Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
ThisisGoogle'scacheof
http://www.centrocultural.coop/revista/articulo/402/la_deuda_como_instrumento_de_dominacion_en_america_latina.html.
Itisasnapshotofthepageasitappearedon14Jul201718:15:53GMT.
Thecurrentpagecouldhavechangedinthemeantime.Learnmore
LarevistadelCCC
CentroCulturaldelaCooperacinFlorealGorini
Men
Staff
DireccinComitEditorialComitEvaluadorAutores
InstruccionesalosautoresEquipodeRedaccinSuscripcin
Secciones
EditorialInvestigacionesOpininInvitadoCrnicasComentariosEntrevistasEspecialEstudiosdeEconoma
PolticaySistemaMundialPalosyPiedras
EdicionesanterioresBsquedaAvanzada
Buscar Submit
LarevistadelCCC Consultas RSS
PublicadoenMayo/Agosto2013/EdicinN18/Ao6
ISSN18513263
PublicacinSemestral
Ladeudacomoinstrumentodedominacinen
AmricaLatina
EdicinN18EstudiosdeEconomaPolticaySistemaMundial
Cmocitaresteartculo
Asiain,Andrs."LadeudacomoinstrumentodedominacinenAmricaLatina".LarevistadelCCC[enlnea].
Mayo/Agosto2013,n18.Actualizado:20130903[citado20170714].DisponibleenInternet:
http://www.centrocultural.coop/revista/articulo/402/.ISSN18513263.
Exceptuandoeldiablo,nohayenelmundomayorenemigodelgnerohumanoquelosavarosylos
usureros,puestantosunoscomootrospretendenreinarcomodiosessobrelahumanidad()
preferiransideellosdependiese,veralmundoenteromuertodehambre,desed,demiseriayde
penuria,contaldeacapararlotodo,parapoderrepartirsusbienesentrelosdemsconsucuentay
raznyreducirlosaperpetuaesclavitud.
Luteroylausura
https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:8nE_mj0OT4J:www.centrocultural.coop/revista/articulo/402/la_deuda_como_instrumento_de_domi 1/10
7/17/2017 LadeudacomoinstrumentodedominacinenAmricaLatinaEstudiosdeEconomaPolticaySistemaMundialEdicinN18RevistadelCCC|C
Endeudarunpasafavordeotro,hastalascercanasdesucapacidadproductiva,esencadenarloala
ruedasinfindelinterscompuesto(...)Tardeotempranoelacreedorabsorbealdeudor.Primeroal
dbilypequeo.Luegoalmspoderosoyresistente.Forzosamenteymuchasvecescontrasupropia
voluntad,elcapitalcentralizayconcentra.
RalScalabriniOrtiz
Laeconomademercadosecaracterizaporunaorganizacinimpersonaldelaproduccin.Lasmercancas,sean
muebles,verdurasotelevisores,sonproducidasylanzadasalaventasinsaberquinsersudestinatariofinal.Una
vezenelmercadoseproducelavalidacinsocialdelasmismasapartirdelainteraccinentrecompradoresy
vendedores,delacualresultarelprecioalqueserealizarn.Encasodeconcretarselastransaccionesyqueel
productorpuedacolocarsuproduccinabuenprecio,obtendrunagananciaqueleindicarquedebecontinuar
consuactividad.
Sobreesabasederelacionesimpersonalesseconstituylaideamodernadesociedadcivilformadaporindividuos
libres,noporgrupos,clases,clanes,etc.queseenfrentanenelmercadocomoposeedoresdemercancas.El
pensamientoeconmicoanglosajnloasumealaplicarelindividualismometodolgicoenesaabstraccindela
complejasociedadmodernaquecaracterizacomounasociedadpuramentemercantil.Losprincipaleshechos
socialesseexplicansumandocomportamientosindividuales,lamsdelasveces,intercambiosmercantileshechos
enplenalibertadconunanicaperoimportanterestriccin:lariquezainicial.
Peroestemundodeindividuosqueencondicionesdeigualdadylibertadejercensusintercambiosmercantilesse
terminacuandoseanalizanlasrelacionessocialesquelosvinculan.Enlafbrica,unossetransformanenobrerosy
otros,enpatronesdondeseestablecenrelacionesdevigilancia,obedienciaycompaerismo.Delmismomodo,en
elmercadofinancierounosseconstituyenenprestamistasyotros,endeudores.Deestaforma,alanalizarla
sociedadylosvnculosquedeestasedesprenden,puedeobservarsequelaigualdaddelmundomercantil
desapareceysurgenasimetrasenlasrelacionesdepoder,dondeesmuydistintoserobreroopatrn,deudoro
acreedor.
Estomismopudeanalizarsenosoloanivelindividualodegrupossociales,sinotambinenlosvnculosque
existenentrediferentespases.Elsupuestodeundesarrolloconvergente,siemprequelospasesseespecialicende
acuerdoalprincipiodelasventajascomparativas,pretenderestarimportanciaalasdiferenciasquehayentrenuna
nacinindustrializadayunpaspredominantementeagrcola,dondeexistenfuertesasimetraseneldesarrollo
productivoysocial,yenlasrelacionesdepoderentreambos.
Enestemarco,esdondecobrarelevanciaunelementocentral:ladeudaexterna.Histricamente,lospases
desarrolladoshanutilizadoalasdeudascomouninstrumentodedominacinycondicionamientoqueimpidila
aplicacindepolticasqueimpulseneldesarrollodelospaseslatinoamericanos.
Unpocodehistoria:laindependenciapolticalatinoamericana
ElreconocimientodelaindependenciadelosEstadosLatinoamericanosporpartedelaspotenciasdecomienzos
delsigloXIXestuvocondicionadoalaaperturadesuspuertosalosproductosimportadosyalaaceptacinde
prstamosexternos.Lalibreimportacinfueunacartaquelosrevolucionariosamericanosjugaronparahacerse
delapoyobritnicofrentealaamenazadeunarestauracinabsolutista.Ladesesperacininglesaantealcierrede
losmercadoseuropeosasusproductos,enelmarcodelenfrentamientoconBonaparte,lallevaverconojos
codiciososlascoloniasdesualiadaenaquelconflicto.Porellosudiplomaciaapoydiscretamentela
emancipacinamericana.
Lacolocacindeprstamoseinversioneseraunaformadecrearunainfluenciapermanentesobrelasnuevas
naciones.EnellocompetaconEEUUyFrancia,peroInglaterraparecehabertomadoladelanteraendeudandoa
Mxico,Chile,PeryelRodelaPlata(verrecuadro)alolargodeladcadade1820.Alrespecto,Ral
ScalabriniOrtizensuPolticaBritnicaenelRodelaPlata,citaalministrodenegociosextranjerosdeFrancia
poraquellostiempos,elvizcondeChateaubriand,quiensealaque:
https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:8nE_mj0OT4J:www.centrocultural.coop/revista/articulo/402/la_deuda_como_instrumento_de_domi 2/10
7/17/2017 LadeudacomoinstrumentodedominacinenAmricaLatinaEstudiosdeEconomaPolticaySistemaMundialEdicinN18RevistadelCCC|C
()de1822a1826diezemprstitoshansidohechosenInglaterraanombredelascoloniasespaolas
()Astosemprstitosyaexcesivos,fueronaunirseesamultituddeasociacionesdestinadasa
explotarminas,pescarperlas,dragarcanales,explotartierrasenesenuevomundoquepareca
descubiertoporprimeravez.i
Trasdescribirlosmecanismosporloscualesconundesembolsode10millonesdelibrassecontabilizaron
inversionesyprstamosporcasi36millonesremata:Resultadeestehechoqueenelmomentodela
emancipacin,lascoloniasespaolassevolvieronunaespeciedecoloniasinglesas.ii
Lasinversionespermitaneldesarrollodelossectoresdelaeconomalocalquesecomplementabanconla
economabritnica.Mientras,elrestodelasactividadesnorecibanalientoysucumbanfrentealosproductos
europeosmsbaratosgraciasalaaplicacindelamquinaavapor.Deestamanerafueconsolidndoseen
AmricaLatinaunaestructuraeconmicaajenaalasnecesidadesdesupoblacinyatentaalosrequerimientosdel
mercadomundial.
Elprimercrditoexternoargentinoiii
En1822,porinsistenciadelministrodegobiernodeBuenosAires,BernardinoRivadavia,seformunacomisin
encargadadelatomadecrditoenLondres.Losintegrantesdelamismaeranhombresvinculadosalosintereses
comercialesingleses,comoelrecientementefundadoBancodeDescuento,yconotroshonorablesantecedentes
comoeldehaberestafadoalgeneralTomsdeIriartejugandocondadoscargadosdemercurio.Laexcusaparael
endeudamientofuelaconstruccindeunpuerto,laconstruccindefortinesenlafronteraconlosindiosyeldar
aguacorrientealoshabitantesdelaciudad,obrasquejamsserealizaronyaquelapocaplataquellegarase
desviparalacapitalizacindelBancodeDescuentosquemanejabanloscomerciantesingleses.
Seemitieronbonosdedeudaporunmillndelibrasquesecolocaronal70%(oseaquesereciben,enrealidad,
700millibras),otorgandocomogarantalasrentas,tierrasyterritoriosdelaprovinciadeBuenosAires.Pero,en
realidadladeudasecolocenelmercadoal85%,ladiferencia(150millibras)selarepartieronentrelacasa
Baring(30.000libras)ylosargentinosencargadosdecontratarelprstamo(120.000libras),enunacto
fragantedecorrupcin.Adems,acordaronelpagoanticipadodeinteresesyamortizaciones(130millibras)y
gastosycomisiones(17.300libras).Deestamanera,laprovinciadeBuenosAiresreconocaunadeudaexterna
porunmillndelibrasacambiode552.700libras.Pero,porsiestofuerapoco,sloseenvimetlicopor
20.678libras.ElrestopermanecidepositadoenlabancaBaringpercibindoseunintersdel2%anual,yfue
remitindoseenformadeletrassobrecasascomercialesinglesasenBuenosAiresqueterminaronutilizndoseen
granparteparacapitalizarelBancodeDescuentomanejadoporlosingleses.
Elpagodelcrditoserealizpuntualmentehastael1dejuliode1827.Luego,Rosaspagalgunas
mensualidadesconelobjetodeganarelapoyodelosacreedoresparaellevantamientodelbloqueobritnicoa
nuestropas.En1857,NorbertodelaRiestragestionlarenovacindelospagosreconociendolosintereses
atrasadosmediantelaemisinadicionaldeunnuevobonopor1.641.000libras(emprstitodelosbonos
diferidos).Ambosbonos,eldelaBaringyeldelosDiferidos,seterminarondepagaren1901yexigieronalpas
unas4.889.361libras,casi9vecesmsquelas552.700librasrecibidasenprstamos.
Entreelesfuerzoindustrialylospetrodlares
Lasdosguerrasmundiales,elsurgimientodelaURSS,lacrisisde192930ylacompetencianorteamericana,
crearongrandesfisuraseneldominioinglsdelcontinente.Enesemarcolograronflorecerregmenesdecorte
antiimperialistayamplioapoyopopularquemsalldesusmaticesideolgicoscoincidanenunfuerte
nacionalismoeconmicoyunaapuestaalaindustrializacincomomedioparaalcanzareldesarrollo.
https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:8nE_mj0OT4J:www.centrocultural.coop/revista/articulo/402/la_deuda_como_instrumento_de_domi 3/10
7/17/2017 LadeudacomoinstrumentodedominacinenAmricaLatinaEstudiosdeEconomaPolticaySistemaMundialEdicinN18RevistadelCCC|C
Laleydeexpropiacindelpetrleosobre17empresasensumayoradecapitalbritnicoyestadounidenseque
implementelpresidentemexicanoLzaroCrdenasdelRoen1937lacreacindegrandesempresasestatales
paralagestindeserviciospblicosyelfuerteimpulsoalaindustrianacionaldelosgobiernosdeJuanPernen
ArgentinayGetulioVargasenBrasilelintentodereformaagrariasobretierrasdelaUnitedFruitdeJacobo
ArbenzGuzmnenGuatemala,ysuconcrecinaosmstardeenCubaalasumirelgobiernoFidelCastrola
nacionalizacindelasminasenBoliviatraslarevolucinde1952,ylasdecobrepropiedaddelgrupoRockefeller
yRothschildalasumirSalvadorAllendeenChiledosdcadasdespussonalgunoshitosdeuncicloregionalque
serprcticamentesepultadoconeladvenimientodelasdictadurasmilitaresdelosaossetenta.
Ladcadadelsetentamarcatambin,elfindeladenominadaedaddeorodelcapitalismoenlospasescentrales.
EnellasesocavanlasbasespolticasdelEstadodeBienestar(consensoentrelaclaseobreraorganizada,lascapas
mediasylasburguesasproductivas),laregulacinkeynesianadelespacioeconmiconacional(polticasde
demandaefectivaasegurandoelplenoempleo)yelrgimenmonetariointernacionaldelacuerdodeBrettonWoods
(tiposdecambiosestablesconreferenciaeneldlarcomodineromundial).Detrsdeestoscambiosseencuentra
elreplanteodelasformasderegulacindelaseconomasnacionalesantesucrecienteinterdependenciaydela
hegemonanorteamericanafrentealdesarrollodeEuropayJapn.iv
DurantelaGuerraFra,losEstadosUnidosllevaronacabounapolticaqueJosephHalevi(2003)vdenominade
imperialismogramscianovi,dadoquealasumirelroldeguardianesdelcapitalismofrentealaexpansindel
bloquesoviticoychino,fomentaroneldesarrollodeEuropavii,JapnyCoreadelSur.Estedesarrollofue
acompaadodeuncrecientecomercioexteriorqueserunodeloselementosquepondrencrisislaregulacinde
laseconomascentrales.
AltrminodelaSegundaGuerraMundial,EuropayEstadosUnidosbasaronsucrecimientoeconmicoen
polticaskeynesianasdedemanda.Enelcasoeuropeo,stasserelacionaronconlaconsolidacindelniveldevida
delostrabajadoresylainstalacindelosdenominadosEstadosdeBienestar.Enelsegundocaso,cobran
relevancia,enunprincipio,elfinanciamientodelareconstruccineuropeay,alolargodetodoelperodo,los
gastosmilitaresenfuncindesuroldedefensoresdelbloquecapitalistaenelmarcodelaguerrafra.
Labasedelaregulacindelperodosedeterioraconeldesarrollodelcomercioexterior.Lossectoresdelcapital
comienzanaverlaspolticaskeynesianascomogeneradorasdeunelevadocostolaboraleimpositivoqueles
impidecompetirenlosmismostrminosquelasempresasdeotrospases(especialmentedelsudesteasitico).
Muchosempiezanapensarenladevaluacindesumonedapararesponderaello,disminuyendoelapoyoala
polticadetiposdecambiosestables.Laelevadaconflictividadsocial,desatadaenvariosdelospasesms
industrializados(cuyoexponentemssimblicoeselmayofrancsde1968),deterioraanmselconsensoen
lossectoresdelcapitalporunaregulacineconmicaquetienecomounodesuselementosconstitutivosunaclase
obrerapoderosa.
Enparaleloalaprdidadeapoyointernosedesarrollanoposicionesexternasalahegemonamonetariadel
perodo.DesdeelfindelasegundaguerramundialEEUUhavenidoperdiendoreservasdebidoaunamenor
competitividadcomercialfrenteaAlemaniayJapn,losgastosmilitaresenelexteriorespecialmentedurantela
guerradeVietnamylassalidasdedivisasporlacrecientetransnacionalizacindesusempresas.viiiSibienel
papelmonetariodeldlarestablecidoalfinalizarlasegundaguerramundialrequeradedficitsdebalancede
pagosenEEUUparaalimentarlaliquidezmundial,amedidaqueellosucedalahegemonadeldlarpareca
(especialmenteparaloseuropeosix)haberdejadodetenerunsustentoreal.
Ladeclaracinunilateraldeldlarcomomonedainconvertibleel15deagostode1971ylassucesivas
devaluacionesquelesiguieron1,marcanelfinaldelaregulacinmonetariadeBrettonWoods.staestablecauna
polticadecambiosqueatabatodaslasmonedasaunaestabilidadfijaconeldlaryasteaunasumafijadeoro
(35dlaresporonzadeoro).Poreso,lavariacindelvalordeldlarafectaelsistemadepreciosmundialyrompe
conlabasedetodoslosacuerdosmonetariosdelperodo.
https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:8nE_mj0OT4J:www.centrocultural.coop/revista/articulo/402/la_deuda_como_instrumento_de_domi 4/10
7/17/2017 LadeudacomoinstrumentodedominacinenAmricaLatinaEstudiosdeEconomaPolticaySistemaMundialEdicinN18RevistadelCCC|C
Alfinaldelperododeestabilidadmonetariasiguieldelosacuerdossobrecontroldelosmovimientos
internacionalesdecapitales.stocobrarnotableimportanciacuandoalmercadodecapitalesprivadodesregulado
deLondresselesumenlasfuertesmasasdepetrodlaresgeneradaarazdelincrementodelpreciodelpetrleo
quelograimponerlaOPEPalolargodeladcadadelsetenta.
Elcontroldeesaenormemasadecapitallquidapasaaserejercidoporlabancaprivadadelospasescentrales
(especialmenteporbancosnorteamericanos),loqueindicaunaprofundatransformacinrespectoalhastaentonces
fuertementereguladomercadofinancierointernacional.xParteimportantedeesoscapitaleslquidos,queno
encontrabanactividadrentabledondevalorizarseenlospasescentrales(enlosqueelaumentodelpreciodel
petrleoacentalacrisisdesuregulacineconmica),fuerondirigidoshacialaseconomaslatinoamericanas,
especialmenteMxico,BrasilyArgentina.
ElmencionadoflujofinancierodirigidoporlosbancosdelospasescentraleshaciaAmricaLatinaenlossetenta,
impondrnuevascondicionesasudesarrolloeconmico.Losprocesosdeindustrializacinporsustitucinde
importacionesquesehabanconsolidadoenvariospasesdelcontinenteapartirdelasegundaguerramundial,a
pesardesuscaractersticasparticulares,tenanundenominadorcomn.Msalldelgradodedesarrolloindustrial
alcanzado,delaexpansindelmercadointernoymejoraenelniveldevidapopular,delniveldepenetracinde
lasempresastransnacionales,ydelrgimenpolticoquelosdirigiera,laprincipalbarreraaldesarrollola
constituansusfrecuentescrisisdebalanzadepagos(ciclosdefrenoyarranque).
Eldesarrolloindustrialysocialdeestospasesrequeraparaconsolidarsecrecientesimportacionesdeinsumosy
bienesdecapital.Peroelestadoincipientedeesedesarrollonopermitaexpandirlasexportacionesindustrialesal
mismotipodecambioqueeldelasexportacionestradicionales(delperodoprevioprimarioexportador)sin
afectarprofundamenteelmercadointernoyportantolabasemismadeldesarrollo.xi
Loscrditosabajocostoqueofrecanlosbancosextranjerosfueronvistoscomounaalternativaparasuperarla
crnicaescasezdedivisas.Especialmente,porlanadaazarosavigenciaderegmenesmilitaresque,
independientementedesuniveldeapoyooenfrentamientoconelprocesodeindustrializacin2xii,coincidanensu
confianzaenelpapeldelcapitalextranjerocomofuentedeldesarrollo.Ellollevacrecientesnivelesde
endeudamientoexternodesproporcionadosenrelacinconlacapacidaddegeneracindedivisasafuturode
nuestraseconomas(vergrfico).Estedesajustesepondraenevidenciacuandoelcambioenlapolticamonetaria
norteamericanamodifiquelascondicionesfinancierasmundialesydesateenLatinoamricalacrisisdeladeuda.
Grafico1
Ladependenciafinanciera
https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:8nE_mj0OT4J:www.centrocultural.coop/revista/articulo/402/la_deuda_como_instrumento_de_domi 5/10
7/17/2017 LadeudacomoinstrumentodedominacinenAmricaLatinaEstudiosdeEconomaPolticaySistemaMundialEdicinN18RevistadelCCC|C
Alosprimerosintentosnorteamericanosdeequilibrarsubalancedepagosporlavaclsicadeladevaluacinle
siguiunnuevopatrndeajustemedianteelfortalecimientodelpoderdelasfinanzas3.Elincrementodelatasade
interspropiciadodesdelaReservaFederalafinalesdeladcadadelossetenta,implicautilizarelreciente
mercadomundialdecapitalesparafinanciarlosdficitsdecuentacorrientedelaeconomanorteamericana,
modificandolasfuentesdeliquidezinternacionaldelosdemspasesdesdeelmercadodecapitales,alanecesidad
delograrsupervitscomerciales.DeahenadelanteelcrecimientodelosEstadosUnidossedesarrollar
conjuntamenteconfuertesdficitsdecuentacorrienteyunaimpresionantesuccindeahorrorealdelrestode
mundo.
EstecambioenlapolticanorteamericanatuvoconsecuenciasexplosivasenLatinoamrica.Loselevadosniveles
deendeudamientoexternoacortoplazoytasasvariablessetornaronimpagables.Incluso,traselbruscoajuste
internoimpuestoporladevaluacindelasmonedasnacionalesqueconsolidfuertessupervitscomerciales
duranteladcadarobada(vareduccindeimportacionesasociadasalniveldeinversinyuncrecienteesfuerzo
exportador),continucreciendoelendeudamientoexternoarazdelaacumulacindeinteresesimpagos.
Grafico2
Enformaparalelaybajolaexcusadelelevadoendeudamientocreceelpodersobrelaregindelospases
centrales,susbancosyempresasinterviniendoenlaspolticaseconmicaslocalesatravsdelosorganismos
multilateralesdecrdito.stos,alaparqueimponenunasalidadelacrisisdeladeudalomenoscostosaparala
bancaprivadaacreedorayparalosgrupos,empresasybancostransnacionalesresidentesenLatinoamrica
deudores,comienzanaredisearlaestructuraeconmicadelcontinenteafavordesusinteresesglobales.
Latransformacindeladeudaexternaprivadalatinoamericanaendeudapblica(tantodelladoacreedorcomo
deudor)impliclasumisindenuestrosEstadosnacionalesalosorganismosdepodersupranacionalesdelas
grandespotenciasmundiales.Laestatizacindelosacreedoresselograpartirdelacancelacindedeudaconlos
bancosconlasdivisasingresadasporprstamosdeorganismosinternacionales.Deestamanerasesustituyun
acreedorprivadoelbancoporotropblicoelorganismomultilateraldecrdito.Ladelosdeudoressela
instrumentporladoblepresindedeudoresquequerandeshacersedesusdeudasyacreedoresquequeran
reducirriesgosensuscarteras4.Durantelosochenta,yatravsdemltiplesmecanismos,losEstados
Latinoamericanosfueronabsorbiendolasdeudascontradasporelsectorprivado,enunadelasmsfenomenales
nacionalizacionesquecont,paradjicamente,conelapoyodelosgrandesvocerosdellibremercado5.
https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:8nE_mj0OT4J:www.centrocultural.coop/revista/articulo/402/la_deuda_como_instrumento_de_domi 6/10
7/17/2017 LadeudacomoinstrumentodedominacinenAmricaLatinaEstudiosdeEconomaPolticaySistemaMundialEdicinN18RevistadelCCC|C
Estanuevarelacindedependenciapolticaquesignificlanacionalizacindeladeudaexternapermitialos
organismosacreedorespresionarparaimponermedidastendientesaladestruccindelasbasesdedesarrollo
autnomogeneradasdurantelaindustrializacinporsustitucindeimportaciones.Laagendanorteamericanapara
lareginreaparecercomoelConsensodeWashington6.Laspolticasimpuestasenlamayoradelospasesde
AmricaLatinasignificaronresignarelcontroldesuseconomasalasfuerzasquecontrolanelmercadomundial.
Todalabateradepolticaseconmicasneoliberalesseestructuraronsobrelabasedelaliberalizacindelcomercio
exteriorydelosmovimientosinternacionalesdecapitalesentodassusformas.Lospasescentrales,susbancosy
empresasproductivastenanintersenqueelcontinentelatinoamericanoseentregaraalpoderdelmercado
mundialdecapitalesymercancas.
Poderquecontrolanconlamanoinvisiblesusgrandescorporacionesyconlavisible,susEstadosnacionalesy
organismosinternacionales.Elelementodepresinatravsdelcualseimpusodichatareafueladeudaexterna.
Unnuevoamanecerenlaregin
Sobrelasruinasdejadasasupasoporelneoliberalismofuebrotandoenlareginunaesperanza.Larevolucin
bolivarianaenVenezueladiolasealdelargadadeuncambiopolticoqueprontocontagiaraalaregin.ElPTen
Brasil,elkirchnerismoenArgentina,elFrenteAmplioenUruguay,EvoMoralesenBolivia,RafaelCorreaen
Ecuador,elsandinismoenNicaragua,elFrenteFarabundoMartenElSalvador,sonpartedeunprocesoquems
alldesusmaticescoincidenenunavisincrticaallibremercadoespecialmenteelfinancieroyuna
interpretacindelosinteresesregionalesrelativamenteindependientedelaagendadeWashington.
Estosprocesospolticoshancontadoconelinesperadofavordeunfuerteincrementoenelpreciointernacionalde
lasmateriasprimas,queaflojlasogaalcuellodeladependenciaexterna.Unimpresionantecrecimiento
econmicoregionaldesterrlaideadequelosgobiernosconservadoressonunacondicinnecesariaparaunbuen
desempeoeconmicomostrandomsbienlocontrario.
Delamanodelosnuevostiempospolticosrenaceunincipientenacionalismoeconmico.Laestatizacinde
empresasenVenezuelaydeloshidrocarburosenBoliviasonloscasosmsdifundidos.Peronomenosimportantes
sonlosprocesosdedesendeudamientodelaArgentinayelEcuadorqueavanzansobreelncleodepoderdela
etapaneoliberal:ladependenciafinanciera.
LahistoriapreviadeEcuadoryArgentinamuestramuchassimilitudes.Dictadurasmilitaresinauguranunproceso
defuerteendeudamientoqueestallarencrisisacomienzosdelosochenta,cuandolaautoridadmonetariade
EEUUdecidaunabruscaalzadelatasadeintersdereferenciamundial.Unadcadarobada,conestatizacinde
https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:8nE_mj0OT4J:www.centrocultural.coop/revista/articulo/402/la_deuda_como_instrumento_de_domi 7/10
7/17/2017 LadeudacomoinstrumentodedominacinenAmricaLatinaEstudiosdeEconomaPolticaySistemaMundialEdicinN18RevistadelCCC|C
ladeudaexternaprivadayunacrecienteinjerenciadelosorganismosfinancierosinternacionaleseneldiseodela
polticainterna.Polticasdeprivatizacindeempresasyrecursosnaturales,ajustedelgastopblicoe
hiperinflacionesquedieronpasoarenunciasdelcontroldelapolticamonetaria,yaseaconlainstauracindeuna
cajadeconversinenArgentinao,directamente,ladolarizacinenelEcuador7.Negociacionesyrenegociaciones
deunadeudaquepesealapermanentesangradedlaresnoparnuncadecreceryconstantesestallidossociales
queterminaronenunprocesodeingobernabilidadconpresidentesdemandatosbreves,queinclusonollegabana
durarmsqueunpardemeses.
Sinembargo,losprocesospolticosquellevaronaNstorKirchneryRafaelCorreaalpoderfueronmuy
diferentes.Elprimerosurgedelacontinuidaddelrgimenneoliberalycomocandidatodeunodelospartidosms
comprometidosconelmismo(eljusticialista),paraempezaradiferenciarsehaciendocaminoalandar.Elotro
apareceenelmarcodeunprocesodeprofundarenovacinpoltica,ytriunfadeclarandoobjetivossocialistas.
Estosdiferentesorgenesseevidenciandurantelosprocesosdedesendeudamientoquevamosaestudiar,msen
losaspectospolticosyculturalesquelorodearonqueenlosresultadoseconmicosdequitasobrelasdeudas.Pero
nonosadelantemosyvayamoshaciaellos.
Bibliografa
Arceo,Enrique,ElALCA:neoliberalismoynuevopactocolonial,BuenosAires,CTA,2001.
Diamand,Marcelo,Doctrinaseconmicas,desarrolloeindependencia,BuenosAires,Paids,1973.
Furtado,Celso,Lanuevadependencia:deudaexternaymonetarismo,BuenosAires,CentroEditorde
AmricaLatina,1985.
Galasso,Norberto,DelabancaBaringalFMI.Historiadeladeudaexternaargentina(18242001),Buenos
Aires,Colihue,2002.
Green,David,TheContainmentofLatinAmerica.Ahistoryofthemythsandrealitiesofthegoodneighbor
policy,Chicago,QuadrangleBooks,1971.
Rosa,JosMara,RivadaviayelImperialismoFinanciero,BuenosAires,PeaLillo,1964.
ScalabriniOrtiz,Ral,PolticaBritnicaenelRodelaPlata,BuenosAires,CuadernosdeFORJA,1936.
Basesparalareconstruccinnacional,BuenosAires,PlusUltra,1965.
Williamson,John,WhatWashingtonMeansbyPolicyReform?,enJ.Williamson(ed.),LatinAmerican
Adjustment:HowMuchHasHappened?,InstituteforInternationalEconomics,WashingtonDC,1990.
Notas
1Desdeestepuntoytodalaposteriorexplicacinsobreeldesarrollodelmercadointernacionaldecapitalesnos
basamosenArceo,Enrique.ElALCA:neoliberalismoynuevopactocolonial,BuenosAires,CTA,2001.
2Loscasosmsextremospuedensereldeladictadurabrasileayargentina.ComosealaFurtado,CelsoLa
nuevadependencia:deudaexternaymonetarismo,BuenosAires,CentroEditordeAmricaLatina,1985,la
primerautilizaelcrditoexternoparafinanciarplanesdeinversinqueprofundiceneldesarrolloindustrialdela
etapaanteriorylasegundaparadesmantelarlo.
3Estecambiodepolticasecorrespondeconundesplazamientoenelpodernorteamericanodelossectores
productivoslocaleshacialosfinancierosyproductivostransnacionalizadosqueseexpresaenlaarenapolticacon
eltriunfodeReaganyenlaliteraturaeconmicaporelretrocesodelpensamientokeynesianofrenteal
monetarismo[Furtado,Celso.Lanuevadependencia:deudaexternaymonetarismo,BuenosAires,CentroEditor
deAmricaLatina,1985.,p.6188].
4ElriesgosereduceporqueesmsprobablelaquiebradeunaempresaqueunEstado,aunqueenelcasode
algunasgrandescorporacionesquefigurabanentrelosdeudoresellonoesdeltodocierto.
5Esteesunejemplomsdelosinnumerablesennuestrocontinentesquemuestrancomo,msalldelosfalsos
dilemasentreEstadoymercadodifundidosporlagranprensaylaacademia,elpodereconmicomuestrauna
elevadaheterodoxiadoctrinariaenladefensadesusintereses.
6LaestrategiaquefuerarecopiladayluegoconocidacomoConsensodeWashingtonWilliamson,JohnWhat
WashingtonMeansbyPolicyReform?,enJ.Williamson(ed.),LatinAmericanAdjustment:HowMuchHas
https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:8nE_mj0OT4J:www.centrocultural.coop/revista/articulo/402/la_deuda_como_instrumento_de_domi 8/10
7/17/2017 LadeudacomoinstrumentodedominacinenAmricaLatinaEstudiosdeEconomaPolticaySistemaMundialEdicinN18RevistadelCCC|C
Happened?,InstituteforInternationalEconomics,WashingtonDC,1990,impulsabaelsiguientedeclogode
polticas:
1.Disciplinapresupuestaria(supervitfiscaloalmenosdficitcero)
2.Reorientacindelgastopblico,delossubsidiosindiscriminadosaactividadesineficientes,haciala
sanidad,laenseanzaprimariaeinfraestructuras.
3.Reformafiscalencaminadaaampliarlabaseimponible.
4.Liberalizacinfinanciera.
5.Tipodecambiocompetitivo.
6.Aperturacomercial.
7.Liberalizacindelainversinextranjeradirecta(IED).
8.Privatizacindeempresaspblicas.
9.Desregulacin(eliminacindebarrerasalaentradaysalidaenlosmercadosdetrabajoydeproductos).
10.Derechosdepropiedadbiengarantizados
Deestamaneraseimponensobrelareginlasviejaspretensionesnorteamericanasdeerradicarelnacionalismo
econmicoqueyafueranformuladasenlaCartaEconmicaparalasAmricas,durantelaconferenciade
Chapultepecdefebrerode1945[Green(1971)].
7ProcesosquesedanafinalesdelosochentayprincipiosdelosnoventaenArgentinayunadcadamstardeen
elpasandino.
iScalabriniOrtiz,Ral.PolticaBritnicaenelRodelaPlata,BuenosAires,CuadernosdeFORJA,1936,p.71.
iiScalabriniOrtiz,R.,ibd.
iiiLainformacinestomadadeScalabriniOrtiz,Ral.PolticaBritnicaenelRodelaPlata,BuenosAires,
CuadernosdeFORJA,1936Rosa,JosMara,RivadaviayelImperialismoFinanciero,BuenosAires,PeaLillo,
1964,yyGalasso,Norberto,DelabancaBaringalFMI.Historiadeladeudaexternaargentina(18242001),
BuenosAires,Colihue,2002.
ivVerunalecturasimilardeloscambiosocurridosenFurtado,Celso.Lanuevadependencia:deudaexternay
monetarismo,BuenosAires,CentroEditordeAmricaLatina,1985.
vJosephHalevi,charlasobreelimperialismoenlaFacultaddeCienciasEconmicasorganizadaporAGDenel
ao2003.
viEltrminogramscianosedebeaquelogrsuhegemonaenelbloquecapitalistafomentandoeldesarrollode
losmencionadospasesynomediantelaviolencia.Ellonohasidoasparaelrestodelasregiones,especialmente
paraAmricaLatina.
viiConciertastrabashaciaInglaterraenelmarcodeladisputaporeldominiodelpetrleo,comomencionaHalevi
endichaconferencia,ytambinRalScalabriniOrtizenunfolletosobreladisputaimperialistaporelpetrleo
argentinoduranteladictaduradePedroEugenioAramburu,recopiladoenScalabriniOrtiz,Ral,Basesparala
reconstruccinnacional,BuenosAires,PlusUltra,1965.
viiiLapresinsobreelbalancedepagossegeneratantoporlaexportacindecapitalesquecaracterizla
expansindelasempresasnorteamericanasporelmundodurantedichoperodocomoporelreplanteodel
comercioexteriorquedichaexpansingener.SealaFurtado,Celso.Lanuevadependencia:deudaexternay
monetarismo,BuenosAires,CentroEditordeAmricaLatina,1985,quehaciamediadosdeladcadadelsetenta,
unterciodelasimportacionesdelosEstadosUnidosprovenandefilialesdeempresasconsedeenesepas.
ixElpedidodeDeGaulleparalaconversindesusreservasendlarespororo,significaelintentoporpartede
Europadereplantearsuposicinsubordinadaenelsistemamonetariomundial,talcualhabasidoestablecidoen
BrettonWoods.Anteello,EEUUrompeesosacuerdosmanteniendosuposicinhegemnica,estavez,mediantela
manoinvisibledelmercado.EldesarrollodelmercadodelEuroDlar,lapolticadedesregulacindelosmercados
decapitales,losmasivosflujosdeahorromundialmanejadoporbancosprivadosseproducirndelamanodel
fortalecimientodeldlarcomomonedamundial,inclusodespusdelabandonodesuconvertibilidadenoro(15de
agostode1971).Eldlar,trasservariasdcadaslamonedamundial,eralanicacapazdeasumireserollenun
sistemafinancierointernacionaldesregulado.Estoseconfirmadurantelaprimeraalzapronunciadadelprecio
mundialdelpetrleoen1973.Losfuertesingresosqueobtienenlospasesexportadoresdepetrleosern
colocadosenactivosfinancierosendlaresygestionadosmayormenteporbancosnorteamericanos,deahsu
denominacin:petrodlares.
https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:8nE_mj0OT4J:www.centrocultural.coop/revista/articulo/402/la_deuda_como_instrumento_de_domi 9/10
7/17/2017 LadeudacomoinstrumentodedominacinenAmricaLatinaEstudiosdeEconomaPolticaySistemaMundialEdicinN18RevistadelCCC|C
xAlpuntoqueconsistacasiexclusivamenteenoperacinentreEstadosy/uorganismosinternacionales.Este
desarrollodelmercadodecapitalessevefacilitadoporfactorestcnicosasociadosacambiostecnolgicosenel
readelascomunicacionesylainformtica.
xiParaunanlisisdelcasoargentinoverDiamand,Marcelo,Doctrinaseconmicas,desarrolloeindependencia,
BuenosAires,Paids,1973.
xiiLoscasosmsextremospuedensereldeladictadurabrasileayargentina.ComosealaFurtado,CelsoLa
nuevadependencia:deudaexternaymonetarismo,BuenosAires,CentroEditordeAmricaLatina,1985,la
primerautilizaelcrditoexternoparafinanciarplanesdeinversinqueprofundiceneldesarrolloindustrialdela
etapaanteriorylasegundaparadesmantelarlo.
6355Lecturas
RecomendaraunAmigo ImprimirArtculo ExportaraPDF
Licencia
Av.Corrientes1543(C1042AAB)CiudadAutnomadeBuenosAires
www.centrocultural.coop
Direccindeproyecto,desarrolloymantenimiento: RCCRedCooperativadeComunicacionesC.P.S.L.
PortalrealizadoconherramientasdeSoftwareLibrebajolicenciaGPL
https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:8nE_mj0OT4J:www.centrocultural.coop/revista/articulo/402/la_deuda_como_instrumento_de_dom 10/10