JTT_1193_19_2014.
fm Page 293 Friday, September 5, 2014 10:15 AM
Directeurs : Jean DAL (1970-1981) - Louis DUCHATELET (1981-1999)
DOCTRINE RECHTSLEER
Antimisbruikbepalingen bij detachering en het Europees Unierecht
I. INLEIDING
Discussies over maatregelen die door overhe-
den van de Unielidstaten worden genomen met
het oog op het tegengaan van sociale fraude,
beperken zich niet tot louter interne beleidsdis-
cussies en eventueel juridische conflicten, maar
situeren zich ook in de context van het Unie-
recht en meer bepaald het internemarktrecht.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat de natio-
nale maatregelen, onder meer diegene die re-
cent door Belgi werden genomen, het voor-
werp zijn geworden van betwistingen omtrent
de verenigbaarheid ervan met het Unierecht.
Deze discussies hebben zich in de voorbije pe-
riode inderdaad vooral toegespitst op de con-
trolemaatregelen die werden ingevoerd ten
aanzien van werkgevers (en hun Belgische
klanten) die werknemers detacheren vanuit an-
dere Unielidstaten.
Een belangrijke groep van buitenlandse werk-
nemers die in Belgi worden tewerkgesteld be-
staat immers uit werknemers die vanuit een an-
dere EU lidstaat naar Belgi worden gedeta-
cheerd. Uit de cijfers van de Limosa-aangiften
blijkt dat er in 2012 meer dan 150.000 gedeta-
cheerde werknemers en zelfstandigen werden
aangemeld. In de jaren voordien ging het om
een kleiner aantal maar toch steeds meer dan
120.000. Het overgrote deel werd vanuit Ne-
derland, Frankrijk en Duitsland gedetacheerd,
waarbij wel moet opgemerkt worden dat het
hier in belangrijke mate ging om werknemers
met een nationaliteit uit de zogenaamde nieu-
we lidstaten (1). De belangrijkste sectoren waar
(1) Voor een gedetailleerde analyse van de cijfers over
het aantal Limosa-aanmeldingen zie : N. Mussche,
V. Corluy, I. Marx en J. Haemels, Arbeidsmarkton-
derzoek als instrument en basis bij toekomstig ar-
beidsmigratiebeleid en EU vrijhandelsakkoorden -
VION 2013, augustus 2013, I-23 e.v. Zie tevens
de cijfers weergegeven in het jaarlijkse boek van
het Rekenhof over de sociale zekerheid, dat voor
2013 een bijzonder hoofdstuk heeft gewijd aan de
detachering van werknemers in het kader van de
Europese regelgeving : Rekenhof, Boek 2013 over
de Sociale Zekerheid - Verslag van het Rekenhof
p.malherbe@liedekerke.com
Antimisbruikbepalingen bij detachering en het Europees Unierecht
ditions Larcier - Groupe Larcier
deze personen werken zijn : bouwnijverheid,
metaalnijverheid, petrochemische nijverheid,
ICT, vervoer en opslag, voeding, schoonmaak,
ingenieurs en landbouw (2).
Op deze werknemers is in beginsel het Bel-
gische arbeidsrecht en socialezekerheidsrecht
niet van toepassing. Zij worden geacht ge-
woonlijk in een andere lidstaat te werken en
hier slechts tijdelijk. Hierdoor wordt een uit-
zondering gemaakt op het beginsel van de ter-
ritoriale toepassing van het arbeidsrecht en het
socialezekerheidsrecht op grond waarvan nor-
maal gezien op een arbeidsverhouding het ar-
beidsrecht en het socialezekerheidsrecht van
het land op wiens grondgebied de arbeid wordt
verricht van toepassing is. Dit beginsel wil voor-
komen dat er binnen het grondgebied van een
land loonconcurrentie zou ontstaan die het ge-
volg zou zijn van het toepassen van de arbeids-
rechtelijke en sociaalzekerheidsrechtelijke be-
scherming van een ander land, in het bijzonder
wanneer deze bescherming minder uitgebreid,
lees goedkoper is. Dat zou neerkomen op so-
ciale dumping en oneerlijke concurrentie.
De Unierechtelijke bepalingen inzake de
rechtspositie van gedetacheerde werknemers
en hun werkgevers moeten dan ook in dit kader
worden gezien, met name als uitzonderingen
op de territoriale toepassing van het arbeids-
recht en het socialezekerheidsrecht. Daarom is
het van belang dat er een effectief toezicht kan
worden uitgeoefend op de naleving van de
voorwaarden waaronder deze uitzonderingen
kunnen worden toegepast. Om de haverklap
verschijnen er in de pers berichten over deta-
cheringen waarbij ofwel de regels die gelden
om aanspraak te maken op het statuut van ge-
detacheerde niet worden nageleefd, ofwel de
toepasselijke arbeidsrechtelijke en sociaalze-
kerheidsrechtelijke bescherming niet wordt ge-
garandeerd (3). Ook studies hebben uitgewe-
aan de Kamer van Volksvertegenwoordigers, Brus-
sel, september 2013, 154-173.
(2) N. Mussche, V. Corluy, I. Marx en J. Haemels, l.c.,
I-37.
(3) Zie recent bijvoorbeeld De Standaard, 16 april
2014, p. 16, waarin melding wordt gemaakt van
Portugese gedetacheerde bouwvakkers die een
Bureau de dpt : Louvain 1 - Trois fois par mois, sauf juillet-aot
Afgiftekantoor : Leuven 1 - Drie maal per maand, behalve juji/augustus
10.IX.2014 - N or 1193
Droit du travail,
droit de la scurit sociale,
droit judiciaire social,
droit pnal social, droit social europen
Arbeidsrecht, sociale zekerheid,
sociaal procesrecht, sociaal strafrecht,
P301032
europees sociaal recht
19 ISSN 0778-9009
zen dat er binnen de EU constructies worden
opgezet, die frauduleus zijn of van misbruik ge-
tuigen, om aan de normaal toepasselijke wetge-
ving te ontsnappen. Hierbij gaat het onder meer
om detachering via postbusbedrijven, valse de-
tacheringsverklaringen, fictieve detacheringen,
langdurige detacheringen, het herhaaldelijk
vervangen van de gedetacheerde werknemers,
het niet betalen van socialezekerheidsbijdragen
van het uitzendende land, het niet betalen van
de minimumlonen van het ontvangstland, het
niet respecteren van rust- en werktijden en van
de voorschriften inzake welzijn op het werk,
het niet vergoeden van de kosten van detache-
ring zoals verblijfskosten, slechte huisvesting
van betrokken werknemers, piramides van on-
deraannemers die controle moeilijk maken,
schijnzelfstandigen, schijnvennootschappen,
schijnvennoten ... (4)
Het is dus van belang dat de controle op het na-
leven van de voorwaarden voor detachering ef-
fectief kan worden gevoerd. Daaromtrent wer-
den recent op Europees en Belgisch niveau een
aantal initiatieven genomen om deze controle
te versterken en effectiever te maken. We zullen
in deze bijdrage een overzicht geven van deze
loon van 3,40 EUR per uur kregen, wat ruim
10 EUR minder is dan het toepasselijke minimum-
loon in Belgi. Bovendien verliep de uitbetaling
van het loon vertraging op, of werd zelfs dat loon
niet uitbetaald.
(4) Voor een recent onderzoek over deze fenomenen
zie onder meer : N. Ouali, Regulation and Enforce-
ment of Posted Workers Employment Rights (POS-
TER), Belgian Case Study Final Report, 2012 en
N. Clark, Regulation and Enforcement of Posted
Workers Employment (POSTER), Final report,
2012, beide te raadplegen op http://www.working-
lives.org/research-themes/migrant-workers/pos-
ted-workers.cfm. Zie tevens, Rekenhof, o.c., 167.
Zie vroeger reeds : Y. Jorens, Detachering in de
Belgische praktijk : een overzicht van enkele toe-
passingsproblemen en het individuele
arbeidsrecht in Y. Jorens (ed.), Handboek Euro-
pese detachering en vrij verkeer van diensten,
B r u g g e , d i e Ke u r e , 2 0 0 9 , 3 4 5 - 4 0 6 e n
H. Verschueren, Sociale zekerheid en detache-
ring binnen de Europese Unie - De zaak Herbosch
Kiere : een gemiste kans in de strijd tegen grens-
overschrijdende sociale dumping en sociale
fraude , B.T.S.Z. 2006, 424-427 en de aldaar ge-
citeerde literatuur.
 JTT_1193_19_2014.fm Page 294 Friday, September 5, 2014 10:15 AM
294
initiatieven, hun juridische draagwijdte en
vooral ook van de discussie die zij teweeg heb-
ben gebracht. We zullen in een eerste deel in-
gaan op de controle op het toepasselijke ar-
beidsrecht bij detachering. In een tweede deel
behandelen we de problematiek van de contro-
le op het toepasselijke socialezekerheidsrecht.
We zullen telkens ook kort de rechtsregels die
ter zake gelden in herinnering brengen.
We concentreren ons in deze bijdrage op de ca-
sus van de gedetacheerde werknemers. Maar
de lessen die we hieruit kunnen trekken met be-
trekking tot de grenzen die het Unierecht stelt
aan nationale sociale antimisbruikbepalingen
kunnen ook toegepast worden op andere situa-
ties waarbij het Europese internemarktrecht van
toepassing is.
II. DETACHERING
EN HET TOEPASSELIJKE ARBEIDSRECHT
A. Juridische context
Door het gebrek aan Europese harmonisering
van de meeste onderdelen van het arbeidsrecht,
blijft in elke lidstaat de eigen arbeidsrechtelijke
bescherming in beginsel behouden. Omwille
van deze verschillen is het evenwel nodig om
de territoriale werkingssfeer van het nationale
arbeidsrecht af te bakenen, in het bijzonder
wanneer er een grensoverschrijdend element is.
In zulke grensoverschrijdende situaties is het
niet altijd gegarandeerd dat voor arbeid verricht
op het grondgebied van een lidstaat het ar-
beidsrecht van die lidstaat kan worden toege-
past. Nochtans is het uitgangspunt van het
Unierecht inzake het vrij verkeer van werkne-
mers ook de territoriale toepassing van het ar-
beidsrecht van het land waar de betrokken mi-
grerende werknemer werkt.
Zo garandeert het verbod van discriminatie op
grond van nationaliteit van artikel 45, tweede
lid VWEU de toepassing van de loon- en ar-
beidsvoorwaarden van het werkland van de mi-
grerende werknemers. Zij hebben in dit
werkland recht op dezelfde loon- en arbeids-
voorwaarden als die van toepassing zijn op de
eigen onderdanen van deze lidstaat. Dit verbod
van discriminatie op grond van nationaliteit is
ook uitdrukkelijk opgenomen in artikel 7 Veror-
dening 1612/68 (5) (thans vervangen door art. 7
Verordening 492/2011 (6)) dat voor de toepas-
s i n g va n d i t ve r bo d ve rw i j st n a a r h e t
grondgebied van ... lidstaten . Artikel 7, vier-
de lid van deze verordeningen verklaart overi-
gens elke bepaling van collectieve of individue-
le arbeidsovereenkomsten die in strijd zou zijn
met dit territoriaal toepasselijk verbod van dis-
(5) Verordening (EEG) nr. 1612/68 van de Raad van
25 oktober 1968 betreffende het vrij verkeer van
werknemers binnen de Gemeenschap, Pb. L.
19 oktober 1968, afl. 257 (verder Verordening
1612/68 genoemd).
(6) Verordening (EU) nr. 492/2011 van het Europees
Parlement en de Raad van 5 april 2011 betreffende
het vrije verkeer van werknemers binnen de Unie,
Pb. L. 27 mei 2011, afl. 141, 1 (verder Verordening
492/2011 genoemd).
p.malherbe@liedekerke.com
Antimisbruikbepalingen bij detachering en het Europees Unierecht
ditions Larcier - Groupe Larcier
DOCTRINE RECHTSLEER
criminatie op grond van nationaliteit van
rechtswege nietig.
Deze vereiste van gelijke behandeling inzake
loon- en arbeidsvoorwaarden met de werkne-
mers in het werkland werd niet alleen ingege-
ven door de bezorgdheid voor de sociaalrech-
telijke bescherming van migrerende
werknemers, maar ook omwille van de be-
scherming van de nationale werknemers in de
lidstaten tegen werknemers uit andere lidstaten
die eventueel bereid zouden zijn te werken te-
gen lagere sociale voorwaarden (7).
De toepassing van dit beginsel van verbod van
discriminatie op grond van nationaliteit garan-
deert evenwel niet steeds de toepassing op
grensoverschrijdende werknemers van het ar-
beidsrecht van het land waar zij op een bepaald
ogenblik aan het werk zijn. De regels van het
internationaal privaatrecht blijven in beginsel
onverkort gelden en op grond van deze regels is
het mogelijk dat het arbeidsrecht van een ander
land van toepassing is. Deze regels werden
vastgelegd in het Verdrag van Rome van 19 juni
1980 (EVO) (8), een instrument dat vanaf eind
2009 werd vervangen door Verordening 593/
2008 (9) (10).
Het uitgangspunt van deze IPR-instrumenten is
de keuzevrijheid van de partijen (art. 3 van
EVO-Verdrag en art. 3 Verordening 593/2008).
De partijen bij de arbeidsovereenkomst hebben
dus in beginsel de vrijheid om af te wijken van
de territoriale toepassing van het arbeidsrecht
van het land waar de werkzaamheden worden
uitgeoefend. Toch is deze keuzevrijheid inge-
perkt. Voor arbeidsovereenkomsten zijn vooral
de artikelen 6 en 7 EVO-Verdrag en de
artikelen 8 en 9 Verordening 593/2008 van be-
lang. Deze bepalingen bevatten specifieke re-
gels m.b.t. de aanwijzing van het op individue-
le arbeidsovereenkomsten toepasbare recht,
zowel in situaties waarbij er door de partijen
een rechtskeuze is gemaakt als in situaties
waarbij er geen rechtskeuze is gemaakt. Bij af-
(7) Zie uitdrukkelijk hierover : H.v.J. 4 april 1974,
167/73, Commissie t. Frankrijk, Jur. 1974, 354,
punt 45.
(8) Verdrag van Rome van 19 juni 1980 inzake het
recht dat van toepassing is op verbintenissen uit
overeenkomst, Pb. L. 9 oktober 1980, afl. 266, 1
(verder EVO-Verdrag genoemd).
(9) Verordening (EG) 593/2008 van het Europees Par-
lement en de Raad van 17 juni 2008 inzake het
recht dat van toepassing is op verbintenissen uit
overeenkomst (Rome I), Pb. L. 4 juli 2008, afl. 177,
1 (verder Verordening 593/2008 genoemd). Deze
verordening is van toepassing op arbeidsovereen-
komsten die gesloten zijn na 17 december 2009.
(10) Zie over het IPR inzake arbeidsovereenkomsten
onder meer de verschillende bijdragen in H. Ver-
schueren en M.S. Houwerzijl (eds.), Toepasselijk
arbeidsrecht over de grenzen heen : Belgi, Neder-
land, Europa, de wereld, Deventer, Kluwer, 2009,
293 p. en de verwijzing hierin naar andere rele-
va n t e r e ch t s l e e r. Z i e t e v e n s : Y. J o r e n s ,
Detachering en het individuele arbeidsrecht in
Y. Jorens (ed.), Handboek Europese detachering en
vrij verkeer van diensten, Brugge, die Keure, 2009,
113-225; L. Monserez en T. Claeys, Internatio-
naal privaat arbeidsrecht en Rome I , Orintatie
2009, 257-280; H. Storme en S. Bouzoumita,
Arbeidsovereenkomsten in internationaal
privaatrecht , NjW 2005, 290-314 en F. van
Overbeeke, Het IPR als instrument ter verster-
king van de positie van de gedetacheerde werkne-
mer in het web van het vrij verkeer , T.S.R. 2013,
700-751.
2014
wezigheid van rechtskeuze door de partijen is
het uitgangspunt dat de arbeidsovereenkomst
wordt beheerst door het recht van het land waar
de werknemer ter uitvoering van de overeen-
komst gewoonlijk zijn arbeid verricht (of van
waaruit hij gewoonlijk zijn arbeid verricht (11)),
zelfs wanneer hij tijdelijk in een ander land is
tewerkgesteld. Wanneer deze zijn arbeid ge-
woonlijk niet in eenzelfde land verricht, is het
recht van het land waar de vestiging die de
werknemer in dienst heeft genomen zich be-
vindt, van toepassing. Deze oplossingen wor-
den wel opzij geschoven indien uit het geheel
der omstandigheden blijkt dat de arbeidsover-
eenkomst nauwer is verbonden met een ander
land, in welk geval het recht van dat ander land
toepasselijk is (12). Men spreekt hier ook wel
van het objectief toepasselijk recht .
Indien er wel een rechtskeuze werd gemaakt
mag de werknemer evenwel niet de bescher-
ming verliezen welke hij geniet op grond van
de dwingende bepalingen van het objectief
toepasselijk recht . Bovendien kunnen op
grond van artikel 7, eerste lid EVO-Verdrag of
artikel 9 Verordening 593/2008 ook nog de be-
palingen van bijzonder dwingend recht van
het recht van een ander land worden toegepast.
Deze bepaling kan bijvoorbeeld ingeroepen
worden indien de werknemer tijdelijk in zulk
een ander land wordt tewerkgesteld.
Deze IPR-regels gaan uit van de keuzevrijheid
van de partijen om te bepalen welk recht van
toepassing is op hun arbeidsovereenkomst,
maar dat belet dus niet dat de dwingende of de
bijzonder dwingende bepalingen van een
ander land van toepassing zijn. Duidelijk is ook
dat bij tijdelijke tewerkstelling in een bepaald
land, zoals bij detachering, het recht van dat
land in beginsel niet van toepassing wordt op
de arbeidsverhouding. Zo volgt immers uit de
rechtspraak van het Hof van Justitie dat het van
oordeel is dat een gedetacheerde werknemer
van een grensoverschrijdende dienstverlener
geen werknemer is in de zin van artikel 45
VWEU en Verordening 1612/68. Daardoor
kunnen deze werknemers ook geen beroep
doen op deze bepalingen met het oog op het
bepalen van het op hun toepasselijke arbeids-
recht (13). Dit zou in beginsel kunnen beteke-
nen dat gedetacheerde werknemers enkel on-
derworpen blijven aan het arbeidsrecht van de
lidstaat van waaruit zij gezonden worden, zoals
het EVO-Verdrag en Verordening 593/2008
aangeven. Deze IPR-instrumenten stellen dui-
delijk dat indien er geen rechtskeuze is gemaakt
door de betrokken partijen (werkgever en werk-
nemer), het arbeidsrecht van het land van ge-
(11) Zie hierover H.v.J. 15 maart 2011, C-29/10,
Koelzsch, Jur. 2011, I, 1595.
(12) Zie hierover tevens : H.v.J. 15 december 2011, C-
384/10, Voogsgeerd, voorlopig enkel te consulte-
ren op www.curia.eu en H.v.J. 12 september 2013,
C-64/12, Schlecker, voorlopig enkel te consulteren
op www.curia.eu.
(13) H.v.J. 25 oktober 2001, C-49/98 e.v., Finalarte, Jur.
2001, I, 7831, punten 22-23. Zie hierover meer in
H. Verschueren, Toepasselijk arbeidsrecht in
grensoverschrijdende situaties : overzicht en knel-
punten van Europese rechtsregels en rechtspraak
in H. Verschueren en M.S. Houwerzijl (eds.), Toe-
passelijk arbeidsrecht over de grenzen heen : Bel-
gi, Nederland, Europa, de wereld, Deventer, Klu-
wer, 2009, 6-11.
 JTT_1193_19_2014.fm Page 295 Friday, September 5, 2014 10:15 AM
2014
DOCTRINE RECHTSLEER
woonlijke tewerkstelling van toepassing is.
Artikel 8, tweede lid Verordening 593/2008 be-
paalt uitdrukkelijk dat het land waar de arbeid
gewoonlijk wordt verricht, niet wordt geacht te
zijn gewijzigd wanneer de werknemer zijn ar-
beid tijdelijk in een ander land verricht.
De strikte toepassing van deze regels is evenwel
door de rechtspraak van het Hof van Justitie en
later door de Europese wetgever genuanceerd.
Het Hof van Justitie sloot inderdaad niet uit dat
gedetacheerde werknemers toch zouden wor-
den onderworpen aan een aantal bepalingen
van het arbeidsrecht van de lidstaat waarnaar
zij gedetacheerd werden, voor zover er een
evenwicht bestaat tussen de uitoefening door
de betrokken werkgevers van het recht op vrij
verkeer van diensten en de arbeidsrechtelijke
bescherming van de betrokken werknemers
(14).
B. De Detacheringsrichtlijn
De uitgangspunten van deze rechtspraak liggen
ten grondslag aan Richtlijn 96/71 (15). Deze
richtlijn legt niet de toepassing op van het gehe-
le arbeidsrecht als dusdanig van de ontvangst-
staat, maar enkel van die bepalingen die de
kern uitmaken van dwingende bepalingen voor
minimale bescherming (de zogenaamde
(14) Zie onder meer H.v.J. 27 maart 1990, C-113/89,
Rush Portuguesa, Jur. 1990, I, 1417; H.v.J.
9 augustus 1994, C-43/93, Vander Elst, Jur. 1994,
I, 3803; H.v.J. 28 maart 1996, C-272/94, Guiot,
Jur. 1996, I, 1905; H.v.J. 23 november 1993, C-
369/96 en C-376/96, Arblade en Leloup, Jur. 1999,
I, 8453; H.v.J. 15 maart 2001, C-165/98, Mazzole-
ni, Jur. 2001, I, 2189; H.v.J. 25 oktober 2001, C-
49/98 e.v., Finalarte, Jur. 2001, I, 7831 en H.v.J.
24 januari 2002, C-164/99, Portugaia, Jur. 2002, I,
787.
(15) Richtlijn 96/71/EG van het Europees Parlement en
de Raad van 16 december 1996 betreffende de ter-
beschikkingstelling van werknemers met het oog
op het verrichten van diensten, Pb.L. 21 januari
1997, afl. 18, 1 (verder Richtlijn 96/71 of Detache-
ringsrichtlijn genoemd). Zie over deze richtlijn on-
der meer : J. Beernaert en S. Maes, Detacheren
naar Belgi : navigeren in woelige Europese
wateren , Or. 2010, 221-239; Ch.-E. Clesse, Tra-
vailleurs dtachs et mis disposition - Droit belge,
europen et international, Brussel, Larcier, 2008,
482 p.; K. Devos, Detachering binnen de Europese
Unie : la revancha del tango de Europa - Grens-
overschrijdende arbeid en vrij verkeer van dien-
sten, Heule, UGA, 2010, 169-192; P. Davies,
Posted workers : single market or protection of
national labour law systems? , C.M.L.Rev. 1997,
571-602; M. Houwerzijl, De detacheringsrichtlijn
- Over de achtergrond, inhoud en implementatie
van Richtlijn 96/71/EG, Deventer, Kluwer, 2005,
428 p.; M. Morsa, Le dtachement des travail-
leurs ou le difficile quilibre entre les liberts du
march et les droits sociaux fondamentaux , JTT
2014, 177-193; M. Traest, De detachering van
werknemers in het internationaal privaatrecht na
de Europese Richtlijn van 16 december 1996 ,
R.W. 1998-1999, 1339-1356; F. van Overbeeke,
Het IPR als instrument ter versterking van de po-
sitie van de gedetacheerde werknemer in het web
van het vrij verkeer , T.S.R. 2013, 700-751; F. Van
Overmeiren, Buitenlandse arbeidskrachten op de
Belgische arbeidsmarkt - Sociaal recht en vrij ver-
keer, Brussel, Larcier, 2008, 106-178. Zie tevens
de verschillende bijdragen in Y. Jorens (ed.), Hand-
boek Europese detachering en vrij verkeer van
diensten, Brugge, die Keure, 2009, 692 p. en
H. Verschueren en M. Houwerzijl (eds.), Toepas-
selijk arbeidsrecht over de grenzen heen - Belgi,
Nederland, Europa, de wereld, Deventer, Kluwer,
2009, 293 p.
p.malherbe@liedekerke.com
Antimisbruikbepalingen bij detachering en het Europees Unierecht
ditions Larcier - Groupe Larcier
harde kern ) (16). Deze richtlijn biedt een
bijkomende bescherming aan de werknemer
door toe te laten dat ontvangstlidstaten ook een
deel van hun arbeidsrecht toepasselijk maken,
ondanks het feit dat de arbeidsovereenkomst in
beginsel onderworpen is aan de wetgeving van
een andere lidstaat. De doelstellingen van deze
richtlijn zijn meervoudig. Op de eerste plaats,
en de rechtsbasis wijst erop, wil zij het vrij ver-
keer van diensten binnen de EU bevorderen
door te reguleren welk arbeidsrecht toepasse-
lijk is op de werknemers van de grensover-
schrijdende dienstverlener. Maar tegelijk wil zij
een instrument zijn in het voorkomen van so-
ciale dumping en oneerlijke concurrentie.
Deze doelstellingen werden door het Hof van
Justitie expliciet erkend (17).
Uit deze bepalingen blijkt dat Richtlijn 96/71
een instrument van cordinatie is en niet van
harmonisering. Dit wordt uitdrukkelijk beves-
tigd door overweging 13 en in de rechtspraak
van het Hof van Justitie (18). Op geen enkele
wijze wordt door dit instrument het recht van
de lidstaten in de materies die zijn opgesomd in
artikel 3, lid 1 geharmoniseerd.
Deze richtlijn kan dan ook gezien worden als
een instrument van IPR in die zin dat ze een
verbijzondering is van artikel 7 EVO op grond
waarvan gevolgen kunnen worden toegekend
aan dwingende bepalingen van het recht van
een ander land dan dat waarvan het recht
krachtens artikel 6 van dit verdrag van toepas-
sing is (19). Dit kan met name gaan om het recht
van het land op het grondgebied waarvan de
werknemer tijdelijk is tewerkgesteld. Deze
richtlijn wijzigt dus niet het recht dat op de ar-
beidsverhouding van toepassing is krachtens de
hoger besproken regels van internationaal pri-
vaatrecht maar legt, in de lijn van wat artikel 7
EVO-Verdrag en (thans) artikel 9 Verordening
(16) Het gaat met name om (zie artikel 3, eerste lid) :
maximale werk- en minimale rustperiodes; mini-
mum aantal betaalde vakantiedagen; minimumlo-
nen; voorwaarden voor het ter beschikking stellen
van werknemers, in het bijzonder door uitzendbu-
reaus; gezondheid, veiligheid en hygine op het
werk; beschermende maatregelen voor bijzondere
derd de mogelijkheid om conform de andere
groepen werknemers (zwangere vrouwen, jonge-
ren); bepalingen inzake gelijke behandeling en
non-discriminatie.
(17) H.v.J. 12 oktober 2004, C-60/03, Wolff & Mller,
Jur. 2004, I, 9553, punt 42; H.v.J. 19 januari 2006,
C-244/04, Commissie t. Duitsland, Jur. 2006, I,
885, punt 61 en H.v.J. 18 december 2007, C-341/
05, Laval, Jur. 2007, I, 11767, punten 74-75. Zie
tevens de vijfde overweging bij Richtlijn 96/71.
(18) H.v.J. 18 juli 2007, C-490/04, Commissie t. Duits-
land, Jur. 2007, I, 6095, punten 17-19; H.v.J.
18 december 2007, C-341/05, Laval, Jur. 2007, I,
1 1 7 6 7 , p u n t e n 6 0 , 6 8 e n 1 0 8 e n H . v. J .
7 november 2013, C-522/12, Isbir, voorlopig en-
kel te consulteren op www.curia.eu, punt 35.
(19) Zie tevens overweging 10 Richtlijn 96/71. Ook de
rechtsleer verwijst in het algemeen naar deze richt-
lijn als een bijzondere regel in de zin van artikel 7
EVO-Verdrag : M. Houwerzijl, De detacherings-
richtlijn - Over de achtergrond, inhoud en imple-
mentatie van Richtlijn 96/71/EG, Deventer, Klu-
wer, 2005, 161; M. Traest, De detachering van
werknemers in het internationaal privaatrecht na
de Europese Richtlijn van 16 december 1996 ,
R.W. 1998-1999, 1341 en V. Van Den Eeckhout,
Alle wegen leiden naar Rome (I), alle wegen ver-
trekken vanuit Rome (I) - Mogelijkheden tot ophel-
dering van IPR-onduidelijkheden bij internationale
detachering , Arbeidsrechtelijke Annotaties 2009,
4.
295
593/2008 mogelijk maakt, vast welke dwingen-
de bepalingen van het arbeidsrecht van het land
van tijdelijke tewerkstelling van toepassing zijn,
ongeacht het recht dat van toepassing is op
het dienstverband (20). Wel is deze arbeids-
rechtelijke bescherming van de ontvangstlid-
staat slechts van toepassing indien zij voordeli-
ger is voor de werknemers dan de bepalingen
van het recht van het oorsprongsland (toepas-
sing van artikel 3, lid 7) (21).
C. De mogelijkheden van de lidstaten
om efficinte controle op de naleving
van de toepasselijke arbeidsrechtelijke
bepalingen te organiseren
Omdat het Unierecht inzake de vaststelling van
de toepasselijke arbeidswetgeving bij detache-
ring afwijkt van de territoriale toepassing van
het arbeidsrecht van de lidstaat waar de betrok-
ken werkgever met zijn eigen werknemers tij-
delijk diensten verricht, is een efficinte contro-
le op de toepassing van deze regels en van de
bescherming die Richtlijn 96/71 biedt aan de
betrokken werknemers van cruciaal belang. De
noodzaak hiertoe wordt zowel in de richtlijn
zelf als in de rechtspraak van het Hof van Justi-
tie beklemtoond.
Artikel 5 van de Detacheringsrichtlijn stelt uit-
drukkelijk dat de lidstaten adequate maatrege-
len moeten nemen in het geval dat niet aan de
bepalingen van deze richtlijn wordt voldaan.
Informatie-uitwisseling tussen de bevoegde
overheidsinstanties van de verschillende lidsta-
ten en informatieverstrekking aan de betrokken
partijen, met name de werkgevers en de werk-
nemers, zijn hierbij essentieel. Artikel 4 van de
Detacheringsrichtlijn legt een samenwerking
en een informatieplicht in dit verband op.
Daarnaast maakt artikel 6 het ook mogelijk dat
de lidstaten in hun wetgeving voorzien dat de
gedetacheerde werknemer een rechtsvordering
kan instellen in de lidstaat op het grondgebied
waarvan de werknemer gedetacheerd is (of
was) om het recht op de in artikel 3 gegaran-
deerde arbeidsvoorwaarden en -omstandighe-
den te doen gelden (22). Dit geldt onvermin-
bestaande regels inzake rechterlijke bevoegd-
heid, meer bepaald Verordening 44/2001 (23),
(20) Zie uitdrukkelijk deze tussenzin in artikel 3, lid 1
eerste alinea Richtlijn 96/71.
(21) H.v.J. 18 december 2007, C-341/05, Laval, Jur.
2007, I, 11767, punten 80-81 en H.v.J. 3 april
2008, C-346/06, Rffert, Jur. 2008, I, 1989,
punten 33-34.
(22) In Belgi werd voor naar Belgi gedetacheerde
werknemers deze mogelijkheid om een rechtsvor-
dering in te stellen voor de Belgische rechtbanken
ingevoerd door artikel 2 Wet 3 juni 2007 houden-
de diverse arbeidsbepalingen, B.S.,23 juli 2007,
39313 via de nieuwe artikel 8bis-quater in Wet
5 maart 2002 tot omzetting van de Richtlijn 96/71/
EG en tot invoering van een vereenvoudigd stelsel
betreffende het bijhouden van sociale documen-
ten door ondernemingen die in Belgi werknemers
ter beschikking stellen, B.S.,13 maart 2002.
(23) Verordening (EG) nr. 44/2001 van de Raad van
22 december 2000 betreffende de rechterlijke be-
voegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging
van beslissingen in burgerlijke en handelszaken,
Pb. L. 16 januari 2001, afl. 12, 2. Op grond van
artikel 19 van deze verordening kan een werkne-
mer een rechtsvordering instellen tegen de werk-
 JTT_1193_19_2014.fm Page 296 Friday, September 5, 2014 10:15 AM
296
een rechtsvordering in te stellen in een andere
staat.
Het Hof van Justitie heeft in zijn rechtspraak
steeds benadrukt dat de lidstaat wiens loon- en
arbeidsvoorwaarden van toepassing zijn, de
toepassing van deze voorschriften met passen-
de middelen kan afdwingen (24). Zo erkende
het Hof in Wolff & Mller dat het Duitse stelsel
van hoofdelijke aansprakelijkheid van de
hoofdaannemer voor het betalen van de mini-
mumlonen aan de werknemers van zijn onder-
aannemers zulk een door artikel 5 Richtlijn 96/
71 toegelaten maatregel is die de effectieve toe-
passing van de bepalingen van deze richtlijn
kan verzekeren (25). Ook een voorafgaande
aanmelding van de tewerkstelling van gedeta-
cheerde werknemers werd door het Hof als een
aanvaardbare controlemaatregel gezien (26).
Maar het Hof verwierp wel elke verplichting die
zou neerkomen op het voorafgaand aan de de-
tachering bekomen van een toestemming voor
de tewerkstelling en de binnenkomst van gede-
tacheerde werknemers (27). Het Hof be-
schouwde eveneens als gerechtvaardigd het
vragen van het bijhouden op de werf van een
vertaling in de taal van de ontvangende lidstaat
van een aantal documenten (28). Het Hof was
van oordeel dat deze verplichting immers de
bevoegde autoriteiten van deze lidstaat in staat
stelt op de werkplek de controles uit te voeren
die noodzakelijk zijn om de naleving van de
nationale bepalingen inzake de bescherming
van werknemers, en met name die betreffende
de beloning en de werktijd, te waarborgen (29).
gever voor het gerecht van de lidstaat waar deze
werkgever zijn woonplaats heeft of voor het ge-
recht van de plaats waar de werknemer gewoonlijk
werkt of gewerkt heeft of wanneer de werknemer
niet in eenzelfde land gewoonlijk werkt of gewerkt
heeft, van de plaats waar zich de vestiging bevindt
of bevond die de werknemer in dienst heeft geno-
men.
(24) H.v.J. 3 februari 1982, 62-63/81, Seco, Jur. 1982,
223, punt 14; H.v.J. 27 maart 1990, C-113/89,
Rush Portuguesa, Jur. 1990, I, 1417, punt 18; H.v.J.
23 november 1999, C-369/06 en C-374/96, Arbla-
de en Leloup, Jur. 1999, I, 8453, punten 38, 61-63
en 74; H.v.J. 21 september 2006, C-168/04, Com-
missie t. Oostenrijk, Jur. 2006, I, 9041, punt 47;
H.v.J. 19 januari 2006, C-244/04, Commissie t.
Duitsland, Jur. 2006, I, 885, punt 36 en H.v.J.
7 oktober 2010, C-515/08, Santos Palhota, Jur.
2010, I, 913, punt 27.
(25) H.v.J. 12 oktober 2004, C-60/03, Wolff & Mller,
Jur. 2004, I, 9553.
(26) Deze mogelijkheid werd door het Hof van Justitie
uitdrukkelijk erkend in Commissie t. Duitsland (C-
244/04), punt 41. Zie recent tevens : H.v.J.
7 oktober 2010, C-515/08, Santos Palhota, Jur.
2010, I, 913, punt 51.
(27) H.v.J. 21 september 2006, C-168/04, Commissie t.
Oostenrijk, Jur. 2006, I, 9041. In het arrest Santos
Palhota was het Hof van oordeel dat de aanmel-
dingsplicht die in Belgi gold voor de invoering in
2007 van de zogenaamde Limosa-aangifte, en die
bestond in een procedure van registratie en kennis-
geving die vijf dagen kon duren, in feite het karak-
ter had van een bestuurlijke vergunning en daarom
in strijd was met het Unierecht : H.v.J. 7 oktober
2010, C-515/08, Santos Palhota, Jur. 2010, I, 913,
punt 52.
(28) Meer bepaald de arbeidsovereenkomst (of een ge-
lijkwaardig document), de salarisstroken, de ar-
beidstijdoverzichten en de documenten waaruit de
loonbetalingen blijken.
(29) H.v.J. 18 juli 2007, C-490/04, Commissie t. Duits-
land, Jur. 2007, I, 6095, punten 71-72.
p.malherbe@liedekerke.com
Antimisbruikbepalingen bij detachering en het Europees Unierecht
ditions Larcier - Groupe Larcier
DOCTRINE RECHTSLEER
Controlemaatregelen in de ontvangende lid-
staat kunnen evenwel op juridische grenzen
botsen. Volgens de rechtspraak van het Hof zijn
deze controlemaatregelen ook onderworpen
aan een eventuele toets volgens de rule of
reason. Dit betekent dat zij eventueel als een
belemmering op het vrij verkeer van diensten
kunnen worden beschouwd en dat zij in dat ge-
val gerechtvaardigd dienen te worden door een
dwingende reden van openbaar belang en maar
aanvaardbaar zijn indien ze in overeenstem-
ming zijn met het evenredigheidsbeginsel zoals
het genterpreteerd wordt in de context van het
vrij verkeer van diensten (30). De lidstaten kun-
nen dus niet zomaar vrij controlemaatregelen
uitwerken en/of toepassen. Zo was het Hof van
Justitie van oordeel dat een aantal nationale
controlemaatregelen niet de toets van het Euro-
pees recht kon doorstaan. In het arrest Arblade
en Leloup was het Hof erg kritisch ten aanzien
van de toenmalige Belgische regeling inzake
het opstellen en bijhouden van sociale docu-
menten volgens de Belgische wetgeving wan-
neer de betrokken dienstverlener reeds gelijk-
aardige documenten moet bijhouden krachtens
de wetgeving van de lidstaat waar hij gevestigd
is (31). De verplichting tot het ter beschikking
houden van een kopie van documenten die ver-
gelijkbaar zijn met de door het recht van de ont-
vangstlidstaat voorgeschreven sociale docu-
menten of arbeidsdocumenten, achtte het Hof
dan wel toelaatbaar. Hetzelfde geldt voor het
toezenden van deze documenten aan de be-
voegde autoriteiten van deze lidstaat na afloop
van de detacheringsperiode (32). Het Hof ver-
oordeelde dan weer wel de verplichting in de
Luxemburgse wetgeving om vr het begin van
de terbeschikkingstelling documenten die
noodzakelijk zijn voor het toezicht op de nale-
ving van de verplichtingen van de detacheren-
de werkgever krachtens de Luxemburgse wet-
geving, bij een in Luxemburg woonachtige ad
hoc-gevolmachtigde neer te leggen, waar ze
gedurende een onbepaalde periode na beindi-
ging van de dienstverrichting bewaard moeten
blijven (33).
(30) Zie uitdrukkelijk H.v.J. 23 november 1999, C-369/
06 en C-374/96, Arblade en Leloup, Jur. 1999, I,
8453, punten 36 e.v. m.b.t. de toenmalige ver-
plichting in de Belgische wetgeving over het bij-
houden van documenten. Zie tevens H.v.J.
12 oktober 2004, C-60/03, Wolff & Mller, Jur.
2004, I, 9553, punten 28-30; H.v.J. 21 oktober
2004, C-445/03, Commissie t. Luxemburg, Jur.
2004, I, 10191, punt 40; H.v.J. 19 januari 2006, C-
244/04, Commissie t. Duitsland, Jur. 2006, I, 885,
punt 36; H.v.J. 7 oktober 2010, C-515/08, Santos
Palhota, Jur. 2010, I, 913, punt 29 en H.v.J.
19 december 2012, C-577/10, Commissie t. Bel-
gi, voorlopig enkel te consulteren op www.cu-
ria.eu, punt 44.
(31) In dit arrest wees het Hof er overigens op dat het
georganiseerde systeem van samenwerking of in-
formatie-uitwisseling tussen de lidstaten waarin
artikel 4 Richtlijn 96/71/EG voorziet, het bewaren
van deze documenten in de lidstaat van ontvangst
wanneer de werkgever aldaar geen werknemers
meer in dienst heeft, overbodig maakt (punt 79).
(32) H.v.J. 7 oktober 2010, C-515/08, Santos Palhota,
Jur. 2010, I, 913, punt 58-59. Zie over dit arrest
o.m. : J. Beernaert, en S. Maes, Limosa onder de
Europese loep - Belgische controle-aspecten van
detacheringen in het licht van het arrest dos Santos
Palhota , Or. 2011, 147-160 en A. Frankart,
Contrle du dtachement de travailleurs , T.S.R.
2011, 324-347.
2014
Meer recent was het Hof van Justitie van oor-
deel dat de Belgische Limosa-verplichting (34)
op sommige onderdelen in strijd is met het vrij
verkeer van diensten. Buitenlandse werkgevers
die werknemers naar Belgi willen detacheren
of in het buitenland gevestigde zelfstandigen
die in Belgi tijdelijk willen komen werken,
moeten hiervan voorafgaand aan de aanvang
van de werkzaamheden een verklaring afleg-
gen. Deze verklaring moet een aantal gegevens
bevatten die zijn vastgelegd in het K.B. van
20 maart 2007 (35) en stelt de betrokkenen bo-
vendien voor een periode van twaalf maanden
vrij van het bijhouden van aantal sociale docu-
menten. In zijn arrest van 19 december 2012
was het Hof van Justitie van oordeel dat, voor
wat de zelfstandigen betreft, de informatie die
voorafgaand aan de aanvang van de werkzaam-
heden werd gevraagd, te gedetailleerd was en
dat het K.B. onvoldoende aangaf in welk op-
zicht de mededeling van deze gedetailleerde
informatie noodzakelijk is voor de verwezenlij-
king van de doelstelling van algemeen belang
(36). Wel heeft het Hof van Justitie in dit arrest
uitdrukkelijk bevestigd dat de doelstelling van
bestrijding van sociale fraude, en van voorko-
ming van misbruik, met name schijnzelfstan-
digheid en zwartwerk, doelstellingen zijn die
kunnen worden ingeroepen om eventuele be-
perkingen op het vrij verkeer van diensten te
rechtvaardigen. Het Hof verwees hierbij even-
(33) H.v.J. 19 juni 2008, C-319/06, Commissie t.
Luxemburg, Jur. 2008, I, 4323, punten 85-95.
(34) Ingevoerd door de artikelen 137-167 Programma-
wet van 27 december 2006.
(35) Gewijzigd door K.B. van 20 maart 2007 en K.B.
van 19 maart 2013.
(36) H.v.J. 19 december 2012, C-577/10, Commissie t.
Belgi, voorlopig enkel te consulteren op www.cu-
ria.eu, punt 55. Zie over dit arrest : A. Frankart,
Dtach du dtachement des travailleurs? , Dr.
pn. entr. 2013, 86-108. Als reactie op deze ver-
oordeling werd de Limosa aangifte vereenvoudigd
door K.B. van 13 maart 2013, zowel voor zelfstan-
digen als voor werknemers. In de aanhef van dit
K.B. wordt ook gedetailleerd aangegeven waarom
de nog gevraagde inlichtingen nodig zijn voor een
efficinte controle op de gedetacheerde werkne-
mers en zelfstandigen. Zie hierover : B. De Pauw,
De Limosa meldingsplicht voor zelfstandigen in
de context van het vrij verkeer van diensten beoor-
deeld door het Europese Hof van Justitie , in
H. Verschueren (ed.), Ontwikkelingen in het Euro-
pees, Belgische n Vlaams arbeidsmigratierecht -
Migratie- en Migrantenrecht, deel 15, Brugge, die
Keure, 2014, te verschijnen en Y. Jorens en
D. Gillis, De inspecteur in het Europa van de
21ste eeuw : Sisyphus of Hercules? , in
P. Humblet en I. Van De Woesteyne (eds.), Sociaal
en fiscaal recht : Elck wat wils , Mechelen, Klu-
wer, 2013, 227-241. Ondertussen is er een nieuwe
zaak bij het Hof van Justitie aanhangig gemaakt
door de rechtbank van eerste aanleg van Meche-
len, meer bepaald over de verplichting voor de op-
drachtgever om zelf voorafgaand aan het begin
van de tewerkstelling van de gedetacheerde werk-
nemer een mededeling te doen van de identiteits-
gegevens van de gedetacheerde werknemer waar-
voor de werkgever geen Limosa-melding kan voor-
leggen, en waarvan de niet-naleving kan worden
bestraft met correctionele strafsancties : zaak C-
315/13, Openbaar ministerie t. De Clercq e.a., Pb.
C. 31 augustus 2013, afl. 252, 21. Ook de recht-
bank van eerste aanleg van Turnhout heeft een pre-
judicile vraag gesteld aan het Hof van Justitie over
de verenigbaarheid van de Limosa-verplichtingen
voor gedetacheerde werknemers met het vrij ver-
keer van diensten : zaak C-56/14, Openbaar minis-
terie t. De Beukeleer e.a., Pb. C. 5 mei 2014,
afl. 135, 21.
 JTT_1193_19_2014.fm Page 297 Friday, September 5, 2014 10:15 AM
2014
DOCTRINE RECHTSLEER
eens naar de doelstelling van de vrijwaring van
het financile evenwicht van de socialezeker-
heidsstelsels, de doelstellingen van voorkoming
van oneerlijke concurrentie en sociale dum-
ping, en de doelstelling van bescherming van
de werknemers en zelfstandigen (37). Overi-
gens erkent het Hof in dit arrest expliciet dat
m.b.t. de evaluatie van de controlemaatregelen
van de lidstaten op de gedetacheerde zelfstan-
digen, de zelfstandigen die tijdelijk over de
grens diensten verlenen niet zonder meer kun-
nen gelijk gesteld worden met zelfstandigen die
in de ontvangstlidstaat gevestigd zijn. Daarom
kunnen deze controlemaatregelen verschillen
van de controlemaatregelen die gelden voor de
eigen zelfstandigen van de betrokken lidstaat
(38).
D. Een nieuwe Handhavingsrichtlijn
Als gevolg van deze restrictieve rechtspraak van
het Hof van Justitie in een context van toene-
mende gebruik, en volgens sommigen mis-
bruik, van de detacheringsconstructies, werd de
vraag naar meer dwingende Europese regels in-
zake de handhaving van de bepalingen van de
detacheringsrichtlijn steeds luider. Zulke regels
zouden ook meer duidelijk moeten bieden over
welke maatregelen nu al dan niet door de lid-
staten kunnen worden genomen. Daarnaast
blijkt de samenwerking tussen de bevoegde in-
stanties van de lidstaten bij de controle wel
eens mank te lopen. Ook de informatie over ar-
beidsvoorwaarden- en omstandigheden aan
grensoverschrijdende dienstverrichters en hun
werknemers liet wel eens te wensen over.
Om die redenen heeft de Europese Commissie
in maart 2012 een voorstel voor een richtlijn
betreffende de handhaving van Richtlijn 96/71
ingediend (39). Na moeizame onderhandelin-
gen in de schoot van de Raad van Ministers en
met het Europese Parlement is er in maart 2014
een akkoord bereikt over deze richtlijn. Het
gaat om Richtlijn 2014/67/EU van 15 mei 2014
(40).
Deze richtlijn stelt een gemeenschappelijk ka-
der vast van bepalingen en maatregelen die de
(37) H.v.J. 19 december 2012, C-577/10, Commissie t.
Belgi, voorlopig enkel te consulteren op www.cu-
ria.eu, punt 45.
(38) HvJ 19 december 2012, C-577/10, Commissie t.
Belgi, voorlopig enkel te consulteren op www.cu-
ria.eu, punt 48.
(39) COM(2012) 131. Ter voorbereiding van dit voor-
stel werden er door de Commissie een reeks van
studies gefinancierd over de juridische, economi-
sche en sociale aspecten van de detachering bin-
nen de EU. Deze zijn te raadplegen op : http://
ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=471&lan-
gId=en.
(40) Richtlijn 2014/67/EU van het Europees Parlement
en de Raad van 15 mei 2014 inzake de handha-
ving van Richtlijn 96/71/EG betreffende de terbe-
schikkingstelling van werknemers met het oog op
het verrichten van diensten en tot wijziging van
Verordening (EU) nr. 1024/2012 betreffende de
administratieve samenwerking via het Informatie-
systeem interne markt ( de IMI-Verordening ),
Pb. L. 28 mei 2014, afl. 159, 11 (verder
Handhavingsrichtlijn genoemd). Voor een be-
spreking van deze nieuwe richtlijn zie tevens :
M. Morsa, Le dtachement des travailleurs ou le
difficile quilibre entre les liberts du march et les
droits sociaux fondamentaux , JTT 2014, 182-
190.
p.malherbe@liedekerke.com
Antimisbruikbepalingen bij detachering en het Europees Unierecht
ditions Larcier - Groupe Larcier
uitvoering, toepassing en handhaving van de
Richtlijn 96/71 moet garanderen (artikel 1).
Hiertoe moeten de lidstaten op de eerste plaats
n of meer bevoegde instanties aanwijzen die
de taken die zijn voorzien in deze Handha-
vingsrichtlijn moeten vervullen (artikel 3).
1. Vermijden van misbruik en omzeiling
Een eerste belangrijke bepaling is artikel 4 dat
een aantal elementen bevat die kunnen ge-
bruikt worden om uit te maken of het wel daad-
werkelijk over een detachering in de zin van
Richtlijn 96/71 gaat. De bedoeling is om mis-
bruik en omzeiling van de detacheringsvoor-
waarden te voorkomen. De elementen die in
artikel 4 worden aangegeven zijn bedoeld als
hulp voor de bevoegde instanties om uit te ma-
ken of een werknemer in aanmerking komt
voor de status van gedetacheerde werknemer
en de toepassing op deze persoon van Richtlijn
96/71. Dit is natuurlijk belangrijk, want indien
de betrokkene daar niet voor in aanmerking
komt, zou dit kunnen betekenen dat het zoge-
naamde ontvangstland niet meer het land van
tijdelijke tewerkstelling is, maar het gewoonlij-
ke werkland. Daardoor is in beginsel, op grond
van de bepalingen van Verordening 593/2008,
het arbeidsrecht van die lidstaat volledig op
deze werknemer van toepassing is.
Op de eerste plaats gaat artikel 4, tweede lid in
op de elementen op grond waarvan kan wor-
den vastgesteld of een onderneming daadwer-
kelijk substantile activiteiten in de uitzend-
staat verricht, andere dan uitsluitend intern
beheer en/of administratieve activiteiten. Deze
bepaling gaat er dus impliciet van uit dat indien
dit niet het geval is (bijvoorbeeld in het geval
van postbusbedrijven), er geen sprake is van
een detachering in de zin van Richtlijn 96/71.
Om dit uit te maken moeten de bevoegde in-
stanties een algemene beoordeling uitvoeren
van alle feitelijke elementen die, gedurende
een langere periode, kenmerkend zijn voor de
activiteiten die een onderneming verricht in de
lidstaat waar zij is gevestigd en, zo nodig, in de
lidstaat van ontvangst. Deze elementen kunnen
met name omvatten :
a) de plaats waar de onderneming haar statutai-
re zetel heeft en haar administratie wordt ver-
richt, waar zij kantoren heeft, belasting en so-
cialezekerheidspremies betaalt, en waar zij,
indien van toepassing, overeenkomstig het na-
tionaal recht een vergunning voor de uitoefe-
ning van een beroep heeft of is ingeschreven bij
kamers van koophandel of beroepsorganisaties;
b) de plaats waar gedetacheerde werknemers
worden aangeworven en van waaruit ze wor-
den gedetacheerd;
c) het recht dat van toepassing is op de overeen-
komsten van de onderneming met haar werkne-
mers, enerzijds, en haar klanten, anderzijds;
d) de plaats waar de onderneming haar belang-
rijkste ondernemingsactiviteiten ontplooit en
waar zij administratief personeel heeft en
e) het aantal overeenkomsten en/of de grootte
van de omzet in de lidstaat van vestiging, reke-
ning houdend met onder andere de specifieke
situatie van nieuwe ondernemingen en kmos.
Daarnaast geeft artikel 4, derde lid de elemen-
ten aan om te beoordelen of een gedetacheerd
297
werknemer tijdelijk zijn of haar werkzaamhe-
den verricht in een andere lidstaat dan die waar
hij of zij gewoonlijk werkt (41). Deze elemen-
ten kunnen met name omvatten :
a) het werk wordt voor een bepaalde periode
verricht in een andere lidstaat;
b) de datum waarop de detachering begint;
c) de detachering vindt plaats in een andere lid-
staat dan die waar of van waaruit de gedeta-
cheerde werknemer gewoonlijk zijn of haar ar-
beid verricht in de zin van Verordening 593/
2008 en/of het EVO-Verdrag;
d) de gedetacheerde werknemer keert na de
beindiging van de werkzaamheden of de
dienstverrichting waarvoor hij of zij was gede-
tacheerd, terug naar de lidstaat van waar hij of
zij is gedetacheerd, of waar hij of zij wordt ge-
acht weer te gaan werken;
e) de aard van de activiteiten;
f) de werkgever die de werknemer detacheert,
zorgt voor het vervoer, de kost en inwoon of ac-
commodatie en of deze door hem wordt terug-
betaald en waar dit het geval is, op welke wijze
hierin is voorzien of op welke manier dit wordt
terugbetaald;
g) alle eerdere tijdvakken waarin dezelfde of
een andere (gedetacheerde) werknemer de be-
trokken werkzaamheden heeft verricht.
Indien uit deze elementen zou blijken dat de te-
werkstelling in het ontvangstland niet meer tij-
delijk is, dan is de Detacheringsrichtlijn niet
van toepassing en wordt dit land het gewoonlij-
ke werkland wiens arbeidsrecht volledig van
toepassing is.
Opmerkelijk is wel dat artikel 4 enkel elemen-
ten aangeeft, en niet bepaalt welk recht van toe-
passing is indien op grond van deze elementen
de bevoegde instanties van oordeel zijn dat
Richtlijn 96/71 niet van toepassing is.
Overweging 11 bij de nieuwe richtlijn verwijst
in dat verband wel naar Verordening 593/2008.
Bovendien stelt overweging 5 uitdrukkelijk dat
het om een indicatieve en niet-uitputtende lijst
van elementen gaat. Volgens artikel 4, vierde
lid betekent het niet naleven van n of meer-
dere van deze elementen niet automatisch dat
er geen sprake is van een detachering. De be-
oordeling van deze elementen moet worden
aangepast aan elk specifiek geval, rekening
houdend met de specificiteit van de situatie.
De in deze bepaling opgesomde elementen
kunnen ook gebruikt worden om uit te maken
of iemand al dan niet als werknemer moet wor-
den beschouwd voor de toepassing van de De-
tacheringsrichtlijn (artikel 4, vijfde lid). Krach-
tens artikel 2, tweede lid Richtlijn 96/71 wordt
voor de toepassing van deze richtlijn het begrip
werknemer bepaald door het recht van de
ontvangstlidstaat. Het al dan niet kwalificeren
van iemand als werknemer is een belangrijk in-
strument in de strijd tegen schijnzelfstandig-
heid.
Het is de uitdrukkelijke bedoeling van de bepa-
lingen van artikel 4 van de nieuwe Handha-
vingsrichtlijn om misbruik van detachering en
(41) Zie over het begrip tijdelijkheid in het geval van
grensoverschrijdende dienstverlening : H.v.J.
11 december 2003, C-215/01, Schnitzer, Jur.
2003, I, 14847, punten 28 en 31.
 JTT_1193_19_2014.fm Page 298 Friday, September 5, 2014 10:15 AM
298
de omzeiling van de voorwaarden te beteuge-
len. Het is evenwel de vraag of de opsomming
van een niet-limitatieve lijst van indicatieve ele-
menten die niet op zich allemaal moeten wor-
den vervuld, wel zal slagen in dit opzet. Elke
beslissing van de bevoegde instanties hierover
moet bovendien rekening houden met de spe-
cifieke omstandigheden van het geval. De losse
formulering van deze feitelijke elementen
zal dan ook niet tot de nodige rechtszekerheid
leiden en de toepassing van deze bepaling zal
wellicht dan ook tot heel wat geschillen aanlei-
ding geven.
2. Informatieverstrekking
Vervolgens bevat de nieuwe Handhavingsricht-
lijn bepalingen die de lidstaten opleggen om er
voor te zorgen dat er een betere toegang is tot
de relevante informatie voor alle betrokken par-
tijen (artikel 5). Dit geldt in de eerste plaats voor
informatie over de zogenaamde harde-
kernbepalingen van artikel 3, eerste lid Richt-
lijn 96/71 die op de gedetacheerde werknemers
van toepassing zijn. Deze informatie moet van-
op afstand, en met elektronische middelen, dui-
delijk, transparant, begrijpelijk, volledig en op
gemakkelijk toegankelijke wijze algemeen gra-
tis beschikbaar worden gemaakt, onder meer
via n officile website en een brochure. Dit
moet gebeuren in de officle talen van de be-
trokken lidstaat en in de talen die naar het
oordeel van de lidstaat van ontvangt voor zijn
arbeidsmarkt het meest relenvat zijn .
3. Administratieve samenwerking
Een belangrijk onderdeel van de nieuwe richt-
lijn is het hoofdstuk over de administratieve sa-
menwerking (artikelen 6 e.v.). Dit bevat de ver-
plichting voor de lidstaten om nauw samen te
werken en elkaar onverwijld bijstand te ver-
lenen bij de uitvoering, de toepassing en de
handhaving van Richtlijn 96/71. Deze samen-
werking bestaat onder meer in het gehoor ge-
ven aan verzoeken om informatie en het uitvoe-
ren van controles, inspecties en onderzoeken.
Artikel 6 zesde lid, voorziet hiervoor in strikte
termijnen. In urgente gevallen, zoals die waarin
B.T.W.-registers moeten worden gecontroleerd
voor het controleren van een onderneming in
een andere lidstaat : zo snel mogelijk, maar ten
laatste twee werkdagen na ontvangst van het
verzoek. Voor alle overige verzoeken niet meer
dan 25 werkdagen. Wanneer er sprake is van
aanhoudende problemen bij de uitwisseling
van informatie, of wanneer een lidstaat blijft
weigeren informatie te verstrekken, moet de Eu-
ropese Commissie hiervan op de hoogte wor-
den gesteld. Bovendien bepaalt artikel 7 dat tij-
dens de detacheringsperiode de inspectie van
de arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden
waaraan overeenkomstig Richtlijn 96/71 moet
worden voldaan, onder de verantwoordelijk-
heid van de instanties van de lidstaat van ont-
vangst valt. Dit belet uiteraard niet dat ook de
instanties van het oorsprongsland controle-
maatregelen uitvoeren. Daarnaast voorziet
artikel 8 in het nemen van begeleidende maat-
regelen zoals het uitwisselen van ambtenaren
belast met de uitvoering van de administratieve
samenwerking, eventueel met financile steun
van de Commissie.
p.malherbe@liedekerke.com
Antimisbruikbepalingen bij detachering en het Europees Unierecht
ditions Larcier - Groupe Larcier
DOCTRINE RECHTSLEER
Het is duidelijk dat de bepalingen van dit
hoofdstuk tegemoet willen komen aan de tallo-
ze problemen die er in het verleden gerezen
zijn m.b.t. de administratieve samenwerking
tussen de lidstaten, en die een effectieve con-
trole op de naleving van de detacheringsvoor-
waarden vaak hebben bemoeilijkt of zelf on-
mogelijk gemaakt (42).
gin, einde en duur van de dagelijkse arbeidstijd
4. Lijst van mogelijke
controlemaatregelen
Een centrale en zeer moeizaam tot stand geko-
men bepaling is artikel 9 dat aangeeft welke ad-
ministratieve eisen en controlemaatregelen
door de lidstaten aan de gedetacheerde werk-
nemers en hun werkgevers kunnen worden op-
gelegd. In tegenstelling tot het oorspronkelijke
voorstel van de Europese Commissie is de lijst
die is goedgekeurd, geen limitatieve opsom-
ming van mogelijk maatregelen. De lijst is open
door te stellen dat de lidstaten in het bijzonder
de volgende maatregelen kunnen opleggen :
a) de verplichting dat een in een andere lidstaat
gevestigde dienstverrichter uiterlijk bij aanvang
van de dienstverrichting een eenvoudige ver-
klaring aan de verantwoordelijke nationale be-
voegde instanties doet toekomen, in (n van)
de officile taal/talen van de lidstaat van ont-
vangst, of in (een) andere taal/talen die door de
ontvangende lidstaat wordt/worden geaccep-
teerd, met de voor het uitvoeren van daadwer-
kelijke controles op de werkplek noodzakelijke
informatie, waaronder : de identiteit van de
dienstverrichter; het verwachte aantal duidelijk
identificeerbare gedetacheerde werknemers; de
onder e) en f) bedoelde personen; de verwachte
duur, de voorgenomen begin- en de einddatum
van de detachering; het adres of de adressen
van de werkplek; en tevens de aard van de
diensten die de detachering rechtvaardigt (43);
(42) Zie hierover onder meer : Y. Jorens en D. Gillis,
De inspecteur in het Europa van de 21ste eeuw :
Sisyphus of Hercules? in P. Humblet en I. Van De
Woesteyne (eds.), Sociaal en fiscaal recht : Elck
wat wils , Mechelen, Kluwer, 2013, 213-216. Zie
in dit verband ook het recente voorstel van de Eu-
ropese Commissie van 9 april 2014 voor een be-
sluit van het Europees Parlement en de Raad tot op-
richting van een Europees platform voor de inten-
sifiring van de samenwerking bij het voorkomen
en tegengaan van zwartwerk, COM(2014) 221.
Het is de bedoeling van dit platform van nationale
handhavingsautoriteiten om de samenwerking op
EU-niveau te verbeteren bij het doelmatiger en
doeltreffender voorkomen de tegengaan van
zwartwerk, waaronder schijnzelfstandigheid. Te-
vens zou dit platform de technische capaciteit van
de diverse handhavingsorganen van de lidstaten
voor de aanpak van de grensoverschrijdende as-
pecten van het zwartwerk moeten verbeteren. Het
beoogt daarnaast om het bewustzijn van het pu-
bliek ten aanzien van de noodzaak van snel optre-
den te vergroten en de lidstaten ertoe aan te moe-
digen hun inspanningen voor de aanpak van
zwartwerk op te voeren. Het op te richten platform
zou moeten zorgen voor de uitwisseling van goede
praktijken en informatie, de ontwikkeling van ex-
pertise en analyse en de cordinatie van operatio-
nele acties. Hierbij zou ook financile steun van
de Commissie worden voorzien.
(43) De Belgische Limosa-verplichting, zoals gewijzigd
door K.B. 19 maart 2013, beantwoordt ten dele
hieraan. Naast de gegevens die in deze bepaling
van de Handhavingsrichtlijn zijn opgesomd, moet
voor de Limosa-aangifte ook melding gemaakt
worden van de identiteit van de Belgische gebrui-
2014
b) de verplichting om tijdens de periode van
detachering kopien op papier of in elektroni-
sche vorm van de arbeidsovereenkomst of een
gelijkwaardig document in de zin van Richtlijn
91/533/EEG van de Raad (44), met inbegrip
waar nodig of relevant van de in artikel 4 van
die richtlijn vermelde aanvullende gegevens,
loonstrookjes, arbeidstijdenoverzichten die be-
aangeven en betalingsbewijzen van lonen of
kopien van gelijkwaardige documenten te be-
waren of ter beschikking te stellen en/of te be-
waren op een toegankelijke en duidelijk ge-
dentificeerde plaats op zijn grondgebied, zoals
de werkplek of het bouwterrein, of voor mo-
biele werknemers in de transportsector de
operationele basis of het voertuig waarmee de
dienst wordt verricht;
c) de verplichting de onder b) vermelde docu-
menten na de periode van detachering op ver-
zoek van de instanties van de ontvangende lid-
staat binnen een redelijke termijn te
verstrekken;
d) de verplichting een vertaling te verstrekken
van de onder b) vermelde documenten in de of-
ficile taal of een van de officile talen van de
lidstaat van ontvangst, of in (een) andere door
de ontvangende lidstaat aanvaarde taal of talen;
e) de verplichting een contactpersoon aan te
wijzen voor de contacten met de bevoegde in-
stanties van de ontvangende lidstaat waar de
diensten worden verricht en om, indien nodig,
documenten en/of kennisgevingen te verzen-
den of in ontvangst te nemen;
f) de verplichting om zo nodig een con-
tactpersoon aan te wijzen met wie de dienstver-
richter, op aansporing van de relevante sociale
partners, tijdens de periode waarin de diensten
worden verricht, collectieve onderhandelingen
in de lidstaat van ontvangst kan voeren over-
eenkomstig het nationaal recht en/of de natio-
nale praktijk. Het kan daarbij gaan om een an-
dere dan de onder e) genoemde persoon en de
betrokkene hoeft niet aanwezig te zijn in de lid-
staat van ontvangst, maar hij moet beschikbaar
zijn in het geval daartoe een redelijk en ge-
rechtvaardigd verzoek wordt ingediend.
Artikel 9, tweede lid voorziet uitdrukkelijk dat
de lidstaten nog aanvullende administratieve
eisen en controlemaatregelen kunnen opleggen
indien in bepaalde situaties of bij nieuwe ont-
wikkelingen de bestaande administratieve ei-
sen en controlemaatregelen niet lijken te vol-
staan of onvoldoende efficint lijken te zijn om
zorg te dragen voor het effectieve toezicht op
de naleving van de bij Richtlijn 96/71 en in de
Handhavingsrichtlijn opgelegde verplichtin-
gen, mits deze gerechtvaardigd en evenredig
zijn. Alle genomen maatregelen moeten wel
meegedeeld worden aan de Commissie die
deze doorgeeft aan de andere lidstaten en die
de opdracht krijgt om al de door een lidstaat ge-
ker, en van het werkrooster. Dat laatste is in de
Handhavingsrichtlijn slechts voorzien bij de infor-
matie die moet worden geboden tijdens de pe-
riode van detachering en niet ervoor (zie punt b).
(44) Richtlijn 91/533/EEG van de Raad van 14 oktober
1991 betreffende de verplichting van de werkgever
de werknemer te informeren over de voorwaarden
die op zijn arbeidsovereenkomst of -verhouding
van toepassing zijn, Pb. L. 18 oktober 1991,
afl. 288, 32.
 JTT_1193_19_2014.fm Page 299 Friday, September 5, 2014 10:15 AM
2014
nomen maatregelen te toetsen aan het Unie-
recht. Ook de detacherende werkgevers moe-
ten op de hoogte gebracht worden van de
toepasselijke controlemaatregelen (artikel 9,
vijfde lid).
Artikel 10 legt vervolgens de lidstaten op om
adequate en doeltreffende controles en toe-
zichtmechanismes in te stellen die voorname-
lijk gebaseerd moeten zijn op een risicobeoor-
deling op grond waarvan kan worden nagegaan
in welke sectoren de problemen bij detachering
zich vooral voordoen. Deze bepaling verwijst
hierbij onder meer naar grote infrastructuurpro-
jecten, het bestaan van lange onderaanne-
mingsketens, de geografische nabijheid, de spe-
ciale problemen en behoeften van specifieke
sectoren, de inbreuken in het verleden en de
kwetsbaarheid van bepaalde groepen werkne-
mers.
5. Bijkomende
handhavingsmechanismen
Voorst verplicht artikel 11 de lidstaten om doel-
treffende mechanismen te waarborgen op basis
waarvan de gedetacheerde werknemers direct
een kacht tegen hun werkgevers kunnen indie-
nen en het recht hebben om gerechtelijke en
administratieve procedures op te starten. De
lidstaten moeten er ook voor zorgen dat vak-
bonden en andere verenigingen die een recht-
matig belang hebben bij de naleving van Richt-
lijn 96/71 en de Handhavingsrichtlijn, namens
of ter ondersteuning van de gedetacheerde
werknemers en met hun toestemming, gerech-
telijke of administratieve procedures kunnen
aanspannen. De lidstaten moeten ook zorgen
voor de nodige mechanismen om te waarbor-
gen dat de gedetacheerde werknemers hun
loon effectief ontvangen, onrechtmatig inge-
houden belastingen en socialezekerheidsbij-
dragen terugkrijgen alsmede de terugbetaling
van buitensporige kosten in verhouding tot het
nettoloon of de kwaliteit van de door de werk-
gever aangerekende accommodatie.
6. Hoofdelijke aansprakelijkheid
Artikel 12 regelt de aansprakelijkheid bij on-
deraanneming. Over deze bepaling is moei-
zaam onderhandeld, vooral omdat een aantal
lidstaten geen dwingende Europese regels hier-
over wilden goedkeuren. Vooreerst voorziet het
dat de lidstaten een stelsel van hoofdelijke aan-
sprakelijkheid kunnen instellen voor de beta-
ling van het achterstallige loon door de directe
onderaannemer. Met betrekking tot de bouw-
sector gaat het om een verplichting om zulk een
aansprakelijkheid in te stellen. Wel laat
artikel 12 toe dat de lidstaten andere passende
handhavingsmaatregelen treffen die het in een
directe onderaannemingsrelatie mogelijk ma-
ken effectieve en evenredige sancties tegen de
aannemer te treffen en fraude en misbruik aan
te pakken in situaties waarin werknemers pro-
blemen hebben om hun rechten te doen gelden
(artikel 12, zesde lid). Deze laatste bepaling
maakt het dus mogelijk voor de lidstaten om
geen hoofdelijke aansprakelijkheid in te voeren
maar wel andere maatregelen te nemen die er-
voor moeten zorgen dat gedupeerde werkne-
mers hun rechten kunnen laten gelden.
p.malherbe@liedekerke.com
Antimisbruikbepalingen bij detachering en het Europees Unierecht
ditions Larcier - Groupe Larcier
DOCTRINE RECHTSLEER
De lidstaten kunnen ook een hoofdelijke aan-
sprakelijkheid instellen voor onderaannemers
die niet de directe contractanten van de
hoofdelijk aansprakelijk gestelde aannemer of
opdrachtgever zijn, maar die zich verder in de
onderaannemingspiramide bevinden (artikel
12, vierde lid).
7. Grensoverschrijdende handhaving
van administratieve boetes en sancties
Tenslotte bevat de richtlijn gedetailleerde bepa-
lingen inzake de grensoverschrijdende handha-
ving van financile administratieve boetes en
sancties (artikelen 13 tot 19). Deze zijn een
aanvulling op bestaande EU-instrumenten die
in zekere mate sommige van de opgelegde boe-
ten en sancties beheersen, onder meer via we-
derzijdse bijstand, en de wederzijdse erkenning
daarvan. Het Kaderbesluit 2005/214/JBZ (45)
voorziet bijvoorbeeld in de wederzijdse erken-
ning van geldelijke sancties en vergemakkelijkt
aldus door een eenvoudig en doeltreffend sys-
teem de grensoverschrijdende toepassing er-
van. Het bestrijkt ook de erkenning en tenuit-
voerlegging van beslissingen inzake strafbare
feiten die onder uitvoeringsverplichtingen val-
len welke voortkomen uit instrumenten op
grond van de Verdragen. De erkenning en de
tenuitvoerlegging van beslissingen inzake de
onderliggende vorderingen van burgerlijke
aard is geregeld in de Brussel I-Verordening
(46). Voor administratieve boeten en sancties
waartegen beroep kan worden ingesteld bij an-
dere rechters dan de strafrechter, bestaan geen
vergelijkbare instrumenten. Daarom voorzien
de artikelen 13 tot 19 van de nieuwe Handha-
vingsrichtlijn in een stelsel van grensoverschrij-
dende tenuitvoerlegging van dergelijke admini-
stratieve boetes en sancties.
De lidstaten krijgen nu twee jaar om de bepa-
lingen van deze nieuwe Handhavingsrichtlijn
om te zetten in nationaal recht. Deze tijd zal
zeker nodig zijn om de samenwerkingsmecha-
nismen tussen de lidstaten op te zetten en ope-
rationeel te maken. De grote verdienste van
deze nieuwe richtlijn ligt dan wellicht vooral in
het opleggen en versterken van deze admini-
stratieve samenwerking bij de controle op de
naleving van de Detacheringsrichtlijn. Ook het
verduidelijken van de elementen die aangeven
of er al dan niet sprake is van een daadwerke-
lijke detachering en van de lijst van controle-
maatregelen die een lidstaat kan nemen, bete-
kent een meerwaarde die hopelijk zal bijdragen
tot meer rechtszekerheid op deze punten. In ie-
der geval is duidelijk dat aan de bepalingen van
Richtlijn 96/71 en de rechtspraak van het Hof
van Justitie hierover niet wordt geraakt. Enkel
de handhaving ervan wordt versterkt. Maar ge-
detacheerde werknemers blijven slechts onder-
worpen aan een beperkte harde-kern van de
(45) Kaderbesluit 2005/214/JBZ van de Raad van
24 februari 2005 inzake de toepassing van het be-
ginsel van wederzijdse erkenning op geldelijke
sancties, Pb. L. 22 maart 2005, afl. 76, 16.
(46) Verordening (EG) nr. 44/2001 van de Raad betref-
fende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning
en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burger-
lijke en handelszaken, Pb. L. 16 januari 2001,
afl. 12, 1.
299
arbeidsvoorwaarden die gelden in de lidstaat
van ontvangst.
III. HANDHAVING
VAN HET SOCIALEZEKERHEIDSRECHT
BIJ DETACHERING
A. De Europese
socialezekerheidscordinatie
De lidstaten zijn in beginsel volledig vrij om
hun socialezekerheidsstelsels uit te bouwen. Er
bestaan dan ook grote verschillende tussen de
stelsels van de lidstaten. Maar om te verhinde-
ren dat de verschillen tussen de socialezeker-
heidsstelsels van de lidstaten zouden leiden tot
belemmeringen op het vrij verkeer van perso-
nen, werd er op EU niveau een cordinatiesys-
teem uitgewerkt. Tot 1 mei 2010 werd dit gere-
geld door Verordening 1408/71 (47) en
Verordening 574/72 (48) en sindsdien door Ver-
ordening 883/2004 (49) en Verordening 987/
2009 (50).
En van de belangrijkste taken van dit cordi-
natiestelsel is de vaststelling van de toepasselij-
ke wetgeving in een grensoverschrijdende si-
tuatie. Deze regels zijn vastgelegd in titel II van
Verordening 883/2004. Deze bepalingen heb-
ben niet alleen tot doel de gelijktijdige toepas-
sing van verschillende nationale wettelijke re-
gelingen en de mogelijke complicaties daarvan
te voorkomen, maar ook te beletten dat perso-
nen in een tussen de lidstaten grensoverschrij-
dende situatie wegens het ontbreken van een
toepasselijke wettelijke regeling geen enkele
socialezekerheidsbescherming zouden genie-
ten (51). De betrokken persoon kan enkel on-
derworpen worden aan de wetgeving die door
de aanwijsregels van deze verordening wordt
aangeduid als de toepasselijke wetgeving.
Deze regels zijn dwingend en laten geen keu-
zemogelijkheid voor de lidstaten of betrokke-
(47) Verordening (EEG) nr. 1408/71 van de Raad van
14 juni 1971 betreffende de toepassing van de so-
cialezekerheidsregelingen op werknemers en zelf-
standigen, alsmede op hun gezinsleden die zich
binnen de Gemeenschap verplaatsen (verder Ver-
ordening 1408/71 genoemd).
(48) Verordening (EEG) nr. 574/72 van de Raad van
21 maart 1972 tot vaststelling van de wijze van
toepassing van Verordening (EEG) nr. 1408/71.
(49) Verordening (EG) nr. 883/2004 van het Europees
Parlement en de Raad van 29 april 2004 betreffen-
de de cordinatie van de socialezekerheidsstel-
sels, Pb. L. 7 juni 2004, afl. 200, 1, zoals ondertus-
sen reeds gewijzigd door Verordening (EG)
nr. 988/2009 van 16 september 2009, Pb. L.
30 oktober 2009, afl. 284, 43 en Verordening (EU)
nr. 465/2012 van het Europees Parlement en de
Raad van 22 mei 2012, Pb. L. 8 juni 2012,
afl. 149, 4 (verder Verordening 883/2004 ge-
noemd).
(50) Verordening (EG) nr. 987/2009 van 16 september
2009, Pb. L. 30 oktober 2009, afl. 294, 1 (verder
Verordening 987/2009 genoemd).
(51) Zie o.m. H.v.J. 4 oktober 1991, C-196/90, De
Paep, Jur. 1991, I, 4815, punt 18; H.v.J. 11 juni
1998, C-275/96, Kuusijrvi, Jur. 1998, I, 3419,
punt 28; H.v.J. 10 februari 2000, C-202/97, Fitz-
william, Jur. 2000, I, 883, punt 20 en H.v.J. 3 mei
2001, C-347/98, Commissie t. Belgi, Jur. 2002, I,
3327, punt 27.
 JTT_1193_19_2014.fm Page 300 Friday, September 5, 2014 10:15 AM
300
nen (52). Telkens is de wetgeving van slechts
n lidstaat van toepassing (53).
B. De detacheringsbepalingen
in Verordening 883/2004
en Verordening 987/2009
M.b.t. de regels inzake de vaststelling van de
toepasselijke wetgeving is het principe de toe-
passing van de wetgeving van het werkland (lex
loci laboris). Artikel 11, derde lid, sub a) en b)
Verordening 883/2004 stelt uitdrukkelijk dat
voor diegene die werkzaamheden verrichten in
een lidstaat, onderworpen zijn aan de sociale-
zekerheidswetgeving van die lidstaat. Artikel 12
voorziet evenwel in bijzondere regels die
van toepassing zijn bij detachering (54). Gedu-
rende ten hoogste 24 maanden zal de gedeta-
cheerde werknemer of de zelfstandige die zich
detacheert, onderworpen blijven aan de socia-
lezekerheidswetgeving van de lidstaat waaraan
de gedetacheerde vr de detachering onder-
worpen was. In tegenstelling tot de bepalingen
van de Detacheringsrichtlijn 96/71, gaat het om
de gehele socialezekerheidswetgeving van de
betrokken lidstaat en is dus gedurende deze pe-
riode geen enkel element van de socialezeker-
heidswetgeving van de ontvangend lidstaat van
toepassing. Wat de werknemers betreft preci-
seert deze bepaling dat de betrokkene niet mag
worden uitgezonden ter vervanging van een an-
dere gedetacheerde persoon (55). Wat de zelf-
standigen betreft is deze bepaling enkel van
toepassing indien deze werkzaamheden van
gelijke aard in het ontvangststaat gaat uitoefe-
nen.
De bedoeling is op de eerste plaats om te ver-
mijden dat door de strikte toepassing van het
werklandbeginsel, een kortstondige en tijdelij-
ke tewerkstelling in een bepaalde lidstaat, ter-
wijl betrokken werknemer of zelfstandige nor-
maal in een andere lidstaat werkt, zou leiden
tot een even kortstondige en tijdelijke wijziging
van het toepasselijke socialezekerheidsrecht.
Dit zou niet alleen kunnen leiden tot admini-
stratieve complicaties (56), maar ook tot verze-
keringsbreuken die voor betrokkene nadelig
zouden kunnen uitvallen. De toepassing van
het werklandbeginsel zou dan een belemme-
ring van het vrij verkeer van werknemers en
dienstverleners kunnen zijn (57).
(52) H.v.J. 14 oktober 2010, C-345/09, van Delft, Jur.
2010, I, 8979, punt 52.
(53) Artikel 11, eerste lid Verordening 883/2004.
(54) De bepalingen in Verordening 883/2004 verschil-
len niet wezenlijk van deze in de vroegere Veror-
dening 1408/71, meer bepaald artikel 14. Ook de
rechtspraak van het Hof van Justitie over de deta-
cheringsbepalingen in deze oude verordening blij-
ven nog steeds relevant.
(55) Dat het hier gaat om de vervanging van een gede-
tacheerde persoon en niet van gelijk welke werk-
nemer, is nadien gepreciseerd door een wijziging
van deze bepaling via Verordening (EU) nr. 365/
2012 van het Europees Parlement en de Raad van
22 mei 2012, Pb. L. 8 juni 2012, afl. 149, 4.
(56) H.v.J. 17 mei 1984, 101/93, Brusse, Jur. H.v.J.
1984, 2223, punt 16 en H.v.J. 17 december 1970,
35/70, Manpower, Jur. 1251, punt 10.
(57) H.v.J. 17 december 1970, 35/70, Manpower, Jur.
1251, punten 11-12; H.v.J. 10 februari 2000, C-
202/97, Fitzwilliam, Jur. 2000, I, 883, punten 28-
31 en H.v.J. 9 november 2000, C-404/98, Plum,
Jur. 2000, I, 9379, punt 19.
p.malherbe@liedekerke.com
Antimisbruikbepalingen bij detachering en het Europees Unierecht
ditions Larcier - Groupe Larcier
DOCTRINE RECHTSLEER
Anderzijds zijn de detacheringsbepalingen
door het Hof expliciet als uitzondering op het
werklandbeginsel aangemerkt en kunnen
slechts worden toegepast indien aan een aantal
voorwaarden is voldaan. Het Hof spreek hierbij
uitdrukkelijk van voorwaarden die verbonden
zijn aan de vrijheid van dienstverrichting (58).
Deze regels betekenen immers dat de betrok-
ken werknemer zich niet zal kunnen beroepen
op het recht op gelijke behandeling met de
werknemers van de lidstaat waar hij zijn werk-
zaamheden uitvoert. Dit recht op gelijke be-
handeling is een essentieel onderdeel van het
recht op vrij verkeer en uitzonderingen hierop
kunnen dan ook enkel aanvaard worden indien
zij gerechtvaardigd zijn. Daarnaast kan de toe-
passing van het socialezekerheidsstelsel van
een andere lidstaat dan deze waar de werk-
zaamheden worden uitgeoefend tot een con-
currentieel voordeel leiden voor de uitzenden-
de onderneming ten overstaan van de onderne-
mingen die gevestigd zijn in de ontvangende
lidstaat. De bijzondere regels inzake detache-
ring in Verordening 883/2204 balanceren dus
tussen de toepassing van het werklandbeginsel
als uiting van het beginsel van gelijke behande-
ling van migrerende werknemers in het ont-
vangstland en het wegnemen van juridische en
administratieve belemmeringen op het vrij ver-
keer van dienstverleners. Het evenwicht tussen
beide uitgangspunten moet worden bewaard
door het naleven van een reeks specifieke voor-
waarden die de Uniewetgever aan de toepas-
sing van deze uitzondering op het werklandbe-
ginsel heeft gesteld en zoals deze door het Hof
van Justitie zijn genterpreteerd.
Een aantal van deze voorwaarden volgt uit de
toepasselijke bepalingen zelf, waaronder ook de
bepalingen van artikel 14 Verordening 987/
2009. We kunnen als volgt samenvatten (59).
Op de eerste plaats is er de tijdelijkheid van de
detachering. De te verwachten duur mag niet
meer van 24 maanden bedragen (60). Het mag
(58) Zie H.v.J. 10 februari 2000, C-202/97, Fitzwilliam,
Jur. 2000, I, 883, punten 30 en 40 en H.v.J.
9 november 2000, C-404/98, Plum, Jur. 2000, I,
9379, punt 21.
(59) Zie hierover onder meer : Y. Jorens, Detachering
en sociale zekerheid : het juridisch kader in
Y. Jorens (ed.), Handboek Europese detachering en
vrij verkeer van diensten, Brugge, die Keure, 2009,
15-111; M. Morsa, Scurit sociale, libre circula-
tion et citoyennet europennes, Limal, Anthemis,
2012, 170-191; F. Van Overmeiren, Buitenlandse
arbeidskrachten op de Belgische arbeidsmarkt -
Sociaal recht en vrij verkeer, Brussel, Larcier, 2008,
58-94 en H. Verschueren, Sociale zekerheid en
detachering binnen de Europese Unie - De zaak
Herbosch Kiere : een gemiste kans in de strijd te-
gen grensoverschrijdende sociale dumping en so-
ciale fraude , B.T.S.Z. 2006, 401-449. Zie tevens
besluit nr. A2 van 12 juni 2009 van de Administra-
tieve Commissie, Pb. C. 24 april 2010, afl. 106, 5
(verder besluit A2 genoemd). De Administratieve
Commissie heeft met het oog op de toepassing van
deze voorwaarden een praktische gids uitgewerkt,
te raadplegen op : http://ec.europa.eu/social/
main.jsp?langId=en&catId=868.
(60) Punt 3 Besluit A2 preciseert verder wanneer tijde-
lijke onderbrekingen mogelijk zijn en wanneer het
gaat om een detachering waarbij de periode van
24 maanden opnieuw gaat lopen. Punt 4 Besluit
A2 bepaalt bovendien dat de artikel 12 verorde-
ning 883/2004 niet of niet langer van toepassing is
a) wanneer de onderneming waarbij de werkne-
mer gedetacheerd is, hem ter beschikking stelt van
een andere onderneming in de lidstaat waar zij is
2014
evenmin gaan om een vervangende detache-
ring. Wel is het mogelijk dat de gedetacheerde
werknemer is aangeworven met het oog op de-
tachering naar een andere lidstaat (61). Maar de
gedetacheerde werknemer moet wel voordat hij
wordt gedetacheerd reeds onderworpen zijn aan
de wetgeving van de uitzendende staat (62). Het
lijkt een logische voorwaarde omdat de belang-
rijkste doelstelling van deze uitzondering op het
werklandbeginsel is dat wordt vermeden dat een
werknemer, en zijn werkgever voor wat zijn ver-
plichtingen als werkgever betreft, voor korte tijd
van toepasselijke wetgeving zouden moeten
veranderen. Indien betrokken werknemer vlak
vr de detachering evenwel onderworpen was
aan de wetgeving van een staat die niet de uit-
zendende staat is, of zelfs van de ontvangende
staat, dan zou de toepassing van de wetgeving
van deze uitzendende staat in ieder geval een
wijziging van de toepasselijke wetgeving bete-
kenen met alle administratieve en juridische ge-
volgen van dien. Een vierde voorwaarde is dat er
een organische band moet blijven bestaan
tussen de in een lidstaat gevestigde onderne-
ming en de werknemers die zij op het grondge-
bied van een andere lidstaat heeft gedetacheerd
(63). Het Hof voegde er aan toe dat voor de vast-
stelling van het bestaan van een dergelijke orga-
nische band, het uit de omstandigheden van de
tewerkstelling moet blijken dat de werknemer
gedurende de detacheringsperiode onder het ge-
zag van die onderneming staat (64).
Een volgende voorwaarde is dat de uitzenden-
de onderneming normaliter werkzaam is op het
grondgebied van de staat waarin deze is geves-
tigd (65). In dit verband preciseert artikel 14,
tweede lid Verordening 987/2009 dat het moet
gaan om substantile werkzaamheden die ver-
gevestigd; b) de in een bepaalde lidstaat gedeta-
cheerde werknemer ter beschikking wordt gesteld
van een onderneming die in een andere lidstaat
gevestigd is; c) de werknemer in een lidstaat in
dienst wordt genomen om door een onderneming
die in een tweede lidstaat gevestigd is, gedeta-
cheerd te worden bij een onderneming in een der-
de lidstaat.
(61) Dit is onder meer van belang voor detacheringen
door uitzendbureaus. Zie H.v.J. 10 februari 2000,
C-202/97, Fitzwilliam, Jur. 2000, I, 883.
(62) Zie uitdrukkelijk artikel 14, eerste lid Verordening
987/2009. Besluit A2 voegt hier aan toe dat, bij
wijze van indicatie, het hier moet gaan om een on-
derwerping van ten minste een maand (punt 1,
vierde alinea).
(63) H.v.J. 10 februari 2000, C-202/97, Fitzwilliam, Jur.
2000, I, 883, punt 24 en H.v.J. 26 januari 2006, C-
2/05, Herbosch Kiere, Jur. 2006, I, 1079, punt 19.
Zie vroeger reeds H.v.J. 5 december 1967, 19/67,
Van Der Vecht, Jur. 1967, 445 en H.v.J.
17 december 1970, 35/70, Manpower, Jur. 1251,
punten 18 en 19.
(64) H.v.J. 10 februari 2000, C-202/97, Fitzwilliam, Jur.
2000, I, 883, punt 24. Besluit A2 stelt in punt 1,
derde alinea, dat om het voortbestaan van die
rechtstreekse relatie vast te stellen, waarbij dus
wordt verondersteld dat de werknemer onder het
gezag blijft staan van de werkgever die hem heeft
gedetacheerd, een reeks van elementen in aanmer-
king dient te worden genomen, onder andere de
verantwoordelijkheid inzake aanwerving, de ar-
beidsovereenkomst, het loon (onverminderd even-
tuele overeenkomsten tussen de werkgever in de
uitzendende staat en de onderneming in de staat
van tewerkstelling met betrekking tot de betaling
van de werknemers), ontslag en het gezag om de
aard van de werkzaamheden vast te stellen.
(65) Zie punten 22, 23 en 43 van het arrest Fitzwilliam.
 JTT_1193_19_2014.fm Page 301 Friday, September 5, 2014 10:15 AM
2014
der gaan dan louter intern beheer. Met de voor-
waarde van het vervullen van activiteiten van
betekenis in de uitzendende staat door de uit-
zendende onderneming heeft het Hof van Justi-
tie duidelijk willen verhinderen dat zogenaam-
de postbusfirmas gebruik zou maken van
de detacheringsbepalingen om te ontsnappen
aan de toepassing van de socialezekerheids-
wetgeving van de lidstaat waarin deze door-
gaans wel hun activiteiten verrichten. Door een
fictieve constructie zouden zij zich immers wil-
len onderwerpen aan de socialezekerheidswet-
geving van een (wellicht goedkopere) andere
lidstaat (66).
Voor de detachering van zelfstandigen gelden
gelijkaardige voorwaarden. Zo stelde het Hof
van Justitie dat ook zelfstandigen moeten kun-
nen aantonen dat zij gewoonlijk werkzaamhe-
den als zelfstandige verrichten in de uitzenden-
de staat. Deze verplichting veronderstelt voor
het Hof, dat de betrokkene in zijn lidstaat van
vestiging doorgaans activiteiten van betekenis
verricht (67).
C. Controlemogelijkheden
Het moge duidelijk zijn dat de Europese wetge-
ver en het Hof van Justitie aan de toepassing
van de detacheringsbepalingen in Verordening
(66) Op grond van deze rechtspraak preciseert Besluit
A2 dat om te bepalen of een werkgever op het
grondgebied van zijn lidstaat van vestiging door-
gaans activiteiten van betekenis verricht, het be-
voegde orgaan van die lidstaat alle criteria dient te
onderzoeken die de activiteiten van die werkgever
kenmerken, zoals de plaats waar de werkgever zijn
statutaire zetel en hoofdkantoor heeft, het aantal
administratieve personeelsleden dat in de lidstaat
van vestiging respectievelijk de andere lidstaat
werkzaam is, de plaats waar de gedetacheerde
werknemers worden aangeworven en de plaats
waar het merendeel van de contracten met de
klanten wordt gesloten, de wetgeving die op de
contracten van de onderneming met haar werkne-
mers enerzijds en op de contracten met haar klan-
ten anderzijds van toepassing is, alsmede de omzet
die gedurende een voldoende representatieve pe-
riode in elk van de betrokken lidstaten is behaald
en het aantal contracten dat in de uitzendende
staat is uitgevoerd. Deze lijst is niet uitputtend en
de keuze van de criteria moet aangepast worden
aan elk specifiek geval, rekening houdende met de
werkelijke aard van de activiteiten van de onder-
neming in haar land van vestiging.
(67) Zo moet de betrokkene zijn werkzaamheid, op het
moment waarop hij zich op deze bepaling wil be-
roepen, reeds gedurende een bepaalde tijd hebben
uitgeoefend. Bovendien eist het Hof dat hij gedu-
rende de periode waarin hij arbeid op het grond-
gebied van een andere lidstaat verricht, in zijn
staat van herkomst de nodige middelen voor de
uitoefening van zijn activiteit moet aanhouden,
teneinde die activiteit bij zijn terugkomst te kun-
nen voortzetten. Het behoud van een dergelijke in-
frastructuur in de lidstaat van herkomst kan voor
het Hof bijvoorbeeld blijken uit het gebruik van
kantoren, de betaling van socialezekerheidsbijdra-
gen en belastingen, het behoud van een beroeps-
kaart en een B.T.W.-nummer of ook nog de in-
schrijving bij de kamers van koophandel en de be-
roepsorganisaties. Voorts beklemtoont het Hof dat
de arbeid die op het grondgebied van de ontvan-
gende staat wordt verricht een bepaalde taak moet
zijn waarvan de inhoud en de duur vooraf zijn be-
paald en waarvan de echtheid door middel van de
overlegging van de desbetreffende contracten
moet kunnen worden aangetoond. Zie H.v.J.
30 maart 2000, C-178/97, Banks, Jur. 2000, I,
2005, punten 25-27. Zie tevens artikel 14, derde
lid Verordening 987/2009 en Besluit A2, punt 2
p.malherbe@liedekerke.com
Antimisbruikbepalingen bij detachering en het Europees Unierecht
ditions Larcier - Groupe Larcier
DOCTRINE RECHTSLEER
883/2004 een reeks van voorwaarden heeft ver-
bonden waarvan de interpretatie en controle
niet steeds vanzelfsprekend is. Ook met betrek-
king tot deze bepaling stelt zich dus vraag wel-
ke controlemaatregelen de lidstaten mogen
hanteren om na te gaan of aan deze voorwaar-
den is voldaan. Hierbij gaat het zowel om de
controle door de uitzendende staat als door de
ontvangende staat. Zo bepaalt punt 5 a) Besluit
A2 uitdrukkelijk dat het bevoegde orgaan van
de lidstaat van vestiging, de betrokkenen dient
mee te delen dat gedurende de gehele periode
van zijn tijdelijke activiteiten in het land waarin
hij werkzaam is, controles mogelijk zijn om
met name te verifiren of de voorwaarden voor
de uitoefening van die activiteiten niet veran-
derd zijn. Deze controles kunnen in het bijzon-
der betrekking hebben op de betaling van bij-
dragen en op het behoud van de infrastructuur
die noodzakelijk is voor de voortzetting van
zijn werkzaamheden in de staat van vestiging.
Verder bepaalt dit punt dat de betrokkenen aan
het bevoegde orgaan elke verandering in de si-
tuatie moeten meedelen die dan door dit or-
gaan moeten worden doorgegeven aan het or-
gaan van het land van tijdelijke tewerkstelling.
Bovendien bepaalt punt 6 Besluit A2 uitdrukke-
lijk dat de bevoegde organen de situaties die
vallen onder artikel 12 Verordening 883/2004
moeten beoordelen en controleren.
D. Rol van de A1-verklaring
Bij deze controle speelt het A1-verklaring een
centrale rol. Dit is een document dat door het
bevoegde orgaan van de uitzendende staat
wordt afgeleverd en waaruit blijkt dat de be-
trokkenen onderworpen blijven aan de wetge-
ving van deze lidstaat (68). Dit model is niet en-
kel bedoeld om te worden gebruikt in gevallen
van detachering, maar tevens in een hele reeks
van omstandigheden waarbij het werklandbe-
ginsel geheel of gedeeltelijk wordt opzij ge-
schoven (69). Het bevoegde orgaan dat dit do-
cument aflevert moet vooraf nagaan of aan alle
voorwaarden is voldaan om onder de toepas-
sing van deze afwijkingen te vallen. Zo moet
het aanduiden dat het gaat om een detachering
van een werknemer of een zelfstandige. Andere
gegevens die moeten worden vermeld zijn on-
der meer : de naam, geboortedatum en natio-
naliteit van de gedetacheerde werknemer, zijn
adres in het woonland en adres in het land van
verblijf, de naam van de werkgever en zijn offi-
cieel adres, de naam van het bedrijf waar de ge-
detacheerde werknemer gaat werken, de begin-
en einddatum van de detachering alsook de no-
dige gegevens, inclusief de contactgegevens,
van het orgaan dat dit document heeft afgele-
verd.
(68) Zie artikel 19 Verordening 987/2009. Zie over de
betekenis van deze verklaring eveneens : B. De
Pauw, Op zoek naar de grenzen van de rechts-
kracht van het E101-forumier : loyale samenwer-
king of wurggreep? in Y. Jorens (ed.), Handboek
Europese detachering en vrij verkeer van diensten,
Brugge, die Keure, 2009, 407-451.
(69) Dit is onder meer het geval voor ambtenaren die
werken in een andere lidstaat dan de lidstaat die
hen tewerkstelt (artikel 11, derde lid, b), Verorde-
ning 883/2004) en voor diegenen die op het
grondgebied van meer dan n lidstaat werken
(artikel 13 Verordening 883/2004).
301
Het orgaan dat dit document aflevert heeft wel
de verplichting om de relevante feiten correct te
beoordelen en dient in te staan voor de juist-
heid van de ingevulde gegevens (70). In zijn
rechtspraak verwijst het Hof van Justitie hierbij
op de eerste plaats naar het belang van de in-
houd van de arbeidsovereenkomst. Maar indien
uit andere relevante feiten zou blijken dat de ar-
beidssituatie van een werknemer afwijkt van de
omschrijving in de contractdocumenten, dan
heeft dit orgaan de verplichting om zijn bevin-
dingen te baseren op de werkelijke situatie van
de werknemer en in voorkomend geval het do-
cument te weigeren of in te trekken (71).
In het arrest Banks stelde het Hof uitdrukkelijk
dat de verklaring bij voorkeur vr het begin
van de detacheringsperiode wordt afgegeven,
maar het kan eveneens gedurende de periode
of zelfs nadien (72). Dat blijkt ook uit artikel 15
Verordening 987/2009.
Wel is dit document op zich niet constitutief
voor het voldoen aan de materile voorwaar-
den voor de detachering. Het zijn de aanwijsre-
gels zelf die bepalen welke wetgeving van toe-
passing is (73). Het document zelf betekent dat
het orgaan dat het heeft afgeleverd van oordeel
is dat de socialezekerheidswetgeving van zijn
land van toepassing is en creert daarom een
vermoeden dat dit zo is. Bovendien is strikt ge-
nomen de betrokkene onderworpen aan de
wetgeving van deze lidstaat indien aan alle
voorwaarden voor detachering is voldaan, zelfs
zonder A1-verklaring (74).
In dezelfde context moet de vraag onderzocht
worden wat de juridische betekenis is van het
A1-document dat is afgeleverd door een be-
voegd orgaan van een lidstaat. Is de afgifte van
zulk een verklaring een voldoende voorwaarde
om de afwijking van het werklandbeginsel in
werking te doen treden? Het gaat hier meer be-
paald over de vraag of het blijven toepasselijk
zijn van de socialezekerheidswetgeving van de
uitzendende lidstaat in het geval van detache-
ring, niet meer kan betwist worden door het be-
voegde orgaan van een andere lidstaat en in het
bijzonder van de lidstaat waar de gedetacheer-
de persoon werkzaamheden uitoefent.
Deze vraag werd, voor wat de toen geldende E
101-verklaring betreft, door het Hof van Justitie
onderzocht in de zaken Fitzwilliam en Banks
(75). In het formuleren van zijn antwoord ging
het Hof ervan uit dat de E 101-verklaring beves-
(70) Dit heeft het Hof van Justitie uitdrukkelijk beves-
tigd in H.v.J. 10 februari 2000, C-202/97, Fitzwilli-
am, Jur. 2000, I, 883, punt 51; H.v.J. 30 maart
2000, C-178/97, Banks, Jur. 2000, I, 2005, punt 38
en recent nog H.v.J. 4 oktober 2012, C-115/11,
Format, voorlopig enkel te consulteren op
www.curia.eu, punt 42.
(71) H.v.J. 4 oktober 2012, C-115/11, Format, voorlo-
pig enkel te consulteren op www.curia.eu,
punt 46.
(72) H.v.J. 30 maart 2000, C-178/97, Banks, Jur. 2000,
I, 2005, punt 53.
(73) Zie hierover uitdrukkelijk H.v.J. 14 oktober 2010,
C-345/09, van Delft, Jur. 2010, I, 8979, punten 51-
52.
(74) Zie E.V.A.-Hof 14 december 2004, E-3/04, Atha-
nasios, te raadplegen op www.eftacourt.int.
(75) H.v.J. 10 februari 2000, C-202/97, Fitzwilliam, Jur.
2000, I, 883, punten 47-58 en H.v.J. 30 maart
2000, C-18/97, Banks, Jur. 2000, I, 2005,
punten 38-46.
 JTT_1193_19_2014.fm Page 302 Friday, September 5, 2014 10:15 AM
302
tigt dat het orgaan van de uitzendende staat van
oordeel is dat de gedetacheerde tijdens de de-
tacheringsperiode onderworpen blijft aan zijn
eigen socialezekerheidswetgeving. Omwille
van het beginsel dat aan Verordening 1408/71
ten grondslag ligt dat een werknemer of zelf-
standige maar aan de wetgeving van n lid-
staat tegelijk kan zijn aangesloten, belet voor
het Hof het bestaan van een E 101-verklaring
dat hij tijdens de duur van de geldigheid van
deze verklaring aan de regeling van een andere
lidstaat onderworpen zou worden. Dat zou on-
der meer de verplichting met zich brengen om
socialezekerheidsbijdragen te betalen in twee
lidstaten tegelijkertijd wat uiteraard een belem-
mering zou betekenen op het vrij verkeer. Het
Hof verwijst hierbij naar de verplichting van lo-
yale samenwerking tussen de lidstaten die is
neergelegd in artikel 10 EG-Verdrag (thans
artikel 4 VEU). Op grond van dit beginsel moet
voor het Hof op de eerste plaats het bevoegde
orgaan dat de E 101-verklaring afgeeft de feiten
die voor de toepassing van de regels inzake de
vaststelling van de geldende socialezekerheids-
regeling relevant zijn, juist beoordelen en het
moet de juistheid van de gegevens van de
E 101-verklaring garanderen. Daartegenover
staat de verplichting van het orgaan van de ont-
vangende lidstaat zich gebonden te achten
door de gegevens in de verklaring en zich ervan
te weerhouden om de betrokken werknemers
aan hun eigen socialezekerheidswetgeving te
onderwerpen. Volgens het Hof creert de
E 101-verklaring een vermoeden dat de gedeta-
cheerde werknemer of zelfstandige regelmatig
is aangesloten bij de socialezekerheidsregeling
van de uitzendende staat en is daardoor bin-
dend voor het bevoegde orgaan van de ontvan-
gende lidstaat. Het Hof voegt er onmiddellijk
aan toe dat het niet bindend achten van deze
verklaring een inbreuk zou betekenen op de
eenheid van toepasselijke wetgeving en de
voorzienbaarheid van de toepasselijke regeling
en dus de rechtszekerheid. Onduidelijkheid
over de toepasbare wetgeving zou nadelige ge-
volgen hebben voor de betrokken migrerende
werknemers en hun werkgevers. Zolang de
E 101-verklaring niet is ingetrokken of ongeldig
verklaard, dient, aldus het Hof, het bevoegde
orgaan van de ontvangende lidstaat er rekening
mee te houden dat de betrokken werknemers
reeds onderworpen zijn aan de wetgeving van
een andere staat, zodat het hen niet aan zijn ei-
gen socialezekerheidswetgeving mag onder-
werpen.
Wel stelde het Hof van Justitie dat in het geval
van een geschil tussen de bevoegde organen
van de lidstaten, zij met elkaar contact moeten
opnemen. Dit kan onder meer gebeuren indien
het orgaan van de ontvangende lidstaat twijfels
uit over de juistheid van de feiten die aan de
verklaring ten grondslag liggen en van de daar-
in opgenomen gegevens (76). Het orgaan van
de uitzendende staat moet op vraag van het or-
gaan van de ontvangende lidstaat de juistheid
van de afgifte van de E 101-verklaring dan op-
(76) Het Hof bevestigde dit recent nog in H.v.J.
4 oktober 2012, C-115/11, Format, voorlopig en-
kel te consulteren op www.curia.eu, punt 47. Zie
tevens H.v.J. 11 november 2004, C-372/02, Ada-
nez Vega, Jur. 2004, I, 10761, punt 36.
p.malherbe@liedekerke.com
Antimisbruikbepalingen bij detachering en het Europees Unierecht
ditions Larcier - Groupe Larcier
DOCTRINE RECHTSLEER
nieuw onderzoeken en de verklaring zo nodig
intrekken.
Het Hof geeft verder dan ook aan welke proce-
dure er moet gevolgd worden indien betrokken
organen het niet eens geraken over de interpre-
tatie van de feiten en de vraag welke wetgeving
de jure van toepassing is. In dat geval staat het
hun vrij de zaak voor te leggen aan de Admini-
stratieve Commissie (77). Slaagt de Administra-
tieve Commissie er niet in de standpunten van
de bevoegde organen te verzoenen, dan staat
het de ontvangende lidstaat vrij, met behoud
van eventuele mogelijkheid van beroep in rech-
te in de lidstaat van het afgevende orgaan, een
niet-nakomingsprocedure in de zin van
artikel 227 EG-Verdrag (thans art. 259 VWEU)
bij het Hof van Justitie in te leiden. Zo zou dit
Hof de mogelijkheid krijgen om de vraag naar
de toepasselijke wetgeving en de juistheid van
de gegevens in de E 101-verklaring te onder-
zoeken (78).
In een andere zaak heeft het Hof van Justitie bo-
vendien nog besloten dat ook de nationale
rechter van de ontvangstlidstaat een E 101-ver-
klaring niet naast zich neer kan leggen. In de
zaak Herbosch Kiere werd aan het Hof van Jus-
titie gevraagd of de rechter van de ontvangende
lidstaat alsnog kan oordelen dat in concreto
niet aan de materile vereisten van de detache-
ring is voldaan en op grond daarvan de E 101-
verklaring naast zich neer te leggen en het be-
voegde orgaan van de ontvangende lidstaat toe
te laten betrokkenen te onderwerpen aan de
wetgeving van zijn land. In zijn arrest herhaal-
de het Hof zijn redenering en zijn procedure-
voorstel van de arresten Fitzwilliam en Banks en
voegde er aan toe dat als het bevoegde orgaan
van de lidstaat van ontvangst van de gedeta-
cheerde werknemers een E 101-verklaring on-
geldig kon laten verklaren door een rechterlijke
instantie van die lidstaat, het stelsel van loyale
samenwerking tussen de bevoegde organen van
de lidstaten in gevaar zou komen (79). Zolang
de E 101-verklaring niet is ingetrokken of on-
geldig verklaard, geldt zij in de interne rechts-
orde van de lidstaat waarnaar de betrokken
werknemers zijn gedetacheerd en bindt zij ook
de organen ervan, inclusief de rechterlijke
macht. Het Hof stelde uitdrukkelijk dat een
rechterlijke instantie van de lidstaat van ont-
vangst niet bevoegd is de geldigheid van een
E 101-verklaring na te gaan wat betreft de sta-
ving van de feiten op grond waarvan een derge-
lijke verklaring is afgegeven, met name het be-
staan van een organische band tussen de
onderneming die de werknemer detacheert en
de gedetacheerde werknemer (80).
(77) Deze Administratieve Commissie (artikel 71 Ver-
ordening 883/2004)) samengesteld uit een rege-
ringsvertegenwoordiger van elk van de lidstaten.
De taken van deze Administratieve Commissie zijn
opgesomd in artikel 72 Verordening 883/2004.
(78) H.v.J. 10 februari 2000, C-202/97, Fitzwilliam, Jur.
2000, I, 883, punt 58 en H.v.J. 30 maart 2000, C-
178/97, Banks, Jur. 2000, I, 2005, punt 45.
(79) H.v.J. 26 januari 2006, C-2/05, Herbosch Kiere,
Jur. 2006, I, 1079, punten 30-32.
(80) Deze rechtspraak komt overeen met die van het
Hof van Cassatie : Cass. 2 juni 2003, A.R.
nr. S.02.0039, Arr. Cass. 2003, 1310. Zie recenter
tevens A.R. Brussel, 3 november 2011, JTT 2012,
122. Voor een kritiek op deze rechtspraak zie : H.
2014
Deze rechtspraak is ondertussen omgezet in de
nieuwe Verordening 883/2004 en Verordening
997/2009 en een besluit van de Administratie-
ve Commissie. Zo bevat artikel 76 Verordening
883/2004 een aantal bepalingen inzake de sa-
menwerking tussen de bevoegde autoriteiten
en organen van de lidstaten met onder meer de
verplichting om met elkaar in overleg te treden
en desnoods het geschil voor te leggen aan de
Administratieve Commissie. Artikel 5 Verorde-
ning 987/2009 stelt bovendien dat de docu-
menten die door het orgaan van een lidstaat
zijn afgegeven, bindend zijn voor de organen
van de andere lidstaten zolang de documenten
of bewijsstukken niet door de lidstaat die deze
heeft afgegeven zijn ingetrokken of ongeldig
verklaard. Bij twijfel omtrent de geldigheid van
deze documenten moeten de betrokken orga-
nen met elkaar overleggen en kan het afgeven-
de orgaan eventueel gevraagd worden om het
document in te trekken. Bij blijvende betwis-
ting kan de Administratieve Commissie inge-
schakeld worden. Met het oog op de toepas-
sing van deze bepalingen heeft de Adminis-
tratieve Commissie via zijn Besluit A1 een
dialoog- en bemiddelingsprocedure met be-
trekking tot de geldigheid van documenten
vastgelegd (81). Deze procedures zijn van toe-
passing in gevallen waarin twijfels bestaan over
de geldigheid van een document of indien er
een meningsverschil bestaat tussen lidstaten
met betrekking tot het vaststellen van de toe-
passelijke wetgeving. Indien dit het geval is
moet het verzoekende orgaan contact opne-
men met het aangezochte orgaan en om de
noodzakelijke verduidelijking van de beslis-
sing van dat orgaan verzoeken, en in voorko-
mende gevallen, om intrekking of ongeldigver-
klaring van het betreffende document, dan wel
om herziening of nietigverklaring van de be-
slissing (punt 6). Het aangezochte orgaan heeft
drie maanden om het resultaat van zijn onder-
zoek mee te delen aan het verzoekende orgaan
en van zijn beslissing om het document al dan
niet in te trekken (punten 9 tot 11). In com-
plexe zaken kan deze termijn met maximaal
drie maanden worden verlengd. Indien er geen
overeenstemming is tussen de standpunten van
de betrokken bevoegde organen kunnen zij
eventueel via contactpersonen een tweede po-
ging ondernemen. Indien deze dialoogproce-
dure niet tot een overeenstemming leidt, kun-
nen de bevoegde autoriteiten de zaak aan de
Administratieve Commissie voorleggen. Deze
zal binnen de zes maanden trachten om een
voor beide partijen aanvaardbare oplossing te
vinden. Zij kan eventueel ook beslissen om de
zaak voor te leggen aan de conciliatiecommis-
sie die zij heeft opgericht (punten 17 en 18).
We hebben vroeger reeds gewezen op het ge-
brek aan effectiviteit van deze procedures (82).
Verschueren, Sociale zekerheid en detachering
binnen de Europese Unie - De zaak Herbosch
Kiere : een gemiste kans in de strijd tegen grens-
overschrijdende sociale dumping en sociale
fraude , B.T.S.Z. 2006, 401-449.
(81) Besluit nr. A1 van 12 juni 2009 betreffende de in-
stelling van een dialoog- en bemiddelingsprocedu-
re met betrekking tot de geldigheid van documen-
ten, het bepaling van de toepasselijke wetgeving
en het verlenen van prestatie uit hoofde van Veror-
dening (EG) nr. 883/2004, Pb. C. 24 april 2010,
afl. 106, 1.
 JTT_1193_19_2014.fm Page 303 Friday, September 5, 2014 10:15 AM
2014
DOCTRINE RECHTSLEER
Ondanks de nieuwe bepalingen in de verorde-
ningen en het besluit van de Administratieve
Commissie inzake deze dialoog- en bemidde-
lingsprocedure, blijkt dat er in de praktijk sinds-
dien niet veel veranderd is. Naar verluid zou er
met een aantal lidstaten wel gemakkelijk een
akkoord bereikt worden via de dialoogproce-
dure, maar met andere dan weer niet. De lange
duur van de procedure en het vrijwillig karakter
ervan maakt het soms moeilijk om ook effectief
tot een akkoord te komen inzake de wetgeving
die van toepassing zou zijn op een bepaalde si-
tuatie en in het bijzonder bij detachering. Het
aantal zaken dat ondertussen reeds tot een be-
middelingsprocedure heeft geleid bij de Admi-
nistratieve Commissie zelf is zeer beperkt. Hier-
uit blijkt dat de effectiviteit van deze procedu-
res grotendeels afhangt van de good-will van de
betrokken organen.
Ondertussen blijkt dat ook vanuit een andere
hoek impliciet zware kritiek is gekomen op de
houding van het Hof van Justitie in deze zaak.
Het Franse Hof van Cassatie heeft zeer recent
op 11 maart 2014 in twee arresten de recht-
spraak van het Hof van Justitie gewoon naast
zich neergelegd (83). In een strafzaak tegen
twee luchtvaartmaatschappijen met een opera-
tionele basis in Frankrijk, had het bevoegde Hof
van Beroep deze maatschappijen veroordeeld
voor het niet aangeven bij de bevoegde Franse
socialezekerheidsinstelling van het luchtvaart-
personeel dat deze maatschappijen vanuit
Frankrijk tewerkstelden. Voor deze werknemers
beschikten de betrokken maatschappijen over
een E 101-verklaring afgegeven door onder
meer de Spaanse bevoegde instelling, afgele-
verd op grond van de detacheringsbepalingen
in Verordening 1408/71. Deze maatschappijen
waren door het hof van beroep van Parijs ver-
oordeeld omdat er sprake was van een intentio-
nele en bewuste ontduiking van de Franse wet-
geving, met het oog op het goedkoper maken
van de betrokken arbeidskrachten. Het hof van
beroep suggereerde hiermee dat deze maat-
schappijen intentioneel misbruik hadden ge-
maakt van de detacheringsbepalingen. Het had
het argument van de hand gewezen dat van zul-
ke intentie geen sprake kon zijn indien de be-
trokken maatschappij over een geldig afgege-
ven E 101-verklaring beschikt waardoor het ter
goeder trouw er vanuit zou kunnen gaan dat dit
personeel aan de Spaanse socialezekerheids-
wetgeving onderworpen was. In zijn arresten
volgt het Franse Hof van Cassatie op dit punt
deze redenering en is van oordeel dat het hof
van beroep terecht is overgegaan tot een ver-
(82) H. Verschueren, Sociale zekerheid en detache-
ring binnen de Europese Unie - De zaak Herbosch
Kiere : een gemiste kans in de strijd tegen grens-
overschrijdende sociale dumping en sociale
fraude , B.T.S.Z. 2006, 436-440. Zie tevens Re-
kenhof, Boek 2013 over de Sociale Zekerheid - Ver-
slag van het Rekenhof aan de Kamer van Volksver-
tegenwoordigers, Brussel, september 2013, 169-
170 en Y. Jorens en D. Gillis, De inspecteur in
het Europa van de 21ste eeuw : Sisyphus of
Hercules in P. Humblet en I. Van De Woesteyne
(eds.), Sociaal en fiscaal recht : Elck wat wils ,
Mechelen, Kluwer, 2013, 245-249.
(83) Cass fr. 11 maart 2014, nr. 1078 en nr. 1079, te
raadplegen op : http://www.courdecassation.fr/
IMG///CC_crim_arret1078_140311.pdf en http://
w w w. c o u r d e c a s s a t i o n . f r / I M G / / /
CC_crim_arret1079_140311.pdf.
p.malherbe@liedekerke.com
Antimisbruikbepalingen bij detachering en het Europees Unierecht
ditions Larcier - Groupe Larcier
oordeling van de betrokken maatschappijen. En
ondanks het feit dat het Franse Hof van Cassatie
hiermee regelrecht ingaat tegen de rechtspraak
van het Hof van Justitie, was het van oordeel dat
het niet nodig was om hierover een prejudicile
vraag te stellen aan het Hof van Justitie. Deze
arresten illustreren eens te meer dat deze mate-
rie het voorwerp blijft van juridische discussie.
Onderliggend ligt hier ongetwijfeld het onge-
noegen over het handig gebruik, dan wel mis-
bruik, van de detacheringsbepalingen door
sommige ondernemingen en gebrek aan effec-
tiviteit van de overlegprocedure die door het
Hof van Justitie is naar voor geschoven.
Vermelden we tenslotte nog dat er ondertussen
een nieuwe zaak bij het Hof van Justitie aan-
hangig is over de geldigheid van een E 101-ver-
klaring (84). In deze zaak ging het om een
E 101-verklaring die was afgegeven door de
Luxemburgse bevoegde instelling voor een
Rijnvarende . Deze personen bleven even-
wel krachtens artikel 7, tweede lid Verordening
1408/71 onderworpen aan de Verdragen van
27 juli 1950 en van 30 november 1979 betref-
fende de sociale zekerheid van Rijnvarenden
en dus niet aan de Europese Verordeningen.
Desondanks had de Luxemburgse bevoegde in-
stelling een E 101-verklaring afgegeven voor
zulk een persoon. Het gerechtshof van s Herto-
genbosch heeft in de betwisting met de Neder-
landse instelling die bevoegd is voor het innen
van socialezekerheidsbijdragen (met name de
belastingdiensten) nu aan het Hof van Justitie
de vraag gesteld wat de waarde is van zulk een
verklaring wanneer blijkt dat de vermeldingen
erop kennelijk foutief zijn of wanneer deze
werd afgegeven in een situatie waarin Verorde-
ning 1408/71 niet van toepassing is.
E. De Programmawet
van 27 december 2012
De ontevredenheid met deze situatie en het
toenemend aantal gevallen waarbij van een
geldig afgeleverd A1-verklaring gebruik werd
gemaakt om te ontsnappen aan de toepassing
van de Belgische socialezekerheidswetgeving
in situaties waarbij aan de voorwaarden voor
detachering niet werd voldaan, heeft de Bel-
gische regering er eind 2012 toe gebracht om
een aantal bijkomende maatregelen te nemen.
Deze zijn vastgelegd in artikelen 22 tot 25 van
de Programmawet (1) van 27 december 2012
(85). Deze bepalingen willen rechtsmisbruik te-
gen gaan. Voor wat de sociale zekerheid betreft
bepaalt artikel 24 dat wanneer de nationale
rechter, een openbare instelling van sociale ze-
kerheid of een sociaal inspecteur een in deze
bepalingen bedoeld misbruik vaststelt, de be-
trokken werknemer of zelfstandige onderwor-
pen wordt aan de Belgische socialezekerheids-
wetgeving (86). De Belgische socialezeker-
heidswetgeving geldt vanaf de eerste dag
waarop de voorwaarden voor de toepassing er-
(84) Zaak C-72/14, X t. Directeur van het onderdeel Be-
lastingsregio.
(85) B.S., 31 december 2012, tweede editie (verder
Programmawet 2012 genoemd).
(86) Artikel 22 verwijst in dit verband naar de toepasse-
lijke verordeningen, de besluiten van de Admini-
stratieve Commissie en ook naar de hogervermel-
de Praktische Handleiding .
303
van vervuld zijn, rekening houdend met de ver-
jaringstermijnen (87). Volgens artikel 23 is er
sprake van misbruik wanneer, ten aanzien van
een werknemer of een zelfstandige, de bepalin-
gen van de cordinatieverordeningen worden
toegepast op een situatie waarbij de voorwaar-
den die zijn vastgesteld in de verordeningen en
verduidelijkt worden in de Praktische Handlei-
ding of in de besluiten van de Administratieve
Commissie niet nageleefd worden, met als doel
zich te onttrekken aan de Belgische sociale ze-
kerheidswetgeving die op die situatie had moe-
ten worden toegepast wanneer voornoemde
verordenende en administratieve bepalingen
correct in acht zouden zijn genomen.
Artikel 25 voegt er aan toe dat het aan de instel-
ling of de inspecteur die het misbruik inroept
toekomt om het bewijs te leveren (88).
Uit de toelichting bij het wetsontwerp blijkt dat
de regering vooral misbruiken bij detachering
wil beteugelen. Zij verwees hierbij naar vol-
gens haar veel voorkomende situaties waarbij
aan n van de voorwaarden in de verordenin-
gen en de rechtspraak van het Hof van Justitie
niet is voldaan met de bedoeling om zo aan de
toepassing van de Belgische socialezeker-
heidswetgeving te ontsnappen, terwijl deze
wetgeving normaal gezien van toepassing zou
moeten zijn. Zo verwees de regering onder
meer naar situaties waarbij een in Belgi wo-
nende werknemer wordt aangeworven door
een onderneming die gevestigd is in een ande-
re lidstaat, en die vervolgens naar Belgi wordt
gedetacheerd, zonder voorafgaandelijk aan de
socialezekerheidswetgeving van het zogezeg-
de uitzendland onderworpen te zijn geweest.
Een andere veel voorkomende situatie is die
van postbusbedrijven in het uitzendland die
werden opgericht door bedrijven uit Belgi,
met het oog op detachering naar Belgi. De
Belgische regering verwijst ook naar zelfstandi-
gen die zichzelf detacheren vanuit een lidstaat
waar zij nooit enige daadwerkelijke activiteit
hebben uitgeoefend. Het gaat volgens de rege-
ring om misbruik of bedrog die het mogelijk
moeten maken dat de Belgische bevoegde in-
stellingen of de Belgische rechters de Belgische
socialezekerheidswetgeving toepassen (inclu-
sief het heffen van bijdragen) zelfs vr de
eventuele intrekking van de A1-verklaring (89).
De regering benadrukt wel dat er een intentio-
neel element aanwezig moet zijn en bewezen
moet worden : de betrokkenen moeten de be-
doeling hebben gehad zich ten onrechte te ont-
trekken aan de toepassing van de Belgische so-
cialezekerheidswetgeving. Uit de toelichting
(87) Zie de verjaringstermijn van zeven jaar die van
toepassing is op ambtshalve regularisaties die op-
gesteld worden ten gevolge van de vaststelling van
bedrieglijke handelingen (zie onder meer
artikel 42, eerste lid R.S.Z.-Wet).
(88) In het oorspronkelijk wetsontwerp was voorzien
dat dit bewijs kon geleverd worden via vermoe-
dens of andere bewijsmiddelen. De Raad van State
maakte hierover de opmerking dat een bewijs op
basis van vermoedens niet bevorderlijk is voor de
rechtszekerheid, in het bijzonder wanneer die be-
wijsvoering zich inzonderheid dient te richten op
de beweegredenen van de betrokkene. De rege-
ring heeft het voorstel dan aangepast en de verwij-
zing naar vermoedens weggelaten. Zie Parl. St. Ka-
mer, 2012-2013, nr. 53 2561/001, 148.
(89) Parl. St. Kamer, 2012-2013, nr. 53 2561/001, 19-
20.
 JTT_1193_19_2014.fm Page 304 Friday, September 5, 2014 10:15 AM
304
bij het wetsontwerp blijkt dat de regering van
oordeel is dat het Unierecht zulk een maatre-
gel mogelijk maakt, meer bepaald door te ver-
wijzen naar de rechtspraak van het Hof van
Justitie inzake misbruik en bedrog.
Deze maatregel is ondertussen op heel wat kri-
tiek gestoten (90) en maakt zelfs het voorwerp
uit van een inbreukprocedure van de Europese
Commissie. Het belangrijkste argument is dat
de hoger toegelichte bepalingen van Verorde-
ning 883/2004, Verordening 987/2009 en van
Besluit A1 alsook de rechtspraak van het Hof
van Justitie geen unilaterale acties van de lidsta-
ten toelaten indien er door het bevoegde or-
gaan van een lidstaat een A1-verklaring is afge-
leverd. Deze procedures zijn er ook op gericht
om gevallen van misbruik en bedrog tegen te
gaan.
Wel kunnen volgens vaste rechtspraak van het
Hof de justitiabelen in geval van misbruik of be-
drog geen beroep op het Unierecht doen (91).
Maar het is twijfelachtig of deze rechtspraak
zou toelaten dat lidstaten eenzijdig een A1-ver-
klaring naast zich neer zouden leggen. In het
verleden heeft het Hof van Justitie in sommige
gevallen wel toegelaten dat een lidstaat geen
rekening houdt met een administratief docu-
ment dat werd afgeleverd door een bevoegd or-
gaan van een lidstaat. In het kader van de toe-
p a s s i n g va n Ve r o r d e n i n g 1 4 0 8 / 7 1 e n
Verordening 574/72 kwam het probleem van
misbruik en bedrog aan de orde in de zaak Pa-
letta (92). Deze zaak ging over de vraag of het
orgaan van een lidstaat bevoegd voor de uitbe-
taling van een uitkering bij ziekte (in casu was
dat de werkgever) gebonden is aan hetgeen een
orgaan van de woon- of verblijfsplaats van be-
trokkene met betrekking tot het begin en de
duur van de arbeidsongeschiktheid heeft vast-
gesteld. In een tweede arrest in deze zaak (93),
(90) Zie onder meer : A. Dreesen, Strijd tegen
d e t a che r i n gs f ra u d e : he i l i g t h et d o el d e
middelen? , Or. 2013, 238-249; L. Eliaerts,
Detachering binnen de Europese Economische
Ruimte en bestrijding van sociale fraude , R.W.
2013-2014, 396-399; Y. Jorens en D. Gillis, De
inspecteur in het Europa van de 21ste eeuw :
Sisyphus of Hercules? in P. Humblet en I. Van De
Woesteyne (eds.), Sociaal en Fiscaal recht : Elck
wat wils , Mechelen, Kluwer, 2013, 249-254 en
Y. Stox en G. Van de Mosselaer, De strijd tegen
de sociale fraude - Voorbij de grenzen van de
Arbeidsrelatiewet , Or. 2013, 80-83.
(91) Zie onder meer : H.v.J. 3 december 1974, 33/74,
Van Binsbergen, Jur. 1974, 1299, punt 13; H.v.J.
5 oktober 1994, C-23/93, TV10, Jur. 1994, I, 4795,
punt 21; H.v.J., 23 september 2003, C-109/01,
Akrich, Jur. 2003, I, 9607, punten 57-58; H.v.J.
2 mei 1996, C-206/94, Paletta, Jur. 1996, I, 2357,
punt 24; H.v.J. 12 mei 1998, C-367/96, Kefalas
e.a., Jur. 1998, I, 2843, punt 20; H.v.J. 23 maart
2000, C-373/97, Diamantis, Jur. 2000, I, 1705,
punt 33; H.v.J. 27 september 2001, C-63/99, Glos-
zczuk, Jur. 2001, I, 6369, punt 75; H.v.J. 3 maart
2005, C-32/03, Fini, Jur. 2005, I, 1599, punt 32;
H.v.J. 6 juli 2006, C-439/04 en C-440/04, Kittel en
Recolta, Jur. 2006, I, 6161, punt 54 en H.v.J.
6 december 2012, C-285/11, Bonik EOOD, voor-
lopig enkel te raadplegen op www.curia.eu,
punten 36-37
(92) Het ging hier om de toepassing van artikel 22, lid
1 a) ii) Verordening 1408/71 en artikel 18 Verorde-
ning 574/72.
(93) De betrokken Duitse rechtelijke instantie was van
oordeel dat het Hof in zijn eerste arrest niet alle re-
levante rechtsvragen had kunnen behandelen en
p.malherbe@liedekerke.com
Antimisbruikbepalingen bij detachering en het Europees Unierecht
ditions Larcier - Groupe Larcier
DOCTRINE RECHTSLEER
stelde het Hof van Justitie dat de nationale rech-
terlijke instanties op basis van objectieve gege-
vens rekening kunnen houden met misbruik of
bedrog door de belanghebbende en hem even-
tueel de toepassing van de bepalingen van het
Unierecht waarop hij een beroep doet kunnen
ontzeggen (94). In feite ging het om een geval
van bedrog : betrokkene zou helemaal niet ziek
zijn. Het Hof past hierbij impliciet het adagium
fraus omnia corrumpit toe.
Ook in andere zaken heeft het Hof in het verle-
den aan de organen van het ontvangstland de
mogelijkheid gegeven om de verklaring van or-
ganen van andere landen naast zich neer te leg-
gen indien er ernstige twijfels zijn over de juist-
heid daarvan bestaan. In het arrest van de Bijl,
over een zaak van toelating tot een gereglemen-
teerd beroep, stelde het Hof dat een ontvangen-
de lidstaat niet zonder meer rekening moet
houden met een attest van een andere lidstaat
dat manifest onjuiste gegevens bevat (95). Een-
zelfde houding nam het Hof aan in het arrest
Dafeki. In deze zaak ging het Hof er wel van uit
dat de bestuursorganen en de rechterlijke in-
stanties van een lidstaat gebonden zijn aan de
door de bevoegde instanties van andere lidsta-
ten uitgereikte akten en soortgelijke documen-
ten van de burgerlijke stand, tenzij concrete
aanwijzingen, die verband houden met het be-
trokken individuele geval, ernstige twijfel om-
trent de juistheid daarvan doen rijzen (96). Het
ging in deze zaak om een geboorteakte waaruit
de leeftijd van betrokkene moest blijken, een
gegeven dat van belang was m.b.t. de eventuele
opening van het recht op een ouderdomspen-
sioen.
In deze zaken ging het wel om regelrecht be-
drog, namelijk om een bewust foutieve voor-
stelling van zaken. Meer recent heeft het Hof
van Justitie in een B.T.W.-zaak ook nog aange-
geven dat in geval van fraude die bestaat in het
opzettelijk onjuist weergeven van de feiten met
het oog op de ontduiking van belasting, de
bedrogen lidstaat eenzijdig kan overgaan
tot het heffen van de betrokken belasting en het
beginsel van fiscale neutraliteit (wat overeen-
komt met het verbod tot heffing van dubbele
belasting) naar zich neer kan leggen (97).
Deze rechtspraak lijkt dan ook van toepassing
te zijn op fraude in het kader van de toepassing
van de socialezekerheidscordinatie. Maar dan
moet het wel gaat om het bewust foutief weer-
geven van feiten met het oog op het bekomen
van een voordeel krachtens het Unierecht. Dit
lijkt mij van toepassing indien de A1-verklaring
op frauduleuze wijze is verkregen, dat wil zeg-
gen via een voorstelling van de feiten die niet
met de werkelijkheid overeenstemt en dit met
stelde in een tweede procedure opnieuw vragen
aan het Hof van Justitie over deze zaak.
(94) H.v.J. 2 mei 1996, C-206/94, Paletta, Jur. 1996, I,
2357, punt 24-25.
(95) H.v.J. 27 september 1989, 130/88, van de Bijl, Jur.
1989, 3039, punt 27.
(96) H.v.J. 2 december 1997, C-336/94, Dafeki, Jur.
1997, I, 6761, punt 19.
(97) H.v.J. 7 december 2010, C-285/09, R., Jur. 2010, I,
12605, punten 51-53. Zie tevens A. Lenaerts,
The relationship between the principles of fraus
omnia corrumpit and the prohibition of abuse of
rights in the case law of the European Court of
Justice , C.M.L. Rev. 2013, 1711-1713.
2014
het oog op het ontduiken van de voorwaarden
die in de Uniewetgeving aan de detachering
wordt gesteld.
Dat geldt in ieder geval ook wanneer het gaat
om een vervalst A1-verklaring, of een A1-ver-
klaring die niet voldoet aan de minimum forme-
le vereisten of die geen betrekking heeft op de
drager ervan of op de door hem uitgeoefende
werkzaamheden. Zo blijken heel wat docu-
menten onvolledig, foutief of met doorhalingen
ingevuld te zijn (98). Een A1-verklaring die niet
is ondertekend of waarop de stempel van het
uitgevende orgaan ontbreekt kan geen geldig
A1-verklaring zijn. Hetzelfde geldt met verkla-
ringen waarop een andere werknemer vermeld
staat dan diegene die houder is van de verkla-
ring, of waarop een andere werkgever vermeld
staat dan diegene waarvoor betrokken werkne-
mer daadwerkelijk werkt. Het orgaan van de
ontvangende lidstaat kan in deze gevallen bij-
komende inlichtingen vragen aan het orgaan
van de uitzendende lidstaat om onder meer zijn
standpunt te kennen (99). Maar indien uit dit
contact geen andere elementen naar boven
zouden komen kan het orgaan van de ontvan-
gende lidstaat ervan uitgaan dat het niet om een
geldig A1-verklaring gaat en dit naast zich neer-
leggen. Dezelfde bevoegdheid lijkt dan ook toe
te komen aan de rechter van het ontvangende
land die over een eventueel geschil zou moeten
oordelen. Indien de bepalingen van de Pro-
grammawet 2012 deze vormen van fraude wil-
len bestrijden, zijn zij dan ook in overeenstem-
ming met het Unierecht (100).
Maar juridisch zijn deze vormen van fraude on-
derscheiden van rechtsmisbruik (101). Alhoe-
wel het Hof van Justitie deze twee begrippen
wel eens door elkaar gebruikt, kan men uit de
rechtspraak van het Hof afleiden dat er sprake
is van misbruik, die eventueel kan leiden tot de
niet toepassing van de regel waarop betrokkene
zich beroept, indien er twee elementen aanwe-
zig zijn. Het moet in de eerste plaats gaan om
(98) Zie hierover evenees : B. De Pauw, Op zoek naar
de grenzen van de rechtskracht van het E 101-
formulier : loyale samenwerking of wurggreep?
in Y. Jorens (ed.), Handboek Europese detachering
en vrij verkeer van diensten, Brugge, die Keure,
2009, 407-451. Voor een recente toepassing in
Belgi zie : A.H. Bergen 6 februari 2013, Chron.
soc. 2013, 449, noot C.-E. Clesse, Quand la
C.J.U.E. permet la traite . Het arbeidshof consta-
teerde dat in deze zaak dat de formulieren vervalst
waren, waardoor zij niet met de werkelijkheid
overeenstemden.
(99) Naar analogie van : H.v.J. 27 september 1989,
130/88, van de Bijl, Jur. 1989, 3039, punten 24-
25.
(100) Zie overigens besluit H5 van 18 maart 2010 van de
Administratieve Commissie betreffende de samen-
werking bij de bestrijding van fraude en onjuisthe-
den, Pb. C. 8 juni 2010, afl. 149, 5. Overweging 3
bij dit besluit stelt uitdrukkelijk dat het onderne-
men van actie ter bestrijding van fraude en onjuist-
heden deel uitmaakt van de correcte uitvoering
van Verordening 883/2004 en Verordening 987/
2009. Punt 1 van dit besluit bepaalt dan ook dat de
autoriteiten en de organen van de lidstaten samen
moeten werken ter bestrijding van fraude.
(101) Zie in dezelfde zin : A. Lenaerts, The relationship
between the principles of fraus omnia corrumpit
and the prohibition of abuse of rights in the case
law of the European Court of Justice , C.M.L. Rev.
2013, 1703-1718 en N. Nic Shuibne, The Cohe-
rence of EU Free Movement Law, Oxford, OUP,
2013, 96-99.
 JTT_1193_19_2014.fm Page 305 Friday, September 5, 2014 10:15 AM
2014
DOCTRINE RECHTSLEER
een situatie waarbij in weerwil van de formele
naleving van de door het Unierecht opgelegde
voorwaarden, het door deze regeling beoogde
doel niet wordt bereikt. Daarnaast moet er ook
een subjectief element zijn, namelijk de bedoe-
ling om een door het Unierecht toegekend
voordeel te verkrijgen door kunstmatig voor-
waarden te creren waaronder het recht op dat
voordeel ontstaat (102). Het gaat dus om situa-
ties waarbij formeel gezien aan de voorwaar-
den is voldaan, maar deze voorwaarden zijn
vervuld door artificile constructies met het
oogmerk om daaruit een voordeel te halen dat
men niet zou hebben verkregen zonder deze
artificile constructies (103). Het gebruik ma-
ken van postbusbedrijven voldoet zeker aan
deze definitie van misbruik. Formeel gezien
gaat het om een onderneming die in een lid-
staat is gevestigd, maar deze vestiging is een
kunstmatige vestiging en beantwoordt niet aan
een concrete economische realiteit. De bedoe-
ling is om via zulk een postbusfirma te ontsnap-
pen aan de toepassing van het socialezeker-
heidsrecht van het land waarnaar een
werknemer gedetacheerd wordt. Het beoogde
doel van de regels inzake de aanduiding van de
toepasselijke wetgeving in Verordening 883/
2004 wordt daardoor niet bereikt. En van de
centrale doelstellingen van deze regels is im-
mers om een eenvormig stelsel van conflictre-
gels uit te werken die moeten voorkomen dat
de betrokkenen zelf uitmaken aan welke wet-
geving zij onderworpen zijn. Het gaat om bin-
dende regels waarvan niet kan worden afgewe-
ken (104). Het verbod van misbruik betekent in
deze context dat betrokkenen niet van deze re-
gels kunnen afwijken door via artificile con-
structies de socialezekerheidswetgeving van
een lidstaat van toepassing te maken, die zon-
der deze constructies niet van toepassing zou
zijn, en zo indirect zelf bepalen welke wetge-
ving op hen van toepassing is. Dit zou impliciet
neerkomen op het maken van een rechtskeuze
die de socialezekerheidscordinatie is uitgeslo-
ten. Een andere doelstelling die niet wordt be-
reikt door deze artificile constructies is het be-
ginsel van gelijke behandeling. Overweging 17
bij Verordening 883/2004 stelt uitdrukkelijk dat
de toepassing van het werklandbeginsel beoogt
om de gelijke behandeling te garanderen van
alle personen die op het grondgebied van een
(102) Zie onder meer H.v.J. 14 december 2000, C-110/
99, Emsland-Strke, Jur. 2000, I-11569, punten 52-
53.
(103) Zie tevens H.v.J. 5 juli 2007, C-321/05, Kofoed,
Jur. 2007, I, 5795, punt 38 en de aldaar geciteerde
vroegere rechtspraak van het Hof.
(104) Zie in het bijzonder H.v.J. 14 oktober 2010, C-
345/09, van Delft, Jur. 2010, I, 8979, punt 52,
waarin het Hof uitdrukkelijke stelt dat nu de con-
flictregels van verordening nr. 1408/71 dwingend
gelden voor de lidstaten, is het a fortiori uitgesloten
dat de sociaal verzekerden op wie die regels van
toepassing zijn de gevolgen ervan teniet kunnen
doen doordat zij kunnen kiezen zich eraan te ont-
trekken. De toepassing van de conflictregels van
Verordening nr. 1408/71 hangt immers alleen af
van de objectieve situatie waarin de betrokken
werknemer zich bevindt . Zie tevens H.v.J.
12 juni 1986, 302/84, Ten Holder, Jur. 1986, I,
1821, punt 21 en H.v.J. 11 november 2004, C-
372/02, Adanez Vega, Jur. 2004, I, 10761,
punt 18. Zie in dezelfde zin : Y. Stox en G. Van de
Mosselaer, De strijd tegen de sociale fraude -
Voorbij de grenzen van de Arbeidsrelatiewet , Or.
2013, 81.
p.malherbe@liedekerke.com
Antimisbruikbepalingen bij detachering en het Europees Unierecht
ditions Larcier - Groupe Larcier
lidstaat werken. Deze vereiste van gelijke be-
handeling geldt zeker ook voor de werkgevers
die werknemers tewerkstellen op het grondge-
bied van een lidstaat.
In recente commentaren op de bepalingen in
de Programmawet werd in dit verband vooral
verwezen naar het eenheid van toepasselijke
wetgeving als de centrale doelstelling van de
aanwijsregels van Verordening 883/2004 (105).
De eenheid van toepasselijke wetgeving en het
vermijden van dubbele onderwerping is wel
een belangrijke doelstelling van deze regels en
de rechtspraak van het Hof van Justitie. Maar bij
het beoordelen of het om een geval van mis-
bruik gaat, moet men eerder nagaan welk doel
niet zou worden bereikt door de betrokken
kunstgrepen. Dat is in dit geval niet de eenheid
van de toepasselijke wetgeving (want betrokke-
nen willen in ieder geval slechts onderworpen
worden aan de wetgeving van n lidstaat)
maar wel de dwingende werking van de aan-
wijsregels en het beginsel van gelijke behande-
ling.
Het is niet volledig duidelijk of de definitie van
misbruik in artikel 23 Programmawet 2012
overeenkomt met de definitie in het Unierecht.
In deze bepaling is er sprake van een situatie
waarbij niet aan de voorwaarden van detache-
ring in de zin van het toepasselijke Unierecht is
(105) Zie onder meer : L. Eliaerts, Detachering binnen
de Europese Economische Ruimte en bestrijding
van sociale fraude , R.W. 2013-14, 396-399 en
Y. Stox en G. Van de Mosselaer, De strijd tegen
de sociale fraude - Voorbij de grenzen van de
Arbeidsrelatiewet , Or. 2013, 80-83.
Tweede
bijgewerkte
editie
COLLECTIEF ONTSLAG
EN SLUITING VAN
ONDERNEMING
Maarten Simon, Bart Vanschoebeke
Deze nieuwe editie, bijgewerkt aan de
hand van 15 jaar praktijk na de wet-
Renault, overloopt de procedure stap voor
stap en biedt oplossingen voor specieke
knelpunten in iedere fase, op basis van
de rechtspraak. Inclusief een gedetailleerd
draaiboek.
> Reeks Bibliotheek Sociaal Recht Larcier
326 p. 91,00 Editie 2014
Ook verkrijgbaar in
electronische versie op
www.larcier.com www.stradalex.com
bestelling@larciergroup.com
c/o Larcier Distribution Services bvba
Fond Jean Pques, 4b 1348 Louvain-la-Neuve Belgi
Tel. 0800/39 067 Fax 0800/39 068
305
voldaan met als doel zich te onttrekken aan de
toepassing van de Belgische sociale zekerheid.
Maar indien desondanks het bevoegde orgaan
van een lidstaat toch een A1-verklaring heeft af-
geleverd, bestaat er Unierechtelijk wel het ver-
moeden dat aan alle voorwaarden is voldaan.
Indien er twijfel bestaat over het terechte karak-
ter van deze afgifte, heeft de Uniewetgever en
het Hof van Justitie nu juist overleg- en bemid-
delingsprocedures voorzien. Het eenzijdig
naast zich neerleggen van een A1-verklaring
zonder deze procedures te volgen, zelfs indien
er sprake is van rechtsmisbruik, lijkt mij dan
geen evenredig antwoord te zijn op een geval
van misbruik (106). Hiertegenover staat dan wel
dat uit de praktijk blijkt dat de overlegprocedu-
re die werd opgezet niet steeds effectief werkt.
Men kan zich dan ook terecht de vraag stellen
of een lidstaat die geconfronteerd worden met
de weigering van een andere lidstaat om met
deze procedure mee te werken niet eenzijdig
mag overgaan tot de juiste toepassing van het
Unierecht, met het oog op garanderen van de
nuttige werking ervan. Hierbij denken we aan
de sterke en exclusieve werking van de conflic-
tregels en het beginsel van gelijke behandeling.
In deze context willen opnieuw wijzen op de
twee recente arresten van het Franse Hof van
Cassatie (zie punt D in fine) waarin deze zonder
meer geldige E 101-verklaringen naast zich
neerlegt omdat volgens dit hof de betrokken
werkgevers bewust misbruik hebben gemaakt
van de detacheringsbepalingen van Verorde-
ning 1408/71 om zo hun personeel goedkoper
te kunnen tewerkstellen. Het Franse Hof van
Cassatie negeerden hiermee uitdrukkelijk de
rechtspraak van het Hof van Justitie. In ieder ge-
val zitten de bepalingen van de Programmawet
2012 op de lijn van het Franse Hof van Cassatie.
Met deze juridische analyse is natuurlijk het
probleem van het niet steeds effectief zijn van
deze overleg- en bemiddelingsprocedures niet
opgelost. De Belgische regering beklaagt zich
er met name over dat met een aantal lidstaten
deze procedures slecht of in het geheel niet
werken, onder meer omdat hun bevoegde orga-
nen niet meewerken. De facto betekent dit dat
misbruik van Unierechtelijke bepalingen of
zelfs regelrechte fraude niet kan worden tegen-
gegaan. Nochtans blijkt dat slechts zeer zelden
de tussenkomst van de Administratieve Com-
missie wordt ingeroepen. Het Rekenhof beveelt
daarom ook aan dat de Belgische bevoegde in-
stanties systematisch dubieuze A1-verklaringen
bij de afgevende instantie van de andere lid-
staat zouden betwisten en indien nodig syste-
matisch over te gaan tot de andere fasen van de
betwistingsprocedure (onder meer bij de Admi-
nistratieve Commissie) (107). Om die redenen
zou ook op politiek vlak dit gebrek aan mede-
werking moeten worden aangekaart. Indien
zelfs op dat niveau geen echte medewerking
van sommige lidstaten kan worden verkregen,
moet misschien ernstig overwogen worden om,
zoals het Hof van Justitie zelf heeft voorgesteld,
(106) Zie over de noodzaak van een evenredig
antwoord : N. Nic Shuibne, The Coherence of EU
Free Movement Law, Oxford, OUP, 2013, 99.
(107) Rekenhof, Boek 2013 over de Sociale Zekerheid -
Verslag van het Rekenhof aan de Kamer van Volks-
vertegenwoordigers, Brussel, september 2013,
171-172.
 JTT_1193_19_2014.fm Page 306 Friday, September 5, 2014 10:15 AM
306
de betrokken lidstaat maar voor dit Hof te da-
gen wegens het niet naleven van de loyauteits-
verplichting.
IV. BESLUIT
Naar aanleiding van recente publieke discus-
sies over misbruiken inzake de detachering van
werknemers binnen de EU, is het debat over de
mogelijke controlemaatregelen op de toepas-
sing van de toepasselijke regelgeving in een
stroomversnelling geraakt. De regels die bepa-
len welk arbeidsrecht en welk socialezeker-
heidsrecht van toepassing zijn op werknemers
die van de ene lidstaat naar de andere worden
gedetacheerd, vormen een afwijking van het
traditionele uitgangspunt van deze rechtstak-
ken, namelijk hun territoriale toepassing. Deze
afwijking wordt gemotiveerd door het doelstel-
ling van het bevorderen van het vrij verkeer van
diensten door de detacherende werkgevers of
door de zichzelf detacherende zelfstandigen.
De Europese wetgever heeft een evenwicht uit-
gewerkt tussen deze uitgangspunten van de Eu-
ropese interne markt en het vermijden van so-
ciale dumping en eerlijke concurrentie. Dit
evenwicht is precair en het niet toepasselijk zijn
van het arbeidsrecht (ten dele) of het socialeze-
kerheidsrecht (in zijn geheel) van het effectieve
werkland is aan een aantal strikte voorwaarden
verbonden. Het in stand houden van dit even-
wicht is evenwel afhankelijk van de effectieve
en efficinte controle op de naleving ervan.
Maar deze controlemaatregelen zijn op zich
weer onderworpen aan de eisen van het vrij
verkeer van diensten, namelijk dat zij geen on-
evenredige belasting mogen betekenen voor
hen die gebruik maken van deze vrijheid. De
lidstaten zijn dus niet geheel vrij in het nemen
van initiatieven om de Uniewetgeving en hun
nationale wetgeving te doen naleven.
De debatten hierover, zowel op het niveau van
de Uniewetgever, als op het niveau van het Hof
van Justitie, zijn om al deze redenen gevoelig.
In deze debatten staan de lidstaten die eerder
werknemers en zelfstandigen uitzenden en
daarmee hopen gebruik te kunnen maken van
de kansen op sociaaleconomische ontwikke-
ling die de interne markt hen biedt, vaak tegen-
over deze lidstaten die hun arbeids- en sociale-
zekerheidsrecht willen beschermen tegen de
druk die hierop ontstaat door de tewerkstelling
op hun grondgebied van werknemers die aan
een minder hoge (lees goedkopere) bescher-
ming onderworpen zijn. De Uniewetgever en
het Hof van Justitie pogen de diverse belangen
te verzoenen, wat niet vanzelfsprekend blijkt te
zijn. Dit leidt ook wel eens tot onduidelijkheid
van wat wel en wat niet kan. Deze rechtsonze-
kerheid komt natuurlijk aan hen die de regle-
mentering willen omzeilen ten goede. We kun-
nen er dan ook vanuit gaan dat dit onderwerp
een voortdurende bron van juridische en poli-
tieke discussie zal blijven.
Herwig VERSCHUEREN
Hoogleraar Universiteit Antwerpen
Gastprofessor Vrije Universiteit Brussel
p.malherbe@liedekerke.com
Antimisbruikbepalingen bij detachering en het Europees Unierecht
ditions Larcier - Groupe Larcier
JURISPRUDENCE RECHTSPRAAK
MALADIES PROFESSIONNELLES.
Rparation des dommages rsultant des
maladies professionnelles. Taux din-
capacit permanente de travail. Victi-
me sollicitant aprs 65 ans la dtermina-
tion du taux dincapacit permanente
de travail. Sort des facteurs socio-
conomiques. Absence de prise en
considration. Absence dattnua-
tion de la rigueur de cette non-consid-
ration.
BEROEPSZIEKTE. Vergoeding van de
schade voortvloeiend uit de beroeps-
ziekten. Blijvende arbeidsongeschikt-
heidsgraad. Slachtoffer dat na 65 jaar
verzoekt om de vaststelling van de blij-
vende arbeidsongeschiktheidsgraad.
Lot van de socio-economische factoren.
Niet in acht genomen. Geen tem-
pering van die strikte afwijzing.
Cass. (3e ch.), 12 V 2014
Sig. : Ch. Storck et A. Fettweis (prs. sect.),
K. Mestdagh, M. Delange et A. Lievens (cons.).
Min. publ. : J.-M. Genicot (av. gn.).
Plaid. : Me Geinger.
(F.M.P. c. C.C. R.G. no S.12.0145.F).
Il rsulte du texte et de la gense des
dispositions lgales des alinas 1er, 2, 3
et 4 de larticle 35bis des lois relatives
la prvention des maladies profession-
nelles et la rcupration des domma-
ges rsultant de celles-ci que les alinas
3 et 4 sappliquent lorsque lincapacit
permanente de travail provoque par
la maladie professionnelle dbute
avant le 65e anniversaire de la victime
tandis que lalina 1er sapplique seul
lorsque cette incapacit se produit
aprs cette date.
Uit de tekst en de totstandkoming van
de wettelijke bepalingen, namelijk
artikel 35bis, lid 1, 2, 3 en 4, van de
Wetten betreffende de preventie van
beroepsziekten en de vergoeding van
de schade die uit die ziekten voort-
vloeit, blijkt dat de alineas 3 en 4 toe-
passelijk zijn wanneer de blijvende ar-
beidsongeschiktheid veroorzaakt
wordt door een beroepsziekte die aan-
vangt voor de 65ste verjaardag van het
slachtoffer. Alinea 1 geldt enkel voor
het geval waarin die ongeschiktheid
aanvangt na die datum.
I. La procdure devant la Cour.
Le pourvoi en cassation est dirig contre larrt
rendu le 17 dcembre 2010 par la cour du tra-
vail de Lige.
Le 10 avril 2014, lavocat gnral Jean-Marie
Genicot a dpos des conclusions au greffe.
2014
Le conseiller Mireille Delange a fait rapport et
lavocat gnral Jean-Marie Genicot a t en-
tendu en ses conclusions.
II. Le moyen de cassation.
Le demandeur prsente un moyen libell dans
les termes suivants :
Dispositions lgales violes.
Articles 31, 3o, 35 (tant avant quaprs sa modi-
fication par la loi du 13 juillet 2006) et 35bis
(tant avant quaprs sa modification par la loi
du 13 juillet 2006) des lois relatives la rpara-
tion des dommages rsultant des maladies pro-
fessionnelles (actuellement dnommes lois re-
latives la prvention des maladies profession-
nelles et la rparation des dommages rsultant
de celles-ci), coordonnes le 3 juin 1970.
Dcisions et motifs critiqus.
Larrt dclare non fond lappel du deman-
deur, confirme le jugement du premier juge en
toutes ses dispositions et condamne le deman-
deur aux dpens dappel. Larrt dit pour droit
que le demandeur doit indemniser le dfendeur
suivant un taux global dincapacit permanente
de 11%, soit 10% pour incapacit purement
physique et 1% de pourcentage particulier
65 ans, et ce partir du 1er aot 2006, et le
condamne au paiement des indemnits lgales
sur la base de ce tableau dincapacit, aux int-
rts moratoires dus sur ces indemnits et aux
dpens de premire instance.
Il fonde sa dcision sur les motifs suivants :
. . . . . . . . . . . .
Griefs.
Il ntait pas contest, et larrt constate, que le
dfendeur est n le [...] pour atteindre lge de
65 ans le 10 septembre 1997, cest--dire aprs
le 31 dcembre 1993, que sa demande en in-
demnisation de la maladie professionnelle a t
introduite le 16 aot 2006, cest--dire aprs
avoir atteint lge de 65 ans, que le demandeur
avait dcid quune indemnit pour maladie
professionnelle pouvait tre octroye partir du
1er aot 2006 en tenant compte dun taux din-
capacit de travail permanente partielle de 6%
et que le dfendeur contestait cette valuation.
Aprs avoir numr, larticle 31, les diff-
rents dommages rsultant des maladies profes-
sionnelles donnant lieu rparation, dont 3o,
lincapacit permanente de travail partielle ou
totale, les rgles de cette rparation sont repri-
ses dans les articles 32 et suivants des lois rela-
tives la rparation des dommages rsultant
des maladies professionnelles, actuellement
dnommes lois relatives la prvention des
maladies professionnelles et la rparation des
dommages rsultant de celles-ci, coordonnes
le 3 juin 1970.
Aux termes de larticle 35 desdites lois
coordonnes :
lorsque lincapacit de travail est perma-
nente ds le dbut, une allocation annuelle de
100% dtermine daprs le degr de lincapa-
cit permanente est reconnue partir du dbut
de lincapacit;