Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
$QGRHQ3DQGRa3HULyGLFRGHD\HUUHIOH[LyQGH
KR\
3RGHPRVFULWLFDUD)RXFDXOW")RXFDXOW
FRPRQHROLEHUDO
07 Mircoles ene2015
POSTEDBYIVANMATHEUSCALTSINLIBRES
DEJAUNCOMENTARIO
Etiquetas
danielzamora,foucault,liberalismo,neoliberalismo
EntrevistaalsocilogoycandidatoadoctorensociologaporlaUniversidadLibredeBruselas
DanielZamora,quienrecientementepublicCriticaraFoucault:losaos80ylatentacin
neoliberal.ElartculooriginalaparecienoctubreenlarevistaBallast,yfuetraducidoalingls
porSethAckermandeJacobin.Aquunaversinpropiatraducidaalespaol:
Desdesumuerteen1984,laobradeMichelFoucaultsehaconvertidoenunapiedradetoque
paralaizquierdaintelectualanivelmundial.Peroenunprovocativonuevolibropublicadoen
Blgicahaceunosmeses,ungrupodeacadmicoslideradosporelsocilogoDanielZamora
levantaninquisitivaspreguntassobrelarelacindeFoucaultconlarevolucinneoliberalque
recinempezabahacialosltimosaosdesuvida.
EnunaentrevistaestemesconlarevistafrancesaBallast,Zamoradiscutelosfascinantes
hallazgosdellibro,yloqueestosimplicanparaelpensamientoradicalactual.Debajo,eltexto
delaentrevista,originalmenteenfrancs.
EnellibroFoucault,supensamiento,supersona,PaulVeyne,amigodeFoucault,lo
describecomoinclasificable,polticayfilosficamente:NocreanienMarxnienFreud,ni
enlarevolucinnienMao,sereaporlobajodelossentimientosprogresistas,ynoconoc
delposicinprincipistaalgunasobrelosvastosproblemasdelTercerMundo,
consumismo,capitalismo,imperialismonorteamericano.Ustedescribequelsiempre
estuvounpasopordelantedesuscontemporneos.Aquserefiereconeso?
HayquedecirqueFoucaultinnegablementepusoelfocosobretpicosqueeranclaramente
ignorados,inclusomarginalizados,porlosacadmicosdominantesdesupoca.Yaseaen
psiquiatra,lasprisiones,olasexualidad,sustrabajosmarcaronungranterrenointelectual.
Porsupuestoquefuepartedeunapoca,deuncontextosocialmuchomsamplio,yqueno
fueelprimeroentrabajarsobreestascuestiones.Estostpicosestabansurgiendoentodos
ladosyseconvirtieronenobjetosdesignificanciasocialydemovimientospolticos.
EnItalia,porejemplo,elmovimientoantipsiquiatrainiciadoporFrancoBasaglianotuvoque
KWWSVDQGRHQSDQGRZRUGSUHVVFRPSRGHPRVFULWLFDUDIRXFDXOWIRXFDXOWFRPRQHROLEHUDO
3RGHPRVFULWLFDUD)RXFDXOW")RXFDXOWFRPRQHROLEHUDO_$QGRHQ3DQGR
EnItalia,porejemplo,elmovimientoantipsiquiatrainiciadoporFrancoBasaglianotuvoque
esperaraqueFoucaultcuestionaraalossanatoriosmentalesparaformularpropuestaspolticas
estimulantesdesupropiocuoparareemplazaraesainstitucin.Asqueesclaroque
Foucaultnoorigintodosesosmovimientosnuncaproclamhaberlohechoperoclaramente
abrilasendaparaungrannmerodehistoriadoresyacadmicosquetrabajabanenestos
nuevostpicos,nuevosterritoriosquehabansidopocoexplorados.
lnosenseasiemprecuestionarpolticamentealascosasqueparaesetiempoparecan
msalldetodasospecha.AnrecuerdosufamosadiscusinconChomsky,dondedeclar
quelaverdaderatareapolticabajosumiradaeracriticaralasinstitucionesqueeran
aparentementeneutraleseindependientes,yatacarlasdeunmodotalquelaborrosa
violenciapolticadentrodeellasfueradesenmascarada.
Puedoteneralgunasdudassobrelanaturalezadesuscrticasestoysegurodeque
volveremosaellasperofuesindudaalgunaunproyectoextremadamentenovedosoy
estimulante.
HaciendocompatibleaFoucaultconelneoliberalismo,sulibropodracausarmuchas
molestias.
Esoespero.Eseesbsicamenteelpuntodellibro.Queraromperconlaimagendemasiado
consensuadadeFoucaultcomoalguienqueseopusototalmentealneoliberalismohaciaelfin
desuvida.Desdeesepuntodevista,creoquelasinterpretacionestradicionesdesusobras
tardassonerrneas,oalmenosevadenpartedelproblema.Foucaultseestvolviendoalgoas
comounafiguraintocabledentrodelaizquierdaradical.Lascrticascontralsontmidas,por
decirlomenos.
Estacoberturaessorprendenteporqueinclusoyoestuveasombrandoporlaindulgenciaque
Foucaultmuestraalneoliberalismocuandomesumergenlostextos.Nosolamentesus
conferenciasenelCollegedeFrance,sinotambinnumerososartculosyentrevistas,todas
ellasaccesibles.
Foucaultestuvoaltamenteatradoalliberalismoeconmico:lvioalllaposibilidaddeuna
formadegubernamentabilidadqueeramuchomenosnormativayautoritariaqueladela
izquierdasocialistaycomunista,alaquelveacomototalmenteobsoleta.lvio
especialmenteenelneoliberalismounaformadepolticamuchomenosburocrticay
muchomenosdisciplinariaqueaquellaofrecidaporelestadodebienestardelaposguerra.
lparecaimaginarunneoliberalismoquenoproyectarasusmodelosantropolgicosenel
individuo,quepudieraofreceralosindividuosunamayorautonomadecaraalestado.
Foucaultparece,eneseentonces,afinalesdelos70s,moversehacialasegundaizquierda,
esatendenciaminoritariaperointelectualmenteinfluyentedelsocialismofrancs,juntocon
figurascomoPierreRosanvallon,cuyosescritosFoucaultapreciaba.lencontrababastante
seductoresteantiestatismoyestedeseodedeestatizarlasociedadfrancesa.
InclusoColinGordon,unodelosprincipalestraductoresycomentaristasdeFoucaultenel
mundoanglosajn,notieneproblemasenadmitirquelveenFoucaultalgocomoun
precursordelaTerceraVadeBlair,incorporandoestrategianeoliberaldentrodelcorpus
socialdemcrata.
Almismotiempo,sulibronoesniunadenuncianiunaindagacinacusatoria.Comodijo
KWWSVDQGRHQSDQGRZRUGSUHVVFRPSRGHPRVFULWLFDUDIRXFDXOWIRXFDXOWFRPRQHROLEHUDO
3RGHPRVFULWLFDUD)RXFDXOW")RXFDXOWFRPRQHROLEHUDO_$QGRHQ3DQGR
Almismotiempo,sulibronoesniunadenuncianiunaindagacinacusatoria.Comodijo
antes,ustedreconocelacalidaddesutrabajo.
Porsupuesto!Estoyfascinadoporelpersonajeyporsutrabajo.Amipareceresprecioso.
TambinaprecioenormementeelrecientementepublicadotrabajodeGeoffroydeLagasnerie,
LaderniereleondeMichelFoucault(LaltimaleccindeMichelFoucault).Enltimainstancia,
sulibroescomolaotracaradelamonedadenuestrolibro,puestoqueveenFoucaultundeseo
deusarelneoliberalismoparareinventaralaIzquierda.Nuestraperspectivaesquellousa
comomsqueslounaherramienta:ladoptalavisinneoliberalparacriticaralaizquierda.
Aunas,Lagasneriesubrayaunpuntoqueamipareceresesencialyapuntaalcoraznde
muchosproblemasdelaizquierdacrtica:lsealaqueFoucaultfueunodelosprimerosque
deverdadtomlostextosneoliberalesenserioylosleyrigurosamente.Antesdel,aquellos
productosintelecutalesfuerongeneralmenterechazados,percibidoscomosimplepropaganda.
ParaLagasnerie,Foucaultdesmontlabarrerasimblicaquehabasidoconstruidaporla
izquierdaintelectualencontradelatradicinneoliberal.
Aisladoenelsectarismousualdelmundoacadmico,ningunalecturaestimulantehasido
hechaenlaquesetomenenconsideracinlosargumentosdeFriedrichHayek,GaryBeckero
MiltonFriedman.Sobreestepunto,unosolamentepuedeestardeacuerdoconLagasnerie:
Foucaultnospermitileeryentenderaestosautores,descubrirenellosuncorpusde
pensamientocomplejoyestimulante.EsindiscutiblequeFoucaultseesforzsiemprepara
analizarcorpustericosdehorizontesbastanteampliosydiferentes,yparacuestionar
constantementesuspropiasideas.
Laizquierdaintelectuallamentablementenohaconseguidohacerlomismo.Frecuentementese
haquedadoatrapadaenunaactituddeescuela,rehusndoseaprioriaconsiderarodebatir
ideasytradicionesquenacendediferentespremisasquelassuyas.Esunaactitudmuydaina.
Unoseencuentraasimismolidiandocongentequeprcticamentenuncahaledoalos
intelectualesfundadoresdelaideologapolticaquesesuponeestnatacando.Su
conocimientoestlimitadoaunospocoslugarescomunes.
Ensulibro,ustedrefutasuvisindelaseguridadsocialylaredistribucindelariqueza.
Podradecirnosalgoacercadeeso?
Esprcticamenteuntemanoexploradodentrodelinmensocorpusdelosfoucaultianos.A
decirverdad,nocrequeestaratrabajandoestetemacuandoestabaideandolaestructuradel
libro.MiintersenlaseguridadsocialnoestabaoriginalmenteconectadoaFoucaultdeforma
directa,peromiinvestigacineneltemamellevapensarcmoatravsdelospasados40
aoshemospasadodeunapolticadirigidaacombatirlainequidad,basadaenlaseguridad
social,aunapolticadirigidaacombatirlapobreza,crecientementeorganizadaalrededorde
repartosespecficosdepresupuestoypoblacionesobjetivo.
Peroirdeunobjetivoalotrotransformacompletamenteelconceptodejusticiasocial.
Combatirlasdesigualdades(ybuscarreducirladisparidadabsoluta)esmuydiferentede
combatirlapobreza(ybuscarofrecerunmnimoalosmenosfavorecidos).Llevaracaboesta
pequearevolucinrequiriaosdetrabajodeslegitimandolaseguridadsocialylas
institucionesdelaclasetrabajadora.
FuemientrasleadetenidamentelostextosdelFoucaulttardo(definalesdelos70einicios
KWWSVDQGRHQSDQGRZRUGSUHVVFRPSRGHPRVFULWLFDUDIRXFDXOWIRXFDXOWFRPRQHROLEHUDO
3RGHPRVFULWLFDUD)RXFDXOW")RXFDXOWFRPRQHROLEHUDO_$QGRHQ3DQGR
FuemientrasleadetenidamentelostextosdelFoucaulttardo(definalesdelos70einicios
delos80)quemedicuentaquelmismotomparteplenamenteenestaoperacin.As,lno
sloretalaseguridadsocial,sinoquetambinfueseducidoporlaalternativadelos
impuestosnegativosalarentapropuestosporMiltonFriedmaneneseperiodo.Asuparecer,
losmecanismosdeasistenciasocialysegurosocial,losqueponaalmismonivelquelaprisin,
lasbarracas,olaescuela,eraninstitucionesindispensablesparaelejerciciodelpoderenlas
sociedadesmodernas.
EstambininteresantenotarqueenlaobracentraldeFrancoisEwald,lnodudaenescribir
queelestadodebienestarcumpleelsueodelbiopoder.Nimenos![Ewaldfueeldiscpulo
yasistentedeFoucautl,ahoraunintelectualalienadoconlaindustriadesegurosdeFranciay
elMedef,laprincipalfederacindeempresasdeFrancia].
Dadoslosmuchosdefectosdeclsicosistemadeseguridadsocial,Foucaultestabainteresando
enreemplazarloconunimpuestonegativoalarenta.Laideaesrelativamentesimple:elestado
lepagaunbeneficioacualquieraqueseencuentredebajodeciertoniveldeingreso.Lameta
esorganizarlascosasdetalmodoquesinnecesitardemasiadaadministracinpblica,nadie
sehallarbajoelnivelmnimo.
EnFranciaestedebateempiezaaapareceren1974,conellibrodeLionelStoleruVaincrela
pauvretdanslespaysriches(Conquistandolapobrezaenlospasesricos).Tambinesinteresante
notarqueFoucaultmismosereuninconStoleruvariasvecescuandoStolerueraasesor
tcnicoenelstaffdeValeryGiscardDEstaing.Unargumentoimportanterecorresutrabajoy
directamenteatrajolaatencindeFoucault:enelespritudeFriedman,marcaunadistincin
entreunapolticaquebuscalaigualdad(elsocialismo)yunapolticaquesimplementequiere
eliminarlapobrezasinretarlasdesigualdades(liberalismo).
ParaStoleru,cito,lasdoctrinaspuedenllevarnosoaunapolticadirigidaaeliminarla
pobrezaoaunapolticaquebuscalimitarlabrechaentrericosypobres.Esloquelllamala
fronteraentrepobrezaabsolutaypobrezarelativa.Laprimeraserefieresimplementeaun
nivelarbitrariamentedeterminado(alquesedirigeelimpuestonegativoalarenta)ylaotraa
disparidadesgeneralesentreindividuos(alasquesedirigenlaseguridadsocialyelestadode
bienestar).
AdecirdeStoleru,laeconomademercadoescapazdeasimilaraccionesparacombatirla
pobrezaabsolutaperoesincapazdehacerlosobrefuertesmedidascontralapobreza
relativa.Esporeso,seala,quecreequeladistincinentrepobrezaabsolutaypobreza
relativaesdehecholadistincinentrecapitalismoysocialismo.As,loqueestenjuego
cuandosepasadeunaaotraesuntemapoltico:laaceptacindelcapitalismocomolaforma
econmicadominante,osurechazo.
Desdeesepuntodevista,elpocoasolapadoentusiasmodeFoucaultporlapropuestade
Stoleruerapartedeunmovimientomsgrande,queibaalaparconeldeclivedelafilosofa
igualitariadelaseguridadsocialenfavordeunaluchacontralapobrezabastantems
orientadaallibremercado.Enotraspalabras,ypormssorprendentequeparezca,lalucha
contralapobreza,lejosdelimitarlosefectosdelosprogramasneoliberales,enrealidadha
militadoparasuhegemonapoltica.
Asquenoessorprendenteverquelasgrandesfortunasdelmundo,comolasdeBillGateso
KWWSVDQGRHQSDQGRZRUGSUHVVFRPSRGHPRVFULWLFDUDIRXFDXOWIRXFDXOWFRPRQHROLEHUDO
3RGHPRVFULWLFDUD)RXFDXOW")RXFDXOWFRPRQHROLEHUDO_$QGRHQ3DQGR
Asquenoessorprendenteverquelasgrandesfortunasdelmundo,comolasdeBillGateso
GeorgeSoros,seembarcanenestaluchacontralapobrezainclusocuandoapoyan,sinninguna
contradiccinaparente,laliberalizacindeserviciospblicos,ladestruccindetodosestos
mecanismosderedistribucindelariqueza,ylasvirtudesdelneoliberalismo.
Combatirlapobrezadeesemodopermitelainclusindecuestionessocialesenlaagenda
polticasintenerquepelearencontradeladesigualdadylosmecanismosestructuralesquela
producen.Asqueestaevolucinhasidopartecentraldelneoliberalismo,yelobjetivodemi
libroesmostrarqueFoucaultesenparteresponsabledeestedesarrollo.
LapreguntaporelEstadoesomnipresenteensulibro.Quienseaquecritiquesuraznde
sersepresumeliberal.Peroesonoesolvidarlastradicionesdelanarquismoyelmarxismo,
deBakuninaLenin?Noestpasandoporaltoesadimensin?
Nolocreo.Creoquelacrticadelastradicionesmarxistaoanarquistaesmuydiferentedela
queFoucaultestabaformulando,ynosolamentel,sinounasignificantelneadelmarxismo
delos70.
Primero,porlasimpleraznquetodosesosviejosescritoresanarquistasymarxistasno
conocieronnadasobrelaseguridadsocialolaformaqueelestadotomaradespusde1945.El
estadoalqueLeninsereferaeraefectivamenteelestadodelaclasedominante,enlaquelos
trabajadoresnojugabanrolalguno.Elderechoavoto,porejemplo,noestabageneralizado
paraloshombreshastalaeradeentreguerras.Asqueesdifcilsaberquhabranpensado
ellossobreestasinstitucionesysuasllamadocarcterburgus.
Siempremehairritadoestaidea,queesrelativamentepopulardentrodelaizquierdaradical,
quelaseguridadsocialesenltimotrminonadamsqueunaherramientadecontrolsocial
delgrancapital.Estaideademuestrauncompletomalentendidodelahistoriayorgenesde
nuestrossistemasdeproteccinsocial.Estossistemasnofueronestablecidosporlaburguesa
paracontrolaralasmasas.Alcontrario,fuetotalmentehostilparaella.
Estasinstitucionesfueronelresultadodelposicionamientofuertesostenidoporelmovimiento
obrerodespusdelaLiberacin.Fueroninventadasporlosmovimientosobrerosmismos.
DesdeelsigloXIXenadelante,lostrabajadoresylossindicatoshabanestablecidosociedades
mutuas,porejemplo,parapagarbeneficiosaaquellosquenopodantrabajar.Eralapropia
lgicadelmercadoylosenormesriesgosquelesimponaasusvidasloquelosobliga
desarrollarmecanismosparalasocializacinparcialdelosingresos.
Enlafasetempranadelarevolucinindustrial,sloaquellosqueerandueosdepropiedades
eranciudadanosplenos,ycomoenfatizaelsocilogoRobertCastel,fuesolamenteconla
seguridadsocialquelarehabilitacinsocialdelosnotenientesdepropiedadtomlugar.Fue
laseguridadsociallaqueestableci,juntoconlapropiedadprivada,unapropiedadsocial,con
laintencindeelevaralasclasespopularesalaciudadana.EstaeslaideaqueKarlPolanyi
desarrollaenLaGranTransformacin,dondeveenelprincipiodeproteccinsocialelobjetivo
desacaralindividuofueradelasleyesdelmercadoyasreconfigurarlasrelacionesdepoder
entrecapitalytrabajo.
Unopuede,porsupuesto,lamentarlaformaestatistacomolaseguridadsocialesmanejada,o
decir,porejemplo,quedeberaserdirigidaporcolectivosaunquerealmentenomelocreo
perocriticarlaherramientaysubaseideolgicadetalmodo,esoesmuydiferente.Cuando
Foucaultvatanlejoscomoparadecirqueesclaroquedifcilmentetienesentidohablardeun
KWWSVDQGRHQSDQGRZRUGSUHVVFRPSRGHPRVFULWLFDUDIRXFDXOWIRXFDXOWFRPRQHROLEHUDO
3RGHPRVFULWLFDUD)RXFDXOW")RXFDXOWFRPRQHROLEHUDO_$QGRHQ3DQGR
Foucaultvatanlejoscomoparadecirqueesclaroquedifcilmentetienesentidohablardeun
derechoalasalud,ypreguntasunasociedaddeberabuscarsatisfacerlanecesidadde
saluddelosindividuos,ysipuedenesosindividuoslegtimamentedemandarlasatisfaccin
deesasnecesidadesyanoestamosrealmenteenelregistroanrquico.
Param,yadiferenciadeFoucault,loquedebemoshaceresahondarenlosderechossociales
queyatenemos,deberamosconstruirsobreloqueyaexiste,comosealaBernardFriot.Yla
seguridadsocialesunaherramientaexcelentequedeberamostantodefenderyahondaren.
Enesamismalnea,cuandoleoalafilsofaBeatrizPreciado,queescribeenLibrationqueno
vamosallorarporelfinaldelestadodebienestar,porqueelestadodebienestarestambinel
hospitalpsiquitrico,laoficinaparadiscapacitados,laprisin,laescuelapatriarcalcolonial
heteronormativa,mehacepensarqueelneoliberalismohahechomuchomsquetransformar
nuestraeconoma;hareconfiguradoprofundamentelaimaginacinsocialdeciertaizquierda
libertaria.
SisevealospocosintelectualescrticosqueretanaFoucault(pensandoenMandosio,
Debray,Bricmont,Micha,Moville,oQuiniou),unopodradecir,entrminosgenerales,
quelocriticanporposicionarseasmismomscomosocietalquecomosocial[ms
socioculturalquesocioeconmico].Peroenfocndoseenlomarginal(losexcluidos,los
prisioneros,loslocos,losanormales,lasminorassexuales,etc.),nohizoFoucaultposible
traeralaluzatodosaquellosqueantesdeesohabansidoignoradosporelmarxismo
ortodoxoquesolamentehabapodidoverrelacioneseconmicas?
Estcompletamenteenlocierto.Lodirdenuevo:sucontribucinenestepuntoesmuy
importante.lclaramentetrajodelassombrasatodounespectrodeopresionesquehabasido
invisibleantes.Perosuacercamientonosolamenteapuntabaaponerestosproblemasen
vitrina:lbuscabadarlesunacentralidadpolticaquepuedesercuestionada.
Paradecirloclaramente:desdesuperspectiva,yenlaperspectivademuchosescritoresdeese
periodo,laclasetrabajadoradehoyesaburguesada,estperfectamenteintegradaalsistema.
Losprivilegiosqueobtuvotraslaguerrayanolahacenunagentedecambiosocial,sinoque,
alcontrario,unfrenoalaRevolucin.Estaideaestababastantedifundidaenaqueltiempo,
puedeserencontradaenautorestanvariadoscomoHerbertMarcuseoAndrGorz.Gorzira
mslejosanyhablaradeunaminoraprivilegiadaconrespetoalaclasetrabajadora.
Elfindeestacentralidadquetambinessinnimodelfindelacentralidaddeltrabajo
encontrarasuvitrinaenlasluchascontralamarginalizacindeminorassocialesotnicas.
Ellumpenproletariat(olosnuevosplebeyos,parausareltrminodeFoucault),adquiriuna
nuevapopularidad,yahoraeravistocomounsujetogenuinamenterevolucionario.
Paraestosautores,elproblemayanoesmslaexplotacin,sinoqueeselpoder,ylasformas
modernasdedominacin.ComoescribiFoucault,sielsigloXIXestuvoocupadosobretodo
conlasrelacionesentrelasgrandesestructuraseconmicasyelaparatoestatal,ahoraerael
problemaconlospetitpouvoirs[pequeospobres]ylossistemasdedominacindifusoslosse
habaconvertidoenproblemasfundamentales.
Elproblemadelaexplotacinylariquezahabasidoreemplazadoporeldedemasiado
poder,elpodercontrolarlaconductapersonal,ylasformasdepoderpastoralmoderno.A
comienzosde1980,parececlaroqueparaFoucaultlapreguntayanogirabaentornoala
redistribucindelariqueza.Notenaproblemasenescribir:Unopodradecirque
KWWSVDQGRHQSDQGRZRUGSUHVVFRPSRGHPRVFULWLFDUDIRXFDXOWIRXFDXOWFRPRQHROLEHUDO
3RGHPRVFULWLFDUD)RXFDXOW")RXFDXOWFRPRQHROLEHUDO_$QGRHQ3DQGR
redistribucindelariqueza.Notenaproblemasenescribir:Unopodradecirque
necesitamosunapolticaeconmicaquelidienoconproduccinydistribucinsinounaque
lidieconrelacionesdepoder.As,esmenosacercadeunaluchaencontradelpodercomoun
agentedeexplotacineconmica,ymsacercadeluchascontraelpodercotidiano,
encarnadasespecialmenteenelfeminismo,elmovimientoestudiantil,lasluchasporlas
prisiones,oaquellasdelosindocumentados.
Djemeserclaro,obviamenteelproblemanoeshaberpuestoenagendatodounespectrode
dominacionesquehabansidoignoradasantes,elproblemavienedelhechodequeestas
dominacionessonmsymsteorizadasypensadasfueradelaspreguntasporlaexplotacin.
Lejosdedelinearunaperspectivatericaquepienseatravsdelasrelacionesentreestos
problemas,sonpocoapocoenfrentadosunoscontraotras,inclusopensadoscomo
contradictorios.
Esoesesencialmenteporloquealgunoslocritican:ensalzarlafiguradeldelincuente,el
criminal,yellumpenmientrasseridiculizaalconservadortrabajadoryobrero.
Ensulibro,JeanLoupAmsellerealizaunvnculoentreesteabandonodelpuebloyla
posicinecolgicaburguesabohemiadelaizquierdagubernamental,similaraTerra
Nova[unthinktankneoliberalfrancscercanoalPartidoSocialista].Qupiensadeeso?
Elproblemaesqueelrechazoalaclasetrabajadorahatenidoencambioresultados
sorprendentes.Hapuestoenlamiradeldebatepblicolaexclusinsocialdelos
desempleados,inmigrantes,ylajuventuddelasafuerasdelaciudadcomoelprincipal
problemapoltico.Estaevolucinterminsiendoelpuntodepartidatantodelaizquierda
comodeladerechaparalacentralidadquelosexcluidosibanaasumir,laideaqueahorala
sociedadposindustrialnosdividiraentreaquellosquetienenaccesoamercadolaboraly
aquellosque,enungradouotro,estnexcluidosdelmismo,desplazandoaselfocodesdeel
mundodeltrabajoalaexclusin,lapobrezaoeldesempleo.
ComolossocilogosStphaneBeaudyMichelPialouxhannotado,estedesplazamiento
localizaraindirectamentealostrabajadoresdelladodelosincluidos,aquellosquetienenun
trabajodelladodelosprivilegiadosyfavorecidos
Estalgica,queharedefinidolacuestinsocialenambosladostantoenladerechacomoen
laizquierdacomounconflictoentredosfaccionesdelproletariado,antesqueunoentreel
capitalyeltrabajo,esalgoquenecesitaserexaminado.EnlaDerecha,elobjetivoeralimitarlos
derechossocialesdelapoblacinexcedente(supernumerarios)movilizandoalos
trabajadores(actifs)encontradeella,yenlaizquierdaelobjetivosevolvimovilizarala
poblacinexcedenteencontradelaburguesamientodelostrabajadores.Amboslados
entoncesaceptanlacentralidaddelasfaccionesexcluidasdelafuerzadetrabajoestable,a
expensasdelostrabajadores.
Podemosentoncespreguntarnossi,cuandoMargaretThatchercontrastlaclasebaja
protegidaymimadaconaquellosquetrabajan,noestaraexpresandoenformainversa
latesisdeFoucaultoAndrGorz?Estanuevadoxadeladerechaconservadoraneoliberal
buscaesencialmente,comonotaSergeHamili,laredefinicindelacuestinsocialdetalmodo
quelalneadedivisinyanoseparearicosyapobres,capitaldetrabajo,sinodosfracciones
delproletariadounadeotra:aquellaquesufredelafatigadecompasindeaquellaque
representaelestadodebienestar.
Esobvioqueelcontextopolticodeestasdeclaracionesdeladerechadifiereradicalmentede
KWWSVDQGRHQSDQGRZRUGSUHVVFRPSRGHPRVFULWLFDUDIRXFDXOWIRXFDXOWFRPRQHROLEHUDO
3RGHPRVFULWLFDUD)RXFDXOW")RXFDXOWFRPRQHROLEHUDO_$QGRHQ3DQGR
Esobvioqueelcontextopolticodeestasdeclaracionesdeladerechadifiereradicalmentede
aquellasquehicieronestosautoresdefinesdelos70,peroambospresuponenqueenla
actualidadsonlosexcluidosdonderadicaelproblema,olasolucin,eslapoblacin
excedentelaquesehavueltoelsujetopolticocentralyyanolaclasetrabajadora.
Enefecto,cmonopodramosverunaextraaparadojaentrelanonclassdeGorzyla
underclasstanusadaporelidelogoultraconservadorCharlesMurray?TantoparaGorzy
paraelmovimientoneoliberal,yanoeselhechodeserexplotadodonderadicaelproblema
sinolarelacinqueunotieneconeltrabajo.Gozvelosestilosdevidadelapoblacin
excedentecomounaliberacindeltrabajo,yThatcherveunviciodeperezaquedebeser
combativo.Unoelevaunderechoaserperezosoalstatusdevirtud,alldondeelotrolo
sealacomounainjusticiaquedebeserdestruida.
Peropordebajo,estasdosversionesfuncionanenlamismalgica.As,tantolaizquierdacomo
laderechaquierenquelapoblacinexcedenteseaelproblema,tomandoellugardeestas
viejas,anacrnicas,dogmticasideasqueposicionaronalaexplotacinenelcorazndela
crticasocial.
Tantoladerechacomolaizquierdaquierenenfrentaraestasfaccionesdelproletariadoque,
conlaevolucineconmicaneoliberal,hanentradoenunacompeticindestructivaentreellas
mismas.ComolafilsofamarxistaIsabelleGarodescribiconexactitud,estecambioayudara
areemplazarlaexplotacinysucrticaconunafocalizacinenlavctimaalaqueseleniega
lajusticia,elprisionero,disidente,homosexual,refugiado,etc.
DebrayescribeenModernescatacombesqueFoucault,elrebeldesubversivo,sehavuelto
unfilsofooficial.Cmoentiendeestaparadoja?YcmoexplicaracomoFoucault
puedeseduciratantosenentornosradicalesquesinembargoafirmanconfuerzaque
deseanponerleunfinalaeraneoliberal?
Esunapreguntamuyinteresanteperonotengounarespuestasatisfactoriaparaella.No
obstante,sugeriraqueesengranpartegraciasalaestructuradecampoacadmicomismo.
TendrasqueregresaraBourdieuylosexcelentestrabajosdeLouisPintoparaentendermejor
estaevolucin.
Nohayqueolvidarnuncaqueunirseaunaescuela,oasociarseconciertaperspectiva
terica,significaasociarseunomismoauncampointelectual,enelquehayunalucha
importanteporelaccesoalasposicionesdominantes.Enltimainstancia,llamarseasmismo
unmarxistaenlaFranciadelos60cuandoelcampoacadmicoestabaenpartedominadopor
autoproclamadosmarxistasnotenaelmismosignificadoquellamarsemarxistahoy.
Losconceptosyautorescannicossonclaramenteinstrumentosintelectuales,perotambin
correspondenadiferentesestrategiasparavolversepartedelcampoylasluchassobreste.Los
desarrollosintelectualesentoncesestnenpartedeterminadosporrelacionesdepoderdentro
delcampomismo.
Adems,meparecequelasrelacionesdepoderdentrodelcampoacadmicohancambiado
considerablementedesdeelfindelos70:despusdeldeclivedelmarxismo,Foucaultocupun
lugarcentral.Enrealidad,ofreceunaposicincmodaquepermiteintroducirciertogradode
subversinsinempaarloscdigosdelaacademia.MovilizaraFoucaultesrelativamente
KWWSVDQGRHQSDQGRZRUGSUHVVFRPSRGHPRVFULWLFDUDIRXFDXOWIRXFDXOWFRPRQHROLEHUDO
3RGHPRVFULWLFDUD)RXFDXOW")RXFDXOWFRPRQHROLEHUDO_$QGRHQ3DQGR
subversinsinempaarloscdigosdelaacademia.MovilizaraFoucaultesrelativamente
valorado,lespermitefrecuentementeasusdefensorespublicarenprestigiosasrevistas,unirse
aampliasredesdetrabajointelectual,publicarlibros,etc.
AmpliosgruposdelmundointelectualserefierenaFoucaultensutrabajoylotienendiciendo
todoyhastalocontrario.UnopuedeserasesordelMEDEFypublicarsusconferencias![En
referenciaaFrancoisEwald,asesordelaprincipalfederacinfrancesadeempresas].Diraque
Foucaultabrepuertas.YnopuedesdecirlomismodeMarxenlaactualidad.
Estacrticaalosmrgenescomocentrodelcombatepolticopodraterminarencantandoa
todaslasformasdecontrarevolucionariosenFranciaoBlgica.Notienemiedodecaeren
sujuego?
NocreoqueexistaunacrticaconservadoradeFoucaultymsampliamente,deloque
Mayodel68representaenlahistoriasocialfrancesa.Estacrticayanoesmsmarginal:uno
puedeencontrarlaentrelosidelogosdeladerechaconservadoracomoEricZemmouro
dentrodelFrenteNacional.Abiertamentecriticantodoellegadofeminista,antirracistay
culturaldeMayodel68mientrasdicenpocoacercadelosestragoseconmicosdel
neoliberalismo.Escomosielproblemafueraelliberalismopolticoquesurgienlos80,y
solamenteregresandodeestasevolucionessocietalespodremosconstruirlasociedad.
Unofrecuentementeescuchaestetipodeideas,segnlascualesfueladestruccindelos
valoresfamiliaresolasformascomunitariasdeloslazossocialesloquepermitilaexpansin
delneoliberalismo.Podrahaberalgodeverdadestosanlisis,perosontotalmenteingenuos
cuandoproponenunregresoaestilosdevidamstradicionales.Estaramosyendoaun
liberalismodetipomsautoritario,conelregresoalosvaloresfamiliares,elregresoala
fantasatotaldelaculturanacional,yelviejocapitalismopreglobalizacin.
Ysobrelaideadecaerensujuego,nocreoqueseaunproblema.Sihayalgnproblemacon
algunosaspectosdellegadodeMayodel68,elroldelaizquierdaesnocerrarsusojosporque
laextremaderechalodice,sinoalcontrario,brindarsupropiojuicio,formularsupropia
crtica,paranoperderlabatallaideolgica.Esaeslatareaquenecesitamosempezarpara
reconstruirunaizquierdaqueseatantoradicalcomopopular.
YouMayLike
7KLQJV
<RX1HYHU.QHZ$ERXW7KH
6KDZVKDQN5HGHPSWLRQDPRQWK
DJRDQVZHUVFRP$QVZHUV
$QVZHUVFRPVSRQVRUHG
KWWSVDQGRHQSDQGRZRUGSUHVVFRPSRGHPRVFULWLFDUDIRXFDXOWIRXFDXOWFRPRQHROLEHUDO
3RGHPRVFULWLFDUD)RXFDXOW")RXFDXOWFRPRQHROLEHUDO_$QGRHQ3DQGR
BlogdeWordPress.com.EltemaChateau.
KWWSVDQGRHQSDQGRZRUGSUHVVFRPSRGHPRVFULWLFDUDIRXFDXOWIRXFDXOWFRPRQHROLEHUDO