Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
mgqk
msgq wxl
c,frdams; fyj;a mia rys; j.dj 01
c,frdams; j.df b;sydih 02
c,frdams; j.df uq,sl wjYH;djhka 03
jr.SlrKh 04
fmdaIl djK ;=, j.dj
djK ixirKh jk j.d l%u
fmdaIl mg, ;dCIKh 05
.eUqre fmdaIl Odrd ;dCIKh 06
djK ixirKh fkdjk j.d l%u
c,Sh udOHhl uq,a .s,ajQ j.d ;dCIKh 09
mdfjk ia:rhl j.d ;dCIKh 12
flaIdlrIl wjfYdaIK j.d ;dCIKh 13
>k udOHhl j.dj
isria f,i /|jQ j.d u ;dCIKh 14
;sria j.d u ;dCIKh 15
>k udOH msrjQ ldkq fyda md;a;s ;=< j.d ;dCIKh 16
nka ;=< j.dj 17
jdhj frdams; j.dj 18
iSudld idOl 39
Y%uh uQ,sljQ im%hsl lDIslrufhka neyer jk y;d.dr ;=< j.dj i|yd Wkkaj we;s u;a
;reK mrmqr yg lDIslrudka;h wNsudkfhka iuh' y;d.dr ;=< j.df we;sjQ O .eg
l,yels jD;a;shla njg yrjd Tjqka lDIsldrl fya;=fjka tajd ;=< msys mi jkajr bj;a lsug
ks I a m dokhg fmd,Ujd .;yels l% u hla f,i is u .eg iy.; h' f fya;f= jka mia fjkqjg
c,frdams; j.dj jeo.;a f' Nd;d l< yels l,am udOH yd ta i|yd fhd.;
yels fmdfydr ms<sn| mrfhaIlhka f.a wjOdkh
fhduq h'
c,frdams; j.df
b;sydih 1929 le,sf*dak
a h
s d Yaj oHd,fha wdpdrh ,sh
t*a' .%sfla iska ;lald,s Ydlhla c,Sh fmdaIl
fuh Y; jr I .Kkdjlg by; wefika " udOHhl idr:l f,i j.d l< w;r ;lald,s
nef,dakhs dj" Bma;j
= " kh yd bkahdj jeks mer Ydlh gr 7'5 la muK .g jrOkh h' Tyq
YsIaGdpdr j, ksiqka je,s iys; .xd fda j, tu l%uh c, frdams; j.dj (Hydroponics)
4
f,i k lf<ah' .%Sl NdIdfjka yhsfv%d (Hydro) c,frdams; j.df uQ,sl
hkq c,h iy fmdafkdia hkq (Ponos) ls%hdld
hk jpk tla l%shdld c,h hk wr: ,nd fok
wjYH;djhka
yhsfv%dfmdakslaia hk jpkh iE we;' mfia j.d lsf Ydlfha uQ, moaO;sfha jrOkh
i|yd n,mdk jd;kh iy WIaK;ajh mi u.ska
uQ,drNfha fmdaIl djK ;=< j.dj muKla
iajNdlj md,khg ,laf' mdxY= ;;aj rj,
yhsfv%dfmdakl
s i
a a f,i yekah' miq ld,skj fmdaIl
wjia:djkays jd;kh iy WIaK;ajh m%udKj;a
djK ;=< fukau mdxY= fkdjk fjk;a udOH ;=<
f,i hdukh fkdfuka fnda. jrOkh wvd, f'
j.dj o yhsfv%dfmdakslaia j.d f,i k h'
h iSrdj je" c, jykh rj, mil fnda. j.d
jr;udkfha mia rys;j" fjk;a udOH iys;j fyda
lsu wmyiq jkafka o tu fya;f= jks' mdxY= iajdrCIl
rys;j fmdaIl djK Wmldrfhka lrkq ,nk ish
Ndjh o udOHh ;=<skau fnda. j.djg ys;lr m
j.djka c,frdam; s $ksrm dxY=l j.djka f,i ykajhs'
md,kh f' mfiys iajNdlj ckkh jk fmdaIl
1960 yd 70 oYl fol ;=< jdc ugf c, jr. Ydl j,g wjfYdaIKh lr .ekSf yelshdjla
frdams; j.djka wnqvd" weuldj" fn,ahu" we;'
fvkaudrlh" cruksh" ,kaoh" brdkh" b;d,sh"
c,fha" udOHfha fyda djKfha wd,sl;dj yd
cmdkh yd reishdkq iuQy wdKavqj wd rgj,
CIdh;dj ^mSt w.h& iy oaHq;a ikakdhl;dj
hqKqjg m;a h'
Ydl uQ, uKav,hg ys;lr mrdihl fkdfjkiaj
1980 oYlh ;=< iS>f% hka hqKj
q Q c,frdam;
s j.djka mej;Su iajdrCIl;dj f,i ykajhs' c,frdams;
m.Kl wdY%fhka iajhxl%Shj l%shd;aul jk Yd, j.df fuu ;;a;ajhka lD;%Su wdldrhg md,kh
m%udKfha yhsfv%dfmdakslaia f.dfmd,j,a olajd l< hq;=f'
jrOkh h'
5
kEu c,frdams; j.d moaO;shl my;ska olajd we;s jD; moaO;s ;=< djK
lreKq m%Yia; f,i iemhSu yd md,kh lsu j.d ixirKh fkdjk l%u
l%ufha uQ,sl wjYH;djhka f,i lah yel '
l c,Sh fmdaIl udOHhl uq,a .s,ajQ j.d
l Nd;d lrk c,fha fyda udOHfha ;dlaIKh
iajdrl Ndjh (Root Dipping Technique)
l Nd;d lrk fmdfydr Y%k djKh Ydl l mdfjk ia:rhl j.d ;dlaIKh
wjYH;djhka imqrd,k uyd fmdaIl yd CIq (Floating Technique)
fmdaIl j,sska iuka; u
l flaIdlrIl wjfYdaIK j.d ;dlaIKh
l fmdaIl djKfha iajdrCIl Ndjh Ydl (Capillary Action Technique)
uQ, uKav,hg yd udOHhg ys;lr mrdihl
mej;Su 2' >k udOHhl j.dj
l c,fha" udOHfha fyda uQ, uKav, l,dmfha (Solid media culture
ksr;=re jd;kh yd Ydl uQ, uKav,hg or Aggregate system)
ys;lr WIaK;ajh
jD; fyda ixjD; l%uhg j.d jHqy Nd;d l,
yels f'
jr.SlrKh
l isria f,i /|jQ j.d u ;dCIKh
c,frdams; j.djka djK ;=< j.dj" >k udOHl Hanging Bag Technique
j.dj yd jdhj frdam;
s j.dj hkqfjka m%Odk fldgia
l ;sria j.d u ;dCIKh
3 lg fn we;' ixjD; j.d moaO;shl" fhd
Horizontal Grow Bag Technique
.kakdjQ fmdaIl djKh pl%SlrKh lrk w;r
jD; j.d moaO;s j, tfia is fkdlrhs' l >k udOH msrjQ ldkq fyda md;a;s ;=< j.d
;dlaIKh
j.d k,h
lrdu lmdgh msiS k,h
,S ;gqj
fmrkh
fmdaIl gexlsh
fmdaIl djKh
djKh ;=< .s,ah
ld,.klh yels fmdmh
7
j.d udOHhl fyda l=vd nkl isgqjkq ,enQ me<
;yvqf uOHfha ;nd jdIamlS rKh u iy wdf,dalh
m;s;u je,elau i|yd ;yvq odr fol tlg
isk fia ;nd lgq .id ;%sfldaKdldr k,hla f,i
ilikq ,ef' k,fha yrialv 6 iy 7 jk rEm
igyka uska fmkajhs' l=vd me< fmdaIl djKfhka
fmdfydr yd c,h ,nd .kakd w;r uq,a jrOkh
7 jk rEmh( NFT j.d k,fha isrialv
jkg uq,a cd,h k,h ;=< me;s jef' k,fhys
Wmu . gr 5-10 la w;r jk w;r nEjqu 1(50
isg 1(75 olajd fjkia lr .; yelsh'
lgq
k,fha by, fl,jrg fmdm lrk fmdfydr wvx.= .eUqre fmdaIK Odrd ;dCIKh
c,h nEjqu Tiafia k,fha my< fl<jrg .uka lr Deep flow technique (DFT)
gexlshg kej; tl;= f' kej; Nd;hg fmr k, l%uh
djKfha ,jK idkaKh mlaId lr ksjer lrkq Pipe system
,ef' iuyrla j.d lrejka iska iEu i;shlg
jrla fmdaIK djKh w;a lrhs' fmdaIK djKh fi' ' 10 l IalNh iys; k, ;=<ska fi' ' 2-
,nd f iS>%;djh ks;a;=jlg ,Sgr 2-3 la muK 3 la .eUqre Odrdjla fia fmdaIK djKh .uka
jk w;r th k,fha . wkqj fjkia f' Wig lrug i,iajhs' k,h Wvme;af;a ilia l< isre
jefvk me<E i|yd wdOdrl iemhSu wjYH f' ;=<ska ,a nka j, ieliQ me< k,h ;=< djKh
iu. .eu is f' mSiS ng ;ks ;gqjg isk
b;d ;=kS mg,hla f,i fmdaIK djKh iemhSu f,i fyda wla-jlaa (Zig-Zag) wdldrhg j.d moaO;s
m%dfhda.l
s j ;rula wmyiq ksid fuu l%uh fkdfhl=;a ieliSug yels w;r" fnda.h wkqj fjkia lr .;
fjkia ls j,g Ndckh lr kg Nd;d lrhs' yels f' 8 yd 10 jk rEm igyka fuu l%uj,
uQ,sl wx. fmkakq lrhs' mSiS k,fha me;slv 13
jk rEm igyk u.ska fmkakq lrhs'
8
mSiS k,
bj;a jk fmdaIl
djKh kej; gexlshg
.uka lrhs
CI fmdaIl
iemhq k,
N+.; fmdaIl
fmdmh ix; gexlsh
9
fmdaIl djK
iemhq k,
iq meye;s
j.d k,
j.d k,h
fmdaIl djKh
taldld f,i fmdaIK djKh my<g .e,Sula isf' c,Sh fmdaIl udOHhl uq,a
k,fha msg; mDIaGfha iq mdg wdf,am lsfuka .s,ajQ j.dj
djKfha WIaK;ajh by< keSu wvq f' fuu
j.d l%uh jD; fCIa;% j.d l%uhg fukau" md,s; fuu l%ufha rE" rdnq" ler jeks fnda. i|yd
j.d ;;a;ja hgf;a (Controlled Environment >k udOHhla iys;j Nd;d l< yels jHqy fukau"
Agriculture) wdrlaIs; .Dy ;=< jqjo myiqfjka wfkl=;a fnda. i|yd djK udOHh muKla Nd;d
ia:dmkh l< yel ^9 iy 11 jk rEm&' jk jHqy ykajd w;'
fmdaIl djKh
12
fujeks imQrK l< fm ^19 jk rEmh& ,a
.Dy" md,s; mir ;;a;aj hgf;a wdrlaIs; .Dy
17 jk rEmh( Nd;d l< yels ;=<" idudkH jD; ia:dkhl fyda jrId wdjrKhla
frdamK jH nka iys; ;ekl fukau ksji ;=<o ;eh yel' Wig
jrOkh jk me<E i|yd wdOdrl iemhSu wjYH
f'
c fl,skau nfka me< lsuo l< yelsh' uq,a
nfka fmdaIK djKhg by<ska m%udKj;a ysia
jrOkh i|yd m%udKj;a bvla djKhg by,ska
wjldYhla mj;ajdf.k hdfuka uq,a jrOkh fydka
;sh hq;= neka fmfhys 2$3 la muKla msfrk
isf' ixirKh fkdjk c, frdams; j.d l%ufha
fia fmdaIl udOH mqrjkq ,ef' me< nka iys;
idr:l Ndjh r mj;skafka jd;hg ksrdjrKh
wdjrK ,E,a, 18 jk rEm igyk m ;nkq
jk uQ, uKav, m%udKh yd tajdfha iS>% jrOkh
,ef' nka j, hg fldgfika fi'' 2-3 la muK
u;hs' jvd;a iqiq jkafka uQ, uKav,fha by<
fmdaIl udOHfha .sf,k fia ;eh hq;= f'
;=fkka foll fldgila jd;hg ksrdjrKh u;a
wfkla fldgi fmdaIl djKh ;=< .s,S yd md
;su;ah'
fmdaIl djKh
j.d nk
mdfjk ;yvqj
lD;S%u jd
Odrdjla iemfha
fmdaIl djKh
15
fuu j.d u" wdOdrlhl isria w;g t,a,d iqre
isria f,i /|jQ j.d u c, imdok ysila u.ska tys by< wNHka;rhg
;dlaIKh taldldj fmdaIl djKh imhkq ,ef' ilid .;a
Hanging bag technique ;jdka me< fy` o~qlen,s j.d uj, iE l=vd
isre ;=<ska fldyqfl udOHfha isgjkq ,ef'
fuu l%ufhaos gr 1'3 la os." is,k
s v
a rdldr" mdrcnq,
lsrK m%;sfrda" fmd,s;Ska j,ska ie u ;=< mqrjk fm`Il djKh fldyqfl yryd me<E uQ,uKav,
,o cSjdkqyrKh l< fldyq fl|s iys; j.d u j,g fm`IKh ,ndfoka my,g .,d hhs ' bj;ajk
Nd;d lrkq ,ef' fuu fmd,s;ska nE.fha msg; fm`Il djKh k, ;=,ska kej; fm`Il gexlshg
iq meye;s jk w;r we;=<; l meye;s f' u,af,ys tl;= f ^23 jk rEmh&'
my, fl<jr uqd ;nd we;s w;r by< fl<jr
l=vd mSiS k,hlg inkaO lr we;'
fmdaIl djK
iemhq k,
fldyq fl msrjQ
j.d u
plS%lrkh jk
fmdaIl djKh
fmdmh
N+.; gexlsh
16
fuu l%uh fld, t<j" iafg%dafn iy l=vd u,a
jr. j.d lsu i|yd fhda.H f ^24 jk rEmh&'
j.d u,af,ys l meye;s we;=<; mDIaGh" nk ;=<
mdis yd ,Sr jrOkh j<lk w;r uQ,uKav,fha
ys;lr jrOkhg wjYH wre mirh ,nd foa'
fldyqn;a $ fl
msrjQ j.d u
fmdaIl djK
m%Odk fmdaIl djK iemhq CIq k,
iemhq k,
17
ilid .;a ;jdka me< nfkka bj;a lr j.du
mDIaGfhaa l=vd lemqula ;=<ska fldyq fl udOHfha
isgqjhss' tla j.d u,a,l me< 2-4 la isgqh yelsh'
je c,h bj;a u i|yd iEu j.d u,a,lu h
me;af;a l=vd lemq 2la l, hq;=h'
j.d u ;eug fmr j.d u iq meye;s mdrcnq, >kudOH msrjQ ldkq fy` md;a;s
lsrK m%;sfrda fmd,s;Ska uska wdjrKh l< hq;=h' ;=< j.d ;dlaIKh
fuu iq fmd,s;Skh wdf,dalh mrdjr;kh lrk Trench or Trough technique
w;r me< w;r idfmalaI wdr;djh wvq lrk
jD; j.d l%uhla jk fuh msys f fi'' 30-
neka ,Sr wdidok fukau mdxY= ckl jHdldrl
35la .eUqrg ieliQ ldkqq ;=< ^27 jk rEmh& fyda
ydkso j,lajhs' Odrl Yla;sh fkdue;s fnda. i|yd
fmdf<dj u;=msg .fvd,a fyda fldkal%S Nd;d lr
wdOdrl ,ndu o wjYH f ^26 jk rEmh&'
f.dvkxjk ,o nlals jeks md;a;s ^28 jk rEmh&
j, fnda. j.d lrk l%uhls'
fmd,s;ska mg,h
fmdaIl djK
iemhq k,
j.d udOH
iys; ldkq
18
fmd,s;ska mg,h
j.d udOH
iys; md;a;s
fmdaIl djK
iemhq CIq k,
c,jyk k,h
m%Odk fmdaIl
iemhq k,h
iaghsfrdaf*da
;yvqj
fuu j.d l%ufha fmdaIl djKh ishq ysula fuu j.d l%ufha iu fCIa;%hl wksl=;a j.d l%u
fyda >k j,djla wdldrhg uq,a j,g ,nd foa' f j, fhdok me< m%udKh fuka fo.=Khla muK
i|yd kd 2-3 jrla ;;amr lSmhla fmdaIK j.d l, yels neka N+ Nd;h jvd;a ldrhCIu
djKh iqrejd ykq ,nhs' f u.ska uQ,uKav,fha f' fld, t<j" is;=re me< iy iafg%dafn jeks
m%Yia; f;;ukh iy jd;kh mj;ajd .ekSug m<;=re o fuu l%u u.ska j.d l< yel' wmkhkh
yelsfjk w;r uq,a j, .efgk djK mg,fhka i|yd mia rys; uq,a weoao jQ is;r= e me< ksIma dokh
fnda. j,g wjYH fmdaIl wjfYdaIKh lr .ekSu l< yels uo ;j;a jdishls'
isf'
20
c,frdams; j.dj i|yd yelsh' jr. fi'' 15l mudj iys; ls'.%E' 5l
;jdka me< ieliSu muK h<s fldyqn;a l=hlg h.eiQ yqKq .%E
100-250 la muK fhh hq;=h' msis fldyqn;a"
Nursery techniques
h,d f;rmSug ,la lr mudj wvqjk wdldrhg
Wiia wia j eka k la fok ieliQ fldyqn;a l= f,i fjf<o fmdf,ka ,nd.;
idr:l j.djla ,nd .;yels yel'
jkafka .=Kd;aufhka hq;= frdamK
jH Nd;fhks' idudkH ;jdka nka yd ;e
j.djl oS fuka u Nursery containers & trays
c,frdams; j.dj i|yd o
c m%frdayKh i|yd iqiq ;;a;aj ,nd h yels
c me< fukau jrOl fldgia
;jdka nka fyda ;e Nd;d l< yel'
u.ska ,nd .kakd frdamK jHh o Nd;d
f' .=Kd;aufhka hq;= frdamK jH 01' nka yd j.d l=
ksmojd .ekSu i|yd ;jdka md,kh (Individual containers/growing
l%udkql+,j isl, hq;=h' blocks)
21
02' ;e - Trays l f;;a l< lvishlska fyda fr lene,a,lska
;jdk jid ;nd c m%fr`yKh jk g
f i|yd o kg fjf<| fmdf,ka O wdldrfha
ksrdjrKh lsu hk l%shd wkq.ukh l<
yd m%udKfha ;jdka ;e ,nd .; yel' tla tla
hq;= fs'
;ehl we;s l=r ixLHdj wkqj ksmoh yels
me< ixLHdj fjkia fs' tu ksid isgqug
jrOl fldgia u.ska me<
n,dfmdfrd;a;= jk fnda.h i|yd iqiq ;jdka ;e
ksIamdokh
f;dard .; hq;= f ^32 jk rEmh&'
c me< fukau jrOl fldgia u.ska ,nd .kakd
iaghsfrdf*da ;e
ksfrda.S u;a me< o c, fr`ms; j.dj i|yd
ma,diala ;e (speedling/cell plug Nd;d lrhs' f i|yd ksfrda.S u Ydl j,ska
trays) iqiq frdamk jH f;dard .; hq;=f'
23
jrOl fldgia u.ska m%pdrKh lr .kakd Ydl o
by; wdldrhgu fmdaIK djK wvx.= Ndck j,
;eu jvd;a iqiq jk w;r tlajru c, frdams;
nka j,o isgqh yelsh'
;jdka ld,h
c me< fyda w;= len,s ksh; m%udKhg jevqk miq
;jdka ;efhka bj;afldg iqiq j.d moaO;shl
isgqh hq;=hs' fnda. wkqj iy j.d l%uh wkqj
c me< ;jdfka ;sh hq;= ld, iSud fjkia fs' 36 jk rEmh' lmd .;a iafmdka lene,a,
isg
q u i|yd jr.hg wdfksl ,CIK iys; lD;s
j,ska f;dr jQ u;a" kSfrda.S c me< muKla
f;dard .; hq;=hs'
c, frdam;
s j.dj," fnda.fha wjYH;dj yd jrOl
N S wjh u; fmdaIl iemhSf yelshdj j.dlrejdg
Ni
Cl we;' f ksid mfiys fuka fmdaIl ,nd .; yels
njg wys;lr n,mEula c,frdams; j.df is
B P Mg Mo fkdjk neka fnda. blaukska jrOkh Wiia
wiajkq ,ndfohs' tfy;a j.dlrejd Ydl fmdaIl yd
Mn tajdfha kv;a;=j ms<sn| fyd| wjfndaOhla ,nd
K Ca Zn ;su u; fuu j.d l%ufha idr:lNdjh rmj;S'
Fe Cu
25
fmdaIl djK md,kh Ydlhg ,nd.ekSf yelshdj wvqf' djKfha mSt
w.h 6 g jvd wvqjk g fmdiafmdala w,h"
m%Yia: fmdaIl ;Fjhka myiqfjka md,kh l< yels
le,aish iy ueka.kSia j, djH;djh iS>%fhka
kuq;a ksrjoH fkdjk l%u fya;f= jka fmdaIK djKh
wvqf' f ksid j.djl idr:l Ndjh i|yd fhda.Hh
wiu;=<s; fnda.hg ydks fuka j.dj widr:l
mSt mrdih mj;ajdf.k hdu w;HdjYH f'
h yelsh' f ksid ksjer ;=<s; fmdaIl djK
iemhq jev igykla mj;ajd f.k hdu b;d jeo.;a c, frdams; j.dj i|yd m%Yia; mSt mrdih
f' f i|yd djKfha mS t (pH) ugu" 5'8-6'5 w;r f'
WIaK;ajh iy oaH;q a ikakdhl;dj kshudldr f,i
mj;ajdf.k hdu;a wjYH wjia:d j, fmdaIl mSt w.h 4-10 olajd mrdifhys fmdaIl j,
djK w;ska msru;a b;d jeo.;a l%shdjka f' ,nd.; yels nfjys fjkia u 40 jk rEm
igykska fmkajhs' ;sria w;g msys jrK frLd
mSt w.h pH Value j,ska tla tla uQ,jHh ,nd .; yels iq,n;djh
fmkajk w;r" frLdf m<, je jkg Wmu
udOHfha wd,sl;djh yd NdIal;djh fmkakq ,nd .; yels nj fmkakq lrhs' frLdf m<,
lrkakd jQ orYlh f,i ir,j yekah yel' wvq mrdij, fmdaIl ,nd .; yels nj wvqh'
fuh 1-14 olajd mrdihl kq.; lr we;s w;r uQ,jH je m%udKhla myiqfjka ,nd.; yels
1-7 olajd wd,sl mrdih;a" 7 WiSk wjia:dj;a" m%Yia: mSt w.h 6'25 r;= jrK isria frLdj
7-14 olajd NdIal mrdih f,i o iu; h' u.ska fmkakq lrhs' udOHfhys mS t mrdih
m%Yia:j fkdue;sg fmdaIl W!K;d fukau fmdaIl
djKfha mSt w.h 7'5 g jvd jejk g hlv"
I o we;sh yel' fuh fnda. jr.h wkqj
ueka.kSia" fldmr" iskala iy fndafrdaka hk uQ,jH
fjkia f' WyrKhla f,i mSt w.h 7'5
ugfuys .gu mej;=kfyd;a hlv W!K;djh
we;s lrk w;r" th me<Efha m;% j, kdr
w;r lyu fkdfyd;a y;CIh we;su u.ska
fmkakq lrhs'
26
b;d b;d
rj, rj, rj, rj,
w wd,sl wd,sl wd,sl wd,sl NdIal NdIal NdIal w NdIal
khsg%cka
fmdiamria
fmdgEish
i,a*r
le,aish
ue.akSish
hlv
ueka.kSia
fndafrdaka
fldmr iy iskala
4'0 4'5 5'0 5'5 6'0 6'5 7'0 7'5 8'0 8'5 9'0 9'5 10
6'25
wl oahq;a ikakdhl w.hl djKh ;=< wdi%e;s lr" fnda.hg ydks muqKj
q hs' fmdaIl W!K;d we;sjk
mSvkh fjkia u ksid fmdaIl wjfYdaIKh j<lajk neka djH fkdjk fyda wvq djH;d iys; fmdaIl
w;r" b;d wvq w.hka fnda.fha ksfrda.S njg yd wvx.= ridhk ixfh`. Nd;d fkdl< hq;h = ' kg
wiajekakg ydkshs f,i n,mdhs' Nd;fha mj;sk c, djH fmdfydr tlsfkl Y%
lr .ekS f yels h dj tk ix>;Ndjh
jrOkh jk fn`." fmdaIl djKfhka c,h yd
(Compatibility) j.= wxl 1 ys i|yka f'
fmdaIl Wrd .kakd g djKfha ,jK idkaKh
fjkia f' oahq;a ikakdhl;djh m%Yia: mrdihg WyrKhla f,i wefudaksh khsf% (AN) yd
jvd je jQ g msis c,h tl;= lsu l< yelsh' le,aish khsf% (CAN) tlsfkl Y% l< yel'
th wvqjk g fmdaIl tl;= lsu iqiq f' fujeks ;;a;ajhl tu fmdfydr jr. fol
tlsfkl ix.;Ndjfhka hqla;h' th C ,l=ka
fmdaIl djK ieliSu olajhs' wefudaksh i,afma (AS) yd le,aish
j.dlrejkg wjYH k Tjqkagu fmdaIl Y%kh khsf% (CAN) tlsfkl Y% lsu iS;j is
ilid .; yels w;r ta i|yd imQrK
fhkau c,fha l< yel' fujeks ;;a;ajhl tu fmdfydr jr.
djH ridhks l ixfhda . Nd;d l< hq ; = f ' fol tlsfkl iS; ix.;Ndjfhka hqla; nj
c,frdams; j.df wjYH;djh wkqj f;dard .; ie,lsh hq;=h' th L i,l=fKka olajhs' iS;
yels O fmdfydr jr. fjf<o fmdf,ka ,nd .; ix.; fmdfydr Y% lsf Nd;d lrk fmdfydr
yel' jr. wkqj iqiq f,i fyda Y% l< .iska Nd;d
lsu wjYH f' le,aish khsf% (CAN) yd
je,s" ue fyda frdka uv jeks wmjH wvx.= fkdjk fudfkdwefudakhs fmdiafma jeks fmdfydr Y% lr
fmdfydr f i|yd f;dard .; hq;= w;r" tjeks Nd;d l< fkdyel' fujeks ;;a;ajhl tu
wmjH je g tajd c,imdok moaO;s wjysr fmdfydr jr. fol tlsfkl wix.;Ndjfhka hql; a
nj ie,fla' fuh X i,l=fKka olajhs'
28
j.= wxl1( c, djH fmdfydr iy tajdfha ix>;Ndjh
fmdgEish laf,darhs(MOP) C C X C C -
mai (G) X X X X C C
lSirhs (KS) C C C X C C
fmdgEish khsf% (PN) C L C C - C
iuyr ridhksl ixfhda. tlsfkl iu. m%;sls%hd j.= wxl 2( wdpdrh we,ka l+mr iska
lr djH;djh wvq lrhs' wefudaksh i,af*a yd ykajd ka fmdaIl Y%kh ^djK ,S' 1000
fmdgEish laf,darhs Y%k gexlshg tljr fhd la ms<sfh, lsug fhd .kakd ridhksl ixfhda.
Y% lsf fmdgEish i,af*a ie djH;djh j, nr .%E j,ska&
wvqfs' le,aish iy nhsldnfkag wl c,fhys
ridhksl ixfhda. nr ^.%E&
mai wjfCIamKh jk w;r" fuu wjfCIams;
mai jd moaO;sfha l=vd isre wjysr lrhs'
fmdgEish vhsyhsv%cka fmdiaf*a KH2PO4 263'00
29
j.= wxl 03 ( we,an Y%kh ^djK ,S' 1000 fmdfydr-c, iemhqu
la ms<sfh, lsug fhd .kakd ridhksl ixfhda. Fertigation
j, nr .%E j,ska&
30
l fnda. wiajekak fukau wiajekafka .=Kd;auh c,fha mSt iy oaHq;a ikakdhl;d w.hka yd
o je lr .; yels u djH ,jK jr. wkqj tys .=Kd;auh m%Odk mx;s
3 lg fn we; ^j.= wxl 4&'
l llre Y%uh b;s lr .; yelsu
ydkshl fkdjk iy uOHia: mrdih ;=< msys
fmdfydr c, imdokfha c,h c, frdams; j.dj i|yd Nd;d l< yels f'
ie,lsh hq;= lreKq kuq;a uOHia: mrdifha c,h Nd;d lrkafka k
l j.d udOHfha ,CIK jirlg jrlaj;a j.d moaO;sh msis c,fhka
fidayeh hq;= f'
l Nd;d lrk fmdfydr
l jd c,fha .=Kd;auh fmdfydr-c, imdokh is
lrk wdldrh
m<uq mfo j, ia;r lr we;s udOHfha ,CIK
yd Nd;d l< hq;= fmdfydr jr. yd tajdfha .=Kdx. ffoksl fnda. c, wjYH;djh wkqj hlr .;a
ms<sn| lreKq wkq.ukh lsu jeo.;a f' fmdfydr" c, imdok moaO;sh Tiafia fyda w;ska
fnda. j,g ,ndh yelsh' fnda.h" j.d l%uh iy
c, frdams; j.djka i|yd Nd;d l< hq;= c,h fnda.fha jrOl wjh wkqj Nd;d lrkq ,nk
msis h hq;= w;r" mSt iy oaHq;a ikakdhl;d fmdfydr m%udKh fjkia f'
w.hka fnda. j.djg ys;lr ugf ;sh hq;=h'
j.= wxl 4' jd c, imdokfha c,fha .=Kd;auh i|yd i,lkq ,nk lreKq
Courtesy: Guidelines for Interpretation of water quality for irrigation, Western fertilizer
handbook, page 38
31
fnda.fha jrOl wjh wkqj fmdaIl wjYH;djh
fjkia jk kuq;a ishu jrOl wj j, djKfha
mSt 5'8-6'5 mrdifha iy oaHQ;a ikakdhl;djh
1'5-2'5 dS/m f,i kv;a;= l< hq;=h'
32
.=ld,hla wiajkq ,ndfok wm; jrOkhla we;s lrk w;r" ;sria wdOdrl lh lrd ,d jQ g
;lald,s Ydl j, Wi kv;a;= l< yels ugka w.%ia:h bj;a lr oa;Sl YdLd folla lfha
mj;ajd .eksu wjYH f' fuys me<fha wiajkq fomiska my,g jrOkh ug i,iajhs' i,do
,ndka fldgfia mer m;% lsysmhla ^3-4 la& bj;a msms[a Ydlfha tla .eghlska M, tllg jvd je
lr Ydl l| fi'' 60 la muK my;a lr kej; ixLHdjla yg.; yelsh' tu M, j,ska lD;s
.eg .ihs ^45 jk rEmh&' fuh uq j.d ld,h yevfhka hq;= M, muKla l=vd ld,fhau bj;a
;=<u i;s 2-3 lg jrla l< hq;= w;r" f i|yd lsu l< hq;= f'
isria wdOdrl kQ, m%udKj;a .ska ;sh hq;=h'
j.df me< ish,a, tlu idjlg mqyqKq l< hq;=h'
35
3' fn,a fmmr f. yels,Su
Shirnk cracks
fn,a fmmr f. j, Wrysia jgd M,h ;=<g .sKq"
me wdldrhg fuu widudkH;dj fmkakq lrhs
52 jk rEmh( i,do
^51 jk rEmh&' M,h u; we;s c, x CIlj
msms[a f.
jdIam u" jd rd;%s WIaK;aj fjkial fuhg jl%dldrj keu
fya;= f' rd;%s ld,fha hym;a jd ixirKhla
we;sug bvyeu u.ska fuh md,kh lr .; yels
f'
frda. iy lD ydks
idudkH j.djl fukau c,frdams; j.djka j,o
fnda." lD yd frda. ydks j,g md;%s u ish
yelsh' ksfrda.S frdamK jHh Nd;h" fnda.
ikSmdrlaIdj" jrOkh i|yd iqiq mir ;;a;aj
md,kh" ksjer YIH l%u Nd;h fuu ydks md,kh
lr .ekSf uQ,sl w;d,u f' frda. yd m,sfndaO
ydks ksjerj ykdf.k jD; lafIa;% j.df
md,kh i|yd Nd;d lrk l%u wkq.ukh lsu
iy wjYH;djh wkqj ksrfoaYs; m<sfndaOkdYl
Nd;d lsu;a l< hq;=h'
fmdaIl Iu;d
51 jk rEmh( fn,a fmmr f. yels,Su
Nutritional disorders
c,frdams; j.djka j, fmdaIl djKh fnda.hg
m%Yia: f,i fkd,enqKfyd;a fmdaIl W!k;d fukau
4' i,do msms[a f. fmda I l I we;s h yel' fuu Iu;d
jl%dldrj keu fndfydauhla Ydl jrOk f.h" m%udKh" m;% yevh"
Fruit crooking >klu" lf|a jrKh" mrj w;r r" uQ,uKav,fha
iajNdjh" M, yg .ekSu yd M, j, iajNdjhkays
r j , fmda I Kh" M, uq , a wjfha wys ; lr
we;sjk fjkial yd jrK mrhdi u.ska ndysrj
WIaK;ajhka" f;;ukh wl u jeks ;;a;aj
fmkakq lrhs' fuu ndysr ,laIK fnda.h wkqj
ksid fuh we;s f' fujeks ,CIK iys; M, uq,a
fjkia f' fmdaIl Iu;d ksid fnda.hka fmkakq
wjia:dfu bj;a lsu jvd;a iqiqh ^52 jk
lrk fmd ,laIK j.= wxl 5 ys i|yka jk w;r
rEmh&'
tjeks fmd ,CIK lsysmhla rEm igyka wxl 53-
60 u.ska fmkakq lrhs'
36
j.= wxl 5( fmdaIl Iu;d fya;=fjka me<E fmkakq lrk fmd ,CIK
uQ,jHh W!k;d ,CIK wlu fyda Iu ksid fmkajk ,CIK
khsg%cka Ydl jrOkh wvqjk neka mrj fl f' l| isyska ;o fld, meye;s f' m;% fl,jr ms,siaiSu" uQ,
f' mer m;% m<uqfjka ly meye jk w;r uKav,h jrOkh rj, f' u,a yg.ekSu" c
iuia:hla f,i Ydlh ly Y% fld, meyehla .kS' ksIamdokh wvq f'
fmdiamria me<E l=reu" ;o fld, meye;s fyda r;= fyda o ,m m;% j, kdr w;r yrs;CIh we;sf' hlv
meye;s m;% fyda m;% kgq iys; f' iy ;U W!k;d ,CIK fmkakq l< yel'
fmdgEish mer m;% y;CIh iys; ,m yd uereKq fldgia idudkHfhka jemqr wjfYdaIKh fkdlrhs' jemqr
j,ska hq;= u yd r;= jrKl iys; fldgia ;su fyda we;s g th ue.akSish W!K;djh we;s lrk w;r
,sfik iajNdjfhka hqla; f' uex.kSia" iskala iy hlv W!k;d o we;s h yelsh'
i,a*r idudkHfhka W!k;d fmkau r, w;r W!k;djhl jrOkh wvqjk w;r m;% l=vd f' l,d;=rlska m;%
m;% ly meye u is f' W!k;d ,laIK ,m m;% fl,jr ms,siaiSu yd kdr w;r y;CIh we;s f'
j, m<uqj fmkakq lrhs'
ue.akSish m;% fl,jr fyda kdr w;r y;CIh fmkajk fmkakq lrk ,CIK b;d wvqh'
w;r y;CI ,CIK m;% fl,jka wdrN f'
le,aish jrOl ia:dk yd ,m m;% h<S ue hhs' m<;=re fmkakq lrk ,CIK b;d wvqh'
fNda. j, fmkakq lrk ,CIK fnda.hg fYaIs;
f' ;lald,s yd fn,a fmmr j, M, w. l=Kq u
we;sh yel'
hlv ,m m;% j, kdr w;r y;CIh we;sjk w;r iuyr g Uqre meye;s ,m we;s f'
wl W!k;djhl imQrK m;%hu iq ly meye
h hhs'
laf,daka y;CIfhka wdrN" m;% ue,fjk w;r ,m m;% w.% yd r ms,siaiSu" Uqre meyeu" m;% mK;
wdldrhg mgl uefr' uq,a l=re " uq,a w.%ia: >K ug fmr ye,S hdu yd y;CI ,CIK olakg ,ef'
f' jrOk f.h wvq f'
uex.kSia kdr w;r y;CIh we;s f' wl g ,m fyda b mer m;% fyda m;% w. fl,jka y;CIh wdrN
f,i mgl h hhs' y;,j wixOdkh f' f' iuyr g m;% jl% f' jrOkh wvq f'
fndafrdaka jrOl ia:dk ue hhs' mdrYal wxl=r msmsu" M, m,uqj ,m f,i yg.kakd kdr w;r y;CI ,CIK
lD;s u" m;% yev fjkia u is f' fmkajhs'
iskala m;% l=vd u yd yevh fjkia h yel" mrj w;r hlv W!k;d ,CIK fmkakq lrhs'
r wvq u ksid m;% fijkahla f,i lsh yel'
yg.;a m;%" kdr w;r y;CI ,m we;s f'
fldmr W!k;d ,CIK wvqh' ,m m;% ;o fld< meyeu yd jrOkh rj, hlv W!k;djh;a iu. w;= yg
yevh fjkia f' mrd.Kh yd M, yg.ekSu wvq f' .ekSu wvq f' uq,a uy;au yd wiajdNdl l=vd rjrK
jQ uq,a we;s f'
fud,sk m<uqj kdr w;r y;CIh we;s f' fndfyda g l,d;=rlska olakg ,ef' ;lald,s m;% rkajka lymdg
mer m;% j,ska ,laIK wdrN f' f' u,a f.dajd c me, omdg f'
37
53 jk rEmh( iafg%dafnrs le,aish W!k;djh 57 jk rEmh( ;lald,s khsg%cka W!k;djh
38
ksishdldrj M, yg fkd.ekSu c,frdams; j.df kv;a;=
wdrlaIs; .Dy ;=< j.d lsf mrd.khg Wmld iy md,k wjYH;djhkaa
lDka fkdue;s u" b;d je yd wvq WIaK;aj j, idr:l j.djla mj;ajdf.k hdu i|yd j.dlrejka
mrd. ls%hdld fkdu" iQrhdf,dalh m%udKj;a iska my; i|yka lreKq flfrys ie,ls,a, fhduq
fkdu" iajNdl iq<x Odrdj,g md;%S fkdu jeks lsu w;HdjYH f' tu lreKq tlla fyda iSudld
O idOl ksid j.dj fydka jrOkh u,a jqjfyd;a wdr:sl jkdlula iys; j.djla ,nd.;
yg.;a; o M, u wvqh yel' fkdyels jkq we;'
ksih
s dldrj mrd.kh is fkdfk lD;%u
S mrd.kh l fmdaIl djKfha mSt w.h 5'8-6'5 w;r
i|yd my; i|yka l%u Nd;d l< yel' mj;ajd.; hq;=h' oHq;a ikakdhl;dj
ffcj l%u - lDka u.ska mrd.khg bv ie,iSu grhg fvisiSuka 1'5-2'5 w;r mrdihl
;su fnda. jrOkh i|yd iqiq f' by;
hdka;%sl l%u - Ydl fi,ug Ndckh lsu i|yd mSt iy oHq;a ikakdhl;d mrdi j,ska je
iq<x Odrd heu fyda wvq w.hl mej;Su djKfhka fm`Il
Ydl laIl lmkhlg ,la l, wjfYdaIKhg iy fnda.fha uQ, uKav,hg ydks
yels ir, lml Nd;h is ug fya;= h yelsh' me<E fmkakq lrk
ridhksl l%u- fydarf udak Nd;h ^f i|yd Tlaik
S ndysr ,CIK fmdaIl djKfha fhda.H;djh
ldKavhg wh;a 0'15% 4CPA ms<sn| fydou orYlh f' tu ,CIK
merdlaf,dafrd mSfkdlais weisla ykdf.k fmdaIl djKh ksjer lsu l<
w,h ;lald,s j.djka j, M, hq;=h ^61 jk rEmh&'
,nd .ekSu i|yd cmdkfha nyq,j
Nd;d f' ;lald,s u,a lsks;a;l
mqIam 3-4 la msmqkq wjia:df u,a
j,g fydafudakh biskq ,nhs' je
idkakfhka fyda tlu u,g lsysm
jdrhla biSu fya;=fjka wNHka;rh
fc,suh iajNdjh iys; M, yg
.ekSug bv we;'
41
iSudld idOl l fld, t<j-i,do" f. i,do (Head
lettuce), lkal=ka" f.dgqfld,
l uQ,Ok hou wl f' wdrCIs; .Dy ;=<
c, frdams; j.djla lrkafka k fuh ;j;a l t<j-;lald,s" ngq" fndax" " oU," ud
je f' ia" fn,a fmmr" f.dajd" u,a f.dajd"
msms[a" rdnq" i,do-msmsCoaC
l fmdaIl udOH ieliSu" mSt yd oHq;a
ikakdhl;dj uekSu" fmdaIl udOHh ksjer l u,a$is;=re me<-weka;+h" fuf.da,a"
lsu" mir md,kh jeks lghq;= i|yd flda,shdia" frdai" ldfkaIka" ls" crfnrd"
;dlaIl kqula iys; mqyqKq Y%uh wjYH lmqre
f' l m<;=re-iafg%dfn" fu,ka
l uQ,sl ksIamdok hou wl fyhska je l l= nvq-mdia,s" ka" T.fkd
jkdl iys; fnda. i|yd iSud f' (Oregano), ia fis,a (Sweet basil)
l tAllh l%shd;aul lsu i|yd bkaOk fyda l ;DK yd OdkH-fida." ndr,s" nruqvd ;DK"
,sh wjYH f' " nvb=
l WIaK;ajh m%Yia: ugka mj;ajd .ekSu l T!IO me<-fl`udld
i|yd wu;r fhojq ,nd ug isf'
fn,a fmmr M,h Ydlfha ;shu m%fNaohg ksh; fjf<| fmd,g bm;a lsu
meyeh ,enqKq miq fk<sh hq;=h' ;lald,s" i,do
ksIamdokh yd fjf<| fmd, b,au wkqj iqiq
i|yd Nd;d lrkafka k M,h imQrKfhkau
weiqre yd f,an,a Nd;d lsfuka ksIamdokfha
r;a meye .ekaug m%:u ly r;= meye wjia:df
fjf<| jkdlu jelr .; yelsf ^64 jk
fk<d .; hq;=h'
rEmh&'
i,do msmsCoaC fug m%:u" fi'' 15-20la muK
os.e;s" uOHia:j frE M, fk<d .; hq;=h'
44
oahq;a moaO;sh kshq% grh
Nutri meter
yisfha we;sh yels ,s ldka je<elah
yels iajhxlS%h ,s ix f Wmdx. wjYH f' oHq;a ikakdhl;djhg wu;rj fmdaIl djKfha
wvx.= fmdaIl m%udKh ms<sn|j k .ekSu i|yd
iajxlS%h WIaK;aj md,l fuh wOdr f ^68 jk rEmh&'
udml
ir, WIa K ;a j udk" f;;a yd h,s n,a n
WIaK;ajudk" mSt udml" oah;
q a ikakdhl;d udml
^67 jk rEmh& jeks ir, WmlrK Nd;d lsfuka fmdaIl djKh
jvd;a ksrjoH md,s; ;;a;j
a hka we;slr .; yelsh'
45
mSiS fyda fmd,st;s,Ska k, mrd.Kh i|yd Nd; l< yels
WmlrK
l fuu k, mdrcnq, lsrK m%;sfrda u
uQ,l
s wjYH;djhls' tfia fkdjk k, Nd;d l ir, lml (Vibrator)
lrkafka k u;=mg
s iq meye;s ;Sk;
a wdf,am
tla tla Ydlh fjka fjkaj laIl
l< hq;=h ^69 jk rEmh&'
lmkhlg Ndckh lsu i|yd fuh Nd;d
l ;a;s >klu ms<sn| ie<ls,su;a h hq;= lrhs'
w;r mSiS k, y;rjk mx;sfha (class
l f,dajr (Blowers)
iv) u jvd;a iqiqh'
Ydl" iq<x Odrd u.ska fi,ug Ndckh lsu
yd mrd. iqrejd yeug wdOdr f ^70 jk
rEmh&'
46