Tema 8.

Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

TEMA 8. IMMANUEL KANT.

8. IMMANUEL KANT

Biografa e Obras.

8.1. A idea kantiana de Ilustracin.

8.2. A Sntese entre racionalismo e empirismo en Kant.

8.3. O formalismo moral kantiano

Biografa e Obras.

Naceu e morreu (1724-1804) na cidade alem de Knigsberg (Prusia) -agora

Rusia-, cidade da que s sau nunha ocasin. Educado pola sa nai no pietismo (credo

luterano rigorista na propia conduta e que rexeita as formas externas da piedade),

dedicou a sa vida estudio e filosofa. Foi un home profundamente relixioso,

extraordinariamente metdico e disciplinado no seu traballo. Permaneceu solteiro

durante toda a sa vida -como Descartes, Espienta, Locke e Leibniz- e era sobrio de

costumes, cunha vida modesta.

Foi profesor e catedrtico de Lxica e Metafsica na Universidade de

Knisberg.

En 1786 morre Federico II de Prusia o Grande, monarca ilustrado, moi

admirado por Kant. Sucdelle no trono o seu sobrio Federico Guillermo II e o seu

Pxina 1 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

ministro de Ensino e Cultos, Wllner, impn unha forte censura, especialmente no

relixioso. Kant, que en 1793 publicou A relixin dentro dos lmites da simple

realidade recibe ano seguinte unha advertencia para que non volva publicar nada

referente a relixin. Kant obedece pero non se retracta do contido da sa obra.

Estaba moi impregnado dos ideais ilustrados e simpatizou cos ideais da

independencia americana e da revolucin francesa.

A sa obra divdese en dous perodos: pre-crtico e crtico. Na sa primeira

etapa acepta a filosofa e metafsica dogmtica dos seus mestres, Leibniz e Wolff e

atpase inmerso no soo dogmtico do racionalismo. No crtico, moi influenciado por

David Hume, acepta as teses empiristas e constre o seu pensamento (criticismo). As

sas obras importantes pertencen ao perodo crtico: Crtica da razn pura (1781,

segunda edicin en 1787); Prolegmenos a toda metafsica futura que requira

representarse como ciencia (1783); Fundamentacin da Metafsica dos Costumes

(1785); Crtica da razn prctica (1788) e Crtica do xuzo (1790). Escribiu

mltiples obras e artigos menores. Pola orixinalidade do seu sistema e a precisin e

profundidade das sas reflexins un dos filsofos mis notables de todos os tempos.

8.1. A IDEA KANTIANA DE ILUSTRACIN.

En Alemaa, a Ilustracin prodcese cun certo atraso respecto a Francia.

Foi introducida por Federico II de Prusia, que pretende incorporar as ideas dos

ilustrados lexislacin e reformar a ensinanza. Grazas a filsofos ilustrados

como Kant estndense as ideas ilustradas poboacin.

Kant un pensador ilustrado, especialmente porque fixo dos seus principios

unha fundamentacin da Ilustracin, enriquecendo os contidos deste

movemento histrico-cultural. Equipara a Ilustracin idade da razn, unha

Pxina 2 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

razn liberada de autoridades, tradicins e imposicins que lle resultan

estraas. Kant defende todos os ideais ilustrados e, sobre todo, a razn

autnoma, que permitir, tal como afirma non seu texto Que a

Ilustracin?, sar a todos os seres humanos do que chama minora de idade,

da incapacidade de servirse do propio entendemento, e ter que buscar a

seguridade en algo exterior propio suxeito. A causa desta minora de idade a

comodidade e a covarda, a falta de valor para atreverse a pensar por un mesmo

e a carencia de horizontes para sar da propia individualidade. A crtica da

razn pretende ser un exercicio de liberdade que leve a superar as constricins

impostas pola autoridade poltica e relixiosa, a tradicin e conciencia -normas,

sistemas polticos e costumes relixiosos impostas-. Todo isto mostra un uso da

razn acrtico e irracional.

Convdanos a confiar na propia razn, sen outros lmites dos que marque a

mesma natureza e os propios lmites da razn. Este atrevermos a utilizar a

propia razn o que o noso autor denomina maiora de idade, que resume no

lema: Atrvete a saber ( Sapere aude), ou noutro que el mesmo formula:

crtica da razn pola razn. A maiora de idade significa a conquista da

liberdade e da autonoma persoal fronte a calquera axente exterior que poida

influr nos nosos comportamentos e nos nosos coecementos ou opinins. Agora

trtase de conseguir unha liberdade real e efectiva, non meramente subxectiva

e pensada.

Kant recolle as ideas da poca ilustrada e centra o seu pensamento nunha

razn crtica, que non s analiza os lmites do coecemento (razn terica),

senn que ademais trata de elaborar os principios ou leis (imperativos) que

rexen o noso comportamento moral (razn prctica).

Pxina 3 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

Esta crtica da razn, no seu uso terico e no seu uso prctico, debe ser a

tarefa fundamental do filsofo, por iso proponse someter a xuzo razn e

descubrir se a metafsica posible como ciencia.

Na poca de Kant coexistan moitas, diversas e opostas interpretacins

sobre o obxectivo e sentido da tarefa filosfica:

1. O dogmatismo racionalista, ou crenza en que a razn, por si soa e a marxe

da experiencia, basta para coecer a estrutura da realidade e interpretar o seu

sentido.

2. O empirismo, que intenta reducir a realidade s fenmenos illados e non

admite mis que o empiricamente comprobable -como o entenda Hume co seu

fenomenismo-.

3. O irracionalismo entendido como sobrevaloracin do sentimento, da fe

mstica ou do entusiasmo subxectivo, que termina por rexeitar todo discurso

racional sobre a realidade.

Con tales correntes en disputa, non resultaba nada cmodo nin fcil

emprender unha crtica da razn. E esta crtica debe ser aplicada a todos os

mbitos da razn.xa que as metas da razn son instrur (ilustrar) e a liberdade:

a. Crtica da razn, seguindo os intereses filosficos da Ilustracin de

autonoma.

b. Crtica da razn terica, en relacin co coecemento que pode

proporcionarnos da natureza.

c. Crtica da razn prctica, do coecemento moral e da tarefa que

corresponde moral.

d. Visin persoal da relixin e da historia.

Todo o seu pensamento intenta ser unha resposta seria s problemas

Pxina 4 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

filosficos, culturais e sociais deste momento ilustrado. O obxectivo principal

da sa filosofa aclarar no posible as cuestins expostas na actividade

cientfica, a accin moral, a ordenacin da convivencia social e a realizacin de

proxectos histricos mediante a accin.

E todo isto porque, para Kant, a Ilustracin representa un novo

humanismo que loita pola conquista dos dereitos humanos, un humanismo

filosfico e cientfico que pon os fundamentos da instauracin cientfica dos

saberes humanos, que se pretenden afincar sobre as pautas dos saberes

cientficos-positivos.

O suxeito erxese en novo protagonista tanto da razn terica coma da

prctica. Un suxeito que encontra os seus lmites no coecemento, pero que

prolonga mis ala os seus ideais de liberdade e autonoma e que se erixe en

dominador e controlador dos obxectos.

Pero o suxeito do coecemento non se conforma con coecer obxectos e

cun uso terico da razn, necesita tamn coecementos mis prcticos (uso

prctico da razn). Por iso necesita da filosofa. A filosofa debe abarcar, sobre

todo, o estudio de catro importantes problemas sobre o ser humano que Kant

formula mediante as seguintes preguntas:

a) Que podo coecer? Responde a esta interrogante na obra Crtica da

Razn Pura.Trata nela de establecer os lmites dentro dos que pode existir o

coecemento cientfico da natureza. Distinguir entre as condicins de

posibilidade da ciencia e a posibilidade de que a metafsica se constita como

tal.

b) Que debo facer? Contesta a esta pregunta na obra Crtica da Razn

Prctica. Aqu reflexiona sobre o problema da moralidade e o establecemento

Pxina 5 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

dos principios e condicins que posibilitan que a razn no seu uso prctico obre

libremente.

c) Que me cabe esperar? As obras Ideas da historia universal e

Crtica do xuzo reflexionan sobre o problema da relixin, da esttica e da

historia, entendida como posibilidade de realizacin nun tempo e nun espazo

determinados.

d) Que o ser humano? Responde a esta cuestin na sa obra A relixin

dentro duns lmites da verdadeira razn, e trata de relacionar as tres

interrogantes anteriores, reducndoas a unha soa pregunta antropolxica. O ser

humano sempre, para Kant, o marco central de reflexin, tanto nos aspectos

racionais ou do coecemento, coma no seu comportamento moral ou libre,

relixioso e esttico.

Kant resultou ser as a figura de maior relevo do movemento ilustrado e un

dos filsofos mis creativos e orixinais de todos os tempos que s pode ser

entendido desde a perspectiva dos intereses da Ilustracin.

KANTtexto 1 Resposta pregunta:Que ilustracin?

Ilustracin a sada do home da sa minora de idade, da cal el mesmo o culpable.

Minora de idade a incapacidade de servirse do seu entendemento sen a direccin doutro. Un
mesmo o culpable desta minora de idade cando a causa dela non reside na carencia de
entendemento, senn de decisin e valor para servirse del sen a direccin de outro. Sapere
aude! Ten o valor de servirte do teu propio entendemento!, vela a divisa da ilustracin. Preguiza
e covarda son a causa pola que unha tan grande parte de homes moito despois de que a
natureza os ceibara da direccin allea (naturaliter maiorennes), sigan emporiso a ser con gusto
toda a vida menores de idade; e por iso que lles resulta tan doado s outros erixirse nos seus

Pxina 6 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

titores. tan cmodo ser menor de idade! Se teo un libro que pensa por min, un director
espiritual que ten unha conciencia moral para min, un mdico que me prescribe unha dieta, etc.,
daquela non preciso molestarme. Se podo pagar, non teo necesidade de pensar; xa haber
outros que asuman por min tan amoladora tarefa. A inmensa maiora dos homes consideran que o
paso cara maiora de idade, ademais de pesado, perigoso: iso procuran os titores que se
encargaron bondadosamente do seu control Para a persoa individual daquela difcil dar sado
dunha minora de idade case convertida en natureza De a que s uns poucos conseguisen co
propio esforzo do seu esprito zafarse da minora de idade e, con todo, manter o paso firme. Ben
mis posible , pola contra, que o pblico se ilustre por si mesmo; as ser, de certo, case
inevitablemente con s que se deixe en liberdade. Pois sempre se atoparn, mesmo entre os
establecidos titores da gran masa, algns que pensen por si mesmos, os cales, logo de
desfacerse do xugo da minora de idade, propagarn no seu redor o esprito dunha estimacin
racional do propio valor e da vocacin de todo home a pensar por si mesmo.

I.KANT; Resposta pregunta:Que ilustracin? (Berliner Monatschrift, decembro, 1784). (Trad. de

Rafael Martnez Castro, USC)

8.2. A SNTESE ENTRE RACIONALISMO E EMPIRISMO EN KANT.

Kant, nos primeiros anos, foi un pensador racionalista. Mis tarde,

influenciado por Hume, abandonou o que chama soo dogmtico do

racionalismo. Sen embargo, acepta o postulado racionalista de que existe unha

razn que conduce coecemento dos feitos e que ten as caractersticas de

universalidade e necesidade. Para o noso autor, esta razn non pode estar

illada da experiencia sensible. A sa base e os seus lmites est nos feitos que

observamos e na experiencia que se deriva da captacin do obxecto

protagonizada polos nosos sentidos.

Nunha segunda etapa, Kant acepta do empirismo o feito de que todo

coecemento debe ter a sa base na experiencia sensible, se ben non est de

Pxina 7 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

acordo co escepticismo que caracteriza sobre todo a teora de Hume e que o

leva a rexeitar toda a metafsica e conceptos como substancia, causalidade,

mundo ou Deus.

Kant supera tanto racionalismo coma empirismo a travs dunha terceira

va ou fase do seu pensamento, que podemos denominar coecemento crtico. O

autor , na sa obra Crtica da Razn Pura, trata de coecer ata onde chegan os

lmites do noso coecemento e concluir afirmando que eses lmites hai que

sitalos al onde chega a experiencia sensible. As distinguir entre

coecemento cientfico, que e exemplificar nas matemticas e a fsica, e

coecemento metafsico, que aquel que vai mis ala da experiencia e que se

amosar tamn na moral, despois de negar a posibilidade da metafsica como

ciencia. Kant afirmar que existen conceptos previos noso coecemento, que

non proveen da experiencia, como por exemplo: espazo e tempo, que son

formas a priori da sensibilidade.

Na Crtica da razn Prctica e na Fundamentacin da Metafsica das

Costumes onde recuperar a metafsica, xa non como ciencia, senn como

saber prctico e necesario para o ser humano: o coecemento moral e a sa

reflexin tica que nos permite contestar pregunta Qu debo facer?.

CRTICA DA RAZN PURA

Nesta obra Kant pretende sentar as bases que debe cumprir toda ciencia

para ser tal. Pretende contestar pregunta: E a metafsica posible como

ciencia, xeito da matemtica mis da fsica?. Para poder resolver esta

cuestin necesario que antes se saiba respostar a esta outra: Como

posible a ciencia?. As condicins de posibilidade da ciencias son tres: Os seus

Pxina 8 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

contidos deben ser universais, necesarios e inmutables. Estas son as

Condicins Transcendentais do Coecemento.

KANTtexto 2 Prolegmenos a toda metafsica futura

As pois, asemade enfastiados do dogmatismo que nada nos ensina e mis do

escepticismo que nada nos promete, nin tan sequera o retiro nunha lcita ignorancia;
requiridos pola importancia do necesario coecemento, e desconfiados, pola nosa longa
experiencia, verbo de todos aqueles coecementos que coidamos posur, ou daqueles
que se nos ofrecen baixo o ttulo da razn pura, o nico que nos queda unha pregunta
crtica, consonte a cuxa resposta podemos no futuro dispoer o noso proceder:
posible, en xeral, a metafsica? Esta pregunta, non obstante, non ha de ser respondida
con obxeccins escpticas fronte a unha metafsica existente (pois agora non damos por
boa a ningunha), senn a partir do concepto puramente problemtico dunha tal ciencia. [1]
Crtica da razn designa aqu o verdadeiro camio intermedio entre o dogmatismo, que
Hume combateu, e o escepticismo que el, pola contra, quixo introducir: un camio
intermedio que non recomenda, tal como fan outros camios intermedios, determinarse
un mesmo de xeito, digamos, mecnico (algo dun e algo doutro), que a ningun abren os
ollos, senn un camio tal que se poida determinar exactamente segundo principios. [2]

I. KANT; Prolegmenos a toda metafsica futura que poida presentarse como ciencia. [1] Cuestin xeral
dos Prolegmenos: posible, en xeral, a metafsica? 4, 274; [2] Conclusin: Da determinacin dos
lmites da razn pura 58, 360. (Trad. de Rafael Martnez C., USC)

A ciencia formlase mediante xuzos, e hai distintos tipos de xuzos:

XUZO ANALTICO: Son aqueles nos qu o predicado est contido no

suxeito.

Cumpre as condicins da ciencia, posto que son universais necesarios e

inmutables.

Pxina 9 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

Exemplo: "O todo maior que as partes".

Os xuzos analticos son A PRIORI, porque son previos experiencia e

a sa validez non depende da mesma.

O problema destes xuzos que, anda que cumpran as condicins, non

amplan o coecemento.

XUZO SINTTICO: Son aqueles nos que o predicado non est contido no

suxeito.

Amplan o noso coecemento, pero a sa validez depende de que a

experiencia os conforme en cada caso concreto. Son por tanto,

particulares, continxentes e mudables.

Non cumpren as condicins da ciencia.

Exemplo: "A mesa mide 1.5 metros".

Este xuzos son A POSTERIORI, porque basanse na experiencia.

O problema que non cumpren as condicins da ciencia, anda que

amplen o coecemento.

Entn posible a ciencia?, son posibles os xuzos que subministran

ciencia ou amplan o coecemento, e que cumpran as condicins de posibilidade

da mesma?. Para KANT si son posibles este tipo de xuzos. Exemplo: "A lia

recta a distancia mis corta entre dous puntos". Este un xuzo formulado

na matemtica que por un lado SINTTICO (o predicado non est contido no

suxeito e ampla a informacin), e por outro A PRIORI ( universal,

necesario e inmutable). A ciencia debe estar composta de XUZOS

SINTTICOS A PRIORI.

Pxina 10 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

Ademais das condicins transcendentais do coecemento, KANT formula

un principio fundamental do coecemento:

"Todo coecemento provn da experiencia (empirismo), pero non todo o que

existe no entendemento orixnase na experiencia" (racionalismo).

Isto quere dicir que o noso coecemento consta de dous principios:

1. Unha materia que provn do exterior e recibimos polos sentidos (empirismo).

2. Unhas formas ou estruturas previas que pon o suxeito, polas que ordenamos,

xerarquizamos ou clasificamos os contidos (racionalismo).

KANTtexto 3 Crtica da razn pura (1787)

De que o noso coecemento comeza coa experiencia, diso non hai dbida; pois, por
que outro medio a espertar a facultade de coecer para o seu exercicio como non fose
polos obxectos que tocan os nosos sentidos, que por unha banda provocan por si
mesmos representacins e, por outra, poen en movemento a nosa actividade intelectiva
para comparalas, ligalas ou separalas, transformando deste xeito a materia bruta das
impresins sensibles en coecemento dos obxectos que chamamos experiencia? Non
hai, pois, na orde do tempo ningn coecemento que preceda en ns experiencia e con
ela comeza todo coecemento. Mais, anda cando todo o noso coecemento empece coa
experiencia, non por iso todo el procede exactamente da experiencia. Pois ben podera
ser que mesmo o noso coecemento emprico fose un composto do que recibimos a
travs das impresins e do que a nosa propia facultade cognoscitiva (apenas estimulada
polas impresins sensibles) produce por si mesma, engadido este que ns non
poderemos distinguir daquela materia prima antes de que un longo exercicio chame a
nosa atencin sobre iso e nos faga hbiles para levar a cabo a sa separacin. Hai pois,
cando menos, unha cuestin necesitada dunha mis minuciosa investigacin e que non

Pxina 11 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

se pode despachar cunha primeira ollada: a de se hai semellante coecemento,

independente da experiencia e ata de todas as impresins dos sentidos. Tal coecemento
denomnase a priori e distnguese dos empricos, os cales teen as sas fontes a
posteriori, dicir, na experiencia.

I. KANT, Crtica da razn pura (1787). Introducin. I-Da distincin de coecemento puro e emprico. (Trad.
de. Rafael Martnez C., USC)

Ambas partes son necesarias para que se produza o coecemento; sen a

primeira estaramos ante un coecemento baldeiro, e sen a segunda teramos

un caos de sensacins, non susceptibles de ser coecidas. Por iso KANT

afirma que non se poden coecer os "nomenos" (deles non hai materia

recibida nos sentidos), s "fenmenos", e depende do noso modo de coecelas.

Iso non quere dicir que o nico coecemento posible sexa o sensible, para

KANT hai tres niveis ou tipos de coecementos:

A SENSIBILIDADE, ou coecemento sensible.

O entendemento, que ten unha dobre facultade:

A de emitir xuzos, que consiste en referir un concepto a un obxecto

(xulgar), que chama propiamente ENTENDEMENTO.

A propiedade de enlazar uns xuzos con outros, que denomina RAZN.

En cada unha das partes da Crtica investigar se cada un dos niveis do

coecemento cumpren as condicins transcendentais e o principio fundamental

do coecemento.

As, na primeira parte deste libro estuda o coecemento sensible e como

son posibles os xuzos sintticos a priori na Matemtica, e denomnase

Pxina 12 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

ESTTICA TRANSCENDENTAL. Na segunda parte estudar o entendemento

e os xuzos sintticos a priori na Fsica (ANALTICA TRANSCENDENTAL).

Na DIALCTICA TRANSCENDENTAL estudar a Razn e preguntarase se

son posibles os xuzos sintticos a priori na Metafsica.

ESTTICA TRANSCENDENTAL

Esttica significa en KANT sensibilidade, experiencia. E para que se

produza coecemento ten que haber unha materia ou contido e unhas formas.

No coecemento sensible, a materia son os datos da experiencia, e as

FORMAS PURAS A PRIORI, que pon o suxeito no proceso, son o ESPAZO e o

TEMPO. Son as formas transcendentais da nosa sensibilidade, porque son as

condicins ou estruturas necesarias e xerais deste coecemento. Sen o

espazo e o tempo o coecemento sensible sera un caos de sensacins. Non son

conceptos, porque os conceptos necesitan da experiencia para ser elaborados,

e espazo e tempo son previos a toda experiencia. Ademais, os conceptos

pertencen o seguinte nivel do coecemento, o entendemento, e pdense aplicar

a unha multiplicidade de individuos, mentres que o espazo e o tempo son nicos

( s hai partes dun nico espazo ou intervalos dun tempo nico).

Que significa que espazo e tempo sexan formas puras a priori da nosa

sensibilidade?

1) FORMAS significa que non son impresins sensibles que recibamos das cousas

(colores, aspecto, olores ... ). Son as coordenadas, meras estruturas mentais,

mediante as que percibimos esas impresins sensibles. Percibimos esas

impresins nun espazo e nun tempo determinado que permite suxeito

cognoscente encadrar obxecto.

2) PURAS quere dicir baldeiras de contido, sen mesturar coa experiencia, aquilo

Pxina 13 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

que independente da experiencia.

3) A PRIORI significa un concepto tal que a sa validez non dependa en ningn

caso da experiencia. Espazo e tempo non proceden da experiencia, senn que a

preceden, a posibilitan.

4) SENSIBILIDADE: o primeiro nivel do coecemento. Hai dous tipos de

sensibilidade:

Externa: Sometida espazo e tempo.

Interna: Sometida s forma do tempo, non a do espazo (recordos,

vivencias, imaxinacins).

Con esta distincin vese a influencia de LOCKE, polo paralelismo coa

diferenciacin de Ideas de sensacin e Ideas de reflexin.

Por 1timo, que relacin hai entre a matemtica e a sensibilidade?. Na

matemtica hai das partes fundamentais, a xeometra e a aritmtica. O

obxecto da primeira son as figuras e necesitamos un espazo onde definilas, e o

da segunda son os nmeros, que non son mis que unha sucesin nas que un

elemento est antes ou despois do outro. As matemticas formulan xuzos

acerca do espazo e do tempo, que son previos experiencia particular, por iso

en todos os obxectos da nosa experiencia (que se dan nun espazo e tempo

necesariamente) cumpriranse os xuzos da matemtica. As leis ou teoremas da

mesma son, por tanto, universais e necesarios. Por tanto, as matemticas

formulan xuzos sintticos a priori e esta posible como ciencia.

KANTtexto 4 Crtica da razn pura (1781/1787)

Pxina 14 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

Se chamamos sensibilidade receptividade do noso nimo (psique), para

captar representacins en canto sexa dalgn xeito afectado, en contrapartida, a
facultade de producir por ns mesmos representacins, a espontaneidade do
coecemento, ser entendemento. nosa natureza pertence que a intuicin nunca
poida ser mis ca sensible, dicir, contn unicamente o modo cmo somos
afectados polos obxectos. Pola contra, a facultade de pensar o obxecto da intuicin
sensible o entendemento. Ningunha destas propiedades prevalece sobre a outra.
Sen sensibilidade ningn obxecto nos sera dado, e sen entendemento ningn
podera ser pensado. Pensamentos sen contido son baldeiros, intuicins sen
conceptos son cegas. Por iso tan necesario facer os seus conceptos sensibles (
dicir, agregarlle o seu obxecto na intuicin) como facer comprensibles as sas
intuicins ( dicir, sometelas a conceptos). Ambas as das facultades ou
capacidades non poden tampouco permutar as sas funcins. O entendemento non
pode intur nada e os sentidos non poden pensar nada. Unicamente na sa reunin
pode orixinarse o coecemento. Non por iso, non obstante, podemos mesturar a sa
participacin, senn que hai serios motivos para separaralos coidadosamente e
distinguilos entre si. Por iso distinguimos a ciencia das regras da sensibilidade en
xeral, dicir, a esttica, da ciencia das regras do entendemento en xeral, dicir, a
lxica.

I. KANT; Crtica da razn pura, (A51/B75-A52/B76) I.Doutrina trascendental dos elementos, 2

parte: A lxica trascendental. (Trad. de Rafael Martnez C., USC

ANALTICA TRANSCENDENTAL

O coecemento sensible sitanos ante os obxectos proporcionndonos

unha multiplicidade de impresins no espazo e no tempo. Pero esta percepcin

non implica que comprendamos o percibido. Comprender o que far o

entendemento por medio de CONCEPTOS. Comprender un obxecto

referilo a un concepto; se non somos capaces de referir as nosas percepcins

Pxina 15 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

sensibles a un concepto, non podemos comprendelo. Isto faise por medio dos

xuzos: "Isto unha mesa". O entendemento ten a facultade de emitir xuzos,

ten a facultade de xulgar ou relacionar de distinta forma os conceptos. Por

iso hai diferentes tipos de xuzos. O noso coecemento necesita, por tanto,

das percepcins sensibles (que extrae da sensibilide) e dos conceptos que se

forman no entendemento.

Hai dous tipos de conceptos: Conceptos empricos e conceptos puros.

Os primeiros son a posteriori e proceden da experiencia (ex: mesa) e non nos

interesan, os segundos son a priori e prodceos o entendemento de forma

espontnea (que non innata), sen derivalos da experiencia. A estes

CONCEPTOS PUROS A PRIORI, que o entendemento aplica s impresins

sensibles e serven para unificalas e ordenalas, KANT denomnaos

CATEGORAS. Hai doce, tantas como tipos de xuzos, e o proceso polo cal

establece cantas e cales son denomnase DEDUCCIN METAFSICA DAS

CATEGORAS.

XUZOS CATEGORAS

Universais Totalidade
Segundo a
CANTIDADE Particulares Pluralidade
Singulares Unidade

Afirmativos Relaciin
Segundo a
CUALIDADE Negativos Negacin
Indefinidos Limitacin
Segundo a RELACIN
Categricos Sustancia (e accidente)

Pxina 16 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

Hipotticos Causalidade (e dependencia)

Disxuntivos Comunidade (ou reciprocidade)

Problemticos Posibilidade (ou imposibilidade)

Segundo a Asertricos
Existencia
MODALIDADE
Apodcticos
Necesidade (ou continxencia)

Que significa que as categoras son as formas a priori do

entendemento?. O proceso para respostar a esta pregunta denominado por

KANT Deducin Transcendental das Categoras, e entndese por isto a

exposicin e xustificacin da funcin que desempean as categoras no

coecemento. Estas son as condicins necesarias, transcendentais do noso

coecemento dos fenmenos. Estes s poden ser pensados a travs das

categoras, e estas teen que encherse cos datos procedentes da

sensibilidade. O entendemento ou funcin de xulgar s posible porque ten un

contido (que son as impresins sensibles dos fenmenos no espazo e no tempo)

e unhas Formas puras, que nos permiten organizar eses contidos, e esas son

as CATEGORAS. Estas teen unha funcin unificadora, sintetizadora de

comprensin no coecemento, ademais de posibilitar os xuzos.

Como son posibles os xuzos sintticos a priori na Fsica?.

Evidentemente son sintticos, posto que amplan o noso coecemento, pero

son a priori?. Por exemplo: o principio de causalidade "Todo o que comeza a

existir ten unha causa". Este xuzo est baseado na categora de causalidade,

e esta un concepto puro, que non procede da experiencia, senn que previo,

entn a priori. Como se da a circunstancia de que os fenmenos s poden ser

Pxina 17 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

coecidos polo entendemento se este lles aplica as categoras, estas

aplicaranse a todos os fenmenos que o entendemento coece, logo o principio

de causalidade poderase aplicar a todos os fenmenos. Polo tanto ser

universal e necesario.

DIALCTICA TRANSCENDENTAL

Segundo KANT non coecemos as "cousas en s, os "nomenos"; senn

que coecemos "fenmenos", en canto que as convertemos en obxecto de

coecemento a travs das formas puras ou a priori. Pero existe unha disciplina

que pretende coecer as cousas en s, por medio da RAZN. Esta pretende

buscar o INCONDICIONADO (as condicins mis absolutas, cada vez mis

xerais). Por iso pretende unificar as nosas emocins, recordos, sentimentos,

paixns, vivencias e unifcalas en algo denominado EU ou ALMA. Tamn ten a

pretensin de ter atopado o incondicionado de todos os fenmenos naturais e

denominado UNIVERSO ou MUNDO. A condicin absoluta de todos os

obxectos posibles de pensamento DEUS. Eses son os tres grandes temas

da metafsica.

Se a razn pretendera atopar ese incondicionado dentro dos lmites da

experiencia, a sa funcin, segundo KANT, sera correcta; pero o problema

estriba en que intente transcender eses lmites, entn o papel da razn

ilextimo. Cal ou cales foron os erros da metafsica?:

As cousas en si que pretende estudar non teen experiencia sensible

algunha. Alma, Deus e Mundo non forman parte da nosa experiencia sensible

(Principio fundamental do coecemento: "Todo coecemento provn da

experiencia...").

Os temas que estuda a metafsica son, segundo KANT, IDEAS, ou sexa

Pxina 18 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

unidades absolutas, unificadoras, totalizadoras que constre a razn saltando

por riba da experiencia, e indo mis al. Este afn de ir mis al unha

constante lextima, por ese afn unificador, pero que interrompe un

coecemento cientfico. A razn non cumpre, por tanto, as condicins do

coecemento, posto que produce formas puras sen materia (coecemento

baldeiro). Concle que A METAFSICA NON POSIBLE COMO CIENCIA

PURA teortica, modo da matemtica ou da fsica; si como ciencia

especulativa.

A metafsica longo da historia cometeu moitos erros, s cometidos no

tema da Alma, denomnaos PARALOXISMOS e estdaos na parte de Psicoloxa

Racional. Os cometidos no tema do Mundo, chmalles ANTINOMAS e

estdaos na parte de Cosmoloxa ou Filosofa da Natureza; e os erros no tema

de Deus veen dados por unhas supostas probas da sa existencia, que non

proban nada e estdaos na parte da Teodicea ou Teoloxa Natural.

Os paraloxismos da razn pura consisten en argumentacins puras, na cal

a partir de certas actividades da conciencia termnase asentando a existencia

dunha realidade substancial mis al deses actos, e na que os actos atoparan o

seu fundamento. Esta realidade sera a alma (ex.: se penso ten que existir o

suxeito do meu pensamento). Pero como dica HUME, eu podo darme conta de

que penso, amo ou sufro, pero nunca chego a percibirme da existencia desa

realidade en si que pensa, ama ou sufre. Da alma non podemos dicir nada posto

que non se da na experiencia. Temos, efectivamente, unha serie de vivencias

que se suceden, pero non temos unha vivencia do que poida ser a alma.

Dende o punto de vista dos metafsicos, pdense demostrar sobre este

cuestins totalmente contraditorias e demostrables mesmo tempo, posto que

Pxina 19 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

son meras ideas e non hai ningunha impresin sensible que se nos de como

"fenmeno".

1) Primeira Antinoma:

Tese: O Universo ten un principio no tempo e lmites no espazo.

Anttese: O Universo infinito no espazo e no tempo.

2) Segunda Antinoma:

Tese: Toda sustancia composta consta de partes simples e no mundo non

existe mis que o simple ou o composto do simple.

Anttese: Ningunha cousa composta consta de partes simples e no mundo non

existe nada simple.

3) Terceira Antinoma:

Tese: A causalidade segundo as leis da natureza non a nica causalidade da

que poden derivarse todos os fenmenos do mundo. Para explicar eses

fenmenos necesaria outra causalidade libre.

Anttese: Non hai liberdade. Todo canto sucede no mundo desenrlase

exclusivamente segundo as leis da natureza.

4) Cuarta Antinoma:

Tese: O mundo pertence ben como parte sa, ben como causa sa a un ser

necesario.

Anttese: Non existe no mundo ningn ser absolutamente necesario, como

tampouco existe ese ser necesario fora de el como causa sa.

A Teoloxa Natural pretendeu longo da historia demostrar a existencia

de Deus. Todas a probas cometen o mesmo erro: A razn vai mis al da

experiencia e na sa propia dinmica discursiva progresa ata a idea dun ser

Pxina 20 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

absolutamente incondicionado, que causa de todas as condicins, e

posteriormente afirma que o representado na idea existe na realidade. KANT

resume as diferentes argumentacins en tres tipos:

A. Argumento ontolxico. Se temos a idea dun ser perfecto, ese ser perfecto

debe de existir na realidade, non s como idea, e debe ser a causa da idea que

eu teo de perfeccin. (Argumento ontolxico de S. Anselmo e unha das

demostracins cartesianas).

B. Argumento cosmolxico. Fundamntanse en que no mundo existen seres, e eses

seres, non tendo en s mesmos a razn de existir (continxentes), forzosamente

deben depender de outro (necesario). (Exemplos: as vas primeira, segunda e

terceira de Sto. Tom).

C. Argumento fsico-teolxico. Basase no feito que no mundo existe unha orde e

unha beleza, que non pode ser froito da casualidade. (Anlogos quinta va

tomista).

Por tanto, a razn pura refutou a metafsica. Non posible como

ciencia pura teortica. Perdeuse entn a metafsica? NON, segundo KANT,

porque o ser do home non se esgota en coecer, no coecemento, senn que

tamn actuacin. Porque para KANT o coecemento formlase en forma de

catro preguntas que se resumen na ltima:

I. Que podo coecer?

II. Que debo facer?

III. Que me cabe agardar?

IV. Que o home?

A primeira contestouse na CRP, a segunda intentarase contestar na

CRITICA DA RAZN PRCTICA, onde veremos que polo feito de que a

Pxina 21 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

metafsica non sexa posible como ciencia non quere dicir que non sexa posible

en absoluto.

8.3. O FORMALISMO MORAL KANTIANO

Kant, nos primeiros anos, foi un pensador racionalista. Mis tarde,

influenciado por Hume, abandonou o que chama soo dogmtico do

racionalismo. Sen embargo, acepta o postulado racionalista de que existe

unha razn que conduce coecemento dos feitos e que ten as caractersticas

de universalidade e necesidade. Para o noso autor, esta razn non pode estar

illada da experiencia sensible. A sa base e os seus lmites est nos feitos que

observamos e na experiencia que se deriva da captacin do obxecto

protagonizada polos nosos sentidos.

Nunha segunda etapa, Kant acepta do empirismo o feito de que todo

coecemento debe ter a sa base na experiencia sensible, se ben non est de

acordo co escepticismo que caracteriza sobre todo a teora de Hume e que o

leva a rexeitar toda a metafsica e conceptos como substancia, causalidade,

mundo ou Deus.

Kant supera tanto racionalismo coma empirismo a travs dunha

terceira va ou fase do seu pensamento, que podemos denominar coecemento

crtico. O autor , na sa obra Crtica da Razn Pura, trata de coecer ata

onde chegan os lmites do noso coecemento e concluir afirmando que eses

lmites hai que sitalos al onde chega a experiencia sensible. As distinguir

entre coecemento cientfico, que exemplificar nas matemticas e a fsica, e

coecemento metafsico, que aquel que vai mis ala da experiencia e que se

Pxina 22 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

amosar tamn na moral.

Na Crtica da razn Prctica e na Fundamentacin da Metafsica das

Costumes onde recuperar a metafsica, xa non como ciencia, senn como

saber prctico e necesario para o ser humano: o coecemento moral e a sa

reflexin tica que nos permite respostar pregunta Qu debo facer?.

CRTICA DA RAZN PRCTICA

O home ademais de coecer os obxectos, necesita coecer como ten que

actuar, como comportarse. Necesitamos dentro da Razn, aparte da funcin

terica do coecemento, unha funcin prctica ou moral. Na CR Prctica KANT

estuda os principios que constiten a conciencia moral, que levarn home a

recuperar os obxectos da metafsica. A Razn kantiana ten unha dobre

funcin:

1. Coecer os obxectos mediante a RAZN TERICA.

2. O coecemento moral mediante a RAZN PRC'TICA.

Nesta obra, e na Fundamentacion da Metafsica das Costumes

plantxase que a razn prctica, para xulgar o valor moral dunha accin ou

dunha obra humana unicamente debe atender VONTADE que anima o acto

moral. Nada existe bo nin malo no mundo salvo unha boa ou mala vontade.

Se a razn terica formulaba xuzos, a razn prctica formula o

coecemento moral en forma de IMPERATIVOS ou mandatos. Poden ser de

dous tipos:

1. HIPOTTICOS ou condicionais, que fan depender as normas ou deberes

morais dunha condicin. (Ex.: Se bo se queres salvarte; se queres que te

Pxina 23 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

respecten, respecta ti s demais).

2. CATEGRICOS ou formais, nos que os preceptos morais non estn suxeitos a

ningunha condicin. (Ex.: Se bo, respecta s outros).

KANT rexeitou todas as ticas precedentes porque eran todas

materiais. A CRITICA a esas TICAS MATERIAIS resmese en tres

aspectos:

Son Heternomas, dicir derivan as normas e deberes morais dende campos

alleos propia dimensin moral e racional da persoa (Ex.: Lei divina, autoridade

... ).

Son Empricas ou materiais, dicir, atenden materia ou contido dos actos

morais. Non se pode aceptar unha tica que pretenda sacar os seus contidos

da experiencia e, o mesmo tempo, pretenda ser universal.

Formulan os preceptos ticos en Imperativos hipotticos, e pode darse o caso

que non se acepte a condicin, polo tanto se son condicionais non poden ser

universais.

Fronte a estas ticas, KANT defende unha TICA

a) AUTNOMA,

b) FORMAL

c) baseada en IMPERATIVOS CATEGRICOS,

KANTtexto 6 Fundamentacin da metafsica dos costumes

Pois ben, todos os imperativos ordenan ou hipottica ou categoricamente. Aqueles

[os hipotticos] representan a necesidade prctica dunha posible accin como medio para
acadar outra cousa que se queira (ou que posiblemente se queira). O imperativo

Pxina 24 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

categrico sera aquel que representa unha accin como obxectivamente necesaria por si
mesma, sen relacin con ningn outro fin () un imperativo que, sen poer como
condicin ningn outro propsito acadable por medio dun determinado comportamento,
ordena ese comportamento de inmediato Non concirne materia da accin e que
dela poida resultar, senn forma e principio do que ela mesma se deriva, e o
esencialmente bo de tal accin reside na disposicin de nimo, calquera que sexa o
resultado da accin. Este imperativo pode chamarse o imperativo da moralidade.

I.KANT; Fundamentacin da metafsica dos costumes, 2 Sec.: Trnsito da filosofa moral popular
metafsica dos costumes; pp. 414, 416. (Trad. de Rafael Martnez C., USC)

tica segundo a cal o noso deber non se nos impoa dende ningn fin

real ou ideal, e que tampouco sexa posible derivalos dende as costumes, dende

as prcticas cotis, nin dende calquera outro tipo de contido, senn que teen

a sa orixe unicamente na nosa vontade racional. Deste modo, s as intencins

das vontades son boas ou malas, os contidos e as consecuencias dos nosos

actos non contan. Neste senso, unha vontade boa cando intenta cumprir o

deber por puro respecto deber mesmo. Obrar por deber obrar por

principios racionais, e dicir UNIVERSAIS (vlidos para todas as persoas),

ABSOLUTOS (non varan nin dependen das circunstancias) e polo tanto

FORMAIS. A este respecto, KANT afirma:

Existen, por tanto, tres tipos de accins:

i. Accin ou obrar contra o deber: moralmente malo.

ii. Accin ou obra de acordo co deber, e unha accin legal, pero non

necesariamente moral.

Pxina 25 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

iii. Accin ou obra por respecto deber, que a nica moralmente boa.

Nese senso, o concepto de liberdade, a inmortalidade da alma humana e a

existencia de Deus, que resultaban problemticas para a razn especulativa

(non poden ser coecidas e, por tanto, nin afirmadas nin negadas) son

recuperadas na CR Prctica como esixencias morais. dicir hai que postular a

inmortalidade da alma e a existencia doutra vida para que a orde moral se

cumpra. Polo que se refire existencia de Deus, debemos afirmala como unha

esixencia da felicidade humana. A moralidade debe conducirnos felicidade,

pero esta s posible mediante Deus.

Asi pois, segundo KANT, a moral conduce a postular as grandes

realidades metafsicas: a liberdade da vontade autnoma (sen ela non

podera darse a conciencia moral); a inmortalidade da alma como proceso

indefinido que nos leva cara a santidade; e a existencia de Deus como principio

unificador entre o ser e o deber ser que garante a moral e a felicidade.

KANTtexto 5 Fundamentacin da metafsica dos costumes

Non hai en ningures no mundo, nin sequera fra del, nada pensable que poida ser
considerado sen restricin bo, ags unha boa vontade. () A boa vontade non o pola
sa accin ou os seus efectos, nin pola sa idoneidade para acadar tal ou cal fin
proposto, senn unicamente polo querer, dicir, boa en si, e, considerada por si
mesma, en comparacin moito mis digna de estima ca todo o que por ela puidese
lograrse para satisfacer tal ou cal inclinacin ou, se se quere, a suma de todas as
inclinacins. () Para desenvolver, porn, un concepto dunha boa vontade digna en si
mesma da mis alta estimacin e desprovista de calquera propsito ulterior, tal como xa
est no san entendemento natural, que non precisa tanto de ser ensinado, senn mis
ben s ilustrado imos tomar en consideracin [poer diante nosa] o concepto de

Pxina 26 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

deber Deber a necesidade dunha accin por respecto lei O valor moral da accin
non reside, por tanto, no efecto que dela se espera e tampouco en ningn principio da
accin que precise tomar prestada a sa motivacin daquel efecto esperado. Pois todos
eses efectos (a comodidade da propia situacin, ou mesmo o fomento da felicidade allea)
podan ser logrados por outras causas e non se precisaba para iso da vontade dun ser
racional, unicamente na cal, non obstante, se pode atopar o ben supremo e
incondicionado. Por iso ningunha outra cousa mis que a representacin da lei en si
mesma que, de certo, s pode realizarse no ser racional en canto ela, e non o efecto
que agardamos, a determinacin ltima da vontade, pode constitur o ben excelente que
chamamos ben moral, o cal est xa presente na persoa mesma que acta conforme
lei, pero que non se pode esperar do efecto [desa accin]. Mais, que clase de lei pode
ser esa cuxa representacin, mesmo sen tomar en consideracin o efecto que dela
agardamos, ten que determinar a vontade, a fin de que esta poida chamarse boa
absolutamente e sen reservas? Tendo eu desposudo vontade de todos os estmulos
que poderan provir da observancia dunha lei calquera, nada mis resta que a
conformidade a unha lei universal das accins en xeral, a cal unicamente ha de servir
vontade como principio; dicir, eu debo conducirme sempre unicamente de xeito que eu
poida tamn querer que a mia mxima se torne en lei universal. Aqu , pois, a mera
legalidade en xeral (sen poer como fundamento ningunha lei determinada das que rexen
certas accins en concreto) a que serve de principio vontade e tamn o que lle ten que
servir para que o deber non sexa en todo caso mis ca unha va ilusin e un concepto
quimrico. E con isto est en perfecta concordancia a comn razn dos homes nos seus
xuzos prcticos, tendo sempre diante dos ollos o mencionado principio.

I. KANT; Fundamentacin da metafsica dos costumes, 1 Sec.: Trnsito do coecemento racional

moral ordinario filosfico; pp. 393-401. (Trad. de Rafael Martnez C., USC)

KANTtexto 7 Crtica da razn prctica

A autonoma da vontade o nico principio de todas as leis morais e de todos os

deberes conformes a elas: toda heteronoma do libre arbitrio, pola contra, non s non

Pxina 27 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

funda ningunha obrigatoriedade, senn que mis ben contraria principio da mesma e
da moralidade da vontade. que o principio nico da moralidade consiste na
independencia da lei verbo de toda materia (a saber, dun obxecto desexado) e, tempo,
na determinacin do libre arbitrio pola mera forma lexisladora universal de que unha
mxima ten que ser capaz. Aquela independencia a liberdade en sentido negativo, mais
esta lexislacin propia da razn pura e, en canto tal, prctica, a liberdade en sentido
positivo. Por conseguinte, a lei moral non expresa nada mis que a autonoma da razn
pura prctica, dicir, a liberdade, e esta mesmo a condicin formal de todas as
mximas, as cales unicamente baixo de tal condicin poden coincidir coa lei prctica
suprema.
I. KANT; Crtica da razn prctica (1788); Parte 1: Doutrina elemental da razn prctica. L.I:
Analtica da razn prctica pura; Cap-I: Dos principios da razn prctica pura. 8 Teorema IV. (Trad. de
Rafael Martnez, USC)

KANTtexto 8 Fundamentacin da metafsica dos costumes

Todos os seres racionais estn, pois, baixo a lei segundo a cal cada un ha de
tratarse a si mesmo e a todos os demais en todo circunstancia simultaneamente como un
fin en si mesmo e nunca como un simple medio. Xorde de aqu unha sistemtica ligazn
de seres racionais por medio de leis obxectivas comns, dicir, un reino, o cal, posto que
esas leis teen precisamente por obxecto a relacin destes seres entre eles como fins e
medios, pode chamarse un reino dos fins (claro est s como ideal) () No reino dos
fins todo ten ou ben un prezo ou ben unha dignidade. O que ten un prezo aquilo en
cuxo lugar pode ser posto algo como equivalente; o que, pola contra, est por encima de
todo prezo, non admitindo, xa que logo, ningn equivalente, iso ten unha dignidade. O
que se refire s inclinacins e necesidades humanas ten un prezo de mercado; o que,
mesmo sen presupoer unha necesidade, se acomoda a un certo gusto, dicir, a unha
satisfaccin do mero xogo, sen finalidade ningunha, das nosas facultades anmicas, ten
un prezo afectivo; aquilo, non obstante, que constite a condicin baixo a cal unicamente
pode algo ser fin en si mesmo, iso, simplemente, non ten ningn valor relativo, dicir, un

Pxina 28 de 29
 Tema 8. Kant
Filosofa Moderna
Historia da Filosofa

prezo, senn un valor intrnseco, dicir, dignidade. A moralidade , pois, a condicin

unicamente baixo a cal un ser racional pode ser fin en si mesmo, porque s por medio
dela posible ser un membro lexislador no reino dos fins. As pois, a moralidade e a
humanidade, en canto capaz de moralidade o nico que ten dignidade.
I.KANT; Fundamentacin da metafsica dos costumes, 2 seccin, Trnsito da filosofa
moral popular metafsica dos costumes, 433-435 (Trad. de Rafael Martnez C., USC)

Pxina 29 de 29