Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
Neurocincia:comoelaajudaa
entenderaaprendizagem
Conclusesdareasobrecomoocrebroaprendetrazemtona
questestratadasporgrandestericosdaPsicologia,como
Piaget,Vygotsky,WalloneAusubel.Saibacomoelaspodem
enriquecerasdiscussessobreoensino
Fernanda Salla
|<<Pginade>>|
Aemoointerferenoprocessoderetenode
informao.precisomotivaoparaaprender.Aateno
fundamentalnaaprendizagem.Ocrebrosemodifica
emcontatocomomeiodurantetodaavida.Aformao
damemriamaisefetivaquandoanovainformao
associadaaumconhecimentoprvio.Paravoc,essas
afirmaespodemnoserinovadoras,sejaporcausada
suaexperinciaemsala,sejaporterestudadoJeanPiaget
(18961980),LevVygotsky(18961934),HenriWallon
(18791962)eDavidAusubel(19182008),amaioriada
readaPsicologiacognitiva.Anovidadequeas
conclusessofrutodeinvestigaesneurolgicasrecentessobreofuncionamento
cerebral.
"OquehojeaNeurocinciadefendesobreoprocessodeaprendizagemseassemelhaao
queostericosmostravampordiferentescaminhos",dizapsiclogaTaniaBeatrizIwaszko
Marques,daFaculdadedeEducaodaUniversidadeFederaldoRioGrandedoSul
(UFRGS),estudiosadePiaget.Oavanodasmetodologiasdepesquisaedatecnologia
permitiuquenovosestudossetornassempossveis."Atosculopassado,apenasseintua
comoocrebrofuncionava.Ganhamospreciso",dizLinodeMacedo,doInstitutode
PsicologiadaUniversidadedeSoPaulo(USP),tambmpiagetiano.Masprecisorefletir
antesdelevarasideiasneurocientficasparaasala.
ANeurocinciaeaPsicologiaCognitivaseocupamdeentenderaaprendizagem,mastm
diferentesfocos.Aprimeirafazissopormeiodeexperimentoscomportamentaisedouso
deaparelhoscomoosderessonnciamagnticaedetomografia,quepermitemobservaras
alteraesnocrebroduranteoseufuncionamento."APsicologia,semdesconsideraro
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/formacao/neurocienciacomoelaajudaentenderaprendiza 1/8
25/11/2014 Imprima
papeldocrebro,focaossignificados,sepautandoemevidnciasindiretasparaexplicar
comoosindivduospercebem,interpretameutilizamoconhecimentoadquirido",explica
EvelysedosSantosLemos,pesquisadoradoInstitutoOswaldoCruz(Fiocruz),noRiode
Janeiro,eespecialistaemaprendizagemsignificativa,campodeestudodeAusubel.
Asduasreaspermitementenderdeformaabrangenteodesenvolvimentodacriana."Ela
umseremqueessesfatoressoindissociveis.Porisso,nopodeservistaporumnico
vis",dizClaudiaLopesdaSilva,psiclogaescolardaSecretariadeEducaodeSo
BernardodoCampoeestudiosadeVygotsky.
Sabemos,porexemplo,combaseemevidnciasneurocientficas,quehumacorrelao
entreumambientericoeoaumentodassinapses(conexesentreasclulascerebrais).Mas
quemdefineoqueummeioestimulanteparacadatipodeaprendizado?Quaisdevemser
asintervenesparaintensificaroefeitodomeio?Comooalunoirreagir?"A
Neurocincianoforneceestratgiasdeensino.IssotrabalhodaPedagogia,pormeiodas
didticas",dizHamiltonHaddad,doDepartamentodeFisiologiadoInstitutode
BiocinciasdaUSP.Como,ento,oprofessorpodeenriqueceroprocessodeensinoe
aprendizagemusandoascontribuiesdaNeurocincia?
ParaoeducadorportugusAntnioNvoa,reitordaUniversidadedeLisboa,responder
questoograndedesafiodosculo21."Aestruturaeducacionaldehojefoicriadanofim
dosculo19.precisofazerumesforoparatrazeraocampopedaggicoasinovaese
conclusesmaisimportantesdosltimos20anosnareadacinciaedasociedade",diz.
Aoprofessor,cabesealimentardasinformaesquesurgem,buscandofontesseguras,e
noacreditaremfrmulasparaasaladeaulacriadassemembasamentocientfico."A
Neurocinciamostraqueodesenvolvimentodocrebrodecorredaintegraoentreocorpo
eomeiosocial.Oeducadorprecisapotencializaressainteraoporpartedascrianas",
afirmaLaurindaRamalhodeAlmeida,professoradoProgramadeEstudosPsGraduados
emEducao,daPontifciaUniversidadeCatlicadeSoPaulo(PUCSP),eespecialista
emWallon.
ParatornarmaisclaroodilogoentreNeurocincia,PsicologiaePedagogia,NOVA
ESCOLAmostracincoconclusesneurocientficasligadasaprendizagem.Confira,nos
comentriosdosespecialistas,oquegrandestericosdizemarespeitodessestemase
reflitasobrearelaodelescomsuaprticaemsala.
Emoo
Elainterferenoprocessoderetenodainformao
OspesquisadoresLarryCahilleJamesMcGaugh,daUniversidadedaCalifrnia,nos
EstadosUnidos,publicaramnosanos1990osresultadosdeestudosemqueforam
mostradasduassriesdeimagensapessoas.Umatinhaumcarteremocionaleaoutraera
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/formacao/neurocienciacomoelaajudaentenderaprendiza 2/8
25/11/2014 Imprima
neutra.Ogrupoteveumarecordaomaiordasemotivas.Pormeiodeumtomgrafo,foi
observadaarelaoentreaativaodaamgdala(parteimportantedosistemaemotivodo
crebro)eoprocessodeformaodamemria."Quantomaisemoocontenha
determinadoevento,maiselesergravadonocrebro",dizIvnIzquierdo,mdico,
neurologistaecoordenadordoCentrodeMemriadaPontifciaUniversidadeCatlicado
RioGrandedoSul(PUCRS).
Aemoo,paraPiaget
"Opsiclogovalorizaotermoafetividade,emvezdeemoo,edizqueelainfluencia
positivaounegativamenteosprocessosdeaprendizagem,acelerandoouatrasandoo
desenvolvimentointelectual."
LinodeMacedo
Aemoo,paraVygotsky
"Paracompreenderofuncionamentocognitivo(razoouinteligncia),precisoentendero
aspectoemocional.Osdoisprocessossoumaunidade:oafetointerferenacognio,e
viceversa.Aprpriamotivaoparaaprenderestassociadaaumabaseafetiva."
ClaudiaLopesdaSilva
Aemoo,paraWallon
"Opesquisadordefendequeapessoaresultadodaintegraoentreafetividade,cognio
emovimento.Oqueconquistadoemumdessesconjuntosinterferenosdemais.Oafetivo,
pormeiodeemoes,sentimentosepaixes,sinalizacomoomundointernoeexternonos
afeta.ParaWallon,queestudouaafetividadegeneticamente,osacontecimentosnossa
voltaestimulamtantoosmovimentosdocorpoquantoaatividademental,interferindono
desenvolvimento."
LaurindaRamalhodeAlmeida
ImplicaesnaEducao
Oprofessor,aoobservarasemoesdosestudantes,podeterpistasdecomoomeioescolaros
afeta:seestinstigandoemocionalmenteoucausandoapatiaporserdesestimulante.Dessaforma,
conseguereverterumquadronegativo,quenofavoreceaaprendizagem.
Motivao
Elanecessriaparaaprender
"Damesmaformaquesemfomenoapreendemosacomeresemsedenoaprendemosa
bebergua,semmotivaonoconseguimosaprender",afirmaIvnIzquierdo.Estudos
comprovamquenocrebroexisteumsistemadedicadomotivaoerecompensa.
Quandoosujeitoafetadopositivamenteporalgo,aregioresponsvelpeloscentrosde
prazerproduzumasubstnciachamadadopamina.Aativaodessescentrosgerabem
estar,quemobilizaaatenodapessoaereforaocomportamentodelaemrelaoao
objetoqueaafetou.AneurologistaSuzanaHerculanoHouzel,autoradolivroFiquede
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/formacao/neurocienciacomoelaajudaentenderaprendiza 3/8
25/11/2014 Imprima
BemcomSeuCrebro(208pgs.,Ed.Sextante,tel.21/25384100,19,90reais),explica
quetarefasmuitodifceisdesmotivamedeixamocrebrofrustrado,semobterprazerdo
sistemaderecompensa.Porissosoabandonadas,oquetambmocorrecomasfceis.
Amotivao,paraPiaget
"aprocuraporrespostasquandoapessoaestdiantedeumasituaoqueaindano
consegueresolver.Aaprendizagemocorrenarelaoentreoqueelasabeeoqueomeio
fsicoesocialoferece.Semdesafios,nohporquebuscarsolues.Poroutrolado,sea
questofordistantedoquesesabe,nosopossveisnovassnteses."
TaniaBeatrizIwaszkoMarques
Amotivao,paraVygotsky
"Acogniotemorigemnamotivao.Maselanobrotaespontaneamente,comose
existissemalgumascrianascomvontadeenaturalmentemotivadaseoutrassem.Esse
impulsoparaagiremdireoaalgotambmculturalmentemodulado.Osujeitoaprendea
direcionloparaaquiloquequer,comoestudar."
ClaudiaLopesdaSilva
Amotivao,paraAusubel
Essadisposioestdiretamenterelacionadasemoessuscitadaspelocontexto.Pela
perspectivadeAusubel,oprazer,maisdoqueestarnasituaodeensinooumediao,
podefazerpartedoprprioatodeaprender.Tratasedasensaoboaqueapessoatem
quandosepercebecapazdeexplicarcertofenmenooudevencerumdesafiousando
apenasoquejsabe.Comisso,acabamotivadaparacontinuaraprendendosobreotema."
EvelysedosSantosLemos
ImplicaesnaEducao
Aescoladeveserumespaoquemotiveenosomentequeseocupeemtransmitircontedos.
Paraqueissoocorra,oprofessorprecisaproporatividadesqueosalunostenhamcondiesde
realizarequedespertemacuriosidadedeleseosfaaavanar.necessriolevlosaenfrentar
desafios,afazerperguntaseprocurarrespostas.
Ateno
Elafundamentalparaapercepoeparaaaprendizagem
Pesquisascomportamentaiseneurofisiolgicasmostramqueosistemanervosocentrals
processaaquiloaqueestatento.EmumestudodeGilbertoFernandoXaviereAndr
FrazoHelene,doInstitutodeBiocinciasdaUSP,publicadoem2006narevista
Neuroscience,umgrupodepessoaspassouporumtestequeavaliavaodesenvolvimento
dahabilidadedeleituradepalavrasespelhadas.Umapartedelastreinouescrever,de
maneiraimaginria,palavrasinvertidas.Outrapdelertermosdessetipo.Depois,ambas
conseguiramlercomrapidezpalavrasespelhadascriadaspelospesquisadores.Umterceiro
grupo,enquantotreinavaaleituraeaescritadetermosespelhados,realizououtratarefade
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/formacao/neurocienciacomoelaajudaentenderaprendiza 4/8
25/11/2014 Imprima
memorizaovisual.Tantoamemorizaoquantoaaquisiodahabilidadedeleitura
invertidaficaramprejudicadas.Assim,comprovaramque,seodesviodeateno
significativo,aaquisiodehabilidadeeamemorizaosofremprejuzo.
Aateno,paraPiaget
"Deacordocomopsiclogo,prestamosatenoporqueentendemos,ouseja,porqueoque
estsendoapresentadotemsignificadoerepresentaumanovidade.Sehumdesafioese
forpossvelestabelecerumarelaoentreesseelementonovoeoquejsesabe,aateno
despertada."
TaniaBeatrizIwaszkoMarques
Aateno,paraAusubel
"Amenteseletiva.SegundoAusubel,sreconhecemosnosfenmenosqueacontecema
nossavoltaaquiloqueonossoconhecimentoprvionospermiteperceber.Nohesitamos,
porexemplo,eminterromperumaatividadequandosentimosumcheirodefumaano
ambiente.Conhecerpadresfundamentalparasededicar,agireaprendersobreoque
importa."
EvelysedosSantosLemos
Aateno,paraVygotsky
"Nodecorrerdoprocessodedesenvolvimento,aatenopassadeautomticaparadirigida,
sendoorientadadeformaintencionaleestreitamenterelacionadacomopensamento.Ou
seja,elasofreinflunciadossmbolosdeummeiocultural,queacabapororientla.
Atenoememriasedesenvolvemdemodointerdependente,numprocessode
progressivaintelectualizao."
ClaudiaLopesdaSilva
ImplicaesnaEducao
Faltadeatenonosinnimodeindisciplinaoudedesinteresseporpartedascrianas.Elapode
serdecorrentedeummeiodesestimulanteoudesituaesinadequadasaprendizagem.Para
evitarisso,oprofessordevefocarainteraoentreele,osabereoaluno,refletindosobreas
atividadespropostasemodificandoassenecessrio.
Plasticidadecerebral
Ocrebrosemodificaemcontatocomomeiodurantetodaavida
Ainterfernciadoambientenosistemanervosocausamudanasanatmicasefuncionais
nocrebro.Assim,aquantidadedeneurnioseasconexesentreeles(sinapses)mudam
dependendodasexperinciaspelasquaissepassa.Antes,acreditavasequeassinapses
formadasnainfnciapermaneciamimutveispelorestodavida,mashindciosdeque
noassim.Nosanos1980,umestudopioneirodoneurocientistanorteamericano
MichaelMerzenich,daUniversidadedaCalifrnia,nosEstadosUnidos,demonstrouqueo
crebrodemacacosadultossemodificavadepoisdaamputaodeumdosdedosdamo.
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/formacao/neurocienciacomoelaajudaentenderaprendiza 5/8
25/11/2014 Imprima
Aperdadomembroprovocavaatrofiadosneurniosdaregioresponsvelpelocontrole
motordodedoamputado.Pormeleobservoutambmqueessareaacabavasendo
ocupadapelosneurniosresponsveispelomovimentododedoaolado.
Ainflunciadomeio,paraVygotsky
"Acognioseconstituipelasexperinciassociais,eaimportnciadoambientenesse
enfoquefundamental.medidaqueaprende,acrianaeseucrebrosedesenvolve.A
ideiaopostadamaturao,deacordocomaqualsedeveaguardarqueelaatinjauma
prontidoparapoderensinla."
ClaudiaLopesdaSilva
Ainflunciadomeio,paraWallon
"Arelaocomplementarerecprocaentreosfatoresorgnicosesocioculturaisest
presenteemtodasasanlisesdeWallon.Paraele,acriananascecomumequipamento
biolgico,masvaiseconstituirnomeiosocial,quetantopodefavorecerseu
desenvolvimentocomotolhlo."
LaurindaRamalhodeAlmeida
Ainflunciadomeio,paraPiaget
"Paraoestmuloprovocarcertaresposta,necessrioqueoindivduoeseuorganismo
sejamcapazesdefornecla.Porisso,nobastaterummeioprovocativoseapessoano
participardeleou,comocomplementariaoterico,seelaforincapazdesesensibilizarcom
osestmulosoferecidosereagiraeles.Aaprendizagem,portanto,noamesmapara
todos,etambmdiferedeacordocomosnveisdedesenvolvimentodecadaum,poish
domniosexigidosparaquesejapossvelconstruirdeterminadosconhecimentos."
LinodeMacedo
ImplicaesnaEducao
Oalunodeveserativoemsuasaprendizagens,mascabeaoprofessorpropor,orientareoferecer
condiesparaqueeleexerasuaspotencialidades.Paraisso,deveconheclobem,assimcomo
ocontextoemqueviveearelaodelecomanaturezadotemaaseraprendido.
Memria
Elamaisefetivanaassociaocomumconhecimentojadquirido
Aativaodecircuitosouredesneuraissedemsuamaiorparteporassociao:umarede
ativadaporoutraeassimsucessivamente.Quantomaisfrequentementeissoacontece,
maisestveisefortessetornamasconexessinpticasemaisfcilarecuperaoda
memria.Issosedporrepetiodainformaoou,deformamaiseficaz,pelaassociao
donovodadocomconhecimentosjdesenvolvidos."Podemossimplesmentedecoraruma
novainformao,masoregistrosetornarmaisforteseprocurarmoscriarativamente
vnculoserelaesdaquelecontedocomoquejestarmazenadoemnossoarquivode
conhecimentos",afirmamosmdicosedoutoresemCinciadoInstitutodeCincias
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/formacao/neurocienciacomoelaajudaentenderaprendiza 6/8
25/11/2014 Imprima
BiomdicasdaUniversidadeFederaldeMinasGerais(UFMG)RamonM.Cosenzae
LeonorB.GuerranolivroNeurocinciaeEducao:ComooCrebroAprende(151pgs.,
Ed.Artmed,tel.08007033444,44reais).
Amemria,paraVygotsky
"Umacrianapequenaconstrimemriasporimagens,associandoumaaoutra.No
decorrerdodesenvolvimento,elapassaafazeressarelaoconceitualmente,pela
influnciaepelodomniodalinguagemocomponenteculturalmaisimportante.Com
isso,passadeumamemriamaisapoiadanossentidosparaoutramaisescoradana
linguagem.Portanto,amemriarelacionadasaprendizagensescolaresumafuno
psicolgicaquevaisedefinindoduranteodesenvolvimento."
ClaudiaLopesdaSilva
Amemria,paraAusubel
"Aprendemoscombasenoquejsabemos.EssapremissacentralnaTeoriada
AprendizagemSignificativa,deAusubel.precisodiferenciarmemriadeaprendizagem
significativa.Aprimeiraacapacidadedelembraralgo.Jasegundaenvolveusarosaber
prvioemnovassituaesumprocessopessoaleintencionaldeconstruode
significadoscombasenarelaocomomeio(socialefsico)."
EvelysedosSantosLemos
Amemria,paraWallon
"Opressupostodapsicogenticawallonianaquesomosseresintegrados:afetividade,
cognioemovimento.Portanto,informaeseacontecimentosquenosafetamefazem
sentidoparansficamretidosnamemriacommaisfacilidade.Comoaconstruode
sentidopassapelaafetividade,difcilreteralgonovoquandoelenonosafeta."
LaurindaRamalhodeAlmeida
ImplicaesnaEducao
Aprendernosmemorizarinformaes.precisosaberrelacionlas,ressignificlaserefletir
sobreelas.tarefadoprofessor,ento,apresentarbonspontosdeancoragem,paraqueos
contedossejamaprendidosefiquemnamemria,edarcondiesparaqueoalunoconstrua
sentidosobreoqueestvendoemsala.
TodaaatenoaNeurocincia
Emooearetenodeinformaes
Motivaoeaaprendizagem
Atenoepercepo
Plasticidadecerebral
Memria
|<<Pginade>>|
Gostoudestareportagem?AssineNOVAESCOLA
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/formacao/neurocienciacomoelaajudaentenderaprendiza 7/8
25/11/2014 Imprima
erecebamuitomaisemsuacasatodososmeses!
PublicadoemNOVAESCOLAEdio253,Junho/Julho2012.Ttulooriginal:Todaa
atenoparaaNeurocincia
http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/formacao/neurocienciacomoelaajudaentenderaprendiza 8/8