Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
Arbrededfaillances
Unarbrededfaillances(aussiappelarbredepannesouarbrede
fautes)estunetechniquedingnierietrsutilisedanslestudesde
scuritetdefiabilitdessystmesstatiques(unsystmestatiqueestun
systmedontladfaillancenedpendpasdel'ordrededfaillancede
sescomposants).Cettemthodeconsistereprsentergraphiquement
lescombinaisonspossiblesdvnementsquipermettentlaralisation
dunvnementindsirableprdfini.Unetellereprsentation
graphiquemetdoncenvidencelesrelationsdecauseeffet.Cette
techniqueestcomplteparuntraitementmathmatiquequipermetla
combinaisondedfaillancessimplesainsiquedeleurprobabilit
d'apparition.Ellepermetainsidequantifierlaprobabilitd'occurrence
d'unvnementindsirable,galementappelvnementredout.
Exempled'arbrededfaillances.
Sommaire
1 Gnralits
2 Historique
3 Reprsentation
4 Mthodologie
4.1 Dmarcheetdfinitions
4.2 Identificationdelvnementredout
4.3 Examendusystme
4.4 Constructiondel'arbre
4.4.1 vnementsommet(vnementindsirable)
4.4.2 vnementsintermdiaires
4.4.3 ConnecteursLogiques
4.4.4 vnementsdebase,transfertetconditions
4.4.5 Exemple
4.4.6 Rsumdesrglesimportantes
4.5 Symbolesgraphiques
5 Fondementsmathmatiques
5.1 Modleboolenqualitatif
5.2 Quantificationavecdesprobabilitsfixes
5.3 Quantificationavecdesprobabilitsfonctiondutemps
5.4 Sensibilits,Facteursdimportance
6 Avantagesetlimites
6.1 Avantages
6.2 Limites
7 Arbresdedfaillancesdynamiques
7.1 Lesportesdynamiques
7.1.1 LaporteETPrioritaire(PriorityAND,PANDenanglais)
8 Notesetrfrences
9 Voiraussi
10 Liensexternes
Gnralits
https://fr.wikipedia.org/wiki/Arbre_de_d%C3%A9faillances 1/15
6/6/2017 ArbrededfaillancesWikipdia
L'arbrededfaillances(FaultTreeouFTenanglais)estunoutilgraphiquetrsutilisdanslestudesde
scuritetdefiabilitdessystmes.Cetoutil,aussiappelarbredepannesouarbredefautes,permetde
reprsentergraphiquementlescombinaisonspossiblesdvnementsquipermettentlaralisationdun
vnementindsirableprdfini.Larbrededfaillancesestainsiformdeniveauxsuccessifsdvnementsqui
sarticulentparlintermdiairedeportes(initialementlogiques).Enadoptantcettereprsentationetlalogique
dductive(allantdeseffetsverslescauses)etboolennequiluiestpropre,ilestpossiblederemonterdeffets
encausesdelvnementindsirabledesvnementsdebase,indpendantsentreeuxetprobabilisables 1.
Lorsquilsagitdtudierlesdfaillancesdunsystme,larbrededfaillancessappuiesuruneanalyse
dysfonctionnelledunsystmeraliserpralablement:uneAnalysedesModesdeDfaillanceetdeleurs
Effets(AMDE).Cettemthodeinductive(allantdescausesversleseffets)apparatdonccommeunpralable
laconstructiondunarbrededfaillancespuisquelidentificationdescomposantsetdeleursmodesde
dfaillanceestgnralementutiliseaudernierniveaudunarbre.
Lanalysepararbrededfaillancesestcertainementunedestechniquesdingnierielesplusrpandues,avec
lesdiagrammesdefiabilit(quireposentsurlesmmesfondementsmathmatiques)pouranalyserlasretde
fonctionnementdunsystmemaisdautresalternativesexistent.
Lanalysepararbrededfaillancesetlediagrammedefiabilitsontdesmthodespratiquesconditionqueles
vnementsdebasesoientfaiblementdpendants.Danslecascontraire,cestechniquesdeviennentcaduqueset
ilestncessairedemployerunetechniqueplusappropriereposantsurunmodledynamiquecommeun
ProcessusdeMarkov.
Lesarbresdedfaillancessontutilissdansl'ingnieriedesretdesindustriesrisques:arospatial,
ferroviaire,nuclaire,naval,chimieIlspeuventtreutilisscommeunoutildvaluationdelaconception
ilspermettentdidentifierlesscnariosconduisantdesaccidentsdanslesphasesamontducycledeviedun
systmeetpeuventviterdeschangementsdeconceptiondautantpluscoteuxquilssonttardifs.Ilspeuvent
aussitreutilisscommeunoutildediagnostic,prvoyantlaoulesdfaillancesdescomposantslaoulesplus
probableslorsdeladfaillancedunsystme.
Denombreuxouvrages 2, 3, 4, 5, 6desretdefonctionnementtraitentdecesujet.
Historique
Lesarbresdedfaillancesonttinventsloriginepardesingnieurs,puisilsonttformalissparles
mathmaticiensetlesinformaticiensontdveloppdeslogicielspourlesmanipuler.
L'analysepararbrededfaillancesatl'originedveloppeen1962auxBELLLaboratoriesparH.A.
Watson,surunedemandedelU.S.AirForcepourvaluerleSystmedecommandedeLancementdumissile
balistiqueintercontinentalMinuteman 7.L'utilisationdesarbresdedfaillancessestrpandueetsertsouvent
commeunoutild'analysedeladfaillancedunsystmedesexpertsdefiabilit.
Aprslapremireutilisation(missileMinuteman),BoeingetAVCOontutilislesarbresdedfaillancespour
lensembledusystmedeMinutemanIIen1963et1964.Cemodedanalysefitlobjetdunegrande
promotionlorsduSymposiumSystemSafetyde1965SeattlepatronnparBoeingetl'Universitde
Washington.Boeingacommencutiliserlesarbresdedfaillancespourlaconceptiond'avionscivilsvers
1966.En1970,auxtatsUnis,ladirectiongnraledel'aviationcivileamricaine(FAA)achangsa
rglementationpourl'aviationdetransport.Cechangementaconduitadopterdescritresprobabilistes
d'checpourlesquipementsetsystmesavioniquesetamenl'utilisationcourantedesarbresdedfaillances
dansledomainedel'aviationcivile.
Dansl'industriedunuclairecivil,lU.S.NuclearRegulatoryCommission(NRC)acommencutiliser
l'valuationderisqueprobabiliste(PRAouprobabilisticriskassessment)viadesmthodesincluantlesarbres
dedfaillancesen1975,notammentaveclapublicationdurapportRasmussen(appelaussiWASH1400).Ce
rapportatunjalonimportantdansledveloppementdestudesprobabilistespourlescentralesnuclaires
https://fr.wikipedia.org/wiki/Arbre_de_d%C3%A9faillances 2/15
6/6/2017 ArbrededfaillancesWikipdia
carilatabliunemthodologied'identificationetdequantificationdesscnariossusceptiblesdeconduirela
fusionducurd'unecentrale,mthodologiedontlesgrandsprincipessonttoujoursenvigueur40ansaprs.En
1979,lasuitedelaccidentdeThreeMileIslandlaNRCaintensifilarecherchesurlesPRA.Celaa
finalementmenlapublicationen1981dumanuelsurlesarbresdedfaillancesintitulNRCFaultTree
Handbook(NUREG0492)etlobligationderaliserdesPRApourlesinstallationsnuclairessouslautorit
delaNRC.
Reprsentation
Unarbrededfaillancesestgnralementprsentdehautenbas.
Lalignelaplushautenecomportequel'vnementdontoncherchedcrirecommentilpeutseproduire.
Chaquelignedtaillelalignesuprieureenprsentantlacombinaisonoulescombinaisonssusceptiblesde
produirel'vnementdelalignesuprieureauquelellessontrattaches.
Cesrelationssontreprsentespardeslienslogiques,dontlaplupartsontdesouetetonemploie
gnralementletermedeporteOUetdeporteET.
Mthodologie
Dmarcheetdfinitions
Larbrededfaillancesestunemthodedductive,quifournitunedmarchesystmatiquepouridentifierles
causesdunvnementuniqueintitulvnementredout.Lepointdedpartdelaconstructiondelarbreest
lvnementredoutluimme(galementappelvnementsommet).Ilestessentielquilsoituniqueetbien
identifi.partirdel,leprincipeestdedfinirdesniveauxsuccessifsdvnementstelsquechacunestune
consquencedunouplusieursvnementsduniveauinfrieur.Ladmarcheestlasuivante:pourchaque
vnementdunniveaudonn,lebutestdidentifierlensembledesvnementsimmdiatsncessaireset
suffisantssaralisation.Desoprateurslogiques(ouportes)permettentdedfinirprcismentlesliensentre
lesvnementsdesdiffrentsniveaux 8.
Leprocessusdductifestpoursuiviniveauparniveaujusqucequelesspcialistesconcernsnejugentpas
ncessairededcomposerdesvnementsencombinaisonsdvnementsdeniveauinfrieur,notamment
parcequilsdisposentdunevaleurdelaprobabilitdoccurrencedelvnementanalys.Cesvnementsnon
dcompossdelarbresontappelsvnementslmentaires(ouvnementsdebase).
Notonsque 9:
1.Ilestncessairequelesvnementslmentairessoientindpendantsentreeux.
2.Leurprobabilitdoccurrencedoitpouvoirtrequantifie(conditionncessaireseulementdanslecaso
larbreestdestininfineuneanalysequantitative).
3.ContrairementlapprocheinductivedelAMDE(C)(analysedesmodesdedfaillance,deleurseffetsetde
leurcriticit)quineciblepaslesconsquencesdesdfaillanceslmentaires,lapprochedductivedelarbre
dedfaillancespermetdesefocaliserexclusivementsurlesdfaillancescontribuantlvnementredout.
Voiciunexempledanalysepararbrededfaillancesdunsystmesimpleconstituduneampoule
fonctionnantsurbatterieetdontlamiseenactionestcommandelaidedunboutonpoussoir.
vnementredout:
Lampoulenesallumepas.
https://fr.wikipedia.org/wiki/Arbre_de_d%C3%A9faillances 3/15
6/6/2017 ArbrededfaillancesWikipdia
Premierniveau:
vnementsdeniveauinfrieurpouvantgnrerlvnementredout:
Dfaillanceauniveauduboutonpoussoir
DfaillancedesbatteriesAetB(redondance)
Dfaillancedelampoule.
Secondniveau:
vnementspouvanttreloriginedelindisponibilitduboutonpoussoir:
Erreurdeloprateur(pressiontropfortesurlebouton)
Dgradationdesfilsauniveaudelinterrupteur
Blocagedumcanisme.
vnementspouvanttreloriginedelindisponibilitd'unebatterie:
Dchargecompltedelabatterie.
vnementspouvanttreloriginedeladfaillancedelampoule:
Agressionmcaniquedelampoule
Dfaillancedelampouleellemme.
Larbrededfaillancescorrespondantcetteanalyseestlesuivant:
Exempledanalysepararbrededfaillancesdunsystmesimple:unelampealimenteparbatterie
Laconstructiondelarbrededfaillancesestunephaseimportantedelamthodecarsacompltude
conditionnecelledelanalysequalitativeouquantitativequiseraraliseparlasuite.
Analysequalitative:larbrededfaillancestantconstruit,deuxtypesdexploitationqualitatifspeuventtre
raliss:
1.Lidentificationdesscnarioscritiquessusceptiblesdeconduirelvnementredout.
Parlanalysedesdiffrentescombinaisonsdedfaillancesmenantlvnementsommet,lobjectifest
icididentifierlescombinaisonslespluscourtesappelescoupesminimales(cf.Fondements
mathmatiques).
https://fr.wikipedia.org/wiki/Arbre_de_d%C3%A9faillances 4/15
6/6/2017 ArbrededfaillancesWikipdia
2.Lamiseenuvreduneprocduredallocationdebarrires.
Cedeuximetypedexploitationqualitatifpermetdalloueruncertainnombredebarriresdescurit
(techniquesoudutilisation)enfonctiondelagravitdelvnementredoutetdescontraintes
normativesventuelles.
Analysequantitative:Unetudeprobabilistepeutavoirdeuxobjectifs:
1.lvaluationrigoureusedelaprobabilitdoccurrencedelvnementredout
2.letridesscnarioscritiques(enpartantcoupesminimalesdeplusfortesprobabilits).
Cescalculsnepeuventseconcevoirquesichaquevnementlmentairepeuttreprobabilispartirdune
loisoigneusementparamtreetdelaconnaissancedutempsdemissionassocilvnementredoutet/ou
laidededonnesissuesduretourdexprience.
Identificationdelvnementredout
Lidentificationdelvnementredout(galementappelvnementsommet,vnementdetteouencore
racine)estabsolumentessentiellelefficacitetlapertinencedelamthode.
Lvnementredoutcorrespondleplussouventunvnementcatastrophiqueentermeshumain,
environnementalouconomique.
Ilpeutsavrerncessaireparfoisdecaractriserlvnementredoutpourchacunedesmissionsdusystme
tudi.
Exemplesdvnementsredouts:
Nonrefroidissementderacteurnuclaire
Dfaillancecatastrophiquenonrparableborddunsousmarinimmerg(lanalysepourraitdistinguer
lecasdfaillancelorsdunemissionenmilieuhostileducasdfaillancelorsduneoprationde
routine)
Explosiondunecapacitsouspression
Refusdedmarragedepompesdapprovisionnementdunsystmeincendie,duneautomobile
Dbordementdunecuvecontenantunfluideextrmementnocif.
Ilexisteplusieursmthodespermettantdeprocderlidentificationdesvnementsredouts.LAnalyse
PrliminairedesRisques(APR),estutilisedanslaplupartdesindustries.LamthodeHAZOP,pourHazard
andOperabilitystudy,estplusparticulirementadapteauxindustriesdeprocdcommelaptrochimie.
Enfin,uneAnalysedesModesdeDfaillanceetdeleursEffetssurlesystme(AMDE)peutgalement
savrerefficace.
Examendusystme
Lorsd'uneanalysefiabilisted'unsystme,ilesttoujoursdifficilededlimiterprcismentlescontoursde
l'tude.Lanalystedoitpourcelaseposeruncertainnombredequestionsincontournablesdutype:Quelles
sontlesintentionsdel'analyse?Quellesensontleslimites?S'agitildematriseruneprisederisquerelative
lascuritdespersonnesoudecomparerdiffrentsdispositifs?L'objectifestildedmontrerlaconformit
desnormesofficielleset/oudesspcificationsimposesparleclient?
Avantd'entamerlaconstructiondel'arbrededfaillancesproprementdite,lesanalysteschargsdestudesde
scuritdoiventacquriraupralableunetrsbonneconnaissancedel'ensembledusystmeetdesafonction.
Ilsdoivents'appuyerpourcelasurl'expriencedesingnieursettechnicienschargsdesoprationssurle
terrain.Ilestgalementncessairededlimiterprcismentl'tudeetcediffrentsniveaux:naturedes
vnementsprisencompte,quipementsimpliqusounondanslafonctiondusystme,importancede
l'environnement,etc.
https://fr.wikipedia.org/wiki/Arbre_de_d%C3%A9faillances 5/15
6/6/2017 ArbrededfaillancesWikipdia
Afind'trecompletetrigoureux,l'examendusystmedoitcouvrirobligatoirementchacundesthmes
suivants:
Ladescriptiondusystme(lmentsetsoussystmesinclusdansl'tudeetlmentsexclus)
Ladfinitiondelamission(spcificationsdusystme,phasesdesdiversesmissions,procduresde
maintenanceetderparation,reconfigurationspossibles)
L'analysedel'environnement
L'identificationdesvnementsprendreencompte:tenduedonnerl'tude(Parexemple:priseen
compteounondestyphons,desconsquencesdeserreurshumaines,desproblmesdetransportdepicesou
depersonnel).
Constructiondel'arbre
Cettesectiondcritlamaniredeconstruirel'arbre,cetteconstructionestdtailledansplusieursnormes
industriellesdontlaCEI61025 10
vnementsommet(vnementindsirable)
Lapremiretapersidedansladfinitiondelvnementtudier,cetvnementestappelvnement
sommet,vnementindsirableouencorevnementredout.Cettetapeestcrucialequantlavaleurdes
conclusionsquiseronttiresdel'analyse.(voirlasectionidentification).Ilestimportantdedfinirl'vnement
defaonexpliciteetprcise.L'arbrededfaillancesseveuttreunereprsentationsynthtique,lelibellde
lvnementsommetdevratrecourt.Celibellsera,engnral,tropcourtpourdfinirprcisment
l'vnementetleverlesambiguts.Ildevradoncyavoir:
unlibellbref,maisaussivocateurquepossibledanslabotequireprsentel'vnementsommetdans
l'arbre,
untextecomplmentaireapportanttouteslesprcisionsutilessurladfinitiondel'vnement.
Cetteremarqueestaussivalablepourtouslesvnementsquivontfigurerdansl'arbre.
vnementsintermdiaires
Lvnementsommettantdfini,ilconvientdedcrirelacombinaisond'vnementspouvantconduirecet
vnementsommet.Lesvnementsintermdiairessontdoncdesvnementsmoinsglobauxquel'vnement
sommet.Unefoiscesvnementsdfinis,ilsserontlisl'vnementsommetviaunconnecteurlogique.Ces
vnementsintermdiairespeuventtre,leurtour,redfinispard'autresvnementsintermdiairesplus
dtaills.
ConnecteursLogiques
Lesconnecteurslogiques(ouporteslogiquesvoirSymbolesgraphiques)sontlaliaisonentrelesdiffrentes
brancheset/ouvnements.LesplusclassiquessontETetOU.Touteslescombinaisonslogiquess'expriment
aveccesdeuxconnecteursetlangationlogiquequiexprimelecontrairedel'vnementquelleaffecte.
Lesconnecteursfonctionnentcommesuit:
OU:lvnementensortie/suprieursurvientsiun,aumoins,desvnementsenentre/infrieursurvient/est
prsent
ET:lvnementensortie/suprieursurvientseulementsitouslesvnementsenentre/infrieur
surviennent/sontprsents
K/N:c'estunvotemajoritaire:l'vnementensortie/suprieursurvientsiaumoinsK(c'estunentierquisert
paramtrerlecomportementdelaporte)parmilesNvnementsenentre/infrieurssurviennent/sont
prsents.Cetteportegnraliselesdeuxprcdentes:uneporteOUestuneporte1/NetuneporteETestune
porteN/N.
https://fr.wikipedia.org/wiki/Arbre_de_d%C3%A9faillances 6/15
6/6/2017 ArbrededfaillancesWikipdia
L'utilisationexclusivedestroisconnecteurscidessuspermetderesterdanslecadredesarbresdedfaillances
cohrents(cf.plusbasladfinitiondecettenotion),etc'estenpratiquecequiestfaitleplussouvent.
Danscertainessituations,ilestncessaired'introduiredesnoncohrencesavecdesconnecteursNON,OU
exclusif(ralissiuneetuneseuledesesentresestralise)etc.maiscelarendletraitementmathmatique
pluscomplexe.
Enfin,ilpeuttrepratiquedesfinsdescriptivesdutiliserdesconnecteurspluscomplexes,commedes
connecteursvoteurs,conditionnelsCesconnecteurspermettentdetraduiredescomportementsparticuliers
quilestpossiblederencontrerdanscertainesarchitectures.Aummetitre,unedimensiontemporellepeuttre
ncessairepourtraduirelecomportementdunsystme,pourcelailexistedesconnecteursETsquentiel
prenantencomptelesquencementdesvnements,desconnecteursSPAREprenantencomptedeslotsde
rechanges,etc.L'utilisationdecesconnecteurspeutconduiredesmodlesdontlasignificationmathmatique
estambiguetestinterprtediffremmentsuivantlesoutilsinformatiquesdanslesquelsilssontsaisis.C'est
pourquoidanslecadredecetarticleseulslesmodlesboolenspurssontdvelopps.
vnementsdebase,transfertetconditions
Ilestpossibledeprendreencomptedesvnementssurlesquelslesinformationssontinsuffisantespourles
dcomposerdavantageouencorequ'iln'estpasutilededvelopperplus,cesvnementssontappels
vnementsnondvelopps.Lorsdelaconstructiondegrosarbresdedfaillances,ilestpratiqued'utiliserdes
portesdetransfert,permettantainsiderendrelalectureetlavalidationdel'arbreplusaise.Cesportes
signalentquelasuitedel'arbreestdveloppesuruneautrepage.Lesvnementsdebasessontlesvnements
lesplusfinsdel'arbre,ilneserapaspossibledelesdtaillerdavantageilsconcernentladfaillance
(lectrique,mcanique,logiciel)d'unlmentdusystme.L'apparitiondecertainsvnements(debaseou
autre)peutavoiruneconsquencecertainesconditions.Noussommesdoncconduitsintroduiredansl'arbre
desconditionsdontlaralisationconditionnel'enchanement.Cesconditionsinterviennentdanslaconstruction
del'arbrecommedesvnementsintermdiairesl'exceptionquecesconditionsnesontplusdcomposeset
deviennentdoncdebase.
Exemple
Nouscherchonstudierleprobabilitdedbordementd'unrservoir.
Rsumdesrglesimportantes
Pourrsumerenquelquestapeslaconstructiond'unarbre:
Partirdel'vnementredout(sommetdel'arbre)
Imaginerlesvnementsintermdiairespossiblesexpliquantl'vnementsommet
Considrerchaquevnementintermdiairecommeunnouvelvnementsommet
Imaginerlescausespossiblesdechaquevnementauniveauconsidr
Descendreprogressivementdansl'arbrejusqu'auxvnementsdebase
Ilestimportantdenepasconsidrerimmdiatementlesvnementsdebase(panned'uncomposantpar
exemple).
Symbolesgraphiques
Lessymbolesdebaseutilissdanslesarbresdedfaillancessontclasssenplusieurstypes:
vnements
Portes
Symbolesdetransfert.
https://fr.wikipedia.org/wiki/Arbre_de_d%C3%A9faillances 7/15
6/6/2017 ArbrededfaillancesWikipdia
Dansleslogicielspermettantd'diterdesarbresdedfaillances,onpourraconstaterdesvariationsmineures.
Symbolesdesvnementsdanslesarbresdedfaillances
Symbole Nom Description
vnement vnementduplusbasniveaupourlequellaprobabilitd'apparitionou
deBase d'informationdefiabilitestdisponible.
vnementquidoitseproduireaveccertitudelorsdelaproductionoudela
maintenance.Onpeutaussiledfinircommeunvnementnonprobabilis,
vnement quel'ondoitchoisirdemettre1ou0avanttouttraitementdel'arbre.Ce
maison typed'vnementpermetd'avoirplusieursvariantesd'unarbresurunseul
dessin,enmodifiantlalogiquedel'arbreselonlavaleurchoisiepar
l'utilisateur.
vnement
Ledveloppementdecetvnementn'estpastermin,soitparcequeses
non
consquencessontngligeables,soitparmanqued'information.
dvelopp
https://fr.wikipedia.org/wiki/Arbre_de_d%C3%A9faillances 8/15
6/6/2017 ArbrededfaillancesWikipdia
Symbolesdesportesdanslesarbresdedfaillances
Nombre
Symbole Nom Description
d'entres
L'vnementdesortieapparatsiaumoinsundes
OU(OR) >1
vnementsd'entresapparat.
L'vnementdesortieapparatsitouslesvnements
ET(AND) >1
d'entresapparaissent.
L'vnementdesortieapparatsil'vnementd'entre
NON(NOT) n'apparatpas.L'tatlogiquedelasortieestl'inversede =1
celuid'entre.
OUExclusif L'vnementdesortieapparatsiunseulvnement
>1
(XOR) d'entreapparat.
VOTE L'vnementdesortieapparatsiaumoinskvnements
>1
MAJORITAIRE d'entresapparaissent(k<n).
Fondementsmathmatiques
Modleboolenqualitatif
D'unpointdevuemathmatiqueunarbrededfaillancesestdfiniparunensembledefonctionsboolennes
imbriqueslesunesdanslesautres.Lafonctiondeplushautniveauestlafonction
correspondantlvnementredout.Toutescesfonctionsportentsurunensembledevariablesboolennes
https://fr.wikipedia.org/wiki/Arbre_de_d%C3%A9faillances 9/15
6/6/2017 ArbrededfaillancesWikipdia
Dansl'expression :
estcequel'onappelleuneportedontlanaturedpenddelafonction (parexempleET,OU,NON,
K/N,OUexclusif,etc.),
reprsentel'ensembledesentresde detypevnementdebase(c'estunsousensemblede )
reprsentel'ensembledesentresdetypeportecestunsousensembledesfonctions ,ne
contenantquedesfonctionsd'indiceinfrieurstrictement (pourviterunedfinitioncirculaire).
Chacunedesportes(oufonctionsintermdiaires) estlesommetd'unsousarbre.
Voiciparexempleunarbrededfaillancesdfinipar3portesET,1porteNONet1porteOU:
Lesprincipauxtraitementsquel'onpeutfairepartirdelafonctionboolenne sontlessuivants:
L'numrationdescoupesminimalesouimpliquantspremiers(dfinitionsdonnesplusbas),
Lecalculdefacteursdimportancestructurelle.Trspeuutilissenpratique,ilsvisentdonnerdes
indicationsdummeordrequelesfacteursdimportancecalculsavecdesprobabilits,lorsquecellesci
nesontpasdisponibles.
Unegrandevaritdalgorithmespermettantdefairecestraitementsatpubliedanslalittrature
scientifique.Ilsagitdunsujetspcialisquineserapasdveloppici.
Uneproprittrsimportantedupointdevuepratiqueestcequiestappellacohrencedunarbrede
dfaillances.
Dfinition:unarbrededfaillancesestcohrentsi:
1Ilnexisteaucuntatdusystme,telqupartirdecettatladfaillanced'uncomposant
(formellement,celacorrespondaupassagedelavaleurzrolavaleurunpourlavariable
correspondante)peutrparerlesystme(formellement,celacorrespondaupassagedelavaleurunla
valeurzropourlafonction ),
2Lafonction dpendeffectivementdetouteslesvariablesde .
Lapremirepropritcidessusquivautlapropritdualesuivante:ilnexisteaucuntatdusystme,tel
qupartirdecettatlarparationd'uncomposant(formellement,celacorrespondaupassagedelavaleurun
lavaleurzropourlavariable correspondante)peutmettrelesystmeenpanne(formellement,cela
correspondaupassagedelavaleurzrolavaleurunpourlafonction ).
https://fr.wikipedia.org/wiki/Arbre_de_d%C3%A9faillances 10/15
6/6/2017 ArbrededfaillancesWikipdia
Unefaontrssimpledassurerparconstructionlacohrencedunarbrededfaillancesestdeleconstruire
uniquementavecdesportesET,OU,K/N.Cestcequiestfaitdanslagrandemajoritdesapplications
pratiquesdesarbresdedfaillances.
Lorsquunarbrededfaillancesestcohrent,safonction admetunereprsentationcanoniquequiscrit
commeladisjonctionlogiquedesescoupesminimales.
Dfinition:unecoupedunarbrededfaillancescohrentestunensemblededfaillancesdecomposantstel
quelorsquecesdfaillancessontsimultanmentprsentes,lvnementsommetdelarbreestralis.Plus
gnralement,lanotiondecoupeestdfiniepourl'ensembledessystmesstatiques 11.
Dfinition:unecoupeminimaledunarbrededfaillancescohrentestunecoupecomportantunmombre
minimald'vnementsdfaillants.Autrementdit,dsquonenlveunedfaillancedelacoupe,nimporte
laquelle,lensembledesdfaillancesrestantesnesuffitplusprovoquerlvnementsommet.Uneseconde
propritdescoupesminimalesestqu'ellesnepeuventconteniraucuneautrecoupe.Lacohrencedusystme
considrpermetalorsdegarantirquetoutensembled'vnementsdebasecontenantcettecoupeminimaleest
galementunecoupe.L'ensembledescoupesminimalesestsuffisantpourreprsenterladfaillancedu
systme,lecalculdecetensemblepeuttreralisparminimisationdelafonction 12.
Lanotiondecoupeminimaleadmetunegnralisationappeleimpliquantpremierpourlesarbresnon
cohrents.Cettenotiontantpeuutiliseenpratique,ellenestpasdcriteici.
Ilestparticulirementintressantdeconsidrerlecardinal(onditaussi:ordre)descoupesminimales,
autrementditlenombreminimaldvnementslmentairesncessairesproduirelvnementsommetde
larbre.Enparticulierpourlessystmescritiques,desrglesdutypeilfautlacombinaisondaumoinstrois
vnementsindpendantspourcrerlasituationdangereusesontautant,voireplusoprationnellesquedes
exigencesexprimesenprobabilits.Lescoupesminimalesayantlepluspetitcardinaldfinissentlenombre
minimumdvnementsdontloccurrencesimultanepeutprovoquerlvnementsommetdansuncontexte
dedfenseenprofondeur,cestlenombredebarrires.Lescoupesminimalesdordreunreprsententtous
lesvnementsdebasequieuxseulsproduisentlvnementindsirable.
Quantificationavecdesprobabilitsfixes
Laconnaissancequalitativedfiniepar peutventuellementtrecomplteparuneconnaissance
quantitative:ladonne,pourchaque ,delaprobabilit(ventuellementdonneenfonctiondutemps:cf.
paragraphesuivant) que prennelavaleur1.Disonstoutdesuitequecequifaitlapuissancedesarbresde
dfaillances,et,plusgnralementdesmthodesboolennesensretdefonctionnementestl'hypothse
d'indpendanceglobaledes .Lesprincipauxtraitementsquel'onpeutfairepartirdunarbrededfaillances
munideprobabilitssontlessuivants:
L'numrationdescoupesminimalesouimpliquantspremiersassocisleursprobabilits.La
possibilitdelesquantifierpermetdenelisterqueceuxdontlaprobabilitdpasseuncertainseuil,ce
quiestunefaonefficacedelimiterlexplosioncombinatoirelaquellepeutconduirecetypede
traitement
Lecalculdelaprobabilitdel'vnement (quis'identifieavecl'esprancemathmatiquede )
Lecalculdediversfacteursd'importanceassocisauxvnementsdebase.
Ladescriptiondesalgorithmespermettantderaliserlescalculssurdevraismodles,degrandetaille,nesera
pasabordeicicarcestunsujettrstechniqueetspcialis.
Lesdeuxgrandescatgoriesdemthodesconsistent:
trouverlescoupesminimalesetcalculeruneapproximationdelaprobabilitdelvnementredouten
faisantlasommedesprobabilitsdescoupes(grcel'indpendancedesvnementsdebase,la
probabilitd'unecoupesecalculesimplementcommeleproduitdesprobabilitsdesvnementsdebase
quilacomposent):cettemthodenestutilisablequepourdesarbresdedfaillancescohrentsdonttous
https://fr.wikipedia.org/wiki/Arbre_de_d%C3%A9faillances 11/15
6/6/2017 ArbrededfaillancesWikipdia
lesvnementsdebasesontdefaibleprobabilit.Pourlescascomplexes,onutiliseunetroncaturesurla
probabilitdescoupesminimales:onlimineleplusttpossibledanslexplorationcellesdeprobabilit
infrieureunseuilquelonchoisitdefaonraliserunboncompromisentreprcisionducalculet
ressourcesncessairespourleraliser.
partitionnerlespacedetouslestatspossibles(ilyena )enlestatso etceuxo ,et
sommerlesprobabilitsdestatsdelapremirecatgorie.Enpratique,celasefaitaveclatechniquedes
BDD(BinaryDecisionDiagram,oudiagrammededcisionbinaire)quipermetdecoderdesensembles
dtatsdemaniretrscompactesanslesnumrerexplicitement.Cettemthodedonneunrsultatexact
quandlnumrationpeuttreexhaustive.
Quantificationavecdesprobabilitsfonctiondutemps
Endonnantlavaleur1delavariable lasignificationleimecomposantestdfaillantlinstantt,on
peutraliserunesriedecalculsdelaprobabilitdelvnementdettedelarbredesinstantsdiffrents.
Cestainsiquelonpeutcalculerlindisponibilitdunsystmeenfonctiondutemps.Parexemple,danslecas
trscourantoladuredevie(alatoire)duncomposant(letempsavantsadfaillance)estmodliseparune
loiexponentielledeparamtre (Cf.Loi_exponentielle),laprobabilitquececomposantsoitdfaillantavant
letemps demissiondusystme(tempspendantlequelloccurrencedeladfaillancepeutseproduire)est
donnepar:
(1)
Cetteformulesupposelecomposantnonrparable.Siaucontraireilestrparable,etsionsupposequesa
durederparationsuituneloiexponentielledeparamtre ,alorssaprobabilitdtredfaillantlinstant
(autrementditsonindisponibilit)estdonneparlaformule:
(2)
Ensupposantquetouslescomposantsdusystmesontainsimodliss,onvoitquilestfaciledecalculerla
probabilitdedfaillancedusystmecompletlinstant endeuxtemps:1.calculdesprobabilitsdetousles
vnementsdebaselinstanttlaidedesformules(1)ou(2)cidessus,2.propagationdecesprobabilits
danslarbrededfaillancesaveclesmthodesvoquesdanslasectionprcdentepourcalculerlaprobabilit
dedfaillancedusystmelinstantt,cestdiresonindisponibilit.
Plusgnralement,ilexistetoutunensembledeformulesanalytiquespermettantdecalculerlesprobabilitsde
dfaillancedescomposantsenfonctiondutemps.Cesformulespermettentdeprendreencomptedes
hypothsestellesquelapossibilitderparerlecomposant,deletesterpriodiquement,etaussidiffrents
typesdeloisdeprobabilitpourlesduresdeviedescomposants.Parexemple,onutilisegnralementdes
loisdeWeibullpourmodliserlesduresdeviedecomposantssoumisunphnomnedevieillissement.
Ilestimportantdenoterquelatechniquedcritecidessuspermetdefaireseulementdescalculsde
disponibilitetpasdefiabilitdusystme.Toutefois,ilsetrouvequecesdeuxnotionsseconfondentpourun
systmecohrentdontaucuncomposantnestrparable.Danscecas,quecesoitauniveauduncomposantou
auniveaudusystmetoutentier,toutepanneestdfinitive,etlaprobabilitdtreenpannelinstantt
(indisponibilit)estgalelaprobabilitdtretombenpanneavantt(dfiabilit).
Lorsquonaaffaireunsystmecomportantdescomposantsrparables,uncalculdefiabilitrestepossible,
maisauprixduneapproximation.Leprincipedececalculconsisteestimerletauxdedfaillancedusystme
diffrentsinstantscomprisentre0ett,puiscalculerlafiabilit linstanttparlaformuledintgration
dutauxdedfaillancecidessous:
https://fr.wikipedia.org/wiki/Arbre_de_d%C3%A9faillances 12/15
6/6/2017 ArbrededfaillancesWikipdia
Lapproximationfaiteestdouble:dunepart,danslestimationdutauxdedfaillance,pourlequelilnexiste
pasdeformuleexacte,etdautrepartdanslintgrationnumriquedecetauxsurlintervalle[0,t].
Sensibilits,Facteursdimportance
Lescomposantsconstitutifsd'unsystmepeuventavoiruneimportanceplusoumoinsgrandepourcesystme.
Uncomposantcorrespondantunpointuniquededfaillanceserabienentenduplusimportantqu'un
composantdecaractristiquesquivalentesmaismisenparallleavecdautrescomposants.Surunsystmede
trspetitetaille,lidentificationdecescomposantsimportantspeutsefaireparunesimplelecturedescoupes.
Maispourunsystmecomplexeetsrdontlescoupessontd'ordrelev,cettelectureestimpossible.C'est
pourquoidesfacteursd'importanceonttintroduitsafind'tablirunehirarchiedescomposants.L'importance
d'uncomposantpouvantvariersuivantlesobjectifsrecherchs,plusieursfacteursd'importanceonttcrs.
Ciaprs,voicicinqfacteursdimportanceparmilesplusutilissleursdfinitionetsignificationexacteseront
disponiblessurunarticleddicesujet.
Birnbaum(aussiappelfacteurdimportancemarginal)
Critique
Diagnostic
Facteurdaugmentationderisque
Facteurdediminutionderisque
Attention,cesdiffrentsfacteursd'importancenevontpastoujoursdanslemmesens,ilpeuttredifficile
d'identifierformellementlescomposantsamliorer(enlesrendantplusfiables,mieuxmaintenus).C'est
pourquoiilestconseilldenepassefierunseulfacteurd'importance.
Avantagesetlimites
Avantages
L'analysepararbrededfaillancesestlapluscourammentutilisedanslecadred'tudesdefiabilit,de
disponibilitoudescuritdessystmes.Elleprsenteeneffetuncertainnombred'avantagesnonngligeables
parrapportauxautresmthodes,savoir:
1.Sonaspectgraphiquetoutd'abord,caractristiqueparticulirementimportante,constitueunmoyen
efficacedereprsentationdelalogiquedecombinaisondesdfaillances.Ilparticipelargementla
facilitdemiseenuvredelamthodeetlacomprhensiondumodle.Ainsi,ilestunexcellent
supportdedialoguepourdesquipespluridisciplinaires.
2.Leprocessusdeconstructiondel'arbrebassurunemthodedductivepermetl'analystedesefocaliser
uniquementsurlesvnementscontribuantl'apparitiondel'vnementredout.
3.Unefoislaconstructiondel'arbretermine,deuxmodesd'exploitationsontpossibles:
l'exploitationqualitativeservantl'identificationdescombinaisonsd'vnementscritiques,lafinalit
tantdedterminerlespointsfaiblesdusystme
l'exploitationquantitativepermettantdehirarchisercescombinaisonsd'vnementssuivantleur
probabilitd'apparition,etestimerlaprobabilitdel'vnementsommet,l'objectifinfinetantde
disposerdecritrespourdterminerlesprioritspourlaprventiondel'vnementredout.
4.Paroppositionauxmthodesdesimulation,l'approcheanalytiqueofferteparl'arbrededfaillancesa
l'avantagedepouvoirraliserdescalculsrapides(avantagetoutfaitrelatifauvudel'volution
permanentedel'informatique)etexacts.
5.Lamthodepermetd'estimerlaprobabilitnonseulementdel'vnementredout,maisaussicelledes
portesintermdiaires,partirdecelledesvnementsdebase.Ilestgalementpossibledefairedela
propagationd'incertitudessurlesdonnesd'entre,etducalculdefacteursd'importance.
https://fr.wikipedia.org/wiki/Arbre_de_d%C3%A9faillances 13/15
6/6/2017 ArbrededfaillancesWikipdia
6.Latailledel'arbrededfaillancesestproportionnelatailledusystmetudi,etpasexponentielleen
fonctiondecettetaille.
Limites
L'utilisationdelarbrededfaillancesdevientinefficaceoudifficilementapplicablelorsquelescaractristiques
suivantesapparaissent:
1.Dpendanceentrelesvnements
Lescalculsdeprobabilitdoccurrenceeffectusparlebiaisdelarbrededfaillancessontbasssurune
hypothsedindpendancedesvnementsdebaseentreeux.Parexemple,laprobabilitdapparition
dunvnementdebasenepeutpasdpendredelapparitiondautresvnementsdebase.
2.Notiondvnementstemporiss
L'arbrededfaillancesnerendpascomptedel'aspecttemporeldesvnements.Ilnepeutdonc
considrernilesdpendancesfonctionnelles,nilestatspasss.Deplus,ilnepermetpasdeprendreen
compteunordreimposdanslequeldesvnementsdoiventseproduirepourinduireunedfaillance.
3.Systmedgrad
Larbrededfaillancesestbinaire.Unvnementseproduitouneseproduitpas,maisaucunenotionde
capacitoudefficacitnepeutintervenir.Parexemple,unevanneseraconsidrecommeouverteou
ferme,maissanspouvoirdterminerdtatintermdiaire.
4.Tailledelarbre
Lataillenestpasunelimiteensoi.Nanmoinsdsqu'elleaugmentedemaniresignificative,larbre
doittredivisensousarbres,etlalisibilitainsiquelacomprhensiondumodledeviennentalorsplus
difficiles.
Arbresdedfaillancesdynamiques
L'volutiondessystmesetl'amliorationdeleurfiabilitafaitapparatredesprocessusdedfaillance
dpendantdutemps(ladfaillanced'unsoussystmetantengendreparunesquencededfaillancesdes
composantsleconstituant)voiredel'tatdescomposants(certainscomposantspouvanttredormants,carnon
sollicits,ouactifs,laprobabilitdedfaillancetantdslorsdiffrentedanscesdeuxtats).Detels
comportementsdedfaillancenepouvantpastremodlissl'aidedesporteslogiquesdfiniesinitialement,
denouvellesportes,ditesdynamiques,onttdfiniesparleschercheursdanscebut.Lesporteslogiquesont
alorstqualifiesdeportesstatiques,etlesarbresdedfaillancesutilisantcesportesontgalementt
qualifisd'arbresdedfaillancesstatiques(StaticFaultTrees,ouSFT,enanglais).Unarbrededfaillances
dynamique(DynamicFaultTree,ouDFT,enanglais)est,quantlui,unarbrededfaillancescontenantdes
portesdynamiquesetventuellementdesportesstatiques.
Lesportesdynamiques
Troisportes(oufamillesdeportes)dynamiquesonttintroduitespartirde1976,chacunedecesportestant
destinemodliseruncomportementdynamiquebienspcifique.
LaporteETPrioritaire(PriorityAND,PANDenanglais)
LaportePriorityAND(PAND)atintroduitepourlapremirefoisdans 13entantqueportequivalente
uneportelogiqueETconditionneparsquenced'occurrencedesesentresdelagaucheversladroite.
Notesetrfrences
1.ProbabilisticRiskAnalysis:FoundationsandMethodsTimBedford,RogerCooke,CambridgeUniversityPress,
Cambridge,RoyaumeUni2001.
2.WinfridG.Schneeweiss,BooleanFunctionsWithEngineeringApplicationsandComputerPrograms,SpringerVerlag,
1989
https://fr.wikipedia.org/wiki/Arbre_de_d%C3%A9faillances 14/15
6/6/2017 ArbrededfaillancesWikipdia
3.TimBedford,ProbabilisticRiskAnalysis:FoundationsandMethods,CambridgeUniversityPress,Cambridge,UK,2001
4.Fiabilitdessystmes,MichelGondran,AlainPags,Eyrolles,1980
5.MatrisedesrisquesetSretdefonctionnementdanslessystmesdeproduction,sousladirectiondeE.Niel&E.Craye,
coll.SystmesautomatissIC2,HermesSciences,2002
6.ProbabilisticRiskAssessmentandManagementforEngineersandScientists,SecondEdition,HiromitsuKumamoto,Ernest
J.Henley,IEEEPRESS,1996
7.AndrLannoy:Matrisedesrisquesetsretdefonctionnementrepreshistoriquesetmthodologiques.Lavoisier2008
8.Faulttreehandbook,W.E.Vesely,F.F.Goldberg,N.H.Roberts,D.F.Haasl,NUREGreport0492,1981.
9.IEC61025FaulttreeanalysisetsatraductionfranaiseNFEN61025Analysepararbredepannes
10.NormeInternationale:Analysepararbredepanne,CEI,2006,3873p.
11.Z.W.Birnbaum,J.D.EsaryetS.C.Saunders,Multicomponentsystemsandstructuresandtheirreliability,
Technometrics,vol.3,1961,p.5577(JSTOR1266477(http://jstor.org/stable/1266477))
12.E.J.McCluskeyJr,MinimizationofBooleanfunctions.,BellSystemTechnicalJournal,vol.35,1956,p.14171444
13.13.J.B.Fussell,E.F.AberetR.G.Rahl.OntheQuantitativeAnalysisofPriorityANDFailureLogic.IEEETransactionson
Reliability,vol.R25,no.5,p.324326,1976.
Voiraussi
Diagrammed'Ishikawa
Sretdefonctionnement
Risque
Liensexternes
FichesMthodologiquesIMDR(InstitutpourlaMatriseDesRisques)(http://www.imdr.eu/upload/client/doc
ument_site/Fiches_pedago_8_20140615_FR.pdf).
Cedocumentprovientdehttps://fr.wikipedia.org/w/index.php?
title=Arbre_de_dfaillances&oldid=137960845.
Cettepageatmodifiepourladernirefoisle6juin201703:38.
Droitd'auteur:lestextessontdisponiblessouslicenceCreativeCommonsattribution,partagedanslesmmes
conditionsdautresconditionspeuventsappliquer.Voyezlesconditionsdutilisationpourplusdedtails,
ainsiquelescrditsgraphiques.Encasderutilisationdestextesdecettepage,voyezcommentciterles
auteursetmentionnerlalicence.
WikipediaestunemarquedposedelaWikimediaFoundation,Inc.,organisationdebienfaisancergiepar
leparagraphe501(c)(3)ducodefiscaldestatsUnis.
https://fr.wikipedia.org/wiki/Arbre_de_d%C3%A9faillances 15/15