Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
MINISTRIO DO EXRCITO
ESTADO-MAIOR DO EXRCITO
Manual de Campanha
1 Edio
1998
MINISTRIO DO EXRCITO
ESTADO-MAIOR DO EXRCITO
13 Edio CARGA
Preo: R$ 1998
EM_/_/_
PORTARIA N2 086-EME , DE 11 DE SETEMBRO DE 1998
~o ~~~
Chefe do Estado- Ma ior do Exrcito
NOTA
INTRODUO
I. FINALIDADE
O Manual de Toques do Exrcito visa a es tabelecer nom1as para a execuo dos to-
ques de interesse da Fora Terrestre. a includos os comuns s Foras Am1adas
(Cap 2, Seo 2. I).
2. REFERNC IA
'' Instrues Gerais para Correspondncia, Pub li caes e Atos Normativos no Minis-
trio do Ex rcito" (Nr 6 do Art 77, IG I 0-42), aprovadas pela Portaria Ministerial
n 433 , de 24 de agosto de 1994.
4. APLICAO
As prescries deste Manual devem ser observadas pelo Exrcito, em cerimoniais,
fom1aturas , in struo e demais situaes em que se fizer uso de cometas, clarins e
tambores .
-I-
CAPTULO 2
TOQUES DE CORNETA/CLARIM
SEO 2.1
COMUNSSFORASARMADAS
,
- _) -
BANDEIRA NACIONAL
~I.M. J. lOS
Fr\ - 1
:::=~
~~ttrtr ..ClLLlv,......,.
c:t Jnn 1rata
0
0
Fr\ -2 [_: ~ o -P i
-6rEl F LJ IJ 'I J v =;;
VI C E-PRESIDENTE DA REPBLICA
:" f. M. J. lOS
1\ l. i\t. J. lOS
FA -3
J.
. !. r
.~ I. M. lOS 0
FA-4
~ J litr j. ] IF r_ j. I F ~
[j
I F !I
*
MAREC HAL, ALM I RA NTE OU MARECHAL DO AR
:vuvt. . tos
FA-5 111
I
OF ICIAL GEi\ERAL
~D I. I(}S
0
F.\-6 i f'
F 'I .
J : qj I r r=;
OFICIAL SCPERI OR
,\ l.i\ 1. .. . lOS
.. . 0
d c~
~
F.-\ - 7 I J : I E -----= I r :I
COi\I A:"DA'iTE . C H EFE OU DI RETOR
*
~ 1. \\ 1. ~ .. tOS
FA-8
-4-
NOT AS
-5-
li ) - GENERAL- DE-DIVISO, VICE-ALMIRANTE ou MAJOR-
BRIGADEIRO - T oq ue FA-6 , seguid o do FA-29 e do indicati vo da Fo ra
res pec ti va- Ver obse rvao !li, ao lina l.
17)- Os toq ues indica ti vos de presena de s mbo lo ou autorid ade deve m se r
exec utados r e Jo co njunto da ba nd a de co rn ete iros/c larin s o u pelo
corn ete iro/c lari m de se rvio, qu and o o s mbo lo (a utorid ade) av istado. No mar, o
toq ue indi cat ivo deve ser dado, qu and o a embarcao atinge cerca de I 00 metros
do loca l de atracao .
Observaes
I - s band e iras de g uerra e s autorid ades de Naes amigas, rend er-se-
o homenagens idnti cas s qu e se prestam nossa Band e ira e s a utori dades
co rres pond entes de nosso pas.
111- Esses toq ues se ro exc lusiva mente usados qu and o se tratar de Otic iais
Genera is q ue, na ocasio, no este jam exercendo fun es ou co ma ndos nas suas
re spcct i vas Fo ras.
-6-
ESTADO- MAIOR
M .M. J. I()S
FA-9 ij l r o1 r 11
ARTILHARIA
M .M. J. 00
r:-,
FA- 10 I ~l } 11 J j ~ ~ JI [j 0 i r * li
CAVALARIA
M.M. J. 00
FA- 11 1 ~1 [r U EJ ICJ l 1
COMUNICAES
M.M. J. 00 r:-,
FA-12 1
:l
@uc r a F
D I r D
r li
ENGENHARJA
M.M. J. 132
r:-,
n n IF n n IF J r I [' !I
INFANTARIA
*
M.M. J. 00
FA- 14 1 ~ ~i J J J r D i J. !I
DIRETORJA
M .M. J. I()S
FA-15 ij l F r d .J
E;;; 1
r li
SERVIO
M .M. J. I()S
FA- 16 ~~~~
- ~~i~~~c~J~E~~~~r~~~~*~~~
lNTENDNCIA
-7-
MATERIAL BLICO
M.M. J. oo
~-I J I'I
RDIO
M .M. J. oo
I'I r Ir
SA DE
D lJ 'I li
r
M .M. J. 132
F r 18 O 1
VETERIN.RIA
M.M. J. 00
~
J 18 r IJ t:t lr r 1J r
'-"
1
POLCIA
M.M. J. lOS
. ..r . '-"
c li d ] t j
I f' li
PARQUE
M.M. J. lOS
c J*Ir EJ I J r IJ f li
v
F.BRICAS, ARSENAIS. INSTITUTOS OU LABORATRIOS
M.M. J. 00
f. li
DEPSITOS O U ARMAZNS
M .M. J. IOS ,......-- ------1
3
~~ !
ttJ
'-"
~LU Ir
HOS PITAIS
M.M. J. lOS
r j;
:::J
C.J IC C;J Iv li
-8-
ESCOLAS MILITARES OU ESTABELECIMENTOS DE ENSINO MILITAR
M.M. J. tQS
F
FA-27
c rJ
NOTAS
-9-
EXRCITO, ESQUADRA E COMANDO AREO
M.M. J. 108
FA-28
FA-29 I~ i E] [ J r li
BRIGADA E BRIGADA AREA
M.M. J. 108
FA-30 I$ i ( j
. J. ) IJ
v
li
REGIMENTO E ESQUADRO NAVAL
M.M. J. 108
FA-31 1$ i fJ cJ 1r D Ir r
BATALHO, GRUPO E ESQUADRO AERONUTICO
M.M. J. 108
FA-33 I $i t J E-J li
PELOTO OU SEO
M.M. J. 108
17\ 17\
FA-34 l$i F r 1F r li
REGIO MILITAR, DISTRJTO NAVAL OU ZONA AREA
M.M. J. 108 17\
DESTACAMENTO
.Vl.M. J.108
-10-
CONTINGENTE, PIQUETE, ESCOLTA OU PATRULHA
M.M. J. lOS r---- 3------,
,---- 3- ,
li r
'-"
FA-3 7 1$i r r F r f r Ir ~ li
FORTALEZA, GUARNI O OU FRONTEIRA
M.M. J. tos '-"
FA-38 r& i
e)
~ r r I r r E J I r
NOTAS
-11-
SENTIDO
M.M. J . IOS
FA-39 tl U J r F r
11
j J J I r r
'-"
I
*
DESCANSAR
M.M. J. 60
FA-40 ~~~r~~~~~~~~
VONTADE
J.
r; i J
M.M. 60
FA-41 li
CESSAR O " VONTADE" OU A SEUS LUGARES
J.
..
M.M. lOS
tfi;
,-- 3 ~ ,-- 3 ~ [ 3~
FA-42 I j JJ r j J J Ir tEJ j v
f li
OMBRO ARMA
M.M. J. lOS
'-"
FA-43
~J J j la f li
APRESENTAR ARMA
M .M. J. IOS
.. .
cI t I..
.. '-"
FA~44
v (' I ! !
f li
CRUZAR ARMA
M.M. J. lOS ,--- 3---, 0
FA-45 F@ l ~ 11 r r r- r r
DESCANSAR ARMA
M.M. J . lOS
FA-46 $~~~-~
~ J~~r~~~
ARMA SUSPENSA
M.M. J. I()S
FA -47 ~- ..
-1 2-
ARMAR BAIONETA
M.M. J. 1CS
FA-48 ~r
DESARMAR BAIONETA
M.M. J. 108
FA-49 ~ J Jj r li
ENSARILHAR ARMAS
M.M. J. 108
DESENSARILHAR ARMAS
M.M. J. 108
EM BANDOLEIRA ARMA
M .M. J. I()S
f.\
J Ir ~ 11
SINAL DE EXECUO ( 1)
FA-53 ~ ~ f i t 11
M .M. J. 108
~
FA-54
~ --
F 11 F t li
ORDINRIO (MARCHE)
M.M. J. 108
FA-55
FA -56
-1 3-
ACELERADO (MARCHE)
M.M. J. 108
~ ~ -;_ ~
0
FA-57
I ~ ; :h 11I ( it
I r r J JI J J r Ir H
MARCHE-MARCHE
M.M. J. 108
r
ALTO
M.M. J. 108
!
FA-59 1 ; :f 11
0
r 'I 11
COBRIR OU PERFILAR
M.M. J. 108
FIRME
FA-61 *(
M.M. J. 108
AVANAR
:J [ J Ic l
M.M. J. 108
FA~62 ~ l J R j R IJ J F :11
MARCAR PASSO
M.M. J. 108
FA-63 1 ~ 1 r t iE :JEJIF
EM FRENTE
M.M. J.108
FA-64 ~; D1 r q
COLUNA (4)
M.M. J. 108
u
-
i vJ H
-1 4-
DIREO
,--3 -----1..
M.M. J. 108
FA-66
I~i ( rJ v
J li
DIREITA
M.M. J. 108
FA-67 I~ i j
v
I'I
ESQUERDA
M.M. J. 108
FA-68 I ~ i J J iJv li
MEIA VOLTA VOLVER
*
M.M. J.108
..
FA-69 I~ i
DIREITA VOLVER
F" J
li C" !EJ IJ
v
~ I~ Of ~ li
FA-70 ~ ~~ j I @i ~ li
v * -=====
ESQUERDA VOLVER
M.M. J.108 17\
FA-72
l ~i l l f?J E21 Ir F
RETIRAR (5)
n lu
M.M. J.IQ6
17\
I~ i 7J I D
--k
FA-73 p i li
REUNIR (6)
M.M. J. 108
17\
FA-75 1~ g t rJ 1 r e=; iJ
t:::t::::j v
r 1
FORMATURA GERAL (7) - I" Parte (APRONTAR)
M.M. J. 80
FA-76.1 1~ ! J O r 1J Q r 1J Q r 1r
1 ~J BriJ Br1r li
FORMATURA GERAL - 2" Parte (FORM AR)
M.M. J. 80
FA-76.2 1 ~ B J n JJ
!J !J v r r r r r a r * r E! cJ E!
1 1 1 1 1
FA-78
FA-79 1 ~ (j EJII r r- r r ui r J J vJ *
EM CONTINNCIA (8)
M.M. J. 108 17\
-16-
SUBCOMANDANTE OU VICE-DIRETOR
M.M. J_ 108
,-3-, I":\
,--3----,
r r IJ tD IF r F r IF
I' l ~
FA-82
FA-84 1' 1 J. j 11 r r Ir
FA-85
::::t I * 11
CAADORES
M.M. J. 108
] r 4 IF
~- b
w IF
*
li
ALMOXARIFE DA UNlDADE
M.M. J. 108
APROYISIONADOR DA UNIDADE
M.M. J. 108
11
MDICO
M.M. J. 132
3)- O toque FA-56- Sem Cadncia (Marche) dever ser idntico ao FA-
41 - Vontade, seguido do sinal de execuo, se a tropa estiver em movimento,
ou dos FA-54- e sinal de execuo, se estiver parada.
-18-
OFICIAL DE MUNIES (Ex)
M.M. J. 108
J 5 5 5 I ffl r Ir * 11
OFICIAL DE COMUNICAES (I)
DENTISTA DA UNIDADE
M.M. J. 132
FA-93 1$ ~ r r F 1 r u u 1r r J 1 v 11
FARMACUTICO DA UNIDADE
M.M. J. 132
FA-94 1$ ~ r r F 1 u u r 1r J r 1v 11
MESTRE DE MSICA (2)
M.M. J. 108
,-3---,
r-~
t r r r r * 11
1'7\
FA-95 l$i EU 11 F c 1 r 1
CAPELO
M.M. J. 108
FA-96 1 $~ r r r IJ
OFICIAIS
M.M. J. 108
SUBTENENTES OU SUBOFICIAIS
M.M. J. 108
li
SARGENTOS
M.M. J. 108 1'7\ 1'7\
FA-99 1 $; w. a c ; 11 w. ar 1 F I r *
-19-
SARGENTEANTE
M.M. J. t08
{.\ {.\
j
FA-100
I' l J bllcJ J Ir I Ir 11
FA-101
['; r EJIW E 11 vJ li
,,;
CABOS
M.M. J. 108
FA-102 l e j ll ew v
li
ENFERMEIRO
n Ir
M.M. J. 108
FA-103 1;1 Q n Ij J
{.\
r
PADIOLEIRO
M.M. J. t08
u r r
{.\
BOMBEIRO (HIDRULICO)
M.M. J. lar-- {.\
! F
FA-106 1 @; C1J r 31
11
, - 3---,
tLJ I li
TELEFONISTA
M.M.L~ f.\
FA-107 1 @u r D r 0 1r wr D 1 r D EU r- 1 *
TELEGRAFISTA
M.M. J. 108
FA-1 08 pWt ]i 11 r r IF * 11
-20-
MATERIAL
M.M. J. tos
~
f.'\
FA-109
~ ,--- 3---,
,--- 3---,
~Kif4~F~g~;~tE~~Ij~-~tn~~l
F
i*~11
M ENSAGEIRO, ESTAFETA O U EXTERNO (Mar)
M.M. J. tos
MOTORJSTA
MM L ~ f.'\
FA-111 Ii r r r li O Ea IF
TAIFEIROS
M.M. J. tOS
FA-113 14Ju l i J J J J J J IJ ~ W 1r r r co ,r :
BANDA DE CORNETEIROS OU DE CLARJNS
M.M J. tQS
BANDA DE MSICA
M.M. J. lOS r-
r- 31
FA-118 1 $i Ui r r Ir 11 * 11
ESTADO-MAIOR DA FORAS ARMADAS
M.M.J. 108 (.'\
FA-119 1 $i cJ tJ r 1
I
ESt ,.I I'I
INDICATIVO DA MARINHA
FA-120 li
INDICATIVO DA AERONUTICA
M.M.J. 108
FA-121 1 $i J 0 1J c:J 1r 11
NOTAS
-22-
ALVORADA - I' Parte (I)
FA-122.1
M.M.
I~ !
J. 80
rr-r I(57t Ij j fJ cJ fJ I
J I n I
f~
1 1 J J J I'r 1 1i'r r 1J J F 1r F F
!. .....---... ~ I":\
I@J J F IF ~ IV F I F~ IJ J J Iv 11
FA-122.31@
!. ~
g j)ll: cu I":\
r 1r oco
e:
~
1 o e. r t.. 1rrr r
I":\
~
f! 1r
I~ ~0 C l :li JJ J l DIF P r D! E0 E0 I J JJl lI
I~ J JJl PIr D DI[O [fj I J JJ l DIr r 1 r
BANHO
M.M. J. tos
o Bl1r 7- 1
RANCHO
M.M. J. tos
FA-124 1 ~ ~ o1 c o cu 1J Dr o 1J o r o 1F- ~ - 1
-23-
SERVIO OU DIA
M.M.J. tOS
r---3~ !'":"\
FA-125 l!i r J IF r Fr li
INSTRUO OU EXERCCIO
M.M. J. tos
VISITA MDICA
M.M.J. tOS
FA-129.1 1
!
i J 11 r u LJ 1 E: *. cJ 1 J n J J
E! r' !'":"\
~cJ G IBfO lt:t lJ IJ hB Ir : li
PARADA - 2 Parte
u cJ r Q I Fu r :1
M.M.J.so
FA-129.2 1 $ B J1 o cJ r Q IFu FJ I
ORDEM
M.M. J. tOS
FA-130 ~~!~i~r~~F~J~IF~~J~II
v
SILNCIO
M.M .J. 50
i; ~ !'":"\ ~ ~ r'-1'7"\
FA-131 1 o w? ul ~~v u F*I w?uPul cJLi r F r F~~~
-=:::::::: :::::>- -=::::::::: :::::=-
1
-24-
GUARDA
ENSINO
11
M.M. J.I08.
17\
-25-
REVISTA DO RECOLHER 3' Parte
M.M. J. so
FA-135.3 ~ ~~B~J~Iijll~~~;~11~1~~J~IiJ~D~r~r~~w~
~ nRJ
~ 1
ij r F rr 1F tr F t; IJ B l : 1F
~ 1
NOTAS
1) - Nos dias teis, ser executada somente a primeira parte do toque, pelo
corneteiro de servio; nos dias festivos da Unidade, nos feriados nacionais (exceto
2 Nov - Finados), ou ainda em determinados dias da semana, podero - a critrio
do Comandante da Unidade ou por determinao superior - ser executadas as trs
partes do referido toque, pela Banda de Msica, de Corneteiros ou pelas duas
reunidas.
-26-
ALARME CONTRA INCNDIO
M.M . J. 108 f.\ f.\
ALARME AREO
M.M.J. 108 ..-.. f.\
~f.\
1$1 Lllr tJir tr Ulu::rr IJ uiJ c:11r ~ 1
' '
FA-137
li
ALARME CONTRA AGENTES QUMICOS
M.M.J. 108
FA-141 1~;~1~D~II~r~~@~-~~E~Wl-~(EF~u~l~r~r~J
I ~ r t3 Ir ci IF t r Fj Io:t D 7 1
-2 7-
FOGO! (2)
M.M.J. tos
$i E] F IE](.\
M.M.J.tos
FA- 143 I - F li
CARGA!
M.M.J.I8() I
FA-144 1 ~~ F F J rr
1 J 1F r p Ir li
VITRIA! (4)
M.M.J.toS
-28-
NOTAS
-29-
1 - I (BSICO)
M.M.J.108
Q
FA-146
1*1 I li
2-ll
M.M. J. 108
FA-147
I* 1 r !F li
3-ID
M.M.J.108
FA-148
I ~ 1r !F !F li
4 - IV
M.M.J. 108
FA-149 I ~! J I
112
D I li
5 - V (BSICO)
M.M.J. 108
FA-150 I~i D 11 I~
9 - IX
M.M.J. 108
FA-151
1 ~1 J 'I o IV li
10 - X (BSICO)
M .M .J. 108
FA-152
'*i
50 - L (BSICO)
D 11 v li
M.M.J. 108
FA-153 ~ ~- i F" D IV li
-., -30-
NOTAS
III 3 XX .. 20 XXXVII .. 37
IV 4 XXI. 21 XXXVIII. 38
-31-
SE02.2
-33-,.
INDICATIVO DO EXRCITO
M.M. J. 108
COMANDO
M.M. J. 108
EB-2 I$ i F cJ IC' u IF * 1
MILITAR
M.M. J. 108
u IJ
,--- 3---, r - 3--, r - 3--,
~i rd c lt
ill ill
EB-4 ( j ]
NORDESTE
M.M. J. 108
, - 3----, r.'\
EB-5 l; i ( r 1 tsJ Iv li
LESTE
M.M. J. 108 r.'\
,-3----,
EB-7 I$ i E E F E j
ill
IJ
v
li
SUL
tpL- 3 ----,
M.M. J.
r r r . r.'\
EB-8 l; i E Iv
d 11
PLANALTO
M.M. J. 108
,-3----, r.'\
EB-9 I$ i r F r E21 I v li
-34-
SUDESTE
M.M. J. tos 1'":\
i:. ,--- 3-----,
,. ..
EB- 10 I@t r r r L :1 li
o
EB-12 %5 1 r c:J 1r J 1 11
COMANDO MLLITAR DO LESTE
M.M. J. tOS
i:. .
EB-13 1@1 r c1 1r u 1r
, - 3--, 1
J tfl wm J
31 1 31
1
COMANDO MiLITAR DO OESTE
M.M. J. tos
i:. .
EB-14 1@1 r o 1F u 1 r, diw co 1J lffic:J il
, - 3 --, 1 31 13 1 13 1
EB- 15
rei
F 1 r o F. u F tJIw co J
1 1
, - 3 --, 1
J
31 1 31
1
COMANDO MiLITAR DO PLANALTO
M.M. J. tOS
1~ 1
1 31
EB-16 11
COMANDO MiLITAR DO SUDESTE
M.M. J. tos
EU fi:! J
. 1'":\
1 31
EB-18
M.M.
:i
1@1
tos
s11 0 . r Ir
-35-
COMANDO DE OPERAES TERRESTRES
M.M. J.I08
co I r *. lli J
M.M. J.tos !"';"\
EB-21
M.M. J.tos
1
COLGIO MILITAR
M.M.LI08 !"':\
t:_
a1 ,r *li i* id'EU cu 11 1
f"--{" 131 r-3---, r-3- i
l@~iIIDO
o
EB-22
EB-25
t:_
1@ ~i
~
11 ce: o tEi 1rr11i *"~~1 J J oJ oJ oJI [j lJ 1r * 11
i
!"';"\
;pr
o r-3---r o
ESCOLA DE COMUNICAES
M.M. J.tos !"';"\
-36-
CENTRO DE CAPACITAO FSICA DO. EXRCITO
~~L~ ~ .
oo tEi 1r-* li ; *
. 131 r-3-r r-3-r ~
nr
~~J.I()8 ~
EB-33 I $~ r ri I u
i co IF" *li ! r r r In li
ESCOLA PREPARATRIA DE CADETES DO EXRCITO
~~ J. tos ~
u li o co I F" *. li i EJ f? Ir cJ r
~
EB-34 I$ui 1 li
INSTITUTO MILITAR DE ENGENHARIA
~M. J. toa ~
EB-35 1
!.
@Hi li c
f'---!' e
o tEi 1 Hi * o1c:J tJI c og
r .
i
.. ~
1r 1
UNIDADE ESCOLA
M.M. J. toa ,-3--,
i i cJ 11 Du EU
,-3--, r---3-r ,-3--,
EB-39 I; i
. .
co FI
,--- 3--, ,--- 3--, ,--- 3----,
f r f r f r IE 1 Q
,--- 3---,
o If'
f.\
li
GRUPAMENTO
M.M. J.IOS f.\
EB-40
14'i Crfr [IJid UJilf li
SUBGRUPAMENTO
M.M. J. IOS
EB-45 1; ~ w11 J n n 1r r J 1F F w 1 r 11
-38-
TRANSPORTE
M.M. J. IOS
ARMAMENTO
EB-47
BLINDADO(A)
M.M. J. IOS
,- 3-, ~ ,- 3-, (.\
EB-48 1;1 r BO I ~ [r ri lf' li
CAMPO DE INSTRUO
M.M. J. IOS
r- 3- , r- 3 ~
lif u 1t Et u
,.- 3"""] (.\
EB-49 1; ; 1w J J J ItrJ f r L IF 1
COUDELARIA
M.M. J. IOS
EB-50 1
!.
@; c u c::t i r
r- 3---,
TRIAGEM
M.M. J. IOS
!. 1 31 .. (.\
EB-51 l@t ' tJ I Qfc::J JC C![j IV 1
SUPRIMENTO OU LOGSTICO(A)
M.M. J. IOS
MOTORIZADO(A)
M.M . J. IOS
,- 3---,
EB-53 I; t F D F 11
DIVISIONRIO(A)
J. IOS
o oF
M .M .
EB-54 I~t tJ I 11
-39-
BASE
M.M. J. tos ,---- 3---, !":\
cu ,r * 11
AVIAO
EB-56 , *
M.M. J. tos
i 6f ,
HELICPTEROS
c o 01 1[[} r ,
r----3 ---, !":\
M.M. J.tos
i
EB-57 1 @i b! 11 E b! c w r 1 o r !":\
li
DOBRAGEM
M.M. J. tos
ARIARO/AREO
EB-59
M.M. J. tos
, ~i c u a~.. 'r 11
AROTERRESTRE
M.M. J.tos
P RA-QUEDISTA
M.M. J.tos !":\
$i
!":\
PRA-QUEDAS
M.M. J.tos
FANFARRA
M.M. J. tos .
r:-31 . r:- 31
EB-63 I $i J) 1 [fJ n I En J IF r a f r r Er E1 r
I I 11
....... -40-
AUXILIAR
M.M. J.toS 17"\
LIMPEZA DE ANIMAIS
M.M. J. lOS 17"\
E~ 1' i A r sr c~-
11 1 J p Ir U(J !F 11
CAVALOS DE MO
M.M. J. toS
'i
FORRAGEM
M.M. J. toS
0-67 1 r r t:; 1 J h J 10 O I; nJ
'.:..1
11
AO"P"ASSO-
M.M. J. lOS
~ue -
: ..
l~i r c;;I r ur r~f=:E
r 'r' li
-. . .; AO TROTE-
I'
M.M. ). toS
.'' .-- 3 -----, .-- 3 -----,
~ i r Qri(QCQIP F li
AO-GALOYE
1\l.M. ).toS
r-3~
g.7o I~ i r C f r; IF" D I J. D lb r li
ATRELAR OU ENCfi,IIAR
M.M. J. toS r.-..
Ea-71 1
~ ~
i ; 11 r J 1 r []iJ r ,3,
1 _ 11
DESATRELAR OU DESENCILIIAR
M.M. J. toS
17"\
~~72 :. 1 ~ g cri EU f r f r
11 1 D cri I EU f r f I F" 11
-41-
I'
MONTAR OU A CAVALO
M.M. J. tos
I":\
EB-73 i lilf Q r tf F I li
APEAR OU AP
M.M. J.tos
I":\
R J f' I 11
PERFILAR ESPADAS
M .M. J.t08
I":\
EB-75
I' i J J j IJ
*
li
EMBAINHAR ESPADAS
I'
M.M. J. 108
EB-76 j F E . I":\
::d I r li
DESEMBAINHAR ESPADAS
M.M. J. tos I":\
EB-77 ~~~~i~F~~c~
~~-glr~11
RETIRAR OU COLOCAR COBERTURA
M.M. J. tos
I":\
ar
M.M. J. tos I":\
EB-79
I' i J IJ I* * li
-===
DEPARTAMENTO
M.M. J.t08 I":\
EB-80 ~~~~~~F~~c~~::J~-~~w~r~~~~
FURRIEL
M.M. J.tos
EB-81 I~ f) li F ['
-42-
CANHO
M.M. J. 108
EB-82 1 ~g D 11 r
EVACUAO
M.M. J. 108
INDEPENDENTE
M.M. J. 108
EB-84 1 $i D 11 r
FERROVIRIO
M.M. J. 108
CAADORES
M.M. J. 108
EB-86 1 i ~ w r- EU r
!
1
r.\
li
GUARDA PRESIDENCIAL
.,c]-n Ir
M .M . J. 108
ARTILHARIA DIVISIONRIA
M.M.J- oo
i;
@i m11 J J 5 5 5 10 tr r.\
EB-89 1 1 r ~
ARTILHARIA ANTIAREA
M.M. J. 108 r.\
EB-90 1 ~ g m11 J ~J hl r D EU Ir D r- li
-43-
ARTILHARIA DE CAMPANHA
M.M. J.IQi
EB-91
Etf Ir li
ENGENHARIA DE COMBATE
ENGENHARIA DE CONSTRUO
M.M. J. IQi ,---3-, f.\
EB-93 1~ i w 11 r JJJJIF rr r r 1 li
INFANTARIA BLINDADA
M.M. J.IQi ,--- 3---, 131 r.
EB-94 1~ gW r P1 J. r 11 i r E oO 1 Er c1 1r 11
INFANTARIA MOTORIZADA
M.M. J.IQi 131 ,-3 - , , - 3-, 1 3 1 f.\
EB-95 I~ H UJ r PI J. r 11 i F D F I ttJ E U I J p r 11
CAVALARIA BLINDADA
M.M.J. oo
SECRETRIO OU SECRETARIA
M.M. J.IQi
EB-98 I~ i EJ [ 1 I J.
ECONOMIA E FINANAS
.'1.M . J. IQi
EB-99 1~i o EJ Ir ~ 11
-44-
CINCIA E TECNOLOGIA
M.M. J.tos
EB-100 I ~i J j f]]
L__3__j
(f * 11
TECNOLOGIA DA INFORMAO
M.M. J.tos
EB-101 I~ i j h A IF * 11
MARCHA FUNEBRE
M. M. J. 84
~~:!:: I :: I :V:!F I : I :~ :: :
-45-
"L vem Manoel Luiz"
M.M. J.oo
EB-104 1~ e h li r u o o cJ r
JO 1 * 1uru cJ r:;
,--3--,
1
I~ tJ t; W' h li r E1 (r JJ IEJ cJ r * Ir EU F WI
I~ r U r * li J pt; t; IJ ptr EJ IJ, F r r I
,--3-,
I ~W :rJJ,]IIrtJ(Jfli(Jcfr * lrEtJF WlrtJD'*II
A GRANADEIRA
M.M. J. 120
-46-
PATRONO (Indicativo e Marcha Batida)
M.M. J. !I)
13 131
EB-106
M.M. J. 132
" . I
,--3-----, ,--3-----,
.; -
I
,-- 3-----, ,-- 3-----,
rTl rTl r-; I m ,--3-----,
rTl :f'
I I ~
.;
-47-
CAPTUL03
TOQUES DE CLARIM
-49-
A BANDEIRA
M .M. J.toS
CIA I~ e ;::a J * 11 n Ir * DI r * o Ir * n IT H
ALVORADA - t Parte
M.M. J. 80
AVANAR
M .M. J.toS
-50-
PARADA - I' Parte (aprontar)
M.M. J. 80
CL-4.1
..,. ,. I~ i J i-~
j ]I fJ ~-
::J I ~ ~ ~ If ~-
; ;j
'
I~ o j ~ If ~-
::J Iv tr
*
li
PARADA - 2" Parte (formar)
M.M. J.so
C~5.1 I~ B J f] a lt Ic Jl c Jl c Jl ~ nn n fl I
1~ ~ nn n f1 1~ nn a u 1v * 11
FORMATURA GERAL ~ 2' Parte (formar)
M .M. J. so
'.-~ 1;w A1n
:~I
uI f f : lo u Ir ulr * 11
-51-
REVISTA DO RECOLHER - I' Parte
M .M. J.so
CL-7.1 1 ~ n g a 1 3 i1 f3
11 1 w n w *r
1 n c:r o 1
CL-7.2
I~ B J n Jr IJ J
I~ J FJ J r IJ J *
I~ r n J Ir u v 1r nuc:r1r- o r * 1
I* r n J Ir u v Ir nu n1v 11
REVISTA DO RECOLHER - 3' Parte
M .M . J. so
CL-7.3 1 a w ; Jtr r r ~ ~! r j ~ r r r UI v r UI
~n
~ :- r.-i ~ :D J1 r. l _n w r w *a w J 1 1 1
-5 2-
SILNCIO
Largo - Ad libitum
A PODEROSA
M.M. J. 120
1~ r J. diJ J I t:J [] IF * li
VITRIA
M.M. J_80
CL-10 1 ~i a 11 r mu 1c o 1 r u u 1r a a 1
I ~ r lU I[' CJ IF tJ Q If' J li e
1~nr 1! w J11 a w. aJ * 1 ann n n 1
-53-
MARCHA FNEBRE
M.M. J. SI
CL-14 ~~~~e$;~:Jao~nmlo~-~ngn~;~rJ~Ig_~~
g ~o~-~~t~J~o~1
1~r QDir r u1 r=gn1r - r * 1
:.;
-54-
t
'
CAPTUi...O 4
4-3. CAD:NCIA
A cadncia oficial a ser obseNada por todas as Bandas Militares ser a
seguinte :
a. para marchas e dobrados- 120 passos p/ min;
b. para marcha grave - 100 passos p/ min;
c. para marcha fnebre- 84 passos p/ min;
d. para marcha em acelerado- 160 a 184 passos p/ min;
e. para andadura ao passo- 76 a 92 batidas p/ min (andante e allegrete);
f. para andadura ao trote- 140 a 160 batidas p/ min (allegro e presto);
g. para andadura ao galope - 180 a 220 batidas p/ min (prestssimo).
NDICE ALFABTICO
A BANDEIRA .. .. ... ..... ....... .......... ........ ... ....... ..... .. . ........... .. ....... ......... ...... . CL-1 50
A CAVALO ..... .... ..... .. ... ..... ....... ...... ... ... ..... .... ... ..... ... .. .... .... ................. .. .... EB-73 42
A GRANADEIRA ... .... .. ..... .. .. ... ...... ..... ........................... ..... ..... ... ..... ........ .. EB-105 46
AP .. ................ .............. ... ..... ... .. ..... ... ..... ........... ... .... .... .. ..... ... ....... ....... ... . EB-74 42
A PODEROSA. .......... ... ...... ... ..... .. .... ... ... ............ ..... .. ......... .... .. ~.......... ... CL-9 53
A SEUS LUGARES ......... ............ ......... ... ... .. ... ...... ................ ....... ..... ... .... .. FA-42 12
1~~~~~~~.~?:.. . ..::.:.:..: : .: :.::::. .. . : :... . ::. : .. :. . : ..:..:.:. .:.: .: .: ..: .::. :. ::. .:. CL-6
FA-41
51
12
36
ACADEMIA Mll..ITAR DAS AGULHAS NEGRAS .. .... .... .. .... .. .......... .... . EB-20
ACELERADO (Marche) ... ... ..... ..... ............. ........... ........ ... .......... ... .. .......... . FA-57 14
ADJUNTO AO OFICIAL DE DIA .. .. ............ ...... ............................ .... .... .. . FA-101 20
ADMINISTRAO ........ ....... .. ..... .... .. ....... ....... ... ........ ... ...... ............ ..... .... EB-79 42
AREO ........ ...................... .... .. ....... .... .......... ... .... .... ...................... ........ ... .. EB-59 40
ARO ... ........... .. ....... .......... ..... .. .. .................................. ..... .. .... ... ....... ..... .... EB-59 40
AERONUTICA (Indicativo da Fora Area) ........ ... .. .... ...... ............... .... . FA-121 22
AEROTERRESTRE ......... ........... .......... ..... ..... ... ... .... .. ... .... .... .. .... .... ..... .... . EB-60 40
AJUDANTE .. ..... ... ............. ..... ..... ..... .............. ... ....... ........ .... ..... .. ...... ... ..... . FA-84 17
ALARME AREO ................................. ...... .... ........... ............ ..... ......... ... ... FA-137 27
ALARME CONTRA AGENTES NUCLEARES .. .... .. .... .. .... .... .... ........ .. .. . FA-140 27
ALARME CONTRA AGENTES QUMICOS ............ .. ...... ...... .. .. .. ... .. .. .. FA-139 27
ALARME CONTRA BLINDADOS ...... .. ..... ... ........... ............ ... .. ...... .... .... . FA-138 27
ALARME CONTRA INCNDIO ........ ... ...... .. .. .... .... .... ...... .. ... ........ ...... ... . FA-1 36 27
ALMIRANTE ... ....................................... ...... ... .... .... ..... ..... .... ............ .... ... . FA-5 4
ALMOXARIFE DA UNIDADE ...... .... ....... ............ .. ... ..... ... .......... .... ..... ... . FA-88 17 .
ALTO ......... ........... ., ............................ .. ..... ... .. ..... ... ... ...... ... .. ..... ............ ..... FA-59 14
ALVORADA (Clarim) - 18 Parte ............................ .. .. .. .... .... .. .. ...... .. ....... .. .. CL-2. 1 50
ALVORADA (Clarim) - 28 Parte ........... .. .. .... .......... ........ .. .. ... ...... ...... ....... . CL-2.2 50
ALVORADA (Clarim)- 3" Parte .......... .. .. .. ................ .. .... .... .. ...... .. .. ...... .. .. CL-2.3 50
ALVORADA- 1" Parte .. .................................... .. ........ .. ...... .. ........ .... .. .... .. . FA-122. 1 23
ALVORADA- 28 Parte ..... ... ..... .. .... .... .... .. ... ... .... .... ... .. .. ................ ..... ....... . FA-122.2 23
ALVORADA- 38 Parte .... ................. ...... .. ....... .. ..... .. ...... ...... ............. ...... .. . FA-122.3 23
AMAZNIA .......... ...... ... ..... .. .... .... ................ ..... ... .. ... ..... .............. ... ...... ... . EB-4 34
AO GALOPE ... ... .. ....... ... .... ....... .... ...... ..... .......... ........ ..... .. ... ..... ....... ..... .. .. . EB-70 41
AO PASSO .. .... .. .... ..... .. .. .. ... ...... .... ..... ... .... .... .... ...... .. .... .......... ..... .... .. ........ . EB-68 41
AO TROTE ..... ................. ... ..... ... .. ..... ..... ............ ..... ............ .. ... ..... .. .. ..... ... . EB-69 41
APEAR ................ ..... ...... ........... ..... .... ................ ........ ........... ... ......... ......... . EB-74 42
APRESENTAR ARMA ...... .. ... ........ ....................... ... ..... ... ... .... ......... ......... FA-44 12
APROVISIONADOR DA UNIDADE. ... ...... ......... .. ... ..... .... ... ... ..... ..... ... .... FA-89 17
AR............. .... .. .... ................. ..... ..... .. ... ... ... ........................... ... .. .... ... ...... ... .. EB-59 40
ARMA SUSPENSA .. ............... ..... ..... .. .... ..... .............. ..... ....... ... ... ....... ..... . FA-47 12
ARMAMENTO................. .. ..... ..... ........... ..... ........................ .. .... ............. ... EB-47 39
ARMAR BAIONETA..... ............. .................................... ......... ..... ..... ... ... FA-48 13
ARMAZNS ..................... .................... ..... ................................ ...... ...... .... . FA-25 8
ARSENAIS .... ...... .............. ..... ... ..... ..... ... ..... ... ..... ........ ... ..... .............. ....... .. FA-24 8
ARTILHARIA ............. .... ..... ..... .................... ....... .. .... .... .... ..... ........... ..... .... FA-10 7
ARTILHARIA ANTIAREA.. ...... .... ........ ... ..... .... ............ ..... ..... ............... EB-90 43
ARTILHARIA DE CAMPANHA ....... .. .......... ..... ...................... .......... .. .. ... EB-91 44
ARTILHARIA DIVISIONRIA.. .. .......... ... ........ .. ... ..... ............... ......... ... ... EB-89 43
ATRACAR PALAMENTA. .. ... ..... .... ..... ... .......... ....... ........... ... .. ... ............. FA-77 16
ATRELAR... ..... .... .... ..... .... .... ..... ......... .... ... ....... ........... .. .. ........ ... .... ..... ...... EB-71 41
AUXILIAR.. ... .... ..... .......... .......... ..... ..... ....................................... ..... ..... .... . EB-63 41
A V ANAR (Clarim).............................. .. .................... .. ........................... . CL-3 50
A VANAR.... ... ... ... .. ..... .. .. .. ....... ...... .. ... ... ..... .. .. ................... .. ... ... ..... .. .. ... . FA-62 14
A VIAO....................... ... .. ...... ..... ............................................ ........ ... ... . EB-56 40
BANDA DE CLARINS .. .. .............. ...... .. ............ .... ............ ............. .. ......... . FA-114 21
BANDA DE CORNETEIROS ............................... .. ................... ..... ........... FA-114 21
BANDA DE MSICA. ........ .. ............ .......... .......... .................................... . FA- 115 21
BANDEIRA NACIONAL ........ .............. ... .. ..... ... .. ..... ... ..... ......................... FA-1 4
BANHO ...... ....................... ..... ... ..... ...... ....................................................... FA-123 23
BASE. ... ... .... .. ..... .... ..... ... ... .... ........... ........... ..................... ...... ..... ... ... ..... .... EB-55 40
BATALHO ... ...... ..... ..... ... ......... .......... ..... .... .. ......... .................................. FA-32 10
BATERIA ............... ........... .... .... ...... ..... ........ .......... ..... .... ....... ...... ..... ..... .... FA-33 lO
BLINDADA.. .......... ............. ......................... ..... ...................... ... ....... ..... .... EB-48 39
BLINDADO... .... ... ... ... ..... ........ ....... ...... ..... ...... ..... ...... ....... .......... .... ........... EB-48 39
BO.MBEIRO (HIDRULICO) .... .... .... ..... .... ..... ....... ..... ..... .... .... ... ...... ..... ... FA-106 20
BRIGADA. ...... ........ .... ....... ..... ..... ........................ ..... .... ..... ..... ......... .......... . FA-30 lO
BRIGADA AREA ............ ..... .... ...... ... ..... ..... .. .... ......... .... ....... .................. FA-30 10
CABOS ........... . ... ............. ... ... .. ... .................. .. ..... ..... .. ..... .. ........... .. .... ..... FA-102 20
CAADORES... . .... ...... ........ ..... ........ ... ... .. ... ................................ .. ........ ... EB-86 43
CMARA DOS DEPUTADOS ........................... .... .... ....... .. .... .... ....... ....... FA-3 4
CAMPO DE INSTRUO........ .. ............. .. ....... .... .. .. ....... ....... .... ... .. ..... .. .. EB-49 39
CANHO .................... . .............. .................... ....... ..... ......... ... .................... EB-82 43
CAPELO...... .. ... ..... ..... ... ....... ..................... ..... ... ..... ............. ..... ..... ... ....... FA-96 19
CARGA! ... ......................... ....... ... .. ... ... ..... ...... ..... ........ ............. .. ................. FA-144 28
CARRO DE CO.MBA TE.... .. .. .. ... .. ... ... .. .... .. ... .. ... .. ... .. ... ... .. ... .. .. ... ... .. .. .. ... . EB-45 38
CAVALARIA ................... ...... ..... ..... ... ..... ...................... .. .. .... ..................... FA-11 7
CAVALARIA BLINDADA..... ... ................... ............ ... ... ... .. ...... .. .. .. ... ....... EB-96 44
CAVALARIA MECANIZADA.. ........ ..... ... ..... .......... ......... .. ... ....... .... ... ..... EB-97 44
CAVALOS DE MO.. .... .. ....... .. .......... .............................................. .. ...... EB-66 41
CENTRO DE CAPACITAO FSICA DO EXRCITO .............. ..... .. ... EB-28 37
CENTRO DE PREPARAO DE OFICWS DA RESERVA. ................ EB-21 36
CESSAR FOGO! ....... ............................................................... .. .. .... ... .... .. .. FA-143 28
CESSAR O " VONTADE" ...................................................................... FA-42 12
CHEFE .. ........... .... .. ......... .... .............. ........... ..... ..... ..... ............................ .... FA-8 4
CINCIA E TECNOLOGIA ............... ..... ... ... .. ..... .. ... .. ..... ... ....................... EB-100 45
CLARIM ......................................... ....................... ..... ..... ..... ........... ....... ... . FA-113 21
COBRIR .. ... ... .... .... ............. .... ... ...... ... ...... .......... ................. ........ ........ ..... ... FA-60 14
COLGIO MILJT AR. .. . . . .. .. .. . . .... EB-22 36
COLOCAR COBERTURA .. .. EB-78 42
COLUNA. ...... ............ . ... .. ........ .. ........ .. FA-65 14
COMANDANTE.............. .................... ... FA-8 4
COMANDANTE DE ESQUADRO DE CAVALARIA CL-14 54
COMANDANTE DE REGIMENTO DE CAVALARIA. .... ... .. ......... ...... . CL- 13 54
COMANDO.............................. . .. ....... ... EB-2 34
COMANDO AREO .................................................. . ..... .. .. ..... .. ....... . FA-28 lO
COMANDO DE OPERAES TERRESTRES .. . . . .. EB-I 9 36
COMANDO MILITAR DA AMAZNlA ........................ . ... .......... .... ... . EB-11 35
COMANDO MlLlT AR DO LESTE..... .. . .. . .... .... . ... . .. . .. .. .. .. . EB- l3 35
COMANDO MILITAR DO NORDESTE .......... . ... ..... ........ . . ....... . . EB- 12 35
. COMANDO MILITAR DO OESTE .... ..... ... .. ... . .. .. . .. ....... .... ............ . EB- I4 35
COMANDO MlLIT AR DO PLANALTO ..... .... . .. .. .. .. ...... . EB-16 35
COMANDO MlLIT AR DO SUDESTE . . . .. ... .. .. .... ........ .. . . ....... .. EB- 17 35
COMANDO MILITAR DO SUL . .............. .... ..... . .. . .. . ..... . EB-15 35
COMPANHIA .................... .. ......... .. ....... .. .......... .. ...... . FA-33 lO
COMUNlCACES _......................... .. .. .. ..... .. . ... ................................ .. FA-1 2 7
CONTINGENTE........................ ... ... ..... .... .. ... ... .... .. ..... ........... ... . FA-37 11
CONTRA-MESTRE DE SERVIO ......... ............ .. .......... .. .. .. FA-10 1 20
CORNETEIRO.......... .............. ..... ..... .... ........ ..... ... ..... ... . FA- 11 3 21
CORPO DE ALUNOS .... .. .. ... ...... ....... .. ... ... . ... . .. ........... .... ....... .. ..... ..... . EB-38 38
CORPO DE CADETES ...... ..... ... ............................... .... ......... .. .. .. .... . EB-37 38
COUDELARIA .... ..... ............... .......... ..... .......... ........ ..... .......... .... .... .. EB-50 39
CRUZAR ARMA .............. .. .............. .. .. ..... ..... ... .. .. ........ .... .. ............... .. FA-45 12
CURSO BSICO........ . ... ...... .. .. . .. .. . .. . .. . . ....... ... .... ... .. t;:B-39 38
DENTISTA DA UNIDADE.. ..... .................. ...... ..... ..... .. ....... ... .. .. ... .... .. FA-93 19
DEPARTAMENTO ....................... .... .... . .. ..... ... ........ .. .......... .. EB-80 42
DEPSITOS.... ...... .......... ..................................... .... .. .... .. .. .. . FA-25 8
DESARMAR BA10NET A. .... ..... ............ ... ..... ...... .... ............ .......... ..... ..... . FA-49 13
DESATRELAR .. ..... .... ................. .. .. .. .. ......... ..... .. .. ... ........ .. ...... .. EB-72 41
DESCANSAR... ..................................... ... .. .............................. . FA-40 12
DESCANSAR ARMA. .. .. . .. . .. .. . . .... ..... .. .. . ....... . .. .. ....... . FA-46 12
DESEMBAJNHAR ESPADAS .... .. .......... .. .. .. .. ......... ........ .. .. .. .. ..... ........ .. EB-77 42
DESENCTLHAR..... .. ...... .. . .. . . .. ... .. . .. ... .. ..... .............. .... .. .. ... ..... .. ... .. ... EB-72 41
DESENSARlLHAR ARMAS .......... ..... ... ........... ........ ........ .. ... ....... .. .... ... ... FA-5 1 13
DESTACAMENTO ........ .............. .. ..... ........ .... ..... .......... ... ... .. .. ............. .... . FA-36 lO
DIA ..... .. ........................... ... ..... .. ......... ............ ..... ........ .. ......... ......... .... .. ... . FA-1 25 24
DIREO .. .... .... .......... ... .......... .... ..... ...... .... .......... .... ... ... .. ..... .... ...... ........ . FA-66 15
DIREITA .. ... . ........... ..... ...... ........ ... .... ..... .... .. ......... ...................... .............. . FA-67 15
DIREITA VOLVER ..... ... ....... .... ..... .. .... .. ... .. .. ....... ... ..... ........ .......... .. .. .. .. FA-70 15
DIRETOR ....... .......... .. ............ ....... ........... .... ..... ..... ..... .... .... ......... ..... ... ..... . FA-8 4
DIRETORIA. ....................... ...... .. .. ..... ...... ........... : ......... ......... ...... ........... ... FA- 15 7
DISTRITO NAVAL . .... ..... ... ...... ... .... ..... .... .. ... ..... .. ... .. ....... ........ .. ....... .. .. .. FA-35 10
DIVISO ... . ........ ... ... .... ..... ......... .. ........ ... ... .... ..... .......... .... ... ..... ....... ... .... FA-29 10
DIVISIONRIA .... ...... ............. ............... ........................ ...... ....... ... ..... .... . EB-54 39
DIVISIONRIO ....... ..... ... ... ...... ..... ..... ..... ....... ..... ... .. ............... ....... ... ...... EB-54 39
DOBRAGEM. .. ... ..... ... .......... . .......... ..... ..... .......... ..... ..... .. ... ..... ... ... ..... ...... . EB-58 . 40
ECONOMIA E FINANAS . .. .. ..... ...... ......... ................. .. ........... ....... .. .. . EB-99 44
ELETRICISTA... .. .. ... .. . .. . .. ...... .. ... .. .. ....... . ............... . FA-105 20
EM BANDOLEIRA ARMA .. .. .. .... .. .. .. . ... ... . . ... ... .. ... . ...... ... .. .. . FA-52 13
EM BATALHA .. .. ..... .... ... ..... ........ .... .... ....... ........... ........ ..... ... ... ...... ........... FA-78 16
EM CONTINNCIA. ................. ....... .. ... .... ... .. .. ...... ............. ... .... ...... ... ... ... FA-80 16
EM FRENTE ... .... ........... ..... .... .... ..... .... ... ....... ............... ..... ... .... .... ....... ...... . FA-64 14
EM LINHA .... ... .... .......... .... ..... ... .. .. .. .. .. ......... ..... .... .. .. .... .. .. .. .. ...... ... ............ FA-78 16
EM PARADA. ... ..... .......... ....... .. ...... .. ... .... ... ....... ..... ... .......... .. ...... .. ....... ..... FA-81 16
EMBAINHAR ESPADAS......... ................. .... .... ......... ..... ............. ..... ... ..... EB-76 42
ENCARREGADO DE ARMAMENTO (Mar) .. .. ...... ...... .. .............. .. .. .. ... FA-91 19
ENCARREGADO DO PESSOAL ........................ .. .. .. .. .. .... ............ .... .. ...... FA-84 17
ENCILHAR ........... ... ........ ................... ... ....... ..... ..... ... ........ .. ..... .... ............ .. EB-71 41
ENFERMEIRO................................... ...... ..... .. .... .................... ... ... ..... .... .... FA-103 20
ENGENHARIA ... ... ... ... ..... .. .. .. ... ........ .... ... ... ..... .... .... .... .... .. .. .. ..... ........ ... .... FA-13 7
ENGENHARIA DE COMBATE. .... ........................ .... ..... .......... .... ...... ..... . EB-92 44
ENGENHARIA DE CONSTRUO.. .......... .. .......... .. .......... .............. .... .. EB-93 44
ENSARILHAR ARMAS .......... ..... .... ..... .... ............... ........ ...... ..... ..... .. ........ FA-50 13
ENSINO ..... ..... ... .... .......... .... .. ...... .... ..... ... .... ..... ......... ... .... ...................... ... . FA-133 25
ESCOLA DE ADMINISTRAO DO EXRCITO.. .. .. .. ............ ... .......... EB-23 36
ESCOLA DE APERFEIOAMENTO DE OFICWS ................................ EB-24 36
ESCOLA DE ARTILHARIA DE COSTA E ANTIAREA .... .. .......... .. .. .. . EB-25 36
ESCOLA DE COMANDO E ESTADO-MAIOR DO EXRCITO.... .... .. . EB-26 36
ESCOLA DE COMUNICAES.......... ............................ ... .. .. .. ...... .... ..... EB-27 36
ESCOLA DE EQUITAO DO EXRCITO ........ .. .... ........ .. .......... .. .. ..... EB-29 37
ESCOLA DE INSTRUO ESPECIALIZADA ........ .. ...... .... .. .. ...... .... .... .. EB-30 37
ESCOLA DE MATERIAL BLICO .......... .... .. ........................ .. ................. EB-31 37
ESCOLA DE SARGENTOS DAS ARMAS ...... .... .. .. ...... .... ...... .. .. .. .. .. .. .... . EB-32 37
ESCOLA DE SADE DO EXRCITO.. .. .............. .. ...... ................ ........ .. . EB-33 37
ESCOLA PREPARATRIA DE CADETES DO EXRCITO ........... .. .... EB-34 37
ESCOLA SUPERIOR DE GUERRA ........ .... ...... ............ .. .. ........ .. .......... .. . FA-117 21
ESCOLAS MILITARES .. ......... .. ..... ... ... ........ .. ...... .. ................................... FA-27 9
ESCOLTA. ........ ... ..... ... ..... .................... .... .... .... ... ..... ...... ..... ........ ..... ..... ... .. FA-37 li
ESQUADRA .. ... ....... .. .... ... ..... .... ... .... .... .......... ....................... ... .. ... .... ..... ... . FA-28 lO
ESQUADRO AERONUTICO ...... .. .. .. ......................... .... ...... .. .... .. ....... FA-32 10
ESQUADRO NAVAL .............. .. .............. .. .. ... ....... .... .. ...... .. ............ ....... FA-31 lO
ESQUADRO TERRESTRE .. .... ..... ... .............. ..... .. .. ... .................... ......... FA-33 lO
ESQUADRILHA .... ........... ..... ...... ........ ... ..... .. ......... .............. .............. ..... .. . FA-33 lO
ESQUERDA. .. .... ..... ..... ............................... ............... .. ... ... ...... .... .... .... ...... FA-68 15
ESQUERDA VOLVER .. ......... ...... .... ... ........ .......................... .. ... .. .. .. ........ FA-71 15
ESTABELECIMENTOS DE ENSINO MILITAR ............ .. ................ ... .. .. FA-27 9
ESTADO-MAIOR. ... .. ... ..... ... ..... ..... .... ...... .... ............... ....... ..... .......... ... .. .. . FA-9 7
ESTADO-MAIOR DAS FORAS ARMADAS .. .... .. ...... .. .. .......... .. ........... FA-119 22
ESTAFETA ................... .... ....... ... .. ... .... .. .... .......... ........ ... .. .. ... .. ... .. ... .. ..... .... FA-110 21
EVACUAO ....... ...... .......... ......... ........ ................. ..... ..... ..... .......... ... ..... .. EB-83 43
EXERCCIO ... ... ...... ............................ .............. ... ......... ..... ................. ... ... . FA-1 26 24
EXRCITO .... ........ ........ ... .. ..... ..... .... .... ..... .... ... .......... .. .... ....... ..... .... .......... FA-28 10
EXRCITO (Indicativo da Fora Terrestre) .... .......... .. ........ .. .. .. .... .. ........... EB-1 34
EXTERNO (Mar) ............ .......... ..... ...... .. ... ...... ...... ..... ....... .. .... ..... ... .. .......... FA-110 21
FBRICAS ............ ... .. ...... .. .... ... ..... ....... ..... .... ....... ... ..... ............. ..... ..... .. ... . FA-24 8
FANFARRA ........... ... ..... ...... ..... ... ... .. ..... .... ... ..... .... .... ... ......... .... .... ............. EB-63 40
FARMACUTICO DA UNIDADE.... .. .. .. ...... .. .. .. .. .. ... ... .. ......... .. .. ....... ...... FA-94 19
FAXINA. ... ............. .. ..... ... .... ..... ........... ......... ............ ... ..... .. .............. ... ....... FA-127 24
FERROVIRIO. .... ..... ..... ... .. ...................... ..... ......................... ............. ..... EB-85 43
FIRME ... ... ................... ..... ............... ....... .. ........ ... .... .... ... .... .. .... ....... .... ..... ... FA-61 14
FISCAL ADMINlSTRATIVO ..... .. .... ... ..... ........ ... .. ........ ...... ...... ....... ...... ... FA-83 17
FOGO! ... .... .. ........ ... .... .... ...... ..... ....... .... .... ......... ... ..... ... ... ...... .... .... ... ........... FA-142 28
FORA DE FORMA ... ..... .................................. .. ... ................ ........ ...... ....... FA-72 15
FORA AREA .... ... ..... ... .......................... .... ...... ............ ............. ....... .... .. FA-29 10
FORA NAVAL ..... .. .... .. ....... .............. ....... ...... .... .... ........ ..... ..... .... .. .... .... .. . FA-29 10
FORMATURA GERAL (Clarim) - I" Parte. ... ... ... ..... ...... ... ... ..... ........ ... ... . CL-5 .1 51
FORMATURA GERAL (Clarim)- 2" Parte .. ...... .. ....... .... ...... ......... ..... ...... CL-5 .2 51
FORMATURA GERAL- 1 Parte ............................ .. ...... ... ... .. .......... ..... ... FA-76.1 16
FORMATURA GERAL- 2" Parte... ............. ..... .. ................ ..... .......... ....... . FA-76.2 16
FORRAGEM..... ................ .... ...... .... ......... .. ............... .... .. .... ....... ....... ... ....... EB-67 41
FORTALEZA. ......... .. .. .... ........ ..... ... .... ..... ....... .................... ..... .......... ...... ... FA-38 11
FRONTEIRA ............. .... ..... ....... ... ... ...... .... ..... ..... .. .... ..... ...... .. ...... .... .......... FA-38 11
FURRIEL. ....... .. ... .............. ..... ........ ................... ... ...... .... .... ... ............... ..... . EB-81 42
GOVERNADORES .......... .... ..... .... ... ........ ..... .. .... ...... ... ......... .......... ........ ... FA-4 4
GRUPAMENTO.... .... .... ...... ..................... .... .... ... ... ... .... ........ .... ........ .... ..... EB-40 38
GRUPAMENTO DE UNIDADES ESCOLA. ..... ......... ..... ... ....... .......... .. ... EB-88 43
GRUPO ..... ..... ... ..... ... ..... .. .... ... ..... ........ ................ ..... .. .. ..... ...... .... ... ... ..... ... FA-32 10
GUARDA. .. ..... ............. ... ... ... ...... .... ... ... ..... ...... ... ...... ...... ................. .... ... .... FA-1 32 25
GUARDA PRESIDENCIAL................... .......... .. ........ ..... .... .. ..... ... ..... ........ EB-87 43
GUARNIO (de embarcao, veculo ou aeronave) ...... ... ... ......... .... ...... FA-118 22
GUARNIO .. ... ..... ... ... .. .. ..... ..... .... ..... .......... ............................... .... .... .... FA-38 11
GUERRA QUMICA.. ... .... ........ ............ ..... ............ ............ ..... ..... ..... ..... .... EB-42 38
HELICPTEROS. .... ..... ...... ..... .......... ... ..... .. ............... .... ... .. ........ .. ... ... ... ... EB-57 40
HOSPITAIS .. ... ..... ....... .. ............. ................................ ... ...... .. ..... ...... ..... ... .. FA-26 8
INDEPENDENTE... .. .... ... ............... ... ........... .. .... ..... .. ..................... ..... ..... . EB-84 43
INFANTARIA ....... ... ... ......... ....... ... ................ .. .... ......... ............ ..... ........... . FA-14 7
INFANTARlA BLINDADA.... ... ....... ..... ... ... ..... ... ..... ... ... .. .. .... ............ .... ... EB-94 44
INFANT ARlA MOTORIZADA. ...... ... .... .... ..... ...... .... ..... ....... .................... EB-95 44
INSTITUTO MILITAR DE ENGENHARIA.... ........ .. ... ....................... ..... EB-35 37
INSTITUTOS .... .. ... ...... ... ....... .. ......... ... ..... .. .... ...... ..... ................... ..... ......... FA-24 8
INSTRUO ......... ...... ........... ... .................. ..... ... ... .. ... .... ...... ... ......... .... .. ... FA-126 24
INTENDNCIA ....... ....... .......... ... ........... ..... ... ............ ............ ..... .. ........ .. ... FA-17 7
INTENDENTE.................. ...... ....... .. .... .... .... ...... .. ........ ... ... ..... ... ............ .... FA-83 17
L VEM MANOEL LUIZ............ ... ........ .... .... ..... ...... ..... .... ... .... ... ... .......... EB-1 03 46
LABORATRIOS ................... ... ... ..... .......... ... .. ... ............ ... ..... ..... .. ..... .. .... FA-24 8
LESTE ....... .................... ... .. .... ... ... ..... .... ..... ... ..... .... .... ...... ........ .......... ... .. ... . EB-6 34
LIMPEZA DE ANIMAIS..... ....... ... ..... ..... ... ..... ... ..... ... .... ...... ... ...... ........ .... . EB-65 41
LOGSTICA. ..... ........ .. ............... ..... ..... ......... ..... .................. ..... .......... .. ...... EB-52 39
LOGSTICO ......... ... ..... ....... .... .... ....... .... ......... .... .... ..... ... ..... ................... .... EB-52 39
MANUTENO...... .... ... ... ..... ....... ............... ..... ....... .... ... ........... .. ....... .... .. EB-43 38
MARCAR PASSO ... ... ..... .. .... ..... .... .... ............. ....... .. ....... .... ............. .... ..... . FA-63 14
MARCHA BATIDA (Clarim) .. ...... ... ..... ... .. .. ......... ...... ....... ... ... ....... .. ... .. ... . CL-11 53
MARCHA BATIDA. .. ........... ..... ..... .... .. .. ............ .. .... ....... .... ...... ........... ... .. EB- 104 46
1. RGOS
Gabinete do Ministro o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o 01
Estado-Maior do Exrcito o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o 1O
SEF, SCT o o ooo o o o oo o o o o oooo oo oo o o o o oo o o oooO ooo oo oo o oo o o o o o o o o o oo oo o oooo o o o oooo o o oooo oo o oo oo oo oO O OO O 01
DEE, DFA O o o o o o o oo o o oo o oo o o o o o oo o o o oo oo o o OOOOO O o o o o o O o oooo o oo oo oooo o oo oo o ooo o oooo oo o oo oo ooooooOO oo o 01
SGEx, C IE, C Com SEx o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o 00 o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o 01
3. UNIDADES
Infantaria OO OO O OOO o O o O Ooo o o oo oo oo oo oooo oo o oo o oo , o o o oo o ooo oo o oo o o o o o o o o o o ooo o o o oo OOOoO OO OO O O O O OOOOOOOO O 01
Cavalaria o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o 00 o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o :o 01
o o o
5. ESTABELECIMENTOS DE ENSINO
ECEME ........ ......... .... .. ...... ..... .. .... ..... .... ... .. ...... .. ...... .. ..... ..... ...... .. .... .. 02
EsAO ... ... .. .... .. .... .. ..... ... ... ..... .... ..... .. ... .. ...... ...... ....... ... ........... .... .. ...... 02
AMAN ....... .... .... .. ... ...... ... .. ... ..... .. ... .. .... ..... ..... .... .. ... .... ......... ...... .... .. .. 02
EsSA .... .. ..... .......... ...... ... .. ..... ...... ..... ....... .. .... .... ... .... .... ... ....... .... .. .... .. 02
CPOR ...... .......... ........... ........ ...... ... .. ... ... .. .... ...... ... ..... .. ..... ......... .... .. .. 02
NPOR ... ... ... ...... .... ..... ... .... ... ........... .. ..... .. .... ....... ........... ...... ........... ... 01
IME ........ ........... ...... ....... .. .. ........ ..... ...... ... ... ....... ...... ..... ............. ... ... . 01
EsSE, EsCom, EsACosAAe, EsiE, CIGS, EsMB. EsEFEx, Cl Av Ex,
CEP, Cl Pqdt GPB, CIGE, EsAEx, EsPCEx ... .... ... .. ......... .. ..... ..... ... ... 01
Colgio Militar ... .... ...... .... .. .. .... ..... .. .. .... ............... ... .. .... ...... ........... .. ... 01
C IAS/Sul .... ... ..... ...... ..... ... ....... .... .. ...... .... .. ... .. ...... ...... ..... ....... ... .... ..... 01
6. OUTRAS ORGANIZAES
ArqEx .. ... ... ... ..... ... ..... ... ......... ..... ....... .. ... ... .... ... .. .... ... .. ... ..... .... ........ .. 01
Arsenais de Guerra ... .... ... ... ... .. .. ...... .... ..... ... ... .... ........ ........ ........ .... .. . 01
Bibliex ' 02
C CAu Ex ..... .. .. .. .. ... ......... .. .... ......... .. .. ... ..... ...... .. ........ .. .... ...... ..... .... . 01
C Doe Ex ... ... ..... ...... .. ... .: ... ... ... .. ... ... ... .... .. .. .. ... .. ..... .... ... .. .... ........ .... .. 01
CITEx ... ..... ........ ... ....... ..... ... ... ... ....... ... ...... .... .. .. ...... ...... .... ... ...... .... ... 01
Coudelaria > 01
C R 0 ... .... ........ ..... .... ................. ... .. ... ..... .... ... ...... ... .. ... ... ........ .. ... .... .. 01
C S M .. .. ... .. ... ... ... ..... ... ... ... ...... .. .... .. .. ...... ......... ...... ... ... .. ..... ..... ..... ..... 01
D C Arrnt .. .... .. .... ... ...... .. .. .... ..... ... ... .. .. ..... ... ... .... ... .... .... .................. .... 01
D C Mun .. ........ .... .. .... .. .. ... ... .._.......... .......... .. ... ......... .............. ... ..... .. .. . 01
D C MM ... ... ... .. .. ... .... ..... ... .... ..... ...... .... .. ... .. .... ... ..... ..... ... ... .... .. .... .... . 01
DL .... ... ..... .... ........... .. ......... .. .. .... .. .. .. .. ..... ..... .. ....... .... ........... ..... ... ... 01
E G G C F .. .... ...... ... ... ..... .. .... ..... ... .. ..... ..... .. ..... ..... .... ... ........ .. ... .... .. .. . 01
EM Aer .... ... ....... ... .. .. ... ......... .... .. .. ...... ... ... ....... ... .... .. .. ..... ..... .... .. .. .. ... 01
EM A .. ..... ... .. ...... ..... .. ....... ....... ... .. ... ....... ............. ... ... .. ... ... ......... .. ... .. 01
EM F A ..... .. .... ... ... ...... .. ... ..... .. .. .. ... .. ..... ... ... ... .......... .... .. .. .... .......... ... . 01
H C E .. .. .. .......... ....... ...... .. ... .. .. .... .. ........ ... ... .... ........... ..... ...... ......... ... . 01
H F A ..... ......... .. ... ... ..... .. ..... .... ... .. ... .. ...... ... .. ... ... ..... ...... .. .. ...... ..... .. ... . 01
Hospitais Gerais e de Guarnies .. ... .. .. .... .... ......... ... ... ..... ... .. .. ........ .. 01
I B Ex ...... .. .. .... .. .. ... ... ... ... .. ........ .... .... .. ... ... ....... ...... .. .. .... ....... .. .. ... ...... 01
I P D ...... ..... ........ ...... .......... .... ....... ....... ... ..... .... ... ... ... .. ..... ... ... .. ... ... ... 01
I P E .. ........ .... .. ......... ....... ... ... .. .. .. .......... ... .... ... ...... ... .. ... ...... ......... .... .. 01
Museu Histrico do Exrcito/FC ... ... ... ...... .. .. .. ...... .. ... .. ....... .. .. .. ........ .. 01
Pq R Arrnt .. .. ... ... .. ........ .. .. ... .... ..... .. .... ....... ..... .. ..... .. ... ....... ... ....... .... ... 01
Pq R Mnt ... .... ...... .. ..... .... ... .... .. ...... .. .. ... ... .... ... ... .... ... .. .... .. ..... .... ... .. ... . 01
Este manual foi elaborado com base em anteprojeto apresentado
pelo Centro de Documentao do Exrcito.
BIBLIOGRAF IA
- " Systema Geral de Toques de Cometas e de C larins ", Typ. de Luciano Montene-
gro .Juni or, 1887.
- " Ordenana dos Toques de Com eta e Clarim", Imprensa Nacional, 1907.
- " Regulamento de Toques e Marchas para o Exrcito e Am1ada, Imprensa do Esta-
do-M aior do Exrcito, 1937.
- " Manual de Toques, Marchas e H inos das Foras Am1adas", EGGCF, I" Edio,
1988.
- ''R-2 (Regulamento de Continncias, Honras, Sinais de Respeito e Cerimonial
Militar das Foras Annadas, EGGCF, I" Edi o, 1997.
- " C 22-6 (Man.ual de Campanha) Inspees, Revistas e Desfiles", EGGCF, l a Edi -
o, 1986.
EGGCF
Desde 1949
Misso de Grandeza: SERVIR!