Europa (i.c. de Tonica-Do-methode of relatieve solmisatie: de grondtoon van de majeurladder heet
steeds "Do"), bouwde hij een methode voor muziekopvoeding uit die begon bij het kind in
embryonaal stadium en volledig uitgewerkt werd tot de componistenscholing.
Kodly is de man die het klaarspeelde reeksen solfgelessen te schrijven die muzikale waarde
hebben en prettig om zingen en spelen zijn. Zijn methode is in niets origineel, maar het resultaat
van feeling voor wat kan gebruikt worden uit andere methodes. Door de gebrekkige cordinatie
tussen de verenigingen van auteursrechten in Oost en West wordt de indrukt gewekt dat hij als
eigen werk aan de man probeert te brengen wat hij van anderen heeft samengeraapt.
De centralistische politieke structuur van Hongarije was voor Kodly een grote bondgenoot om
zijn idealen te bereiken: hij kreeg van regeringszijde de opdracht een structuur uit te werken voor
het muziekonderwijs en de muziek in het onderwijs.
Terwijl Bartk in de Verenigde Staten ging wegkwijnen van heimwee, bleef Kodly in Hongarije,
en bouwde er op de puinen van de Tweede Wereldoorlog een muziekonderwijs uit dat alle andere
landen van Europa tot voorbeeld mag dienen. Hij overleed in Boedapest op 6 maart 1967.
Gustav Mahler
135
Op 7 juli 1860 werd Gustav Mahler geboren in het Boheemse Kalischt uit Joodse ouders. Niet
lang na zijn geboorte verhuist de familie naar Iglau in Moravi, een garnizoenstadje dat zijn
sporen heeft nagelaten in Mahlers composities in de vorm van militaire signalen. Tijdens zijn
middelbare studies volgt hij aan het Conservatorium van Wenen piano bij Epstein, harmonie bij
Fuchs en compositie bij Krenn. De eindexamens van het gymnasium en conservatorium vallen
samen, en daarna schrijft hij zich in aan de universiteit voor wijsbegeerte en geschiedenis. In het
kader van die lessen volgt hij het facultatieve college bij Bruckner, die een blijvende invloed op
zijn werk zou hebben, en wiens werken hij later als dirigent vaak op het programma zou plaatsen.
Mahlers eerste betrekking was die van dirigent aan het zomeroperettentheater van Bad Hall.
Daarna volgen posten in Laibach, Olmtz en Kassel. In die laatste stad kon eindelijk ook Wagner
en Mozart geprogrammeerd worden omdat er hier wel behoorlijke krachten voorhanden waren.
Maar omdat hij slechts tweede kapelmeester was, waren deze "klassieke" werken niet voor hem.
Na een kort verblijf in Leipzig en Praag, wordt hij operadirecteur aan de Koninklijke Opera van
Boedapest, of wat hiervan overbleef: om enig resultaat te kunnen behalen, moest hij eerst de hele
onderneming op alle gebied saneren. Voor de medewerkers was hij iets te veeleisend en te
compromisloos, en door een wijziging aan het theaterstatuut werden hem alle autoritaire rechten
ontnomen. Hij nam ontslag en werd prompt aangesteld als eerste dirigent te Hamburg.
Van 1897 tot 1907 was hij directeur van de Hofopera in Wenen. Om die aanstelling te krijgen had
hij zich eerste tot het katholicisme moeten "bekeren". Hij werkte die opera op tot n van de
belangrijkste van Europa door een gedurfd repertoire en door het aantrekken van beroemde
solisten. Als assistent kreeg hij Bruno Walter, en samen maakten ze van het orkest het gaafste
geheel dat de concertluisteraar ooit te horen kreeg. In 1901 huwt hij de schildersdochter Alma
Schindler. Vijf jaar na de "Kindertotenlieder" sterft hun oudste dochtertje. Hij moet zijn
activiteiten inperken als de eerste symptomen van een hartkwaal aan het licht treden.
Als gevolg van intriges, die onvermijdelijk schijnen te behoren tot kunstenaars op zijn niveau,
moest hij 1907 ontslag nemen, en verliet Wenen op het hoogtepunt van zijn carrire, om in New
York aan de Metropolitan Opera het Duitse repertoire voor zijn rekening te nemen. Ook werkte hij
als dirigent van Philharmonic Orchestra. Vier jaren na mekaar pendelde hij tussen Europa en
Amerika. 's Zomers nam hij, zoals hij altijd gedaan had, de tijd om in zijn zomerverblijf in de
bergen uit te rusten. Toen bleek dat hij de grenzen van zijn eigen krachten overschat had: een
reeks gastconcerten in Amerika moest voortijdig afgebroken worden. Via een hartspecialist in
Parijs kwam hij in Wenen terecht, waar een longontsteking het einde betekende. Hij stierf er op 18
mei 1911.
Bohuslav Martinu
Tsjechi (Stijlperiode: 20ste
Eeuw)

Policka
Liestal (Zwitserland)
Bohuslav Martinu werd op 8 december 1890 geboren in Policka. De eerste 12 jaar van zijn leven
bracht hij door in een kerktoren waar zijn vader, schoenmaker van beroep, wachter van was. Op
zijn zevende kreeg hij zijn eerste vioollessen van de plaatselijke kleermaker.
136
In 1906 werd hij naar het conservatorium van Praag gestuurd in de hoop dat hij een vioolvirtuoos
zou worden. Vier jaar later werd hij er echter ontslagen wegens 'onverbeterlijke nalatigheid'. Om
aan WO I te ontsnappen liet hij zich medisch ongeschikt verklaren. Hij bracht de oorlogsjaren
door in zijn geboortestad, waar hij compositie onderrichtte.
Tussen 1913 en 1923 was hij violist in het Filharmonisch Orkest van Praag. Na de oorlog keerde
hij naar Praag terug, waar hij les ging nemen bij Suk, hoewel hij voor een groot deel autodidact
was. In 1923 verhuisde hij naar Parijs om er bij Roussel te gaan studeren. Hij leefde er in nogal
erbarmelijke omstandigheden en trouwde met een Franaise. Martinu maakt deel uit van de
buitenlandse groep musici die onder de naam Parijse School verzameld worden.
Dankzij een aantal personen zoals Talich, Ansermet, Sacher, Mnch en Koussevitzky raakte zijn
oeuvre beetje bij beetje bekend. Hij moest echter tot in 1938 wachten op zijn eerste grote succes
met het Dubbelconcerto voor 2 strijkorkesten. Tijdens WO II sloeg hij op de vlucht voor de nazi's
en doorkruiste Frankrijk en Portugal om uiteindelijk per schip naar de VS te reizen.
Eenmaal daar aangekomen, kreeg hij al snel opdracht van Koussevitzky om een symfonie te
schrijven. Hij schreef ook een vioolconcert voor Elman en 'Memorial Stanzas' voor niemand
minder dan Albert Einstein, zelf een voortreffelijke violist. Martinu werd tot Amerikaan
omgedoopt en professor aan de universiteit van Princeton benoemd.
Na de oorlog keerde hij terug naar Praag om er een tijdje les te geven aan het Praagse
conservatorium, waarna hij zich in Rome ging vestigen. Hij stierf op 28 augustus 1959 in het
Zwitserse Liestal
Van eenheid in stijl is er in Martinu's muziek geen sprake. Men vindt er zowel slechte passages te
wijten aan zijn nogal onorthodoxe muzikale opvoeding, als schitterende stukken. Zijn muziek is
zeer gevarieerd, levendig en origineel.
Olivier Messiaen
Eeuw)

Avignon
Parijs
Op 10 december 1908 werd Messiaen in Avignon geboren. Op elfjarige leeftijd vinden we

hem reeds aan het Conservatorium te Parijs als leerling van Marcel Dupr (orgel), Maurice
Emmanuel en Paul Dukas (compositie). Daarnaast bestudeerde hij de Hindoemuziek, de
Griekse muziek en het gezang van vogels! Hij wordt organist van de "Trinit", hoofdleraar
aan de "cole Normale de Musique" en aan de Schola Cantorum te Parijs. Later is hij ook
137
leraar harmonie, esthetiek en ritmische analyse aan het conservatorium. Hij stierf in Parijs op
28 april 1992.
Arthur Meulemans
Belgi (Stijlperiode: 20ste
Eeuw)

Aarschot
Hij werd geboren in Aarschot op 19 mei 1884 en studeerde aan het Lemmensinstituut te
Mechelen bij onder meer Edgar Tinel en Aloys Desmet . Na zijn eindexamen in 1906 werd
hij er leraar tot in 1914 toen hij zich vestigde in Tongeren, waar hij aan het Koninklijk
Atheneum muziek onderwees tot aan zijn aanstelling in 1930 als dirigent (samen met
Fernand Quinet) van het pas opgerichte Symphonieorkest van de Belgische Radio, thans
BRTN Filharmonisch Orkest, in Brussel. In 1916 sticht hij in Hasselt wat deLimburgse
Orgel- en Zangschoo? zou worden. Vanaf 1932 tot aan zijn dood, te Etterbeek op 29 juni
1966, leeft en werkt hij in Brussel.
Arthur Meulemans, bekender dan zijn broer Herman, kan binnen het Belgische muziekleven
beschouwd worden als een overgangsfiguur tussen de romantische Vlaamse generatie na
Benoit en Tinel, en de moderne internationale stromingen die in Belgi een definitieve
doorbraak kennen met August L.Baeyens.
Het ontstaan van het Symphonieorkest van de Belgische Radio was de gedroomde stimulans
voor de Belgische componisten, die eindelijk geregeld op de programmas voorkomen.
Wellicht daardoor componeert Arthur Meulemans een indrukwekkend symphonisch oeuvre.
Zelf geboren in de laat-romantiek, beleeft hij in zijn adolescentie het impressionisme om
tenslotte tot volle ontplooiing te komen tijdens het expressionisme. Het zijn de drie
stijlfacetten die in de evolutie van zijn oeuvre, dat meer dan driehonderd werken telt, terug te
vinden zijn.
Arthur Meulemans schreef onder meer vijftien symphonien, drie operas, soloconcerti voor
allerhande instrumenten, vijf strijkkwartetten, liederen, oratoria en koorwerken.
Herman Meulemans
Belgi (Stijlperiode: 20ste Eeuw)

Aarschot
Aarschot
138
Herman Meulemans,de jongste broer van Arthur Meulemans, wordt geboren op 19 oktober
1893 te Aarschot. In 1914 wordt hij laureaat aan het Lemmensinstituut en onmiddellijk
daarop organist aan de O.L.Vrouwkerk van Aarschot als opvolger van zijn broer. Tevens was
hij muziekleraar aan de Rijksmiddelbare School van Aarschot. In opvolging van zijn broer
Arthur werd hij directeur aan de Orgel- en Zangschool te Hasselt. Ook leidde hij een tijdlang
een solistenkoor dat met succes optrad in Aarschot.
Tot aan zijn dood bleef hij de bescheiden, grote kunstenaar die menig melomaan en
kunstkenner met verstomming sloeg door zijn muzikalitieit, improvisatietalent, virtuositeit,
kennis en eruditie. Met grote belangstelling, enthousiasme en overtuiging volgde hij
nauwgezet de muzikale evoluties van zijn tijd. Zo kende en bestudeerde hij het werk van zijn
tijdgenoot Bla Bartok nog voor iemand in Belgi daadwerkelijk belangstelling toonde voor
deze grote componist. Prof. Denijs Dille (geboren in 1904), ere-directeur van het Bartokarchief in Boedapest, verwijst steeds naar Herman Meulemans als zijn mentor en voorganger
in zijn studie van de moderne muziek in de eerste helft van de twintigste eeuw. Herman
Meulemans is de componist van diverse liederen op profane en religieuze teksten,
(school)cantates, piano- en orgelwerken. Zijn talenten heeft hij steeds ten diepste gesteld van
zij geboortestad. Toch stief hij arm en vergeten door zijn stadsgenoten op 5 januari 1965 in
Aarschot.
Darius Milhaud
Eeuw)
Aix-en-Provence
Genve
Uit Joodse ouders werd Milhaud in Aix-en-Provence op 4 september 1892 geboren. Hij
studeerde aan het Parijse Conservatorium viool bij een hele reeks beroemde leraars, en maakt
er kennis met Honegger, Auric, Durey, Poulenc en Tailleferre. Samen richtten ze de "Groupe
139
des Six" op. De Eerste Wereldoorlog verhindert zijn Prijs van Rome en als componist wordt
hij zowat de exponent van het anti-impressionisme (hij vindt dit te gemanireerd).
Milhaud kwam sterk onder de invloed van Paul Claudel, en volgt hem als secretaris van 1917
tot 1919 naar Brazili (Claudel was toen Frans gezant in Rio de Janeiro). Zowel de Parijse als
de Braziliaanse periode met Claudel laten hun sporen na in Milhauds uvre: zijn muziek bij
de Oresteia van Aeschylus (Claudel werkte aan de vertaling ervan), en de invloed van de
negermuziek die vele werken van zijn zeer uitgebreid werk siert, zijn daarvoor een bewijs.
In 1940 week Milhaud uit naar Amerika, waar het antisemitisme minder sterk was, en
doceerde er aan het Mills College in Californi. Na de oorlog keerde hij terug naar Parijs als
leraar compositie aan het Conservatorium, en verdeelde zijn tijd tussen Amerika en Frankrijk.
Hij overleed in Genve op 22 juni 1974
Carl August Nielsen

Denemarken (Stijlperiode:
20ste Eeuw)

Sortelung
Kopenhagen
Carl Nielsen is een Deens componist, geboren op 9 juni 1865 te Sortelung (in de buurt van
Norre Lyndelse en Odense). Zijn ouders waren straatarme ambachtslui. Hij kreeg zijn eerste
lessen in de muziek van de lokale onderwijzer en slaagde erin om in de fanfare van Odense
aanvaard te worden. Na veel moeite konden zijn vrienden hem naar het conservatorium laten
gaan. Slechts drie jaar later krijgt hij studiebeurzen om in Frankrijk, Duitsland en Itali te
gaan studeren. Hij begon als violist aan de opera van Kopenhagen, waar hij in 1908 Svendsen
mocht opvolgen als dirigent. In 1915 werd hij tot directeur van het conservatorium benoemd.
Hij stierf op 3 oktober 1931 te Kopenhagen.
Carl Orff
20ste Eeuw)

Mnchen
Mnchen
Carl Orff werd in Mnchen geboren op 10 juli 1895. Hij leerde al op jongen leeftijd piano,
orgel en cello spelen, en begon ook te componeren. Daarom ging hij naar het conservatorium
140
van Mnchen, waar hij in 1914 afstudeerde. Om zijn brood te verdienen componeerde vooral
theatermuziek, en gaf daarnaast ook nog les.
Orff was medestichter van de Gnther Schule, een school voor gymnastiek, muziek en dans.
In 1930 begon hij aan zijn boek 'Schulwerk' waarin hij een beeld schept van zijn ideen
omtrent de muzikale opvoeding. Daarin speelt het ritme een vooraanstaande rol. Van 1930
tot 1933 is hij dirigent van het Bach-genootschap in Mnchen.
Als componist onderging hij grote invloeden van Claude Debussy en Richard Strauss. Zijn
eerste composities waren in feite niets anders dan vrije transcripties van Claudio Monteverdi,
en eerste 'eigen' werk kwam er pas met 'Carmina burana' in tweede helft van de jaren '30, een
cantate gebaseerd op dertiende-eeuwse Latijnse en Duitse teksten. Dit werk wordt
gekenmerkt door een zeer aparte stijl. Het is uiterst eenvoudig van structuur en melodien,
dynamisch en indrukwekkend. 'Carmina burana' vormt samen met 'Catulli carmina' (1943)
en Trionfo di Afrodite' (1953) de drieluik 'Trionfi'.
In zijn latere werken bleef Carl Orff trouw aan zijn eigen stijl. Hij schreef nog een aantal
opera's, waaronder 'Der Mond' (1939), 'Die Kluge' (1943), zijn grootste succes, en
'Antigonae' (1949).
De zeer aparte stijl van Carl Orff wordt gekenmerkt door het ritmische. In het overgrote deel
van zijn oeuvre zijn de harmonien onderdanig aan het ritme, dat als evenwicht fungeert
tussen het gevoel en de ratio. De melodie wordt vooral bepaald door het ritme, niet door de
harmonien. Het aantal slagwerk-instrumenten is daarom zeer uitgebreid: tot 59 in
'Antigonae'. De bedoeling van dit alles is dat de toehoorder onmiddellijk de muziek begrijpt.
Daarom bant Orff elke ingewikkelde structuur, complexe vorm van harmonie of melodie
zoals het contrapunt, uit zijn muziek.
Hij stierf in zijn geboortestad op 29 maart 1982.
Francis Jean Marcel

Poulenc
Eeuw)
Parijs
Parijs
141
Poulencs vader was directeur van de "Produits Chimiques Poulenc". Francis zelf werd in
Parijs geboren op 7 januari 1899. Hij volgde als vijftienjarige lievelingsleerling pianolessen
bij Ricardo Vies, en werd op zijn twintig, zij het tot zijn eigen verbazing, opgenomen in de
"Groupe des Six". Hierin hadden zich componisten verzameld die geen muzikale eenheid
zochten, maar elkaars werk stimuleerden en hielpen verspreiden. De andere leden van de
groep waren Durey, Auric, Honegger, Tailleferre en Milhaud. De enige vorm van
componistenopleiding die hij ontving, bestond uit enkele waardevolle raadgevingen van
Charles Koechlin. Verder kan men hem beschouwen als een volkomen autodidact.
Aanvankelijk ging Poulenc onbekommerd zijn eigen weg, en zweerde nooit bij slechts n
stijl tegelijk. De nonchalante eenvoud en ongedwongenheid werd later in de rijpere
composities in een klassicistisch keurslijf gedwongen, maar nooit ontbrak de humor in zijn
werk. Verder was hij wel op de hoogte van wat zijn tijdgenoten produceerden, maar liet er
zich nooit door benvloeden.
Van Poulenc zijn minder werken bekend dan bijvoorbeeld van Darius Milhaud, maar ze
munten uit door een zeldzame verfijning. Vooral onder zijn jeugdwerken treffen we pareltjes
aan. Ook als begeleider van Pierre Bernac oogstte hij heel wat succes. Poulenc overleed op
30 januari 1963 in zijn Parijse woning aan een hartverlamming.
Sergei Prokofiev
Rusland (Stijlperiode: 20ste
Eeuw)

Sontzovka
Moskou
Vandaag de dag kan de muziekgeschiedenis reeds genoeg afstand nemen van de figuur van
Prokofiev om tot een overzicht van zijn leven, oeuvre, stijl en muziekhistorische betekenis te
komen. Hij werd in Sonstowka geboren op 23 maart 1891. Reeds als vijfjarige kreeg hij
pianolessen van zijn moeder, en tokkelde zijn eerste opusnummer bij elkaar. De componist
Glazunov, die enkele opera-probeersels ter inzage had gekregen, beval de tienjarige knaap
aan bij Rimski-Korsakov, toen leraar compositie aan het Conservatorium van SintPetersburg. In 1910 kreeg Prokofiev reeds de Rubinstein-prijs voor zijn eerste
pianoconcerto. In 1914 verliet hij als laureaat het Conservatorium.
142
Na de Russische revolutie (1917) verliet hij voor veertien jaar zijn vaderland om afwisselend
te wonen en te werken in Duitsland, de Verenigde Staten, Japan en Frankrijk. Velen hebben
hem dit verraad kwalijk genomen, maar daar tegenover mogen we ook niet vergeten dat hij
steeds met een Russisch paspoort reisde en overal bewust als Rus optrad en werkte; Toen hij
in 1933 terug naar de Sovjet-Unie verhuisde, om er onder het zogenaamd juk van het
"socialistisch-realisme" te werken, kreeg hij al evenveel kritiek. Hij had verstaan dat hij
"geen muziek meer kon schrijven voor een kleine kring esthetiserende toehoorders, maar
moest zoeken naar een heldere muzikale taal, die zijn volk zou kunnen begrijpen en
liefhebben".
Toch had Prokofiev het nog enkele keren aan de stok met de Sovjet-overheid. Telkens legde
hij zich deemoedig neer bij hun beslissing, verontschuldigde zich in een open brief, en pakte
dan uit met verklaringen en beloften in de stijl van bovenstaand citaat. Zijn neoklassieke stijl
la Haydn en Dvork vielen in zijn nieuw vaderland in goede aarde: ze waren probleemloos
en algemeen verstaanbaar.
Over zijn stijl schrijft Prokofiev zelf in autobiografische notities dat deze in vijf woorden
samen te vatten is: 1) klassiek, 2) modernistisch, 3) motorisch, 4) lyrisch, 5) grotesk.
Nog twintig jaar werkte hij als trouw Sovjetburger, en componeerde nog veel waardevolle
werken. Hij stierf enkele uren na Stalin, op 4 maart 1953.
Maurice Ravel
Eeuw)
Ciboure
Parijs
Met een vader van Zwitserse afkomst en een Baskische moeder is Maurice Ravel toch van
kindsaf in Parijs opgevoed. Hij werd geboren in Cibourne (in de Pyreneen) op 7 maart 1875.
Na de verhuizing volgt hij in het Parijse Conservatorium pianoles bij Anthiome en de Briot,
harmonie bij Pessard, contrapunt bij Gdalge en compositie bij Faur. Ook met Satie en
Chabrier heeft hij veel contact, en zijn interesse gaat vooral uit naar de werken van
Schumann en Liszt.
143
Verscheidene malen dingt hij naar een "Premier Prix de Rome" maar verder dan een tweede
prijs (bij de allereerste poging nog wel) geraakt hij niet. Intussen was zijn faam als componist
echter al gevestigd met werken als het "Menuet antique", "Habanera" en "Pavane pour une
infante dfunte", zodat die herhaalde mislukkingen tot felle polemieken bij de muziekcritici
aanleiding gaven.
Ravel heeft nooit een officieel ambt aanvaard, weigerde officile onderscheidingen, had
slechts enkele vrienden en een drietal leerlingen. Hij vestigde zich in een onopvallend
landhuisje in Montfort-l'Amaury. Aan de Eerste Wereldoorlog had hij nog als actief militair
deelgenomen, maar aan de andere kant weigert hij een petitie te tekenen van de "Franse Liga
ter verdediging van de Franse Muziek", die muziek van vijandige volkeren wilde saboteren.
In 1932 komt hij erg gehavend uit een auto-ongeval: een hersenletsel belet hem het spreken
ondanks een operatie. Hij sterft in Parijs op 28 december 1937.
Ottorino Respighi
Itali (Stijlperiode: 20ste
Eeuw)

Bologne
Rome
Respighi is een op 9 juli 1879 geboren Bologna. Hij is de belangrijkste Italiaanse componist
van symfonische muziek in de twintigste eeuw, en op zichzelf de Italiaanse
vertegenwoordiger van het impressionisme.
De eerste muzieklessen kreeg hij van zijn vader, en ze werden verdergezet in het plaatselijk
Liceo Musicale (viool en compositie). In 1900 verbleef hij als eerste violist van het operaorkest in Sint-Petersburg, en maakte er kennis met Rimski-Korsakov. Deze maakte hem
verder wegwijs in de compositieleer en vooral in de instrumentatie. In 1902 verbleef hij met
datzelfde doel bij Max Bruch in Berlijn. Tot 1905 was hij lied van het Mugellini-kwartet.
Daarna hield hij het bij het componeren en lesgeven. Van 1909 tot 1925 was hij
compositieleraar aan de Accademia di Santa Cecilia; de laatste twee jaren was hij er tevens
directeur. In 1925 neemt hij ontslag om zijn tijd nog uitsluitend aan componeren te wijden.
144
Hij overleed op 18 april 1936 in Rome.
Erik Satie
Eeuw)
Honfleur
Parijs
Erik Satie werd geboren in Honfleur (Calvados, Frankrijk) op 17 mei 1866. Zijn vader, Jules
Alfred Satie, werkte aanvankelijk als scheepsmakelaar. Daar hij vloeiend Duits, Portugees,
Spaans, Italiaans, Nederlands, Deens, Latijn en Grieks sprak, vond hij later in Parijs werk als
vertaler. In zijn vrije tijd gaf Satie Senior piano- en zanglessen. Ook verzorgde hij de uitgave
van composities uit van zijn vrouw, van zijn zoon Erik en van zijn vriend Eric-Charles
Levad.
Erik's moeder, de eerste echtgenote van Jules Alfred, was gedoopt in de Church of Scotland
in Londen onder de naam Jane Leslie Anton. Zij stond erop dat haar vier kinderen anglicaans
gedoopt werden. Omdat daardoor de verhouding van haar schoonmoeder er niet beter op
werd, verhuisden de Saties naar Parijs. Toen Erik nog maar zes jaar was, stierven in enkele
145
weken tijd zijn moeder en zijn zus. Erik en Conrad werden bij de ouders van Alfred
ondergebracht, en werden op 4 december 1872 katholiek gedoopt. Erik ging op kostschool in
het College van Honfleur. Bij de dood van zijn grootmoeder ging hij naar Parijs bij zijn vader
wonen, die op 21 januari 1879 trouwde met de muzieklerares Eugnie Barnetche.
Vanaf 1876 kreeg Erik muzieklessen van de organist van de Saint-Lonardkerk in Honfleur,
een zekere Monsieur Vinot, die was afgestudeerd aan de Ecole Niedermeyer, een hogeschool
voor kerkmuziek, waar het in ere herstellen van de gregoriaanse zang hoog in het vaandel
stond.
Daarna studeerde Erik Satie een tijdje aan het Conservatoire National de Musique et de
Dclamation in Parijs (o.a. bij Guilmant, Mathias en Tadou), maar hij had zo'n weerzin van
de schoolse opleiding dat hij het conservatorium verliet, zonder enig diploma en verkoos als
pianist te werken in verschillende cabarets op Montmartre.
In 1887 publiceerde hij zijn eerste liederen via zijn vader en hij componeerde de
"Sarabandes".
Samen met zijn vriend uit die jaren, Patrice Contamine, bekend als J.P. Contamine de Latour,
werd hij een vaste bezoeker van het cabaret "Le Chat Noir", waar hij zich in een spontane bui
voorstelde als "Gymnopdiste". Hierdoor voelde hij zich genoodzaakt in 1888 de
"Gymnopdies" te componeren (Gymnopdie was in het Oude Griekenland een dans ter ere
van Apollo, uitgevoerd door naakte kinderen).
Een jaar later componeerde Erik Satie n van de "Gnossiennes" na het horen van de
'exotische' muziek tijdens de Wereldtentoonstelling. Hij publiceerde "Ogives", een eigen
interpretatie van Gregoriaanse muziek.
In 1890 vestigde hij zich op Monmartre, in een klein kamertje in de rue Cortot 6. Hij nam de
functie van dirigent van het orkest van Le Chat Noir over van Victor Dynam Fumet.
In 1891 maakte hij kennis met Claude Debussy, die onder de bekoring kwam van zijn
originele denkbeelden, die krachtig indruisten tegen de Wagneriaanse geest van die tijd.
Op 19 maart 1892 vond in de Galerie Durand Ruel de eerste openbare opvoering van een
werk van hem plaats, op de "Soires Rose + Croix". Kort hierna brak hij met Pledan en
stichtte zijn eigen "Eglise Mtropolitaine d'Art de Jsus Conducteur", waarvan hij het enige
lid was, en hij benoemde zichzelf tot "Parcier et Matre de Chapelle".
Hij had een korte maar hartstochtelijke verhouding met Suzanne Valadon; dit was
waarschijnlijk zijn enige liefdesaffaire. In hetzelfde jaar maakte hij kennis met de jonge
Ravel, die onder zijn invloed zijn eerste compositie schreef.
Zijn steeds slechter wordende financile toestand dwong hem in 1897 zijn bescheiden kamer
te verlaten voor een nog kleiner kamertje op hetzelfde adres.
Op 20 februari 1897 werden de eerste en de derde "Gymnopdies" georkestreerd door
Debussy, en uitgevoerd op een concert van de zeer invloedrijke Socit Nationale.
146
Nu zijn "kerkelijke" periode voorgoed voorbij was componeerde hij een "Verset laque &
somptueux" voor de Wereldtentoonstelling. Vanaf dan zette hij zich af tegen de mode van het
impressionisme met parodrende stukken als "Airs a faire fuir", "Morceaux en Forme de
Poire" (als reactie op een opmerking van Debussy als zou zijn muziek geen vorm hebben; de
keuze van een peer zou een toespeling kunnen zijn op het feit dat in het Parijse jargon 'poire'
een synoniem is voor imbeciel), "Embryons dschs", "Trois Vritables Prludes Flasques".
Door de uitvoering van 'Pellas et Mlisande' van Debussy voelde hij des te meer zijn tekort
aan muziekale scholing, en op 39-jarige leeftijd liet hij zich dan maar inschrijven voor de
cursus contrapunt bij d'Indy en Albert Roussel aan de schola Cantorum.
Voorzien van het diploma van contrapunt ging hij actief deelnemen aan het sociale leven van
het plaatsje Arcueil-Cachan. Voortaan droeg hij het uniform van de lagere ambtenaar:
bolhoed, donker colbert, stijve boord en paraplu.
In 1909 werd hij onderscheiden met de "Palmes Acadmiques" voor bewezen diensten aan de
gemeenschap. Als supervisor van de Patronage laque van Arcueil-Cachan nam hij complete
klassen kinderen mee voor uitstapjes op donderdagmiddagen.
Met de steun van Ravel en de Jeunes Ravlites, die hem als voorloper van Debussy
beschouwden, begon men zijn werken te publiceren en uit te voeren op concerten.
Als resultaat van zijn studie aan de Schola componeerde hij "Apertus dsagrables",
waarmee zijn jonge vrienden tegen de haren instreek. Datzelfde jaar ontmoette hij de grote
pianist Ricardo Vines, voor wie hij ongeveer zestig korte stukken zou componeren in minder
dan drie jaar tijd. Het belangrijkste werk uit deze periode was de collectie "Sports &
Divertissements".
Na de moord op Jean Jaurs op 13 juli 1914 werd hij in een opwelling lid van de Parti
Socialiste. Toen er in 1921 een scheuring ontstond in deze partij koor hij voor de meest
extremistische groep, de Parti Communiste.
Het uibreken van de eerste wereldoorlog lag zijn productiviteit tijdelijk stil, doordat
concertzalen en uitgeverijen gesloten bleven. Verscheidene kunstenaars en dichters uit
Montparnasse begonnen in 1916 dan toch met het organiseren van concerten, later in
combinatie met schilderijententoonstellingen. Hier kwamen muscici als Florent Schmitt,
Ravel, Stravinsky, Satie en schilders als Picasso, Matisse en Gleize bijeen. Hier ook hoorde
Cocteau de muziek van Satie voor het eerst, o.a. "Morceaux en Forme de poire", en stelde
hem voor samen te werken aan een ballet voor Diaghilev. Korte tijd later voegde Picasso zich
bij hen. Waarschijnlijk hoorde Satie bij Stravinsky voor het eerst platen met jazz-muziek uit
Amerika.
Het was ook Satie die de eerste jazz-muziek voor Europa componeerde, nl. de "Rag-time du
Paquebot" voor het ballet "Parade".
In 1917 was de breuk met Debussy definitief. Hij componeerde het 'symphonisch drama'
"Socrate", gebaseerd op Plato's Dialogen, voor de besloten recepties van de prinses van
Polignac. De eerste uitvoering in 1920 van "Socrate" werd op gelach onthaald door het
Parijse publiek, dat afging op de humoristische reputatie van de componist.
147
Op 8 maart probeerde hij zijn eerste "musique de meublement" uit, muziek "waar niet naar
geluisterd moet worden", iets wat moor het publiek nauwelijks begrepen werd.
Satie oefende een grote invloed uit op zijn leerlingen, minder door zijn composities dan door
zijn beschouwingen over muziekesthetiek. Zij kantten zich tegen het zwoele impressionisme
van Debussy en Ravel, tegen het "slavisme" van de moderne Russen (vooral Stravinsky) en
vooral tegen het laat-Wagnerianisme van de jonge Schnberg. Ze streden voor een klare,
direct aansprekende en ongecompliceerde, frisse muziektaal.
Zo gauw Satie echter vaststelde dat zijn volgelingen zich comfortabel hadden genstalleerd in
de artistieke kringen van Parijs, distantieerde hij zich van hen, en brak volkomen met de
"arrivisten".
Onder de titel "La Belle Excentrique" componeerde Satie voor de danseres Carayathis een
reeks dansen die doen denken aan zijn varit-jaren.
In 1923 componeerde hij een 'divertissement': "La Statue retrouve", voor een gemaskerd bal
met als thema de oudheid, maar dan uitgebeeld in de tijd van Lodewijk XIV, met kostuums
van Picasso en Jean Hugo en een choreografie van Massine.
Hij nam aan de zijde van de schrijver Tristan Tzara deel aan de "Soire du Coeur a Barbe", de
laatste dadaistische manifestatie in Parijs, die eindigde met een merkwaardige vechtpartij
uitgelokt door Breton, woordvoerder van de dadaisten in Parijs en diens vrienden.
In 1924 componeerde hij in samenwerking met Picasso en Massine "Mercure, poses
plastiques", dat op 16 juni in het Thatre de la Cigale de Beaumonts Soire de Paris werd
opgevoerd.
Satie, die al enige tijd aan levercirrose leed, ontwikkelde een dubbele longontsteking en werd
op 15 februari 1925, en begeleid door zijn vriend Darius Milhaud, werd hij opgenomen in het
ziekenhuis Saint-Joseph waar hij op 1 juli in grote armoede overleed. Hij kreeg een
kerkelijke begrafenis in Arceuil.
Een anecdote:
En van zijn werken, "Vexations", wordt zelfs vermeld in het muziekdeel van het 'Guiness
Book of Records', als zijnde het langste instumentale solowerk. Het bestaat uit een thema van
52 maten, met een aanduiding 'trs lent', dat 84O maal herhaald moet worden en met zo
weinig mogelijk variatie. De eerste uitvoering, georganiseerd door John Cage in het Pocket
theatre in New York in I963, duurde 18 uur en 12 minuten, waarbij pianisten elkaar aflosten.
De tweede uitvoering vond in Berlijn plaats in augustus 1966 met 6 pianisten. Bij haar
tweede toerbeurt verscheen de pianiste Charlotte Moorman half naakt op het podium, om de
monotonie wat te breken. Haar beweegredenen waren van musicologische en financile aard.
Satie hield veel van vrouwelijk naakt en John Cage had er 100 dollar op verwed dat ze het
niet zou durven. De uitvoering duurde 18 uur en 4O minuten. De eerste solo-uitvoering van
"Vexations" vond plaats in de Arts Laboratory, Drury Lane, Londen op 1O en 11 oktober
1967 door Richard Toop. Deze hield zich op de been met komkommersandwiches en hield
het 24 uur vol. In 1969 werd een uitvoering in Australi na 17 uur afgebroken. De pianist
148
moest in coma naar het ziekenhuis worden afgevoerd.
Arnold Schnberg
Oostenrijk (Stijlperiode: 20ste
Eeuw)

Wenen
Los Angeles
Arnold Schnberg moet zowat de eerste componist geweest zijn die opzettelijk "valse noten"
componeerde, echter niet zonder eerst een theorie uitgewerkt te hebben waarin valse noten
gewoon niet bestonden (de "emancipatie" van de dissonant).
Hij werd geboren in Wenen op 13 september 1874. Zijn vader was koopman, en ook Arnold
was voor een loopbaan in die branche voorbestemd. Behalve vioollessen op zijn twaalf was
hij autodidact en hij begint in de stijl van Brahms en Wagner te componeren. Als hij vijftien
is, sterft zijn vader; twee jaar later wordt hij bediende in een bank die kort daarna bankroet
gaat. Schnberg besluit dan maar van de muziek te gaan leven. Hij neemt contrapuntlessen
bij Zemlinsky en huwt diens dochter. Om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien
instrumenteert en transcribeert hij operettes! Hij wordt dirigent van een zangvereniging van
metaalarbeiders, en van het orkest van het "Bunte Theater" in Berlijn, een soort literair
149
cabaret.
Zijn allereerste werk werd gunstig onthaald: een traditioneel klinkend strijkkwartet. Al wat
daarna kwam, werd echter jarenlang de zalen uitgefloten. Korte tijd was hij compositieleraar
in Berlijn (op aanbeveling van R. Strauss, die zijn "Gurrelieder" ter inzage had gekregen). In
1903 keert hij terug naar Wenen, en wordt er docent aan de Schwarzwaldschool. Daar vormt
zich rond hem een avant-garde groep met o.a. Alban Berg, Anton Webern en Egon Wellesz.
Hij sluit vriendschap met Mahler en Guido Adler, en gaat ook tekenen en schilderen. In 1910
geeft hij aan de Akademie fr Musik in Wenen compositieles. Zijn "Harmonielehre" stamt uit
die periode.
Stilaan werd de naam Schnberg een begrip. Vanaf 1909 componeert hij nog uitsluitend
atonaal. Van 1914 tot 1923 schept hij geen nieuwe werken, maar broedt een revolutionair
systeem binnen de atonaliteit uit: de dodecafonie. Een grondreeks van twaalf halve tonen van
het octaaf kan in drie variaties voorkomen: in kreeftegang (omgekeerde volgorde), in
omkering (intervallen in spiegelbeeld) en in een combinatie van beide. Deze vier reeksen
kunnen dan nog eens getransponeerd worden naar de elf andere halve tonen van het octaaf,
zodat we 4 x 112 - 48 verschillende reeksen hebben.
Dit is het stramien waarmee ritmisch en orkestraal gewerkt wordt. In de jaren 1920/1921 is
hij in Amsterdam voor een meestercursus in muziekanalyse, en in 1925 treffen we hem voor
de derde keer in Berlijn aan, dit keer in de Akademie der Knste. In 1933 reist hij naar
Spanje, en het jaar daarop naar de Verenigde Staten om er aan de universiteit van Hollywood
colleges te geven. Hij blijft wegens de Tweede Wereldoorlog in Amerika en sterft in Los
Angeles op 13 juli 1951.
Alexander Scriabin
Moskou
Moskou
Aleksandr Nikolajevitsj Skrjabin*, geboren op 6 januari 1872 in Moskou, liet op jonge

leeftijd al vermoeden dat hij ooit pianovirtuoos zou worden. Hij beschikte al vroeg over een
fenomenaal muzikaal geheugen. Zijn moeder, een begenadigd pianiste, stierf reeds toen hij
ruim n jaar oud was. Zijn vader was eerst legerofficier en later ambassadeur in Turkije.
Aanvankelijk had Skrjabin pianoles bij Zwerev aan de cadettenschool. Maar toen het op de
beroepskeuze aankwam ging hij bij Tanejev studeren, aan het conservatorium van Moskou.
Daar zou hij later zelf ook pianoleraar worden, tussen 1898 en 1904. Hij was echter niet
tevreden met de conservatieve manier van werken en ging dan ook zijn eigen weg. Nadat hij
(blijkens zijn oeuvre) grondig benvloed was door componisten als Chopin , Liszt en Wagner
voltrok zich een omwenteling in zijn composities naar de nieuwe Russische toonkunst, die
150
ook anticipeerde op de Tweede Weense School (Berg, Schnberg, Webern) en eveneens op

latere richtingen in het Westen, zoals die van Messiaen, Ligeti, Schat en Stockhausen.
Skrjabin interesseerde zich onder meer voor theosofie en oosterse religie, i.h.b. die richting
die zich later tot de Soefibeweging zou ontwikkelen. Veel van zijn werken getuigen van zijn
voorloperschap. Voorbeelden hiervan zijn niet slechts zijn Eerste Symfonie, die in feite een
'Ode aan de Kunst' is, maar ook drie latere symfonien, 'Le Pome de l'Extase', 'Le Pome du
Feu' en 'Le Pome Divin'... Met Hazrat Inaat Khan ontwierp hij een extravagante metafysica
voor zijn 'Mysterium', een nieuw Gesamtkunstwerk waarin alle kunstrichtingen en menselijke
zintuigelijke waarnemingen tot een harmonisch geheel zouden versmelten, in een in India
nieuw te bouwen bolvormige koepelzaal.
Nadat hij in Rusland was teruggekomen van zijn Europese tournee (en besprekingen met
Khan), stierf hij op 27 april 1915 in zijn geboortestad aan een bloedvergiftiging Zijn werk
getuigt van een uitzonderlijke originaliteit, onder andere door het harmonisch aspect (atonale
werken) en verdient meer belangstelling. Dankzij een aantal beroemde dirigenten
(Kussevitzki, Mengelberg) is het orkestrale deel van zijn oeuvre een beetje bekend gebleven.
Na Skrjabins overlijden zorgden in het Westen allereerst Rachmaninoff en later o.a. Horowitz
voor enige populariteit van zijn pianowerken. Gelukkig staat sinds het Europese Jaar van de
Muziek (1985) zijn gehele oeuvre meer in de aandacht.
Dmitri Shostakovich
St. Petersburg
Moskou
Shostakovitch werd in Leningrad (Sint-Petersburg) geboren op 25 september 1906 als zoon

van een muzikaal begaafde vader en een getalenteerde pianiste als moeder. Hierdoor kreeg hij
reeds vroeg onderricht in theorie en klavier, en kwam reeds op 11-jarige leeftijd tot
componeren. Aan het Conservatorium van zijn geboortestad volgde hij piano bij Nilolajev en
compositie bij Steinberg en Glazunov. In 1927 behaalde hij het erediploma op de
Chopinwedstrijd te Warschau, en wordt leraar aan het Conservatorium te Leningrad (later
151
ook aan dat van Moskou). Ook de Lenin-, Stalin- en Sibeliusprijs vallen hem ten deel. In
1958 lat hij zijn leraarsfunctie vallen om zich in de Russische hoofdstad uitsluitend nog met
het componeren bezig te houden, terwijl hij talrijke openbare functies bekleedt:
afgevaardigde bij de Opperste Sovjet en secretaris van de componistenvereniging. Hij wordt
erelid van de Zweedse muziekacademie, van de Accademia di Santa Cecilia te Rome,
corresponderend lid van de Academie voor Kunsten in de DDR en doctor honoris causa te
Oxford. De laatste jaren van zijn leven begon hij aan een nieuwe carrire als dirigent.
Shostakovitch overleed te Moskou op 9 augustus 1975.
Jean Sibelius
Finland (Stijlperiode: 20ste
Eeuw)

Hameenlinna
Jarvenpaa
Sibelius' leven is niet bepaald voer voor biografen: 92 jaar lang (van 8 december 1865 tot 20
september 1957) verliep zijn leven rimpelloos en zonder sensatie, op het platteland met
tussendoor internationale concertreizen, als gastdirigent. Hij was rustig en gelukkig
getrouwd, en had geen vetes met collega's uit te vechten of slagen van het noodlot te
overwinnen.
Aanvankelijk studeerde Sibelius rechten, om over te schakelen naar muziek. Hij studeerde in
Helsinki, Berlijn en Wenen, en in 1897 werd hem een staatssalaris toegekend dat hem toeliet
zich op zijn landgoed terug te trekken om al zijn tijd aan het componeren te wijden. Tussen
zijn studies en dat staatsambt in gaf hij les in theorie en viool.
Tot het einde van zijn leven bleef hij muzikaal actief, maar de laatste 28 jaar componeerde hij
niets meer, het gevolg van een overgevoeligheid en een overdreven neiging tot zelfkritiek.
Vooral in de Scandinavische en Angelsaksische landen wordt Sibelius als componist erg
gewaardeerd. De meeste van zijn werken zijn Fins-nationaal genspireerd, wat tot uiting komt
in heel wat titels: 7 symfonien, een vioolconcerto, de symfonische gedichten "Kuolema" (=
de dood), "Finlandia" en "Karelia". De beroemde "Valse Triste" is een deel van "Kuolema",
naar een drama van Arvid Jrnefelt, zwager van Sibelius.
Richard Strauss
Duitsland (Stijlperiode: 20ste
Eeuw)

Mnchen
Garmisch
Helemaal geen familie van de beroemde Strauss-walsendynastie, werd Richard Strauss
geboren op 11 juni 1864 in Mnchen. Zijn vader speelde in het hoforkest, zodat het niet te
152
verwonderen is dat Richard op zijn vijf jaar piano begon te spelen en op zijn zeven viool. Wel
ongewoon is dat hij als zesjarige spelenderwijs stukjes ging componeren. Aan het
Gymnasium had hij grondig de pest, maar hij hield het vol om daarna filosofie,
cultuurgeschiedenis en letterkunde te gaan studeren aan de universiteit.
Intussen was hij bij Tombo piano- en bij Benno Walter vioolles gaan volgen; theorie en
compositie leerde hij grondig kennen bij Meyer.
Naast het optreden als pianist en violist schoot de faam als dirigent en componist van de
jonge Strauss als een komeet de hoogte in: zijn vroegste werken (een strijkkwartet en een
symfonie in een neo-Mozartiaanse stijl) kwamen in handen van de beroemde dirigent Hans
von Blow van de al even beroemde Meininger Hofkapelle. Deze neemt de werken op in het
lopend repertoire, en beveelt Strauss aan als opvolger wanneer hij 1885 afscheid neemt als
dirigent.
Daarnaast was het von Blow die de muzikale horizon van Strauss uitbreidt tot Liszt en
Wagner (pikant detail: hij was gehuwd geweest met Cosima Liszt, die hem echter voor
Wagner in de steek liet).
In 1886 wordt Strauss co-dirigent aan de Opera van Mnchen, en in de volgende jaren volgen
benoemingen in Weimar, Berlijn en Wenen. Van 1917 tot 1920 is hij tevens compositieleraar.
In 1924 vestigt hij zich in zijn landhuis te Garmisch en weigert elke vaste dirigentenfunctie;
wanneer hij in Wenen was, verbleef hij in zijn groot herenhuis door het stadsbestuur aan hem
geschonken. Hij sterft te Garmisch op 8 september 1949
Igor Stravinsky
Oranienbaum
New York
153
Stravinsky's vader was baszanger aan de keizerlijke opera in St. Petersburg. Igor werd
geboren op 18 juni 1882, en speelde op zijn negende reeds klavierreducties van de
klassiekers. Als student maakt hij kennis met Rimski-Korsakov, die hem zonder veel
overtuiging als leerling aanneemt. In 1905 voltooit hij zijn juristenstudies en in 1906 trouwt
hij.
Zeer belangrijk voor Stravinsky's componistenloopbaan was de ontmoeting met Diaghilev,
die in Parijs aan het hoofd van de "Ballets russes" stond. Deze Russische choreograaf was de
besteller van de meeste grote balletten waarmee Stravinsky definitief doorbrak. Omwille van
de samenwerking vertoefde hij zeer vaak in Parijs, o.m. bij het uitbreken van de Eerste
Wereldoorlog. Hij vestigt zich dan in Zwitserland. Na de oorlog (en dus ook na de revolutie
van 1917), blijft hij voorgoed in Parijs en laat zich tot Fransman naturaliseren. In 1940, bij
het uitbreken van de volgende Wereldoorlog, wijkt hij uit naar de Verenigde Staten en vijf
jaar later verkrijgt hij zijn derde staatsburgerschap. De Stravinsky's woonden op een
buitenverblijf in Beverly Hills (Hollywood, California). Op 6 april 1971 sterft hij in New
York, en wordt volgens zijn eigen wens begraven op het Grieks-orthodoxe kerkhof te
Veneti.
Stravinsky was geen reeksencomponist: van weinig genres maakte hij meer dan enkele
voorbeelden en we hebben de indruk dat hij graag van alles eens wilde proeven. Aan de
andere kant kan gezegd dat hij voor elk genre zowat de room van de melk geschept heeft,
ondanks zijn beperkingen als melodicus.
Stravinsky moet een van de weinige componisten geweest zijn uit de muziekgeschiedenis die
uitsluitend kon leven van de opbrengst van zijn composities, vooral dan door plaatopnamen.
Nooit bekleedde hij een officile functie als leraar of dirigent. Hij veranderde even
gemakkelijk van nationaliteit als van stijl: zijn eerste werken waren nog zuiver
laatromantisch in het genre van Rimski-Korsakov ("Eerste symfonie", "Feu d'artifice"); de
grote balletten voor Diaghilev uit de Parijse periode zijn reeds veel ruw-expressionistischer
van samenklank, en geschreven voor een groot orkest ("L'Oiseau de feu", "Petroechka" en
"Le Sacre du Printemps"); daarna, wellicht door de oorlogsomstandigheden, schrijft hij voor
een soberder bezetting ("Les Noces", "Renard", "Histoire du Soldat"); daarbij kwam een
duidelijke terugkeer naar de klassieke vorm en samenklank naar voren, met als meest
typische voorbeeld "Pulcinella", een balletsuite op thema's van Pergolesi. Dit procd past hij
later ook nog toe in "Le Baiser de la fe" (thema's van Tschaikovsky), "Jeu de cartes"
(Rossini) en "Cantata" (Machault). In de religieuze muziek grijpt hij terug naar klassieke en
Byzantijnse technieken ("Symphonie de Psaumes", "Mis" en "Canticum Sacrum"). Het
laatste werk in (uitgesproken) neo-klassieke stijl is de opera "The Rake's Progress", die op
het eerste gehoor van een ontspoord barokcomponist zou kunnen zijn.
Stravinsky leidde niet het onstuimige leven van een romanticus: hij werkte zeer intensief en
regelmatig. Zijn naturalisaties waren niet tegen Rusland en Frankrijk gericht, maar uit
opportunisme om administratieve, juridische en fiscale moeilijkheden te vermijden. Door de
revolutie had hij het grootste deel van zijn familiefortuin verloren, en dat noopte hem tot een
"voorzichtige" financile politiek, die velen als schraperigheid beschouwden. Hij trachtte
zich gewoon financieel veilig te stellen om zijn vrijheid niet te verliezen.
De grootste stijlsprong maakt hij ongetwijfeld in 1952 , toen hij zich onder impuls van zijn
medewerker (volgens sommigen de eigenlijke vader van de composities uit deze periode)
Robert Craft bekeert tot de dodecafonie, zonder echter slaaf te worden van deze serile
154
techniek in de atonaliteit. Ofschoon hij in de VS als het ware buur van Schnberg was, had
hij er nooit contact mee, tenzij postuum en geestelijk door deze ommekeer. Deze stap heeft
hem heel wat vrienden en bewonderaars gekost, w.o. de dirigent Ernest Ansermet.
Karol Szymanowski
Polen (Stijlperiode: 20ste Eeuw)
Timoshovka
Lausanne
Michael Tippett
20ste Eeuw)

Londen
Londen
Joaqun Turina
Spanje (Stijlperiode: 20ste Eeuw)
Sevilla
Madrid
Joaqun Turina, geboren op 9 december 1882 in Sevilla (Andaluci), was een van de vier
componisten die tot de herleving van de Spaanse muziek aan het einde van de negentiende
155
eeuw bijgedragen heeft. De andere drie waren Albniz, Granados (de zogenaamde 'eerste
generatie' en de Falla (die samen met Turina de 'tweede generatie' vormde). Deze vier
componisten gaven de Spaanse nationale muziek een vernieuwde vorm.
Na zijn eerste studies in zijn geboortestad, ging Turina bij d'Indy en Mozkovsky in de leer
aan de Schola Cantorum van Parijs (1905 - 1913). Hij leerde er onder andere Albniz, de
Falla, Debussy en Ravel kennen. In 1913 keerde hij terug naar Spanje waar hij zich voor de
rest van zijn leven verbleef. Hij werd leraar aan het consevatorium van Madrid in 1931 en
ontpopte zich al snel tot een bekend dirigent, koorleider en compositieleraar. Hij was tevens
een en zeer invloedrijk muziekcriticus. Daarenboven werd hij de meest gerespecteerde
componist van Spanje. Hij stierf te Madrid op 14 januari 1949.
Heitor Villa-lobos
Brazili (Stijlperiode: 20ste
Eeuw)

Rio de Janeiro
Rio de Janeiro
Deze Braziliaanse componist werd geboren in Rio de Janeiro op 5 maart 1887 en reeds als
klein kind leerde hij spelen op een altviool die zijn vader had omgebouwd tot een cello,
daarna leerde hij ook piano en klarinet. De liedjes die hij op straat hoorde spelen en zingen
vormden zijn favoriet repertorium en de 'chores' (populaire muzikanten) waren zijn leraars.
Toen hij zestien was, wou zijn moeder dat hij geneeskunde zou gaan studeren, en daar had hij
zo'n hekel aan dat hij wegvluchtte en zich gedurende vier jaar aansloot bij een groep
156
muzikanten die Brazili doorkruisten in alle mogelijke richtingen. Zo leerde hij de populaire
muziek van alle streken van zijn land kennen; vooral de muziek van de Afro-Brazilianen
boeide hem.
Na deze vier jaren rondzwerven kon hij al cello, altviool, piano, gitaar, klarinet, en nog een
hele reeks arofonen bespelen. Hij vestigde zich definitief in Rio in 1913 en leerde als
autodidact de werken van de grote componisten kennen. Hij werd echter gedreven door zijn
instinct, door zijn kennis van de Braziliaanse folklore en door zijn bewondering voor Johann
Sebastian Bach. Zijn twee lange reizen naar Parijs (1923-1925 en 1927-1930) laten voor het
verfijnde en verblufte Europa een indruk van een wilde, sensuele, zelfs irrationele kunst
achter. De opvoering van zijn eerste 'Chros' (wat werd gedefinieerd als een 'nieuwe vorm
van muzikale compositie die de verschillende modaliteiten van de Braziliaanse, Indiaanse en
populaire muziek samenbrengt'), was een onvoorstelbaar succes.
Vanaf 1930 toont hij zijn bewondering voor Bach in de serie van de 'Bachianas Brasilieras',
waarin zijn Braziliaanse inspiratie zich aanpast aan de klassieke vormen en in
contrapuntische composities. De samensmelting van deze twee totaal verschillende genres in
de muziek hebben tot verbluffende resultaten geleid.
In 1930 werd Heitor Villa-Lobos benoemd tot surintendant van de Muzikale Opleiding van
de Staat van Rio. Hij begint dan aan een pedagogisch werk die dat in 1942 uitmondt in de
stichting van zijn eigen Conservatorio Nacional de Canto Orfenico en de creatie van talrijke
populaire werken voor koor, vooral in zijn scholen (waar hij de leerlingen toelaat te roepen,
te krijsen, in de handen te klappen en met de voeten te stampen gedurende de repetities). Hij
slaagde erin maar liefst 40.000 zangers bijeen te brengen voor een concert in het Vasco da
Gama-stadion. Hij had ook een eigen symfonisch orkest gevormd, waarmee hij de grootste
werken van de grootste componisten aan de Brazilianen liet ontdekken. Hij richtte
monsterlijk grote ensembles op, zowel vocaal als instrumentaal, grotendeels gevormd door
amateurs.
Hij componeerde met een enorme snelheid en deed honderden dingen tegelijk met veel
enthousiasme en zonder ooit een indruk van vermoeidheid of ontmoediging te geven. Hij
stierf op 72-jarige leeftijd, op 17 november 1959 in zijn geboortestad.
Kurt Weill
Duitsland (Stijlperiode: 20ste Eeuw)
Dessau
New York
157
158
Modern (na 1945)
Luciano Berio
Itali (Stijlperiode: Modern)
Oneglia
Rome
159
Pierre Boulez
Frankrijk (Stijlperiode: Modern)
Montbrison
Pierre Boulez is een van die componisten waarop we vandaag de dag nog geen zicht hebben,
maar waarvan nu al vaststaat dat hij eens tot de groten zal gerekend worden. Deze Fransman
werd in Montbrison geboren op 25 mei 1925. Na zijn opleiding aan de Ecole Polytechnique
en het Conservatorium te Parijs, wordt hij vertrouwd gemaakt met de dodecafonie van
Schnberg tijdens compositielessen bij Messiaen en Leibowitz, zelf leerling van Webern.
Boulez wordt de belangrijkste vertegenwoordiger van de twaalftonenmuziek in Frankrijk,
mede door zijn voordrachten en artikels over hedendaagse muziek, en de organisatie van
concerten in het Marigny-theater. Die bepaalden heel sterk de richting van de moderne Franse
componisten. Enkele titels: 2 pianosonates, een kwartet voor Martenotgolven, "Structures
pour 2 pianos", "Polyphonie pour 17 instruments", "Le soleil des eaux", "Le Marteau sans
Matre".
De laatste jaren zien we Boulez voornamelijk als meer dan verdienstelijk dirigent van de
grote werken uit het romantische symfonische repertoire.
John Cage
Modern)
Los Angeles
New York
160
John Cage werd geboren in Los Angeles op 5 september 1912. Hij studeerde bij Cowell in
New York en daarna bij Arnold Schnberg in Los Angeles. Zijn eerste composities dateren
van 1934 en zijn geschreven in een atonaal stelsel dat hij zelf had bedacht.
In 1937 verhuisde hij naar Seattle waar hij dansbegeleider werd. Later stichtte hij er een
percussieorkest. Hij begon ook te experimenteren met elektronische klanken en zelf
uitgevonden 'instrumenten', zoals bijvoorbeeld de 'prepared piano', een gewone piano waarbij
hij allerhande objecten tussen de snaren plaatste om zo een enorm percussie-instrument te
bekomen. Hij componeerde verschillende werken voor n of twee prepared piano's.
In 1939 vestigde Cage zich in San Fransico, twee jaar later ging hij naar Chicago, om in 1942
terug te keren naar New York. Ondertussen componeerde hij muziek voor danscompagnien,
onder meer voor Merce Cunnigham
Tijdens de Tweede Wereldoorlog begon Cage zich voor de oosterse filosofien te
interesseren. Om alle creativiteit uit zijn muziek te halen, gebruikte hij muntstukken,
dobbelstenen enz. om zo het componeren van een melodie volledig aan het toeval over te
laten.
Een van John Cage's merkwaardige werken is '4 minuten en 33 seconden'. Het werk werd in
1952 gecomponeerd en bestaat louter uit 4'33" stilte. Voor zijn pianowerken gebruikte hij
steeds vreemdere voorwerpen zoals planten, schelpen. Hij had een niet te onderschatten
invloed op de jongere musici en artiesten uit Amerika en Europa. Hij schreef of verscheidene
boeken.
John Cage stierf in New York op 12 augustus 1992.
Philip Glass
Verenigde Staten
(Stijlperiode: Modern)

Baltimore
Nikolai Kapustin
Rusland (Stijlperiode: Modern)
Geboren: 1937
Gorlovka
De muziek van Nikolai Kapustin is de laatste jaren in de belangstelling gekomen, met name
161
door de Hyperion CD (CDA67159 - uitgegeven in 2000) met zijn pianomuziek gespeeld door
Steven Osborn, en twee andere vertolkers van zijn muziek, pianisten Marc-Andr Hamelin en
Nikolai Petrov.
Zijn levensloop is eenvoudig samen te vatten. Hij is geboren in Gorlovka (Ukrane) in 1937
en studeerde in 1961 af aan het conservatorium in Moskou onder zijn leraar Alexander
Goldenweiser. Zijn muzikale opvoeding is traditioneel, met een stevige dosis Russisch
virtuoos pianorepertiore. Jazz was van grote invloed gedurende zijn tienerjaren en is dat de
rest van zijn leven gebleven. Vanaf eind 50-er jaren begaf hij zich in de Russische jazzwereld, richtte een kwartet op, en speelde met de Central Artists Club Big Band van Juri
Saulsky. Hierna maakte hij tournees door de Sovjet Unie met het Oleg Lundstrem Jazz
Orchestra. Nu woont hij in een afgelegen gebied in Moskou met zijn vrouw, en legt zich
volledig toe op componeren en studio opnames.
Kapustins pianomuziek is in technisch opzicht fenomenaal, en als pianist heeft hij de
bijpassende techniek. Hij is nog steeds de belangrijkste vertolker van zijn eigen muziek, niet
alleen omdat het zijn eigen composities zijn maar ook omdat zijn opnames blijk geven van
enorme technische en muzikale kwaliteit.
Zijn componeerstijl is overbruggend en behoort tot de derde generatie trend van de laat
20ste eeuw. Klinkt zijn muziek meer als jazz dan als klassiek? Dat hangt af van de oren die
luisteren. De klassiek geoefende oren hoort de weldaad aan jazz invloeden en voelt zich
gesterkt door het bestaan van partituren die de subtiliteit en ritmische complexiteit
uitbeelden. De jazz musicus voelt waarschijnlijk het tegenovergestelde: het mag dan op
meerdere momenten jazzy klinken, maar het is het niet echt. Beide zijn vol bewondering dat
Kapustin ieder klein detail op papier heeft gekregen. Het opschrijven van zijn muziek is
waarschijnlijk op zich al voldoende reden om hem niet te scharen tot de mainstream jazz
cultuur. Echter, dit is muziek die alleen kan worden geschreven door iemand die een
overvloed aan ervaring heeft met het spelen van jazz en improviseren, en tegelijkertijd alleen
op papier kon worden gezet door iemand met een gedegen klassieke training.
Hoe ziet Kapustion zichzelf? I was never a jazz musician. I never tried to be a real jazz
pianist, but I had to do it because of the composing. Im not interested in improvisationand
what is a jazz musician without improvisation? All my improvisation is written, of course,
and they become much better; it improved them. (Anderson, p.94-6)
Kapustin componeert aan de piano en ziet componeren vanuit het perspectief van een pianist.
Hij is van mening dat alle pianomuziek aan de piano moet worden gecomponeerd, en zegt dat
hij niet zou kunnen componeren als hij het niet zou kunnen spelen.
De klassieke pianist moet bij het instuderen van zijn muziek gebruik maken van een
specifieke benadering, in bepaalde opzichten afwijkend aan het instuderen van klassiek
repertoire. Uiteindelijk is er een bepaald gevoel bij diverse passages dat niet kon worden
opgeschreven, en het gaat uit van bekendheid met de jazzstijl van Art Tatum, Errol Garner,
Oscar Peterson, en anderen aan wie zijn muziek verwant is. De klassieke pianist kan
eenvoudig in de val lopen dat hij gaat vechten tegen de muziek. Dit komt voornamelijk
doordat de overvloed aan detail de brein bombardeert en men door de bomen het bos niet
meer ziet. Tevens moet de pianist die deze jazzstijl speelt rekening houden met het gewicht
van de armen, vingerzettingen, ritmische onafhankelijk van de handen, en andere technische
162
aspecten die sterk afwijken van het klassiek repertoire. Deze muziek heeft onder andere
grotere vitaliteit en onafhankelijkheid van de linker hand nodig dan gebruikelijk is bij het
klassiek componeren. Vingerzettingen en het gewicht van de onderarm zijn sterk met elkaar
verbonden vijanden bij het spelen van jazz, en vallen samen open een wijze specifiek aan het
ritmische en harmonische idioom van de jazz, verschillend van alle andere stijlen. Een deel
van de uitdaging van het lezen van deze muziek is het ontcijferen van deze in de partituur
verborgen technische symbiose. Nergens worden vingerzettingen gegeven, en het wijzigen
van vingerzetting gedurende het leerproces, om een natuurlijk en ontspannen evenwicht van
kinetische gebeurtenissen te verkrijgen, komen veelvuldig voor.
Vanuit het perspectief van een pianist voelt alles wat Kapustin schrijft op een bepaalde
manier aan als een etude, zo groot zijn de eisen die gesteld worden aan lichaam en geest. Dat
betekent niet dat hij zich heeft toegewijd aan het schrijven van muzikaal eenvoudige
oefeningen. In tegendeel, zijn muziek zit vol met creatieve harmonien en fraseringen die de
luisteraar in vervoering brengen.
Zijn 8 etudes opus 40 grijpen terug op de traditie van de concertetude in de 19e eeuw. Dat wil
zeggen, het is in de eerste plaats muziek, en slechts op de tweede plaats zijn zij gericht op
specifieke technische uitdagingen voor de uitvoerder. Af en toe horen we stilistische
verwijzingen naar Chopin, Scriabin, Rachmaninoff en anderen, en in de Bagatelle opus 59,6
is het hem gelukt een verborgen verwijzing naar Chopins Revolutie-etude te maken.
Zijn meest ambitieuse compositie voor piano zijn de 24 preludes en fugas opus 82,
geschreven in 1997. Het 173 paginas tellende manuscript is in opzet traditioneel met de
combinatie prelude/fuga in de 24 toonsoorten. Het harmonisch verloop is echter ongewoon
met de alteraties tussen groot en klein, net zoals bij Bach, maar de grote toonsoorten
bewandelen de kwintencirkel in de mineur richting (beginnend bij C-groot en eindigend met
G-groot), terwijl de kleine toonsoorten zich bewegen in dezelfde richting maar beginnen aan
de andere kant van de cirkel (beginnend met Gis-klein en eindigend met Es-klein). Dit heeft
het effect van de opvolging van niet-gerelateerde toonsoorten en het verwijderen van
gerelateerde grote en kleine toonsoorten. Dit werk is een ongekende prestatie met betrekking
tot compositionele synthese en verbeelding, en is uniek in de pianowerken van de 20ste eeuw.
Bachs Wolltemperierte Klavier bracht ons de geniale meerstemmigheid en harmonie van
de 18e eeuw. Kapustins prestatie met het samenbrengen van het jazz-idioom en dezelfde
meerstemmigheid is wellicht vergelijkbaar. Weinig anderen zouden zon project in
overweging hebben genomen.
Een ieder die de componist hebben ontmoet zijn onder de indruk van de schijnbare
tegenstelling tussen zijn flamboyante muzikale stijl en zijn gereserveerde karakter. Zijn
muziek zal wellicht altijd slechts een beperkte groep bewonderaars hebben. Er zijn in ieder
geval drie redenen hiervoor. In de eerste plaats, met betrekking tot marketing van zijn eigen
product, Kapustin is kennelijk zijn eigen ergste vijand, of beter, zijn beste vriend. Hij is
begaan met componeren en studio-opnames, maar niet met concerten, reizen en beroemdheid.
De noodzakelijke ingredinten voor muzikaal succes ontgaan hem omdat hij er geen interesse
voor heeft. De beperkte internationale erkenning die hij nu krijgt maak hem waarschijnlijk
zowel ongemakkelijk als gentegreerd. Er is een Schubertiaanse eerlijkheid en toewijding aan
zijn muzikale esthetiek die zelden wordt gezien in de hedendaagse muziekwereld. Toch is dit
noch elitair noch naef. Ten tweede, de eisen aan de uitvoering zijn dermate hoog dat slechts
weinigen hieraan kunnen voldoen. Ten derde, zijn muzikale stijl als totaal is conservatief en
163
interdisciplinair. Deze twee fundamentele aspecten van zijn muziek zijn problematisch voor
sommige luisteraars die niet bereid zijn voor de fusie tussen standaard jazz en klassiek, of
diegenen die liever meer originaliteit en modernisering in de jazzstijl hadden gezien. Het
laatste is gelijk aan de kritiek die Oscar Peterson vaak ten deel is gevallen. Hij is zijn hele
leven gebleven binnen het idioom van de traditionele jazzstijl. Opmerkelijk is dat Kapustin
Peterson heeft henoemd als zijn grootste invloed op zijn muziek.
Kapustions muziek drijft niet op de moderne trends van de 20ste eeuw. Hij componeert voor
zijn eigen plezier en niet voor commissie, of schrijft voor vrienden. Zijn muzikale producten
conformeert zonder twijfel in meerdere opzichten aan de klassiek traditie. Zijn composities
hebben alle opus nummers (dat zien we zelden bij hedendaagse componisten); hij schrijft
sonates, concerten, preludes, fugas, variaties en speciale werken voor piano zoals Toccatina,
Nocturne, Berceuse etc., en hij schrijft kampermuziek voor standaard combinaties.
Kapustins werk is enorm en bestrijkt ruim 100 opussen. Er zijn niet minder dan 6
pianoconcerten (enkele met big-bandm enkele met strijkorkest), en 10 vroegere werken voor
piano en orkest. De grote hoeveelheid pianowerken bestaat uit onder andere 12 sonates, de 24
preludes opus 82, de 8 etudes opus 40, de 10 bagatellen opus 59, en verschillende
afzonderlijke composities. Er is tevens een groot aantal orkestrale en kamermuziek werken,
en naast het schrijven voor de piano schrijft hij graag voor de cello (2 sonaten, een concert,
en enkele kleiner werken). De werken voor piano solo bestaat uit in totaal 38 verschillende
opussen, waarvan er tot op heden 16 commercieel zijn uitgegeven. Vier van de meest recente
kamermuziek werken zijn tevens beschikbaar, maar spijtig genoeg zijn geen van zijn
concerten en andere werken beschikbaar op CD. Weinig van zijn muziek is uitgegeven, en de
kleine hoeveelheid die is uitgegeven is van Sovjet en Russische uitgevers die in het Westen
moeilijk te verkrijgen is. Er is nu een Engelse Kapustin Society, toegewijd aan het
commercieel uitgeven van zijn partituren en het verschaffen van royaltys voor de componist.
Gyrgy Ligeti
Hongarije (Stijlperiode: Modern)
Dicsszentmrton
164
Wenen
Witold Lutoslawski
Polen (Stijlperiode: Modern)
Warschau
Warschau
Krzystof Penderecki
Polen (Stijlperiode: Modern)

Debica
Astor Piazzolla
Argentini (Stijlperiode:
Modern)

Mar del Plata
Buenos Aires
Steve Reich
Modern)

New York
165
Alfred Schnittke
Rusland (Stijlperiode: Modern)
Engels
Hamburg
Alfred Schnittke werd geboren in Engels (Rusland) op 24 november 1934. Zijn vader was
een Duitse jood van Russische afkomst, en was in 1926 terug naar Rusland verhuisd. De
familie vestigde zich in Wenen, waar Schnittke zijn muzikale studies begon in 1946. Hij
studeerde piano behaalde een diploma als koordirigent.
Tussen 1953 en 1958 volgde hij contrapunt, compositie en instrumentatie aan het
conservatorium van Moskou. Twee jaar later ontving hij zijn diploma voor compositie. Hij
was leraar instrumentatie in Moskou van 1962 tot 1972. Daarna werd hij zelfstandige
componist, en schreef muziek voor meer dan zestig films.
Schnittke's stijl is zeer uiteenlopend. Zijn eerste succes boekte hij met het eerste Concerto
Grosso. Hij werd genspireerd door een groot aantal vooraanstaande uitvoerders, waaronder
Rostropovich.
Vanaf 1980 kreeg Schnittke's muziek meer en meer internationale aandacht. Hij heeft veel
awards en eremedailles ontvangen. In 1988 ging hij voor het eerst naar de VSA, waar hij
optrad op het 'Making Music Together' festival van Boston.
In 1990 vestigde hij zich in Hamburg, en kreeg de dubbele nationaliteit (Russich-Duits). In
1991 en 1994 keerde hij terug naar de VSA. Hij componeerde in totaal 9 symfonien, 6
concerti grossi, concerti voor viool, cello, piano, strijkkwartetten, kamermuziek, balletten,
koorwerken en 3 opera's. De eerste opera 'Life with an Idiot' ging in Amsterdam in premire
in april 1992.
Vanaf het midden van de jaren '80 leed Alfred Schnittke regelmatig aan beroertes. Dit had
geen invloed op zijn creativiteit of productiviteit als componist, ondanks zijn zwakke
gezondheid. Hij overleed aan een zoveelste beroerte op 3 augustus 1998 in Hamburg.
166
Karlheinz Stockhausen
Duitsland (Stijlperiode: Modern)
Modrath
Karlheinz Stockhausen werd geboren in Burg-Mdrath nabij Keulen op 22 augustus 1928.

Hij volgde een opleiding schoolmuziek- en pianoleraar aan de Musikhochschule te Keulen
van 1947 tot 1951. Hij studeerde piano bij Hans Otto Schmidt-Neuhaus, muzikale vormleer
bij Hermann Schroeder en compositie bij Frank Martin. Als wees had hij het financieel niet
zo breed, en hij kwam in zijn studietijd aan de kost als pianist.
In 1951 woonde Stockhausen de Internationale Zomercursussen bij te KranichsteinDarmstadt. Daar maakte hij kennis met de werken van Webern en Messiaen en hij sluit er
vriendschap met Karel Goeyvaerts. Hij voert met Goeyvaerts tot in 1955 een drukke
briefwisseling waarin de technische en esthetische aspecten van de vernieuwing van het
compositorische denken uitvoerig aan bod komen.
Stockhausens werken zijn toepassingen van het zgn. 'punctuele serialisme', waarin alle
'parameters' (hoogte-duur-sterkte-kleur) van de muziek in reeksen worden geordend. Alle
ordeningsdimensies van de muziek in elk van hun elementen dienen te gehoorzamen aan
eenzelfde structuurbeginsel. Deze structuurregel dient tevens de interne opbouw van het
klankmateriaal te bepalen. Voorbeelden van de punctuele stijl zijn 'Kontrapunkte' voor 10
instrumenten (1953) en zijn ingewikkelde reeks 'Klavierstcke'.
In 1952 en begin 1953 verbleef Stockhausen te Parijs waar hij bij Olivier Messiaen de cursus
analyse volgde aan het Conservatoire National. Hij maakte er kennis met Boulez en in de
studio voor concrete muziek van de radio werd een eerste compositie op band vastgelegd.
Terug in Keulen werd hij door Herbert Eimert uitgenodigd om te werken in de pas opgerichte
studio van de Westdeutsche Rundfunk (WDR), waarvan hij in de jaren '60 zelf directeur
wordt.
Hij is tevens de eerste die na een paar 'Studies' in 1956, een uitgebreide elektronische
compositie heeft gemaakt, nl. 'Gesang der Jnglinge' (naar het boek Danil). Naast
sinusklanken e.d. wordt ook het menselijk stemgeluid elektronisch verwerkt en in de
compositie opgenomen. Het gaat hier om de klanken van n kinderstem, die soms door
opeenstapeling tot een koor gemanipuleerd worden. Het geluid loopt rondom de toehoorders
via vijf luidsprekersgroepen.
Het was ook Eimert die hem in 1951 voor de eerste lezingen had uitgenodigd en met wie hij
in 1955 het tijdschrift 'Die Reihe' oprichtte. Daarin verschenen zijn eigen belangrijke essays
uit die tijd. Deze vroege essays vormen het theoretisch fundament van zijn muzikaal denken.
In deze geschriften is de uitwerking merkbaar van de cursus communicatieleer en fonetica
die Stockhausen aan de universiteit van Bonn gevolgd had. Eerder had hij aan de universiteit
167
van Keulen cursussen Musikwissenschaft, filologie en filosofie gevolgd.

Stockhausen begon vanaf die tijd ook mee te werken bij de uitvoering van zijn composities,
aanvankelijk als mede-dirigent. Vanaf de jaren '60 was hij ook en vooral klankregisseur voor
de mixing en de ruimtelijke spreiding van het elektronisch getransformeerde klankmateriaal.
Hij was tevens algemeen regisseur van zijn muziekdramatische werken. Tegen 1964 kwam er
een ensemble tot stand dat zich uitsluitend met de uitvoering van zijn eigen werk bezig hield.
Daarin speelden zijn echtgenote en later ook hun kinderen mee.
Om de ruimtelijke plaatsing van de klank in het componeerproces mogelijk te maken, had
Stockhausen ook ideen over de bouw van aangepaste uitvoeringsruimten. En daarvan werd
gerealiseerd, nl. het koepel- of kogelauditorium van de Duitse Bondsrepubliek op de
wereldexpo 1970 in Osaka. Het publiek bevindt er zich op een plateau in het midden van een
bolvormige ruimte. De klank klinkt van overal in het rond.
Tussen 1960 en 1970 zijn zijn werken vooral ontstaan in de elektroakoestische studio te
Keulen. Vanaf 1970 worden steeds vaker uitgebreide exclusieve initiatieven aan zijn oeuvre
gewijd, waarbij Stockhausen, mt ensemble, aanwezig is als uitvoerder, commentator en
pedagoog van eigen werk. Lezingen over zijn composities gaf hij eerst in Darmstadt (vanaf
1953). Later ging hij o.m. naar de Verenigde Staten en Japan.
Vanaf 1970 vinden we kosmische meditatieve muziek bij Stockhausen. Hij zoekt naar meer
eenvoud, harmonie en eenheid tussen de muzikale parameters. Deze werken klinken koeler,
rustiger en ascetischer. Stockhausen stelt hier een oplossing voor van de spanningen tussen
individualisme en universalisme. Zijn muziek is de uitdrukking van verbondenheid met de
kosmos, de natuur en de medemens. Sedert 1970 heeft Stockhausen ook een eigen uitgeverij
om zijn werken in het circuit bekend te maken en te koop aan te bieden.
Vanaf 1977 begint Stockhausen aan zijn groots opgezet werk: 'Licht', een geplande cyclus
van zeven avondvullende muziektheaterwerken over de zeven dagen van de week, voor
dansers en/of acteurs en/of zangsolisten en/of koor en instrumentale solisten en/of orkest
en/of band. Voltooid werden tussen 1977 en 1982 de drie delen van 'Donnerstag' (Donderdag)
alsmede delen uit 'Dienstag' (Dinsdag). 'Samstag' (Zaterdag) werd in 1984 gecreerd in de
Scala van Milaan.
De inhoud van het werk in soms autobiografisch. Stockhausen wil er de rest van zijn leven
aan wijden: "J'en avais assez de faire de 'pices' de musique, de m'parpiller en pices.
Maintenant, il me semblerait tout fait normal qu'un compositeur commence ds sa premire
note une oeuvre o son existance entire serait intgre", zegt hij voor 'Le Monde' (Ik heb er
genoeg van om enkel stukken te componeren. Nu lijkt het me normaal dat ik begin te werken
aan een werk dat heel mijn leven omvat). Zo stelt 'Donnerstag' het leven voor van de engel
Michal, die muzikant wordt en deelneemt aan alle mogelijk menselijke ervaringen, een reis
door de wereld maakt en terug opstijgt naar de hemel!
168
Edgar Varse
Frankrijk (Stijlperiode: Modern)
Parijs
New York
Edgar Varse werd geboren op 22 december 1885 te Parijs. De eerste tien jaar van zijn leven
bracht hij door in Parijs en Boergondi. Zijn vader verhuisde met hem naar Turijn om hem
daar te laten studeren.
Hij begon slechts aan zijn muzikale loopbaan - tegen de wil van zijn vader - nadat hij zijn
wetenschappelijke studies had voltooid. Varse werd leerling van Vincent d'Indy en Roussel
aan de Schola Cantorum van Parijs. Na enige strubbelingen met d'Indy vertrok hij en ging
dan bij Widor in de leer aan het Parijse conservatorium.
In 1907 vertrok Edgar Varse naar Berlijn, waar hij bevriend raakte met Busoni. Daar
ontmoette hij ook grote componisten als Debussy, Satie en Strauss, en een aantal schrijvers,
waaronder Apollinaire en Cocteau. Varse had bijzonder veel belangstelling voor nieuwe
instrumenten, vooral elektronische..
In 1913 keerde hij terug naar Parijs. Zijn composities die hij in Berlijn had achtergelaten,
werden vernietigd tijdens een brand.
In 1915, na een zware ziekte, vertrok hij voorgoed naar de VS om er zijn visie over
elektronische instrumenten te promoten. Hij dirigeerde er verscheidene orkesten, en
componeerde ook een aantal stukken waaronder 'Offrandes', 'Hyperprism' en 'Intgrales'. In
1926 liet hij zich tot Amerikaan naturaliseren.
Varse keerde in 1928 terug naar Parijs om de recent ontwikkelde 'Ondes Martenot' in zijn
compositie 'Amriques' te integreren. Hij trachtte ook een beurs te verkrijgen van de
Guggenheim Foundation en de Bell Laboratories om een opnamestudio voor elektronische
muziek op te richten. Hij reisde in 1936 terug naar de States, waar hij vernam dat zijn
voorstel niet aanvaard werd.
Gedurende de volgende tien jaar van zijn leven componeerde hij en gaf hij af en toe les, maar
hij was gefrustreerd omdat hij niet kon werken met nieuwe elektronische instrumenten. Pas in
1953 kreeg hij de kans om te experimenteren met nieuwe technologie.
Zijn composities werden met succes onthaald, en in 1957 kreeg hij de opdracht een
compositie te schrijven voor de Wereldtentoonstelling in Brussel. Het werk kreeg de titel
'Pome Electronique'. Hierna kreeg hij verschillende prijzen voor zijn composities.
169
Tijdens de laatste jaren van zijn leven bracht hij voortdurend verbeteringen aan zijn oudere
werken. Hij stierf op 6 november 1965 in New York.
Andrew Lloyd Webber

Modern)
Londen
Andrew Lloyd Webber werd geboren op 22 maart 1948 in de Londense wijk South
Kensington. Hij komt uit een rijke en muzikale familie. Zijn moeder, Jean Johnstone, gaf
pianoles en zijn vader, de organist Bill Webber, die van zijn derde voornaam Lloyd een deel
van zijn achternaam maakte, had de ambitie componist te worden. Lange tijd was hij docent
compositions and harmony aan het Royal London College of Music, waar hij in 1964
directeur werd. Tot zijn groot verdriet brak hij als componist nooit echt door. Hij was
hierdoor zo teleurgesteld dat hij zijn kinderen zelfs adviseerde om toch vooral niet in de
muziek te gaan. Tevergeefs, want Andrew Lloyd Webber is de beroemdste hedendaagse
musicalcomponist, en zijn andere zoon, Julian, is een bekend cellist.
Op jeugdige leeftijd, al op zijn zevende, componeerde Andrew de, uit 6 korte stukken
bestaande, Toy theatre suite, die in 1959 als Opus 1, The Toy Theatre werden gepubliceerd
in het Britse blad Music Magazine. Het Toy Theatre was een minuscuul poppentheater dat
door Andrew voorzien was van alle noodzakelijke toneelaccessoires. Andrew schreef en
regisseerde, en zijn broer Julian bewoog, op Andrews aanwijzingen, de poppetjes.
Tegelijkertijd speelde Andrew achter de piano de door hem geschreven muziek. Zijn liefde
voor het theater werd gestimuleerd door zijn tante Viola Johnstone Crosby, een actrice, die de
jonge Andrew regelmatig meenam naar de Londense theaterwijk West End.
In 1961 verliet hij op veertienjarige leeftijd het ouderlijk huis en vervolgde zijn opleiding aan
de Westminster School. Kerstmis van dat jaar maakte hij zijn debuut met de show Cinderella
up the Beanstalk (and most everywhere else!). Een jaar later ontving hij een studiebeurs,
vooral dankzij een essay over de Victoriaanse architectuur. Op Westminster, temidden van de
veertig andere geselecteerde studenten, was hij niet de beste en ook niet de slechtste leerling.
Eigenlijk was hij maar genteresseerd in twee vakken: geschiedenis en muziek. Hij maakte
drie voorstellingen voor de school en verwierf in die tijd zelfs een contract bij Southern
Music.
In 1964 ontving hij opnieuw een studiebeurs, dit maal voor de Magdalen College in Oxford.
Niet dat hij zo graag wilde studeren, want de enige reden waarvoor de ambitieuze student
naar Oxford wilde gaan, was dat hij gehoord had dat daar de beste tekstschrijvers waren, en
hij wilde songwriter worden.
Uiteindelijk kwam Andrew in 1965 in contact met de eveneens van roem dromende
170
tekstschrijver Tim Rice, die hij weliswaar niet in Oxford, maar in Londen ontmoette. Rice
bood aan teksten voor hem te schrijven. Andrew stopte onmiddellijk zijn opleiding, en ging
weer bij zijn ouders wonen. Tim nam zijn intrek in een vrije kamer in het huis. Samen
vervaardigden ze de musical The likes of us over het leven van Dr. Thomas John Bernardo,
die zich in de vorige eeuw inzette voor verwaarloosde kinderen. Tot een opvoering is het
echter niet gekomen.
Tim Rice hield van rock and roll, Andrew wilde musicals schrijven. Hun volgende werk was
dan ook de rockmusical/oratorium Joseph and the Amazing Technicolor Dreamcoat, werd
voor het eerst uitgevoerd tijdens een schoolconcert van de koorschool Colet Court in 1968. In
datzelfde jaar werd het, in een uitgebreidere versie, op plaat opgenomen. Tijdens het
Edinburgh Festival van 1972 beleefde de toneelbewerking ervan zijn premire.
Ook toen Jesus Christ Superstar in 1971 op Broadway op de planken kwam, waren er de
jaren daarvr al platen van verschenen, eerst een single, later een complete opname.
Jesus Christ Superstar werd 720 maal in het Mark Hellinger Theatre opgevoerd, de op het
werk van P.G. Wodehouse gebaseerde musical Jeeves, waarvoor Alan Ayckbourn de tekst
geschreven had, was maar 1 maand in het Londense Her Majestys Theatre te zien. Met de
musicals die volgden op Jesus Christ Superstar, Evita (1976) en Cats (1981) veroverde
Andrew Lloyd Webber een vooraanstaande plaats in de Engelse en in de Amerikaanse
theaterwereld.
Na Joseph and the Amazing Technicolor Dreamcoat, Jesus Christ Superstar en Evita was
de samenwerking tussen Rice en Webber afgelopen. Lloyd Webber ging verder met
tekstschrijvers zoals Richard Stilgoe, Don Black en Charles Hart, terwijl Tim Rice samen met
Bjrn Ulvaeus en Benny Andersson van de Zweedse popgroep ABBA de musical Chess
schreef. Hij schreef ook de teksten voor de Disney-film The Lion King, die door Elton John
op muziek werden gezet.
Andrew Lloyd Webber componeerde tijdens zijn daaropvolgende carrire ook nog
Variations in 1978 en Tell Me On A Sunday (1979). Deze twee shows werden
gecombineerd als Song and Dance in 1982. Zijn recentste musicals zijn Sunset Boulevard
en Whistle Down The Wind. Die laatste kende zijn premire op 12 december 1996 in The
National Theatre, Washington D.C.
Zijn musical-oeuvre is niet onder 1 noemer te brengen. Zijn hoofdpersonen zijn
onvergelijkbare figuren als Jezus Christus en Evita Pern. Hij dost zijn acteurs uit als katten
(Cats - 1981) of laat ze op rolschaatsen over het toneel en door de, speciaal daarvoor
omgebouwde, zaal suizen (Starlight Express - 1984). Hij houdt zich met verschillende
vormen van romantiek bezig (Aspects of love - 1989), maar haalt ook een oude toneeldraak
van onder het stof te voorschijn (The Phantom of the Opera - 1986). Muzikaal bewandelt hij
al evenzeer uiteenlopende wegen, waardoor zowel het rockelement als de opera-achtige
aanpak in zijn werk aanwezig is.
Even gevarieerd als de werken zijn de meningen erover: Andrew Lloyd Webber wordt zowel
een charlatan als een genie genoemd. Maar hoe het publiek over hem denkt is overduidelijk:
in Londen en New York, in Amsterdam en Wenen, kortom overal ter wereld, lopen de, soms
ongekend lange, series drukbezochte opvoeringen van zijn musicals. In oktober 1982 was hij
171
de eerste man ooit die zowel in Londen als in New York 3 musicals had lopen. Dit record
evenaarde hij in januari 1988, bij het onvoorstelbaar grote succes van The Phantom of the
Opera in New York. Toen kreeg hij ook de eerste American Society of Composers, Authors
and Publishers Triple Play Award in de geschiedenis. In 1994 lukte het hem opnieuw om
zijn records van 1982 en 1988 te evenaren. Een al even indrukwekkend record vestigde hij in
1991, toen er zes musicals van hem te zien waren op West End.
Andrew Lloyd Webber heeft o.a. ook filmmuziek (voor Gumshoe (1971) en The Odessa
File (1973)) en een Requiem - aangepast aan de Latin Requiem Mass - op zijn naam staan.
Die laatste componeerde hij voor zijn vader in 1985, en werd gezongen door zijn toenmalige
vrouw Sarah Brightman en de beroemde Italiaanse tenor Placido Domingo. Kenneth
MacMillan ontwierp een choreografie op dit Requiem voor een opvoering met het Americal
Ballet Theatre.
Het spreekt voor zich dat een veel geerd componist als Webber verscheidene prijzen
wegkaapt. Hij kreeg al 6 Tony Awards - de 2 recentste waren de Beste Muziek en Beste
Musical voor Sunset Boulevard -, 4 Drama Desk Awards, 3 Grammys, waaronder een
prijs voor de beste hedendaagse klassieke compositie, deze voor Requiem, geschreven voor
de begrafenis van zijn vader. Hij kreeg verder nog 3 Larrys, 5 Laurence Olivier Awards
en in 1988 werd hij geerd met een Award for Creative Achievement door de Bnai Brith wat dit ook moge wezen - en er werd hem het Fellowship of the Royal College of Music
aangeboden. Hij werd in 1995 gehuldigd in de American Songwriters Hall of Fame en
kreeg ook de Praemium Imperiale Award for Music.
Zoals al eerder vermeld verwierf hij in 1988 de ASCAP Triple Play Award, en in 1992 werd
hijzelf zelfs tot ridder geslagen door Queen Elisabeth. Onlangs ontving hij de titel van baron,
en na Sir Andrew Lloyd Webber moet hij nu Lord Andrew Lloyd Webber genoemd worden.
Ook in 1992 werd hij gevraagd door het Olympisch Comit om het officile lied voor de
Olympische Spelen van dat jaar, die werden gehouden in Barcelona, te schrijven. Het lied,
Amigos Para Siempre werd uitgevoerd door Jos Carreras en Sarah Brightman aan het
begin en het eind van die Olympische Spelen. In 1978 componeerde hij al Argentine
Melody voor de BBC TV World Cup.
In februari 1993 kreeg Sir Andrew een ster in de beroemde Walk of Fame in de Amerikaanse
film- en glamourstad Hollywood. In datzelfde jaar ging zijn musical Sunset Boulevard, naar
de gelijknamige film, in premire in het Londense Adelphi Theatre op 12 juli 1993, met Patti
Lupone in de hoofdrol als Norma Desmond. In december volgde een productie van deze
musical in Los Angeles, met Glenn Close in de hoofdrol.
Op 29 januari 1996 werd Cats de langstlopende musical in de geschiedenis. Dat gebeurde in
het West End Theatre en op Broadway. Het stootte daarmee A chorus Line van de troon.
Van die musical werden 6137 voorstellingen gegeven, en Cats zong het op dat moment
gedurende 15 jaar met 6138 voorstellingen uit. Andrew Lloyd Webber produceert niet enkel
zijn eigen werk. Hij verleende ook financile steun aan werk van andere schrijvers, zoals
Shirley Valentine, Lend me a Tenor, La Bete en de revival van zijn eigen Joseph and the
Amazing Technicolor Dreamcoat, die enkele jaren geleden in premire ging in Londen,
Canada, de Verenigde Staten en Australi, en zeer veel succes oogste.
172
Anton Webern
Oostenrijk (Stijlperiode: Modern)
Wenen
Mittersill
Webern werd op 3 december 1883 in Wenen geboren als zoon van een Oostenrijks hoog
ambtenaar. Van kindsaf kreeg hij piano- en cellolessen, en aan de universiteit van Wenen
studeerde hij muziekwetenschap bij Guido Adler. Hij promoveerde met een
doctoraatsverhandeling over Heinrich Isaak. Vanaf 1904 behoorde hij tot de kring van
Schnberg.
Na posten als theaterdirigent in een hele reeks steden, wordt hij in 1918 leraar en dirigent in
Wenen, en bouwt een grote reputatie op als vertolker van moderne muziek. In 1934 verliest
hij al zijn officile functies, en moet leven van de opbrengst van priv-lessen. Op 15
september 1945 sterft hij door de kogel van een Amerikaans soldaat in Mittersill bij Salzburg:
na maanden "onthouding" had hij eindelijk een sigaar te pakken gekregen; een
voorbijkomende controle-patrouille bemerkte 's avonds het lichtend puntje, en een paniekerig
soldaat schoot gewoon zijn geweer leeg op de verdachte.
Van de drie grote namen uit de Tweede Weense School (de anderen waren Schnberg en
Berg) was Webern de enige die zich zodanig van de post-romantische tradities wist los te
maken, dat hij abstractie kon maken van elke herinnering aan de tonale muziektaal. Na een
eerste periode van atonaliteit ("Vier Lieder") laat hij zijn keuze vallen op kleine
geconcentreerde "secondewerkjes". Vanaf 1924 gebruikt hij de dodecafonie van Schnberg,
maar vermijdt de thematische strengheid en stijfheid. In de laatste werken streeft hij naar
ijlere klankeffecten, waarin de stilte steeds meer structureel element van de compositie wordt
173
Yannis Xenakis
Griekenland (Stijlperiode:
Modern)

Braila (Roemeni)
Parijs
Yannis Xenakis werd geboren in Braila (Roemeni) op 29 mei 1922. Na zijn studies aan
polytechnische school van Athene, ging hij muziek studeren met Arthur Honegger, Darius
Milhaud, Varse en Messiaen. Ondertussen werd hij ook onderricht in de architectuur door
Le Corbusier (en werd later zijn assistent: hij bouwde onder meer het paviljoen van Philips
bij de wereldtentoonstelling te Brussel).
Hij had veel gevoel voor muziek, synthese en wiskunde. Xenakis houdt niet van abstracte
logica en serile polyfonie. Hij wil dat zijn techniek overeenkomt met de universele entropie,
en niet met het pseudo-determinisme van een enkelvoudige, statische cultuur. Daarvoor
gebruikt hij wiskundige theorien zoals de kansleer en de symbolische logica.
Eerst gebruikte hij elektro-akoestische technieken, daarna de instrumenten uit een traditioneel
orkest, en later ook computers om zijn werken te componeren. De bedoeling is met zijn
muziek een band te scheppen tussen de luisteraar en kosmos.
Xenakis schreef ook een belangrijk theoretisch werk, "Formele muziek" (1963). Hij was
tevens lesgever en gaf conferenties aan de universiteiten van Parijs, Londen, Bonn,
Lissabon,...
De invloed van Yannis Xenakis op de verdere ontwikkeling van de hedendaagse Europese en
Amerikaanse muziek is niet te onderschatten. Door Griekse namen te geven aan het grootste
deel van zijn werken wil hij verduidelijken dat de moderne kunst en wetenschap filosofisch
voortgevloeid zijn uit de klassieke Griekse concepten.
174
Bijlagen
Tijdlijn Middeleeuwen
Tijdlijn periode 995-1495
Guido d' Arezzo (995-1050, Frankrijk)
Hildegard von Bingen (1098-1179, Duitsland)
Lonin (1163-1190, Frankrijk)
Walther von der Vogelweide (1170-1230, Oostenrijk)
Adam de la Halle (1220-1286, Frankrijk)
Philippe de Vitry (1291-1361, Frankrijk)
Guillome de Machaut (1300-1377, Frankrijk)
Francesco Landini (1325-1397, Itali)
Johannes Ciconia (1335-1411, Belgi)
John Dunstable (1390-1453, Groot Brittanni)
175
Guillome Dufay (1400-1474, Belgi)
Johannes Ockeghem (1425-1495, Belgi)
176
Tijdlijn Renaissance
Gilles Binchois (1400-1460, Belgi)
Josquin des Prs (1445-1521, Belgi)
Hendrik Isaac (1450-1517, Belgi)
Jacob Obrecht (1453-1505, Nederland)
Adriaan Willaert (1485-1562, Belgi)
Philippus de Monte (1521-1603, Belgi)
Giovanni Palestrina (1525-1594, Itali)
Orlando di Lasso (1532-1594, Belgi)
William Byrd (1543-1623, Groot Brittanni)
Carlo Gesualdo (1560-1613, Itali)
John Bull (1562-1628, Groot Brittanni)
Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621, Nederland)

177
Claudio Monteverdi (1567-1643, Itali)
Constantijn Huygens (1596-1687, Nederland)
178
Tijdlijn Barok
John Dowland (1563-1626, Groot Brittanni)
Girolamo Frescobaldi (1583-1643, Itali)
Heinrich Schtz (1585-1672, Duitsland)
Giacomo Carissimi (1605-1674, Itali)
Jean-Babtiste Lully (1632-1687, Itali)
Dietrich Buxtehude (1637-1707, Duitsland)
Johann Christoph Bach (1642-1703, Duitsland)
Arcangelo Corelli (1653-1713, Itali)
Henry Purcell (1659-1695, Groot Brittanni)
Alessandro Scarlatti (1660-1725, Itali)
Franois Couperin (1668-1733, Frankrijk)
Antonio Vivaldi (1678-1741, Itali)

179
Georg Philipp Telemann (1681-1767, Duitsland)
Jean Philippe Rameau (1683-1764, Frankrijk)
Domenico Scarlatti (1685-1757, Itali)
Georg Friedrich Hndel (1685-1759, Duitsland)
Johann Sebastian Bach (1685-1750, Duitsland)
Jean-Baptiste Loeillet (1690-1730, Belgi)
Pietro Locatelli (1695-1764, Itali)
Giovanni Pergolesi (1710-1736, Itali)
180
Tijdlijn Klassiek
Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788, Duitsland)
Christoph Willibald von Gluck (1714-1787, Duitsland)
Franz Joseph Haydn (1732-1809, Oostenrijk)
Franois Gossec (1734-1829, Belgi)
Johann Christian Bach (1735-1782, Duitsland)
Andr Grtry (1741-1813, Belgi)
Muzio Clementi (1752-1832, Itali)
Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791, Oostenrijk)
Ludwig van Beethoven (1770-1827, Duitsland)
Johann Nepomuk Hummel (1778-1837, Duitsland)
Carl Maria von Weber (1786-1826, Duitsland)
Gioacchino Rossini (1792-1868, Itali)

181
182
Tijdlijn Romantiek
Anton Diabelli (1781-1858, Oostenrijk)
Nicol Paganini (1782-1840, Itali)
Louis Spohr (1784-1859, Duitsland)
Giacomo Meyerbeer (1791-1864, Duitsland)
Franz Schubert (1797-1828, Oostenrijk)
Hector Berlioz (1803-1869, Frankrijk)
Mikhael Glinka (1804-1857, Rusland)
Felix Mendelssohn (1809-1847, Duitsland)
Norbert Burgmller (1810-1836, Duitsland)
Frdric Chopin (1810-1849, Polen)
Robert Schumann (1810-1856, Duitsland)
Franz Liszt (1811-1886, Hongarije)

183
Charles-Valentin Alkan (1813-1888, Frankrijk)
Richard Wagner (1813-1883, Duitsland)
Giuseppe Verdi (1813-1901, Itali)
Niels Gade (1817-1890, Denemarken)
Charles Gounod (1818-1893, Frankrijk)
Jacques Offenbach (1819-1880, Frankrijk)
Franz von Supp (1819-1895, Oostenrijk)
Henry Vieuxtemps (1820-1881, Belgi)
Csar Franck (1822-1890, Belgi)
douard Lalo (1823-1892, Frankrijk)
Anton Bruckner (1824-1896, Oostenrijk)
Bedrich Smetana (1824-1884, Tsjechi)
Louis Moreau Gottschalk (1829-1869, Verenigde Staten )
184
Alexander Borodin (1833-1887, Rusland)
Johannes Brahms (1833-1897, Duitsland)
Peter Benoit (1834-1901, Belgi)
Cesar Cui (1835-1918, Rusland)
Camille Saint-Sans (1835-1921, Frankrijk)
Lo Delibes (1836-1891, Frankrijk)
Miliy Balakirev (1837-1910, Rusland)
Max Bruch (1838-1920, Duitsland)
Georges Bizet (1838-1875, Frankrijk)
Modest Mussorgski (1839-1881, Rusland)
Pjotr Tchaikovsky (1840-1893, Rusland)
Emmanuel Chabrier (1841-1894, Frankrijk)
Antonn Dvork (1841-1904, Tsjechi)
185
Jules Massenet (1842-1912, Frankrijk)
Edvard Hagerup Grieg (1843-1907, Noorwegen)
Pablo de Sarasate (1844-1908, Spanje)
Nicolai Rimsky-Korsakov (1844-1908, Rusland)
Gabriel Faur (1845-1924, Frankrijk)
Vincent d' Indy (1851-1931, Frankrijk)
Engelbert Humperdinck (1854-1921, Duitsland)
Moritz Moszkowski (1854-1925, Duitsland)
Edward Elgar (1857-1934, Groot Brittanni)
Giacomo Puccini (1858-1924, Itali)
Eugne Ysae (1858-1931, Belgi)
Hugo Wolf (1860-1903, Oostenrijk)
Isaac Albniz (1860-1909, Spanje)
186
Anton Arensky (1861-1906, Rusland)
Frederick Delius (1862-1934, Groot Brittanni)
Paul Dukas (1865-1935, Frankrijk)
Alexander Glazunov (1865-1936, Rusland)
Enrique Granados (1867-1916, Spanje)
Albert Roussel (1869-1937, Frankrijk)
Franz Lehr (1870-1948, Hongarije)
Guillaume Lekeu (1870-1894, Belgi)
Sergei Rachmaninoff (1873-1943, Rusland)
Max Reger (1873-1916, Duitsland)
Sergei Bortkiewicz (1877-1952, Rusland)
187
Tijdlijn 20 Eeuw
Leos Jancek (1854-1928, Tsjechi)
Gustav Mahler (1860-1911, Oostenrijk)
Claude Debussy (1862-1918, Frankrijk)
Richard Strauss (1864-1949, Duitsland)
Jean Sibelius (1865-1957, Finland)
Carl Nielsen (1865-1931, Denemarken)
Erik Satie (1866-1925, Frankrijk)
Ferruccio Busoni (1866-1924, Itali)
Alexander Scriabin (1872-1915, Rusland)
Gustav Holst (1874-1934, Groot Brittanni)
Charles Ives (1874-1954, Verenigde Staten )
Arnold Schnberg (1874-1951, Oostenrijk)

188
Maurice Ravel (1875-1937, Frankrijk)
Manuel de Falla (1876-1946, Spanje)
Ottorino Respighi (1879-1936, Itali)
Ernest Bloch (1880-1959, Zwitserland )
Bla Bartk (1881-1945, Hongarije)
Zoltn Kodly (1882-1967, Hongarije)
Igor Stravinsky (1882-1971, Rusland)
Karol Szymanowski (1882-1937, Polen)
Joaqun Turina (1882-1949, Spanje)
Arthur Meulemans (1884-1966, Belgi)
Alban Berg (1885-1935, Oostenrijk)
Heitor Villa-lobos (1887-1959, Brazili )
Bohuslav Martinu (1890-1959, Tsjechi)
189
Sergei Prokofiev (1891-1953, Rusland)
Darius Milhaud (1892-1974, Frankrijk)
Arthur Honegger (1892-1955, Frankrijk)
Herman Meulemans (1893-1965, Belgi)
Carl Orff (1895-1982, Duitsland)
Paul Hindemith (1895-1963, Duitsland)
George Gershwin (1898-1937, Verenigde Staten )
Francis Poulenc (1899-1963, Frankrijk)
Aaron Copland (1900-1990, Verenigde Staten )
Kurt Weill (1900-1950, Duitsland)
Aram Khachaturian (1903-1978, Rusland)
Michael Tippett (1905-1998, Groot Brittanni)
Dmitri Shostakovich (1906-1975, Rusland)
190
Olivier Messiaen (1908-1992, Frankrijk)
Samuel Barber (1910-1981, Verenigde Staten )
Benjamin Britten (1913-1976, Groot Brittanni)
Victor Legley (1915-1994, Belgi)
Alberto Ginastera (1916-1983, Argentini)
Leonard Bernstein (1918-1990, Verenigde Staten )
Peter Welffens (1924-, Belgi)
191
Tijdlijn Modern
Edgar Varse (1883-1965, Frankrijk)
Anton Webern (1883-1945, Oostenrijk)
John Cage (1912-1992, Verenigde Staten )
Witold Lutoslawski (1913-1994, Polen)
Astor Piazzolla (1921-1992, Argentini)
Yannis Xenakis (1922-2001, Griekenland)
Gyrgy Ligeti (1923-2006, Hongarije)
Luciano Berio (1925-2003, Itali)
Pierre Boulez (1925-, Frankrijk)
Karlheinz Stockhausen (1928-, Duitsland)
Krzystof Penderecki (1933-, Polen)
Alfred Schnittke (1934-1998, Rusland)

192
Steve Reich (1936-, Verenigde Staten )
Nikolai Kapustin (1937-, Rusland)
Philip Glass (1937-, Verenigde Staten )
Andrew Lloyd Webber (1948-, Groot Brittanni)
193

Componisten

Încărcat de

Informații document

Drepturi de autor

Formate disponibile

Partajați acest document

Partajați sau inserați document

Opțiuni de partajare

Vi se pare util acest document?

Este necorespunzător acest conținut?

Drepturi de autor:

Formate disponibile

Componisten

Încărcat de

Drepturi de autor:

Formate disponibile

qwertyuiopasdfghjklzxcvb

Albert Roussel................................................................................................. 110

Arthur Meulemans........................................................................................... 148

Andrew Lloyd Webber..................................................................................... 180

Middeleeuwen (500 1450)

Guido d' Arezzo

Walther von der

Renaissance (1450 1600)

Overleden: 4 juli 1623

Byrd is n van de veelzijdigste componisten uit de generatie der virginalisten-madrigalisten.

berust vooral op de meerstemmige zettingen van de propriumdelen van de mis. Dit

Josquin des Prs

Jan Pieterszoon Sweelinck

rooms-katholiek tot hervormd geloof, zodat de kerkambtenaren meteen ook in stadsdienst

Omstreeks 1485 is Willaert (hoogstwaarschijnlijk) geboren in Roeselare. Zijn opleiding kreeg

Barok (1600 1750)

Johann Sebastian Bach

Johann Christoph Bach

Georg Friedrich Hndel

Jean Philippe Rameau

Georg Philipp Telemann

Klassiek (1750 1820)

Carl Philipp Emanuel

Johann Christian Bach

Ludwig van Beethoven

uitbleef, woonde hij heel zijn verder leven in Wenen.

Christoph Willibald von

de uit te beelden hartstochten.

Franois Joseph Gossec

Franz Joseph Haydn

naar eigen smaak en inzicht te werk gaan.

Johann Nepomuk Hummel, Oostenrijks componist en pianist, werd geboren in Pressburg op

zich op elk ogenblik vrij te kunnen maken voor concertreizen.

Carl Maria von Weber

Romantiek (1820 1910)

Albniz sterft in Cambo-les-Bains in de Basses-Pyrenes op 16 juni 1909. De composities

bleef ook optreden als pianist en dirigent.

Sergei Eduardovich Bortkiewicz is geboren in Charkow (Oekrane) op 28 februari 1877. Het

In 1988, n.a.v. de honderdste geboortedag van Hugo van Dalen (1888-1967)

Emmanuel Chabrier werd geboren te Ambert (Auvergne) op 18 januari 1841 in een

(Manet, Monet), schrijvers en dichters (Daudet, Mallarm, Zola, Villiers de lIsle-Adam),

Frdric Franois Chopin

Cesar Antonovich Cui

Gabriel Urbain Faur

Csar Auguste Franck

Niels Vilhelm Gade

Edvard Hagerup Grieg

Vincent d' Indy

Mendelssohn, groeide op in voor een musicus wellicht ideale materile en culturele

werk, 'Les contes d'Hoffmann', opgevoerd.

Uit de ononderbroken reeks musici-van-vader-op-zoon was Giacomo Antonio Domenico

Franz Peter Schubert

hoforganistenpost liet hij aan zich voorbijgaan.

Franz von Supp

terugkeert, wordt hij tot 'Maestro di musica' gepromoveerd.

worden vervangen door de Sprechmelodie, en harmonische spanningen worden opgelost door

Hugo Wolf werd op 13 maart 1860 in Windischgrtz (Stiermarken) geboren, en ontwikkelde

20 Eeuw (NA 1900)

overgelaten: de auteursvereniging 'Ascap' steunde hem financieel en Serge Koussevitzky

Leonard Bernstein werd geboren in Lawrence, Massachusetts, op 25 augustus 1917. Hij

Geboren: 24 juli 1880

Geboren: 22 november 1913

Geboren: 1 april 1866

Geboren: 23 november 1876