Sunteți pe pagina 1din 65

REA DE PROTEO AMBIENTAL

DO SO BARTOLOMEU (APA-SB)

Projeto elaborado pelo Laboratrio de


Conservao da Natureza, da
Universidade Federal de Viosa, para
a criao da rea de Proteo
Ambiental do So Bartolomeu,
municpio de Viosa, MG.

VIOSA
MINAS GERAIS - BRASIL
Abril - 2017
EQUIPE TCNICA

Coordenao Tcnica
Gumercindo Souza Lima
Depto de Engenharia Florestal - UFV

Estagirios
Engenharia Florestal - UFV

Diego Campos Vasconcelos


Guido Jos Donagemma Miranda
Joyce Machado Nunes Romeiro
Laksme Narayana oliveira da Silva
Vagner Luiz Ribeiro
1. INTRODUO

O crescimento urbano brasileiro se deu, muitas vezes de forma desordenada,


sem preocupao com o planejamento urbano e com a sanidade ambiental. Nesse
sentido, vrios problemas se agravaram e os recursos naturais como a gua foram
comprometidos. Em Viosa, Minas Gerais, o cenrio no diferiu das demais
realidades brasileiras. Atualmente, a populao sente o aumento da demanda por
gua e a expanso urbana desordenada que invade a zona rural do municpio,
importante para garantir o abastecimento hdrico tanto em quantidade como
qualidade. Paralelamente, Viosa vem acompanhando intensos perodos de seca,
desaparecimento de nascentes, diminuio da vazo dos rios, e a consequente falta
de gua para diversos fins, decorrente do uso indevido do solo e inconsequente uso
dos recursos naturais.
Nesta perspectiva tem crescido a preocupao com a preservao e
conservao dos recursos naturais. As Unidades de Conservao surgiram para
contribuir e conciliar com a conservao da natureza e o uso sustentvel dos recursos
naturais. O Sistema Nacional de Unidades de Conservao (SNUC), definiu para o
Brasil 12 diferentes categorias de unidades, estando todas sujeitas a regras
especficas conforme o SNUC. Sendo 5 denominadas como de Proteo Integral e 7
como de Uso Sustentvel. A categoria de unidade de conservao designada rea
de Proteo Ambiental (APA) caracteriza-se como de Uso Sustentvel, definido pela
lei 9.985 de 18 de julho de 2000 como:
Art.15. rea de Proteo Ambiental uma rea em geral extensa, com
um certo grau de ocupao humana, dotada de atributos abiticos, biticos,
estticos ou culturais especialmente importantes para a qualidade de vida e o
bem-estar das populaes humanas, e tem como objetivos bsicos proteger a
diversidade biolgica, disciplinar o processo de ocupao e assegurar a
sustentabilidade do uso dos recursos naturais. 1o A rea de Proteo
Ambiental constituda por terras pblicas ou privadas. 2o Respeitados os
limites constitucionais, podem ser estabelecidas normas e restries para a
utilizao de uma propriedade privada localizada em uma rea de Proteo
Ambiental. 3o As condies para a realizao de pesquisa cientfica e
visitao pblica nas reas sob domnio pblico sero estabelecidas pelo
rgo gestor da unidade. 4o Nas reas sob propriedade privada, cabe ao
proprietrio estabelecer as condies para pesquisa e visitao pelo pblico,
observadas as exigncias e restries legais. 5o A rea de Proteo
Ambiental dispor de um Conselho presidido pelo rgo responsvel por sua
administrao e constitudo por representantes dos rgos pblicos, de
organizaes da sociedade civil e da populao residente, conforme se
dispuser no regulamento desta Lei.

O interesse pela criao da APA So Bartolomeu ocorre desde a dcada de


90, e por diversas razes no foi concretizado at os dias atuais. A criao de uma
rea de Proteo Ambiental na regio do Ribeiro So Bartolomeu de extrema
importncia, considerando que esta bacia a principal fonte de gua para o municpio
de Viosa, incluindo o campus da Universidade Federal de Viosa (UFV), sendo
responsvel por mais de 70% do abastecimento de gua do Servio Autnomo de
gua e Esgoto (SAAE). Alm disso a preocupao com a falta de gua conforme a
atual crise hdrica, o crescimento populacional e a consequente urbanizao
direcionada para a zona rural da bacia, contribuiram para fortalecer e reavivar o
interesse pela criao da APA So Bartolomeu.
A maioria dos estudos realizados sobre a bacia do Ribeiro So Bartolomeu
so dirigidos em apenas uma parte do total da bacia, normalmente at o ponto de
captao de gua localizado na represa em frente ao Supermercado Escola, UFV,
considerada como rea de maior influncia no fornecimento de gua para a captao.
Ainda, estudos tm sido desenvolvidos tambm na Bacia dos Arajos que uma sub
bacia da Bacia do Ribeiro So Bartolomeu, com o propsito de inclui-la em uma
futura captao de gua.
Neste sentido busca-se de forma participativa entre a comunidade Viosense,
SAAE, Prefeitura de Viosa e UFV, construir um projeto de criao e um plano de
manejo para a APA So Bartolomeu que se adeque realidade da regio, e
contemple os problemas atuais enfrentados, colaborando com o planejamento do
crescimento urbano e contribuindo com a gesto dos recursos hdricos dentro da
APA, assegurando o bem estar de sua comunidade e a sanidade ambiental .
2. JUSTIFICATIVA

A criao da APA So Bartolomeu justifica-se principalmente pela extrema


necessidade de conservao dos recursos hdricos que abastecem o municpio e
colaborao no planejamento da expanso urbana, e pela sua virtude de poder
direcionar atravs do plano de manejo a adoo de medidas que visem garantir a
qualidade e quantidade dos recursos hdricos da regio preservao dos
remanescentes de mata nativa, bem como a proteo das faixas de preservao
permanente e a recuperao das matas ciliares proteo das vrzeas, consideradas
de preservao permanente, onde nenhuma interferncia poder ser efetuada sem
autorizao prvia expedida pela Prefeitura Municipal e demais rgos competentes
preveno de incndios na rea rural, como forma de proteger os remanescentes
florestais e o equilbrio ambiental da regio, instituindo--se a elaborao de
programas de preveno de incndios estmulo atividade agropecuria e
silvicultura na rea rural, por meio de orientao tcnica e normativa, bem como
incentivos ao associativismo rural em microbacias hidrogrficas, de forma a garantir
a conservao ambiental concomitante com a explorao econmica levantamento
da estrutura fundiria atual na zona rural, a fim de embasar os programas de apoio
agricultura e o planejamento da produo, e atividades de turismo na regio adoo
de critrios ambientalmente sustentveis para as atividades regularmente instaladas
ou a se instalar de modo a preservar o patrimnio natural, histrico, arquitetnico,
cultural e cientfico da regio, alm de possibilitar o desenvolvimento econmico a
exigncia de licenciamento ambiental prvio para obras impactantes a serem
realizadas na APA, por meio da elaborao de um RAP - Relatrio Ambiental
Preliminar ou um EIA/RIMA - Estudo de Impacto Ambiental/Relatrio de Impacto
Ambiental, dependendo do caso, a fim de garantir a anlise e mitigao dos impactos
decorrentes de sua implantao e funcionamento adoo de normas especficas
para o parcelamento do solo e de critrios para implantao de infra-estrutura,
compatibilizando a ocupao urbana com a conservao ambiental preservao das
caractersticas atuais do stio urbano e das vias locais, visando a manuteno da
qualidade de vida da populao, a possibilidade de execuo de corredores
ecolgicos e a preservao do patrimnio scioculturalambiental desenvolvimento
de campanhas de divulgao e orientao, voltadas populao local e aos turistas,
de forma a envolv-los com os princpios de conservao do meio ambiente, atravs
de programas de educao ambiental a serem propostos pelo plano de manejo.

3. CARACTERIZAO SCIOAMBIENTAL

3.1. MEIO FSICO

A bacia hidrogrfica do Ribeiro So Bartolomeu est situada em sua


totalidade dentro dos limites do municpio de Viosa, Zona da Mata Norte do estado
de Minas Gerais. A rea ocupada pela bacia de 5.057,4ha entre as coordenadas de
2043 S, 4250 O e 2051 S, 4256 O, o que corresponde a cerca de 18,2% da rea
do municpio (Arruda, 1997). A rea rural da bacia encontra--se entre as coordenadas
204548 S, 424536 O e 205018 S, 425411 O, com uma rea de 2.826,83ha.
O ribeiro formado pelos crregos Santa Catarina, Engenho, Paraso, Posse,
Palmital e Arajo (COSTA et al., 2013) e possui cerca de 440 nascentes segundo
dados do Servio Autnomo de gua e Esgoto de Viosa (SAAE). A bacia
delimitada na sua poro sul pelos municpios de Coimbra e Paula Cndido e ao norte
pela rea urbana do municpio de Viosa (bairro Barrinha), desaguando no Rio Turvo
Sujo (PORTES, 2008).
Segundo a classificao de Kppen, o clima do tipo CWa, clima mesotrmico,
com precipitao mdia anual de 1200 mm (CASTRO, 1983). As temperaturas
mdias mensais variam entre 17C e 24C e a temperatura anual fica em torno de
20,9 C. Uma das principais caractersticas do clima da regio so os invernos frios e
secos, com os meses de julho e agosto os meses mais secos do ano e veres quentes
e midos.
A regio caracterizada por sua topografia fortemente acidentada, relevo
ondulado fortemente ondulado. As encostas de morros tem perfil cncavo-convexo,
com vales de fundo chato, formados por terraos de leito maior (CORRA, 1984). A
parte rural da bacia tem uma altitude que varia entre 800 e 970 metros e a parte
urbana da bacia tem altitudes que variam entre 600 e 800 metros (apud IGA, 1982).
Quanto geologia, a regio formada por rochas que constituem o Embasamento
Granito--Gnaisse Indiviso, e sob essas rochas do Complexo Cristalino se encontra
uma cobertura terciria pouco espessa de aluvies quaternrios (IGA, 1982). Em
relao aos solos, h uma predominncia de Latossolos Vermelho-Amarelo
distrficos e Cambissolos hlicos Tb distrficos latosslicos. Alves (1993) relaciona
os tipos de solo encontrados na regio com sua distribuio na paisagem. Latossolo
Vermelho-Amarelo, geralmente em reas de topos de morro remanescentes
Podzlico Vermelho--Amarelo Cmbico, nos terraos Podzlico VermelhoAmarelo,
nas reas de perfis cncavos entre as elevaes e os terraos ou entre as elevaes
e os cursos dgua Podzlico Vermelho-Amarelo, com horizonte B -Bruno Micceo,
nos bojos das ravinas Latossolo Cambisslico, em reas iniciando ravinamento e
outras dependendo de seu grau de eroso Cambissolo, laterais das ravinas mais
ngremes e evoludas Solos Hidromrficos e Aluviais, nos leitos maiores dos cursos
dgua.
A vegetao nativa da regio a Mata Atlntica, porm com processo de
degradao bem avanado. Atualmente a floresta nativa foi em grande parte
substituda por pastagens e lavouras e as matas se encontram fragmentadas e
empobrecidas geralmente cobrindo topos de morros ou regies que no so
adequadas para o exerccio de atividades agropecurias.
Com relao ao uso e ocupao da terra, a rea de captao da bacia
caracterizada pela intensa atividade agropecuria exercida por pequenos produtores
rurais. A maior parte das propriedades se dedicam pecuria, com predominncia
de pastagens muitas vezes degradadas. A presso imobiliria tambm colabora com
um outro tipo de ocupao do solo, a expanso da rea urbana. Ao redor do campus
universitrio observa--se um avano constante de presso da urbanizao com
instalao de vrios loteamentos e condomnios.
3.2. MEIO BITICO

3.2.1. FLORA

FIGURA 01 Localizao dos principais fragmentos florestais da APA do


So Bartolomeu, Viosa- MG

3.2.1.1. MATA DO PARASO

A mata do paraso formada por um mosaico sucessional de floresta


Estacional Semidecidual, tendo dois estgios sucessionais bem definidos: inicial e
avanado. A sua parte de floresta inicial foi regenerada a partir de um pasto de capim
gordura (Mellinis minutiflora) abandonado e cercado desde 1966 enquanto que a
parte em estgio avanado apresenta uma floresta madura, sem interferncia
antrpica por perodos bem mais longos.
Atravs de estudos florsticos j realizados na Mata do Paraso (Pinto, 2005;
Marangon et al, 2003) foi possvel compilar as espcies nativas presentes nesta
rea, como visto na tabela 1 (anexo). Nos levantamentos florsticos na rea foram
encontrados 55 famlias, 131 gneros e 213 indivduos, sendo que as famlias com
maior nmero de espcies foram Fabaceae com 36 espcies, Myrtaceae com 12 e
Meliaceae e Lauraceae com 11. Segundo a Portaria do Ministrio do Meio Ambiente
(MMA), as espcies Cedrela fissilis, Euterpe edulis, Dalbergia nigra, Apuleia
leiocarpa, Zeyheria tuberculosa e Melanoxylon brauna so classificadas como
Vulnerveis na lista nacional oficial de espcies da flora ameaadas de extino,
enquanto que a Trattinnickia ferruginea e Cariniana legalis so classificadas como
Em Perigo. Desta forma, todas estas espcies listadas ficam protegidas de modo
integral, incluindo a proibio de coleta, corte, transporte, armazenamento, manejo,
beneficiamento e comercializao, dentre outras.

3.2.1.2. MATA DA BIOLOGIA

A rea onde encontra-se atualmente a Mata da Biologia foi, em 1922,


totalmente desmatada para plantao de caf. Com a fundao da Escola Superior
de Agricultura e Veterinria (ESAV) em 1926, a cultura foi abandonada e a rea
passou a fazer parte do campus, estando sob proteo permanente e em processo
de regenerao natural at os dias atuais.
Atravs do estudo florstico realizado por (Paula et al, 2002) na Mata da
Biologia, foi possvel compilar as espcies nativas presentes nesta rea, como visto
na tabela 2 (anexo). Foram amostrados 93 espcies, 77 gneros e 33 famlias
botnicas, observando-se que as famlias mais ricas foram Fabaceae com 18
espcies, seguida por Lauraceae com 9 e Myrtaceae com 8. Segundo a Portaria do
Ministrio do Meio Ambiente (MMA), as espcies Dalbergia nigra, Apuleia leiocarpa,
Zeyheria tuberculosa e Cedrela fissilis so classificadas como Vulnerveis na lista
nacional oficial de espcies da flora ameaadas de extino, enquanto que Cariniana
legalis e Ocotea odorifera so classificadas como Em Perigo. Desta forma, todas
estas espcies listadas ficam protegidas de modo integral, incluindo a proibio de
coleta, corte, transporte, armazenamento, manejo, beneficiamento e
comercializao, dentre outras.
3.2.1.3. MATA DA SILVICULTURA

No estudo realizado por Souza et al (S. D.), foram encontradas 45 famlias, 98


gneros e 136 espcies, considerando que as famlias com mais espcies foram
Fabaceae com 25 espcies, Rubiaceae com 16 e Lauraceae com 10, como visto na
tabela 3 (anexo). Segundo a Portaria do Ministrio do Meio Ambiente (MMA), a
Dalbergia nigra, Apuleia leiocarpa e Melanoxylon brauna so classificadas como
Vulnerveis na lista nacional oficial de espcies da flora ameaadas de extino,
enquanto que a Trattinnickia ferruginea classificada como Em Perigo. Por isso,
estas espcies ficam protegidas de modo integral, incluindo a proibio de coleta,
corte, transporte, armazenamento, manejo, beneficiamento e comercializao, dentre
outras. Alm das espcies ameaadas de extino, a Guarea pendula destaca--se
por ser uma espcie endmica da regio, a qual deve ser protegida.
A composio florstica e a estrutura fitossociolgica indicam que a Mata da
Silvicultura encontra--se em estgio de sucesso secundria, composta por vrios
estgios de sucesso, com tendncia a formao de diferentes estratos, onde
algumas rvores do estrato superior intercalam--se com rvores dos estratos mdio
e inferior, apresentando elevada diversidade florstica, com espcies tpicas dos
primeiros estdios sucessionais, como as do gnero Cecropia, tambm espcies de
estdios sucessionais mais avanados, tais como Didymopanax morototoni,
Dalbergia nigra e Cedrella fissilis.

3.2.1.4. MATA DA AGRONOMIA

A Mata da Agronomia possui dois trechos com diferentes nveis de


regenerao: Floresta inicial e floresta avanada, instaurada aps a cobertura vegetal
original ter sido removida por corte raso e substituda por plantio sequencial de caf
e pastagem. A Floresta inicial encontra--se em processo de regenerao substituindo
a pastagem h aproximadamente 28 anos, enquanto que o trecho de floresta
avanada encontra--se em estgio de sucesso a mais de 50 anos (Braga et al,
2011).
Segundo estudo realizado na rea por Braga et al (2011), foram encontradas
34 famlias botnicas, 72 gneros e 86 espcies, sendo que as famlias mais ricas
foram Fabaceae com 20 espcies e Euphorbiaceae com 6 espcies, como pode ser
visto na tabela 4 (anexo). Segundo a Portaria do Ministrio do Meio Ambiente (MMA),
a Apuleia leiocarpa e Dalbergia nigra so consideradas como Vulnerveis na lista
nacional oficial de espcies da flora ameaadas de extino, enquanto que a
Cariniana legalis classificada como Em Perigo. Desta forma, todas estas espcies
listadas ficam protegidas de modo integral, incluindo a proibio de coleta, corte,
transporte, armazenamento, manejo, beneficiamento e comercializao, dentre
outras.

3.2.2. FAUNA

3.2.2.1. MASTOFAUNA

Os mamferos apresentam adaptaes exclusivas e distintas, como a presena


de glndulas mamrias e o corpo coberto de pelos. Tais caractersticas permite a este
grupo de vertebrados estar presente em habitats variados, colonizando todos os
continentes e oceanos. Para se ter uma ideia, existem cerca de 5400 espcies
descritas no mundo todo, das quais 701 esto presentes no Brasil (WILSON &
REEDER, 2005; PAGLIA et al., 1995).
Essa grande diversidade encontrada em terras brasileiras se deve em grande
parte sua variedade de ambientes, geralmente classificadas em seis biomas:
Cerrado, Pantanal, Campos Sulinos, Amaznia, Caatinga e Mata Atlntica. Este
ltimo bioma se estende de norte a sul do pas e apresenta uma grande variao de
altitude, desde o nvel do mar at 2700m de altitude (GALINDO-LEAL & CMARA,
2005), o que leva a ocorrncia de um grande nmero de espcies e endemismo. A
Zona da Mata de Minas Gerais, na qual Viosa est inserida, considerada rea de
importncia Muito Alta e rea prioritria para a conservao de mamferos
(DRUMMOND et al., 2005).
Das 67 espcies listadas (Tabela 5 - anexo), cinco esto ameaadas de extino
em alguma categoria. Todas esto classificadas como Vulnervel na Lista Vermelha
de Minas Gerais (Crhysocyon brachyurus, Leopardus pardalis, L. tigrinus,
Abrawayaomys ruschii e Rhagomys rufescens). Trs esto na lista de espcies
vulnerveis da IUCN (2013) a nvel nacional (C. brachyurus, L. pardalis, L. tigrinus),
uma Vulnervel (L. tigrinus) e duas so classificadas como Quase ameaadas
(C. brachyurus e R. rufescens) em nvel mundial.
3.2.2.2. HERPETOFAUNA

A herpetologia Brasileira detm uma das maiores biodiversidades do mundo,


com mais de 1.000 espcies de anfbios e mais de 760 espcies de rpteis (Segalla
et al. 2014). Anfbios e rpteis so grupos de animais tratados conjuntamente como
herpetofauna.

3.2.2.3. ANFBIOS

O bioma Mata Atlntica apresenta alta taxa de riqueza e endemismo e, segundo


Cruz & Feio (2007), o bioma abriga cerca de 540 espcies de anfbios divididos em 3
ordens, sendo elas: Anura, a qual compreende sapos, pererecas e rs; Caudata,
ordem das salamandras e trites; e Gymnophiona, das cobras-cegas e ceclias.
Segundo Lacerda et al. (2014), estudos especficos para inventariar as espcies
de anfbios ocorrentes em Viosa ainda no foram realizados. Contudo, o mesmo
autor realizou um levantamento bibliogrfico a fim de compor uma tabela de
ocorrncia de espcies. Ao todo, ele listou 35 espcies de anfbios (Tabela 6 - anexo),
dos quais 34 so Anuros e 1 Gymnophiona, sendo que 32 espcies da lista foram
encontradas na Mata do Paraso.
De acordo com Machado et al. (2008), nenhuma das 32 espcies listadas na
Mata do Paraso, se encontram ameaadas de extino no mbito nacional. Lacerda
et al (2014) salienta que o nmero de espcies ocorrentes em Viosa tende a
aumentar medida que novos estudos forem realizados.

3.2.2.4. RPTEIS

As espcies de rpteis se dividem em trs grupos, sendo eles: Testudines


(cgados, jabutis e tartarugas); Crocodylia (crocodilos e jacars) e Lepidosauria, na
qual se subdivide em Rhynchocephalia e Squamata, os quais, atualmente, so
conhecidos como os rpteis mais diversificados, habitando todo o globo, com uma
riqueza conhecida, segundo Costa et al. (2014), de 10.000 espcies. Nesse grupo,
esto presentes as serpentes, lagartos e as anfisbenas (VITT & CALDWELL, 2014).
A biodiversidade reptiliana da Mata Atlntica ainda no foi totalmente estudada.
O mesmo ocorre no mbito de Viosa, no qual as listas de ocorrncia se restringem
s listas de espcies de Squamata publicadas por Costa et al. (2009, 2010). As
espcies encontradas no municpio de Viosa, tm sua ocorrncia esperada tambm
na Mata do Paraso, pois suas caractersticas so bastante similares aos demais
fragmentos florestais do municpio.
Os estudos realizados para obteno das espcies de rpteis ocorrentes na
Mata do Paraso ainda so preliminares. Segundo Costa et al. (2014), a referida mata
se torna um laboratrio a cu aberto, ou seja, o fragmento florestal Mata do Paraso
representa um local com inmeras possibilidades de pesquisas.
Uma lista de espcies com registro confirmado no municpio de Viosa (Tabela
7 - anexo) foi elaborada por Costa et al. (2009, 2010, 2014) sendo basicamente
composta por espcies de Squamata e a presena de duas espcies de Testudines.
Apesar da alta biodiversidade brasileira, o conhecimento sobre as comunidades
de rpteis e anfbios considerado escasso e sua real riqueza ainda desconhecida.
De acordo com Stuart et al. (2004), o processo de fragmentao florestal atinge
negativamente espcies de rpteis e anfbios. Registros recentes tm mostrado o
empobrecimento dessas comunidades e possveis riscos de extino. Fatos como
esse, tm alertado pesquisadores e ambientalistas sobre a necessidade de maiores
esforos em estudos de conservao e biologia animal.

3.2.2.5. AVIFAUNA

A caracterizao da riqueza e composio de extrema importncia para o


entendimento dos processos dinmicos de uma populao. Nesse sentido processos
naturais e antrpicos podem levar ao declnio e at mesmo a extino de espcies
em um local. importante destacar que a qualidade de qualquer habitat est
associado com o estado de conservao de seu entorno. Portanto h a necessidade
da conservao a nvel de paisagem e no slocalmente. A Mata do Paraso, um dos
maiores fragmentos florestais de Viosa, no diferente. Apesar de ser um fragmento
florestal com rea extensa e bem conservada no suficiente para se garantir a
sade das populaes de aves silvestres.
Atualmente pertencendo, em grande parte, Universidade Federal de Viosa
a Mata do Paraso apresenta um estado de conservao bastante avanado. Muitas
pesquisas e levantamentos so conduzidos no local. Uma grande diversidade de aves
residentes e migratrias j foram encontradas na rea. Pode-se inferir que as aves
existentes na bacia do Ribeiro So Bartolomeu podem ser encontradas na Mata do
Paraso. A tabela do anexo lista as espcies de aves atualmente encontradas na
Mata do Paraso.
De acordo com LIMA et al. (2014) o total at o ano de 2014 foram registradas
na Mata do Paraso cerca de 299 espcies de aves. Porm cerca de 29 espcies no
foram observadas no local, podendo serem consideradas extintas localmente, o que
reduz o total a 270 espcies (listadas acima). Cerca de 95 espcies deste total foram
consideradas de ocorrncia ocasional. Das espcies ocasionais encontrada cerca de
12 so comprovadamente migratrias que permanecem em Viosa durante o vero
e desaparecem ou reduzem muito a populao durante as demais estaes do ano.
Deste modo, cerca de 187 espcies de aves podem ser previsivelmente encontradas
na Mata do Paraso. Considerando o hbito alimentar apenas das espcies residentes
a Mata do Paraso possui 76 insetvoras, 38 onvoras, 18 carnvoras, 13 herbvoras,
4 granvoras, 11 nectarvoras, e 2 frugvoras. Com exceo dos nectarvoros, a
proporo entre as classificaes se mantm aproximadamente iguais ao do total de
espcies. De todas as espcies registradas na Mata do Paraso 177 espcies tm
hbito florestal, 64 so generalistas, 41 so de ambientes abertos e so de ambientes
aquticos.
Podemos observar que o nmero de espcies registrado bastante
expressivo. Se comparado a outras reas florestais do estado de Minas Gerais, como
o Parque Estadual da Serra do Brigadeiro, com 13000ha e pouco mais de 300
espcies registradas observamos que a diversidade de aves na Mata do Paraso
muito grande (RIBON, 2010). Alm da grande diversidade a regio se destaca por
apresentar tambm vrias espcies ameaadas em diversas escalas. Localmente
so 80 espcies em risco (RIBON, 2003), 13 em escala estadual (COPAM, 2010), e
3 na escala nacional (MACHADO et al., 2008) e mundial (LIMA, 2014).
A crescente urbanizao desordenada, e muitas vezes clandestina, da regio
da Bacia do Ribeiro So Bartolomeu representa inmeros riscos rica avifauna da
regio. Alm da perda de habitat devido s construes, a ocupao aumenta o risco
de incndios, aumenta a incidncia de animais domsticos e aumenta a presso de
captura dos animais em gaiola. Este ltimo um problema particularmente
importante. Por exemplo, o azulo (Cyanoloxia brissonii) foi muito perseguido durante
anos como ave de gaiola. Em meados dos anos 1970 era evidente a presena de
apenas fmeas da espcie, o que levou a sua extino local. Esforos devem ser
feitos no somente para a manuteno das populaes existentes, mas tambm para
o reestabelecimento de espcies localmente extintas.

3.3. MEIO SOCIAL

Viosa uma cidade localizada na Zona da Mata mineira, com populao


estimada de 77.318 habitantes (IBGE, 2015). No Censo Demogrfico de 2010, o
IBGE mostrou que a populao residente na rea rural representava 4.915 pessoas
enquanto os residentes na rea urbana somavam pouco mais de 67.000 pessoas.
Desta forma, Viosa majoritariamente uma cidade urbana.
A populao de Viosa triplicou nas ltimas quatro dcadas (passando de
25.784 habitantes em 1970 para 77.318 habitantes em 2015) (IBGE, 2015). Estes
nmeros porm, no consideram a populao flutuante do municpio, a qual
formada basicamente por estudantes. Por se tratar de uma regio onde a topografia
fortemente acidentada, Viosa experimentou, e ainda experimenta, um crescimento
vertical, impulsionado pelo crescimento demogrfico e da comodidade de estar perto
dos centros urbanos e comerciais.
Contudo, as reas rurais esto sendo cada vez mais precionadas pela
expanso urbana. Viosa passa por inmeros problemas urbansticos, em sua
maioria, pelo fato de uma legislao urbana deficiente no que tange as questes de
uso e ocupao do solo.
A urbanizao de novas reas e o aumento da populao so fenmenos
sociais de difcil controle e a sociedade precisa estar atenta para os possveis
problemas gerados. Viosa tem notado uma crescente especulao imobiliria,
principalmente nas reas da microbacia do Ribeiro So Bartolomeu, rea a qual
responsvel pelo abastecimento de gua da cidade, juntamente com a bacia do Rio
Turvo Sujo (MARIA, 2014).
Em 2000, o Plano Diretor de Viosa foi institudo, sendo sua reviso prevista
para ser entregue em um prazo de at cinco anos. A especulao imobiliria e a
ocupao desordenada e irregular do solo foram pontos importantes no documento.
Contudo, sua reviso s foi entregue em 2008 e ainda no esteve em pauta de
discusso em reunies da Cmara Municipal, segundo Stephan & Maria (2014).
Ainda segundo esses autores, todo esse aparato legislativo proposto pelo Plano
Diretor no tem sido suficiente para a manuteno dos bens ambientais e controle do
crescimento populacional.
Foi elaborado, em 2012, o projeto de lei n 050/2012, que dispe sobre a Zona
Residencial 5 ZR5, o qual visa incluir a comunidade do Paraso no permetro urbano
do municpio. Uma das justificativas do projeto se baseou na atual presena de obras
j consolidadas na regio, bem como a comunidade e alguns condomnios. Contudo,
a populao se fez presente em diversas reunies e se posicionou contra.
Arruda, em 1997, afirma que um dos problemas ambientais em Viosa a falta
de comprometimento da populao para com seu principal manancial hdrico, o
Ribeiro So Bartolomeu. Nos ltimos veres, Viosa tem enfrentado graves
problemas em relao ao abastecimento de gua. Tendo o SAAE decretado estado
de alerta para diminuir o desperdcio e assim tentar manter o abastecimento.
Costa et al. (2012) realizaram um estudo da dinmica do uso e ocupao da
terra na microbacia do ribeiro So Bartolomeu, comparando mapeamentos dos anos
de 1963, 1987 e 2007 de nove classes de uso da terra em cada um dos anos. No
geral, o estudo mostra que a classe predominante ao longo dos 44 anos que
compreende o estudo, foi a de Pastagem, a qual se manteve no patamar de 50%, as
classes Cafezal, Agricultura e principalmente, rea Urbana obtiveram grandes e
expressivos aumentos, j as reas de floresta nativas no apresentam grande
alterao, sendo uma das hipteses a presena de duas grandes reas de
fragmentos de floresta, pertencentes UFV, a mata da silvicultura e mata do paraso.
Diante de tais fatos, nota--se inmeros problemas na microbacia do ribeiro
So Bartolomeu, tanto no meio rural quanto no meio que j possui um certo grau de
urbanizao. Silva (2006) cita alguns dos problemas percebidos na microbacia, e os
justifica devido explorao irracional e ao crescimento desorganizado da populao.
Dentre os problemas observados por Silva, citam-se: desmatamento em reas
ciliares e em reas de nascentes, retirada indiscriminada da cobertura vegetal nativa
para introduo de pastagens, acarretando a diminuio da infiltrao e percolao
da gua, com a conseqente desregularizao de vazo dos mananciais
contaminao dos mesmos por efluentes de origem humana, advindos de
residncias. Arruda (1997), cita tambm problemas observados na regio,
referenciando-se ao setor urbanizado, o autor caracteriza a ocupao desordenada
de ambientes ribeirinhos, em conflito com a legislao vigente deposio de lixo no
leito e margens do ribeiro e seus afluentes loteamento em topos de morros e reas
de acentuado declive como srios problemas.
A classe de uso e ocupao do solo Agricultura tambm enfrenta certos
problemas os quais se agravam e provocam uma maior destruio da microbacia. A
utilizao de prticas agropastoris inadequadas, nenhuma preocupao com prticas
conservacionistas de gua e solo, problemas de crdito e comercializao, tem
levado pequenos agricultores ao xodo rural e instalao de ambientes com
caractersticas urbanas, maior integrao social, vida noturna, entre outras
caractersticas.
Segundo Alves (1993) e Silva (2006) a estrutura agrria da regio formada
por minifndios, com predominncia das reas de pastagem e alguns cultivos
agronmicos, como feijo, milho, mandioca, entre outros. Como consequncia de
fomento e atuao de projetos na regio, tambm se encontram reas com sistemas
agroflorestais. Essa estrutura melhor visualisada na figura 02, abaixo.
FIGURA 2: Imveis rurais da APA So Bartolomeu. Fonte: elaborado pelos autores

A comunidade do Paraso se mostra bastante atuante nos processos de


modificao da rea, dispostos a um debate construtivo para a melhoria da qualidade
de vida. A associao comunitria em questo, possui um domnio eletrnico
endereado pelo link: <http://www.associacaodoparaiso.com.br/>, no qual divulga os
eventos, cursos e projetos desenvolvidos pelos associados do Paraso.
Atravs dos estudos do meio social da bacia do So Bartolomeu, pode se
concluir que bastante indicada a criao de uma APA na regio, uma vez que os
fatores sociais demonstram, h anos, um grande interesse comunitrio e uma
crescente preocupao com questes ambientais, decorrentes da ocupao
desordenada no local.
3.3.1. IMPLICAES DA CRIAO DA REA DE PROTEO
AMBIENTAL

A Resoluo CONAMA no 10/88, artigo 1o, as APAs ...so unidades de


conservao, destinadas a proteger e conservar a qualidade ambiental e os sistemas
naturais ali existentes, visando a melhoria da qualidade de vida da populao local e
tambm objetivando a proteo dos ecossistemas regionais. A lei 9.9985/2000, que
instituiu o Sistema Nacional de Unidades de Conservao (SNUC), classificou a APA,
como sendo uma Unidade de Conservao de Uso Sustentvel e em seu artigo 15,
define APA como sendo uma rea ...em geral, extensa, com um certo grau de
ocupao humana, dotada de atributos abiticos, biticos, estticos ou culturais
especialmente importantes para a qualidade de vida e o bem-estar das populaes
humanas, e tem como objetivos bsicos proteger a diversidade biolgica, disciplinar
o processo de ocupao, assegurar a sustentabilidade do uso dos recursos naturais.

Segundo Crte (1997), um dos fatores que diferencia a APA das demais
unidades de conservao o fato de, contornando um dos grandes problemas que
a desapropriao das terras, permitir que as mesmas permaneam sob o domnio dos
proprietrios, mesmo que submetidas a restries de uso do solo e dos recursos
naturais, de acordo com os planos de manejo elaborados para atender aos objetivos
de proteo. Esta peculiaridade introduz um carter de complexidade questo
trazendo em cena a busca de prticas de sustentabilidade que promovem a
convivncia harmnica do ser humano e seus sistemas produtivos com o meio em
que vive. Decorrentes desta caracterstica, certamente, podero surgir muitos
conflitos entre o uso dos recursos naturais e a sua proteo, por no existir harmonia
ou equilbrio nas relaes econmicas, polticas e tambm ambientais. Portanto,
quando se pensa em gesto de uma APA, espera-se que a mediao de conflitos
seja fator essencial. Decorrentes do conceito geral de APA, vrias constataes
podem ser feitas:

buscam conciliar o desenvolvimento de atividades humanas com a


conservao dos recursos naturais (objetivo geral);
buscam proteger o solo, subsolo, a cobertura vegetal e a fauna local,
promover a melhoria da qualidade dos recursos hdricos, recuperar reas
degradadas (objetivos especficos);
so reas submetidas ao planejamento e gesto ambiental;
so reas de uso mltiplo, controladas atravs do zoneamento, fiscalizao
e educao ambiental;
podem conter outras unidades de conservao mais restritivas;
podem ter uso urbano;
propiciam a ...experimentao de novas tcnicas e atitudes que permitam
conciliar o uso da terra e o desenvolvimento regional com a manuteno dos
processos ecolgicos essenciais.
permitem que a populao residente e do entorno seja integrada nas
medidas prticas conservacionistas, atravs de aes de Educao
Ambiental ou participao no processo de planejamento e gesto;
permitem o estabelecimento de um processo de co-gesto entre rgos
governamentais, no-governamentais e setores organizados da sociedade.

Ainda Segundo Crte (1997), o entendimento do conceito de APA tem


evoludo no decorrer dos anos. Inicialmente, os fundamentos que acompanharam as
propostas de criao das primeiras APAs eram bastante rgidos, como tambm o
eram os seus zoneamentos. Assim sendo, assemelhavam-se mais a um Parque ou a
outras categorias mais restritivas. Por exemplo, na APA da Bacia do Rio Descoberto
(DF), uma das primeiras que foram criadas, apresentava como normas de sua
implantao, a proibio de novas ocupaes urbanas, ou loteamentos com
caractersticas urbanas, em toda a APA. Isto quer dizer que, ao transformar a rea
em APA congelou-se o crescimento cidade. Fatos como este, aconteceram em muitas
APAs. Percebe-se que as atividades e equipamentos de carter urbano, ou ainda a
prpria dinmica urbana eram ignorados ou, s vezes, excludos do territrio da APA.

Com o passar do tempo, estes conceitos tm amadurecido e ao decretar


novas APAs estes conflitos tm sido minimizados. Existe hoje, uma maior flexibilidade
do que o foram no incio. Entende-se que a simples adoo de normas de uso e
ocupao do solo, aliada a um processo participativo de gesto podem garantir a
proteo dos atributos ambientais da APA.

Todos os aspectos, mencionados anteriormente, permitem que a APA seja


realmente um importante instrumento da Poltica de Meio Ambiente quando se
consegue conciliar todas as suas potencialidades com a sua vulnerabilidade de estar
sujeita aos interesses particulares das comunidades locais e do entorno. Da a
importncia da implantao de um eficiente processo de gesto que leve em conta
todos estes aspectos.

A Lei 6.902/1981, que instituiu as APA`s no Brasil, antes do estabelecimento


do SNUC (Lei 9.985/2000), em seu artigo 9, diz que em cada rea de Proteo
Ambiental, dentro dos princpios constitucionais que regem o exerccio do direito de
propriedade, o Poder Executivo estabelecer normas, limitando ou proibindo:

a implantao e o funcionamento de indstrias potencialmente poluidoras,


capazes de afetar mananciais de gua;
a realizao de obras de terraplanagem e a abertura de canais, quando
essas iniciativas importarem em sensvel alterao das condies
ecolgicas locais;
o exerccio de atividades capazes de provocar uma acelerada eroso das
terras e/ou um acentuado assoreamento das colees hdricas;
o exerccio de atividades que ameacem extinguir na rea protegida as
espcies raras da biota regional.

Alm disso, o Lei 9.985/2000, diz que todas as Unidades de Conservao


devem possuir Plano de Manejo e todas as normas e regulamentos de gesto e
manejo da unidade de Conservao sero estabelecido em seu Plano de Manejo e
aprovados pelo Conselho Gestor dessa Unidade.

3.3.2. IMPACTOS POSSVEIS DA CRIAO DA APA DO SO


BARTOLOMEU

TABELA 1 - Foras e fraquezas da rea de Proteo Ambiental So Bartolomeu,


definidas a partir da discusso dos pesquisadores, utilizando-se a metodologia Matriz
FOFA.
FORAS FRAQUEZAS
Falta de proteo adequada na maioria
Potencial Hdrico das nascentes e zonas de contribuio
hdrica
Existncia de muitos estudos e
Falta de saneamento adequado na APA
pesquisas locais
ndice de cobertura florestal alto (32%) Avano desenfreado da urbanizao
Existncia da Mata do Paraso na rea
da APA

TABELA 02- Ameaas e Oportunidades da rea de Proteo Ambiental So


Bartolomeu, definidas a partir da discusso dos pesquisadores, utilizando-se a
metodologia Matriz FOFA.
AMEAAS OPORTUNIDADES
Falta de projetos de incentivo
produo e a conservao na APA. No Interesse da Comunidade Viosense na
h continuidade de aes junto Criao da rea de proteo Ambiental
comunidade.
Ausncia de prticas adequadas de Interesse do Poder Pblico na Criao
conservao de solo da rea de proteo Ambiental
Falta de controle do processo de Existncia da Associao de Moradores
urbanizao ora existente do Paraso
Resistncia e temor de parte dos
Existncia de CODEMA atuante no
proprietrios locais quanto a Criao da
Municpio
APA
A existncia da Universidade Federal de
Uso de agrotxicos
Viosa na rea proposta como APA

Tabela 03 - Possveis impactos gerados a partir da Criao da APA do So


Bartolomeu na Cidade de Viosa, MG.
MEIOS POSSVEIS IMPACTOS, POSITIVOS OU NEGATIVOS

Maior conservao de ambientes para conservao e


fauna e flora

Meio Bitico Formao de corredores ecolgicos

Maior envolvimento da comunidade nas pesquisas de


ocorrncia e de conservao da biodiversidade

Maior conservao de solo e gua

Controle dos aterros e desaterros clandestinos e fora


dos padres permitidos para este tipo de rea
Meio Fsico Melhoria da qualidade da gua na Bacia

Aumento da vazo hdrica na Bacia

Melhoria da qualidade de vida para a comunidade


viosense

Controle do Processo de urbanizao

Criao de programas de incentivo a produo


sustentvel e a melhoria da qualidade de vida local
Meio Social
Acesso a recursos que podem ser destinados a rea da
APA, tais como: financiamentos em editais especficos e
ICMS Ecolgico

Maior controle e fiscalizao ambiental de atividades


impactantes e poluidoras
4. MEMORIAL DESCRITIVO

A delimitao do permetro da APA So Bartolomeu baseou nos limites


topogrficos da bacia do Ribeiro So Bartolomeu, considerando como foz a lagoa
das Quatro Pilastras, e o limite da Universidade Federal de Viosa, UFV, foi utilizado
para excluir reas de urbanizao avanada do municpio de Viosa, MG. A rea da
APA So Bartolomeu tem como referncia as coordenadas geogrficas descritas a
seguir:

FIGURA 3: Limite da APA So Bartolomeu e Pontos de Referncia

Inicia-se no ponto 1, representado pela parte mais baixa da bacia e pela


entrada principal da UFV, localizado prximo ao monumento das Quatro Pilastras
de coordenadas geogrficas 204526.345S e 425230.745O. Em seguida,
acompanhando os limites da UFV, contornando a Vila Giannetti at o ponto 2,
localizado prximo entrada secundria da UFV (Via Alternativa) com as
coordenadas 20459.616 e S 425215571O. Na sequncia os pontos 3,4,5,6,7,8,9,
so representados seguindo os limites dos divisores topogrficos da bacia do
Ribeiro So Bartolomeu, localizados pelas seguintes coordenadas geogrficas
respectivamente, 204529.538S e 425125.92O 204641.848S e
425056.573O 204811.081S e 42518.993O 204950.992S e 425040.913
204919787S e 425327.755O 204729.425S e 425359.813O
204619.067S e 425253.404O. Deste modo, a APA So Bartolomeu estar
completamente inserida dentro da zona do municpio de Viosa, MG, possuindo rea
total de 3.553,82 ha e permetro de 32,41 km, de acordo com estudos realizados
atravs de software de ArcGis 10.1.
5. REFERNCIAS BIBLIOGRFICAS

ALVES, L. M. Sistemas de informaes geogrficas como instrumentos para o


planejamento de uso da terra, em bacias hidrogrficas. 1993. 112 f. Tese
(Doutorado em Cincia Florestal) Universidade Federal de Viosa, Viosa,
MG, 1993.
ARRUDA, P. R.R.. Uma contribuio ao estudo ambiental da Bacia
Hidrogrfica do Ribeiro So Bartolomeu, Viosa, Minas Gerais. (Dissertao
de Mestrado) Cincia Florestal, Viosa: UFV, 1997.
COPAM (Conselho de Poltica Ambiental). Deliberao Normativa COPAM n
147, de 30 de abril de 2010: Aprova a Lista de Espcies Ameaadas de
Extino da Fauna do Estado de Minas Gerais. Dirio do Executivo do
Estado de Minas Gerais. 04/05/2010. 2010.
CORRA, G.F. Modelo de evoluo e mineralogia da frao argila de solos do
Planalto de Viosa, MG. Viosa, 1984, 169p. Dissertao (Mestrado em Solos)
Departamento de Solos, Universidade Federal de Viosa. Viosa-MG, 1984.
COSTA, T.A. SOARES, V.P. RIBEIRO, C.A.A.S. GLERIANI, J. M. Dinmica
do uso e ocupao da terra na microbacia do Ribeiro So Bartolomeu
Viosa, MG. Revista Agroambiental, Pouso Alegre, v.5, n.2, caderno II,
p.97-108, ago. 2013.
DRUMMOND, G.M., MARTINS, C.S., MACHADO, A.B., F.A. SEBAIO & Y.
ANTONINI. Biodiversidade em Minas Gerais: um Atlas para sua
conservao. Belo Horizonte: Fundao Biodiversitas, 2005. 20p.
EVANGELISTA, E. R. e ROCHA. P. A. Estudo de Viabilidade Ambiental como
justificativa para transformao de rea Rural em rea Urbana em Viosa-MG.
2012.
GALINDO-LEAL, C. & I.C. CMARA (Ed.). Mata Atlntica: biodiversidade,
ameaas e perspectivas. So Paulo: Fundao SOS Mata Atlntica, 2005.
472p.
IBGE, Instituto Brasileiro de Geografia e Estatstica.
IGA INSTITUTO DE GEOCINCIAS APLICADAS. Carta de declividade,
hidrografia e rodovias de Viosa. Belo Horizonte: [s.n.], 1982
MACHADO, A. B. M.; DRUMMOND, G. M. & PAGLIA, A. P. Livro vermelho da
fauna brasileira ameaada de extino. Volume 02. Braslia: Ministrio do Meio
Ambiente, 2008. 1420p.
MARIA, A. C. S.. Entre o urbano e o rural: o caso do Paraso, Viosa-MG.
Monografia (Curso de Geografia) Universidade Federal de Viosa, Viosa,
MG. Junho de 2014.
PAGLIA, A.P., DE MARCO JUNIOR, P., COSTA, F.M., R.F. PEREIRA & G.
LESSA. Heterogeneidade estrutural e diversidade de pequenos mamferos em
um fragmento de mata secundria de Minas Gerais, Brasil. Revista Brasileira
de Zoologia, v. 12, n. 1, p. 69-79, 1995.
PORTES, R. C. Determinao da fragilidade ambiental da bacia hidrogrfica
do ribeiro So Bartolomeu, Viosa MG Atravs de geoprocessamento e
anlise multicritrio. Monografia (Curso de Geografia) Universidade Federal de
Viosa, Viosa, MG - Junho de 2008.
PORTES, R.C. Fragilidade ambiental da bacia hidrogrfica do Ribeiro,
Viosa- MG Atravs de Geoprocessamento e Anlise Multicritrio. Viosa,
2008, 68p. Dissertao (Graduao em Geografia) Departamento de Solos,
Universidade Federal de Viosa, Viosa MG, 2008.
RIBON, R. Amostragem de aves pelo mtodo de listas de Mackinnon. In:
Von Matter, S. et al. (eds.). Ornitologia e Conservao: Cincia aplicada,
Tcnicas de pesquisa e Levantamento. Editora Technical Books, 516 p, 2010.
RIBON, R. Aves em fragmentos de Mata Atlntica do sudeste de Minas
Gerais: incidncia, abundncia e associao topografia. Tese
(Doutorado), Universidade Federal de Minas Gerais, Belo Horizonte 127 p,
2003.
SILVA Z. S. Bairro Paraso Viosa (MG): Uma anlise da situao da Mata
Ciliar. Monografia (Curso de Geografia) Universidade Federal de Viosa,
Viosa, MG - Abril de 2006.
STEPHAN, I. Participao Popular na questo do Paraso em Viosa. Caf
Expresso, Ano 2, nmero 3, Fevereiro 2013.
STEPHAN, I MARIA, A.C.S. Expanso urbana sem planejamento em Viosa,
MG. Artigo enviado para o IV Simpsio Cidades Mdias e Pequenas da Bahia,
que ser sediado na UFOB, em Barreiras, entre os dias 07 e 10 de outubro de
2014.
STEPHAN, I REIS, L. F. Reviso do Plano Diretor de Viosa: participao
popular e autoaplicabilidade. RISCO: Revista de Pesquisa em Arquitetura e
Urbanismo (Online), p. 84-93. 2007.
WILSON, D. E. & D.M. REEDER. Mammal Species of the World: a taxonomic
and geographic reference. Vol. 2. 3rd ed. Baltimore: The Johns Hopkins
University Press. 2005. 2142p.
Anexo
Tabela 1. Espcies encontradas na mata do paraso. Nomes cientficos precedidos
de dois asteriscos (**) so espcies da flora brasileira ameaadas de extino.

Famlia Espcies

Achariaceae Carpotroche brasiliensis (Raddi) A. Gray

Anacardiaceae Astronium fraxinifolium Schott

Anacardiaceae Schinus terebinthifolius Raddi

Anacardiaceae Tapirira guianensis Aubl.

Annonaceae Annona cacans Warm.

Annonaceae Guatteria latifolia (Mart.) R.E. Fr.

Annonaceae Guatteria nigrescens Mart.

Annonaceae Guatteria villosissima A. St.-Hil.

Annonaceae Rollinia sylvatica (A. St.-Hil.) Martius

Annonaceae Xylopia brasiliensis Spreng.

Annonaceae Xylopia sericea A. St.-Hil.

Apocynaceae Aspidosperma cylindrocarpon Mll. Arg.

Apocynaceae Aspidosperma parvifolium A. DC.

Apocynaceae Aspidosperma polyneuron Mll. Arg.

Apocynaceae Himatanthus phagedaenicus (Mart.) Woodson

Apocynaceae Tabernaemontana hystrix Steud.

Aquifoliaceae Ilex cerasifolia Reissek

Araliaceae Schefflera morototoni (Aubl.) Maguire, Steyerm. & Frodin

Arecaceae Attalea dubia (Mart.) Burret

Arecaceae Euterpe edulis Mart. **

Arecaceae Syagrus romanzoffiana (Cham.) Glassman

Asteraceae Piptocarpha macropoda (DC.) Baker

Asteraceae Vernonanthura diffusa (Less.) H. Rob.


Asteraceae Vernonia diffusa Less.

Asteraceae Vernonia discolor (Spreng.) Less.

Bignoniaceae Cybistax antisyphilitica (Mart.) Mart.

Bignoniaceae Jacaranda macrantha Cham.

Bignoniaceae Sparattosperma leucanthum (Vell.) K. Schum.

Bignoniaceae Tabebuia chrysotricha (Mart. ex A. DC.) Standl.

Bignoniaceae Zeyheria tuberculosa (Vell.) Bureau **

Boraginaceae Cordia sericicalyx A. DC.

Boraginaceae Cordia trichotoma (Vell.) Arrb. ex Steud.

Burseraceae Protium heptaphyllum (Aubl.) Marchand

Burseraceae Protium warmingiana March, L.

Burseraceae Trattinnickia ferruginea Kuhlm. **

Cannabaceae Trema micrantha (L.) Blume

Cardiopteridaceae Citronella paniculata (Mart.) R.A. Howard

Celastraceae Maytenus aquifolium Mart.

Celastraceae Maytenus robusta Reissek

Chrysobalanaceae Hirtella selloana Hook. f.

Clethraceae Clethra scabra Pers.

Clusiaceae Garcinia gardneriana (Planch. & Triana) Zappi

Clusiaceae Garcinia spruceana Engl.

Clusiaceae Tovomitopsis saldanhae Engl.

Combretaceae Terminalia brasiliensis Spreng.

Cunoniaceae Lamanonia glabra (Cambess.) Kuntze

Cunoniaceae Lamanonia tomentosa (Cambess.) Kuntze

Erythroxylaceae Erythroxylum pelleterianum A. St.-Hil.


Euphorbiaceae Alchornea glandulosa Poepp.

Euphorbiaceae Alchornea triplinervia (Spreng.) Mll. Arg.

Euphorbiaceae Croton floribundus Spreng.

Euphorbiaceae Croton priscus Croizat

Euphorbiaceae Croton urucurana Baill.

Euphorbiaceae Mabea fistulifera Mart.

Euphorbiaceae Manihot pilosa Pohl

Euphorbiaceae Maprounea guianensis Aubl.

Euphorbiaceae Sapium glandulatum (Vell.) Pax

Fabaceae Albizia polycephala (Benth.) Killip

Fabaceae Anadenanthera colubrina (Vell.) Brenan

Fabaceae Anadenanthera macrocarpa (Benth.) Brenan

Fabaceae Anadenanthera peregrina (L.) Speg.

Fabaceae Andira anthelmia (Vell.) J.F. Macbr.

Fabaceae Andira fraxinifolia Benth.

Fabaceae Apuleia leiocarpa (Vogel) J.F. Macbr. **

Fabaceae Bauhinia forficata Link

Fabaceae Bowdichia virgilioides Kunth

Fabaceae Cassia ferruginea (Schrad.) Schrader ex DC.

Fabaceae Copaifera langsdorffii Desf.

Fabaceae Dalbergia nigra (Vell.) Allemo ex Benth. **

Fabaceae Dimorphandra mollis Benth.

Fabaceae Erythrina falcata Benth.

Fabaceae Erythrina verna Vell.

Fabaceae Hymenaea courbaril var. stilbocarpa (Hayne) Y.T. Lee & Langenh.
Fabaceae Inga cylindrica (Vell.) Mart.

Fabaceae Inga edulis Mart.

Fabaceae Inga laurina (Sw.) Willd

Fabaceae Inga marginata Willd.

Fabaceae Inga vera subsp. Affinis (DC.) T.D. Penn.

Fabaceae Lonchocarpus muehlbergianus Hassl.

Fabaceae Machaerium aculeatum Raddi

Fabaceae Machaerium nyctitans (Vell.) Benth.

Fabaceae Machaerium stipitatum (DC.) Vogel

Fabaceae Machaerium triste Vogel

Fabaceae Melanoxylon brauna Schott **

Fabaceae Peltophorum dubium (Spreng.) Taub.

Fabaceae Piptadenia adiantoides (Spreng.) J.F. Macbr.

Fabaceae Piptadenia gonoacantha (Mart.) J.F. Macbr.

Fabaceae Platycyamus regnellii Benth.

Fabaceae Platymiscium pubescens Micheli

Fabaceae Platypodium elegans Vogel

Fabaceae Pseudopiptadenia contorta (DC.) G.P. Lewis & M.P. Lima

Fabaceae Schizolobium parahyba (Vell.) S.F. Blake

Fabaceae Sclerolobium rugosum Mart. ex Benth.

Fabaceae Senna macranthera (DC. ex Collad.) H.S. Irwin & Barneby

Fabaceae Senna multijuga (Rich.) H.S. Irwin & Barneby

Fabaceae Stryphnodendron polyphyllum Mart.

Fabaceae Swartzia langsdorffii Raddi

Fabaceae Swartzia myrtifolia Sm.


Fabaceae Zollernia ilicifolia (Brongn.) Vogel

Hypericaceae Vismia guianensis (Aubl.) Pers.

Lacistemataceae Lacistema pubescens Mart.

Lamiaceae Aegiphila sellowiana Cham.

Lamiaceae Hyptidendron asperrimum (Epling) Harley

Lamiaceae Vitex montevidensis Cham.

Lamiaceae Vitex sellowiana Cham.

Lauraceae Endlicheria paniculata (Spreng.) J.F. Macbr.

Lauraceae Nectandra lanceolata Nees & Mart.

Lauraceae Nectandra megapotamica (Spreng.) Mez

Lauraceae Nectandra oppositifolia Nees & Mart.

Lauraceae Nectandra reticulata (Ruiz & Pav.) Mez

Lauraceae Nectandra rigida (Kunth) Nees

Lauraceae Ocotea corymbosa (Meisn.) Mez

Lauraceae Ocotea laxa (Nees) Mez

Lauraceae Ocotea martiana (Meisn.) Mez

Lauraceae Ocotea odorifera Rohwer

Lauraceae Persea pyrifolia (D. Don) Spreng.

Lecythidaceae Cariniana estrellensis (Raddi) Kuntze

Lecythidaceae Cariniana legalis (Mart.) Kuntze **

Malvaceae Ceiba speciosa (A. St.-Hil.) Ravenna

Malvaceae Eriotheca candolleana (K. Schum.) A. Robyns

Malvaceae Luehea grandiflora Mart.

Malvaceae Pseudobombax grandiflorum (Cav.) A. Robyns

Malvaceae Sterculia chicha A. St.-Hil. ex Turpin


Melastomataceae Miconia cinnamomifolia (DC.) Naudin

Melastomataceae Miconia pusilliflora (DC.) Naudin

Melastomataceae Tibouchina granulosa (Desr.) Cogn.

Meliaceae Cabralea canjerana (Vell.) Mart.

Meliaceae Cedrela fissilis Vell. **

Meliaceae Guarea guidonia (L.) Sleumer

Meliaceae Guarea kunthiana A. Juss.

Meliaceae Guarea macrophylla ssp. Tuberculata (Vell.) T.D. Penn

Meliaceae Guarea macrophylla Vahl

Meliaceae Guarea pendula R.da Silva Ramalho, A.L. Pinheiro & T.D. Penn.

Meliaceae Trichilia catigua A. Juss.

Meliaceae Trichilia hirta L.

Meliaceae Trichilia lepidota Mart.

Meliaceae Trichilia pallida Sw.

Monimiaceae Mollinedia floribunda Tul.

Moraceae Acanthinophyllum ilicifolium (Spreng.) W.C. Burger

Moraceae Brosimum guianense (Aubl.) Huber

Moraceae Ficus glabra Vell.

Moraceae Ficus insipida Willd.

Moraceae Maclura tinctoria (L.) D. Don ex Steud.

Moraceae Sorocea bonplandii (Baill.) W.C. Burger, Lanj. & Wess. Boer

Moraceae Sorocea guilleminiana Gaudich.

Myristicaceae Virola oleifera (Schott) A. C. Sm.

Myrtaceae Campomanesia xanthocarpa Mart. ex O. Berg

Myrtaceae Eugenia diantha O. Berg


Myrtaceae Eugenia dodonaefolia Cambess.

Myrtaceae Eugenia florida DC.

Myrtaceae Eugenia leptoclada O. Berg

Myrtaceae Eugenia speciosa Cambess.

Myrtaceae Myrcia fallax (Rich.) DC.

Myrtaceae Myrcia rostrata DC.

Myrtaceae Myrcia rufula Miq.

Myrtaceae Myrcia sphaerocarpa DC.

Myrtaceae Myrciaria cauliflora (Mart.) O. Berg

Myrtaceae Myrciaria floribunda (H. West ex Willd.) O. Berg

Nyctaginaceae Guapira opposita (Vell.) Reitz

Ochnaceae Ouratea polygyna Engl.

Opiliaceae Agonandra engleri Hoehne

Petiveriaceae Seguieria langsdorffii Moq.

Phyllanthaceae Hieronyma alchorneoides Allemo

Phyllanthaceae Hyeronima alchorneoides Allemo

Picramniaceae Picramnia regnelli Engl.

Primulaceae Cybianthus indecorus Mez

Primulaceae Myrsine coriacea (Sw.) R. Br. ex Roem. & Schult.

Proteaceae Roupala brasiliensis Klotzsch

Rhamnaceae Colubrina glandulosa Perkins

Rhamnaceae Rhamnidium elaeocarpum Reissek

Rosaceae Prunus sellowii Koehne

Rubiaceae Amaioua guianensis Aubl.

Rubiaceae Bathysa nicholsonii K. Schum.


Rubiaceae Coffea arabica L.

Rubiaceae Coutarea speciosa Aubl.

Rubiaceae Faramea multiflora A. Rich. ex DC.

Rubiaceae Guettarda viburnoides Cham. & Schltdl.

Rubiaceae Ixora warmingii Mll. Arg.

Rubiaceae Psychotria carthagenensis Jacq.

Rubiaceae Psychotria sessilis (Vell.) Mll. Arg.

Rubiaceae Psychotria vellosiana Benth.

Rubiaceae Randia nitida (Kunth) DC.

Rutaceae Dictyoloma vandellianum A. Juss.

Rutaceae Hortia arborea Engl.

Rutaceae Zanthoxylum rhoifolium Lam.

Rutaceae Zanthoxylum riedelianum Engl.

Salicaceae Casearia aculeata Jacq.

Salicaceae Casearia arborea (Rich.) Urb.

Salicaceae Casearia decandra Jacq.

Salicaceae Casearia gossypiosperma Briq.

Salicaceae Casearia sylvestris Sw.

Salicaceae Xylosma prockia (Turcz.) Turcz.

Salicaceae Xylosma salzmannii (Clos) Eichler

Sapindaceae Allophylus edulis (A. St.-Hil., A. Juss. & Cambess.) Hieron. ex Niederl.

Sapindaceae Allophylus sericeus Radlk.

Sapindaceae Cupania vernalis Cambess.

Sapindaceae Dilodendron bipinnatum Radlk.

Sapindaceae Matayba elaeagnoides Radlk.


Sapindaceae Matayba leucodictya Radlk.

Sapotaceae Chrysophyllum flexuosum Mart.

Sapotaceae Chrysophyllum gonocarpum (Mart. & Eichler ex Miq.) Engl.

Siparunaceae Siparuna arianeae V. Pereira

Siparunaceae Siparuna guianensis Aubl.

Solanaceae Solanum argenteum Dunal

Solanaceae Solanum cernuum Vell.

Solanaceae Solanum granulosoleprosum Dunal

Solanaceae Solanum leucodendron Sendtn.

Symplocaceae Symplocos pubescens Klotzsch ex Benth.

Urticaceae Cecropia glaziovi Snethl.

Urticaceae Cecropia hololeuca Miq.

Verbenaceae Aloysia virgata (Ruiz & Pav.) Pers.

Vochysiaceae Qualea jundiahy Warm.

Vochysiaceae Vochysia tucanorum Mart.


Tabela 2. Espcies encontradas na mata da biologia. Nomes cientficos precedidos
de dois asteriscos (**) so espcies da flora brasileira ameaadas de extino.

Famlia Nome cientfico

Achariaceae Carpotroche brasiliensis (Raddi) A. Gray

Anacardiaceae Astronium fraxinifolium Schott

Annonaceae Rollinia sylvatica (A. St.-Hil.) Martius

Annonaceae Xylopia sericea A. St.-Hil.

Apocynaceae Aspidosperma olivaceum Mll. Arg.

Arecaceae Attalea dubia (Mart.) Burret

Bignoniaceae Cybistax antisyphilitica (Mart.) Mart.

Bignoniaceae Jacaranda macrantha Cham.

Bignoniaceae Sparattosperma leucanthum (Vell.) K. Schum.

Bignoniaceae Zeyheria tuberculosa (Vell.) Bureau ex Verl. **

Boraginaceae Cordia sellowiana Cham.

Boraginaceae Cordia sylvestris Fresen.

Burseraceae Protium warmingianum Marchand

Celastraceae Maytenus aquifolia Mart.

Chrysobalanace Licania spicata Hook. f.


ae

Erythroxylaceae Erythroxylum pelleterianum A. St.-Hil.

Euphorbiaceae Croton floribundus Spreng.

Euphorbiaceae Mabea fistulifera Mart.

Euphorbiaceae Sapium glandulatum (Vell.) Pax

Fabaceae Acacia polyphylla DC.

Fabaceae Anadenanthera colubrina (Vell.) Brenan


Fabaceae Andira fraxinifolia Benth.

Fabaceae Apuleia leiocarpa (Vogel) J.F. Macbr. **

Fabaceae Copaifera langsdorffii Desf.

Fabaceae Dalbergia nigra (Vell.) Allemo ex Benth. **

Fabaceae Inga striata Benth.

Fabaceae Lonchocarpus guillemineanus (Tul.) Malme

Fabaceae Machaerium brasiliense Vogel

Fabaceae Machaerium nyctitans (Vell.) Benth.

Fabaceae Myroxylon peruiferum L.f.

Fabaceae Peltophorum dubium (Spreng.) Taub.

Fabaceae Piptadenia gonoacantha (Mart.) J.F. Macbr.

Fabaceae Platymiscium pubescens Micheli

Fabaceae Platypodium elegans Vogel.

Fabaceae Pterocarpus rohrii Vahl

Fabaceae Swartzia elegans Schott

Fabaceae Zollernia ilicifolia (Brongn.) Vogel

Lamiaceae Vitex megapotamica (Spreng.) Moldenke

Lauraceae Aniba firmula (Nees & Mart.) Mez

Lauraceae Endlicheria paniculata (Spreng.) J.F. Macbr.

Lauraceae Nectandra lanceolata Nees & Mart.

Lauraceae Ocotea dispersa (Nees & Mart.) Mez

Lauraceae Ocotea indecora (Schott) Mez

Lauraceae Ocotea odorifera Rohwer **

Lauraceae Ocotea pubescens Nees

Lauraceae Ocotea pulchella (Nees & Mart.) Mez


Lauraceae Persea pyrifolia (D. Don) Spreng.

Lecythidaceae Cariniana estrellensis (Raddi) Kuntze

Lecythidaceae Cariniana legalis (Mart.) Kuntze **

Malvaceae Ceiba speciosa (A. St.-Hil.) Ravenna

Malvaceae Eriotheca candolleana (K. Schum.) A. Robyns

Malvaceae Luehea grandiflora Mart.

Meliaceae Cedrela fissilis Vell. **

Meliaceae Trichilia elegans A. Juss.

Meliaceae Trichilia pallida Sw.

Monimiaceae Mollinedia argyrogyna Perkins

Moraceae Acanthinophyllum ilicifolium (Spreng.) W.C. Burger

Moraceae Brosimum glaziovii Taub.

Moraceae Maclura tinctoria (L.) D. Don ex Steud.

Moraceae Sorocea bonplandii (Baill.) W.C. Burger, Lanj. & Wess. Boer

Myrtaceae Campomanesia xanthocarpa Mart. ex O. Berg

Myrtaceae Eugenia leptoclada O. Berg

Myrtaceae Eugenia stictosepala Kiaersk.

Myrtaceae Eugenia uniflora L.

Myrtaceae Myrcia fallax (Rich.) DC.

Myrtaceae Myrcia sphaerocarpa DC.

Myrtaceae Myrciaria axillaris O. Berg

Myrtaceae Plinia glomerata (O. Berg) Amshoff

Nyctaginaceae Guapira opposita (Vell.) Reitz

Petiveriaceae Seguieria americana L.

Picramniaceae Picramnia regnelli Engl.


Rosaceae Prunus sellowii Koehne

Rubiaceae Amaioua guianensis Aubl. SI

Rubiaceae Bathysa nicholsonii K. Schum.

Rubiaceae Coutarea hexandra (Jacq.) K. Schum.

Rubiaceae Guettarda viburnoides Cham. & Schltdl.

Rubiaceae Ixora gardneriana Benth.

Rubiaceae Psychotria carthagenensis Jacq.

Rutaceae Hortia arborea Engl.

Rutaceae Zanthoxylum rhoifolium Lam.

Salicaceae Casearia arborea (Rich.) Urb.

Salicaceae Casearia decandra Jacq.

Salicaceae Casearia obliqua Spreng.

Salicaceae Casearia ulmifolia Vahl ex Vent.

Sapindaceae Allophylus edulis (A. St.-Hil., A. Juss. & Cambess.) Hieron. ex


Niederl.

Sapindaceae Matayba elaeagnoides Radlk.

Sapindaceae Matayba guianensis Aubl.

Sapotaceae Chrysophyllum gonocarpum (Mart. & Eichler ex Miq.) Engl.

Sapotaceae Chrysophyllum marginatum (Hook. & Arn.) Radlk.

Sapotaceae Pouteria laurifolia (Gomes) Radlk.

Siparunaceae Siparuna guianensis Aubl.

Urticaceae Cecropia hololeuca Miq.

Vochysiaceae Qualea jundiahy Warm.


AVIFAUNA

Tabela 3: Relao de aves encontradas na Mata do Paraso, Viosa-MG (Adaptada de LIMA et


al.,2014)

Ordem Famlia Nome cientfico Nome vulgar

TINAMIFORMES Tinamidae Gray, Crypturellus obsoletus Inhambuguau


Huxley, 1872 1840 (Temminck, 1815)

Crypturellus parvirostris Inhambu-choror


(Wagler, 1827)

Crypturellus tataupa Inhambu-chint


(Temminck, 1815)

ANSERIFORMES Anatidae Leach, Amazonetta brasiliensis P-vermelho


Linnaeus, 1758 1820 (Gmelin, 1789)

Nomonyx dominica Marreca-de-bico-


(Linnaeus, 1766) roxo

GALLIFORMES Cracidae Penelope superciliaris Jacupemba


Linnaeus, 1758 Rafinesque, 1815 Temminck, 1815

Penelope obscura Jacuau


Temminck, 1815

SULIFORMES Phalacrocoracidae Phalacrocorax Bigu


Sharpe, 1891 Reichenbach, 1849 brasilianus (Gmelin,
1789)

Anhingidae Anhinga anhinga Biguatinga


Reichenbach, 1849 (Linnaeus, 1766)

PELECANIFORMES Ardeidae Leach, Nycticorax nycticorax Savacu


Sharpe, 1891 1820 (Linnaeus, 1758)

Butorides striata Socozinho


(Linnaeus, 1758)

Pilherodius pileatus Gara-real


(Boddaert, 1783)

CATHARTIFORMES Cathartidae Cathartes aura Urubu-de-cabea-


Seebohm, 1890 Lafresnaye, 1839 (Linnaeus, 1758) vermelha
Coragyps atratus Urubu-de-cabea-
(Bechstein, 1793) preta

ACCIPITRIFORMES Accipitridae Vigors, Leptodon cayanensis Gavio-de-cabea-


Bonaparte, 1831 1824 (Latham, 1790) cinza

Elanoides forficatus Gavio-tesoura


(Linnaeus, 1758)

Elanus leucurus (Vieillot, Gavio-peneira


1818)

Accipiter striatus Vieillot, Gavio-mido


1808

Accipiter bicolor (Vieillot, Gavio-


1817) bombachinha-
grande

Ictinia plumbea (Gmelin, Sovi


1788)

Geranospiza Gavio-pernilongo
caerulescens (Vieillot,
1817)

Heterospizias Gavio-caboclo
meridionalis (Latham,
1790)

Rupornis magnirostris Gavio-carij


(Gmelin, 1788)

Parabuteo leucorrhous Gavio-de-sobre-


(Quoy & Gaimard, 1824) branco

Geranoaetus Gavio-de-rabo-
albicaudatus (Vieillot, branco
1816)

Buteo nitidus (Latham, Gavio-pedrs


1790)

Buteo brachyurus Gavio-de-cauda-


Vieillot, 1816 curta
Buteo albonotatus Kaup, Gavio-de-rabo-
1847 barrado

Spizaetus tyrannus Gavio-pega-


(Wied, 1820) macaco

Spizaetus ornatus Gavio-de-penacho


(Daudin, 1800)

GRUIFORMES Rallidae Aramides saracura Saracura-do-mato


Bonaparte, 1854 Rafinesque, 1815 (Spix, 1825)

Laterallus melanophaius San-parda


(Vieillot, 1819)

Laterallus leucopyrrhus San-vermelha


(Vieillot, 1819)

Porzana albicollis san-carij


(Vieillot, 1819)

Pardirallus nigricans Saracura-san


(Vieillot, 1819)

Gallinula galeata Frango-d'gua-


(Lichtenstein, 1818) comum

Porphyrio martinicus Frango-d'gua-azul


(Linnaeus, 1766)

CHARADRIIFORME Charadriidae Vanellus chilensis Quero-quero


S Huxley, 1867 Leach, 1820 (Molina, 1782)

Scolopacidae Gallinago paraguaiae Narceja


Rafinesque, 1815 (Vieillot, 1816)

Gallinago undulata Narcejo


(Boddaert, 1783)

Tringa solitaria Wilson, Maarico-solitrio


1813

Jacanidae Chenu & Jacana jacana Jaan


Des Murs, 1854 (Linnaeus, 1766)

COLUMBIFORMES Columbidae Leach, Columbina talpacoti Rolinha-roxa


Latham, 1790 1820 (Temminck, 1811)
Columbina squammata Fogo-apagou
(Lesson, 1831)

Claravis pretiosa Pararu-azul


(Ferrari-Perez, 1886)

Patagioenas picazuro Pombo


(Temminck, 1813)

Patagioenas Pomba-galega
cayennensis
(Bonnaterre, 1792)

Leptotila verreauxi Juriti-pupu


Bonaparte, 1855

Leptotila rufaxilla Juriti-gemedeira


(Richard & Bernard,
1792)

Geotrygon montana Pariri


(Linnaeus, 1758)

CUCULIFORMES Cuculidae Leach, Piaya cayana (Linnaeus, Alma-de-gato


Wagler, 1830 1820 1766)

Coccyzus americanus Papa-lagarta-de-


(Linnaeus, 1758) asa-vermelha

Crotophaga ani Anu-preto


Linnaeus, 1758

Guira guira (Gmelin, Anu-branco


1788)

Tapera naevia Saci


(Linnaeus, 1766)

Dromococcyx pavoninus Peixe-frito-pavonino


Pelzeln, 1870

STRIGIFORMES Tytonidae 61. Tyto furcata Coruja-da-igreja


Wagler, 1830 Mathews, 1912 (Temminck, 1827)

Strigidae Leach, 62. Megascops choliba Corujinha-do-mato


1820 (Vieillot, 1817)
63. Pulsatrix Murucututu-de-
koeniswaldiana (Bertoni barriga-amarela
& Bertoni, 1901)

Strix hylophila Coruja-listrada


Temminck, 1825

Strix huhula Daudin, Coruja-preta


1800

Glaucidium brasilianum Cabur


(Gmelin, 1788)

Athene cunicularia Coruja-buraqueira


(Molina, 1782)

Asio clamator (Vieillot, Coruja-orelhuda


1808)

NYCTIBIIFORMES Nyctibiidae Chenu Nyctibius griseus Me-da-lua


Yuri, Kimball, & Des Murs, 1851 (Gmelin, 1789)
Harshman, Bowie,
Braun, Chojnowski,
Han, Hackett,
Huddleston, Moore,
Reddy, Sheldon,
Steadman, Witt &
Braun, 2013

CAPRIMULGIFORM Caprimulgidae Nyctiphrynus ocellatus Bacurau-ocelado


ES Ridgway, 1881 Vigors, 1825 (Tschudi, 1844)

Lurocalis semitorquatus Tuju


(Gmelin, 1789)

Hydropsalis albicollis Bacurau


(Gmelin, 1789)

Hydropsalis torquata Bacurau-tesoura


(Gmelin, 1789)

APODIFORMES Apodidae Olphe- Streptoprocne zonaris Taperuu-de-coleira-


Peters, 1940 Galliard, 1887 (Shaw, 1796) branca

Chaetura meridionalis Andorinho-do-


Hellmayr, 1907 temporal
Trochilidae Vigors, Phaethornis squalidus Rabo-branco-
1825 (Temminck, 1822) pequeno

Phaethornis ruber Rabo-branco-rubro


(Linnaeus, 1758)

Phaethornis pretrei Rabo-branco-


(Lesson & Delattre, acanelado
1839)

Eupetomena macroura Beija-flor-tesoura


(Gmelin, 1788)

Florisuga fusca (Vieillot, Beija-flor-preto


1817)

Colibri serrirostris Beija-flor-de-orelha-


(Vieillot, 1816) violeta

Anthracothorax Beija-flor-de-veste-
nigricollis (Vieillot, 1817) preta

Lophornis magnificus Topetinho-vermelho


(Vieillot, 1817)

Chlorostilbon lucidus Besourinho-de-bico-


(Shaw, 1812) vermelho

Thalurania glaucopis Beija-flor-de-fronte-


(Gmelin, 1788) violeta

Amazilia versicolor Beija-flor-de-banda-


(Vieillot, 1818) branca

Amazilia fimbriata Beija-flor-de-


(Gmelin, 1788) garganta-verde

Amazilia lactea (Lesson, Beija-flor-de-peito-


1832) azul

Clytolaema rubricauda Beija-flor-rubi


(Boddaert, 1783)

Calliphlox amethystina Estrelinha-ametista


(Boddaert, 1783)
TROGONIFORMES Trogonidae Trogon sucurrura Vieillot, Surucu-variado
A. O. U., 1886 Lesson, 1828 1817

CORACIIFORMES Alcedinidae Megaceryle torquata Martim-pescador-


Forbes, 1844 Rafinesque, 1815 (Linnaeus, 1766) grande

Chloroceryle amazona Martim-pescador-


(Latham, 1790) verde

Chloroceryle americana Martim-pescador-


(Gmelin, 1788) pequeno

Momotidae Gray, Baryphthengus Juruva-verde


1840 ruficapillus (Vieillot,
1818)

GALBULIFORMES Bucconidae Nystalus chacuru Joo-bobo


Frbringer, 1888 Horsfield, 1821 (Vieillot, 1816)

PICIFORMES Meyer Ramphastidae Ramphastos toco Statius Tucanuu


& Wolf, 1810 Vigors, 1825 Muller, 1776

Ramphastos vitellinus Tucano-de-bico-


Lichtenstein, 1823 preto

Pteroglossus bailloni Araari-banana


(Vieillot, 1819)

Pteroglossus aracari Araari-de-bico-


(Linnaeus, 1758) branco

Picidae Leach, Picumnus cirratus Pica-pau-ano-


1820 Temminck, 1825 barrado

Melanerpes candidus Pica-pau-branco


(Otto, 1796)

Veniliornis maculifrons Picapauzinho-de-


(Spix, 1824) testa-pintada

Colaptes melanochloros Pica-pau-verde-


(Gmelin, 1788) barrado

Colaptes campestris Pica-pau-do-campo


(Vieillot, 1818)
Celeus flavescens Pica-pau-de-cabea-
(Gmelin, 1788) amarela

Dryocopus lineatus Pica-pau-de-banda-


(Linnaeus, 1766) branca

Campephilus robustus Pica-pau-rei


(Lichtenstein, 1818)

CARIAMIFORMES Cariamidae Cariama cristata Seriema


Furbringer, 1888 Bonaparte, 1850 (Linnaeus, 1766)

FALCONIFORMES Falconidae Leach, Caracara plancus (Miller, Caracar


Bonaparte, 1831 1820 1777)

Milvago chimachima Carrapateiro


(Vieillot, 1816)

Herpetotheres Acau
cachinnans (Linnaeus,
1758)

Micrastur ruficollis Falco-cabur


(Vieillot, 1817)

Micrastur semitorquatus Falco-relgio


(Vieillot, 1817)

Falco sparverius Quiriquiri


Linnaeus, 1758

Falco femoralis Falco-de-coleira


Temminck, 1822

Falco peregrinus Falco-peregrino


Tunstall, 1771

PSITTACIFORMES Psittacidae Primolius maracana Maracan-


Wagler, 1830 Rafinesque, 1815 (Vieillot, 1816) verdadeira

Psittacara Periquito-maracan
leucophthalmus (Statius
Muller, 1776)

Forpus xanthopterygius Tuim


(Spix, 1824)
Pionus maximiliani (Kuhl, Maitaca-verde
1820)

Amazona vinacea (Kuhl, Papagaio-de-peito-


1820) roxo

PASSERIFORMES Thamnophilidae Formicivora serrana Formigueiro-da-


Linnaeus, 1758 Swainson, 1824 Hellmayr, 1929 serra

Dysithamnus mentalis Choquinha-lisa


(Temminck, 1823)

Herpsilochmus Chorozinho-de-asa-
rufimarginatus vermelha
(Temminck, 1822)

Thamnophilus Choca-de-chapu-
ruficapillus Vieillot, 1816 vermelho

Thamnophilus Choca-da-mata
caerulescens Vieillot,
1816

Mackenziaena severa Borralhara


(Lichtenstein, 1823)

Myrmoderus loricatus Formigueiro-


(Lichtenstein, 1823) assobiador

Pyriglena leucoptera Papa-taoca-do-sul


(Vieillot, 1818)

Drymophila ferruginea Trovoada


(Temminck, 1822)

Drymophila ochropyga Choquinha-de-


(Hellmayr, 1906) dorso-vermelho

Conopophagidae Conopophaga lineata Chupa-dente


Sclater & Salvin, (Wied, 1831)
1873

Rhinocryptidae Psilorhamphus guttatus Tapaculo-pintado


Wetmore, 1926 (Mntris, 1835)
(1837)
Formicariidae Chamaeza meruloides Tovaca-cantadora
Gray, 1840 Vigors, 1825

Scleruridae Sclerurus scansor Vira-folha


Swainson, 1827 (Mntris, 1835)

Dendrocolaptidae Sittasomus griseicapillus Arapau-verde


Gray, 1840 (Vieillot, 1818)

Xiphorhynchus fuscus Arapau-rajado


(Vieillot, 1818)

Campylorhamphus Arapau-de-bico-
falcularius (Vieillot, 1822) torto

Lepidocolaptes Arapau-escamado
squamatus
(Lichtenstein, 1822)

Xiphocolaptes albicollis Arapau-de-


(Vieillot, 1818) garganta-branca

Xenopidae Xenops rutilans Bico-virado-carij


Bonaparte, 1854 Temminck, 1821

Furnariidae Gray, Furnarius figulus Casaca-de-couro-


1840 (Lichtenstein, 1823) da-lama

Furnarius rufus (Gmelin, Joo-de-barro


1788)

Lochmias nematura Joo-porca


(Lichtenstein, 1823)

Automolus Barranqueiro-de-
leucophthalmus (Wied, olho-branco
1821)

Anabazenops fuscus Trepador-coleira


(Vieillot, 1816)

Philydor rufum (Vieillot, Limpa-folha-de-


1818) testa-baia

Syndactyla Trepador-quiete
rufosuperciliata
(Lafresnaye, 1832)
Phacellodomus rufifrons Joo-de-pau
(Wied, 1821)

Phacellodomus Joo-botina-do-brejo
ferrugineigula (Pelzeln,
1858)

Anumbius annumbi Cochicho


(Vieillot, 1817)

Certhiaxis cinnamomeus Curuti


(Gmelin, 1788)

Synallaxis ruficapilla Pichoror


Vieillot, 1819

Synallaxis cinerascens Pi-pu


Temminck, 1823

Synallaxis frontalis Petrim


Pelzeln, 1859

Synallaxis spixi Sclater, Joo-tenenm


1856

Cranioleuca pallida Arredio-plido


(Wied, 1831)

Pipridae Manacus manacus Rendeira


Rafinesque, 1815 (Linnaeus, 1766)

Ilicura militaris (Shaw & Tangarazinho


Nodder, 1809)

Chiroxiphia caudata Tangar


(Shaw & Nodder, 1793)

Tityridae Gray, Schiffornis virescens Flautim


1840 (Lafresnaye, 1838)

Laniisoma elegans Chibante


(Thunberg, 1823)

Pachyramphus viridis Caneleiro-verde


(Vieillot, 1816)
Pachyramphus Caneleiro-preto
polychopterus (Vieillot,
1818)

Pachyramphus validus Caneleiro-de-


(Lichtenstein, 1823) chapu-preto

Cotingidae Pyroderus scutatus Pav


Bonaparte, 1849 (Shaw, 1792)

Platyrinchidae Platyrinchus mystaceus Patinho


Bonaparte, 1854 Vieillot, 1818

Rhynchocyclidae Mionectes rufiventris Abre-asa-de-


Berlepsch, 1907 Cabanis, 1846 cabea-cinza

Leptopogon Cabeudo
amaurocephalus
Tschudi, 1846

Corythopis delalandi Estalador


(Lesson, 1830)

Tolmomyias Bico-chato-de-
sulphurescens (Spix, orelha-preta
1825)

Todirostrum Teque-teque
poliocephalum (Wied,
1831)

Poecilotriccus Toror
plumbeiceps
(Lafresnaye, 1846)

Myiornis auricularis Miudinho


(Vieillot, 1818)

Hemitriccus Tachuri-campainha
nidipendulus (Wied,
1831)

Tyrannidae Vigors, Hirundinea ferruginea Gibo-de-couro


1825 (Gmelin, 1788)

Camptostoma Risadinha
obsoletum (Temminck,
1824)
Elaenia flavogaster Guaracava-de-
(Thunberg, 1822) barriga-amarela

Elaenia spectabilis Guaracava-grande


Pelzeln, 1868

Elaenia parvirostris Guaracava-de-bico-


Pelzeln, 1868 curto

Elaenia mesoleuca Tuque


(Deppe, 1830)

Elaenia obscura Tuco


(d'Orbigny & Lafresnaye,
1837)

Myiopagis caniceps Guaracava-cinzenta


(Swainson, 1835)

Myiopagis viridicata Guaracava-de-


(Vieillot, 1817) crista-alaranjada

Phaeomyias murina Bagageiro


(Spix, 1825)

Phyllomyias fasciatus Piolhinho


(Thunberg, 1822)

Serpophaga subcristata Alegrinho


(Vieillot, 1817)

Attila rufus (Vieillot, Capito-de-sara


1819)

Legatus leucophaius Bem-te-vi-pirata


(Vieillot, 1818)

Myiarchus swainsoni Irr


Cabanis & Heine, 1859

Myiarchus ferox (Gmelin, Maria-cavaleira


1789)

Myiarchus tyrannulus Maria-cavaleira-de-


(Statius Muller, 1776) rabo-enferrujado
Sirystes sibilator (Vieillot, Gritador
1818)

Pitangus sulphuratus Bem-te-vi


(Linnaeus, 1766)

Machetornis rixosa Suiriri-cavaleiro


(Vieillot, 1819)

Myiodynastes maculatus Bem-te-vi-rajado


(Statius Muller, 1776)

Megarynchus pitangua Neinei


(Linnaeus, 1766)

Myiozetetes similis (Spix, Bentevizinho-de-


1825) penacho-vermelho

Tyrannus albogularis Suiriri-de-garganta-


Burmeister, 1856 branca

Tyrannus melancholicus Suiriri


Vieillot, 1819

Tyrannus savana Vieillot, Tesourinha


1808

Empidonomus varius Peitica


(Vieillot, 1818)

Colonia colonus (Vieillot, Viuvinha


1818)

Myiophobus fasciatus Filipe


(Statius Muller, 1776)

Fluvicola nengeta Lavadeira-


(Linnaeus, 1766) mascarada

Arundinicola Freirinha
leucocephala (Linnaeus,
1764)

Gubernetes yetapa Tesoura-do-brejo


(Vieillot, 1818)
Lathrotriccus euleri Enferrujado
(Cabanis, 1868)

Contopus cinereus (Spix, Papa-moscas-


1825) cinzento

Knipolegus cyanirostris Maria-preta-de-bico-


(Vieillot, 1818) azulado

Knipolegus lophotes Maria-preta-de-


Boie, 1828 penacho

Satrapa icterophrys Suiriri-pequeno


(Vieillot, 1818)

Xolmis cinereus (Vieillot, Primavera


1816)

Xolmis velatus Noivinha-branca


(Lichtenstein, 1823)

Muscipipra vetula Tesoura-cinzenta


(Lichtenstein, 1823)

Vireonidae Swainson,
1837

Cyclarhis gujanensis Pitiguari


(Gmelin, 1789)

Vireo chivi (Vieillot, Juruviara


1817)

Hylophilus Vite-vite-de-olho-
amaurocephalus cinza
(Nordmann, 1835)

Corvidae Leach, Cyanocorax cristatellus Gralha-do-campo


1820 (Temminck, 1823)

Hirundinidae Pygochelidon Andorinha-pequena-


Rafinesque, 1815 cyanoleuca (Vieillot, de-casa
1817)

Stelgidopteryx ruficollis Andorinha-serradora


(Vieillot, 1817)
Progne tapera (Vieillot, Andorinha-do-
1817) campo

Progne chalybea Andorinha-


(Gmelin, 1789) domstica-grande

Tachycineta albiventer Andorinha-do-rio


(Boddaert, 1783)

Troglodytidae Troglodytes musculus Corrura


Swainson, 1831 Naumann, 1823

Turdidae Turdus flavipes Vieillot, Sabi-una


Rafinesque, 1815 1818

Turdus leucomelas Sabi-barranco


Vieillot, 1818

Turdus rufiventris Sabi-laranjeira


Vieillot, 1818

Turdus amaurochalinus Sabi-poca


Cabanis, 1850

Turdus subalaris Sabi-ferreiro


(Seebohm, 1887)

Turdus albicollis Vieillot, Sabi-coleira


1818

Mimidae Mimus saturninus Sabi-do-campo


Bonaparte, 1853 (Lichtenstein, 1823)

Passerellidae Zonotrichia capensis Tico-tico


Cabanis & Heine, (Statius Muller, 1776)
1850
Ammodramus humeralis Tico-tico-do-campo
(Bosc, 1792)

Arremon semitorquatus Tico-tico-do-mato


Swainson, 1838

Parulidae Geothlypis aequinoctialis Pia-cobra


Wetmore, (Gmelin, 1789)
Friedmann,
Lincoln, Miller,
Basileuterus culicivorus Pula-pula
Peters, van
(Deppe, 1830)
Rossem, Van Tyne
& Zimmer 1947

Icteridae Vigors, Psarocolius decumanus Japu


1825 (Pallas, 1769)

Cacicus haemorrhous Guaxe


(Linnaeus, 1766)

Gnorimopsar chopi Grana


(Vieillot, 1819)

Chrysomus ruficapillus Garibaldi


(Vieillot, 1819)

Molothrus bonariensis Vira-bosta


(Gmelin, 1789)

Thraupidae Coereba flaveola Cambacica


Cabanis, 1847 (Linnaeus, 1758)

Saltator similis d'Orbigny Trinca-ferro-


& Lafresnaye, 1837 verdadeiro

Nemosia pileata Sara-de-chapu-


(Boddaert, 1783) preto

Thlypopsis sordida Sa-canrio


(d'Orbigny & Lafresnaye,
1837)

Tachyphonus coronatus Ti-preto


(Vieillot, 1822)

Ramphocelus bresilius Ti-sangue


(Linnaeus, 1766)

Lanio pileatus (Wied, Tico-tico-rei-cinza


1821)

Lanio melanops (Vieillot, ti-de-topete


1818)

Tangara cyanoventris Sara-douradinha


(Vieillot, 1819)
Tangara desmaresti Sara-lagarta
(Vieillot, 1819)

Tangara sayaca Sanhau-cinzento


(Linnaeus, 1766)

Tangara palmarum Sanhau-do-


(Wied, 1823) coqueiro

Tangara ornata Sanhau-de-


(Sparrman, 1789) encontro-amarelo

Tangara cayana Sara-amarela


(Linnaeus, 1766)

Cissopis leverianus Tietinga


(Gmelin, 1788)

Schistochlamys Bico-de-veludo
ruficapillus (Vieillot,
1817)

Pipraeidea melanonota Sara-viva


(Vieillot, 1819)

Tersina viridis (Illiger, Sa-andorinha


1811)

Dacnis cayana Sa-azul


(Linnaeus, 1766)

Hemithraupis ruficapilla Sara-ferrugem


(Vieillot, 1818)

Conirostrum speciosum Figuinha-de-rabo-


(Temminck, 1824) castanho

Haplospiza unicolor Cigarra-bambu


Cabanis, 1851

Sicalis flaveola Canrio-da-terra-


(Linnaeus, 1766) verdadeiro

Emberizoides herbicola Canrio-do-campo


(Vieillot, 1817)
Embernagra platensis Sabi-do-banhado
(Gmelin, 1789)

Volatinia jacarina Tiziu


(Linnaeus, 1766)

Sporophila lineola Bigodinho


(Linnaeus, 1758)

Sporophila nigricollis Baiano


(Vieillot, 1823)

Sporophila ardesiaca Papa-capim-de-


(Dubois, 1894) costas-cinzas

Sporophila caerulescens coleirinho


(Vieillot, 1823)

Sporophila leucoptera Choro


(Vieillot, 1817)

Tiaris fuliginosus (Wied, Cigarra-do-coqueiro


1830)

Cardinalidae Piranga flava (Vieillot, Sanhau-de-fogo


Ridgway, 1901 1822)

Habia rubica (Vieillot, Ti-do-mato-grosso


1817)

Amaurospiza moesta Negrinho-do-mato


(Hartlaub, 1853)

Fringillidae Leach, Sporagra magellanica Pintassilgo


1820 (Vieillot, 1805)

Euphonia chlorotica Fim-fim


(Linnaeus, 1766)

Estrildidae Estrilda astrild Bico-de-lacre


Bonaparte, 1850 (Linnaeus, 1758)

Passeridae Passer domesticus Pardal


Rafinesque, 1815 (Linnaeus, 1758)
MASTOFAUNA

Tabela 4: Mastofauna da Mata do Paraso, Viosa-MG (Adaptada de LIMA et al., 2014)

Ordem Famlia Nome cientfico Nome popular

ARTIODACTYLA Cervidae Mazama sp. Veado

CARNIVORA Canidae Cerdocyon thous Cachorro-do-mato


(Linnaeus, 1766)

Chrysocyon brachyurus Lobo-guar


(Illiger, 1815)

Felidae Leopardus pardalis Jaguatirica


(Linnaeus, 1758)

Leopardus tigrinus Gato-do-mato


(Schreber, 1775)

Mephitidae Conepatus semistriatus Jaratataca,


Boddaert, 1785 cangamb

Procyonidae Procyon cancrivorus (G. Mo-pelada,


Cuvier, 1798) guaxinim

Galictis cuja (Molina, Furo


1782)

Eira barbara (Linnaeus, Irara, papa-mel


1758)

CHIROPTERA Phyllostomidae Anoura caudifer (E. Morcego-beija-flor


Geoffroy, 1818)

Anoura geoffroyi (Gray, Morcego-beija-flor


1838)

Artibeus fimbriatus Gray, Morcego


1838

Artibeus lituratus (Olfers, Morcego


1818)

Carollia perspicillata Morcego


(Linnaeus, 1758)
Micronycteris megalotis Morcego
(Gray, 1842)

Phyllostomus hastatus Morcego


(Pallas, 1767)

Platyrrhinus lineatus (E. Morcego


Geoffroy, 1810)

Platyrrhinus helleri Morcego


(Petters, 1866)

Pygoderma bilabiatum Morcego


(Wagner, 1843)

Sturnira lilium (E. Morcego


Geoffroy, 1810)

Vespertilionidae Eptesicus brasiliensis Morcego


(Desmarest, 1819)

Histiotus velatus (I. Morcego


Geoffroy, 1824)

Myotis nigricans (Schinz, Morcego


1821)

Noctilionidae Noctilio leporinus Morcego-


(Linnaeus, 1758) pescador

Molossidae Molossus molossus Morcego


(Pallas, 1766)

Emballonuridae Rhynchonycteris naso Morcego


(Wied-Neuwied, 1820)

CINGULATA Dasypodidae Dasypus novemcinctus Tatu-galinha


Linnaeus, 1758

Euphractus sexcinctus Tatu-peba


Linnaeus, 1758

DIDELPHIMORPHIA Didelphidae Didelphis aurita (Wied- Gamb-de-orelha-


Neuwied, 1820) preta
Gracilinanus agilis Cuca-graciosa
(Burmeister, 1854)

Gracilinanus microtarsus Cuca-graciosa


(Wagner, 1842)

Monodelphis americana Cuca


(Mller, 1776)

Monodelphis scalops Cuca


(Thomas, 1888)

Philander frenatus Cuca-quatro-


(Olfers, 1818) olhos

LAGOMORPHA Leporidae Sylvilagus brasiliensis Tapiti, coelho


Linnaeus, 1758

PILOSA Bradypodidae Bradypus variegatus Preguia-comum


Schinz, 1825

Myrmecophagidae Tamandua tetradactyla Tamandu-mirim


(Linnaeus, 1758)

PRIMATES Piteciidae Callicebus nigrifrons Sau


(Spix, 1823)

Cebidae Callithrix sp. Mico, sagui

Callithrix penicillata (. mico-estrela,


Geoffroy, 1812) sagui

Callithrix jacchus Sagui-de-tufo-


(Linnaeus, 1758) branco

RODENTIA Cricetidae Abrawayaomys ruschii Rato-do-mato


Cunha & Cruz, 1979

Akodon cursor (Winge, Rato-do-mato


1887)

Bibimys labiosus (Winge, Rato-do-mato


1887)
Blarinomys breviceps Rato-toupeira
(Winge, 1887)

Calomys tener (Winge, Rato-do-mato


1837)

Cerradomys subflavus Rato-do-mato


(Wagner, 1842)

Holochilus sciureus Rato-do-mato


Wagner, 1842

Juliomys pictipes Rato-do-mato


(Oosgod, 1933)

Necromys lasiurus (Lund, Rato-do-mato


1841)

Nectomys squamipes Rato-d'gua


(Brants, 1827)

Oligoryzomys flavescens Rato-do-mato


(Waterhouse, 1837)

Oligoryzomys nigripes Rato-do-mato


(Olfers, 1818)

Oxymycterus dasytrichus Rato-do-mato


(Schinz, 1821)

Oxymycterus rufus Rato-do-mato


(Fischer, 1814)

Rhagomys rufescens Rato-do-mato


(Thomas, 1886)

Rhipidomys tribei Costa, Rato-da-rvore


Geise, Pereira & Costa,
2011)

Thaptomys nigrita Rato-toupeira


(Lichtenstein, 1829)
Echimidae Euryzygomatomys Rato-do-mato
spinosus (G. Fisher,
1814)

Phyllomys pattoni Rato-do-mato


Emmons, Leite, Kock &
Costa, 2002

Caviidae Hydrochoerus Capivara


hydrochaeris (Linnaeus,
1766)

Cavia aperea Erxleben, Pre


1777

Cuniculidae Cuniculus paca Paca


Linnaeus, 1758

Dasyproctidae Dasyprocta leporina Cutia


(Linnaeus, 1758)

Erethizontidae Coendou prehensilis Ourio-cacheiro


(Linnaeus, 1758)

S-ar putea să vă placă și