RAPORTI PR T DREJTAT E NJERIUT - SHQIPRIA 2016

PRMBLEDHJE E PRGJITHSHME

Republika e Shqipris sht demokraci parlamentare. Kushtetuta ia njeh

autoritetin ligjor pralamentit me nj dhom (Kuvendit), i cili zgjedh si
kryeministrin ashtu edhe presidentin. Kryeministri kryeson qeverin, ndrsa
presidenti zotron pushtet t kufizuar ekzekutiv. N qershor 2015 vendi zhvilloi
zgjedhje lokale pr kryetar bashkie dhe kshilla bashkiak. Organizata pr
Sigurin dhe Bashkpunimin n Europ (OSBE) e vlersoi ditn e zgjedhjeve
prgjithsisht pozitivisht por vuri re disa parregullsi proceduriale. N vitin 2013,
vendi zhvilloi zgjedhje parlamentare t cilat sipas raportimit t OSBE-s ishin
konkurruese dhe respektuan lirit themelore, por u zhvilluan n atmosfer
mosbesimi e cila ndikoi gjith mjedisin zgjedhor.

Autoritetet civile mbajtn nn kontroll efektshm forcat e siguris.

Problemet m serioze n lidhje me t drejtat e njeriut ishin korrupsioni i prhapur

n t gjitha nivelet e qeverisjes, n veanti brenda sistemit gjyqsor dhe sistemit t
shndetsis, dhuna n familje dhe diskriminimi i grave.

Probleme t tjera me t drejtat e njeriut prfshin kushte nn standardin e pranuar

n burgje dhe dhomat e paraburgimit, sidomos mbipopullim, infrastruktura t
vjetra, dhe munges trajtimi mjeksor pr t burgosurit. Thuhet policia dhe rojet e
burgjeve n disa raste kan rrahur dhe keqtrajtuar t dyshuarit dhe t burgosurit dhe
me raste, kan mbajtur personat prtej afateve t paraburgimit pa asnj akuz.
Presioni politik, krcnimi, korrupsioni i prhapur dhe burimet e kufizuara
ndonjher e penguan sistemin e drejtsis nga funksionimi i tij n mnyr t
pavarur dhe efiiente. Qeveria shnoi pak prparim n trajtimin e shum
pretendimeve pr rikthimin e prons s marr gjat kohs s komunizmit.
Autoritetet prishn shtpi dhe siprmarrje pa kaluar nprmjet procesit ligjor t
duhur apo pa iu dhn pronarve t drejtn pr t marr shprblimin e
prshtatshm. Qeveria, bizneset dhe grupet kriminale u prpoqn t ndikojn
median n mnyra t gabuara, dhe pati raportime t dhuns dhe krcnimeve ndaj
njerzve t medias. Gazetart shpesh prdorn vet-censurn pr t shmangur
dhunn dhe ngacmimet, dhe si prgjigje e presioneve nga pronart dhe
kryeredaktort. Vazhdoi t kishte tregues t abuzimit t gjer me fmijt. Martesat
me detyrim dhe t hershme ishin problem n disa pjes t vendit. Kishte shum
fmij t zhvendosur dhe fmij rruge, veanrisht brenda komunitetit rom. Vendi
vazhdoi t ishte burim dhe destinacion pr burra, gra dhe fmij t shfrytzuar pr
trafikim pr arsye seksuale dhe pun t detyruar. Marxhinalizimi dhe abuzimi me
komunitetet rome dhe egjiptiano-ballkanike ishin probleme serioze, si ishte edhe
diskriminimi bazuar n orientimin seksual dhe identitetin gjinor. Zbatimi i ligjeve
t puns nga ana e qeveris mbeti i dobt dhe rrall mbrojti puntort e brendshm
dhe migrant. Pati nj numr t madh fmijsh t prfshir n pun t detyruar.
Pati raporte diskriminimi nga ana e pundhnsve bazuar n gjini, aftsi t
kufizuara, orientim seksual dhe identitet gjinor, kombsi dhe origjin etnike.

Pandshkueshmria mbeti problem. Ndjekja penale, dhe veanrisht prova e

fajsis, e zyrtarve q kishin kryer abuzime mbetn sporadike dhe t
paqndrueshme. Zyrtar, politikan, gjyqtar dhe ata me interesa t forta biznesi
shpesh arritn t shmangnin ndjekjen penale. Autoritetet ndrmorn disa masa
teknike, si ishte pagesa elektronike e gjobave pr trafikun, pr t prmirsuar
prgjegjshmrin e policis, si dhe dnuan disa zyrtar t niveleve t ulta pr
abuzime.

Seksioni 1. Respektimi i integritetit t personit, prfshir lirin nga:

a. Privimi i jets n mnyr arbitrare ose Vrasje t Tjera t paligjshme apo t

Motivuara Politikisht

Nuk pati raportime q qeveria ose agjent t saj t ken kryer vrasje n mnyr
arbitrare ose t paligjshme.
b. Zhdukja
Nuk pati raportime zhdukjesh pr motive politike.

c. Tortura dhe trajtime ose ndshkime t tjera mizore, njerzore ose

denigruese

Ndonse kushtetuta dhe ligji i ndalon sjellje t tilla, policia dhe gardiant e burgut
ndonjher dhunojn dhe abuzojn me t dyshuarit dhe t paraburgosurit. Deri n
shtator, Shrbimi i Kontrollit t Brendshm dhe Ankesave mori ankesa pr abuzim
dhe korrupsion n radht e policis, gj e cila oi n masa administrative dhe
ndjekje penale.

M 3 mars, Komiteti pr Parandalimin e Torturs s Kshillit Europian (CTP) bri

publik raportin mbi vizitn e tij m t fundit n vend, m 2014. Ashtu si edhe m
2010, CTP-ja raportoi pr marrjen e nj numri t madh raportimesh t besueshme
nga t paraburgosurit, prfshir edhe minoren, t cilat flasin pr keqtrajtime fizike
nga forcat policore, kryesisht shpulla, grushta, shkelma, dhe goditje me shkop.

Deri n shtator, Avokati i Popullit mori 140 ankesa nga t paraburgosurit. Pothuajse
nj e katrta e ankesave pretendonin se kishin abuzuar me ta fizikisht ose
psikologjikisht; zyra e Avokatit t Popullit ia drgoi tre prej tyre prokurorve.
Kushtet n burgje dhe n qendrat e paraburgimit
Mungesa e trajtimit mjeksor, sidomos pr shtjet e shndetit mendor, ishte nj
problem serioz, ashtu sikurse edhe ndrtesat e mbipopulluara dhe infrastruktura e
dobt fizike e tyre. Komiteti Shqiptar i Helsinkit (KSHH) raportoi se kushtet n
disa qendra paraburgimi ishin aq t papranueshme sa prbnin trajtim njerzor.
Autoritetet prmirsuan disa ndrtesa t paraburgimit t policis si pjes e nj plani
prmirsimi n mbar vendin, por kushtet mbetn t kqija jasht Tirans dhe
qendrave t tjera t mdha urbane. Krkimet e KSHH-s t kryera me t burgosurit
deri n korrik treguan se pjesa m e madhe e ankesave kishin t bnin me kushte jo
t mira jetese, ndrhyrje n letrkmbimet me antar t familjes, mosreagim ndaj
ankesave dhe krkesave t t burgosurve, si dhe abuzime fiziked he psikologjike
nga personeli i burgut ose t burgosur t tjer. Deri n korrik, gjasht raste, ose
afrsisht 11 prqind e t gjitha ankesave, pretendonin pr abuzim fizik ose
psikologjik.
Kushtet fizike: Popullsia e burgjeve ka qen mesatarisht 9 prqind m e madhe se
kapaciteti i prcaktuar i mjediseve t burgut. Mbipopullimi ishte veanrisht serioz
n qendrat e paraburgimit pr ata q jan n pritje pr gjykim. Kushtet n burgje
dhe qendra paraburgimi pr gra ishin prgjithsisht m t mira sesa ato pr burra.
Qeveria raportoi pr 12 vdekje n burgje deri n gusht; 10 ishin nga shkaqe
natyrore, nj nga nj aksident zjarri n burgun e Lezhs dhe nj nga vetvrasja. M
30 korrik, nj qeli n Lezh u prpi nga flakt, duke rezultuar n vdekjen e nj t
burgosuri, dhe plagosjen e pes t tjerve dhe dy rojeve. Si pasoj, Drejtoria e
Prgjithshme e Burgjeve pushoi nga puna 11 punonjs dhe mori masa disiplinore
ndak 21 t tjerve. M 31 korrik, nj i burgosur n burgun e Vaqarrit u qllua me
arm zjarri dhe u plagos n oborrin e burgut. I burgosuri mori ndihm mjeksore;
hetimi vazhdoi deri n fund t vitit.

Pjesa m e madhe e 140 ankesave t marra nga Avokati i Popullit prej t

burgosurve deri n shtator kishte t bnte m s shumti me cilsin e shrbimeve
shndetsore. T burgosurit u ankuan gjithashtu edhe pr qasjen ndaj programeve
t lejes s veant, vonesa n zbatimin e urdhrave t transferimit t t burgosurve,
si dhe transferime t padshiruara n burgje t tjera. KSHH raportoi gjithashtu
edhe pr nj numr n rritje t ankesave pr cilsin e shrbimeve shndetsore, si
dhe transferimet/mos-transferimet midis ndrtesave t paraburgmit. Avokati i
Popullit dhe organizatat joqeveritare (OJQ-t) raportuan se autoritetet mbajtn t
burgosur me aftzi t kufizuara mendore n burgje normale, ku qasja ndaj kujdesit
shndetsor mendor ishte trsisht i paprshtatshm.

Kushtet e burgjeve dhe qendrave t paraburgimit ndryshonin sipas vjetrsis dhe

llojit t ndrtesave. KSHH pikasi probleme n strukturat e reja dhe t reja, si jan
lagshtira n qeli, higjen e dobt, munges t materialeve pr shtretr, si dhe
munges t furnizimit me uj.

Kushtet n mjediset e varura nga Ministria e Punve t Brendshme, si pr shembull

rajone policie dhe mjedise t prkohshme ndalimi, ishin trsisht t
paprshtatshme, prjashtuar mjediset rajonale n Tiran, Durrs, Gjirokastr dhe
Kor, t cilat qeveria i rindrtoi n vitin 2014. N shum raste, mjediset e
paraburgimit ishin pa ngrohje gjat dimrit. Disa kishin munges t komoditeteve
baz t higjens, si pr shembull dushe ose lavamane. Ndrtesat ishin shum t
vogla, kishin akses t kufizuar n banja, dhe pak ose aspak ajrosje, drit natyrale,
krevate ose stola.
Administrimi: Ministria e Drejtsis menaxhon burgjet e vendit. Avokati i Popullit
raportoi se drejtuesit e burgjeve dhe policis n prgjithsi bashkpunojn me
hetimet. OJQ-t dhe Avokati i Popullit vun re se mbajtja e t dhnave ishte e
paprshtatshm n disa institucione, sidomos n rajonet e vogla ose rurale t
policis.

Korrupsioni vazhdoi t ishte nj problem serioz n qendrat e paraburgimit, sidomos

n lidhje me aksesin n pun dhe programet e posame t lirimit. OJQ-t raportuan
se ata q ishin pjes e programeve t puns morn m pak se 125 lek (1 dollar) n
muaj dhe nuk iu njohn sigurimet shoqrore.

Monitorimi i pavarur: Qeveria lejoi grupet vendase dhe ndrkombtare t t

drejtave t njeriut, median, si edhe organe ndrkombtare si Komiteti pr
Parandalimin e Torturs i KiE-s, t monitoronin kushtet e burgjeve. Avokati i
Popullit kreu kontrolle t shpeshta t palajmruara n qendrat e paraburgimit. N
shtator, Avokati i Popullit tha se i ishte ndaluar hyrja n burgun e Fierit pr t
hetuar pretendimet pr dhun ndaj nj t burgosuri.
Prmirsimet: Gjat vitit Avokati i Popullit dhe OJQ-t raportuan se kushtet n
pjesn m t madhe t burgjeve dhe qendrave t paraburgimit u prmirsuan.
Drejtoria e Prgjithshme e Burgjeve deklaroi se n korrik, mbipopullimi i burgjeve
ishte ulur nga 25 prqind prtej kapacitetit t plot n 2015, n 9 prqind. OJQ-t
raportuan se autoritetet e policis dhe t burgjeve treguan ndjeshmri m t madhe
ndaj t drejtave t t paraburgosurve t rinj dhe atyre femra. Avokati i Popullit
raportoi se autoritetet ishin m tolerante n lejimin e t rinjve n qendrat e
paraburgimit t takoheshin me t afrmit e tyre. Mjedisi i burgut Jordan Misja n
Tiran, i cili u mbyll n 2015 pasi Avokati i Popullit e kishte cilsuar t
paprshtatshm, u rihap me kushte t prmirsuara jetese.
d. Arrestimi dhe ndalimi n mnyr arbitrare
Ligji dhe kushtetuta ndalojn arrestimin dhe ndalimin n mnyr arbitrare, dhe
qeveria n prgjithsi i zbatoi kto ndalime.
Roli i Policis dhe i Aparatit t Siguris
Ministria e Punve t Brendshme mbikqyr Policin e Shtetit, Gardn e Republiks
dhe Policin e Kufirit dhe Migracionit. Policia e Shtetit sht organizmi kryesor
prgjegjs pr sigurin e brendshme. Garda e Republiks mbron zyrtart e lart t
shtetit, personalitetet e huaja dhe disa prona shtetrore. Ministria e Mbrojtjes
mbikqyr forcat e armatosura, t cilat ndihmojn gjithashtu n koh nevojash
humanitare. Shrbimi Informativ Shtetror (SHISH) mbledh informacion, kryen
veprimtari zbulimi dhe kundrzbulimi t huaj, dhe varet nga kryeministri.
Autoritetet civile n prgjithsi ruajtn kontroll t efektshm mbi policin, Gardn
e Republiks, forcat e armatosura dhe Shrbimin Informativ Shtetror, megjithse
disa zyrtar prdorn her pas here burimet shtetrore pr prfitime personale dhe
disa pjestar t forcave t siguris kryen abuzime.
Policia nuk e zbatoi gjithmon n mnyr t barabart ligjin. Njohjet personale,
lidhjet politike ose kriminale, infrastruktura e dobt, mungesa e pajisjeve ose
mbikqyrja e dobt shpesh ndikuan zbatimin e ligjeve. Pagat e ulta, motivimi i
ult dhe drejtimi i dobt dhe mungesa e diversitetit n vendin e puns uan n
korrupsion dhe sjellje joprofesionale t vazhduar. Autoritetet u prpoqn ti
adresojn kto probleme duke rinovuar ndrtesat e policis, duke prmirsuar
mjetet e tyre, duke prezantuar kamerat e instaluara n makina dhe n trup, si dhe
duke nnvizuar publikisht masat kundr korrupsionit.
Pandshkueshmria mbeti problem serioz, megjithse qeveria bri prjekje m t
mdha pr ta korrigjuar, n veanti duke rritur prdorimin e provave t filmuara
pr t dokumentuar dhe proceduar penalisht sjelljen e gabuar t policis. N prill,
Gjykata e Lart mbshteti vendimet pr nj dhe tre vjet t dhna respektivisht
gardistve Ndrea Prendi dhe Agim Llupo, t akuzuar pr vrasjen e katr
protestuesve n vitin 2011.
Ndonse qeveria ka mekanizma pr t hetuar dhe ndshkuar korrupsionin dhe
abuzimin, korrupsioni n rradht e policis mbeti problem. Shrbimi i qeveris pr
shtjet e brendshme dhe ankesat kreu kontrolle, iu prgjigj ankesave dhe ndrmori
hetime serioze mbi t drejtat e njeriut, kushtet e burgjeve, dhe zbatimin e
procedurave standarte t veprimit. Kjo zyr iu prgjigj 2202 ankesave, prfshir
1777 telefonata n linjn falas kundr korrupsionit. Deri n shtator, autoritetet
trajtuan me 34 shtje t 46 oficerve t prfshir n shkelje administrative dhe tet
shtje t tet oficerve t prfshir n shkelje kriminale, dhe ia drguan ato pr
ndjekje penale. Gjat vitit Avokati i Popullit gjithashtu hetoi ankesa kundr
zyrtarve t policis, kryesisht t lidhura me probleme t arrestimit dhe
paraburgimit.
Qysh prej vitit 2014, qeveria ka rritur pagat e policis dhe ka shpallur konkurs pr
punsimet e reja, megjithse Akademia e Policis raportohet t ket ushtruar
ndikim t paprshtatshm mbi punsimet, pushimet nga puna dhe rritjet n detyr.
Policia nuk zbatoi plotsisht urdhrin e veant i cili krkon q grat t prbjn 50
prqind t punsimeve t reja, me qllimin e arritjes s 30 prqind t prfaqsimit
t grave n trsin e forcs s policis. Emrimi i nj specialisti t diversitetit n
mars e rriti vmendjen e zyrtarve ndaj ktij problemi.
Procedurat e arrestimit dhe trajtimi i t paraburgosurve
Sipas ligjit, me prjashtimin e atyre q arrestohen n flagranc, policia mund t
arrestoj nj t dyshuar vetm me mandat t lshuar nga nj gjykat dhe t bazuar
n prova t mjaftueshme. Nuk ka patur raportime n lidhje me arrestime sekrete.
Me ligj, policia duhet t informoj menjher prokurorin pr ndalimin. Prokuroria
mund ta liroj t dyshuarin ose ti bj krkes gjykats brenda 48 orsh pr ta
mbajtur at m gjat. Gjykata duhet t vendos brenda 48 orsh nse do ta vendos
t dyshuarin n paraburgim, do t krkoj garanci, do ti ndaloj lvizjet, ose do ti
krkoj t pandehurit detyrim paraqitjeje n polici. Prokuroria krkoi dhe gjykatat
urdhruan paraburgim n shum raste penale, megjithse gjykatat ndonjher
hodhn posht krkesat e prokuroris pr ndalim t t pandehurve me lidhje t
forta dhe pozit t lart.
Kushtetuta u krkon autoriteteve t njohin personat e ndaluar menjher me akuzn
e ngritur kundr tyre dhe me t drejtat q ata zotrojn. Autoritetet e zbatimit t
ligjit nuk e respektuan gjithmon kt detyrim. Mungonte sistemi efikas pr
menaxhimin e aspektit monetar t garancis. N vend t saj, gjykatat shpesh
urdhruan t dyshuarit t paraqiteshin n polici ose prokurori nj her n jav.
Ndondse ligji u jep t ndaluarve t drejtn e marrjes s menjhershme t nj
avokati, me shpenzimet e shtetit nse sht e domosdoshme, OJQ-t raportuan se
ata shpesh jan marr n pyetje pa pranin e nj avokati. Autoritetet lan shum t
dyshuar n arrest shtpie, shpesh me krkesn e tyre, sepse nse do t dnoheshin
m pas u llogaritej koha nn arrest si koh dnimi.
Sipas ligjit, policia duhet t transferoj t paraburgosurit nn kujdesin e Ministris
s Drejtsis, e cila ka mjedise m t prshtatshme pr ndalim afatgjat, nse
ndalimi kalon afatin prej 10 orsh. Pr shkak t mbipopullimit n sistemin e
dnimit, t paraburgosurit, prfshir t rinjt, mbetn n dhomat e ndalimit t
policis pr periudha t gjata.
Arrestimi n mnyr arbitrare: Kushtetuta dhe ligji ndalojn arrestimin dhe
ndalimin n mnyr arbitrare. Megjithse qeveria n prgjithsi i mori parasysh
kto ndalime, pati raste t herpashershme kur policia ndaloi persona pr ti marr
n pyetje pr nj koh m t gjat pa i arrestuar formalisht.
Ndalimi n pritje t gjykimit: Ndonse ligji krkon prfundim t t gjitha hetimeve
prpara gjykimit brenda tre muajsh, prokuroria mund ta zgjas kt periudh deri
n dy vjet ose m gjat. Ligji krkon q ndalimi n pritje t gjykimit t mos kaloj
tre vjet; nuk pati raportime q autoritetet ti ken shkelur kto afate gjat vitit.
Ndalimi i gjat prpara gjykimit shpesh ndodhi pr shkak t voness s hetimeve,
gabimeve t mbrojtjes ose mosparaqitjes me qllim t avokatve mbrojts. Me ligj,
gjyqtari nuk mund ti parandaloj kto veprime ngadalsuese duke akuzuar
avokatin q nuk paraqitet pr fyerje t trupit gjykues. Burimet e kufizuara
materiale, menaxhimi i dobt i kalendarit t gjykats, stafi i pamjaftueshm dhe
mosparaqitja e avokatve dhe dshmitarve kan penguar sistemin gjyqsor t
gjykoj shtjet sipas afateve kohore. Deri n shtator, pothuajse gjysma e
popullsis s burgjeve dhe qendrave t paraburgimit ishin n pritje t gjykimit.
Mundsia e t Paraburgosurit pr t kundrshtuar Prpara Gjyqit Mbajtjen e
Paligjshme: Kodi i Procedurn Penale krkon q gjykata t shqyrtoj
nevojshmrin e paraburgimit brenda tre ditve. Nse masa e paraburgimit nuk
sht hequr, personi n paraburgim mund t apeloj n Gjykatn e Lart. Nse nuk
sht marr asnj vendim brenda kohs s dhn, paraburgimi bhet i pavlefshm.
Kodi i Procedurs Penale krkon gjithashtu q prokurori t jap prditsime dy
mujore mbi infromacionin e marr pas paraburgimit. Kjo prfshin prmbledhje t
dshmive dhe fakteve t dokumentuara q jan marr. Nse ka garanci, gjykatsi
mund t anuloj paraburgimin bazuar n informacionin e ri.

Ndalim i zgjatur i azilkrkuesve t refuzuar ose personave pa shtetsi: Autoritetet

shpesh ndaluan persona t parregullt q hyn pa dokumenta n vend. Deri n
shtator, policia kishte ndaluar n kufirin jugor me Greqin 500 emigrant;
emigrantt q u ndaluan edhe m gjat, kryesisht kaluan deri n nj muaj n
qendrn e paraburgimit n Karrec. Zyra e Komisonerit t Lart pr Refugjatt e
OKBs-s mundi t monitoronte procesin, ndalimin dhe deportimin e emigrantve.
Qeveria raportoi se m pak se 10 prqind e emigrantve krkuar strehim, edhe pse
OJQ-t pretendonin se disa emigrant q krkuan strehim mund t jen deportuar.
UNCHR-ja raportoi se kushtet n qendrn e Karrecit ishin t paprshtatshme,
veanrisht pr fmijt. N gusht, qeveria nisi lvizjen e disa emigrantve n
qendrn e hapur pr emigrantt n Babrru, ku kushtet ishin m t mira.

e. Mohimi i gjyqit t drejt publik

Megjithse kushtetuta garanton gjyqsor t pavarur, trysnia politike, krcnimi,

korrupsioni i prhapur dhe burimet e kufizuara hera-hers ndaluan gjyqsorin t
vepronte i pavarur dhe n mnyr efikase. Seancat dgjimore n gjykata shpesh
nuk ishin t hapura pr publikun. Punonjsit e siguris s gjykatave shpesh
refuzuan t lejonin vzhguesit n seanca dgjimore dhe rregullisht telefononin
gjyqtarin kryesues pr ta pyetur nse mund t lejonin ose jo ndonj individ q
krkont t ndiqte seanca t caktuara. Disa agjenci shfaqn nj model shprfilljeje
ndaj urdhrave t gjykats. Politizimi i emrimeve n Gjykatn e Lart dhe
Gjykatn Kushtetuese krcnuan t cenonin pavarsin dhe integritetin e ktyre
institucioneve. Deri n shtator dy vende t lira n Gjykatn e Lart mbetn pa
zvendsuar pas thuajse tre vjetsh, pavarsisht rasteve t prapambetura me t cilat
prballej gjykata.

N prgjithsi, Ministria e Drejtsis nuk vijoi me rigorozitet masat disiplinore

kundr gjyqtarve. Kur e bri kt, Kshilli i Lart i Drejtsis ngurronte ti vinte
n zbatim ato masa. Deri n tetor ministria kishte nisur procedime disiplinore
kundr tet gjykatsve. Nga kta, autoritetet pushuan nj gjykats, pezulluan nj
tjetr, dhe transferuan njrin prej tyre n nj juridiksion tjetr. Me krkesn e
Prokuroris s Prgjithshme, Gjykata e Lart urdhroi pezullimin e nj gjyqtari t
Gjykats s Lart. Ky gjyqtar u akuzua m pas pr marrje ryshfeti, dhe shtja
ishte pezull deri n fund t vitit.

Procedurat e gjykimit

Ligji i prezumon t pandehurit t pafajshm derisa tu jepet dnimi. Ai parashikon

q t pandehurit t njoftohen menjher dhe me hollsi pr akuzat kundr tyre, me
prkthim falas nse sht e nevojshme, si dhe t ken gjykim publik t lir e t
drejt pa vonesa t tepruara. T pandehurit kan t drejtn t jen t pranishm n
gjyqin e tyre, t konsultohen me avokat dhe tu sigurohet nj i till me pagesn e
shtetit nse nuk e prballojn dot. Ligji u siguron t pandehurve koh dhe mjedise
t mjaftueshme pr t prgatitur mbrojtjen, akses pr prkthim falas dhe t drejtn
pr t marr prova t mbledhura nga organi i akuzs. T pandehurit kan t drejt
t prballen me dshmitart kundr tyre dhe t paraqesin dshmitar e prova n
mbrojtjen e tyre. T pandehurit nuk mund t detyrohen t dshmojn ose t
pranojn fajsin. T pandehurit kan t drejtn t apelojn. Qeveria n prgjithsi
i respektoi kto t drejta, megjithse gjyqet nuk ishin gjithmon publike dhe
mundsia pr t marr avokat disa her ishte problematike. Pavarsisht t drejts
statutore pr ndihm ligjore falas, OJQ-t raportuan se shum pak individ
prfituan nga kjo gjat vitit.

T dnuarit dhe t ndaluarit politik

Nuk pati raportime pr t dnuar ose t ndaluar politik.

Procedurat gjyqsore dhe kompensimet civile

Ndonse individt dhe organizatat mund t krkojn kompensime civile pr

dhunim t t drejtave t njeriut, gjykatat ishin pre e korrupsionit, mungess s
efikasitetit, krcnimeve, dhe ndrhyrjeve politike. Gjykatsit organizuan shum
seanca dgjimore n zyrat e tyre, gj q tregoi munges profesionalizmi dhe ofroi
mundsi pr korrupsion. Kta faktor cenuan autoritetin e gjyqsorit, kontribuan n
vendime gjyqi kontradiktore dhe uan n zbatim t paqndrueshm t kodit civil.

Personat q prdorn t gjitha mundsit n gjykatat vendore mund t apelonin n

Gjykatn Evropiane t t Drejtave t Njeriut (GJEDNJ). Q nga shtatori, 495 raste
ishin n pritje para GJEDNJ-s, shumica n lidhje me moszbatimin e vendimeve
t brendshme gjyqsore ose administrative. N shum raste, autoritetet nuk i vun
n zbatim vendimet e GJEDNJ-s. Nj studim i vitit 2013 nga Fondacioni pr
Shoqri t Hapur pr ShqiprinFondacioni Soros zbuloi se avokatt, prokurort
dhe gjykatsit kishin njohuri t kufizuara n lidhje me jurisprudencn e GJEDNJ.

Personat q ishin t burgosur politik nn regjimin e mparshm komunist

vazhduan ti bnin krkes qeveris pr kompensim. N disa raste, pati protesta
nga grupe t burgosurish politik, kundr mosshlyerjes s pagesave t kompesimit
nga qeveria, t prfituara me ligj. Ligji i jep prparsi kompensimit t grave, t
moshuarve, atyre me smundje serioze, dhe atyre q nuk kan marr asnj pages.
Qeveria prparoi me pagesat e kompensimeve gjat vitit.
Rikthimi i prons

Mijra pretendime pr pron private dhe fetare konfiskuar gjat periudhs s

komunizmit mbetn t pa zgjidhura nga Agjencia e Trajtimit dhe Kompensimit t
Pronave. Pretenduesit mund ti apelojn shtjet n Gjykatn Evropiane (GJEDNJ)
dhe gjat vitit qindra rasteshum prej tyre lidhur me pronnishin n pritje t
shqyrtimit atje.

f. Ndrhyrje arbitrare n privatsi, familje, shtpi ose korrespondenc

Inspektorati Kombtar i qeveris pr Mbrojtjen e Territorit (NIPT) shkatrroi disa

shtpi t ndrtuara pa leje si pjes e fushats m t gjer t shkatrrimit t
ndrtimeve t paligjshme. Deri n gusht, Avokati i Popullit mori 16 ankesa t
qytetarve ndaj NIPT, duke prfshir dshtimin pr t siguruar paralajmrim t
mjaftueshm me shkrim, dshtim pr t shqyrtuar krkesn e nj pronari shtpie
pr legalizimin e prons, dhe pakujdesi e cila rezultoi n dmtim t pronave t tjera
personale, t tilla si mobilje dhe struktura t tjera.

Gjat gjith vitit banort e rajonit t Himars u ankuan pr ashprsi t etikuar nga
qeveria drejt tyre e cila rezultoi n shkatrrimin e pjesshm ose t plot t shum
shtpive dhe t biznesit me shum pak paralajmrim dhe pa mbshtetje ligjore pr
kompensim adekuat. Autoritetet than se prishjet ishin t nevojshme pr zhvillim
komercial dhe ruajtjen kulturore. Banort pohuan se qeveria shpesh nuk e njohu
dokumentacionin ligjor t pronsis dhe i shpronsoi pronaret e shtpive dhe t
tokave me kompensim minimal financiar.

Seksioni 2. Respektimi i t drejtave t njeriut, prfshir:

a. Liria e fjals dhe e shtypit

Kushtetuta garanton lirin e fjals dhe t shtypit, dhe qeveria n prgjithsi i

respektoi kto t drejta. Pati raportime se qeveria, biznesi dhe grupet kriminale
krkuan t ndikonin median n mnyr t paprshtatshme.

Lirit e shtypit dhe t medias: Media e pavarur ishte aktive dhe shprehu nj gam
t gjer pikpamjesh, megjithse pati disa prpjekje pr t ushtruar trysni t
drejtprdrejt ose jo, politike e ekonomike n media, prfshir krcnime dhe
dhun kundr gazetarve q u prpoqn t hetonin histori krimi dhe korrupsioni.
Trysnia politike, korrupsioni dhe mungesa e fondeve e kan kufizuar median e
shkruar t pavarur, dhe gazetart raportuan se kishin praktikuar vet-censurim.
Mediat n internet (online) patn nj rritje dramatike gjat vitit, e cila shtoi
diversitetin e pikpamjeve. Sipas vlersimeve t 2015, rreth 15 pr qind e 1500
gazetarve t vendit kan punuar n mediat online.

N raportin vjetor Indeksi i Qndrueshmris s Medias, Bordi Ndrkombtar i

Krkimit dhe Shkmbimit tregoi se kriza ekonomike ka vazhduar t dmtoj
pavarsin e medias. T paktn nj gazet e madhe u mbyll pr arsye financiare.
Financimi pr organizatat q guxonin pr nj shtyp m t pavarur mbeti i kufizuar,
dhe shtypi ishte i ndjeshm ndaj keqprdorimit nn presion t vazhdueshm politik
dhe ekonomik.

Shumica e qytetarve i marrin lajmet e tyre nga televizioni dhe radio. Pavarsia e
Autoritetit t Mediave Audiovizive, rregullatorit t tregut t mediave transmetuese,
ka mbetur e diskutueshme. Roli i autoritetit mbeti i kufizuar, edhe pasi bordi i tij u
plotsua n mes t vitit.

N maj, Gjykata Kushtetuese vendosi n favor t nj peticioni nga Shoqata e

Medias Elektronike shqiptare pr t shfuqizuar nj ligj q pengonte nj individ
aksioner t zotronte m shum se 40 pr qind t aksioneve n nj media
elektronike kombtare. Disa vzhgues e vlersuan kt vendim si hapje rruge pr
monopolizimin e mundshm t numrit vrtet t vogl t licensave kombtare t
transmetimit dixhital. BE-ja, Kshilli i Europs dhe OSBE-ja kishin kritikuar m
par nj prpjekje t 2015 nga Kuvendi pr t anulluar t njjtin nen.

Ndonse stacionet private televizive n prgjithsi kan vepruar t lir nga ndikimi
i drejtprdrejt i qeveris, shum pronar prdorn prmbajtjen e transmetimeve t
tyre pr t ndikuar veprimet e qeveris drejt bizneseve t tyre. Pronart e bizneseve
gjithashtu prdorn lirshm kompani mediatike pr t prfituar favore dhe pr t
promovuar interesat e tyre me partit politike.

Dhuna dhe ngacmimi: Pati raportime dhune dhe krcnimi kundr antarve t
medias si dhe interesat politike dhe ato t bizneseve kan uar gazetart nn trysni.
Intimidimi i gazetarve nprmjet mediave sociale ka vazhduar.

M 9 maj, Unioni i Gazetarve Shqiptar denoncoi rrahjen e rnd t gazetarit

sportiv Eduard Ilnica, sipas pretendimeve, pr raportimin e sjelljeve t dhunshme
t nj trajneri gjat nj ndeshje futbolli. Autoritetet arrestuan trajnerin dhe e liruan
me kusht. Ka pasur raporte se Ilnica ka vendosur t mos ngrinte padi pas arritjes s
nj marrveshje private me t pandehurin, por prokuroria e oi shtjen n gjykat;
pritej gjykimi i shtjes.

Censura dhe kufizimet e prmbajtjes: Gazetart shpesh praktikuan vet-censurimin
pr t shmangur dhunn e ngacmimit, dhe si reagim ndaj trysnis prej botuesve dhe
redaktorve q krkonin t avanconin interesat e tyre politike dhe ekonomike. Nj
studim i 2015-s nga Rrjetit Rajonal Investigativ i Ballkanit n Shqipri zbuloi se
kompanit e mdha tregtare dhe reklamuesit e rndsishm ishin burimet kryesore
t presionit.

Mungesa e siguris ekonomike uli pavarsin e reporterve dhe ndikoi n

njanshmri n raportime. Sindikatat e gazetarve shqiptar vazhduan t raportonin
vonesa t konsiderueshme n pagesat e pagave pr gazetart n shumicn e
mediave. Problemet financiare detyruan disa gazetar t mbshteteshin m shum
n burime t jashtme financimi.

M 20 gusht, Unioni i Gazetarve Shqiptar dnoi t ashtuquajturin shkarkim

arbitrar t Alida Tota, drejtoresh lajmesh n A1TV, sipas pretendimeve pr
raportimin e vdekjes n gusht t nj djali 17-vjear q punonte n landfillin e
Sharrs n afrsi t Tirans. Nj letr nga pronari i ktij stacioni pr Totn, e cila u
publikua n media deklaronte se ajo ishte punsuar pr nj periudhe prove t
pacaktuar dhe do t pushohej nga detyra e saj. Tota pohoi se ajo u shkarkua pr
shkak se historia e Sharrs bnte prgjegjse Bashkin e Tirans pr kushtet e
puns s fmijve n kt landfill.

Ligjet pr shpifjen: Ligji lejon palt private t dorzojn padi penale dhe t marrin
kompensim financiar pr fyerje ose botim t qllimshm t informacionit t
pavrtet. OJQ-t raportuan se gjobat, t cilat mund t ishin deri n 3 milion lek,
ishin t teprta dhe e kombinuar me vendosjen e nj dnimi n rekordet penale t t
pandehurit, ato rrezikuan lirin e shprehjes.

Liria e internetit

Qeveria nuk kufizoi ose ndrpreu aksesin n internet e as nuk censuroi prmbajtjen
online, dhe nuk pati raportime t besueshme q qeveria t ket monitoruar
komunikimet private online pa autoritetin e duhur ligjor. Sipas t dhnave t
muajit qershor nga e Statistikat Botrore t internetit, 1.82 milion persona, ose
rreth 60 pr qind e popullsis, e prdorn internetin. Rreth 35 pr qind e
prdoruesve hyn n internet nprmjet telefonave celular.

Liria akademike dhe avktivitetet kulturore

Nuk pati kufizime nga qeveria t liris akademike dhe aktiviteteve kulturore.

b. Liria pr grumbullim paqsor dhe formimi i shoqatave

Kushtetuta dhe ligji garantojn lirit e grumbullimit dhe shoqatave, dhe qeveria n
prgjithsi i respektoi kto t drejta.

c. Liria e fes

Shikoni Raportin Ndrkombtar pr Lirin e Fes nga Departamenti i Shtetit n

faqen www.state.gov/religiousfreedomreport/.

d. Liria e lvizjes, personat e zhvendosur brenda vendit, mbrojtja e

refugjatve dhe personat pa shtetsi

Kushtetuta dhe ligji garantojn lirin e lvizjes s brendshme, udhtimeve jasht

shtetit, emigracionin dhe riatdhesimin, dhe n prgjithsi qeveria i respektoi kto t
drejta.

Qeveria bashkpunoi me UNHCR-n dhe organizata t tjera humanitare n dhnien

e mbrojtjes dhe ndihms pr refugjatt, refugjatt e kthyer, azilkrkuesit, personat
pa shtetsi dhe persona t tjer t lidhur me kto kategori. Policia e lejoi UNHCR-
n t monitoronte procedimin, ndalimin dhe deportimin e disa personave.

Lvizjet brenda vendit: N mnyr q t prfitojn nga shrbimet qeveritare,

individt q lvizin brenda vendit duhet t transferojn t dhnat e tyre civile n
komunitetin e ri ku do t vendosen dhe t provojn ligjshmrin e baness s tyre
nprmjet pronsis s baness, nj kontrate qiraje pr prdorim banese ose
faturave t shrbimeve. Shum persona nuk mund t siguronin prova t tilla dhe si
rrjedhoj nuk patn mundsi t prdorin shrbimet publike. Shtetas t tjer,
veanrisht t komunitetit rom dhe egjiptiano-ballkanik, nuk kishin regjistrime
formale n komunitetet ku ishin vendosur t jetonin. Ligji nuk e ndalon
regjistrimin e tyre, por ishte e vshtir t realizohej ky regjistrim. Shum rom dhe
egjiptiano-ballkanas nuk kishin mundsit financiare pr tu regjistruar dhe shum
nuk kishin motivimin e duhur pr tu marr me kt proces.

Mbrojtja e refugjatve

Mundsia pr azil: Ligji siguron garantimin e azilit ose statusit refugjat dhe qeveria
ka krijuar nj sistem pr dhnien e ndihms ndaj refugjatve.
Kishte raportime t besueshme nga OJQ-t dhe migrantt dhe azilkrkuesit se
autoritetet nuk ndoqn detyrimet e procedurs s duhur ligjore pr disa azilkrkues
dhe se n raste t tjera ata q krkonin azil nuk kishin akses n sistem. Deri n
tetor disa 740 emigrant dhe azilkrkues - kryesisht afgan dhe sirian - hyn n
vend. Autoritetet i kthyen shumicn e tyre n Greqi, disa menjher, t tjer pas
javsh t paraburgimit n ambjente t paprshtatshme. UNHCR kritikoi procedurat
e ndalimit dhe shqyrtimit t emigrantve nga qeveria, veanrisht duke patur
parasysh rritjen e pranis s fmijve mes emigrantve. Deri n tetor autoritetet u
prgjigjn duke transferuar 18 emigrant nga objekti i mbyllur i burgimit t
emigrantve n Karrec n qendrn e azilit t hapur n Babrru, ku kushtet e jetess
ishin shum m tepr t prshtatshme pr familje. Autoritetet gjithashtu strehuan
n hotele m shum se dymbdhjet emigrant n pritje t kthimit n Greqi n
vend t qendrs n Karrec.

Ligji mbi azilin u krkon autoriteteve t japin ose mohojn azilin brenda 51 ditsh
nga krkesa e par e aplikantit. Azilkrkuesit nuk mund t prballen me akuza
penale pr hyrje t paligjshme nse ata kontaktojn autoritetet brenda 10 ditsh nga
mbrritja n vend. UNHCR raportoi se nuk kishte monitorim efikas t sistemit t
azilit.

Vend i sigurt origjine/Tranzit: Ligji ndalon individ nga vende t sigurta origjine t
aplikojn pr azil ose status refugjati. Sidoqoft, UNHCR raportoi se asnj krkes
azili nuk ishte refuzuar bazur n listn e qeveris me vendet t sigurta, e cila
prfshin Greqin.

Punsimi: Ligji u lejon qasjen n pun t refugjatve. Lshimi i kufizuar i kartave

t identifikimit dhe lejeve t puns, sidoqoft, nnkuptoi q n fakt pak refugjat
punonin.

Mundsi t Prfitimit t Shrbimeve Baz: Ligji siguron pr migrantt,

azilkrkuesit dhe refugjatt shrbime publike, prfshir arsim, kujdes shndetsor,
strehim, zbatim ligji, procedura gjyqsore dhe ndihm ligjore. Migrantt dhe
azilkrkuesit shpesh krkuan ndrhyrjen e UNHCR-s ose OJQ-ve lokale pr t
siguruar kto shrbime.

Zgjidhje t prhershme: N shtator qeveria prfundoi procesin e pranimit t

refugjatve muhaxhedinve iranian nga Iraku dhe vazhdoi t lehtsonte integrimin
e tyre prgjat vitit.
Mbrojtja e prkohshme: Qeveria siguroi gjithashtu mbrojtje ndihmse e t
prkohshme pr individt q mund t mos kategorizohen si refugjat. Prej tetorit
qeveria i ofronte kt shrbim tre personave dhe mbrojtje t prkohshme pr 24.

Personat pa shtetsi

Numri i personave pa nnshtetsi n vend ishte i paqart. N fund t vitit 2014,

UNHCR-ja raportoi 7 443 persona pa shtetsi n vend, pjesa m e madhe e
personave pa shtetsi ishin fmij rom dhe egjiptian. Sipas UNHCR-s, 3,234
raste t mungess s nnshtetsis jan zgjidhur prej vitit 2011, por se sa nga kta
ishin pjes e 7,443 rasteve t fillimit nuk dihet. Ndrkoh, ekzistonte rreziku i
mosshtetsis pr fmijt e lindur jasht t emigrantve q kthehen n vend dhe
vazhdonte pr fmijt rom dhe egjiptian. Ligji lejon mundsin e marrjes s
nnshtetsis.

Seksioni 3. Liria pr t Marr Pjes N Procesin Politik

Kushtetuta dhe ligji prcaktojn mundsin e individit pr t zgjedhur qeverin n

zgjedhje periodike t lira dhe t drejta me vot t fsheht bazuar n t drejtn
universale dhe t barabart t vots.

Zgjedhjet dhe Pjesmarrja Politike

Zgjedhjet e Fundit: Zgjedhjet kombtare parlamentare m t afrta u zhvilluan n

vitin 2013. Misioni i vzhgimit t zgjedhjeve i OSBE-s raportoi se ato ishin
konkurruese me pjesmarrje aktive t shtetasve prgjat gjith fushats dhe me
respekt t vrtet pr lirit themelore. OSBE-ja vrejti: Atmosfera e mosbesimit
ndrmjet dy forcave kryesore politike ndikoi mjedisin zgjedhor dhe sfidoi
adiministrimin e t gjith procesit zgjedhor.

N shtator u mbajtn zgjedhje t posame pr kryetarin e Bashkis Dibr pas

pushimit nga puna t kryetarit t mparshm pr abuzim me detyrn. Vzhduesit
ndrkombtar vlersuan ngjarjet e dits s votimit si t qeta dhe t mir-
organizuara. Megjithat, n javt para zgjedhjeve, procesi u shnua nga akuza t
blerjes s vots dhe krcnim i votuesve nga t dyja partit politike.

N qershor 2015 vendi zhvilloi zgjedhjet lokale n mbar vendin pr kryetar

bashkie dhe kshilla bashkiak. OSBE-ja e vlersoi Ditn e Zgjedhjeve
prgjithsisht pozitivisht, por vrejti se ndonse kuadri ligjor mund t kishte
siguruar bazn pr zgjedhje demokratike, partit kryesore keqprdorn pushtetin
dhe prgjegjsit e tyre t gjera brenda administrimit t zgjedhjeve dhe nuk patn
vullnetin politik t zbatonin kuadrin ligjor me efektivitet. N raportin prfundimtar
misioni i vzhguesve t OSBE-s raportoi akuza t prhapura pr presion mbi
votuesit, t cilat, bashk me raste t vzhguara n ditn e zgjedhjeve, ngritn
shqetsime pr mundsin e votuesve pr t votuar lirisht. Misioni i vzhgimit
raportoi gjithashtu se mjedisi i fushats ishte paqsor, me prjashtim t disa
incidenteve t shkputura, dhe se lirit themelore t shprehjes dhe grumbullimit u
respektuan.

Pjesmarrja e grave dhe pakicave: pjesmarrja e grave n qeveri u rrit n mnyr t

qndrueshme deri sa arriti nj rekord prej 23 prqind t deputetve gr n parlament
dhe 30 prqind t ministrave. Ligji drejtues i zgjedhjeve parlamentare t vitit
2013 krkonte q 30 prqind e kandidatve t ishin gra dhe q ato t prbnin 30
prqind t posteve me emrim dhe me zgjedhje. Grat prbnin 18 prqind t
antarve t zgjedhur n parlament n vitin 2013. Sipas raportit t OSBE-s pr
zgjedhjet, sidoqoft, tre partit kryesore nuk e prmbushn kuotn 30- prqindshe
t detyruar pr grat. Komisioni Qendror i Zgjedhjeve i gjobiti kto parti por
gjithsesi i pranoi listat e tyre. Zgjedhjet lokale t qershorit 2015 u organizuan pas
ndryshimeve t kodit zgjedhor q u krkonin partive t alternojn kandidatt burra
dhe gra n listat e tyre. Sipas raportit prfundimtar t OSBE-s pr vzhgimin e
zgjedhjeve, grat u zgjodhn n m shum poste, pothuajse nj e treta, n kshillat
lokale.

Krkesat pr regjistrim civil, perfshir tarifat dhe mungesn e dokumenteve t

identifikimit vshtirsuan mundsit e antarve t komunitetit rom t votonin n
zgjedhjet lokale t qershorit 2015. Disa vzhgues deklaruan se partit politike
ofruan t paguanin kt tarif n shkmbim t vots. Deri n tetor nuk pati ministra
apo deputet rom.

Seksioni 4. Korrupsioni dhe mungesa e transparencs n qeveri

Ligji parashikon dnime penale pr korrupsionin e zyrtarve, por qeveria nuk e

zbatoi ligjin me efektivitet dhe zyrtart shpesh u prfshin n praktika korrupsioni
pa ndshkueshmri. N dhjetor t vitit 2015 Kuvendi miratoi legjislacionin e
dekriminalizimit q parandalon individt me dnime penale nga shrbimi si
kryetar bashkish, deputet, apo n qeveri dhe poste t tjera shtetrore.
Gjat viti autoritet ndrmorn hapa shtes pr t luftuar korrupsionin. N korrik
Kuvendi miratoi unanimisht amendamete kushtetuese pr t aprovuar nj reform
t gjer t gjyqsorit q prfshinte krijimin e institucioneve t reja antikorrupsion.
Ktu prfshihet ngritja e nj zyre t pavarur prokurori dhe nj njsie hetimore,
prgjegjsia e vetme e t cilave do t jet hetimi dhe ndjekja penale e korrupsionit
n nivele t larta dhe e krimit t organizuar. N gusht, Kuvendi miratoi nj ligj pr
vetingun q synon paksimin e korrupsionit mes prokurorve dhe gjykatsve.
Qeveria gjithashtu zgjeroi prdorimin e kamerave t trupit tek oficert e policis
pr t shkurajuar korrupsionin e rrugs.

Nj numr agjencish qeveritare hetuan raste korrupsioni por burimet e kufizuara,

rrjedhjet e hetimeve, presione t vrteta ose t perceptuara poltiike dhe nj sistem i
rregullt riemrimesh penguan hetimet. Ministria e Drejtsis raportoi se dnimet
n gjykatat e rretheve u uln me 37 prqind n vitin 2015 krahasuar me vitin 2014.
Nuk pati t dhna prsa i prket dnimeve n gjykatat e apelit. N raste selektive
q prfshinin aktor ndrkombtar, agjencit e antikorrupsionit bashkpunuan me
shoqrin civile.

Korrupsioni: Korrupsioni ishte i prhapur n t gjitha nivelet e qeverisjes. N fillim

t vitit, 75 raste korrupsioni ishin ende pa gjykim, me 29 raste shtes t filluara n
qershor. Deri n gusht gjykatat dnuan 76 t pandehur pr korrupsion; 25 raste u
pushuan. Mbetn 121 raste pr korrupsion q prisnin gjykimin. Deri n korrik,
faqja e internetit ngritur n 2015 pr t lejuar qytetart t denonconin korrupsionin
nga zyrtart publik kishte marr 14,752 ankesa, 94 prej te cilave koordinatori i
referoi pr ndjekje penale.

Ndrsa prokurort shnuan prparim n ndjekjen e korrupsionit n raste me profil

t ult publik, prfshir gjykats dhe prokuror, ndjekja penale pr krime t nivelit
t lart mbeti e paprfillshme pr shkak t friks s hetuesve pr hakmarrje,
mungesn e prgjithshme e burimeve, dhe korrupsionit brenda vet gjyqsorit. N
shtator nj gjykat dnoi Spiro Ksern, ministr i puns nga qeveria e mparshme,
me 20 muaj burg pr abuzim me detyrn pasi kishte prvetsur 30 milion lek
($240,000) q duhej t shkonin pr prfitimin e komunitetit rom. N maj autoritetet
shkarkuan kryetarin e bashkis s Dibrs, Shukri Xhelili, pas publikimit t pamjeve
filmike n t cilat ai dukej se krkonte favore seksuale nga nj femr n shkmbim
pr nj vend pune. Xhelili apeloi vendimin n Gjykat Kushtetuese e cila e
mbshteti shkarkimin e tij.

Deklarimet financiare: Ligji u krkon punonjsve publik t deklarojn pronat e

tyre n Inspektoratin e Lart t Deklarimit dhe Kontrollit t Pasurive dhe Konfliktit
t Interesit (ILDKPKI), i cili monitoroi dhe verifikoi deklarime t tilla. Inspektorati
i bri kto deklarime t disponueshme pr publikun. Gjat vitit numri i
inspektorve t ILDKPKI-s pr t hetuar deklarime t pasurive dhe konflikteve t
interesit nga 12 n 28. Ligji autorizon ILDKPKI-n t gjobis zyrtart t cilt nuk i
prmbahen krkesave pr deklarim ose i referon ata n prokurori.

Deri n shtator, ILDKPKI-ja kishte gjobitur 253 individ, prfshir ministra, zv/
ministra, antar Kuvendi, dhe krer institucionesh pr mosdeklarimin e pasurive
t tyre, pr vonesa n deklarime ose pr konflikte interesi. ILDKPKI-ja raportoi se
deri n gusht ajo kishte referuar 63 raste t reja pr procedim. Kto raste prfshinin
13 gjykats, dy prokuror, shtat antar parlamenti, dy ambasador dhe 39 zyrtar
t qeveris lokale me akuza q prfshinin refuzimin pr deklarim, fshehjen ose
falsifikimin e deklarimeve t pasuris, pastrim parash, falsifikim dokumentesh dhe
korrupsion.

Aksesi publik n informacion: Ligji parashikon akses publik n informacionin

qeveritar, por qeveria nuk e zbatoi ligjin me efikasitet. Procesi i brjes publike t
informacionit shpesh nuk ishte i qart dhe zyrtart ndonjher ngurruan t lshonin
informacionin e krkuar. Sipas nj numr organizatash joqeveritare, shumica e
informacionit t krkuar prej ministrive dhe bashkive nuk morn prgjigje. Ligji
prcakton se e drejta pr t marr informacion mund t kufizohet kur informacioni
kategorizohet si i klasifikuar ose kur nxjerrja e tij do t shkelte mbrojtjen e t
dhnave personale.

Pjesa m e madhe e ministrive dhe agjencive t qeveris postuan informacion

publik drejtprdrejt n faqen e tyre n rrjet. Bizneset dhe shtetasit u ankuan se
procesi nuk kishte transparenc dhe se autoritetet nuk kishin botuar rregulla q
duhet t ishin informacion publik baz. Shtetasit shpesh u prballn me probleme
serioze pr marrjen e informacionit t till. Individt n prgjithsi mund t
merrnin informacionin qeveritar falas, por kishte raste n t cilat krkoheshin tarifa
prpunimi pr t mbuluar koston e shrbimit pr institucionin q jepte
informacionin. Mospajtueshmria sht e ndshkueshme si shkelje administrative,
jo si shkelje penale. Shtetasit mund t apelojn mohimin e deklarimit tek autoriteti
ku bn krkesn fillestare ose n nj gjykat civile.

Seksioni 5. Qndrimi qeveritar n lidhje me hetimin ndrkombtar dhe

joqeveritar t dyshimeve pr shkelje t t drejtave t njeriut

Nj numr grupesh vendase dhe ndrkombtare t t drejtave t njeriut vepruan n

prgjithsi pa kufizim nga ana e qeveris, duke hetuar dhe botuar gjetjet e tyre mbi
rastet e t drejtave t njeriut. Zyrtart qeveritar prgjithsisht ishin bashkpunues
dhe reaguan ndaj kndvshtrimeve t tyre.

Organizma Qeveritare t t Drejtave T Njeriut: Zyra e Avokatit t Popullit sht

institucioni kryesor pr promovimin dhe zbatimin e t drejtave t njeriut.
Institucioni i Avokatit t Popullit autorizohet nga ligjit t monitoroj dhe raportoj
mbi burgjet dhe qendrat e paraburgimit. Zyra e tij mund t hap hetim n disa raste
kur viktima nuk mundet t dal vet publikisht. Megjithse Avokati i Popullit nuk
kishte fuqin t zbatonte vendimet, ai veproi si monitorues pr shkeljet e t
drejtave t njeriut. Zyra e Avokatit t Popullit kishte mungesa n fonde dhe n
personel. Avokati i Popullit raporton n parlament do vit. Megjithse parlamenti
shprndau kopje t disa prej raporteve vjetore dhe t veanta t avokatit t popullit
ose i postoi ato n internet, rrall i diskutoi kto raporte n seanca ose komisione
plenare. Kuvendi u konsultua me institucionin e Avokatit t Popullit n lidhje me
projektligje mbi t drejtat e njeriut, por shpesh e bn kt n astin e fundit, me
krkes t avokatit t popullit.

Kuvendi ka nj komision parlamentar pr shtjet ligjore, administratn publike

dhe t drejtat e njeriut.

Seksioni 6. Diskriminimi, Abuzimet Shoqrore dhe Trafikimi i Personave

Grat

Prdhunimi dhe dhuna n familje: Prdhunimi, prfshir prdhunimin

bashkshortor, sht krim. Ndshkimet pr prdhunim dhe ngacmim varen nga
mosha e viktims. Pr prdhunimin e nj t rrituri dnimi me burg sht nga tre
deri n 10 vjet; pr prdhunimin e nj adoleshenti t moshs nga 14 deri n 18
vje, dnimi sht nga pes deri n 15 vjet; dhe pr prdhunimin e nj fmije nn
moshn 14 vje, dnimi sht shtat deri n 15 vjet. Ligji prfshin dispozita mbi
sulmin seksual dhe ngacmimin seksual dhe qartson kriminalizimin e prdhunimit
bashkshortor. Qeveria nuk e zbatoi me efikasitet ligjin. Viktimat rrall raportuan
abuzimin bashkshortor dhe zyrtart nuk e ndoqn penalisht prdhunimin
bashkshortor. Koncepti i prdhunimit bashkshortor nuk ishte i kuptuar drejt, dhe
autoritetet dhe publiku shpesh nuk e konsideruan at si krim.

Dhuna n familje kundr grave, prfshir abuzimin bashkshortor, mbeti problem

serioz. Policia shpesh nuk kishte trajnimin ose kapacitetin pr t shqyrtuar si duhet
rastet e dhuns n familje.
Deri n muajin gusht nj streh shtetrore pr viktimat e dhuns n familje n
Tiran ndihmoi 24 gra dhe 40 fmij por nuk mund t pranonte viktima pa nj
urdhr gjykate. Qeveria operoi nj streh pr mbrojtjen e t mbijetuarve t dhuns
n familje ndrsa OJQ-t drejtuan katr t tilla. Prve ktyre, tre streha t
organizatave joqeveritare siguruan mbrojtje pr viktimat trafikimit, si dhe t
viktimave t abuzimit.

Ngacmimi Seksual: Ligji ndalon ngacmimin seksual, megjithse zyrtart rrall e

zbatuan at. OJQ-t dhe komisionerit pr mbrojtjen nga diskriminimi besonin se
ngacmimi seksual nuk raportohet n t shumtn e rasteve. Komisioneri pr
mbrojtje ndaj diskriminimit n prgjithsi shqyrtoi raste t ngacmimit seksual.
Komisioneri mund t vendos gjoba deri n 80,000 lek ($640) kundr individve
ose deri n 600,000 lek ($4,800) kundr ndrmarrjeve.

T drejtat Riprodhuese: iftet dhe individt kan t drejtn t vendosin pr numrin

e fmijve, distancn kohore mes fmijve dhe kohn kur dshirojn t ken
fmij; t menaxhojn shndetin e tyre riprodhues; dhe t ken informacionin dhe
mjetetet pr ta realizuar kt pa diskriminim, detyrim ose dhun. Cilsia dhe
mundsia e marrjes s shrbimit shndetsor t siguruar nga qeveria, prfshir
kujdesin obstretik dhe at pas lindjes, nuk ishin t knaqshme, veanrisht n zonat
e thella rurale.

Diskriminimi: Ligji garanton status t njjt ligjor dhe t drejta t barabarta si pr

grat dhe pr burrat. Grat nuk u prjashtuan nga ndonj profesion as me ligj e as
n praktik, por n shum fusha ato nuk ishin t prfaqsuara mir n nivelet m t
larta. Ligji dikton pages t barabart pr pun t barabart, megjithse shum
pundhns privat nuk e zbatuan plotsisht kt dispozit. N shum komunitete
grat prjetuan diskriminim social bazuar n normat tradicionale sociale q i
prshkruajn grat si t nnshtruara ndaj burrave. Pati raportime pr diskriminim
n punsim.

Przgjedhja e Fmijs Bazuar mbi Paraplqimin Gjinor: Sipas agjencis

statistikore t qeveris, raporti djem-vajza n lindje n vitin 2014 ishte 109 me 100,
gj q tregon se mund t ket przgjedhje t seksit t fmijt bazuar tek
paraplqimi gjinor. Qeveria nuk mbshteti prpjekjet pr t shqyrtuar mungesn e
ekulibrit gjinor.

Fmijt
Regjistrimi i Lindjes: Individi merr nnshtetsin me lindjen brenda territorit t
vendit ose duke patur njrin prej prindrve nnshtetas. Prindrit u nxitn t
regjistronin lindjen e fmijs n kohn e duhur, dhe ligji parashikon nj shprblim
monetar pr prindrit q regjistrojn fmijt e tyre brenda 60 ditsh nga lindja.
Megjithat, shpesh autoritetet nuk i shprndan shprblimet. Nuk pati raportime
pr diskriminim n regjistrimin e lindjes, por krkesat rnduese pr provn e
rezidencs dhe baness pr regjistrim e bn t vshtir at pr shum prindr rom
dhe egjiptiano-ballkanas t cilt nuk kishin dokumentacion ligjor pr vendbanimet
q t regjistronin fmijt e tyre apo t merrnin shrbime shtetrore q varen nga
regjistrimi.

Sipas degs vendore t organizats joqeveritare Shoqata pr Mbshtetjen Sociale t

t Rinjve (ARSIS), fmijt e lindur nga migrant t brendshm ose nga ata q jan
kthyer nga jasht shtetit, veanrisht nga Greqia, shpesh nuk kishin certifikat
lindjeje ose dokumentacion tjetr t ligjshm lindjeje dhe si rrjedhoj nuk mund t
ndiqnin shkolln ose t prfitonin shrbime t tjera. Ky problem mbetej
veanrisht i ndjeshm pr familjet rome, ku iftet shpesh martoheshin t rinj dhe
nuk regjistronin lindjet e fmijve t tyre.

Arsimi: Ndjekja e shkolls sht e detyrueshme deri n klasn e nnt ose deri n
moshn 16 vje, cilado vjen e para, por shum fmij, veanrisht n zona rurale,
lan shkolln m par pr t punuar me familjet e tyre. Prindrit duhet t blejn
mjetet shkollore, librat, uniformat dhe ngrohsit pr disa klasa; kto ishin shum t
shtrenjta deri t pamundura pr shum familje, veanrisht familjet rome dhe
pakica t tjera. Shum familje gjithashtu prmendn kto kosto pr mosdrgimin e
vajzave n shkoll. Megjithse qeveria kishte nj program rimbursimi pr familjet
me t ardhura t ulta pr koston e librave shkollore, shum familje dhe organizata
joqeveritare raportuan se nuk ishte e mundur t merreshin rimbursimet pas blerjes
s librave. Organizatat vun n dukje se her pas here msuesit diskriminonin
fmijt rom pr shkak t perceptimit t higjens s tyr si t keqe.

Abuzimi me fmijt: Vshguesit besonin se abuzimi me fmijt ishte i prhapur,

megjithse viktimat rrall e raportuan kt. N vitin 2013 Qendra pr Mbrojtjen e
t Drejtave t Fmijve raportoi se 58 prqind e fmijve ishin viktima t abuzimit
fizik, 11 prqind ishin viktima t ngacmimit seksual dhe thuajse 5 prqind than se
kishin qen viktima t abuzimit seksual. Pothuaj 70 prqind e fmijve raportuan
abuzim psikologjik nga antar t familjes, sipas qendrs.

Martesa e Hershme dhe me Detyrim: Megjithse minimumi i ligjshm pr martes

sht 18 vje, autoritetet nuk e zbatuan ligjin. Martesat nn mosh ndodhnin m s
shumti n zonat rurale ose n bashksit rome. Sipas nj studimi t vitit 2015 mbi
Martesat n Mosh t Hershme n Shqipri nga Observatori i Fmijve, rreth 3
prqind e fmijve mes moshs 15 dhe 18 ishin t martuar. Studimi gjithashtu vuri
n dukje se 9 prqind e fmijve rom t moshs 13 deri 18 vje ishin t martuar.
ARSIS pretendoi se n disa bashksi rome, vajza vetm shtat vje dhe djem
vetm nnt vje ishin quajtuar t martuar. Disa OJQ raportuan se martesat e
hershme dhe me detyrim ndodhn n komunitete rurale si pjes e skemave t
trafikimit njerzor, kur prindrit pranuan q vajzat e tyre nn mosh t martoheshin
me burra t huaj m t mdhenj n mosh, t cilt m pas i onin ato n vende t
tjera.

Shfrytzimi seksual i fmijve: Dnimet pr shfyrtzimin n tregti seksi t

fmijve varionin nga tet deri n 15 vjet burg. Vendi ka nj ligj q dnon
prdhunimin, dhe mosha minimale pr marrdhnie seksuale me dshir sht 14
vje. Dnimi i parashikuar me ligj pr prdhunimin sht burgim nga pes deri n
15 vjet. N rrethana t rnduara, dnimi mund t shkoj deri n burgim t
prjetshm. Ligji ndalon prodhimin dhe shprndarjen e pornografis me fmij;
dnimet jan burgim nga tre deri n 10 vjet. Zotrimi i pornografis s fmijve
sht i paligjshm. Ligji qartazi prfshin minorent n dispozita q mbulojn
abuzimin seksual, ngacmimin, shfrytzimin pr prostitucion, prfitimin nga
shrbime t ofruara nga persona t trafikuar, lehtsimin e trafikimit dhe dhunn n
familje.

Autoritetet n prgjithsi zbatuan me efikasitet ligjet kundr prdhunimit dhe

shfrytzimit seksual t minorenve, por OJQ-t raportuan se ligjet q ndalonin
pornografin me fmij rrall u vun n zbatim. Disa fmij nn moshn 18 vje u
shfrytzuan pr prostitucion.

Fmijt e Zhvendosur: Vazhdoi t kishte shum fmij t zhvendosur dhe fmij n

rrug, veanrisht nga bashksit rome. Fmijt e rrugs lypnin ose bnin pun t
vogla; disa migruan n vendet fqinje, veanrisht gjat vers. Kta fmij ishin m
t rrezikuarit nga trafikimi dhe disa prej tyre ran viktima t trafikimit. Duke qen
se ligji ndalon procedimin penal t fmijve nn moshn 14 vje pr vjedhje
shtpish, bandat kriminale her pas here prdornin fmijt e zhvendosur pr t
plakitur shtpi. Pati pak ndjekje penale pr raste t trafikimit t fmijve.

Nj studim i vitit 2014 nga Fondi i Kombeve t Bashkuara pr Fmijt UNICEF

dhe Save the Children zbuloi se m shum se 2,500 fmij, afrsisht 75 prqind e
tyre nga komunitete rome dhe egjiptiano-ballkanike, lypnin ose punonin n mnyr
informale n rrug. Shumica e fmijve pretendonin se fitimi i parave pr familjet
e tyre ishte arsyeja kryesore pse ata lypnin ose punonin, dhe gati nj e treta e tyre
than se prindrit i detyronin t punonin. Sipas raportit, nj e treta e fmijve q
punonin ose rrinin n rrug rrezikonin t trafikoheshin.

Si pasoj, qeveria zbatoi nj program pilot n Tiran pr t hequr fmijt nga rruga
duke u dhn atyre kujdes social. Nj tjetr program pilot u dha stimuj financiar
prindrve q ti drgonin fmijt e tyre n shkolla dhe ti vaksinonin. Agjencia
Shtetrore pr Mbrojtjen e t Drejtave t Fmijve raportoi se autoritetet kishin
hequr 345 nga 808 fmijt rruge t identifikuar midis korrikut 2015 dhe qershorit
2016. ARSIS raportoi se fmijt vazhduan t punon n fushat me kanabis n mbar
vendin.

Fmijt n Institucione Prkujdesjeje: Media raportoi se pati raste t abuzimit t

fmijve n jetimoret e Shkodrs, Durrsit dhe Sarands. N prill avokati i popullit
hetoi jetimoren e Shkodrs dhe rekomandoi procedim penal ndaj disa antarve t
personelit pr abuzimin fizik dhe psikologjik, si dhe shfrytzimin e fmijve pr
pun. Hetimi ishte ende duke u kryer n fund t vitit.

Mbajta e fmijve migrant n njsin e pritjes n Karrec u konsiderua e

paprshtatshme pr fmij, megjithse nj numr i vogl fmijsh migrant
qndruan aty pr periudha q varionin nga disa dit n disa jave.

Rrmbime Ndrkombtare t Fmijve: Vendi sht pal e Konvents s Hags

pr Aspektet Civile t Rrmbimeve Ndrkombtare t Fmijve, e vitit 1980. Shih
Raportin Vjetor pr Rrmbimin Ndrkombtar Prindror t Fmijve t
Departamentit t Shtetit n adresn travel.state.gov/content/childabduction/en/
legal/compliance.html.

Anti-Semitizmi

Sipas raportimeve, vetm disa qindar hebrej jetonin n vend. Nuk pati raportime
pr akte anti-semitike.

Trafikimi i Personave

Shih Raportin pr Trafikimin e Personave t Departamentit t Shtetit n adresn

www.state.gov/j/tip/rls/tiprpt/.

Personat me Paaftsi
Kushtetuta dhe ligjet ndalojn diskriminimin kundr personave me paaftsi fizike,
shqisore, intelektuale dhe mendore n punsim, arsim, transport, akses n kujdesin
shndetsor, sistemin gjyqsor dhe ofrimin e t tjera shrbimeve shtetrore.
Megjithat, pundhnsit, shkollat, ofruesit e kujdesit shndetsor dhe ofrues t
shrbimeve t tjera shtetrore ndonjher kryenin diskriminim. Sipas regjistrimit t
popullsis t vitit 2011, 24 prqind e personave me paaftsi nuk kishin ndjekur
kurr shkolln. Varfria e prhapur, kushtet e parregulluara t puns, si dhe kujdesi
jo i mir shndetsor paraqisnin problem domethnse pr shum persona me
paaftsi.

N qershor, qeveria miratoi Planin Kombtar t Veprimit 2016-20 pr Personat me

Paaftsi, mbshtetur nga nj buxhet shtetror prej 1.5 miliard lek ($12 million).
Qeveria po ashtu financoi Fondacionin Shqiptar pr t Drejtat e Paaftsis me pes
milion lek ($40,000) pr prodhimin e karrigeve me rrota. Qeveria sponsorizoi
agjenci t shrbimeve sociale pr t mbrojtur t drejtat e personave me paaftsi,
por kto agjenci zakonisht kishin mungesa financimi pr t vn n zbatim
programet e tyre. Kufizimet n burime dhe mungesa e infrastrukturs e bnin t
vshtir q personat me paaftsi t merrnin pjes plotsisht n shtje civile.
Qendrat e votimit shpesh ndodheshin n mjedise q iu mungonin lehtsit pr t
till persona.

Avokati i Popullit inspektonte institucionet e shndetit mendor n mnyr t

rregullt. Si pranimi ashtu edhe nxjerrja e pacientve n institucione t shndetit
mendor ishin problematike pr shkak t burimeve t mjaftueshme financiare pr t
ofruar vlersimet e duhura psikiatrike. Ekzistonte diskriminim dhe stigmatizim
shoqror ndaj personave me paaftsi mendore apo t llojeve t tjera.

Pakicat Kombtare/Racore/Etnike

Ekzistonin pretendime pr diskriminim domethns ndaj personave t

komuniteteve rome dhe egjiptiano-ballkanike, prfshi n strehim, punsim, kujdes
shndetsor dhe arsim. Disa shkolla bnin rezistenc pr pranimin e nxnsve
rom dhe egjiptiano-ballkanik, sidomos nse dukeshin t varfr. Shum shkolla t
prziera q pranonin nxns rom i margjinalizonin ata n klasa, hera-hers duke i
veuar fizikisht nga nxnsit e tjer.

OJQ t t drejtave t romve kritikonin mungesn e mbrojtjeve ligjore kundr

dbimit dhe shkatrrimit t kampeve rome q prfshihen n ligjin pr legalizimin e
pronave. Dbimet dhe shkatrrimet vazhduan gjat vitit dhe prekn shum familje
rome. Qeveria administronte programe strehimi alternativ pr familjet e dbuara,
prfshi romt, por kto programe zakonisht nuk ishin t qndrueshme pa
mbshtetje domethnse nga OJQ-t dhe donatort e jashtm.

Ligji siguron status t pakics zyrtare pr grupet kombtare dhe etnogjuhsore.

Qeveria prcaktonte grekt, maqedonasit dhe malazezt si grupe kombtare; grekt
prbnin m t madhin ndr kto grupe. Ligji i prkufizonte arumunt (vlleht) dhe
romt si grupe pakicash entogjuhsore.

Pakica kombtare greke ankohej pr mungesn e vullnetit t qeveris pr t njohur

qytete etnike greke jasht zonave minoritare t kohs s komunizmit apo t
prdorte greqishten n dokumentet dhe tabelat publike n zonat etnike greke.
Arsimi publik nuk ekzistonte n gjuht rome, serbo-kroatisht apo vllahe.

Akte Dhune, Diskriminimi dhe Abuzime t Tjera Bazuar n Orientimin

Seksual dhe Identitetin Gjinor

Ligji ndalon diskriminimin bazuar n orientimin seksual, prfshi n punsim. Deri

n gusht, komisioneri i qeveris pr mbrojtjen nga diskriminimi mori pes ankesa
nga individ e organizata lesbike, gay, biseksual, transgjinor dhe persona
interseks (LGBTI). Zbatimi i ligjit prgjithsisht ishte i dobt. N maj, Kshilli i
Ministrave miratoi Planin Kombtar t Veprimit pr LGBTI 2016-2020, dhe n
gusht, nj urdhr i kryeministrit ngriti Grupin Kombtar pr Zbatimin dhe
Bashkrendimin pr t zbatuar planin e veprimit. Plani i veprimit synon t
prmirsoj kuadrin ligjor dhe institucional pr mbrojtjen e personave LGBTI; t
eliminoj t gjitha format e diskriminimit; dhe t prmirsoj aksesin n punsim,
arsim, kujdes shndetsor dhe shrbime strehimi.

Orientimi seksual dhe identiteti gjinor jan ndr grupet e mbrojtura nga ligji i
vendit pr krimin e urrejtjes. Pavarsisht ligjit dhe mbshtetjes formale t qeveris
pr t drejtat e LGBTI, qndrimet homofobike mbetn n jetn private dhe publike.
Hera-hers, zyrtart publik bn deklarata homofobike. OJQ-t raportuan se
familjet debuan persona LGBTI nga shtpit gjat vitit. Deri n gusht, streha pr
personat e dbuar LGBTI, hapur n vitin 2014, strehonte 12 individ.

N 14 maj, aktivistt morn pjes n Paradn e katrt pr t Drejtat e Komunitetit

Homoseksual kundr Homofobis, nj parad e shkurtr me biikleta n bulevardin
kryesor t Tirans dhe shqiptart pan spotin e par televiziv mbi t drejtat e
barabarta t familjes. Si pjes e nj festivali diversiteti, aktivistt organizuan
edhe aktivitete t tjera, t tilla si njohja publike e 30 personave q mbshtesnin
kauzn LGBTI. Policia garantoi sigurin e aktivistve gjat aktiviteteve. N maj,
kompania pr vendosjen e personave n vende pune Headhunters Albania nxori nj
indeks renditjeje lidhur me masn n t ciln kompanit private respektonin ligjet e
punsimit q mbrojn orientimin seksual. Indeksi i 71 kompanive tregoi se 62
prqind kishin politika prfshirse t burimeve njerzore, por vetm 3 prqind
trajtuan specifikisht mosdiskriminimin e kandidatve LGBTI pr vendet e puns.

Stigma Shoqrore ndaj HIV dhe SIDA

Ligji ndalon diskriminimin kundr personave me HIV/SIDA. Megjithat, n

anketimin m t fundit demografik dhe t shndetit (2008-09), 71 prqind e
femrave dhe 69 prqind e meshkujve HIV-pozitiv raportuan qndrime
diskriminuese ndaj personave me HIV. T till persona prjetuan stigm t
prgjithshme shoqrore, edhe pse nuk pati raportime pr dhun ndaj t till
individve gjat vitit.

Dhun a Diskriminim Tjetr nga Shoqria

Gjat vitit ndodhn incidente t vrasjeve shoqrore, prfshi vrasjet pr

gjakmarrje dhe ato pr hakmarrje. Media i portretizoi disa vrasje t lidhura me
bandat si vrasje pr gjakmarrje dhe hera-hers, kriminelt e prdornin termin pr t
justifikuar krimet e tyre. Nuk pati raste t minorenve apo femrave q ran viktima
t vrasjeve pr gjakmarrje. Avokati i Popullit raportoi se prpjekjet e autoriteteve
pr t mbrojtur familjet apo parandaluar vrasjet nga gjakmarrja ishin t
pamjaftueshme, edhe pse qeveria i rriti prpjekjet pr ti ndjekur penalisht t tilla
krime.

Seksioni 7. T drejtat e puntorve

a. Liria e grupimit n shoqata dhe e drejta pr marrveshje kolektive

Ligji dhe rregullore e statute t tjera t lidhura me t sigurojn t drejtn pr pjesn

m t madhe t punonjsve t formojn sindikata, t bjn greva t ligjshme dhe t
bjn marrveshje kolektive. Ligji ndalon diskriminimin kundrsindikat dhe
siguron rikthimin n pun t punonjsve t pushuar pr shkak t veprimtaris n
sindikat. Ligji nuk lejon antar t ushtris dhe zyrtar t lart t qeveris t bhen
pjes e sindikatave dhe krkon q nj sindikat t ket s paku 20 antar pr tu
regjistruar. Ligji garanton t drejtn e grevs pr t gjith puntort me prjashtim
personelin ushtarak n uniform, personelin e policis, personelin e domosdoshm
mjeksor e spitalor, personat q ofrojn shrbim t kontrollit t trafikut ajror dhe
shrbime n burgje, si edhe punonjsit e domosdoshm ose jo t ujsjellsit dhe
kompanis s energjis elektrike. Punonjsit q nuk prjashtohen nga pozicionet e
tyre e ushtruan t drejtn e tyre pr grev. Kto ligje rrall mbrojtn puntort
shtpiak dhe migrantt. Sindikatat e punonjsve ishin kryesisht t dobta dhe t
politizuara. Punonjsit q prfshihen n greva ilegale mund t detyrohen t
paguajn pr do dmtim q vjen si pasoj e veprimeve t grevs.

Zbatimi i ktyre ligjeve nga qeveria mbeti gjersisht jo efektiv, pjesrisht nga
prhapja e punsimit informal. Burimet pr kryerjen e inspektimeve dhe
kompensimin e shkeljeve nuk ishin t mjaftueshme. GJobat e lart, t cilat sipas
ligjit mund t arrijn n 1.1 milion lek (8,700 dollar) ose deri n pesdhjetfish
t pags minimale, rall u vlersuan. Masat administrative dhe proceduriale iu
nnshtruan vonesave t gjata dhe apelimeve. Procedurat e arbitrazhit lejuan vonesa
t mdha t cilat kufizuan mbrojtjen e punonjsve kundrejt veprimtaris kundr
sindikats.

Punonjsit civil n t gjitha fushat kan t drejtn kushtetuese t organizohen dhe

t bjn marrveshje kolektive, dhe ligji prcakton procedura pr mbrojtjen e t
drejtave t puntorve nprmjet marrveshjeve pr diskutim kolektiv. Sindikatat
q prfaqsonin punonjsit e sektorit publik negociuan n mnyr t drejtprdrejt
me qeverin. N kt mjedis, marrveshjet kolektive edhe kur arriheshin ishin t
vshtira pr tu zbatuar. Drejtuesit e sindikatave shpesh u shkarkuan pr shkak t
lidhjeve politike.

b. Ndalimi i puns me detyrim

Ligji ndalon t gjitha format e puns s detyruar por qeveria nuk e zbatoi
gjithmon me efektshmri kt ligj. Mungesa e koordinimit mes ministrave dhe
natyra sporadike e zbatimit t procedurava standarde t veprimit vshtirsuan
zbatimin. Dnimet prej tet deri n 15 vjet n burg ishin mjaftueshm t ashpra pr
t frenuar shkeljet. Organizatat e zbatimit t ligjit trajnuan punonjsit e tyre me nj
qasje me n qendr viktimat e trafikimit njerzor. Qeveria vazhdoi t identifikonte
viktima trafikimi por ndoqi penalisht dhe dnoi nj numr t vogl trafikuesish.
Zyra e Koordinatorit Kombtar kundr Trafikimit rriti prpjekjet e qeveris pr t
parandaluar trafikimin nprmjet aktiviteteve pr rritjen e ndrgjegjsimit.

Pati raste t puns s detyruar gjat vitit. Fmijt iu nnshtruan lypjes me detyrim
dhe aktiviteteve kriminale (shikoni seksionin 7.c.).

Shikoni gjithashtu Raportin mbi Trafikimin e Personave t Departamentit t Shtetit

n faqen www.state.gov/j/tip/rls/tiprpt/.
c. Ndalimi i puns s t miturve dhe mosha minimale pr punsim

Amendimet e reja t Kodit t Puns q hyn n zbatim n qershor, prcaktonin

moshn minimale t punsimit n 16 vje, por lejonin fmijt n moshn 15 vje t
punsohen n kushte t veanta kur puna kategorizohet si e leht dhe nuk pengon
shkolln. N prgjithsi, t gjith fmijt nn moshn 18 vje mund t punojn n
pun t kategorizuara si t lehta. Sipas ligjit, Inspektorati Shtetror i Puns, nn
Ministrin e Rinis dhe Mirqnies Sociale, sht prgjegjs pr fuqizimin e
krkesave t moshs minimale nprmjet gjykatave, por Inspektorati Shtetror i
Puns nuk e zbatoi si duhet ligjin. Inspektort e puns hetuan sektorin e puns
formale, ndrkoh q pjesa m e madhe e puns s t miturve kryhej n sektorin
informal. Inspektorati Shtetror i Puns nuk kryen kontrolle pr punn e
minorenve prvese kur ka ankesa t caktuara.

Pjesa m e madhe e inspektimeve t puns u krye n fabrikat e kpucve dhe t

tekstileve, n call centers dhe n siprmarrjet me pakic; zyrtart gjetn disa raste
q prfshinin pun t miturish gjat inspektimeve t tyre. Dnimet pr shkeljet e
ligjit rallw u pwrcaktuan dhe kto nuk ishin t mjaftueshme pr t frenuar shkeljet.

N vitin 2013 agjencia shtetrore e statistikave dhe Organizata Ndrkombtare e

Puns llogariti 54 000 fmij t prfshir n pun t detyruar n vend. Rreth 43
000 fmij punonin n ferma dhe peshkim, 4 400 n sektorin e shrbimeve dhe 2
200 n hotele dhe restorante. Afrsisht 7 prqind e fmijve ishin punonjs t
mitur.

Ligji kriminalizon shfrytzimin e fmijve pr pun dhe shrbime t detyrurara,

por qeveria nuk e zbatoi si duhet ligjin. Inspektorati Shtetror i Puns vzhgoi raste
t puns s minorenve si dhe shkelje t tjera t ligjit t puns, por burimet e
pamjaftueshme njerzore e kufizuan veprimtarin e tij. Raportet vrejtn se nj
pjes e madhe e punonjsve t mitur punuan si shits n rrug ose n dyqane,
lyps, fermer, barinj, kontrabandist droge, lars makinash, punonjs n fabrika
tekstilesh, minier, ose llustrues kpucsh. Disa prej fmijve q lypin n rrug
ishin brez i dyt ose i tret lypsish. Krkimet treguan se lypja niste q n moshn
katr ose pes vjeare. Ndonse kodi penal ndalon shfrytzimin e fmijve pr
lypje, policia n prgjithsi nuk e zbatoi ligjin, megjithse bri prpjekje m t
mdha pr ta br kt gjat vitit (shikoni seksionin 6, Fmijt e zhvendosur).

Sipas Agjencis Shtetrore pr t Drejtat e Fmijve, midis qershorit 2015 dhe

qershorit 2016, autoritetet referuan n prokurori 24 prindr pr abuzim dhe
shfrytzim fmijsh, prfshir edhe pun t detyrueshme. Nj hetim pr vdekjen e
nj djali 17 vjear n gusht n leadfillin e Sharrs zbuloi se ai kishte punuar n
turnet e nats pa nj kontrat zyrtare punsimi. Hetimi zbuloi gjithashtu se shum
fmij t tjer punonin n t njjtat kushte dhe oi n disa arrestime.

Shikoni gjithashtu T Dhnat mbi Format m t Kqija t Puns s t Miturve t

Departamentit t Shtetit n faqen www.dol.gov/ilab/reports/child-labor/findings/.

d. Diskriminimi n lidhje me punsimin ose zanatin

Ligjet e puns e ndalojn diskriminimin n pun pr shkak t racs, ngjyrs s

lkurs, gjinis, moshs, aftsis s kufizuar fizike dhe mendore, besimeve
politike, kombsis, besimit fetar, familjes, t jetuarit me virusin e SIDA-s dhe
origjins sociale. Diskriminimi n punsim dhe zanat ndodhi n lidhje me gjinin,
paraqitjen e nj aftsie t kufizuar, orientimit seksual dhe identitetit gjinor,
kombsis dhe etnis.

e. Kushtet e pranueshme t puns

Paga minimale kombtare ishte 22 000 lek (176 dollar) n muaj. Krahasimisht
pragu i varfris n nivel kombtar n vitin 2013 ishte 6 874 lek n muaj (55
dollar). Ligji krkon pages t barabart pr pun t barabart. Inspektorati
Shtetror i Puns sht prgjegjs pr zbatimin e pags minimale. Inspektoriati
raportoi se kishte 113 inspektor, deri n 110 n 2015.

Ndonse ligji prcakton javn 40-orshe t puns, java aktuale e puns u prcaktua
me marrveshje individuale ose kolektive. Ligji prcakton pushime vjetore t
paguara, por vetm punonjsit n tregun formal t puns kishin t drejta pr
pushime t paguara. Shum persona n sektorin privat punuan gjasht dit n jav.
Ligji krkon pagesa pr orarin shtes dhe pun gjat ditve t pushimit, por
pundhnsit nuk i zbatuan gjithmon kto prcaktime. Ligji prcakton pages
shprblyese pr punn jasht orarit. Qeveria nuk kishte standard pr numrin
minimal t pushimeve n jav dhe rrall zbatoi ligje q lidheshin me maksimumin
e orve t puns, kufij n pun jasht orarit, ose pages shprblyese pr pun jasht
orarit, veanrisht n sektorin privat. Kto ligje nuk zbatoheshin pr punonjsit n
sektorin informal, si pr shembull punonjsit shtpiak dhe punonjsit migrant.

Inspektorati Shtetror i Puns sht prgjegjs pr zbatimin e standardeve dhe

rregulloreve pr shndetin dhe sigurin profesionale. Mungonte n prgjithsi
zbatimi. Kushtet e vendit t puns n prodhim, ndrtim dhe sektorin e minierave
shpesh ishin t dobta dhe n disa raste t rrezikshme. Burimet dhe inspektimet
nuk ishin t mjaftueshme dhe dnimet me gjob deri n 50-fishin e pags minimale
prej 1.1 milion lek (8,700 dollar) shpesh nuk frenuan shkeljet pasi agjencit e
zbatimit t ligjit nuk kishin mjetet pr zbatimin e mbledhjes dhe si rrjedhoj rrall
gjobitn shkelsit. Nuk kishte programe qeveritare q t siguronin mbrojtje sociale
pr punonjsit n ekonomin informale.

Shkeljet e standardeve t siguris profesionale ndodhn m shpesh n industrit

tekstile, t kpucve/sandaleve, ndrtimit dhe minierave. Puntort shpesh nuk
mund t dilnin nga situata q rrezikonin shndetin ose sigurin e tyre pa rrezikuar
punsimin e tyre. Pundhnsit nuk i mbrojtn efektivisht punonjsit n kto
situata.