Sunteți pe pagina 1din 4

02/09/2016 FolhadeS.

PauloAsfigurasdeDante(comfoto)22/06/97

ASSINE BATEPAPO BUSCA EMAIL SAC SHOPPINGUOL

SoPaulo,domingo,22dejunhode1997.

TextoAnterior|PrximoTexto|ndice

AsfigurasdeDante
CostaLimacomentaestudosde
Auerbachsobreoitaliano

Reproduo

Dante,Virglioe
Beatriceemilustrao
deGustaveDor(1832
1883)paraa"Divina
Comdia"

LUIZCOSTALIMA
especialparaaFolha

Porraracoincidncia,duaseditoraslanamaomesmotempo
doisdiversosensaiosdeErichAuerbach:"DantePoetado
MundoSecular"(Topbooks)e"Figura"(tica).Asurpresa
maiorconsiderandoseaarticulaoqueelesapresentam.
Como"DantealsDichterderIrdischenWelt"(1929),oautor
conseguiusua"Habilitation"emromanstica,tornandose
professordaUniversidadedeMarburg,atodecretonazista
de14deoutubro,1935,queexoneravaosfuncionrios
pblicosdesanguejudeu.Olivro,aindaextremamentetil
paraumacompreensoglobaldaobradopoetaflorentino,
temumperfilacadmicoconvencional:abrecomum
captulosobreaidiadehomemnaliteratura,prosseguecom
oexamedasrelaesdoprimeiroDantecomapoesia
provenaleo"dolcestilnuovo",atchegara"Divina
Comdia",aqueserodedicadosquatrocaptulos.No
entanto,dentrodesteformatotradicionalqueseinstilasua
novidade.Eladerivadomododeverseuobjeto.Aindaquej
noseestejadeacordocomele,suanovidadenodeixade
serreconhecida.
Deconstruosimples,dolivrosepoderiadizerquefluie
concluicomoumextensocomentriodesuaepgrafe."O
carterdeumhomemseudestino."EaescolhadeVirglio
http://www1.folha.uol.com.br/fsp/mais/fs220616.htm 1/4
02/09/2016 FolhadeS.PauloAsfigurasdeDante(comfoto)22/06/97

paraguianaviagemaoalmmundonoteriasidoacidental:
mostraocaptuloumqueVirglioopoetaqueabreum
intervaloentreoracionalismoaristotlicoeocristianismoao
retomaraunidadeentrecarteredestino.Assim,pois,a
geometriadolivroseenunciaemsuasprimeiraspginas,
cabendoaocaptuloseguintemostrarqueaexecuoda
mximaheracliteanacontinuarausentedospraticantesdo
"stilnuovo",adeptosdeumadoutrinaesotricadoamor,que
convertiaseuspoemasemum"jogoaristocrticodas
paixes".
AaprendizagemqueDantefizeracomeleseaadmiraoque
mantiveraporalgunsnoimpediramsuadiferena.Beatrice
"lhemoldouavida(e)deumeavozquerefletesuavisode
umaperfeioestticaebemordenada",paraque,ento,
Dantesetornasse"opoetacristodeumarealidadeterrena
preservadanatranscendncia".Como,entretanto,opoeta
cristoporexcelnciaderacorpomximapagdaunidade
entrecarteredestino?
EmboraAuerbachnoseproponhaapergunta,suaresposta
jestavanocaptuloum.Nelesedizque,nahistriade
Cristo,"aidiasujeitaaocarterproblemticoeainjustia
desesperadadoacontecimentoterreno".Ouseja,aconverso
cristdamximapagimplicaduasconsequncias,deques
aprimeiraabsolutamentegrega:(a)prpriodoterrenoo
solotrgicoimpressoentresuascriaturas(b)issoatalponto
que"estemundostemsentidocomrefernciaaooutro,
futuro:emsimesmoumtormentoeumdisparate".
Paraviveressasconsequncias,Dantedispsdaconjuno
deduasinfluncias:daBeatricesublimadaeda"Summa",de
TomsdeAquino.Combinadas,elaslhederamcondiesde
superaroextsicoerticodosprovenaisealcanara
arquiteturada"DivinaComdia".Sumpoetamparpoderia
levaracabotalconcordncia,pois,dizpassagem
lamentavelmentetruncadanatraduo,"otomismoeracional
e(...)hostilaointuicionismojomisticismodo'stilnuovo'
erasensualepoticodeorigemeculminavanarevelao
extsica".
Estafusoentreracionalarquiteturaetraosensvelfornece
oplanoealinhacomquesedesenhar,naobramagna,a
unidadeentrecarteredestino.Elaseevidenciaemcada
personagemdoInfernoedoPurgatrio.Querocastigo,quer
apenitncia,emvezdeconfundirasalmasnamassados
outrospunidospelosmesmoserros,intensificamostraos
individualizadoresdecadauma.Aindaqueemmetamorfose,
queroscondenados,querosquesepurificamnoperdem
seusgestosesuavozterrenoseparticulares.Opoetasefaz
filsofonoporquefilosofe,senoporqueseusretratos
cumpremavisoestticohierrquicadotomismo.
Poressemotivo,Auerbachseinsurgecontraasapropriaes
romnticasdeDante:aindissolubilidademantidapelas
criaturasnopodeserdescartadadainteiraconcepodo
poema,abrangentedeumsistemafsico,deumticoedeum
histricopoltico.Oprimeiro,emsuasubmissoaouniverso
ptolomaico,nomaisdescartvelqueageografiados
lugaresextraterrenos,comseuscrculosdeterminadospara
cadatipodepenaouglria.Aunidadeheracliteanano
poderia,portanto,serlidacomoumaantecipaomodernado
reconhecimentodoindivduo.Fazloequivalerianosa
http://www1.folha.uol.com.br/fsp/mais/fs220616.htm 2/4
02/09/2016 FolhadeS.PauloAsfigurasdeDante(comfoto)22/06/97

romperaestruturaoda"Comdia"como,emsua
apreciao,introduzirumamedidarelativizadoraque
repugnavaaohistoricismodeAuerbach.
Noobstanteasimpatiapelatese,nosepoderiadeixarde
notarqueofiocondutordainterpretaosedissolveantesde
opoemaconcluir.Pois,quesevnoParaso?A,soraras
"asalmasredimidasqueaparecemcomofigurasindividuais
providasdememriasdaexistnciaterrena.(...)Quantomais
altoDanteascende,maisuniversaiseimpessoaissoas
almasqueelev".Quesignificaotrechosenoqueofio
condutorsemostraincapazdedarcontadametamorfose
paradisaca?Semseapoiarnesteargumento,ele
consentneocomoreparoquefizeraDellaTerza,noprefcio
edioitaliana("StudisuDante",Feltrinelli,1963),a
propsitodo"Dante"quantoaoensaio"Figura".
Neste,"Auerbachparecesedarcontadequeumaanlisedas
relaesentreestruturaepoesiana"Comdia"nopode
levararesultadosexegticossatisfatriosseantesno
definidoosignificadodaprpriaestrutura".Pois"Figura",
originalmentepublicadoemrevistaitalianaem1938,
representa"umadireocrtica,senodivergente,diversa
quantoaoensaiodantescode1929".Nopodendoaquinem
sequersintetizaraanlisequeapresentamoshtrsanos
("FiguraeEvento",em"5ColquioUERJ:Auerbach",
Imago,1994),limitomeaobservar:a"figura"oprodutoda
correspondnciaentredoiseventos,ambosreaisehistricos,
dequeoprimeiroaprefiguraodealgoquesecumpre
depois.
Assim,oVelhoTestamentoprefiguravaoNovoeaArcado
No,avindadoCristo.FundadanaleituradeAgostinho,de
TertulianoeOrgenes,acategoriapermitiaaAuerbacho
acessoestruturadafilosofiacristdahistria,isto,ao
sentidointernoqueelaemprestavahistria.Sendoestaa
visadadoensaioqueorasetraduzemportugus,seria
descabidoqueneleseuautorfossealmdeDante.Mas
pareceriatambmdescabidonoinformaroleitorda
fecundaoaquetemdadolugar.Assim,em"Figurae
Evento",chamavaseaatenoparaasemelhanaentreo
pensamentopatrsticoeHegel,cujainflunciasobre
Auerbachbemconhecida.
ComoentoeudesconheciaTertuliano,perguntavamese
nohaviaaliumTertulianohegelianizado.Ora,emensaio
posterior,("PolticasdaEscrita",Editora34,1995),J.
RancirenotavaqueoesquemadeTertulianoforalaicizado
e,entreoutros,porHegel.Maisimportantedoqueisso,
ressaltavaofatodeainterpretaofiguralconstituirumadas
duasrazesdaliteraturamoderna.Demodoesquemtico:o
poemavisto"comopromessadocorpovindourodesua
verdade"(Rancire).
Aescrita"sadia"aquelaqueprefiguraasalvao.Aseu
lado,porm,depositaseoutraraiz,que,semdeixardeser
figural,invertesuadireo.Assim,em"ACarnedeCristo",
deTertuliano,seencontraaafirmao:averdadeda
Encarnaosupemenosapromessaderedenodoquea
presenadeumcorpoquesofre.Nestasegundaraiz,pois,a
literaturanoseconfundecomumacura,senoumcorpo
queapontaparasuaprpriachaga.
Porcerto,estaumaliojtransformadado"Figura".Que
http://www1.folha.uol.com.br/fsp/mais/fs220616.htm 3/4
02/09/2016 FolhadeS.PauloAsfigurasdeDante(comfoto)22/06/97

mostrasuametamorfosesenoqueopensamentode
Auerbachpermaneceemvida?

LuizCostaLimaensastaecrtico,professordehistriasocialda
culturanaPontifciaUniversidadeCatlica(PUCRJ).autorde"Vidae
Mimesis"(Ed.34),entreoutros.

ASOBRAS

FiguraErichAuerbach.TraduodeDudaMachado.
RevisodatraduodeJosMarcosMacedoeSamuelTitan
Jr.Editoratica(r.BarodeIguape,110,Liberdade,CEP
01507900,SP,tel.011/2774146).86pgs.Preono
definido.

DantePoetadoMundoSecularErichAuerbach.Traduo
deRauldeSBarbosa.EditoraTopbooks(r.Viscondede
Inhama,58,sala413,Centro,CEP20091000,RJ,tel.
021/2338718).232pgs.R$28,00.

TextoAnterior|PrximoTexto|ndice

ASSINE BATEPAPO BUSCA EMAIL SAC SHOPPINGUOL

Todososdireitosreservados.proibidaareproduodocontedodestapginaemqualquermeiodecomunicao,eletrnicoou
impresso,semautorizaoescritadoUniversoOnlineoudodetentordocopyright.

http://www1.folha.uol.com.br/fsp/mais/fs220616.htm 4/4

S-ar putea să vă placă și