Sunteți pe pagina 1din 20

ACADEMIA ROMN

INSTITUTUL DE ARHEOLOGIE VASILE PRVAN

MATERIALE I CERCETRI

ARHEOLOGICE
SERIE NOU
NR. XII, 2016

EDITURA ACADEMIEI ROMNE

Colegiulderedacie

Prof.Dr.ALEXANDRUBARNEA(UniversitateaBucureti),Dr.SANDABALESCU(UniversitdesSciencesetTechnologies
deLille,LaboratoiredePrhistoireetQuaternaire,CNRS,France),Dr.RADUBJENARU(InstitutuldeArheologieVasile
Prvan,Bucureti),Prof.Dr.CLIVEBONSALL(UniversityofEdinburgh,U.K.),Prof.Dr.NIKOLAUSBOROFFKA(Deutsches
Archologisches Institut Eurasien Abteilung, Berlin, Germany), Dr. GHEORGHE I. CANTACUZINO (Institutul de
ArheologieVasilePrvan,Bucureti),Dr.PIERREDUPONT(UniversitLyon,CNRS,France),Dr.UWEFIEDLER(Berlin,
Germany),Dr.RADUHARHOIU(InstitutuldeArheologieVasilePrvan,Bucureti),Dr.EUGENNICOLAE(Institutulde
Arheologie Vasile Prvan, Bucureti), Dr. CORIOLAN OPREANU (Institutul de Arheologie i Istoria Artei), Prof. dr.
ANNIE RENOUX (Universit du Maine, Le Mans), Dr. ANGELA SIMALCSIK (Centrul de Cercetri Antropologice Olga
Necrasov,AcademiaRomnFilialaIai),AcademicianVICTORSPINEI(InstitutuldeArheologie,Iai),Prof.Dr.ERIK
TRINKAUS(DepartmentofAnthropology,WashingtonUniversity),Prof.Dr.ALAINTUFFREAU(UniversitdesSciences
etTechnologiesdeLille,LaboratoiredePrhistoireetQuaternaire,CNRS,France),AcademicianALEXANDRUVULPE
(InstitutuldeArheologieVasilePrvan,Bucureti)

Comitetulderedacie

ROXANADOBRESCUredactoref
ADRIANIONIredactorefadjunct

IRINAACHIM,ADINABORONEAN,ADRIANDOBO,ANDREIMGUREANU,LIANAOA,ADRIANAPANAITE,DANIEL
SPNU,VLADVINTILZIRRAmembri

RALUCAKOGLNICEANUsecretarderedacie

RALUCAKOGLNICEANUprelucrareilustraieiaezarenpagin
PIERRE DUPONT (limba francez), ROXANA DOBRESCU (limba francez), CLIVE BONSALL (limba englez), ADINA
BORONEAN(limbaenglez)consultanilimbistrine
ROMEOCRJANdesigncopert

www.mcajournal.ro
OricecorespondensevatrimiteComitetuluideredaciepeadresa:Str.HenriCoandnr.11,010667Bucureti,tel./fax
40212128862iiab.redactie@gmail.com.

ToatelucrrilepublicatenrevistaMaterialeiCercetriArheologicesuntrecenzatedespecialitindomeniu.
(peerreviewedjournal)
RevistaMaterialeiCercetriArheologiceesteindexatnurmtoarelebazededate:Copernicus,ERIHPLUSiScopus.

RedactorEdituraAcademieiRomne:ADRIANMIRCEADOBRE,ANABORO,VIRGINIAPETRIC
TehnoredactorEdituraAcademieiRomne:MARIAMOCANU

Revista se poate procura contracost la sediul EDITURII ACADEMIEI ROMNE, Calea 13 Septembrie nr. 13, sector 5,
050711,Bucureti,Romnia;tel.40213188146,40213188106,Fax40213182444,email:edacad@ear.ro.

ORIONPRESSIMPEX2000S.R.L.,P.O.Box7719,Bucureti,Romnia,Tel./Fax:40216106765,40212106787,Tel.:
0311044668,email:office@orionpress.ro.

S.C.MANPRESSDISTRIBUTIONS.R.L.,PiaaPreseiLiberenr.1,CorpB,Etaj3,Cam.301302,sector1,Bucureti,Romnia,
tel./fax:40213146339,email:abonamente@manpres.ro,office@manpres.ro,www.romanianjournals.com.

DEREXCOMS.R.L.,email:derex_com@yahoo.com.

2016,EDITURAACADEMIEIROMNE

ALEXANDRUVULPE

INMEMORIAM

SUMAR/SOMMAIRE/CONTENTS

ALEXANDRUVULPEINMEMORIAM

PALEOLITIC /PALOLITHIQUE /PALAEOLITHIC

AdrianDOBO
Theinvisiblepits:howinformativeareoldexcavationsindiscussingMiddlePalaeolithicburials? 19

NEOLITIC /NOLITIQUE /NEOLITHIC

AdinaBORONEAN,AdrianBLESCU
Materialul faunistic din nivelurile neolitice timpurii din adpostul sub stnc de la Cuina Turcului.
AlexandraBolomeyinmemoriam..
27
FaunalremainsfromtheEarlyNeolithiclayersoftheCuinaTurculuirockshelter.AlexandraBolomeyin
memoriam
RoxanaDOBRESCU,CristianEduardTEFAN,CliveBONSALL
ObservationssurlindustrieenobsidiennedcouverteoimuLaAvicola(Ferma2)
45
NotesontheobsidianindustrydiscoveredatoimuLaAvicola(Ferma2)
GeorgetaElSUSI
DatepreliminareasupraexploatriianimalelornaezareaCernavodIdelaRadovanuGorganaI(jud.
Clrai).Campaniile20102012
57
Preliminary data on animal husbandry at the Cernavod I settlement from Radovanu Gorgana I
(ClraiCounty).Campaigns20102012

EPOCABRONZULUI/L'GE DUBRONZE/BRONZEAGE

AncaDianaPOPESCU,AlinFRNCULEASA
Versatileartefacts:someremarksconcerningafewEarlyBronzeAgemetalbladesfromtheLowerDanube 73
JzsefPUSKS
DescoperirifuneraredinepocamijlocieabronzuluinvaleaRuluiNegru(jud.Covasna).
89
MiddleBronzeAgefunerarydiscoveriesintheBlackRiverValley(CovasnaCounty)
AlexandruSZENTMIKLOSI,AndreiBLRIE,BernhardS.HEEB,PetruURDEA
AtestareaarheologicaceleideapatraliniidefortificaiiacetiideepocabronzuluidelaCorneti
Iarcuri(jud.Timi)..................................... 105
ArchaeologicalevidenceforthefourthlineoffortificationoftheBronzeAgefortressfromCorneti
Iarcuri(TimiCounty)

EPOCAFIERULUI /L'GE DUFER/IRON AGE

VladVintilZIRRA
Obiecteiinterpretri.nlegturcumesajulfibulelorhibride 115
Objectsandinterpretations.Aboutthemessageofhybridfibulae

EPOCAGREAC /POQUEGRECQUE /GREEKPERIOD

PierreDUPONT
AnalysesarchomtriquesdefigurinesdeMyrina:commentairertrospectif 123
ArchaeometricalanalysesoffigurinesfromMyrina:someretrospectivecomments

MATERIALEICERCETRIARHEOLOGICE(serienou),XII,2016,p.1300


EPOCAROMAN/ POQUEROMAINE/ROMANPERIOD

AlexandraBIVOLARU,ValentinBOTTEZ
RomanlampsdiscoveredatHistria,intheAcropolisCentreSouthSector(2013and2015)
AlexandruBDESCU,IuliaILIESCU
LateRomanpotterydiscoveredatHistriaintheAcropolisCentreSouthSector(2015).Vasaescaria
LateRomanCWares
AurelVLCU,AlexandraRLEA
DescoperirimonetarerecentelaHistria(SectorulAcropolCentruSud)
RecentmonetarydiscoveriesatHistria(AcropolisCentreSouthSector)
IrinaACHIM,LaureniuCLIANTE
UnreliquaireinditdanslescollectionsduMusedHistoireNationaleetdArchologiedeConstana
AnunpublishedreliquaryfromthecollectionsoftheNationalMuseumofHistoryandArchaeologyfrom
Constana

EPOCAMIGRAIILOR/POQUEDESMIGRATIONS /MIGRATIONSPERIOD

DanielSPNU,ErwinGLL
CuptoruldeolardinsecolulalVIIIleap.Chr.delaSighioaraDealulViilor.
Apotterykilnfromthe8thcenturyADdiscoveredatSighioaraDealulViilor

EPOCAMEDIEVAL/POQUEMDIEVALE /MIDDLE AGES

AndraSAMSON,AdrianBLESCU,ValentinRADU
Olocuindescoperitnsitulmedievaldelaibot(jud.Alba).Analizaarheologiciarheozoologic
Adwellingdiscoveredinthemedievalsiteatibot(AlbaCounty).Archaeologicalandarchaeozoological
analysis
AndraSAMSON,GabrielVASILE
Uncomplexfunerarmedievaldescoperitlaibot(jud.Alba).Datearheologiceiantropologice.
Amedievalfunerarycomplexdiscoveredatibot(AlbaCounty).Archaeologicalandanthropologicaldata
GabrielVASILE
AnalizaantropologicaresturilorscheleticedinBisericaMareaMnstiriiHurezi(com.RomaniideJos,
jud.Vlcea)
AnthropologicalanalysisoftheskeletalremainsfromBisericaMareoftheHureziMonastery(Romanii
deJoscommune,VlceaCounty)
AdrianaGAPAR
ObiceiuricotidienereflectatearheologicnTimioaraotoman.Observaiiasuprapipelordelut..
DailycustomsreflectedinthearchaeologyofOttomanTimioara.Notesontheclaypipes

RECENZII/COMPTESRENDUES/BOOKREVIEWS

AnaIlie,AntropologiaspaiuluidomesticlacomunitileGumelniadelanordulDunrii,EdituraCetateade
Scaun,Trgovite,2015,251p.,20fig.,1anex,5tab.,76pl.(CristianEduardtefan)
CtlinNicolaePtroi,CulturaSlcuanOltenia,EdituraSitech,Craiova,2015,662p.,(523p.text,122pl.,429
fig.ntext,61hri,58tab.,16graficei10anexe)(MedaTodera)..
Sirma Alexandrova, Typology and chronology of the handmade pottery of the Roman and Early Byzantine
period(1st6thc.)ontheterritoryofBulgaria(Dissertations,volume7),Sofia,NIAMBAS,2013,443
p.,41figs.,136pl.(AdrianaPanaite).

Abrevieri/Abrviations/Abbreviations

131

141
159

167

177

205

231

243

259

285
286

287
289

OBSERVATIONSSURLINDUSTRIEENOBSIDIENNEDCOUVERTE
OIMULAAVICOLA(FERMA2)

RoxanaDOBRESCUa,CristianEduardTEFANa,CliveBONSALLb
a
b

InstitutdArchologieVasilePrvandeBucarest;email:roxana_dobrescu@yahoo.fr,cristarh_1978@yahoo.com
TheUniversityofEdinburgh;C.Bonsall@ed.ac.uk

Keywords:obsidian,Turda,Neolithic,technology,typology,geochemicalprovenancing,pXRF
Abstract: Rescue excavations in 2011 on the DevaOrtie section of the A1 motorway brought to light a Turdatype Neolithic site, with two
occupation horizons. The first was characterized by sunken huts, and the second by surface dwellings that were part of a continuous destruction
level comprising burnt daub, hearths, fragments of clay floors with an underlay of river boulders, postholes, and a very rich archaeological
assemblage (including pottery, bones and lithics). The archaeological finds from the site are quite varied, comprising coarse and fine pottery,
anthropomorphic and zoomorphic figurines, lithics and worked bone. Among the lithic industry, 25.45% is represented by obsidian artefacts,
making this the largest such assemblage from a Romanian Neolithic site. Artefacts were produced using simple blade, bladelet or flake technique.
Tools, which are quite varied, represent 15% of the assemblage. pXRF analysis of obsidian artefacts from the site shows that the obsidian originated
in the Carpathian 1 source area in southeast Slovakia.

Cuvintecheie:obsidian,Turda,Neolitic,tehnologie,tipologie,proveniengeochimic,pXRF
Rezumat:Spturilepreventiventreprinsen2011petronsonulDevaOrtieauscoslaluminunsitneoliticdetipTurda,cudoufazedelocuire.
Primacorespundeuneiaezricubordeie,iaradouafazdelocuirecorespundeunorconstruciidesuprafa,aicifiindidentificatunniveldedistrugere
consistentformatdinchirpiciars,vetre,fragmentedepodeledinlutcusubstrucieformatdinpietrideru,gropidepariunmaterialarheologic
foartebogat(ceramic,oase,materiallitic).Materialularheologicdescoperitestevariat:ceramicgrosierifin,figurineantropomorfeizoomorfe,
pieselitice,oaseprelucrateetc.ncadrulindustrieilitice,oponderede25,45%oreprezintpieseledinobsidian,elefiindpnnmomentuldefa
ceamaiimportantindustriedeacesttipdescoperitnaezrileneoliticedinRomnia.Esteoproduciesimpldelame/lameleideachii.Uneltele,
destuldevariate,reprezint15%dineantion.AnalizeledetippXRFefectuatepeartefacteledinobsidianauartatcaprovizionareasefceadin
sudestulSlovaciei(Carpathian1).

DONNESCONCERNANTLESITEDE
OIMULAAVICOLA(FERMA2)

Desfouillesdesauvetageontteffectuesdaot
novembre2011surletrajetdelafutureautorouteA1,sur
letrononDevaOrtie,parunequipedechercheursde
lInstitutdArchologieVasilePrvandeBucarest,du
MusedelaCivilisationDaceetRomainedeDevaetdu
Muse National dHistoire de la Roumanie. Le site
archologiquesesituesurleterritoiredelacommunede
oimu,surlapremireterrassedelarivireMure.
Compte tenu de lampleur et de la complexit
archologique,lesrecherchessesontdroulessurdeux
grandes zones : A le site nolithique et B le site de
lpoquedubronze.SurtoutelasuperficiedelazoneA,
on a identifi environ 700 complexes archologiques
datsaunolithique,poquedubronze,poqueromaine,
postromaineetmdivale(Fig.1).
En ce qui concerne le site nolithique, les
observationsprliminairessurleterrainnousontmens
la conclusion quici il y avait un site deux phases
dhabitation.Dupointdevustratigraphique,lapremire

phasecorrespondunsiteconstitupardeshuttessemi
enterres,suivieparunaplanissementduterrainavecun
sdiment brungristre dcouvert dans la partie
suprieure du remplissage de plusieurs complexes. La
deuxime phase dhabitation correspond des
constructions de surface ; on a identifi un niveau de
destructionformpardutorchisbrlparpillsurtoute
lasuperficie(certainsfragmentsgardaientlestracesdes
brindilles) ; des foyers, des fragments des sols en terre
battue sur fondation de gravier, du matriel
archologique trs riche (cramique, matriel lithique,
faune) sont caractristiques pour cette deuxime phase
dhabitation. La plupart des complexes nolithiques
consistent en fosses aux fonctions varies (provisions,
extraction de largile, fosses mnagres), mais aussi en
huttes semienterres, habitations de surface, fours et
tranchesdesparation(Fig.2).
la suite de nos investigations sur la zone A, nous
avonsconcluquecetteterrassedelarivireMureavaitt
intensment habite au Nolithique, plus prcisment au
cours du facis culturel Turda , fait prouv par
limpressionnante quantit de matriel archologique

MATERIALEICERCETRIARHEOLOGICE(serienou),XII,2016,p.4556

46

RoxanaDOBRESCU,CristianEduardTEFAN,CliveBONSALL

dcouvert:cramiquesgrossiresetfines(166vasesentiers
et nombreux fragments), figurines anthropomorphes et
zoomorphes,plusde200pesonsdetissagedargile(entiers
oufragmentaires),pices lithiquestailles oupolies(dont

150 haches polies), nombreuses pices en os (aiguilles,


peroirs,spatules,crochetsdepche)(Petcuetalii2012;
tefan2014;tefan,Petcu2015;tefanetalii2013;2015;
Nietalii2015).

Fig.1.LapositiontopographiquedusiteoimuLaAvicola(Ferma2)/ThetopographicallocationofoimuLaAvicola(Ferma2).

Fig.2.Photoarienneprisependantlesfouillesarchologiques(CarmenBem)/Aerialphototakenduringtheexcavations(CarmenBem).

ObservationssurlindustrieenobsidiennedcouverteoimuLaAvicola(Ferma2)47

DONNESCONCERNANT
LEFACISCULTURELTURDA

PRSENTATIONDELINDUSTRIEENOBSIDIENNE

L'industrie lithique de oimu La Avicola totalise


quelque 900 artefacts en pierre taille. Parmi eux, 671
sont raliss partir de roches microcristallines : silex,
jaspe,quartziteetgrssiliceux(Nietalii2015).Sont
y adjoindre 229 pices d'obsidienne, lesquelles
reprsententlaplusrichecollectiond'obsidiennetrouve
jusqu'prsentsurunsitenolithiquedeRoumanie.
Lindustrielithiqueenobsidiennesecomposede124
supports laminaires bruts, 40 clats nonretouchs, 7
nuclus,34outilset24esquilles(Fig.3).

Lesnuclus(7)

Pourcequiestdeltatdeconservation,cinqsont
entiers et deux fragmentaires (Fig. 4/39, 10/1214). A
labandon, tous sont laminaires, deux finissent en
dbitagedelamesetcinqendbitagedelamelles.Quant
auxdimensions,ondistinguepourlespicesentirestrois
catgoriesdenuclus:grands(Lmoy.=70mm),moyens
(Lmoy.=56,1mm)etpetits(Lmoy.=29,3mm).Undes
fragments provient dun grand nuclus lames, cass
probablementendeux(Fig.4/8).

Ledos,latable,lesplansdefrappe
Le dos est gnralement plat (5) ou lgrement
arqu (1). Dans un cas (un des fragments) le dos est
compltementcass.Latableestsoitlgrementconvexe
(4),soitplate(7).
En fin dexploitation tous les nuclus sont
unipolaires.Lesplansdefrappesontdetypefacett(4)ou
lisse (2). Leurs bords prsentent une fine abrasion. Les
anglesformsaveclatablesont,soittrsaigus(56),soit
presquedroits(de8690).Lapercussiondirecteetle
dbitageparpressioncoexistent.Ledeuximeestillustr
pardeuxnuclussemiconiquesetunautrecylindrique,
quiprsententdesplansdefrappefacettes,descontre
bulbes de prparation visibles en vue principale et une
transformation de la partie distale par des enlvements
dgageantunearte.

Lepleindbitage
Ledbitageesteffectusurtabledeproductionpartir
dunseulplandefrappe.Desconstatationsdummeordre
ontportsurlesproduitslaminaires(deuxcasexcepts).La
progressiondudbitageestsurtouttournante;dansunseul
cas,nousavonsobservundbitagesemitournantsurun
flanc.Lesenlvementslaminairesinvestissentlesflancsetle
dos, avec pour rsultat une production laminaire trs
importante. Cette constatation se reflte aussi dans le
nombreimportantdesproduitslaminairestrouvssurlesite
(presque60%delaproduction).

Ilsedveloppesurlecoursmoyenetinfrieurdela
rivireMures,englobantenviron60sites(Suciu2009,p.
177178,Fig.259).Parmilesmieuxtudis,onpeutciter
ceuxdeTurdaLunc,OrtieDealulPemilor(punct
x2),DevaTuala,Mintia,ZlatiGruiulluiMo,Petera
Cauce,NandruVale(Lazarovici,Lazarovici2006,p.568
595). Quelques datations C14 situent cette importante
manifestationdunolithiquetransylvaindanslapremire
moitiduVmemillnaireBC(Draovean2013a,p.1720;
Draovean2013b,p.1517).
Les habitations de type Turdas stendent sur de
grandessuperficies,gnralemententre7et10ha,voire
mme55ha(NandruVale)ou75ha(TurdaLunc).Les
structures dhabitation attestes sont les huttes semi
enterres, les maisons de surfaces et les fosses. Les
structures sparatives ou dfensives (tranches ou
palissades)sontattestesTurda,Ortie,oimu.Plus
exceptionnellement,serencontrentaussideshabitations
saisonniresdanslesgrottes,enrelationprobableavecle
pturage:laGrotteCauce(Lazarovici,Lazarovici2006,p.
573593;Luca2012).
Pourcequiestdesformescramiquesspcifiques
du facis culturel Turda , sont mentionner des
coupes lances pied haut, des vases quadrilatres,
desgobelets,desvasesbitronconiques,desamphoreset
des bols. Les principaux types de dcor font appel aux
bandesincisesenserrantdesrangesdepointsoudes
encoches poinonnes cru, ou plus rarement la
peinture. Sont attestes galement de nombreuses
figurines anthropomorphes et zoomorphes, des
reprsentations anthropomorphes sur les vases, des
vases anthropomorphes, et de petits autels (Luca
1997;2001;vonRoska1941).

Nuclus
3%
Esquilles
11%
Outils
15%

Eclats
17%

Produits
laminaires
54%

Fig. 3. Rpartition technologique du matriel lithique / Technological


divisionofthelithicmaterial.

48

RoxanaDOBRESCU,CristianEduardTEFAN,CliveBONSALL

Fig.4.Produitslaminairesnonretouchs(12)etnuclus(39)/Unretouchedbladeblanks(12)andcores(39).

ObservationssurlindustrieenobsidiennedcouverteoimuLaAvicola(Ferma2)49

Leramnagement
Trs peu dlments de ramnagement ont t
observs. Il sagit de nocrtes latrales, lesquelles ont
permis de garder les nuclus en bon tat de
fonctionnement.

Labandon
Unedescausesdelabandonestreprsenteparles
accidents de taille, sous la forme de lames/lamelles
rflchies ou outrepasses. Des angles trop aigus, des
tablestropplatesoudesanglespresquedroitsontform
uneautrecausedelabandon.

Lesproduitslaminairesnonretouchs(124)

Lchantillon des produits laminaires bruts est


constitupar39lameset85lamelles(Fig.4/12,Fig.8
9).Letauxdefragmentationestimportant.Lesproduits
ont une largeur moyenne de 13,76 mm (lames) et de
9,11mm(lamelles).Lpaisseurmoyenneestde2,65mm
(lames) etde1,98 mm(lamelles). Ence qui concerne la
rgularit des lames et des lamelles, on remarque la
prdominance des pices rgularit moyenne (Fig. 5).
Quantaudegrderectitudedessupports,ilestengnral
lgrementarqu,maisonobserveunpourcentageassez
importantdesupportscourbureaccentue(Fig.6).

100
80
mauvaise

60

moyenne
40

bonne

20
0
Lames

Lamelles

Fig.5.Rgularitdesproduitslaminaires/Regularityofbladeblanks.

Lestalonssontdetypefacett,lisseetpunctiforme.
Onremarquelaprdominancedestalonslissespourles
deux types de support. Pour la plupart des produits
laminaires, la percussion la pierre dure est atteste.
Quelquesproduitsmontrentdescaractristiquespropres
audbitageparpression.Lecortexestprsentdansune
faiblemesure.
Surlesproduitslaminaires,nousavonsobservtrois
phasestechnologiques:cellesdudbutdudbitage,du
plein dbitage et de la phase de ramnagement. La
phasedominanteestcelledupleindbitage.
Ensection,cesontleslamesetleslamellestroispans
quilemportent.Prsde18%delchantillonprsentedes
retouchesdutilisationsurunoulesdeuxbords.

Lesclats(40)

Leurtauxdefragmentationestmoinsimportant:28
entiers,8proximaux,1msial,5distaux.Lesclatssont
de petites dimensions : L. moy. = 21,12 mm / l. moy. =
20,73mm/p.moy.=2,83mm.Lestalonssontdetype:
lisse(22),facett(4)etpunctiforme(8).Seulstroisclats
prsentent du cortex avec de faibles plages corticales
allantde520%.
Les phases technologiques observes sur les
clats sont celles de prparation (15), de plein dbitage
(17) et de ramnagement (8). Neuf prsentent des
accidentsdetailledetypeoutrepassetrflchi.

Lesoutils(34)

Les outils reprsentent 15% de lensemble de


lindustrie en obsidienne. Comme on le voit dans le
graphique cidessous (Fig. 7), les lames/ lamelles
retouchessontlesplusabondantes(67%),suiviesparles
clats retouchs (12%), les troncatures (9%), les grattoirs
(6%),lesencoches(3%)contreuneseulelamedenticule
(3%). En ce qui concerne les supports, les lames et les
lamellesdominent(85%),suiviesparlesclats(Tableau1).

Encoches
3%

100

importante
faible

40

Grattoirs
6%
Troncatures
9%

Denticule
3%

80
60

Eclats
retouchs
12%

Lamelles
retouches
40%

plate

20

Lames
retouches
27%

0
Lames

Lamelles

Fig.6.Rectitudedesproduitslaminaires/Straightnessofbladeblanks.

Fig.7.Typesdoutils/Tooltypes.

50

RoxanaDOBRESCU,CristianEduardTEFAN,CliveBONSALL

TYPEOUTIL
Grattoirs
Troncatures
obliques
concaves
Lamesretouches
sur1bord
sur2bords
Lamellesretouches
sur1bord
sur2bords
Partiellementsur1bord
lamelletrangle
Denticule
Encoches
Eclatsretouchs
TOTAL

lame
1

5
4

1
1

12

SUPPORT
lamelle

2
1

6
1
5
1

17

clat
1

4
5

Tableau1.Outilsettypesdesupport/Typesoftoolsandblanks.

Lesretouchessontvaries:cailleusessemiabruptes
(20), cailleuses inverses (5), cailleuses abruptes (3),
cailleuses semiabruptes/inverses (3), cailleuses semi
abruptes/marginales(3)(Fig.10/111,1520).
Lensembledelchantillonanalyscomprendaussi24
esquilles.

CONCLUSIONSETDISCUSSION

LindustrieenobsidiennedeoimuLaAvicolaest
trs importante pour ltude de lobsidienne nolithique
trouveenRoumaniecar,jusquprsent,ilsagitduplus
riche chantillon, donc de notre principale source
dinformations.Surlessitesnolithiques,lobsidienneest
prsente en petite quantit, exception faite du site
chalcolithique de Petera Ungureasc (Cheile Turzii
Gorges), o on en a exhum 170 pices, reprsentant
64,15% de lindustrie lithique (Biagi et alii 2007, p. 315
318). Lunique analogie que lon peut faire pour linstant
concernelesiteponymedeTurda,situunevingtaine
de km de celui de oimu La Avicola. Les seules
informations dont on dispose concernant les pices en
obsidienne sont celles fournies par M. Roska, lequel a
publien1941lacollectiondeZsfiavonTorma,lorigine
deladcouvertedusiteen1875.Decettecollection,Roska
apubliunetrentainedepicesenobsidienne(vonRoska
1941,p.102,pl.29),quiressemblentbeaucouplindustrie
deoimuLaAvicola.
Mme si nous sommes conscients que lindustrie
analyse ne reprsente quune partie des pices en

Contextearchologique
Fosses
Niveaudoccupationextrieure
Huttessemienterres
Maisondesurface
Tranche
Passim
TOTAL

obsidienne trouves sur un site fouill partiellement,


lchantillon mis notre disposition est suffisamment
important pour nous permettre de tirer quelques
conclusions. On a affaire une production simple de
lames/lamelles et dclats. Les outils, assez varis
(lames/lamelles retouches, troncatures, grattoirs,
encoches,denticules)reprsentent15%delchantillon,
leursupportdeprdilectiontantlelaminaire.Unepart
importante (18%) des produits laminaires bruts
prsententdesretouchesdutilisation.Lesnuclusontt
ramensprobablementprforms,carlestadedemiseen
forme est pratiquement absent. Lhypothse selon
laquelle lobsidienne ait pu parvenir sur le site sous la
formedeblocsdemandeencoretreconfirmepardes
fouillesvenir.Ledbitageestunipolaire.Lesspcimens
prsentant des traces de dbitage bipolaire (sur pices)
sont anecdotiques. Les lames deux nervures et de
sectiontrapzodalecomptentparmilesplusfrquentes:
ellessontmanifestementdesproduitsrecherchsdansle
dbitageunipolaire.Dbitageparpressionetdbitagepar
percussiondirectecoexistent.
Auniveaudescontextesarchologiques,lasituation
tranchesensiblementparrapportcelleenregistrepour
lensemble de lindustrie lithique de oimu La Avicola
(Ni et alii 2015, p. 100). Cest ainsi que la majorit du
matriel en obsidienne a t dcouvert dans des fosses
(37,12%), suivi par celui dcouvert dans les huttes semi
enterre(19,65%),leniveaudoccupationextrieurenen
ayantlivrquunpourcentagede6,98%(Tableau2).

Industrieenobsidienne
Nuclus Produitslaminaires Eclatsnonretouchs
Outils Esquilles
nonretouchs
1
52
15
15
2
1
10
1
2
2
1
16
3
11
14
3
3
0
1
2
1
1
1
0
4
0
42
20
5
0
7
124
40
34
24

Tableau2.Lematriellithiqueetsoncontextearchologique/Thelithicartefactsandtheirarchaeologicalcontexts.

TOTAL
85
16
45
9
7
67
229

%
37,12
6,98
19,65
3,93
3,06
29,26
100

ObservationssurlindustrieenobsidiennedcouverteoimuLaAvicola(Ferma2)51

Fig.8.Lamesnonretouches/Unretouchedblades.

52

RoxanaDOBRESCU,CristianEduardTEFAN,CliveBONSALL

Fig.9.Lamellesnonretouches/Unretouchedbladelets.

ObservationssurlindustrieenobsidiennedcouverteoimuLaAvicola(Ferma2)53

Fig.10.Outilsetnuclus.Grattoirs(1,10),lamesretouches(23,56),lamellesretouches(1520),troncatures(4),clatsretouchs(79).Nuclus(1214)/
Toolsandcores.Endscrapers(1,10),retouchedblades(23,56),retouchedbladelets(1520),truncations(4),retouchedflakes(79).Cores(1214).

54

RoxanaDOBRESCU,CristianEduardTEFAN,CliveBONSALL

Pourunecomparaisonentreindustrielithiqueengnraletindustrieenobsidienne,voirletableau3:

Contextearchologique
Fosses
Niveaudoccupationextrieure
Huttessemienterres
Maisondesurface
Tranche
Palissade
Four
Passim

Industrielithiqueengnral(Nitaetalii 2015)
35,76%
23,84%
14,30%
3,72%
4,61%
0,59%
0,14%
16,24%

Industrieenobsidienne
37,11%
6,98%
19,65%
3,93%
3,05%

29,25%

Tableau3.Comparaisonentreindustrielithiqueengnraletindustrieenobsidiennedaprslecontextearchologique/Comparison
betweentheoveralllithicindustryandtheobsidiancomponent,byarchaeologicalcontext.

Si, pour lindustrie lithique en gnral, a pu tre


observelabsencedesnuclusdanslesmaisonsdesurface,
en ce qui concerne lobsidienne, ceuxci se retrouvent en
majorit dans ce type dhabitation. Par contre, en ce qui
concernelesproduitsbrutsetretouchsainsiquelesrestes
dedbitage,onlesretrouveenabondancedanslesfosses
etleshuttessemienterres.Conscientsquelesitenapas
tfouilldanssonintgralit,ilnepeuttoutefoissagirl
quedeconclusionsprliminaires.

CARACTRISATIONDELASOURCEDESARTEFACTSEN
OBSIDIENNEPROVENANTDESCONTEXTESTURDA
OIMULAAVICOLA

Lobsidienne est un matriau rare dont seules


quelques sources sont connues en Europe et dans les
rgionslimitrophesdAsieduSudEst(Fig.11).Commela

plupart des sources ont une composition gochimique


unique, il est habituellement possible de dterminer
lorigine de lobsidienne utilise pour la production
dartefacts dcouverts dans des sites archologiques en
comparantlacompositionlmentairedechaqueartefact
avec celle dchantillons gologiques provenant des
sourcesconnues.Lessourcesdobsidiennelesplusproches
deoimu(265300kmdedistance)sontlesCarpatesau
nordest de la Hongrie (Carpates 2 avec deux sources
secondaires,2Eet2T,clairementdfinies),ausudestdela
Slovaquie (Carpates 1) et au sudouest de lUkraine
(Carpates3)(Bir2006;Rosaniaetalii2008),maisdautres
sourcespotentielles,commelesaffleurementsgologiques
deslesdeMelosetGyalienmergesituesjusqu1000
km au sud, ont galement t cites pour certaines
obsidiennes dcouvertes dans des sites nolithiques
roumains(e.g.Constantinescuetalii2002).

Fig.11.SituationdeoimuLaAvicolaetprincipalessourcesdobsidienneenEuropeetenAnatoliecentrale.ImageGoogle
Earth, 14/12/2015 (accs 7 Juin 2016) / Location of oimu La Avicola and major obsidian sources in Europe and central
Anatolia.GoogleEarthimagery,14/12/2015(accessed7June2016).

ObservationssurlindustrieenobsidiennedcouverteoimuLaAvicola(Ferma2)55

Lanalysenoninvasivedunesriede27artefactsen
obsidienne provenant de oimu a t ralise laide
dunspectromtredefluorescenceXportableNitonXL3t
ultra. Cet outil a t utilis avec les paramtres
fondamentauxMiningmodedontlafentredemesurea
t rgle sur 8 mm. Le temps de mesure sur chaque
chantillontaitde180secondes(raisonde60secondes
pourchacundesfiltresMain,HighetLowpermettant
doptimiser la sensibilit du spectromtre pour les
diffrents lments chimiques). Des concentrations
lmentaires ont t releves pour diffrents lments
mineursetdetrace,notammentTi,Mn,Fe,Co,Ni,Cu,Zn,
Ga,Rb,Sr,Y,Zr,Nb,Ba,Pb,ThetU.Enutilisantlemme
instrumentaveclesmmesparamtres,desmesuresont
teffectuessurdeschantillonsprovenantdesources
connues dans les Carpates, la mer ge, lAnatolie
centraleetlaMditerranecentrale,etconservsdansles
collections de la ViennaLithotek (VLI) diriges par
Gerhard Trnka et de la Lithotque du Muse National
Hongrois de Budapest (Bir 2014). Les objets en
obsidienne slectionns pour lanalyse ont t choisis
parmilespicesdeplusgrandesdimensionsetpaisseur
dcouvertesdanslescontextesTurdadusitedeoimu,
afindeminimiserleserreursdemesurepouvantrsulter
dchantillons trop mince ou trop petits pour tre
totalement couverts par le rayon de mesure de
linstrument.

EnprenantencomptelesconcentrationsdeRb,Sret
Zr,ilestpossiblededistinguerentreelleslesdiffrentes
sourcesdesCarpates,ainsiquelessourcesdesCarpates
de celles de la mer ge. La Figure 12 compare les
rsultatsobtenussurleschantillonsarchologiquesavec
ceux obtenus sur les chantillons des sources de
rfrence.Tousleschantillonsarchologiquesanalyss
dansnotretude(lesquelsproviennentdepasmoinsde
17structuresarchologiquesdistinctesprincipalement
des vestiges de maison et des fosss) ont donn des
valeurs en RbSrZr qui correspondent troitement
cellesobtenuespourleschantillonsptrologiquesdela
sourceCarpates1,indiquantainsiqueceschantillons
etprobablementtouteslesobsidiennesutilisespourles
outilsconfectionnsoutaillsdurantlapriodeTurda
oimu proviennent de la zone de CejkovViniky en
Slovaquieorientale.Ceciconfirmeunetendanceobserve
sur dautres sites de la priode TurdaVina en
TransylvanieMiercureaSibiuluiPetriandLimbaVrria
(Biagietalii2007)odescaractrisationsgochimiques
ontmontrquelobsidienneCarpates1taitexclusivement
utilise.

REMERCIEMENTS
NoussouhaitonsremercierKatalinBir(MuseNationalHongrois)
et Gerhard Trnka (Universit de Vienne) pour avoir facilit laccs aux
collections ptrologiques dont ils ont la responsabilit, ainsi que
Guillaume Robin pour la traduction de la section consacre la
caractrisationdessourcesdobsidienne.
LarecherchedeRoxanaDobrescuabnficidelaidefinanciredu
projetHABITAT,PNIIPTPCCA201341308,contractn339/2014.

Fig. 12. Diagramme ternaire des donnes ZrSrRb obtenues sur 27


artefactsenobsidiennedecontextesdelapriodeTurdaoimuLa
Avicola (astrisques rouges) confronts avec ceux des fourchettes de
compositionsdchantillonsdpaisseurinfinie,provenantdegisements
gologiquesdesCarpatesetdeMelos(ellipsesgrises)tousmesursen
spectromtriedefluorescenceX/TernarydiagramofZrSrRbdatafor
27obsidianartefactsfromTurdaperiodcontextsatoimuLaAvicola
(redasterisks)plottedagainstthecompositionalrangesofinfinitelythick
samplesfromgeologicalsourcesintheCarpathiansandonMelos(grey
ellipses)allmeasuredbypXRF.

BIBLIOGRAPHIE

Biagietalii2007P.Biagi,M.deFrancesco,M.Bocci,Newdataonthe
archaeologicalobsidianfromtheMiddlelateNeolithicandChalcolithic
sitesoftheBanatandTransylvania(Romania),dans:I.J.Kozowski,P.
Raczky (ds.), The Lengyel, Polgr and related cultures in the
Middle/LateNeolithicinCentralEurope,Krakw,2007,p.309326.
Binder1987D.Binder,LeNolithiqueancienprovenal.Typologieet
technologie des outillages lithiques, XXIVe supplmnt Gallia
Prhistoire,Paris,1987.
Bir2006K.T.Bir,Carpathianobsidians:mythandreality,dans:J.
PrezArantegui (d.), Proceedings of the 34th International
Symposium on Archaeometry, 37 May 2004, Zaragoza, Spain,
Zaragoza,2006,p.267278
(http://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/26/10/_ebook.pdf).
Bir2014K.T.Bir,Comparativerawmaterialcollectionsinsupportof
petroarchaeologicalstudies:anoverview,dans:K.T.Bir,A.Mark,
K. P. Bajnok (ds.), Aeolian Scripts. New Ideas on the Lithic World
StudiesinHonourofViolaT.Dobosi,Budapest,2014,p.207224.
Constantinescu et alii 2002 B. Constantinescu, R. Bugoi, G. Sziki,
ObsidianprovenancestudiesofTransylvaniasNeolithictoolsusing
PIXE, microPIXE and XRF, Nuclear Instruments and Methods in
PhysicsResearchB189,2002,p.373377.
Draovean2013aF.Draovean,InregardstocertainLateNeolithicEarly
Eneolithic synchronism from Banat and Transylvania. A Bayesian
approachtopublishedabsolutedates,SP10,2013,p.1348.
Draovean2013bF.Draovean,Despreunelesincronismedelasfritul
neoliticului trziu i nceputul eneoliticului timpuriu din Banat i
Transilvania.OabordareBayesianaunordateabsolutepublicatede
curndirepublicaterecent,AnaleleBanatului21,2013,p.1134.

56

RoxanaDOBRESCU,CristianEduardTEFAN,CliveBONSALL

Lazarovici,Lazarovici2006Gh.Lazarovici,C.M.Lazarovici,Arhitectura
NeoliticuluiiEpociiCupruluidinRomnia,I,Neoliticul,Iai,2006.
Luca1997S.A.Luca,AezrineoliticepeValeaMureului(I).Habitatul
turdeandelaOrtieDealulPemilor(punctX2),BMA4,AlbaIulia,
1997.
Luca 2001 S. A. Luca, Aezri neolitice pe Valea Mureului (II). Noi
cercetri arheologice la TurdaLunc. I. Campaniile anilor 1992
1995,BMA17,2001,AlbaIulia.
Luca2012S.A.Luca,CercetrilearheologicepreventivedelaTurda
Lunc (jud. Hunedoara). Campania 2011, Bibliotheca Brukenthal,
LIX,2012.
Ni et alii 2015 L. Ni, C. E. tefan, M. Dimache, T. Hila, R. Petcu,
ConsideraiiprivindindustrialiticdelaoimuLaAvicola(Ferma
2),jud.Hunedoara,BMJT7,2015,p.97116.
Pelegrin1988Dbitageexprimentalparpression:dupluspetitauplus
grand,dans:J.Tixier(d.),Technologieprhistorique,Paris,1988.
Petcuetalii2012R.Petcu,R.Petcu,A.Heroiu,oimu1(LaAvicola),
km.29+75030+300,CCA,campania2011,TrguMure,2012,p.
291292.

Rosaniaetalii2008C.N.Rosania,M.T.Boulanger,M.D.Glascock,K.
T.Bir,S.Ryzhov,G.Trnka,RevisitingCarpathianobsidian,Antiquity
82,2008(ProjectGallery).
vonRoska1941M.vonRoska,DieSammlungZsfiavonTormainder
numismatischarchaeologische Abteilung des Siebenbrgischen
Nationalmuseums,Cluj,1941.
Suciu2009C.Suciu,CulturaVinanTransilvania,AlbaIulia,2009.
tefan et alii 2013 C. E. tefan, R. Petcu, R. Petcu, Reprezentri
antropomorfe din aezarea neolitic de la oimu La Avicola
(Ferma2),jud.Hunedoara,SP10,2013,p.4966.
tefan2014C.E.tefan,SomespecialclayartifactsfromoimuLa
Avicola (Ferma 2), Hunedoara County, Romania, The Old Potters
Almanack19,2,2014,p.1422.
tefanetalii2015C.E.tefan,R.Petcu,R.Petcu,Vasecupicioarede
la oimu La Avicola (Ferma 2), jud. Hunedoara, SCIVA 66, 34,
2015,p.183209.
tefan,Petcu2015C.E.tefan,R.Petcu,Notasupraunorcapacede
lut cu trsturi umane de la oimu La Avicola (Ferma 2), jud.
Hunedoara,SP12,2015,p.117126.

ABRVIATIONS/ABBREVIATIONS/ABREVIERI

ActaArchHungActaArchaeologicaAcademiaeScientiarumHungaricae,Budapest
ActaMMActaMoldaviaeMeridionalis,Vaslui
ActaMNActaMuseiNapocensismClujNapoca
ActaSiculicaActaSiculica.AnuarulMuzeuluiNaionalSecuiesc,SfntuGheorghe
AlutaAluta.RevistaMuzeuluiNaionalSecuiescSfntuGheorghe
AngustiaAngustia.Arheologie,Etnografie,SfntuGheorghe
ApulumApulum.Arheologie,Istorie,Etnografie,AlbaIulia
ArchWarszawaArcheologia.RocznikIHKM,Varovia
ArheologijaKiivArheologija.NacionalnaakademijanaukUkraini,Institutarcheologii
ArheologijaSofiaArheologija.OrgannaArcheologieskijaInstitutiMuzej,Sofia
ArchrtArchaeolgiairtest,Budapest
ArhMedArheologiaMedieval,ComplexulMuzealBistriaNsud,Bistria
AUIAnaleletiinificealeUniversitiiAlexandruIoanCuzaIai
AtiqotPublicationoftheIsraelAntiquitiesAuthority
BABibliotecadeArheologie,Bucureti
BARBrSerBritishArchaeologicalReports.BritishSeries,Oxford
BARIntSerBritishArchaeologicalReports.InternationalSeries,Oxford
BCHBulletindeCorrespondanceHellnique,AthnesParis
BerRGKBerichtderRmischGermanischenKommissiondesDeutschenArchologischenInstituts,FrankfurtamMain
BiblThracBibliothecaThracologica,Bucureti
BMABibliothecaMuseiApulensis,AlbaIulia
BMJTBuletinulMuzeuluiJudeeanTeleorman,Alexandria
BMNBibliothecaMuseinapocensis,ClujNapoca
BucuretiiRevistaMuzeuluiMunicipiuluiBucureti
BulletinAIESEEAnnuairedelInstitutdestudesSudEstEuropennes,Bucarest
Bull.etMm.delaSoc.d'Anthrop.deParisBulletinsetMmoiresdelaSocitd'AnthropologiedeParis
CAJCambridgeArchaeologicalJournal
CACercetriArheologice,Bucureti
CCACronicaCercetrilorArheologicedinRomnia,Bucureti
CCDJCulturiCivilizaielaDunreadeJos,Clrai
CEFRCollectiondelcoleFranaisedeRome,Rome
CsSzMCskiSzkelyMzeumvknyve,MiercureaCiuc
DaciaDacia.RecherchesetdcouvertesarchologiquesenRoumanie,Bucureti;nouvellesrie:Rvued'archologieet
d'histoireancienne,Bucureti
Diss.Pann.DissertationesPannonicae,Budapest
EAIVRC.Preda(ed.),EnciclopediaArheologieiiIstorieiVechiaRomniei,vol.IIII(1994,1996,2000),Bucureti,
EJAEuropeanJournalofArchaeology
EphemNapEphemerisNapocensis,ClujNapoca
ERAULtudesetRecherchesarchologiquesdelUniversitdeLige
tThastudesthasiennes,coleFranaisedAthnes,AthnesParis
eTopoiJournalforAncientScience,Berlin
FIFiledeIstorie,Bistria
GermaniaGermania.AnzeigerderRmischGermanischenKommissiondesDeutschenArchologischenInstituts
HesperiaHesperia.JournaloftheAmericanSchoolofClassicalStudiesatAthens,Cambridge
IatrusKrivina2SptantikeBefestigungundfrhmittelalterlicheSiedlunganderunterenDonau,BandII:Ergebnisse
derAusgrabungen19661973,Berlin,1982
IatrusKrivina7G.V.Bllow,B.Bttinger,S.Conrad,B.Dhle,G.GomolkaFuchs,E.EchnertGeiss,D.Stanev,K.
Sachtel,IatrusKrivina.SptantikeBefestigungundfrhmittelalterlicheSiedlunganderUnterenDonau,BandVI:
ErgebnissederAusgrabungen19922000,Limesforschungen28,Mainz,2007
IzvestijaSofiaIzvestijanaArhcologieskijalnstitut,Sofia

MATERIALEICERCETRIARHEOLOGICE(serienou),XI,2015,p.289290

290

Abrviations/Abbreviations/Abrevieri

IzvestijaVarnaIzvestijanaNarodnijaMuzej(IzvestijanaVarnenskotoArheologieskoDruestvo),Varna
JASJournalofArchaeologicalScience
JAIPJournalofAcadmieInternationaledelaPipe,Liverpool
JEAJournalofEuropeanArchaeology
JSAJournalofSocialArchaeology
KlioKlio.BeitrgezurAltenGeschichte,Berlin
KtemaCivilisationsdel'Orient,delaGrceetdeRomeantiques,Strasbourg
LituaLitua,Studiiicercetri,TrguJiu
MarisiaMarisia.Studiiimateriale.ArheologieIstorieEtnografie,TrguMure
MEFRAMlangesdelcoleFranaisedeRome.Antiquit,Roma
MCAMaterialeiCercetriArheologice,Bucureti
MFMAMraFerencMzeumvknyve,Szeged
NemereNemere.Politikai,trsadalmi,szpirodalmiskzgazdszatilap.18711884,SfntuGheorghe
OJAOxfordJournalofArchaeology,Oxford
PaloPalo.RevuedArchologiePrhistorique,LesEyzies,France
PalorientRevueinterdisciplinairedeprhistoireetdeprotohistoiredusudouestetdel'Asiecentrale,Paris
PASPrhistorischeArchologieinSdosteuropa,MnchenBerlin
PBFPrhistorischeBronzefunde,Stuttgart
PeucePeuce,Studiiicercetrideistorieiarheologie,InstitutuldeCercetriEcoMuzeale,Tulcea
PNASProceedingsoftheNationalAcademyofSciencesUSA
Pontica Pontica. Studii i materiale de istorie, arheologie i muzeografie, Muzeul de Istorie Naional i Arheologie
Constana
PZPraehistorischeZeitschrift,BerlinMainz
QuaternaryInternationalQuaternaryInternational.TheJournaloftheInternationalUnionforQuaternaryResearch
RadiocarbonAnInternationalJournalofCosmogenicIsotopeResearch,Cambridge
RCRFActaReiCretariaeRomanaeFautorum
RevMedVetRevuedeMdecineVtrinaire,Toulouse
RIRRevistaIstoricRomn,Bucureti
RPRPReportsofPrehistoricResearchProjects,SaltLakeCity,Utah
SCIV(A)StudiiiCercetrideIstorieVeche(iArheologie),Bucureti
SCNStudiiiCercetrideNumismatic,Bucureti
SMASeriaMonografiiArheologice,SfntuGheorghe
SPStudiidePreistorie,Bucureti
StudComBrukenthalStudiiicomunicriBrukenthal,Sibiu
SympThracSymposiaThracologica
TerraSebvsActaMvseiSabesiensis,AnuarulMuzeuluiMunicipalIoanRaica,Sebe
ThDThracoDacica,Bucureti
TRTTrtnelmisRgszetirtest,Temesvr(Timioara)
UPAUniversittsforschungenzurPrhistorischenArchologie,Bonn
VAHVariaArchaeologicaHungarica,Budapest
Valachica Valachica. Studii i cercetri de istorie i istoria culturii, Complexul Muzeal Naional Curtea Domneasc
Trgovite
VorForschVorgeschichtlicheForschungen,Berlin
ZiridavaZiridava.StudiaArchaeologica,Arad

S-ar putea să vă placă și