Kit Gio

Di Mt Mt Pht T
i S Buddhadsa (Thi Lan)
(http://www.catholic.org)

i Nt v i S Buddhadsa
Anatt - V Ng - Du Thnh Gi
Cu Nguyn V Suy Nim
Pht gio v Kit gio - Mt vi im mu thun
Ngn ng tm linh - phng s Thng
Tn trng s sng - kho st di nh sng ca Thnh Kinh
Phra Chao - Thng - v Tam Bo
Thnh Kinh v Cuc Sng Vnh Cu
Chuc Li - Chuc Ti
Yu Mn Thin Cha
T Vng Pht Hc Yu Lc
Tuyn Ngn Ca Hi Ngh Quc T Gia Pht T V Kit Hu

(Trch dn mt vi chng ngn t Tc Phm

Kit Gio Di Mt Mt Pht T ca i S Buddhadsa,
Nguyn Vn Tng v Nguyn B Tng chuyn dch qua Vit Ng t bn ting Php
Un Bouddhiste Dit Le Christianisme Aux Bouddhistes
nh Hng xut bn vi nhng quyn ca nh Descle, B
v t hp Fleurus-Mame, Php
v s bo tr ca Fondation "Nostra Aetate",
Hi ng Gio Hong c Trch i Thoi Lin Tn.)

Copyright @ 1996 by nh Hng Tng Th

 i Nt v i S Buddhadsa

Buddhadsa sinh ngy 27/05/1906 trong mt gia nh tiu thng, ti Bumrieng, qun
Chaiya, tnh Surat Thani, Thi Lan. M l ngi gc Thi v cha mang hai dng mu: Cha
Trung Hoa, m Thi. Tn Gio Thi Lan ng vai tr quyt nh trong cuc i ca ngi t
thu thiu thi, cho d c sinh ra v ln ln trong mi trng thng nghip ca gii Hoa
Kiu Thi Lan.
C hai s kin nh hng n suy ngh ca ngi v tn gio: Mt mt ngi c mt s bn
b thi th u lng ln cn l tn Hi gio; qua nhng bng hu ny, ngi khm ph ra
rng th ra ngoi Pht gio cng c nhng ngi sng cuc i thc s o hnh. Mt khc,
trong nhiu trng hp ngi nhn thy khng phi ch t xng mnh l pht t th t nhin c
phm cht tn gio; trong hng ng ca nhng ngi t coi mnh l con Pht thiu g nhng
hin tng b phi, m tn v ngay c try lc!
Vi mt cn bn tri thc vng chc, kinh nghim ngh nghip trong c s thng mi ca
gia nh, nht l khi thn ph qua i, cng nh nhng cuc tip xc vi cc chuyn gia
Ty phng lm vic ti Thi Lan, cho ngi mt ci nhn m rng ra th gii bn ngoi
vn khng phi l Pht gio, tuy nhin ngi vn khng xao lng chuyn tm nghin cu pht
hc. trc tin qua vic c kinh sch trong nhng lc nhn ri, v sau l vic quy y ca
Pht - khng phi ch ba hay bn thng nh hu ht cc thanh nin Thi, nhng l mt s la
chn vnh vin.
Tht vng v cuc sng th Bangkok, ni ngi n theo ui vic hc, Buddhadsa
khng ngn ngi ph phn nhng li hnh x ca cc s si gp, ngi quyt nh gi thn
ca Pht tm v ngun gc su xa ca Pht Gio. Tr v s ip uyn nguyn ca c
Pht; nghin cu thng Tam Tng m khng vn vo cc li gii thch xa nay; khng cn
theo st chng trnh hc ly bng cp cng nh cc sch gio khoa: tt c thi
nhm a n quyt nh "tm v mt ni yn tnh, xa cch nhng phin nhiu ni tm cng
nh ngoi cnh, xc minh v o su Gio Thuyt m ti hc cng nh b tc
thm"; quyt nh "sng mt i trong sng, thc s c lp, t kim tm s thun khit
v chn l (...): T nay chng ta khng cn eo ui theo ngi i na (...) Chng ta thuc
th gian ny v mt vt cht, nhng v mt tm linh, chng ta c gng khng l thuc th
gian ny, c th t n s thun khit (...) Chng ta s hnh x theo gng c Pht."
Sut cuc i, Buddhadsa thc s c gng sng theo con ng vch ra qua bc th
gi cho ngi anh ca ngi lc ln 25 tui. Vo nm 1932, ngi sng lp mt nhm nh c
tn gi l "Tng Phm ca Dhamma": nhm ny c ra mt t bo nhm mc ch chn hng
Pht gio qua vic truyn b mt cch minh bch v y hc thuyt ca nhm, v qua vic
khuyn khch thc hnh Php: "Nhm chng ti (...) khng c nh phn bit nhng tu s
hnh o ng n vi nhng tu s lm sai quy - vic s phn chia ngi ta ra thnh tng
b tng cnh - nhng c vng ca nhm l lm th no mi ngi s thc hnh Gio
Php tt hn trnh hin ti, khng ly ai lm tiu chun o lng c."
Hn 50 nm qua (tnh n 1987), Buddhadsa sng l tng ca mnh cng vi mt nhm
nh tng chng, trong mt tng on hu nh l n dt "ni rng vng" c danh hiu y
ngha: "Vn Gii Thot". Chnh phn ln nh vo t bo, nh vo ting tm n thi cng
nh nhng bui du thuyt, Buddhadsa khng nhng ch c bit n v tn vinh bi mt s
t, nhng nh hng ca ngi ln mnh khng nhng trong ton ci Thi Lan m cn
vt xa hn na.
 Ngun gc tc phm "Kit gio di mt mt Pht T"
i s Buddhadsa tng l tc gi ca mt s tc phm quan trng v Pht Gio bng
ting Thi v c dch ra Anh ng; tuy nhin hot ng chnh v ni bt ca ngi l "ni
nhng bui thuyt php, m o, c ng trn cc tun bo v, i lc, c nht bo, theo
yu cu ca nhiu nhm, thng l gii tr thc ca th Bangkok tng n tnh tm mt
thi gian ngn chn tng lm ca ngi.
Trong cc bui thuyt php nh th, i s thng ni tht di, thoi mi, khng c bi dn
sn. C th ngi suy t chn chn v ti sp trnh by, v din gii mt cch khc chit,
vi nhng cu hi khi hi. Vic lp i lp li l phng php ct yu ca din trnh gio
hun cng nh thc tp c ngi p dng trit trong cc bui thuyt php ny. Nhng
bui thuyt php thng c cc t thu bng li v in thnh nhng tp nh.
Tc phm c tm mang ta "Kit gio di mt mt pht t", ln u tin c in
thnh sch vo nm 1984, gm 12 bi thuyt php vo 12 ngy th by u nm 1979, theo
gi ca mt gio s i hc quc gia Bangkok, tng du hc ti Rome v c quc: gio s
Sri Phongphit. i s Buddhadsa thun cho php xut bn tc phm vi iu kin l gio
s Sri phi thm vo nhng li gii thch tin dn. Sau khi tham kho bng hu pht t v
kit hu, gio s Sri a vo phn cui tc phm 7 im gii thch v 7 im c coi l
quan trng lin h n li nhn v Kit gio (thc ra, l nhng ch gii v t ng kit gio,
v khng c trong bn dch Php ng - v Vit ng ny). i s Buddhadsa cng yu cu tc
phm phi c kit hu c li v cho kin trc khi n hnh. c gi cng cn lu n
bu kh ngt ngt v cng thng trong mi lin h gia pht gio v kit hu ti Thi Lan
trong nhng nm u ca thp nin 80 hiu r hn v s cn thit ca tc phm v s v
ha bnh m i s Buddhadsa c gng th hin.

(quay v mc lc)
 Cu Nguyn V Suy Nim

Chng ta lun tm thy gia nhng con ng khc bit nhng ng quy ca chng ta hai
kha cnh sau y: khc bit nh ng quy.
i vi mt Phra Chao = Thin Cha Thng , c hiu nh l "mt k no ",
ngi ta c th tm s nh l vi "mt k no ", khn nguyn vi ngi, nh ngi hin
din u . Tuy nhin ngi ta cng c th ng , sn sng, thinh lng, ra i v hnh ng
theo Lut ca Thng .
Kit hu gi Athitthan l nhng li cu xin, i vi chng ta Athitthan li mang nhng
ngha khc bit. Phi chng kit hu c th tin rng nhng pht t ang c "li nguyn" nh
h, khi h thy nhng pht t tp trung t tng giy lt, hoc chp tay i din tng Pht
trc khi dng mt l vt no , hoc trong bt k trng hp no khc?
Athitthan c ngha l "xc chng" mt quyt nh, mt quyt tm "th nhn" mt hng
trc khi lm mt hnh vi "ng khen", mt c ch bc i no chng hn. Mt cch l tng
iu bao gm vic ci lng nh, iu chnh cho ph hp vi Php Ti Hu ca
Dharma.
Chng ta b qua mt bn nhng li nhn ca Pht gio "c xa" thng cy trng vo mt
"Quyn nng" hay cu vt no cu xin gip hay n hu. i vi Php Ti Hu,
Dharma, iu duy nht m chng ta phi p ng li chnh l thi thch ng v chuyn tm
sng ph hp theo. i vi c Pht, ngi pht t khng c nim coi Ngi thc s sng,
hin hu cu xin Ngi. Mi tng quan thc s vi c Pht thuc bnh din "tng
nim", tri n i vi iu m Ngi lm ngy trc cng nh i vi Php Ti Hu Dharma
m Ngi chn nhn ra v truyn li cho chng ta nh l Con ng sng, chng ta
t thc hin cho chnh mnh v s gii thot ca chng ta. c Pht ni r iu ny: Ngi
"tch dit", "nhp nit bn" vi t cch l mt c th, "khng phi l ngun gc cu no
c"; ch c Dharma thc s l "cu " - "chn quy n" (Sarana) - Dharma, m chng sinh
phi tun theo. c Pht ch l "chn quy n" xt trn bnh din "tng nim", trong phm vi
nhng Php tc m Ngi xy dng trc y khi cn ti th trong thn phn mt c th ph
du.
Mt pht t mun khn vi iu g c bit th c th cu xin nhng Devas (Thin nhn),
nhng thn thnh thuc B La Mn gio, h l nhng k cn sng v hin hu trong nhng c
th hu hn nh chng ta. Mt pht t "chn chnh" s chi t vic cu xin i an ny v m
ng tnh cnh c bit ca h, tnh cnh cho d thc s l "ty thuc" nhng tuyt i
khng bao gi l "tt nh", khng bao gi tht vng, lun lun cn li thot cho t do ni
tm, cho hng tnh ca mnh.
i vi k quen thuc vi li nhn hu thn, nhng o theo Bhakti, tin vo mt
Thng c coi nh l "mt k no ", "sng thc, "hin din", nhn t v thng yu
th o Pht xem ra qu khc kh, lnh lng v ngt ngt. Thc ra nhiu ngi sng theo
Pht Php vi tm hn minh mn, thoi mi... khng h khinh ch nhng ai cn s dung ha
tm thi cn thit, trong khi ch i...
Chng ta khng phi khng bit rng nhiu phi pht gio khc du nhp nhng yu t
"Tin-Cy-Mn" i vi nhng B Tt (Bodhisattva), nhng c Pht v lai nhiu lng t bi
m mt trong nhng v l Pht Di Lc (Phra-Sri-rya-Mettrai) c coi l "Ngi bn
thn thnh" hay gip , rt ph bin Thi Lan v Ai Lao. Hn na Tnh Tng c
xem nh l mt hnh thc pht gio theo Bhakti.
 C nhiu hnh thi khc nhau trong Pht gio ni chung, tuy nhin chng ta phi phn bit
r c tnh ca Pht gio Theravda - ca nhng bc trng lo - c nhiu ngi theo
Thi Lan cng nh nhng x ln bang. Pht gio Theravda i theo Con ng nguyn thy
ca Anatt, "V Ng".
(quay v mc lc)
 Pht gio v Kit gio
Mt vi im Mu Thun

V Ng - Ngy Ng - Chn Ng
Pht t chng ta xc quyt rng khng c ci "Ti"; chng ta ph nhn tht s chng c
mt "Ng"; chng ta khng nh rng ni c iu c ngha l thy c thc ti "t
thn". Truyn thng pht gio trung thnh vi nhng iu c chnh c Pht lp ngn.
Trn quan im "ti hu", trn quan im Dharma, vn l quan im lp ngn ca c Pht,
bt k pht t no cng coi l nhng iu tuyt i c thc ch khng phi l nhng n d,
"c tnh c nh". Bi v quan im Gii Thot Ti Hu thc s quan trng v sng thc
hn mi quan im l thuyt, lun suy, duy l v trit l.
Chnh trong ngha ti hu , ti hu ch chng c th c ngha no ti hu hn, "ti
hu hn c ti hu" xt trn phng din con ngi v tuyt i, m li ca c Pht; An-
att = V Ng th "tuyt i" thc.
Cu pht biu "Ci ti khng phi l thc ng" c th l mt cch gii thch ca Anatt na
hay khng? Chng ta c th hiu cu ni nh th ny: ci "Ti" thng nghim v c bit
c lp cn v xy dng mt cch v ng khng phi l "thc ng"; mt cch ti hu v tuyt
i ci ti khng phi l Nh Lai Tnh ca chng ta.
Vy th ci "Thc Tnh Nguyn y", "Ainsi-t", "Ipsit" (Ci "thc ti t thn" tuyt i
ca chng ta) l g?
chnh l Ti Hu, v Ti hu l Thc Tnh Nguyn y v Ti Hu ca chng ta; Ti
Hu l Thc Tnh ca chng ta: khng th c vic "chng ng" thc s, khng th c vic
"t o" thc s nu khng quy v Ti Hu, nu khng c ng thc Ti Hu chnh l
Dharma.
Thc Ng chng ta chnh l Ti Hu, chnh l Thc Tnh ca chng ta. Ci "ng nh
b" c bit v thng nghim ca chng ta l ci ng nh b lc khi thy che khut mt ta
vi chn tri Ti Hu m thc ra nm sn tn tm ta, trong Thc Tnh ca chng ta m
chng ta cha nng lc nhn chn ra.
Ci "ng" nh b khng phi l thc cn phi c "tng kh i", "thanh ton i".
"Thc Ng", Thc Tnh, Nguyn Tnh, Bn Tnh ca Dharma... l ngn ng Pht Gio
i Tha.

t n Dharma Ti Hu - t n Phra Chao

i vi pht t v kit hu, con ng "t o", "c o", "chng ng" ny l
t b ng: "Cc con hy t b chnh mnh!". Kit hu "t b" ci "Ti" ca mnh cho Thin
Cha. Pht t c gng lm th no chng ng trong mc kh nng ca mnh ci
"Ti" v ng khng cn na, ngha l mt hn ch ta.
l nhng phn v khc nhau ca cng mt hnh vi tin ti chung trong mc tiu "chm
dt" "cuc i kh no ny". Kit hu coi iu nh l n sng ca Thin Cha. Pht t
chng ta ni rng iu c c l do chng ta thc hnh "dit ng", thc hnh "x", vn
dng tri thc, thy r thc tnh vn php trong hin tnh ca chng, bit thc rng vn php
- k c chng ta - l tng i, l thuc v hu hn. By gi chng ta s hiu c s xc
thc ca hnh vi "thc nghim" v ng v thy c iu ti hu chn thc.
Mt linh o c cch thc ring ca mnh. Ct li ca thi tm linh c th rt gn nhau.
Trong vic "bung x" ng ring r ca chnh mnh, chng ta c th thy c c tnh chung
ca thi tm linh kiu mu qua mi Con ng Gii Thot. i vi ngi ny iu gi
l t b mnh v Thin Cha; i vi k khc, tuy khng dng ngn ng ny, nhng vn c
th am tng ngha trong cch th pht biu theo Dharma, th gi l Anatt. Khi hiu
r c ngha su xa ct li ca s sng chng ta, qua chng ta c th cng nhn ra nhau
th cn iu g c th ngn cn c mi tnh huynh tm linh ca chng ta?
Tt c mi khc bit m ngi ta c th lit k ra nh phong tc, gio quy, nghi l, v ngay
c tn iu t nay khng nn ngn cn chng ta nhn r mi ng quy tm linh ca chng ta.
Cng ging nh bn k l hnh pht xut t bn chn tri khc bit, gp nhau t nhng
hnh trnh xem ra khng th ha gii c, hnh ng tri ngc nhau, nhng thc s li
ng quy; tt c chng ta phi nhn r v tn trng nhng khc bit ca nhau. Nhng khc
bit ny pht xut phn ln t nhng khong cch vn ha na. Nu chng ta coi nh l
nhng yu t cu to nn bn sc chng ta th nhng khc bit li khng th khng phong
ph ha cho nhau c sao?
im hi t , kit hu gi l "Nc Cha", chng ta gi l Nit Bn, hoc l Dharma
Ti Hu. Cho d mang nhiu tn gi khc nhau, Chn L Ti Hu vn vt ln nhng kh
khn trong vic ha hp cc cch xng h .

Cch xp loi theo truyn thng cc Con ng Gii Thot

- Nhng tn gio Minh Trit tm s Gii Thot bng con ng tri thc, bng tr hu v
ton cnh thn phn con ngi trong v tr trong tng quan vi Ti Hu, nhn chn ra v
loi b nhng chng ngi ni tm cho vic Gii Thot.
- Nhng tn gio Kh Hnh tm kim con ng Gii Thot trong nng lc chu ng hoc
tp trung tm sinh l hoc tinh thn
- Nhng tn gio Ph Thc v Tin Tng vo quyn nng v lng nhn hu ca Thng
, chp nhn mt cch tin tng nhng th thch cuc i nh l do Thng gi n, v
tin tng cui cng s t n Ton Phc trong mi hip thng vi Thng .
Panna, Viriya, Bhakti (Minh Trit, Kh Hnh v c Tin) l tn gi ca ba Con ng.
Mi truyn thng tm linh chn hnh trnh cho mnh ty theo nhng u tin v chn la
ca v sng lp. Theo Con ng ny khng c ngha l chng i gi tr ca nhng Con
ng khc. C ba Con ng u c coi l chnh ng nh nhau. Gii Thot Ti Hu ch
c th l duy nht m thi.
Th bm bi sinh thnh hoc do nhng hon cnh khc nhau, thng l ngu nhin, chng
ta vo mt trong nhng Con ng v Con ng un nn cuc sng tm linh chng
ta.
C ngi tng nui c m v mt tn gio cho ton th nhn loi. Tuy nhin nhng
tn gio a bit li s thc s cn thit cho nhng nn vn ho khc nhau n mc no?
Xt trn bnh din vn ha, Phi chng c nhng trng hp ci gio hoc thay i o li
khng nn c khuyn khch?
Hi kit hu v pht t, trc tin cc bn hy thc s l kit hu v thc s l pht t .
(quay v mc lc)
 Ngn Ng Tm Linh

Phng S Thng
Kit hu hiu l sng ph hp vi s thch v mun ca Phra Chao h.
V phn chng ta, chng ta xc tn vo s tin ha dn hi ca nhn loi, trong mi lin i
ca ton th chng sinh, kt cuc t n Dharma Ti Hu. Chng ta thy rng mi c th
u c thc y mt cch cn c bi Php Ti Hu ca Nguyn Tnh, chnh l chn
php cho vic "chng ng" thc Tnh ca h, "chng ng" hin trng t n iu k cng
phi t n.
L chng sinh c thc, chng ta ch c th c tham d vo sc sinh ng ph qut thc
y bi Php ca Nguyn Tnh chng no chng ta sng ph hp vi T Tnh chng ta,
ngha l mt cch c thc v t do.
Chnh trong khi sng ph hp mt cch c thc v t do vi Tnh Php ti hu ca
chng ta m chng ta nhn ra c cho chng ta ngha tm linh ti hu ca li din t c
tnh quy c trong tn gio khc qua cm t: "phng s Thin Cha".

"Nhng Li Lc Tm Linh"
Ty theo Ti Hu m ngi ta chn la cho mnh, mi hnh vi tn gio c c gi tr
bng cch sng ph hp vi chiu hng ca Tnh Php.
Ngi ta k li rng c mt vi v truyn gio qu cung nhit gii thch vi nhng
ngi cht phc rng nhng cng lao h thc hin trong tn gio sai lm ca h th k nh
khng, chng c gi tr g, tuyt i mt toi v khng c Phra Chao chn thc ca tn gio
chn thc c nht "xt n".
Th nhng bt k ai chuyn tm sng ph hp vi Php Ti Hu ca Dharma th h
hng "li lc" chnh ngay qua vic tu tp ri, v phi chng vic tu tp nh th t thn
l thnh qu ca chnh n? Xt trn phng din tm linh th li hnh x "nh nguyn" mun
lm mt iu g - l cha k thm iu kin b tc l phi u qun ng ch na.
K m o cu khn Phra Chao ca h, Thin Cha Thng ca h, hy vng rng Ngi
l "chn quy n" ca h trong nhng gian trun cuc i; h van xin Ngi trong mc ch .
Chnh khi chng ta sng ph hp vi Dharma th Php Ti Hu ca Dharma tr nn "chn
quy n" cho chng ta mt cch t nhin v t pht. c Pht Thch Ca c gi l Ni Quy
n cho chng ta chnh khi chng ta sng theo Php duy nht ca Tnh, sng theo Con ng
hnh x ph hp vi Php m Ngi tm ra v dy cho chng ta. K t ngy Pht Thch Ca
"tch dit", ch cn Dharma l Chn Quy n duy nht, mi chn quy n khc ch c th c
c ty vo Dharma Ti Hu.

Cuc Sng Vnh Cu

iu ny khng phi nh l ca ci dnh cho ta sau khi cht. chnh l "Nit Bn (V
Sanh)", l "Chnh o" mang trong mnh "Chnh Qu" ca chnh n, l sng ph hp vi
Php ca Dharma mt cch tht hi ha; iu c gi l iu khn cp, khng chm tr,
y v by gi, trong "tm ny, hnh hi ny". Chnh Php ca Tnh l o; Php ny c
gi l phi thi gian, hng hu: "Dharma ngay trong thn xc b nh ny."
Mi tn gio u ni n cuc sng vnh cu. Chng ta cho rng Nit Bn l trng thi ca
k t n Ti Hu, n Chn Nguyn Tnh, n Tnh tinh lc khi mi tri buc ca c
th, n V Hn thun khit. i vi chng ta, qua ngn t h dng, cc tn gio c thn
xem ra t trit trong vic y n tn cng ngha Ti Hu. Xem ra h d di trong vic
biu tng ha v cho tr tng tng v cm tnh nh hng nhiu n cc biu tng h
dng. V ngn t tn gio ca h t tru tng cho nn h thng c li th l gn gi vi
ngi bnh dn hn. Vn l vic s dng hai th ngn ng, mt l ngn ng n gin hn
cho nhng ngi bnh dn, v hai l ngn ng kh hiu hn, cn hn theo i hi ca cch
th din t thuyt gio, th c thch hp vi nhau khng?
(quay v mc lc)
 Tn Trng S Sng
Vn St Sanh

Cuc tranh lun v tnh cch chnh ng trong vic git cht loi vt lun l ti c nu
ln gia kit hu v pht t. i vi kit hu th iu c cho php, i vi pht t th
li l mt li phm. Kit hu bo: chng c ti li g c - khng bp; pht t li ni: c li
- bp. V nu iu l li phm, th s nh th trong tt c mi trng hp hay sao? Bi v
st sanh l mt chuyn, gin tip gy ra s cht chc li l chuyn khc. Cuc tranh lun tip
tc khng ngng, v lng tm nhiu ngi vn khng yn.
Pht t chng ta xc tn rng st sanh khng th l mt hnh vi v tnh, v th i vi
chng ta r rng l mt li phm. Chng ta nghe kit hu qu quyt ngc li. Vn i
vi chng ta th nh th ny: lm sao gii thch vic kit hu c th c lp trng nh th?
Bi u h c lp trng ?

Kho st vn di nh sng ca Thnh Kinh

Thnh Kinh l sch cha ng nhng quy tc ca kit hu; cn phi nghin cu Thnh
Kinh c th hiu thi ca h. Thnh Kinh ni v loi vt ngay trong nhng trang u.
Khi thy, khng c v tr. Tuy nhin c Phra Chao, Thin Cha Thng , Ngi
hin hu trc mi s. By gi Phra Chao to thnh v tr trong su ngy, v ngy th by
Ngi ngh ngi, v th ngy tr nn linh thnh v mi ngi c ngh vic.
Ngy u tin Phra Chao to dng "tin gii" v th gii: ni n gin hn, Ngi dng nn
tri v t, v c nh sng na. Hy nh iu : tri, t, nh sng, ba iu vo ngy th
nht. Ngy th hai Ngi to nn khong khng gia nc, phn r nc ra lm hai phn: trn
v di, v khong khng gian gia thm mt ln na l tri.
Ngy th ba Phra Chao ni li nc, vn b phn r, thnh mt khi l i dng; ri
Ngi lm cho t bng ni ln, thm mt ln na l mt t: nh th li trng vi ngy th
nht. on Ngi lm cho cy xanh bao ph mt t theo tng chng loi vi ht ging sinh
si ny n.
Ngy th t, Phra Chao li to nn nh sng mt ln na: nh sng ln ny phn bit
ngy v m: ngha l Ngi to nn nh sng t ng tr ban ngy, v nh sng m ng tr ban
m. Cch thc tc to nh th lm tr khn chng ta hi bi ri v by gi Ngi mi to dng
mt tri v mt trng trong lc Ngi to nn nh sng trong ngy th nht.
Cc bn bit rng ng v mt thun ty vn t th nhng k c hc ngy nay khng th tin
c. Xt theo ngha tng ch, iu khng n khp vi nhau: u dy nhng iu bt kh.
Ngy th nm, Phra Chao to dng loi vt khng v l do no c: c loi b trn mt t,
c loi bay gia tri, v c loi bi li trong nc, v Ngi ra lnh cho chng sinh si ny n
v tn.
Ngy th su Ngi to dng loi vt trn mt t v nhng loi b st, ri Ngi to dng
nn con ngi. Ngi to dng con ngi sau ht, v Ngi to nn con ngi theo hnh bng
ca chnh Ngi, v th ngi ta c th kt lun rng Phra Chao c hnh nh ging con ngi.
Phra Chao to dng nn n ng v n b kt hp vi nhau, cai tr v s dng tt c
mun loi.
Phra Chao cn bo h dng cy, tri lm thc phm.

Nhng iu xem ra khng nht thng trong cu chuyn

 c nh sng c to dng trc tin trong ngy th nht: nh sng nh th khng
th chnh l nh sng ca mt tri v mt trng ch c to thnh trong ngy th t. Nu nh
sng c to thnh trong ngy u tin khng phi l nh sng ca mt tri v ca mt trng,
vy th t ngun gc, l th nh sng khc, nh l mt nng lc tin khi t tt c c
th hin hu, nh l mt sc mnh ban pht, mt nng ng uyn nguyn, khng gii hn
trong thi dng h ca chng ta nh nh sng mt tri v mt trng: l mt th nh sng
v tr. iu cng ging nh l nng ng uyn nguyn ca mi trin khai trong qu trnh
tin ha v tr, chnh nh nh sng m mi s sau c th xy n.
Vn nn nh th cng c t ra i vi bu tri v mt t, c to dng ln u trong
ngy th nht, ri li vo ngy th hai v th ba. Bu tri v mt t ca ngy u khng phi
l bu tri v mt t ca hai ngy tip theo; tri v t ca hai ngy sau th mi ngi u
bit v ngi ta trng thy; l tri v t theo ngha en, theo ngha vn t v vt cht. Tri
li, tri v t khng d "thy" i vi mi ngi, bi v chng ch c th "nhn ra" c bi
mt gic quan bn trong, bi tm nhn: chng l nhng iu thuc tinh thn.

Nhng Cp tng phn

Tri v t trong ngy u tin l nhng "Cp tng phn". T nh sng uyn nguyn - n
lm cho qu trnh tin ha hu lai tr thnh kh th - pht sinh ra cp tng phn: m-Dng
ca Lo T, c din dch thnh: tri-t, ci-c, c-mt, thng-bi, trn-di, cao-
thp... Chng ta hy tng n hai cc m-dng: khi ni li vi nhau th c dng in -
Nng lc - chy qua.
Thnh ng "cp tng phn" c tnh cch bt nh, n ph qut, c th p dng cho v s
nhng trng hp c bit.
Trc ht, t khi thy, chng c g c; ri cp tng phn xut hin; kt hp vi nhau, t
khc pht sinh nng lc tin ha v hn. Cp m-Dng, chnh l cp Hu-V. Trc cp
ny th c iu bt kh danh: Chng Hu Chng V. Ri tip theo l Hu-V.
Ci "bt kh danh" uyn nguyn th tuyt i bt nh: "v" ci g... ci g? - Bt c ci g!
l mt "v" tuyt i, tuyt i bt nh m ngi ta khng th ni ci g "v" ci g?
Ci "Bt Kh Danh" c trc cp Hu-V, ci c th gi l nh Sng uyn nguyn , ci
Nng Lc tin ha : y chnh l "iu c t trc", "iu c"; ri t vn hu mi xut
hin.

Tip theo cu truyn ca sch Sng Th K

Nh th, xt trn bnh din ngha ca vn t, nhng iu bt thng ca cu truyn t
by cho chng ta mt iu g su xa hn ci ngha vn t : mt ngha "vt ln trn",
mt ngha ti hu. V cu truyn c th tip tc. Nhng mu thun hin nhin theo ngha
vn t lc ny khng cn l mu thun xt theo ngha tm linh, theo ngha ti hu.
Chng ta khng nn ch trch nhng mu thun cha ng trong Thnh Kinh, nhng chng
ta, nhng k cn th theo ngha tm linh, chng ta phi t xt mnh li.
Chng ta c tip cu truyn ca Thnh Kinh. Cy c xut hin trong ngy th ba trc khi
c mt tri chc chn hn khng phi l cy c bnh thng! Cn ghi nhn nhng chi tit ca
cu truyn c trnh by y l nhng du ch; phn trn, cc bn thy: cnh "thin
ng" c dng nn c nc trn v di; nh th phi mt m lm! V mt l iu
mu thun vi nng; v sc nng, sc thiu t, - "ron" trong ngn ng Thi - "tm cung
nhit" c ngha l g theo ngn ng tm linh ca Pht gio nu khng phi l tm b dy v
bi la ca nhng Kilesa, nhng khuynh hng phin no c tn l tham, sn, si bm tr
trong tm m qung duy ng ca ta; "Hy coi chng! la chy n nh" chng ta cng
ni nh th trong ngha . Tm "thanh tnh" gi cho chng ta ngha: yn lng, an bnh,
khng am m.
Sau khi con ngi xut hin, mi vt u thuc quyn s dng ca con ngi, ty theo
ch ca con ngi, ngha l con ngi c th lm bt c iu g vi vn vt nh h mun. T
kit hu kt lun rng con ngi c th an nh phn s ca loi vt theo nh thch ca
h; h qu quyt rng git cht loi vt, hoc n, hoc v bt c ng lc no khc u
khng phi l li phm g c. Tuy nhin y ngi ta c th nu ln mt im hoi nghi, v
rng tip theo Phra Chao ch ni l dng cy c v hoa tri lm thc phm cho mi
ngi. Vy th quyn hn ca con ngi trn loi vt ch lin h n vic s dng chng
gip con ngi nu c th. Quyn git loi vt n tht c th l mt "quy c" sau ny:
c l ngi ta "tha thun" rng t nay iu khng cn l li phm na.

Nhng quy nh c tnh ng thun

Nhng gii lut c bit ca mt s gio phi v th cng c tnh cch "quy c" - pannatti.
C nhng gio phi "tha thun" tun gi ch n rau c; nhng ngi theo phi Janisme (K
na gio) li cng nghim nht hn na, h tha thun vi nhau khng st hi ngay c s sng
ca cy c; h l nhng ngi ch n tri cy thi, king n ht ca tri, v ch n rau do
ngi khc dn sn; mt s gio phi khc li tha thun khng t la nu nng n;
nhng gio phi ch n tri cy, tuy nhin tri cy ch lm gim cn i nht thi thi, v
vy h phi d tr tri cy nhiu n thng xuyn, ngy v m.
Nhng gii lut c tnh quy c c th khng c gii hn: ngi ta loi tr tht, ri ht
ging, ri rau c, ri cui cng ch cn phn tht ca tri cy n.
Con ngi khng th khng n ung. i vi pht t chng ta, iu l tng l c th n
ung m khng phm mt li lm no. Tn cc tn gio xc tn rng Phra Chao ca h ban
cho h mun loi lm lng thc cho nn h khng coi l li phm khi n nhng th .
Ngay c c nhng linh mc Thin Cha gio i sn th na. Ti c c c mt cu chuyn
v mt thy tu kh hnh khng dung th ni cc kit hu t khi ng ta chng kin cnh mt
linh mc cng gio dng sng bn chim n tht: t ng ta pht nguyn khng n tht na
n b cho ti phm .
Tuy th, chng ta cn phi tm hiu r nhng ng lc thuc lnh vc lng tm a n
nhng thi khc nhau ca cc tn gio khc. Kit hu da vo Thnh Kinh quy nh
nhng l lut sng o v gio quy ca h. Nu vi thnh tm h thy rng trong Thnh Kinh
Phra Chao cho php h git loi vt n tht th l vn trch nhim ca lng tm h
i vi "quy c" ny: ng trn quan im l lut v gio quy ca h th ngi ta khng th
coi vic st sanh nh th l li phm c. Nhiu pht t chc khng my hi lng v lp lun
nh th ca ti i vi vn gy tranh ci ny gia kit hu v pht t...
C nhiu tn gio trong cc tn gio hin nay gi gn rt nhiu l lut c tnh quy c, v
c khi tt c u l nhng quy c. Nhiu ngi qu quyt rng: "st sanh khng phi l ti" -
v iu th ng i vi h - Phn chng ta, chng ta cho rng: "st sanh l ti" - v iu
ny li ng vi chng ta - Vi tnh cch l nhng "quy c" th chng ai c "ti" khi gn gi
nhng quy c ca mnh.
Thnh Kinh m t li Phra Chao ban cho con ngi ton quyn trn loi vt. Cho rng
iu bao hm vic cho php st sanh n tht hay v mt ng lc no khc, ngi ta
"thm" vo mt yu t khng c ni trong nguyn bn; chng ta bo l mt quyt on
"thm tht", "gi nh", "quy c": ngha l ng ta tha thun vi nhau v cch thc gii
thch nh th, rng ri hn vn bn c. iu g c "quy c" th c chp thun v
cho l chnh ng.
 Tuy nhin iu g c gi tr "theo quy c" th khng phi lun c gi tr "mt cch tuyt
i", xt theo quan im l s ph hp ti hu vi Php ca Nguyn Tnh - Sammutti hay
pannatti, ni v trng hp trc; v Paramattha ni v trng hp sau.
(quay v mc lc)
 Phra Chao - Thng - v Tam Bo

Lng nhit thnh truyn gio

Thi bui chng ta sng ang chng kin nhng sinh hot truyn gio quy m ca cc tn
gio c thn. Mt s nh truyn gio khng ngng sng kin nhng phng tin mi lun
hu hiu thu ht tn . Tuy nhin ngi ta cng c th nghi ng rng vic tm cch ci
gio ngi khc y c thch hp hay khng.
Khuyn khch v gip mi ngi nhn bit r hn tn gio ca chnh h, o su s
hiu bit v sng ng vi tn gio h c phi c gi tr hn khng?
Gn y, trong gii pht t vi nhau, chng ta bn nhiu v mt s thay i v gii lut, v
mt s gii thch hay din gii mi trong gio hun m kit hu tng tng ra. Chng ta
cho rng mt s gii thch c tnh cch kch bc i vi chng ta.
Kit hu ngy nay c th chp thun cho nhng c du ch r khc tn gio cng mang
l vt n cc tng s pht gio: c du hoc ch r kit hu trong cuc hn nhn d gio t
"tha thun" dng l vt cho nhng bc ng knh, nhng tu s c phm hnh, m khng phn
bit nhng v ny thuc tn gio no. Nh th th khng c g tr ngi trong vic c hai cng
tham d nhng l nghi Pht gio c.
c th t lng tn knh "Tam Bo", ngi phi ngu thuc Kit gio c th ch tha
thun trong lng rng mnh bi l c Pht vi t cch l V Tn S ho hnh, rng mnh bi
l Dharma (Php) nh l quy tc o c t nhin, rng mnh bi l Sanha (Tng) nh l
nhng mn ca V Tn S .
Lm nh th, ngi phi ngu theo Kit gio c th gi ng lut o mnh v khng th
b tn gio mnh trch c.
Khi by t c ch tn knh i vi Tam Bo: Buddha, Dharma, Sangha (Pht , Php, Tng)
th c th ngi li t n Phra Chao, Thin Cha ca mnh v ban cho con ngi Tam
Bo : lm nh th mt nghi l pht gio c c hnh bi mt kit hu li c th "tr nn"
mt c ch thch ng v kh chp tn vinh Thin Cha thc, Phra Chao thc ca h.
Cc bn c hiu r khng? Kit hu t "quy c" rng Tam Bo ca Pht gio th do
Phra Chao theo quan nim Kit gio "to thnh" v ban cho con ngi: Vi li suy ngh ,
kit hu bi l Tam Bo ca tng Phra Chao ca h. Cc bn ngh g v iu ?
Theo ti ngh th d quan im ca chng ta i vi vn ny th no chng na chng ta
cng phi u tin gn gi c m v mt s cm thng h tng gia pht t v kit hu.
Vy cn phi th tm hiu l do su xa thc y kit hu t p t quy c cho h.

Cn bn ca quan im kit gio: Thin Cha ng To Ha

Theo cc tn gio c thn, tn iu u tin chnh l c mt Phra Chao, mt Thin Cha
lm nn mi s, v khng th c iu g c m khng do Ngi lm nn. chnh l khng
nh trang u tin ca Thnh Kinh, chnh l nn tng ct yu ca Kit gio: l iu
u tin ngi ta dy cho kit hu.
Bi th, trong ci nhn ca kit hu vn thm tn rng mi s u do Phra Chao, nu c
Tam Bo nh pht t tuyn xng th cng ch c th t Phra Chao m ra nh mi s khc.
Chng ta phi hiu rng mt kit hu khng th khng suy ngh v ni nh th; theo quan
im ca h, khng th khc c: nu c nhng iu c gi tn l Buddha, thuc ging
loi no bt k th cng c th t Phra Chao m c, bi v ch c mt ng, ng ca h, v
ng lm nn tt c. i vi mt kit hu, tuyt i khng c mt chn la no khc.
 V phn chng ta, theo quan im ca chng ta, tt c vn nn l ch tm bit khi kit
hu ni v Phra Chao ca h th iu c ngha l g.

Phra Chao theo ngha ti hu

Kit hu cho rng: "Tt c mi s hin hu, chnh Phra Chao, chnh Thin Cha to
nn". V phn pht t chng ta, chng ta ni sao? Chng ta hon ton ng rng khng c
g t mnh m c, ngha l i vi mi hin tng, cn phi c mt ci nhn; cho mt iu
g bt k xy ra, cn phi c mt iu khc d l nhn hay duyn. "Ch c sinh thnh nh
l sinh thnh c iu kin": l mt khng quyt cn bn ca Pht gio. c Tn s dy:
"C nhn nh l iu kin c qu , khng c nhn th chng c qu ".
Kit hu chc s hi ngay: - Theo quy nh th iu g "chi phi" vic sinh thnh ra
Tam Bo? iu g lm cho Tam Bo hin hu?
i vi pht t chng ta, t vn nn theo cch thc khng phi l t vn nn rt ro.
Vn nn cn b gii hn trong giai trt ca c th b cu thc: mt iu g "chi phi" mt
iu khc th, bi ngay mi tng quan chi phi ny, li b chi phi bi iu n chi phi: iu
chi phi li cng lc b chi phi; iu chi phi v iu b chi phi cng b gii hn trong mi
tng quan , trong "dy chuyn" nhng s chi phi, nh trong "si xch v tn" ca nhng
chi phi h quan.
Nu chng ta t cu hi bit: "iu g chi phi iu g?", chng ta vn cn vng
mc bnh din c th, bnh din c bit. bnh din chng ta c th tr li v tng
im c bit cho Tam Bo.
Thi t Gautama (C m) tr thnh Pht Thch Ca khi Ngi c "gic ng" bi "Kin
Th", bi trc gic tm linh v chiu kch ti hu ca cuc nhn sinh, ngha l v Tnh Php
uyn nguyn v ph qut, v Dharma.
Dharma, theo ngha c bit thuc v gio thuyt (hay gio hun) ca c Pht, "xut
hin" khi Pht Thch Ca kin gii iu .
Sagha, theo ngha c bit v gio on nhng mi sinh ca c Pht, "xut hin" khi
nhng mn sinh u tin i theo c Pht.
Chng ta va nh ngha "ngun gc" th tc ca Tam Bo theo bnh din c bit, theo
ngha en, "vt cht" v st vn t. Tuy nhin khng phi l vn nn ti hu, vn nn v
ngha ti hu vn l vn nn v Nguyn Tnh ca chng.
i vi vn nn ti hu, v tnh ti hu, v Php ca Nguyn Tnh Ti Hu, v Dharma
Ti Hu th ch c mt gii p, ph qut v c nht; l tt c u quy chiu v Dharma
Ti Hu nh l " ngha" hay l Tnh Php, va Uyn nguyn va Ti hu.
i vi "vn nn Ti hu" v tnh cch ph qut ca vn php, ch c mt gii p duy
nht: chnh l Dharma! - Dharma theo ngha ton trit, ngha th nht trong "bn
ngha ca Dharma" - "T vnh cu c Dharma!" - "Rng c g hoc khng c g ht;
rng Tathagata (Nh Lai) - c Pht - sinh ra hoc khng sinh ra, xut hin hoc
khng xut hin, rng d th no i na th Nguyn Bn ca Dharma cng tuyt i c
t vnh cu.
Chng ta cng nn tn trng nguyn ng iu c coi l do c Pht ni ra. "Nguyn
Bn ca Dharma" (Php Bn), Dharma-Dhatu (Php Gii) ng ngha vi "Chn l ca
Dharma (Php Chn), Dharma theo ngha tuyt i. Trn bnh din ca Ti Hu ngi ta
khng bao gi dng ng t "hin tn" (exister theo Php ng), vn ch c dng khi ni v
c th, bi v "hin tn" - Bhu, Bhavati trong ting Thi - c ngha l "tr thnh"; ngi ta ch
s dng ng t "c" (y avoir trong Php ng) - As, Asti trong ting Thi - v l mt ng
t thot ra ngoi mi s quy nh, v ch gii hn trong ngha "khng phi l v", th thi.
 Dharma theo gio hun ca c Pht
Dharma ny, Php ca Nguyn Tnh ny th tuyt i c , t v thy, c lp vi mi
gic gi c gic ng, qun chiu v gio hun Dharma.
"Dharma ca Chn l uyn nguyn ny chnh l Tathata - t ti -, Ainsit, talit (theo ting
Thi), iu c "nh th", v khng th c "khng nh th".
Tnh Php, Php ca Chn l ton trit ph qut c p dng bnh din c th, v nhu
cu thng t ca ngn ng con ngi khi trnh by th c c bit ha v chi tit ha trong
nhng Php cn bn ca "gio thuyt", hay cn gi l "Dharma theo gio hun ca c Pht".
Nhng Php u tin c gi l T Diu , gm:
(1) Kh, Dukkha (theo nhiu cp ngha khc nhau, ngha theo st vn t v ngha tm
linh);
(2) Dukkha thc - ngha tm linh - ci kh no thc ca con ngi c nguyn nhn ni
tm th do nhng tm cu nh tham, sn, si...;
(3) i vi "kh sanh" do chnh chng ta t to nn , chng ta c th cha tr bng cch
dt b nhng tri buc kh no ca n;
(4) c mt Con ng, mt li thc chng tm linh ca "v tc", hay "tch tnh" vic tc
to nn Dukkha.
c Pht khng sng to nn nhng Php c bit ca Dharma c truyn dy ny, nhng
Ngi kin th, qun chiu qua thc t ca cuc i c th nh xy ra; chnh c Pht
kinh qua trong "thc nghim" sng thc ca Ngi; Ngi hng dn cc mn sinh ca Ngi
ri n phin h, h sng vi kinh nghim nh th. Nhng php ny, nh l vic minh
nhin ha Php Ti Hu ca Nguyn Tnh th lun mi l tuyt i chn thc, phi thi gian,
v iu kin; chn l ca n khng l thuc s kin c Pht khm ph ra hay truyn dy;
nhng php ny tham d vo tnh tuyt i ca Dharma. Nu c yu t quy c no th ch
trong mc ngn t c s dng pht biu nhng php ny.

Dharma, Ngi Li
Trong Thnh Kinh ca Kit gio c mt on ng lu ni n Phra Chao khng mang
dng thc c th kiu Puggala: chnh phn u Phc m Thnh Gioan vit: "T nguyn
thy c Ngi Li". Li chnh l li c ni ln, trit , tuyt i v khi c ni
ln, li y lun , khng i thay. Mt vi bn dch mi y cn vit: "T nguyn thy,
c Dharma". Nhng cch biu th nh Li, Php, Dharma c th xch li gn nhau d dng, v
kh ng tnh.
"Li cng Phra Chao, v Phra Chao l g th Li cng nh th. Nh th, t i i, Li
cng Phra Chao, v mi s n t Li, v khng c iu g khng n t Li."
l mt ngn ng t c tnh cch nhn hnh, gn gi hn vi ngn ng ca nhng Con
ng Tr Hu khi ni v Php ca Nguyn Tnh. Nh bi Tnh Php ny mi s th "t ti",
mi s sinh thnh t ti, trong bn th c bit, ph hp vi Php ca tnh Ph qut. y
khng cn l ngn ng quy c nhn hnh, theo dng thc mt nhn vt - Puggala - k sng
to na.
Chnh bi Php ca Tnh Ti Hu ca Dharma m c Pht xut hin t ti, nh l mt
Gic Gi chn tht, v khng nh iu ngi ta c gng gi nh ra mt quy c cho ngi
phi ngu kit hu nh ni trn.
(quay v mc lc)
 Thnh Kinh v Cuc Sng Vnh Cu

Trong Sch Sng Th K ca Kit gio chp li rng: Phra Chao cho php hai nguyn t
c n mi hoa tri trong vn, tr cy Ngi ch danh. H tun gi v khng ng ti tri
cy y, cy bit lnh bit d. Khi cm h n tri cy ny, Phra Chao bo: "Cc con ch c n
tri cy ny. Ngy no cc con n tri cy ny, cc con s phi cht," H quyt khng n tri
cy . Nhng mt hm, con rn - Satan - n cm d Eva, ngi n b, v ni: "ngy no
cc ngi n tri cy ny, cc ngi s c uy quyn nh Phra Chao. ng qu nng ni m
tin Phra Chao." Ngi n b tin li con rn, khng nhng n mt mnh m cn a cho
chng cng n.
Ngy hm sau, Phra Chao ra n vn mi hay l hai ng b n tri cy m Ngi cm.
Sau y l chi tit: Phra Chao tin vo vn nhng khng thy hai ng b v hai ngi thy
mnh trn trung nn ln trn. Trc khi n tri cy bit lnh bit d, h khng hay bit th
no l trn trung (h khng c thc v n mc), do h khng bit e thn l g c. Nhng
khi va n xong Tri Cm, h h thn v thy mnh trn trung nn mi trn vo trong bi
rm. Phra Chao ln ting gi. T trong bi rm h ln ting tr li. Phra Chao mi bo: "V
sao cc ngi khng chu ra y?" C hai ng b mi tr li rng: "Chng con h thn v
chng con trn trung." Phra Chao bit ngay h n tri cy Ngi cm nn mi c thc v
lnh d, c qun o - trn trung, xu h - khng xu h... Nhng hnh vi nhn thc tng
phn m u cn ai dy bo h v cc iu . Phra Chao gi h li gn v bo: "Cc ngi
bit ngy no cc ngi n tri cy ny, cc ngi s phi cht. By gi cc ngi cht ri v
cc ngi phm li - Bp mun i, bt hnh mun thu.
Ti y l ti nguyn t, ti v hn cho ti khi t n Cuc Sng Bt Dit; ti vnh vin.
Phra Chao thy hai ngi phm ti n tri cm, Ngi bit t by gi c dy bo g h
cng chng tun theo. H s tip tc n th tri cy khc m cng phi nghim cm hn.
l tri cy Trng Sinh. K no n c s sng mun i. V Phra Chao ra lnh cho canh
gc cht ch khng cho ai n gn cy ny.
Nu loi ngi khng n tri cy cm, h khng bit n lnh d, khng bit n kh -
Dukkha - l g? V Phra Chao sau bo h ly l cy, da th vt lm y phc che thn.
n y chm dt cu chuyn trong Thnh Kinh v Cuc Sng Vnh Cu, v tri cy m ai
n c s sng i i. Tuy nhin loi ngi cha n c v Phra Chao cm on.
Gi y chng ta s li tm gp Cy S Sng sch Khi Huyn, cun sch sau cng trong
b Thnh Kinh.
- Khi Huyn on 22, cu 2-7: "Loi ngi s c php n tri cy s Sng mc trong
vn Phra Chao."
- Khi Huyn on 22, cu 2: "Hai bn dng sng, c cy s Sng m qu mi thng, v
l cy cha lnh mi dn tc."
- Khi Huyn on 22, cu 14-15: "Ai git xim y ri s c quyn n tri cy s Sng."
Nh th, sau ngy c Kit n, ai lng nghe, thng hiu v th hin gio hun Ngi s
c n tri Cy trng Sinh, v cy y m qu lin tc. iu ny cho thy i vo s Sng
Bt Dit l mt hnh trnh lin tc, thng xuyn, vt ra ngoi thi gian, khng ng khung
mt giai on no.
Y phc tinh tn l biu tng cuc sng kh hp vi Tnh Php, khin con ngi c th
nhn ly tri Cy Trng Sinh.

Gii thch theo Pht gio

 Pht t chng ta c th rt ta t Thnh Kinh nhiu b ch. n xong tri cy bit lnh bit
d, i nguyn t thy mnh khn n ti li cho n ngy c n tri Cy Trng Sinh,
khin h tr nn bt t.
n tri cy bit lnh bit d l mi m, tham luyn, bm vu vo cp tng phn lnh-d,
tt-xu, th-phi, thin-c, cng-ti...
Nu khng ghp thnh i, th mi t ng trn mt ht ngha. "D" n c, khng i
i, khng i u vi "Lnh" th khng cn ngha. Cng th, "Lnh" bit lp, khng tng
phn vi "D" s khng c ngha g. "Lnh", "D" mi ch mt mnh, khng mu thun nhau
th v ngha.
Nhng cp t ng chng i nhau y, t to nn tng cho nhau v t bin gii ln nhau.
Mt nn tng hon ton tng i, mt quy c ngn t khng hn khng km.
Ngi ta gi "D" l iu chng lnh, v "Lnh" l iu khng d. u l nn tng ch
thc, nn mng tuyt i ca chng? v thc s c nn tng khng?
Khi khng khng oan quyt nhng cp tng phn y theo ngha en, da trn kinh
nghim ngi ta bo tt nh nh th ny, xu nh th kia. Tuy nhin, ni nh y theo tiu
chun nhn thc no mi c?
- Phi chng theo tiu chun tha mn ngu nhin? iu tt v lm tha mn, xu v
khng lm tha mn?
- M lm tha mn ci g mi c?
- Lm tha mn cc phn ng ngu nhin hoc bn nng ham mun, dc vng, tham luyn,
v ng, ti ng ca chng ta chng? "Ng, v ng" l tiu chun ti hu. Hy nhn ng vt v
l tr. ng nhin chng ta hnh ng v thc ri phi khng? Khi con ngi hnh ng
theo bn nng v k, theo iu mnh ham mun, gh tm th con ngi vn ln qun trong
vng thc .
Tr hu l minh thc, tinh tng, linh thng v chn tnh hay ngha ti hu ca vn hu.
Ch khi do Tr hu soi ng dn li th con ngi mi nhn thc ch thc chn tnh ca vn
php. Tr hu gip con ngi thc c tnh cch "v thng" ca c bit hu kin. Ngha
l con ngi khng th kin lp t ng c bit thnh gi tr ti hu cho mnh c. Ch c linh
thng v Ti Hu ch thc mi khin con ngi thc thc s v sai lm tuyt i l kin
lp t ng c bit thnh tiu chun rt ro v php ti hu cho cuc nhn sinh.
Trong cuc sng c th, chnh qua vic cm nhn nhc im v gii hn ca t ng c
bit nh nhoi kia m con ngi c th hng v con ng ch thc ca Ti hu. Ch c s
linh tng v ngha ti hu v chn tnh ca vn php mi gii thot con ngi khi ba
m la o v o c, v tnh ngng do nhng cp tng phn y to nn, v soi sng no
ng "li ti hu" ca Linh o.
V thin c, nu con ngi c kh kh bm vu ly chng, bn chn v chng, t ho v
iu thin, nhum mc cm ti li v iu c, quyn luyn vi thin, bc bi vi c th phi
chng con ngi t dn thn lm n l cho nhng cp mu thun lnh-d, Boun-Bp, cng
-ti v t giam hm mnh trong vng sinh t lun hi ca "Kh Kip."
y chnh l "cuc sng trm lun" ca Kh (Dukkha) m con ngi t to cho mnh v
v tm linh, khng nhn thc c ngha ti hu ca kip nhn sinh v v thiu tr hu Ti
hu.
Con ngi c th t giam hm mnh trong "Kip nhn sinh bt hnh" v thin, cng,
(Boun), cng nh v c, ti, (Bp), v m p cc h thng o c khp kn cng nh cc h
thng tn gio v li, v ng. Phng cch xa lnh nguy c tm linh trn l "x", l bung b
mi h thng kin thnh Ng (Att), duy ng, v ng, ti ng.
 o ti hu ch thc l An-att - V Ng, mt mnh lnh cuc sng phi t thnh, phi
chng nghim bn thn. l phng chm Pht gio ton din: An-att - V ng, khng cn
ng, v ng, ti ng. c g mi ngi khng cn thy bng ng! Nghip v lu, Nghip siu
thot.

Nghip v lu, Nghip gii thot

Gii thch t ng Karma - Nghip - l vn then cht nhn thc ng n Pht gio.
Ty cch gii thch m ngi ta c th cho Pht gio ch trng hoc con ng n l, bt
hnh, nh mnh hoc con ng t do tm linh hay con ng gii thot ph cp.
Phi chng chng ta nghe ni n "Tam Nghip": Thin Nghip, c Nghip v V Lu
Nghip? Kar c ngha l Hnh; Karma l hnh vi ca Thn, Khu, . Hnh vi con ngi hon
ton chu nh hng ca thc ngi lm. Karma theo ngha en, ngha vn t l hnh vi
Thn, Khu, . Nhng vn cha phi l hnh vi con ngi ton din.
Trong ng hng ton din, rt ro, theo chiu kch tm linh ti hu, trong chn l vin
mn ca ngha nhn bn, Karma l vic to cho hng tnh mt ngha. L chnh ch
ch hnh gi, l chnh tm Citta. Thi tm linh iu khin hnh vi con ngi. Karma cn
bn l thc, l phm cht tm linh, thi ni ti ca , ca tm.
Cng nh vi mi t ng Pht gio, mun gii thch ngha rt ro l phi hiu t ng y
theo phm cht, ch khng phi theo vn t. Ni r hn l phi theo phm cht thi tm
linh, thi tm Citta. Chung quy th iu m Pht gio rt ro quan tm ti l thi ni
ti ca Tm. M Tm y chnh l gii thch theo thi ni tm, theo phm cht, theo nhng
gi tr ca kinh nghim sng thc, theo tm , Citta. Ngn ng pht gio chng ta khng din
t phm cht m khng gn vo mt ch th danh xng. Mun din t theo cch ni nh
Pht, cn phi bit din t mt cch hm n, mc du x dng ngn ng ca mi ngi.
Ngi pht t thun thnh lm cng vic mt cch t nhin. Song v ngn ng s dng l
ngn ng ca mi ngi nn thnh gi khng phi l pht t s chng my may ng vc v d
b nhm ln v hiu theo ngha vn t.
Citta, tm , khng phi l mt s vt, mt quan nng, nhng l trng thi cn bn ca
nhn sinh, kh nng tip nhn gi tr tm linh. Karma gn vi Citta ch nh ch . Tiu
chun nhn chn gi tr l c ph hp hay khng ph hp vi ti Hu, vi ngha Ti hu
Ton din, vi Dharma.
Trong nhn quan pht gio, tiu chun ti hu xc nhn nh ca hnh vi con ngi l
Gi Tr. Gi Tr ny vt ln trn tiu chun o c hiu theo ngha thng thng, c
nh ngha l "thin" l "tt" t thn, i u vi l t thn l "xu", l "c" - hai cp tng
phn thng gp. Ngi ta c th thm vo nhng cp tng phn khc nh th-phi, cng-
ti...
Vin nh Pht gio nhm nh bc tng y, lm n tung ci khung nh nguyn khp
kn cc gi tr thun khi nim kia. Ch yu y l nhn danh ngha tm linh Ti hu ca
nhn sinh trong mi lin i vi ngha Ti hu ca Bao Qut th c gi l Dharma, chng
ti chng li loi ch ngha duy l v cc hnh thc tn gio khuyn i.
Tiu chun gi tr tm linh ti hu l s quy hp ca thi ni tm - ca hng ch tm
- vi Chn Php ca Nguyn tnh trong ng hng o Ti Hu. Vn l nh ngha hay
miu t nhng c im ca mi quy hp ny nh th no. ng nhin l khng bao gi
din t l thuyt, l lun sung. Nhng chnh l trn kinh nghim sng, tr hu tm linh, trc
gic v minh trit, phng thc tm linh, thc nghim thn chng, c th hin thun li
hay khng thun li trong ng hng "qun chiu" tm linh ti hu nhm gii thot con
ngi ton din.
 Trn l thuyt, mi ngi c lng thc, c tr hu u c th phn bit im ny.
Tuy nhin trong thc t, i a s cn l nhng ngi tp tnh trn con ng hnh o,
tm cn nng chng duyn, cn b giam hm trong tht ngc h phc. H cn bit "tin
tng" "ph thc" cho ng m ng, "tin tng" vo hiu lc kinh nghim tm linh ca
chnh c Pht, mu mc ca nhn loi hin tin. Ch nh mnh tin trn con ng Trung
o, con ngi mi hy vng th nghim phn no hiu lc ca o. T ng "quy y" chnh l
quyt tm t trn nim tin tng v ph thc mnh vo hiu lc gii thot mu mc kinh
nghim tm linh ca c Pht.
u l tiu chun thc dng, c th c Pht ra phn bit thi tm linh thun
li ng n, thch ng? Tiu chun y c din t trong mt ch n thun m tm tt
c tt c kinh nghim sng ca o: Anatt - "An-att", V Ng. Ngha l c gng gii
thot ni tm khi xing xch trin phc tri buc tm thn vo ng-v-ng-ti-ng c
tuyt i ha.
Nh vy, chng ta c th trnh by o Ti hu c Pht nh l Con ng ca Karma
Gii Thot, Karma-V Lu, con ng t do tm linh chm dt con ng n l ca thin
nghip, c nghip khp kn trong nhng cp tng phn: ng-sai, ti-v ti, Boun-Bp...
Chng ti khng dm coi vic lp cng c l khng tt. Chuyn gy cng c vi hy
vng ly thin c n b li chng nghip chng cht do c tp gy nn hay n b cho bn
thn, cho tha nhn tri n, v o hiu, v t bi i vi chng sinh bt hnh hn, cn sng
hay thc.
Chng ti ch cho rng cha phi l o Ti hu c c Pht chng ng v thuyt
ging. Con ng to thin nghip tng i l con ng tt, con ng chung, ngoi vi,
tm thi, con ng hy vng, con ng dn ti mc ch. Chng ta khng th trch c ai,
nht l khng th coi h l mt pht t khng tt ch v h ngh rng con ng cha hon
ho v tm thi ny thch hp vi h trong hin tin. H cn nui hy vng tin ti mt cuc
ti sinh no tt p hn, t s c can m hn bc ti o trit hn, o ca
c Pht, con ng Nirvna, con ng ng tn dit. Nh c li tin ln nh vy, t nht
cng tim tng, m con ng chung chu ton nhim v dn li a ng. l con ng
tt, "thun li" trong mc tng i, cn nhum trn tc: Lokiya-Kusala; khng phi l
"A-Kusala", xu, bt thun li. Con ng cha rt ro thun li, Lokuttara-Kusala, cha
phi l o Ton Vn, Lokuttara-magga.
Con ng cha vin mn ny c nguy c bin hoi thnh lng m o bn nng do v
minh v linh thc non km chi phi. Theo ngn ng bnh dn Karma ch bao gm nghip xu,
lm li, ti c, tht c, h ti vic vi phm vt th ng gii pht gio. Mi ngi phi hnh
tr Ng Gii trong ngn ng, hnh vi b ngoi m khng ch trng n thc. Karma
(Nghip) v Bp (Xu) tr thnh ng ngha v thay th nhau c. Karma gi ln vic phm
gii v hnh pht tt yu coi nh gn lin vi vic phm gii. ngha Karma cn thoi ha
thm t hn tr thnh mt loi nghip lc tch ly di dng nhng hnh pht khn n
c ging xung chng hay chy, ty nghip nhn trng thnh trong kip ny hay kip sau.
Nhng bt hnh xy n trong kip ny c coi nh Karma kip trc to nhn, kip ny
chu qu. y l nhng bt hnh cam chu nh duyn phn khng trnh c. Tt hn ht l
chng nn trnh n hay lm nh bt cho bn thn hoc cho tha nhn khi dn y chng
vo mai hu. Ch cn bin php nht thi, bp bnh l lm vic thin n b hay gim
thiu di sn nghip lc, to cng c nh cng dng ch Tng, cha chin. Tht l c mt
s suy i th thm ca linh thc. Tuy nhin vn lun lun cn c th chuyn ha t ngha
vn t tht th thin sang ngha tm linh vi diu.

Hai nguyn t n tri cy bit lnh bit d

 y khng phi l kin thc l thuyt m chnh l s nhn thc thc nghim. Cng khng
phi l vn bit tr li mt cch thun l cu: Thin l g, c l g? Thnh kinh nu r hai
ng b mun thng thc, n thc s, nhai, nut, tiu ha. iu c ngha l hai ng b
bm, quyn, bu vu ly cp nh nguyn Thin-c lm h thng cu c coi l ti hu.
Mc d b cm n tri cy bit lnh bit d, h vn mun lm ph thy thn thng ch ng
cp tng phn m hoc y. H dn kht vng vo tri cy mong c v mt ging m
him bo rng h s tr nn thn linh, tr nn Phra Chao.
H cng c bo: "Cc ngi s cht." Nhng h u c cht. R rng ci cht theo ngha
tm linh. Theo cch ni nh Pht, cht l ti sinh. Ti sinh trong kip trm lun kh no,
Dukkha. Cu chuyn li tip tc. Cain k ti sn ca em v mun chim ot ly. Bo
lc ny sinh t .
iu y tht tri nghch vi gii lut ca c Gisu v gng hnh ca Ngi. T khc
mnh, khng kh kh bm ly sinh mng, song sn sng x thn v tha nhn. Bung b - "X"
- mng sng, bn ng, v ng. Nh vy khng cn ci "Ti" lm im ta bm vu vo
nim Thin-c v ng na!
Kit hu bo ci "Ti" y c ph thc cho Phra Chao. Theo cch ni nh Pht, ci
"Ti" tr nn "h khng", "vng lng". Khng mt ai cn ni c "ci l iu thin
ca ti", "ci l iu c ca ti" na.

Cy S Sng
By gi chng ta hy ni n Cy S Sng. Khng phi i lu mi m tri. V v Qu
ca o Dharma cng th - Lokuttara Magga, Lokuttara Phala - t khc t o n Qu,
khng tr hon. V hnh o l c qu. o ca Qu, Qu ca o. o Qu sinh ha qua t
tp, khng my may nh nguyn gia sng Dharma v c Dharma. V o, tu hnh o, th
nghim o, c chng o, tt c ch l mt, nhm v Ti Hu.
L Cy S Sng c th cha lnh mi dn tc. Cn cn st no l cy ny phi cha tr nu
khng phi l nhng cn st Tham, Sn, Si nh k sinh trng lm bi hoi nhn tm? Nhng
cn st c tnh trc tin l vng nim v Chn Tnh ca o Ti hu. N l ngun gc
sinh ra tt c mi thc lon ca Tm tham lam, Sn hn, Si m.
Cng nh Cy S Sng, Dharma l thn dc, l gii thot cho ton th nhn loi, cho mi
chng sinh, cho tt c vn hu. K sng theo Php ca Dharma, thay v b dm da, s c
c hn: "Ngi s khng cht". Ngay t by gi, trong cuc sng hin tin, k y chng
ng Dharma, thot khi vng sinh t lun hi, nhp cnh gii Nit Bn mc d cn ti
th.
Xim y va mi git sch, mc vo thy khoan khoi. Xim y m mi ngi phi mc
c n tri cy s sng hn l Ng Gii, khn thit m khng mt ai c xao lng. Cng
nh mi sm mai phi n mc chnh t trc khi ra khi nh, nu khng th ch lm tr ci
cho thin h. Xim y y chnh l Ng Gii c hnh tr tinh tn - Sila. n mc chnh t,
chng ta thy khoan khoi d chu - Samadhi. By gi chng ta c th n tri Cy S Sng -
Pann, tr hu, tm thn an nh.

An bnh ni tm
Tm ch c th an khi lng ngi hn hoan hn h, tha mn nhng g mnh c, mnh lm,
mnh mong. Nh vy, trc tin phi c qun bnh ni tm.
 Nu Tm khng bao gi an, mi mi lo u, lun lun b o gic t tim thc dy v cu x
th lm sao c c cuc sng qun bnh vng tin trn ng Tm linh? Hy nhn xem
tm c an tnh khng, c trnh c sn hn, bc bi, ri lon, lo u khng?

Quan xt Tnh Khng: Sunnat

Tnh Khng, nhng khng g mi c? Khng c ng, khng tham luyn ng, ng c bit
bn thn. Trnh tuyt i ha ci ng y. Trnh chuyn ha ng thnh tuyt i h ngy cho
bn thn. Cng nh vn vt hu kin, "ng" mang nng nhng c tnh tng i, hn hu,
v thng, mu thun. Chng ta cn thc iu . Ton hu th chng ta cng chung s
phn trong si dy xch hu kin. y l thc ti th nghim trong kip sng ca mi chng
sinh. Tuy nhin trong thc ti y con ngi vn c th sng ngha tm linh ti hu ca o
m khng phi bn khon s hi.
Ngi bn chn lo u ch tng bi chng duyn, khi th hi h ui theo iu tng rng
thin i vi bn thn, lc li vi v trn trnh iu ngh l c, l bt ho cho chnh mnh. H
thm ngh ci "thin" thm kht mong mun c kh nng gii thot bn thn h.
Thi ni tm mi loay hoay tm kim, bm vu vo iu ny vt kia cho bn thn k
thc ch l bm vu ly ng bn thn. chnh l iu to bt hnh cho cuc sng. Khng
phi t s vt hay bin c, m theo c l ngn ng thun ty, theo gi nh sung chng ta
cho l tt v ngh rng t xu hn, hay cho l xu v ngh rng t tt hn, l phc lc, l phin
no ch thc ca chng ta, hay c kh nng to phc lc, phin no tht s cho chng ta.
Ch php, vn vt, v trc tin ci ti chng ta m chng ta v ng bm quyn vo bin
thnh kh no cho mnh. Thc s chng khng bao gi l kh no c, v t chng khng th
no l kh no c. Ni kh thc s ca chng ta chnh l chng ta t kin to ly ni kh
ri bt chnh bn thn gnh chu. y mi l kh no, Dukkha, ch thc trong vin nh ti
hu.
"X tt hn chp". "Chp" l cm ly c chim, iu kht vng cho l tt, iu gh
tm cho l xu. "X" l bung b, xa b ng, khng vng vn bn bu sn sng n
nhn Ti Hu. Ai th nghim c thi ng, k vo c cnh gii Nit Bn -
Cuc Sng Vnh Cu. Ai khng li bc, k l "Thnh Nhn", l Arahant. c g thy
tha thch, v vi s cn trng, chng nghim v bin bit, chng ta tip tc con ng chng
ta.
(quay v mc lc)
 i Nt Antt (V Ng)
chiu kch tm linh ca mi tn gio

K no m tm hn thm nhun nhng kht vng tm linh su xa ca o mnh s tm

thy ngay o mnh c mt iu g nh l im ng quy ti hu chung cho tt c mi con
ng, tn cng ca tri thc tm linh v vt ln trn nhng d bit hu hnh v vn t.
Nhng k thc hnh tm linh thc s ca mi "Con ng Gii Thot Ti Hu" phi c mt
cui con ng , ni Ti Hu.
Xc quyt nhng Con ng a v Ti Hu ng quy chnh l xc quyt s hin hu mt
cng ng, mt ng nht tnh no ca "chiu hng ti hu", mt ng nht tnh no
ca cung cch hnh x hay ca vic tp trung tm linh ti hu c mi Linh o Gii Thot
thc s ti hu chng nghim.
i vi nhng pht t chng ta, iu c xem nh l thi tm linh c thc nghim
theo kiu thc Ti Hu v a n Ti Hu c chng ta din t trong mt ch n thun:
Anatt, "V Ng".
Anatt, cng ging nh nhng ng ngn nn tng ca Pht gio, c nhim v chuyn ch
truyn thng tm linh ca chng ta, trong ngha tm linh sng thc ca Con ng ca
chng ta v trong chiu hng ti hu ca "Vic Gic Ng" ca chng ta, khng hm cha
bt k mt khi nim lun suy, mt by t hoc mt xc quyt thuyt l, mt iu g "c th
c" hoc "khng c th c" no. Ai c th bo cha c ci gi l s ph quyt hin hu
thng nghim ca nhng c th ring bit trong lc nhng c th ny thc s l nhng thc
th thng nghim c chng nghim l thc trn bnh din kinh nghim chung?
Anatt: Chng ta mn nhng mu thc c coi nh l "khun vng thc ngc" gii
thch ngha nhng t ng pht hc p dng cho trng hp ny, ngha l gii thch theo
trng thi ca Citta (Tm ), theo nhng cung cch hnh x tm linh. Anatt trong ngha
tm linh, trong ngha ca mt kinh nghim sng thc, ca mt "Chng Nghim", ca mt
thi ni tm, l gii thot, l vt qua s bn bu t nhin ca c nhn vo c tnh ca
chnh mnh m mt cch no c tuyt i ha nh l gi tr ti hu cn phi bo v hoc
u tin cu vt; chnh c tnh c kin lp nh l tiu chun Ti Hu phn bit nhng
gi tr "v ng". Vic cu vt bt nh ci ng nh b v c bit c kin lp nh l s
Gii Thot Ti Hu, ci "ng chp" c kin lp nh l Tuyt i, nh l Ti Hu, Att-Ti
Hu; chnh l "V o", l Phn o.
Vy ci "phng tin", con ng chng ng ca An-Att (V Ng) sng thc ny s l g
y? Vic "thi hnh", "vn dng" phng tin s nh th no?
Tha rng chnh l: qun chiu, xoay hng, dn hi thot ra khi nhng sai lm t sinh
c tnh duy ng ca tm ta: nhng sai lm bm r trong vic tuyt i ha m qung ci "Ti"
c th, ngun gc thc s ca Phn Gii Thot, bc l trong nhng phn ng ca dc vng v
vic l thuc vo iu c gi nh l ng ao c i vi ng; hay ngc li trong nhng
phn ng s hi, gh tm, kch bc tt c nhng g b h coi l bt ng i vi ng. Chng ta
gi nhng sai lm, hay nhng "t kin" ni tm ny l th t hp l ca vic chuc phm,
nhng l th t thun tin qun chiu. V minh, A-Vijj va l "r tr" bm r su nht,
kh phn bit nht li va l iu sau cng cn phi tuyt i thanh ton, bi v khi "cn
bnh" ny hon ton c cha khi c ngha l thc s c Gii Thot, Nirvna, An-att,
"v ng" c vin mn.
y l mt trong nhng th d p nht v kh nng tinh t k diu ca ngn ng tm linh
trong truyn thng Pht gio v vic s dng mt t ng vi nhiu cp ngha khc nhau
qua bc tin tm linh, t ngha vt cht hay c th nht cho n ngha tinh thn v cao c
nht, t nhng yu t u tin cho n giai on t o. An-Att, V Ng, qua s bin th
ca ngha, c hiu l "c gii thot": t ngha nguyn thy, V Ng mang trong mnh
ton b ba c tnh kh ca c th b tri buc, trong cp nhng yu t u tin ca "Chn
L u Tin" l Dukka (Kh), c nhn trong tnh c th vt cht, vt qua chng ng
gii thot tm linh ca ng b tri buc, t n An-att, V Ng, mt Tn gi khc ca Ti
Hu khng b tri buc l Dharma.
Trong ngha ti hu Con ng ca Anatt v con ng ca Dharma th ng nht:
Anatt, trong ngha y , l o, l s Gii Thot, cng nh Dharma trong ngha y
, chnh l Tuyt i. "Hy bc theo Anatt: chnh l o. V Ng! = "vng bng ng":
i vi cc bn, ci ti ti-ng hy tuyt dit! chnh l Anatt, lc khi thy ca o th
c tnh cht trc th, nhng khi c gii thot th mang tnh cht mnh lnh ca o phi t
thnh.
Anatt! Anatt phi t thnh trong ng. l ch tm tt ton th s ip ca c Thch
Ca.
Anatt i vi chng ta, "Lng yu mn c Bc i" i vi Kit hu; k cng trn bnh
din thi ni tm sng thc chnh l iu duy nht gi ghm trong s ip tm linh ca
c Pht, ai c th phn bc mi ng quy ny? Chng ti mun c th ni rng c s ng
nht. Trn quan im ca kit hu, c nhiu l do chng li lp lun ny. Chng ta phi
tn trng mi bt ng ca h v i vi h, "ct li" ca tn gio khng c quan nim
theo cch th ca chng ta.

Du Thnh Gi
Trong s nhng ngi khch n y, i khi ti nhn ra vi kit hu mang trn c mt
tng thnh gi nh. Ti c ln ni vi h: thnh gi nh m cc bn mang vi t cch
mt kit hu th i vi ti, mt pht t, cng c mt ngha.
Cc bn hy nhn: c mt nt dc nh hnh ch i hoa ca mu t ting Anh, "I", c ngha l
"Ti"; v cng c mt nt ngang trn thnh gi n xa b, t khc ci "Ti". i vi ti,
mt pht t, thnh gi ca bn ni ln rng: Anatt, "khng c ng ti-ng-v-ng", "khng
cn ng", "v ng". Thnh gi cha ng tt c gio l Pht gio!
H hi ngc nhin, nhn ti v mm ci: ti ngh rng h khng phn i ti, bi v h
mm ci.
Chc hn rng vi t cch l nhng pht t, khng bao
(quay v mc lc)
 Chuc Li - Chuc Ti

Vn ny lun lun gy bt ng kin gia kit hu v pht t trong nc, mt bn

khng nh chnh iu bn kia ph nhn.
Pht t nht quyt ni con ngi lm ch hnh vi ca mnh. Karma (Hnh Nghip) l hnh
ng bng Thn, Ng, . Hnh Nghip gc ngi hnh ng. iu trong tm ngi hnh
ng l . V chnh trong su thm ca tm m con ngi ch thc l tc nhn v k duy
nht gnh chu trch nhim v hnh ng mnh, khng mt ai can thip vo hnh ng ngi
khc c. Khng mt ai c th thay i, thm hay bt my may g. Nh vy, lm sao cn ai
c th len li vo tm t ngi khc cha trong thm tm? Thu hi Karma, thu hi trch
nhim ngi khc l mt hnh vi hon ton ngoi tng tng.
Mc du vy, kit hu xc quyt c chuc li, chuc ti. Chng ta cn xem xt vn , tm
hiu kit hu quan nim s vic lm sao m khng nh nh vy c.

c Gisu Kit, ng Cu Th
Kit hu gi c Gisu l Cha Cu Th, ng chp nhn ci cht cu trn gian.
Ngi tin v thun nhn chn l ny u sn sng dng hin c Gisu cuc sng tm linh
mnh. Kit hu gi vng nim tin bao lu cn thc tm quan trng ca nhng vn cn
bn . H oan quyt c Gisu x thn cu th. Nh Ngi chng ta c cu . V th
chng ta dng hin Ngi trn nim tin, t tng, tr tu v c gng i mnh.
Vn cn bn n trc tin l ngha hai ch "cu ". Thng thng ai tr n thay k
v n nn m ri vo vng n l th h l ngi gii phng k mc n khi xing xch n l
tr thnh con ngi t do. l cu theo ngha en, ngha thng thng l b tin ra
chuc.
Chng ta phi quan nim nh th no v n cu trong chiu hng tm linh? Hy ly
th d mt ngi phm li v v minh, vng kin, nhng c chp m, mc ai ni g vn mt
mc t chi khng nghe theo. Phi c ng n hy sinh tnh mng thuyt phc h lu ,
suy ngh, t vn lng tm, sau cng mi tin tng lm theo. l cu theo ngha
tn gio, nh c Gisu thc hin, nhn loi tn vinh l ng Cu Th.
Cu l em ca ny i ly vt kia. c Gisu hy sinh tnh mng cu trn
gian. Thp gi kit hu l biu tng cng cuc cu ny; c Gisu chu ng inh v
cht trn thp gi v tit tho v chng minh chn l Ngi ging dy.
Vc ly thp gi l xc quyt nim tin ng chuc i l v Cu Tinh.
Cu cn c ngha l gii thot, gii phng v phng din chnh tr. Tuy nhin y
chng ta cp n gii thot tm linh, mt vn khc hn v lin quan ti cuc sng ni
tm. V gii phng tm linh l mt vn ring t, thuc bn thn nn cn lu n bao gm
hai cng vic c thc hin cng mt lc. Mun gii thot mt ngi v mt tm linh th cn
phi lm sao tm h sn sng chp nhn t b v minh v tr v vi chnh kin. mi l
con ng gii thot tm linh. Trong khi gii thot v mt vt cht th ch cn b tin ra
chuc l xong. Hai vn tht khc nhau hn.
V phng din tm linh, phi lm sao ngi cn c gii thot tn thnh cng cuc gii
thot bn thn v quyt tm sn sng hnh ng t gii thot ly mnh. Tuy nhin, iu
khng ph nhn rng vic gii thot cn l mt tng phm, mt n hu. V nu khng ai ch
cho con ng chnh kin th ngi kia u c gi l n nhn, ngi gii thot, v cu tinh.
V Cu Tinh ch thc l ngi gip h thot vng v minh, ph tr vng kin, bc u l
thc c v minh y ri thc s thot ly khi n.
By gi chng ta th xem cng cuc gii thot cu ch c trong Kit gio thi hay cng
c trong Pht gio na. Ti dm qu quyt rng Pht t no khng nhn thy trong Pht gio
c cu , c Gii Thot khi kh kip th c th t ra ng ngn hn kit hu.

c Pht, ng Gii Thot

Pht gio quen thuc vai tr cu ca B Tt, ng sn sng hy sinh tt c, lun c sinh
mng ph chng sinh. Chng ti ngh n nhng nghip lnh phi thng ca k v lai
chng qu B Tt, v sau rt c Pht, ng hin trn i mnh chng sinh. Sau khi
c o v thnh Pht, Ngi nhn thy Chn l Dharma Ti hu va mi khm ph ra tht
diu vi, cao siu, qu tm hiu bit ca chng sinh. Ngi t nh phi chng l iu ho
huyn nu em truyn b kinh nghim gii thot y cho ngi trong thin h. Nhng may
thay, Ngi i kin v ngh rng bit u c mt s ngi c th lnh hi chn l y. V
v cho d nhng ngi ny t i bao nhiu i na, th cng tht l iu thit thi, nu Ngi mt
mc t chi khng chu tit lu Chn L. By gi, Ngi nht quyt ng u vi nhng kh
khn v cng ln lao truyn o php cho chng sinh, mc cho v s nhng chng i, tr
ngi, kh nhc. C gip chng sinh thot vng phin no, xa la bn m vng t cu mnh
v mt tm linh i hi c Pht v vn hy sinh, kh au n kit qu sut cuc i.
V cng chnh nh sn sng chp nhn kh khn, nhc nhn hy sinh m cc bc ph huynh
gip con em ln khn, trng thnh. H khng ngn ngi trc nhng him ha, hy sinh, d
cho phi hy sinh c tnh mng. Cc gio s, cc nh gio dc phi sn sng hy sinh thi gi
nhn ri, c gng khng ngng hon tt cng cuc gii thot gip hc sinh, sinh vin ca
mnh t kt qu mong mun nu thc s h l nhng v Thy ch thc. Phi chng h cng
chu ton hnh vi cu khi gip t mnh t gii thot khi v minh, vng nim?
Cu v gii thot l hai nhim v cn thit i vi nhn loi. Loi ngi cn chung sc
hon tt s mnh ny. Ch vic gii thot khi ngho kh, bn cng thi cng i hi
bit bao n lc ri.
Tng tr cu thot khi kh kip ca dukkha l mt cng cuc gii phng tm linh i
hi cn trng, bin bit. Nu s sut trong lc hnh thin th i lc Vic gii thot vt cht
cng c th a ti n thuc tm linh trong lc th ng v u v k.
Ch c gii thot tm linh mi trnh c mi tnh trng m h, mi gii thot bo m
duy nht. Tuy nhin vic i hi nhng kh nng tt yu, c bit l Minh v Hu.
Mun lm Pht, phi c Tr Hu - pann - ca Pht. Mun lm t, phi c Tr Hu ca
t. Phi am tng con ng tm linh dn ti gii thot khi "kh kip" ch thc, khng
my may nhm ln v bn cht ca n. Phi bit r cc phng tin v cch s dng chng
thc s. Phi ch tm, c thnh , v thc s mong mi t gii thot tm linh. Phi hnh tr
t bi h x i vi mi chng sinh - khng thin i, ng ngha ca upekkh, vi tm t thanh
thn ch khng phi th lnh m.
Mun bt tay vo vic thc s, trc tin phi bit r y l mt cng vic lu di i hi
nhit tm, tr ch, kin nhn. Phi c tm hn cao thng, l tng cao siu, o c, lng
tm chn thnh chnh trc mi c th thc d ht tnh, khng qun ngi hy sinh, qun mnh.
Tt c nhng thi tm linh y, chng ta tm thy c Pht. Ngi ht lng vo
vic gii thot chng sinh khi kh kip ca Dukkha ch thc. Bc u l gip h thu r
ngun gc ni ti ca phin no. Phi gip chng sinh lm than thot khi vng v minh, v
minh tm linh - Avijj - Dt m ti i vo nh sng ca Chnh Kin, hu nhn thy
ngha ti hu thc s ca nhn sinh.
 Nu khng nh th th mt mnh t tm, bi tm c nguy c dng li trong vng tnh cm,
t bin thnh mt loi xc ng gi to, mt ngh thong qua, v b. c Pht khng dng
bc . Ngi ht tm vo vic gii thot thc s tt c chng sinh khi cc h phc
tm linh. Chnh nh vy m Ngi gii thot h khi mi khn n, mi bt hnh, mi
phin no ca Dukkha. y mi tht l tn gio tm linh chn chnh, gii thot thc s. Cng
cuc gii thot vt cht nhm chm dt ngho i, n thuc chnh tr cng bt u bng vic
nhn thc tnh trng bt hnh v mt vt cht, v mt chnh tr hin tin. Phng php p
dng cng ging ng li ca c Pht. Ngi pht hin vn s l kh, a ra phng thc
tr kh, pht ha con ng tn dit kh, con ng gii thot.

c Gisu v gng mu gii thot kh kip trong Kit gio

Thot ly kh kip trong ng hng tm linh l hoi bo ln lao nht ca nhn loi.
c Gisu l tm gng phi thng. Ngi sn sng hin thn lm cho loi ngi in
o nhn thc ng n, thu hiu ngha ch thc ca cuc nhn sinh. Con ng gio ha
ca c Pht cng nhm khuyn d chng sinh t b vng nim tr v vi chnh kin. Tuy
nhin trong cng cuc ph chng sinh ny, c Pht khng phi hy sinh tnh mng, v
thu by gi n , ch cn thuyt gio l . Ti Palestine li khc, thuyt ging sung
cha , cn mu o chng minh iu thuyt ging.
Chng ta th tm hiu cn k hn ngha cuc gii thot khi kip kh trong Kit gio qua
Thnh Kinh.
Kh kip ny bt u t nguyn thy xa xa vi cy bit lnh bit d. Hai nguyn t loi
ngi mun n tri cy ny mc du Thin Cha cm n, nu n th s phi cht. Trc kia,
hai ng b khng bit g v lnh, v d. Nhng sau vic bit n lnh d l mi bt hnh.
Tm tr s tp trung vo khi nim thin-c v nhng cp i khng tng t, to thnh mt
h thng nh nguyn t tng ngt ngt.
Trong h thng nhng cp tng phn y, nu ci ny tt ci kia phi xu, iu ny ng
k vng th iu kia phi ng gh tm. u l im quy chiu ti hu ca l lun ?
u l tiu chun tuyt i phn bit nh th? Tt v ng k vng i vi ai? Xu v
ng gh tm i vi ai mi c? - Cho bn thn! cho chnh mnh, cho ci "Ng" ti ng, v
ng c kin nh thnh trung tm, thnh tuyt nh ca h thng, mt h thng nh nguyn
khp kn. Dng sinh mnh c cun vo dy xch khng cng tn, hay trong lun xa mi
quay cung lun qun - dy xch hay lun xa ca "sn xut b thc phc" ly "Ng" lm tiu
chun ti hu - chnh l kh kip, dukkha ch thc theo ngha tm linh, mt kh kip
bt u vn hnh i vi loi ngi.
Du ch ca xing xch tri buc y l loi ngi khng c php n gn cy th hai, cy
Trng Sinh. y cng l du ch loi ngi bt lc t gii thot kh kip, chm dt phin
no cho n ngy c Gisu ging trn nh Cu c loan bo.
c Gisu n x thn cu loi ngi bt hnh, gii thot h khi ti, khi ti nguyn
t i vo S Sng Vnh Cu nh Tn c s cp n. Cu c nhn mnh n tnh
trng ti ly do hai nguyn t gy nn v tn ti mi mi n ngy c Gisu ging trn.
Ngi xung th chuc ti chng sinh, gii thot h khi tnh trng ti li mun kip, khi
nhng t tng, tn ngng v sng bi ngy to m Cu c khng ngng nhn mnh.
- Phc m Thnh Luca, on 21 cu 28:
"c Gisu n gii thot loi ngi khi s hi, kh no - dukkha - vo ngy xt x v
trng pht. By gi s l nhng ngy hi hng kinh d, vi nhng hin tng khng khip,
nhng ngy cng khn cho ph n mang thai hay cho con di b mm, nhng ngy thng kh
mnh mng. S thnh n ca Phra Chao s ging xung nhng ngi gc ng v gm do, b
dn i lm t nhn t ngi. Dn ngoi s ch p thnh Girusalem, v bt dn chng i
lm n l. Ngi ta mt va v khip s. Nhn loi s thy "Con Ngi" n trong m my.
l im bo loi ngi s thot ly s hi chun b n nhn "Con Ngi" ging th".
Chng ta c th gii thch cc iu din t trn theo ngha biu tng v tm linh. c
Gisu n lm trm lng mi kinh hong do i tai bin gy nn. Theo ngha tm linh th
iu lin h n tt c nhng ni khn kh trong tm hn con ngi. c Gisu n, mi
s s hi bin mt v con ngi c gii thot. Ngi gip loi ngi chin thng mi nguyn
nhn gy s hi trong thm tm h n ngy xt x v trng pht khng cn gy hi hng
na.
- Th Thnh Phaol Gi Tn Hu Rma, on 3, cu 24:
"Phra Chao gii thot loi ngi khi tnh trng ti li mt khi h tin vo c Gisu. V
l s mng ca c Gisu. c tin l cng c gii thot; v u c tin, khng cn lo u,
s hi. Tin vo c Gisu l phng cch Phra Chao n nh gii ha nhn loi vi
Ngi. Ai tin vo c Gisu Kit s c Phra Chao gii ha, khng phn bit k thin, ngi
c, v mi ngi vp ng nh nhau."
Phra Chao y khoan dung t bi cho loi ngi lm ha vi Ngi mt khi loi ngi tin
v ph thc mnh cho c Gisu. Nh th, i vi loi ngi, tnh trng ti li chm dt,
h c gii thot. Loi ngi bt hnh c lm ha vi Phra Chao, nh c tin, nh ph
thc mnh cho c Gisu - Saddh - tin ph thc bn thn - i vi h, khng cn tnh trng
ti li na. Ht ti li l gii thot.
Khng phi ht thy mi ngi u chp nhn ph thc mnh cho Phra Chao, tin tng li
Ngi, nhn nhn quyn ti thng ca Ngi. H "chng i" li Phra Chao.
Phra Chao sai c Gisu n dy loi ngi Chn L ca vn hu - ch by h thc tnh
ca vn hu - Ai th lnh gio l ny s c gii ha vi Ngi, khng cn th nghch vi
Ngi na. Nh vy, i vi kit hu, c Gisu l ng Gii Phng nhn loi. Tuy nhin
cng vic gii phng ny l vic lm ca Phra Chao.
Kinh Pht cng c ghi li nhng bng chng v vic t khc v chng li gio l ca c
Pht, vic ph nhn s gic ng ca Ngi, c nhng mu toan h st Ngi. i vi nhng k
chng i m Ngi gip h gii ha vi Ngi, phi chng Ngi gii thot h, "cu
chuc" h?
Mn cch din t ca kit hu, chng ta c th ni nhng ngi chng i Chn L Ti
Hu ca Dharma l nhng k t chi yu mn Dharma, v c Pht n gii ha h vi
Dharma.
V sao h chng i Dharma? V "Dharma" m c Pht thuyt ging i ngc li khuynh
hng bt hnh ca tm t, nhng khuynh hng v ng m chng sinh quyn luyn, thch
th, mi m, cui cng coi chng l chnh ng, l thun li. c Pht tn lc lm cho
chng sinh thu hiu ng n chn l ca vn hu, gii ha h vi Dharma. Cng nh c
Gisu, c Pht l ng ha gii ti hu.
- Th Th Nht Gi Tn Hu Crinth, on 7, cu 23:
"Phra Chao mua chuc anh em vi gi ln lao, gi sinh mng c Gisu Kit". Nhng
con ngi m qung y khng mun lng nghe. Phi lm th no gii thot h khi v
minh hu cu chuc h? c Gisu chp nhn x thn thuyt phc h bin i tm t.
Thnh Kinh s dng hnh thc so snh, "quy c" din t, coi nh Phra Chao ng tin
chuc, v tin chuc l sinh mng ca c Gisu. Chng ta ch nn dng li hnh nh so
snh, song hy xem kt qu, chng sinh c "cu chuc" i ch, h c cu thot
khi con ng kh no t nay thuc v Phra Chao. c Gisu tr mt gi to ln
cu chuc h, v th Ngi chnh tht l ng Gii Thot, ng Cu Th. K c cu chuc
khng cn thuc v h, thuc v "Ng"; nhng c th ni t nay h thuc v Phra Chao.
- Th Th Nht Gi Tn Hu Crinth, on 15, cu 55:
"c Gisu hy dit s cht, Ngi kh tr s cht, khin n bin mt khi th trn
ny". Nh th, chng ta c tr li vi i nguyn t loi ngi. Hai ng b n tri cy bit
lnh bit d v phi cht. Nhng nay h c cu thot khi s cht. Thnh Kinh cht vn
s cht: T thn hi, ngi cn g na u? c thng ca ngi u? Nc c ca ngi
u? u cn g ca s cht ny na? V chng, mt gio l mi c ban b nh th
lc ca h thng thin-c bo tn.
i vi chng ta, chnh Tr Hu, s thu hiu Dharma Ti hu hy dit s cht.
- Th Th Hai Gi Tn Hu Crinth, on 5, cu 15:
"Mt ng cht cu ri mi ngi": c Gisu.
- Th Th Nht Ca Thnh Phaol Gi Timth, on 1, cu 9:
"Lut c lp ra cu ri hng ngi phm php." Lut y l cc gii lut - pannatti
- ca tn gio; cc gii lut y c lp ra khng phi cho nhng ngi ang hnh o,
nhng cho hng ngi phm php, lon tc, khng tn sng Phra Chao, hnh ng phi php,
sng v o, khng tho hiu vi cha m. Mi iu y lin quan n vic cu chuc ca c
Gisu. Ngi lm cho k phm php chm dt hnh ng ti li, nhn thc rng lut c
lp ra khng phi cho ngi cng chnh, khng cn n gii lut, song cho ngi phm php.
- Th Th Nht Ca Thnh Phaol Gi Timth, on 2, cu 5-6:
"c Gisu l ng trung gian hy sinh tnh mng gii thot nhn loi." Ngi xng
ng l ng Cu Th ch thc.
Nhiu th d c dng lm ni bt nhng c tnh cho thy c Gisu hi t cch
mt ng Cu Th. Chng hn Ngi trung thnh vi nhim v nh mt chin s dng cm.
Ngi qun tr gia s nh mt ch gia nh nhn lnh, nh mt qun gia lm rng danh trng
trch mnh. ng nhin, mt v thc hin cng cuc cu trc tin phi hi mi c
tnh k vng nh: tr hu, chnh trc, x k, kin nhn.
- Th Thnh Phaol Gi Tit, on 2, cu 1-4:
"c Gisu n chng ta c cu thot khi s d v sng tinh tuyn." Nh th, c
mt ngi chp nhn hy sinh ton tnh mng loi ngi c cu thot khi s d v
c gt sch ti li.
- Th Thnh Phaol Gi Tn Hu Hipri, on 9, cu 12:
"c Gisu ly chnh mu Ngi, khng phi nh n mu chin, mu d, mu b." Tht
vy xa kia ngi ta hin t loi vt v dng ln Phra Chao mu cc loi vt y lm l vt n
t ti mnh, xin Ngi x ti, v h c coi nh tm li s sng nh mu loi vt hin t.
Nhng c Gisu chnh mu mnh, hiu nghim hn mu loi vt bit bao!
Tt c nhng xc quyt lp i lp li ca Thnh Kinh gip c tin tn hu bn r su, tp h
quen xem c Gisu l ng Gii Thot, ng Cu Th ti hu ca h.
Trong mt chuyn du lch n , ti chng kin nhng huyt t loi vt n ti.
u ngi th hu c xch li gn k u con chin. V ch t ly bng lm nh qut vt g
t u ngi th hu qua u con chin ri mi cht u con vt. Nh cuc hin t t ti ny
m ngi th hu c coi nh gii thot khi ti li mnh.
- Th Ca Thnh Phr, on 1, cu 18:
"c Gisu gii thot dn chng khi ti t truyn". Qu v thy , ti lu li t nguyn
t. Hy th ngh n chnh chng ta, v cu tip trong th ni trn l hy dng thi gian cn
li ca cuc i tn sng Phra Chao. "V nh anh em bit Phra Chao mua chuc hu
anh em c t do, c thot khi cnh sng h phim t truyn ca anh em."
L Pht t chng ta c thy ngi ngng khi phi nhn nhn chng ta phm li v nh hng
ca t tin khng? T tin hnh ng v minh. Con chu tip tc hnh ng nh vy mi n
khi c ngi xut hin lm cho h thc c rng khng nn i theo vt xe c nh vy.
chnh l tnh trng n thi c Pht sinh tin. Ngi by gi theo loi tp tc,
truyn thng ca t tin. c Pht c thuyt phc h rng tht l thiu khn ngoan nu c
tip tc theo bc ngi xa mt cch m qung khng bin bit, nh tng thut trong
kinh Klma.
Hy th nhn li t nc Thi chng ta. Qu v c cho rng ti thnh ph Xaya nay kh m
tm thy nhng tp tc t truyn m tt hn chng ta chng nn m qung tun theo khng?
Phi chng vn cn nhng l nghi t nhiu nng sc thi vt linh gio hay B La Mn gio
ca t tin li m pht t chng ta ng l phi chng li vo qun lng i phi khng?
i vi ti, nhim v gii thot ca c Gisu trong Kit gio rt l quan trng. Mt
nhim v a dng, nhng tu trung ch nhm mt thc ti duy nht trong vin nh ti hu.
Tuy nhin, vic thc hin nhim v ny no u c d dng. Khng phi ch cn mt vi xo
thut tm thng no l xong, nh mt s ngi vn cn tin tng nh vy.
- Th Ca thnh Phr, on 2, cu 5:
"Hy cho Phra Chao xy dng anh em lm ta nh thn thing." ngha cu ny tht
su sc. Nu chng ta c Gisu gii thot chng ta khi nghip d trong tm t, th Ngi
s xy ct cho Ngi mt ta nh thn thing v Phra Chao s ng li . Gii thot y l
kh tr mi m vng, bt cng tm hn hon ton t tnh v bin i thnh "Thanh Tnh,
nh Sng, An Lnh", mt ta nh thch ng cho Phra Chao. - Sa't, Sawng, Sangop: ba t
ng bt u vi mu t S, chm ngn ca Trung Tm Tm Linh ny.
L pht t, chng ta phi gi tm c thanh ty - Sa't - nh "ni tr ng ca c Pht."
Phi chng chng ta c th ni nh vy theo ngha tm linh? Qu v s bo l ngn ng
ca kit hu ri. Tht ng nh vy, theo ngha vn t. Nhng theo ngha tm linh th ph
cp, mi ngi u c th li gp nhau y. Trn bnh din ngha rt ro, mi con ng
dn v Ti Hu phi i thoi vi nhau c.
- Sch Khi Huyn Ca Thnh Gioan, on 1, cu 5-6:
Thnh Gioan bo ng nhn thy Ngi Phra Chao, on thm: "Ngi cu thot chng
ta khi ti li chng ta trong mu Ngi, v chng ta l dn ca vng quc Ngi." Ci cht
ca c Gisu cu thot loi ngi khi mi xu xa trong tm t, bin h thnh nhng con
ngi thanh tnh - sa't - nh vy nhn loi mi c th l cng dn trong vng quc Ngi.
iu hin nhin, v mun vi Phra Chao, mun sng trong vng quc Phra Chao, tm
phi thanh tnh, sch mi t .
- Sch Khi Huyn Ca Thnh Gioan, on 5, cu 9:
Thnh Gioan tm lc th ny: "c Gisu ng lnh sch v m n v Ngi bng lng
mua chuc th gian bng chnh mng sng mnh. Tht l phi l chng ta coi Ngi hon
ton ng nhn lnh sch, m n, by Thnh Kinh cho nhn loi bit n, v Ngi hy
sinh tnh mng cho nhn loi."
Trn y l nhng on Thnh Kinh u ngha c gom gp li qu v thy kit hu
ni g v c Kit, ng gii thot tm linh. Nh vy chng ta bit r c nhng u tnh m
ngi kit hu nhn nhn ni c Gisu qua tc hiu ng Cu Th. iu gip cho pht
t chng ta c c s so snh vi nhng u tnh m chng ta nhn ra ni K khai l cho o
gii thot ca chnh chng ta.
 c Gisu c ng thun hy sinh mng sng khng?
C k bo do c hi ngu hp m c Gisu chu cht. Ch sau ngi ta mi nhn
nh rng Ngi hy sinh tnh mng cu nhn loi.
Chng ta th xem li bn Phc m ni v cuc t nn ca c Gisu nh th no?
Theo Thnh Math v Thnh Mcc, trc khi tt hi, c Gisu ku ln ting: "Ly
Cha, nhn sao Cha b con?" Li ny c th by t s luyn tic v Cha Cha Ngi b hnh
hnh. Theo Thnh Luca th c Gisu ni: "Ly Cha, con k thc mng sng trong tay Cha".
y, c Gisu t by Ngi hon ton ng hy sinh mng sng mnh.
Theo Thnh Gioan, c Gisu ni: "Mi s hon tt". Li ny tht c bit v c
Gisu xem nh mun ni mi iu Ngi c nh thc hin c hon thnh. Nh th
ch thc c Gisu mun chu cht cu chng sinh.
Thnh Luca v Thnh Gioan khng nh tht r rng c Gisu ng thun hy sinh tnh
mng.

Pht gio v chuc li

Cu tr li t nhin ca nhiu pht t l lm sao mt ngi c th chuc li Karma, chuc
li trch nhim c nhn ca ngi khc?
Tuy nhin c Pht c cp n mt Karma va l cu cnh va l ti hu ca mi
Karma. Qu vi c nhn thy ba loi Karma chng?
Ngi ta bit n cp Thin-c - Boum-Bp - tng ng vi cp Bch Nghip - Hc
Nghip.
c Pht bin bit cho chng ta thy mt Karma khc "Khng trng khng en", mt
Karma v lu, mt Karma va l gii thot, va l cu cnh ca nhng Karma en trng c
cu.
Theo ngha tm linh uyn thm, Karma biu th thi ni ti ca tm, hng ca mi
t tng, ngn ng, hnh ng. l hng nh ot phm gi ca mi hnh vi c thc,
hnh vi nhn bn thc s.
c Pht cho chng ta bit Karma, ti hu, ton bch l Karma l tng, Karma v vi,
khng nhum nghip en-trng, ch l hnh vi thun ty, c gii thot, t tr, tuyt i,
khng b thc phc bi att (Ng). l v ng - anatt - (an-att) - khng cn ng. N l
thi ni ti cn bn ca mi hnh vi, cuc sng chng ta; l cuc sng Ti hu ca con
ngi, ng c Ti Hu.
Nghip v lu l s gii thot khi mi "hc nghip". Hc nghip l hnh vi con ngi b
tnh v k chi phi mt cch th lu, mt hnh vi xu xa, ti li, nghch vi gii lut, mt
Karma tng phn bt thun li - akusala - i vi o.
Nghip v lu va l cu cnh va l s vt qua, gii thot bch nghip. Bch nghip
chnh n khng xu xa, khng ti li, khng tuyt i nghch vi o. N "khng bt thun
li" - Kusala - ngha l thun li, tuy nhin cn mt cch tht tinh t, cn v k mt cch tht
vi diu. N cn chu nh hng thi i v o c nh nguyn nhm t c iu g bn
ng mong mun, c phn thng tt, hay c ti sinh phc lc hn trn gian hoc th
gii no khc, trn tin gii hay trn thin ng. Nghip trng khng phi l lm li g, khng
nghch vi o. N c th chun b a n o. Tuy nhin n cha phi ch thc l o v
ng trit , o Nit Bn, o ca Dharma Ti Hu. o ca nghip v lu vt ln trn tt
c nhng phng thc trn gian nhm to cng c cho bn thn, tuyt i thun li ch
thc - Lokuttara-Kusala -, l o khng b thc phc, cng mt phm cht v ph hp vi
Ti Hu Tuyt i khng b thc phc.
Karma ton bch y c c Pht gic ng v ch by chnh l s gii thot khi mi iu
c - Bp - lm li v khng xng ng; cng nh mi iu thin - Boum - thun li, c cng
c. Con ngi c gii thot khi xing xch ca h thng o c tc ly - khi th gii
ny, khi mi a ngc gii hay cnh thin gii do cp mu thun thin-c, cng-qu ch ng.
S tri buc vo h thng nh nguyn i khng y phi chng chnh l qu cm ca cy bit
lnh bit d m i nguyn t loi ngi mun th nghim ri ch em li mt mt cho bn
thn v cho con chu.
c Pht chng nghim v tit lu "Karma Cu " gii thot khi mi Karma b chi
phi ch em li kh kip ca Dukkha t ngha tht th thin n diu l cao thm m xem
nh nhiu tn gio cha bao gi khm ph ra v thnh thong cn ln ln vi gii thot.
Karma Gii Thot l v ng c chng c, l Gii Thot hay Nit Bn t, l Dharma
c chng ng.
c Pht phi i ph vi mun vn kh khn lm cho chng sinh nhn thc thy
nhng quan nim sai lm c v phn bin nhng khi nim s ng v chn l Dharma Ti
hu Ngi gic ng. Bo rng c Pht ch gii thot chng sinh khi hu qu bt hnh ca
v minh - Dukkha-vipka - l khng ng. R rng Ngi ch by con ng gii thot khi
ngun gc phin no tm linh thc s ca kip ngi. l con ng v ng -Anatt - vng
ng, chng nghim ch thc n Ti Hu.
c Pht n tit lu cho chng sinh o Chn Khng, o V Ng: Anatt, Sunnat.
Ngi mun gii thot chng sinh khi mi s hi v Sinh, Lo, Bnh, T. Ngi ku gi chng
sinh hy sn sng chp nhn mt ci ng nh b ca mnh trong Nit Bn m khng phi
tht lc vo nhng no ng thoi thot khuy kha chn thin nh no c coi nh
qu nh i i.
Trong vn ny, i bn c nhng cch din t khc nhau. Mt nn ni v v ng,
anatt, v php, dharma. Bn kia li ni n ni cc lc siu phm... Thay v tranh lun, hy
chp nhn chng ta c cch nhn d bit mc du vn cm thy gn gi nhau trong nguyn
vng thm su hn l trong phng tin din t.
c Pht v c Gisu c coi l nhng ng gii thot nhn loi. c Gisu x thn
cu trn gian; nim tin ny l nn tng ca gio l Kit gio tng truyn. Chng ta cng
bit rng gii thot chng sinh khi v minh, c Pht phi nh i bng gi qun
mnh hon ton v li ch ca ton th nhn loi.
(quay v mc lc)
 Yu Mn Thin Cha

Chng ta khng tm thy t ng "yu" - ting Thi gi l "rak" - trong ngn ng tm linh
pht gio c truyn. Tri li, ting m kit hu s dng nhiu nht l ting "yu". Phra Chao -
Thin Cha - yu thng kit hu, v kit hu yu mn Phra Chao. Kit hu dng "rak"
trong c hai trng hp. Khi ni chuyn vi kit hu, pht t cng dng "rak" v kit hu
dng ting y. Yu, "rak" l mt t ng tht m h, khng my thch hp din t cuc
sng tm linh. N chan cha tnh cm v lm hi tng n t ng "tham luyn". Yu v
tham luyn thng tr thnh ng ngha. M mi tham luyn u bng bc v ng, Att.
Trong ngn ng Kit gio, ting "yu" chim mt v tr tht ln lao. Pht t c cm tng
rng mi ln dng ting "yu", Kit hu u chp nhn kha cnh "tham luyn, v ng" nh l
chuyn bnh thng. D nhin, khng phi "tham luyn, v ng" mc th lu, nhng
mc tinh vi tim tng. C th kit hu khng nhn thy iu ny, song hnh gi tu c
Pht gio thm nhun l tng v ng - Anatt - tn gc r thng nhanh chng pht gic
ngha . V chng ting "yu" "rak" nhc nh ting "Rga" dc vng, ng ngha vi Lobha,
mt danh t khu gi "i tnh" (Love trong Anh ng), mt t ng xut hin khp y.
T ng pht gio thch hp din t tng quan gia chng sinh gm bn ting, mi
ting din t mt thi c th v lin tc tim tin:
- T, Mett: T tm, mt thi cn bn bt bin.
- Bi, Karun: Lng trc n i vi chng sinh bt hnh hn mnh.
- H, Mudit: Hoan h cm thng vi chng sinh phc lc hn mnh.
- X, Upekkh: Tch tnh, tm v phn bit. Chm mnh trong lin i i ng ca "v
lng chng sinh", chng phn bit ngi hay ta.
Bn thi y c gi l "T Phm Tr" hay "T V Lng", m rng ra v cng v tn
bao qut v lng chng sinh trong thp phng th gii. Phng php tu tp tm linh
thc hin t v lng nh - Phe Mett - bt u vi ci d, ngi thn thch ri lan dn n
k quen bit, ngi xa l, ngi kh , k th.
y l ngn ng tm linh v tng quan "gia nhng chng sinh ng hnh..." ngn ng
ny khng dng c din t lin h gia Ng c bit vi Ti Hu Tuyt i, hoc gia
Ti Hu Tuyt i vi Ng c bit. V tng quan gia Tn Hu vi Thin Cha, cc tn
gio c c tnh nhn hnh ha chung s dng ngn ng hn nhin ca mi tng quan y
cm tnh gia con ngi vi nhau, ngn ng ca i Tnh, mc cho sau ny s dn d tinh
luyn ty theo mc tin trn ng tu c. Kit hu Thi c thi quen ghp hai ting "Mett-
Karun" (T-Bi) ni ln lng ln mn ca Thin Cha.

t Pht thuyt ging tnh yu kit gio cho pht t

Mi tn gio u ni n "i tha". Ring kit hu coi yu thng tha nhn l ct li, l
nh cao ca tn gio h v cp n yu thng tha nhn nhiu hn pht t chng ta.
Chng ta ni n i tha di kha cnh tng tr, li tha - Prayt - theo ngha ph cp lin
i, li cho mi chng sinh, k c bn thn mnh. Qu nhin, chng ta a chung t ng vi
ngha "v lng".
Kit hu cn tin xa n vic ng ha yu thng tha nhn vi yu mn Thin Cha, Phra
Chao. i vi kit hu, tnh yu Phra Chao nh mt giy thng do ba si xe li: Phra Chao
yu thng chng ta nn chng ta yu thng tha nhn nh Phra Chao yu thng chng ta.
Chng ta hy xem xt k cng cch din t ny v n va hu ch cho chng ta, va c li
cho mi giao ho gia chng ta vi Kit hu.
 "Phra Chao yu thng chng ta bao nhiu th chng ta phi yu thng tha nhn by
nhiu".
Cho d ch gii hn ci nhn vo kha cnh lun l ph thng, kha cnh "chnh php
chung", m cha cp n kha cnh tn gio, th yu thng tha nhn l mt nguyn tc
trong "lun thng". V vng bng tnh thng ti thiu, cuc chung sng con ngi s i n
sp , iu ny c bit ng vi sinh vt c thc. Tuy nhin, ngi ta cng tm thy
chng tch quy lut ny ni c nhng sinh vt h cp. Thm ch rong ru trn mt nc cng
c xu hng t hp li vi nhau, xem nh chng thch hp qun hn phn tn. Cn sinh ng
vt th ng nhin t tm cch quy qun bn nhau. Th vt ng loi khi cht i n ni
mi xu x ln nhau. C theo bn nng t nhin, chng tm cch hp n vi nhau. Thi
th nghch ch xut hin v nhng l do bt thng.
Mi tn gio u c k hoch ha bnh cho nhn loi, v a ra nhng quy tc x th trong
chiu hng ny. Yu thng tha nhn l c s cn bn ti ho cho nn ha bnh ny. Chng
ta th hnh dung xem yu thng tha nhn c kh nng gii quyt cc vn ca nhn loi
n chng mc no. u c yu thng tha nhn th khng cn st nhn, ngc i, la
o, oan tri, trm cp, gian ln, lng gt, bc lt, dm ng, t hnh, d d, gian di, dm
pha, vu oan, lng nhc, khinh mit, say sa... Yu thng tha nhn s gip h th tr ng gii
n mc hon ho.
Pht t chng ta hy t vn xem chng ta cn trng nghim tr Ng Gii khng? Nu
khng th l do hin hin l chng ta yu thng tha nhn cha . Khi tm hiu u xa, r
rng chng ta thiu yu thng tha nhn. Chng ta phi theo kp cc kit hu v h khng
nh rng ch cn hnh tr gii lut yu thng tha nhn l m bo chc chn hon tt mi
gii lut cp n trc y. Cho du chng ta c chi tit ha Ng Gii thnh hng t gii
lut ring bit i na th chng ta cng s ch t c kt qu tng t thi.
Chng ta ch nn coi nh tnh yu thng tha nhn. Tri li chng ta cn o su gii lut
trng i ny em thc hnh v truyn t cho th h ni tip, v yu thng tha nhn l
bo m mt hnh kim ng n. Hy nhn k a phng, lng mc chng ta, nu c yu
thng tha nhn th bao iu ng tic khng xy ra.

Ngn ng a tp
Nh cp trn, i vi kit hu, yu thng tha nhn l giy thng do ba si xe li: yu
mn Phra Chao, ng hng mun chng ta yu thng tha nhn nh Ngi yu thng chng
ta. i vi pht t, tht l c mt vn khi nghe kit hu m t Phra Chao nh mt ngi v -
Puggala - c bit, c th bit yu thng hay khng yu thng, bit trng tr hay tng
thng. Chng ta khng quan nim Phra Chao di hnh thc y. i vi chng ta, Phra
Chao l Php ca Nguyn Tnh hoc l mt trong nhng gii lut c bit din t Php ca
Nguyn Tnh.
i vi chng ta, t ng Php ca Nguyn Tnh mi din t c ngha Ti Hu c
m ch di danh t Phra Chao theo nhn quan nhn hnh ha. Ti c th ni, trong ng
hng ti hu, chnh Tnh Php, Dharma Nguyn Thy Ti hu l Phra Chao ch thc v
ng kt hp rt ro mi quyn nng linh thing m cc tn gio quy v Ngi nh: Ngi l
Nguyn Thy, ng quan phng v ban php mi n hu.
Lm sao chng ta c th ni c Tnh Php yu thng chng ta hay chng ta yu mn
Tnh Php. Tnh Php khng phi l mt ng no nh kit hu khng nh v Phra Chao v
cng c x trong tinh thn y. Hy th xem chng ta c dm chp nhn quy c ngn ng,
quy c tm thc lm gi nh tm thi - Sammuti - cho php chng ta coi Tnh Php nh
mt "ng", nh mt Phra Chao, nh mt Thin Cha yu thng chng ta v c chng ta
knh yu chng?
 Ch a ra mt gi thuyt nh vy thi cng lm cho ti b ch diu iu ri phi
khng? no ti c nhm ngh nhng iu chng tai g u, m ch c gii thch mong qu
v hiu r vn .
Chng ta hy nhm li ch thit thc. Php ca Nguyn Tnh l Php chi phi mi kha
cnh c bit ca v tr vn hnh tin dn ln chng qu ti hu ca vn php. Chng ta c th
ng ha Tnh Php vi tnh thng Phra Chao hng dn vn vt n chng qu rt ro
chng? iu ny ng hay sai, xin qu v ty nghi thm nh.
Tnh Php ny c tht v chc chn c hng v chng qu ti hu. Ai t chi khng
ha ng vi vn ln ca Tnh th coi nh b trm lun; ai ha nhp vi vn ln ny
s tn ti v tin ti mi, v kha cnh trc kia cha c bit s sng t dn. Phi chng,
theo cch trc kia din t mang mu sc nhn hnh, chng ta c th xem nh l "ho ",
"t tm" ca Tnh Php, nh l "tnh yu thng" thn thnh ca Phra Chao m ngha ti
hu chnh l vn ln ca Tnh Php?
Chng ti thit tng cn hon v mi ngn ng nhn hnh ho gii thch ngn ng y
theo ngha rt ro ca Chn L Ti Hu, ca Dharma. V chnh trong vic hnh tr Tnh
Php m cc tn gio khc c th ty nghi nhn thy cch thc "chng ti yu mn Phra Chao,
n p tnh yu ca Ngi nh ngoan ngy p li ting gi ca Ngi", khng khc g cch
thc cc tn gio y quan nim tnh yu ny i vi tn hu mnh. Vic chng ti nghim tr
Tnh Php, Gii Lut ca tinh tn ph qut cng l cch thc chng ti "ly tnh yu p li
tnh yu" ng nh Phra Chao mong ch.
L pht t, chng ti lun lun n o trong vic dng ngn ng tnh yu. Hnh thc vn t
ca loi ngn ng ny tht qu xa l i vi cch thc chng ti quan nim giai trt ca Ti
Hu v o ca Ti Hu i vi chng ti. Cc con ng minh trit lun lun u tin dng
ngn ng ca ti thc, trong lc nhng con ng ca Bhakti, ca nim tin li chn ngn ng
ca quan h yu thng.
Nu con ngi cng lc yu mn Thin Cha v yu thng tha nhn th khng th dng
li ni ng v ng. Nu con ngi ch bit n ng th khng th yu thng c. Yu
thng ch thc i hi con ngi phi t khc bn thn. Yu thng v v k c th tuyt
i khai tr ln nhau.
Ch c v minh tuyt i theo ngha ca Ti Hu mi gii thch ni s kin con ngi c
th tn ng c bit nh b ca mnh ln hng tuyt i v ti hu. Tt nhin, v minh y s
bin thnh tham dc v k i vi nhng g i ngc li iu thm mun. Hy nhn xem loi
vt, s phn ng theo bn nng ca chng l mt bi hc thm tha i vi chng ta v n biu
l nhng khuynh hng h hng trong thm tm chng ta. Chng ta thy loi vt lun c s
t nhin l thuc ca c th c th vo chnh mnh v bn nng sinh tn ca c th, hay nht
l ca tp on.
Nu chng ta quyt tm ng cho bn nng v k ca c th c th p bc bn thn th
c th ni c chng ta thot khi vng v minh th tnh bm sinh, v chng ta tin gn n
vic ch ng c lng tham luyn v sn hn, bnh din c th hay phe nhm.
l con "ng tt" ca chng ti; o trc tip ca Gii thot nhn sinh, con ng
trc tip ca Ti Hu, ca Dharma. Cc tn gio c thn c th gi con ng y l "o
tnh yu Phra Chao trong yu thng tha nhn, l o Bc i". Nh vy c i trong
ngha ph cp, c th c coi nh l s vin mn ca tn gio, ca mi tn gio, trong tinh
thn v trong chn l, l s hon mn mi Tnh Php, s hon thnh rt ro ca Karma,
Anatt, Dharma.
(quay v mc lc)
 T Vng Pht Hc Yu Lc

Nhng ch vit tt:

(p) = Ting Pli
(s) = Ting Sanskrit
(th) = Ting Thi Lan

Abhidharma (s); abhidhamma (p)

Lun Tng, mt trong Tam Tng (Tripitaka) gm Kinh Tng, Lut Tng v Lun Tng.
Tam Tng c son thnh bi hi Kt Tp k u tin ti thnh Vng X tm thng
sau khi c Pht vin tch. Ca Dip c Lun Tng, bn lun, vn p v nhng l cao
siu.

Adhisthna (s); adhitthna (p); 'athithn (th)

Theo ting Pli v ting Sanskrit c ngha l quyt tm, quyt ch.
Theo ting Thi c ngha l cu mong, cu nguyn.

Ahims
Dch st tng ch c ngha l "v cu st". T cng c ngha l tn trng s sng, bt
bo ng.

"Ainsit" hay "talit"

xem ch Tathat.

Amidisme
Tnh Tng, Mt hnh thc Pht gio c bit tn sng c Pht A Di , Nht
Bn gi l "Amida".

Anatt (p); antma (s); anatt (th)

V ng. Theo li Pht dy, chng c ng c bit cng chng c ng ph qut; ni cch
khc, chng c ni no, cho d trong th gii hin tng ny hay ngoi n, ngi ta
cng khng th tm c mt th thng tn t ti. y l thuyt l c bit ca Pht
gio, khc xa vi n gio.

Arahant
A La Hn hay cn gi tt l La Hn; k c Qu Thnh th t, ngha l ph c
phin no, dt sch li lm, chng cn sanh ra ci th na.

Asankhata (p)
iu "bt th to", ci khng b tri buc, khng b thc phc.
Att (p); tman (s)
Ng: ni th bt kh din t, bt t v v hnh. Vo thi Upanishad, ngi ta coi ng
cng mt bn th nh i Ng Brahman, tuyt i th khng ngi v. S ng ha ng
v i ng l mt trong nhng im then cht ca n gio.

Avijj (p); avidy (s)

V minh, si - theo ngha pht hc: s m lm che m tr hu con ngi, khng cho h
thy c s vt t thn; tri vi v minh l hu minh. (xem ch pann).

Bp (th); ppam (p), ppa (s)

S c, c mnh, li, ti, t khuyt. Trong Pht hc c ngha l "qu": li lm, phn ngha
vi "cng". Kit hu Thi Lan thng dng t ny ni v ti.

Bhakti
Trong n gio, t ny c dng ch tm hnh ca k ht lng tn th v phng
s mt thn linh hu v, v nh vo n sng ca thn linh, k nhn c mt phn s
sng thn linh: l lng m o theo ngha mnh m nht.

Bodhisattva (s); bodhisatta (p)

Phin m l B Tt, ngha l Cao s, i s, Chnh s: l bc c qu Pht, nhng cn
lm chng sanh th.

Bun (th); punna (p); punya (s)

Cng c, phc c: lng d, nt na tt (c); em thi th c ch cho ngi (cng).
i ngha vi ti l (qu).

Cetana
Quyt ch.

Citta (p & s); cit (th)

Tm, . T c nhng t ghp nh Bodhi-citta: B tm hoc B (tm tc l
). Hoc vit ghp l tm- phn bit vi tm-thc (Vijnna -p; Vijnn -s), tm tr,
tm tnh.

Deva
Thin, ch Thin, Thin Nhn: ngi cnh Tin, hnh sc p , tr hu to ln, hng
mi s sung sng, t ti, hay ban n phc. T ny cng gc vi ngn ng u n
(DIV: sng lng), t pht sinh ra ch "Deus" trong ting Latin.

Dhamma (p); Dharma (s); Tham (th)

Phin m l t ma, c ngha l Php vi ba hm :
- Nguyn L ph qut, thc ti t thn.
- Lut vnh hng m c Pht khm ph ra nh Gic ng.
- Gio thuyt ca c Pht.

Dhamma-jti (p); thammacht (th)

Tnh. Trong ting Sanskrit, ch jti c ngha l sanh; t Dharma-jti c ngha l
Nguyn Tnh, l bn cht ca cc php, n trong, chng di i.

Duhkha (s); Dukkha (p); thuk (th)

Kh, l chn l u tin trong T Diu : Kh, Tp, Dit, o. Kh l do v minh m
mui, tham lam, luyn i, ham mun. Mun dt kh phi dt ham mun, thi hnh T
Diu , dit Thp Nh Nhn Duyn.

Hnayna
Tiu Tha; ton th cc trng phi pht trin trong nhng th k u ca Pht gio, v
to thnh Pht gio c xa. Pht gio Tiu Tha cng cn gi l Pht gio Nam Tng,
thnh hnh cc nc Cao Min, Ai Lao, Thi Lan, Min in, Tch Lan. Theravda
chng hn l mt trng phi Tiu Tha. Tiu Tha hay Tiu Thng c ngha l "c xe
nh"; tuy nhin ngha chnh xc ca Tiu Tha l "phng tin nh tinh tn". Pht
Gio Tiu Tha c mt s im khc vi Pht Gio i Tha hay Pht Gio Bc Tng.

Hiri-ottappa (p)
Lim s.

Karma (s); Kamma (p); Kam (th)

Nghip. Theo vn t Karma c ngha l hnh. Pht gio tha hng quan nim v karma
t Ph gio, theo mi hnh vi con ngui, k c nhng hnh vi th phng, sm
mun ri cng sinh qu. Con ngi b tri buc vi cuc sng hin tng ny bng
nghip. Nng lc ca nghip chng cht k cng a n vic ti sanh (Lun hi). Vn
cn bn l tm kim Con ng ct t, trit tiu nghip i n vic gii thot
ton din v vnh vin, l Nit Bn.

Kilesa (p); Klesa (s); Kilet (th)

Ti c, nghip d. Mi iu c (Thp c) bao gm trong ba loi hnh vi ca con
ngi: Thn, Ng, . V c th c ba (tam cu) l tham, sn, si.

Lokiya (p)
Thuc v th gian. Ch v tm thc con ngi cn vng vo th gii hin tng (loka),
cha gii thot.

Lokuttara (p)
Siu th gian php, xut th php: ra ngoi th gii hin tng, gii thot.

Magga (p); marga (s)

Con ng, o.

Mahyna
i Tha, i Thng: ngha en l c xe ln. Trng phi Pht hc xut hin sau Tiu
Tha, v theo quan im ca mn sinh, y l mt s tin b quan trng so vi Pht
gio c xa: gio thuyt ca Pht gio Tiu Tha ch cha ng mt phn gio thuyt
ca c Th Tn, v ch c gi tr chun b cho phn gio thuyt i Tha, cao siu
hn, a chng sanh tin xa hn trn ng tu chng v cu c nhiu ngi hn.
Pht Gio i Tha pht trin mnh ti cc nc pha Bc Chu nh Trung Quc,
Nht Bn, Mng C, Cao Ly, Vit Nam, nn cn gi l Pht Gio Bc Tng.

Maitreya
Xin xem ch Mettrai

Mna (p)
Phin m l Mn; c ngha l kiu cng, ngo mn. Nit Bn Kinh chia ra 7 iu kiu
cng (tht mn).

Mett (p); maitri (s)

T tm. Lng thng tt c mi ngi, tt c chng sanh, sn sng gip cho h c
mi s lnh.

Mettrai (th); Maitreya (p & s)

Phra sri arya Mettrai (th) = T Th B Tt hay Di Lc B Tt.
c B Tt h T l mt trong ba v B Tt chnh. T Th B Tt chnh l tin thn ca
c Pht. C Tiu Tha ln i Tha u sng knh T Th B Tt.

Nma (p & s)
Danh. l ting dng gi chung bn php tm thc, khng c hnh th, gi l bn
un gm: Th, Tng, Hnh, Thc. Khi vit Nma-rupa th dch l Danh Sc tc l tinh
thn v vt cht, l tp hp nhng yu t to nn c th hin tng.

Nirvna (s); nibbna (p)

Nit Bn. Theo ngha en l tch dit. C ni "tch dit nhng ti c, nghip d"
(kilesa), dit tr tham luyn; y l cch ni tiu cc ch vic vnh vin thot khi th
gii ca kh no (Dukkha), l cu cnh ti hu ca o Pht. Tuy nhin khng phi v
c gii thch mt cch tiu cc m Nit Bn c coi l tiu cc t thn. Nhng cch
ni tiu cc nh "bt sanh", "v ngi" v.v... ch c mc ch ph nhn bt k ci gii
hn, tri buc no, iu thc ra li khng nh rng Nit Bn l Tuyt i.

Pannati-sila (p)
Gii lut.
Panna (p); prajna (s)
Phin m l Bt Nh. Thng dch l Hu, Tr, Tr Hu, Minh. V ngha qu hm sc
ca t ny nn thng ngi ta dng ch phin m hn l dch ngha. Trong Pht hc t
bt Nh ch chung vic thng hiu l v thng, kh no, phi thc ca vn php. Chnh
s qun trit su xa bn th t thn ca php gip chng sanh dt c ci sinh dit, n
b Gic tc l Nit Bn.

Paramattha (p); paramartha (s)

Chn . Ngha l, hc thuyt chn tht. i li l Tc , tc l chn l c tnh c
nh.

Phala (p)
Qu. Nghip Qu. Nghip (Karma) c hai phn l nhn v qu.

Ph mett (th)
Vic thc hnh, qung pht t tm bt u t ngi thn cn v sau i ra n k s
thn, xa l, v ngi i nghch.

Phra Chao (th)

Tn S, Cha T, Qun Vng. l t ng ngi Kit gio Thi Lan dng ni v
Thng .

Prayot (th)
iu li, ch li, li lc.

Puggala (p); pudgala, bukkhon (th)

C th, c nhn, c v, c th tnh.

Pj (p & s); bch (th)

L, nghi l, ca cng dng. Trong ting Thi t ny c ngha l dng hin vi tm tnh
tn knh.

Rak (th)
Sc dc. Yu thch theo ngha ham mun, am m ca gic quan.

Rpa (p & s)
Sc, hnh sc, sc tng, th cht. i vi sc l Danh (xem Nma).

Sa't, Sawng, Sangop (th)

Theo ngha en l: sch, sng, yn tnh. Phng chm "Tinh tuyn, Minh mn, An nh"
cho trng thi tm linh.
Saddh (p); shraddh (s)
Tn. Lng tin m thin nam tn n t vo Tam Bo: c Pht, gio php ca Ngi
(Dharma) v tng chng (Sangha).

Samdhi (s)
nh. Tc l nh tm, thin nh, tham thin, tnh l; l trng thi tp trung ton trit c
c nh tham thin, s phn bit ch th khch th tiu tan.

Sammuti (p)
Quy c. Sammuti-sacca: chn l c tnh quy c, ngha l tng i.

Samsra (p & s)
Lun hi. Cn trnh dng khi nim ti sanh (rincarnation) ni v lun hi trong
Pht gio, bi v s mu thun vi gio thuyt v ng (anatt) vn l c trng ca Pht
hc. Nu hiu lun hi l ti sanh mt kip khc th ch th nh th s lun mi l
chnh n t kip ny sang kip khc.

Sangha (p)
Tng chng, cng on nhng t kheo, mt trong Tam Bo: Pht, Php, Tng.

Sankhra (p); samskra (s)

Hnh. S chuyn ng t trong tm tr m pht khi ra, tc l ci nhn duyn to tc cc
php.

Sarana (p)
Quy Y. Ti-sarna: quy y tam bo hay tam quy gm quy y Pht, quy y Php, quy y Tng.

Sla (p)
Gii lut, lut tc gip ngi xut gia cng nh k ti gia gi gn o hnh.

Sunnat (p); shunyat (s)

Khng, trng khng, khng c tht; ng ngha vi v; i ngha vi hu; chng hn
"sc sc khng khng".

Stra (s); sutt (p)

Kinh tng, mt trong Tam tng (Tripitaka: Kinh, Lut, Lun). Tng kinh cha ng
nhng bi thuyt gio ca c Pht c hi Kt Tp k th nht ti thnh Vng X
ghi li.

Tathat (p)
Thc ti t thn.

Tathgata (s)
Nh Lai, ngha en "k ra i nh th" hoc "k n nh th". Nh Lai l Nit Bn,
l Pht Tnh, l H Khng, l Tht Tng. Nh lai cng l mt trong nhng danh hiu
ca c Pht (Pht Nh Lai).

Theravda
Ngha en: o ca Ngi Xa. l danh hiu ca trng phi Hinayana duy nht cn
tn ti; ngy nay to thnh Pht Gio Nam Tng.

Tripitaka (s); tipitaka (p)

Ngha en: Ba Gi. L Tam Tng, tc l ton b Thnh Th Pht Gio, gm ba b:
- Vinayapitaka Lut Tng: nhng gii lut cho tng chng.
- Strapitaka (p: suttpika) Kinh Tng: nhng bi ging thuyt ca c Pht.
- Abhidharmapitaka (p: abhidhammapitaka) Lun Tng: lun v o l, gii lut.

Triratna (s); tiratana (p)

Tam Bo: Pht, Php, Tng.

Upekh (p); upeksa (s)

X, b th, bung th ra, b i. X l mt trong T V lng: T, Bi, H, X.

Vinnana (p)
Thc. thc theo c ngha o c v tm l. L mt trong Ng Un: nm yu t to
thnh tm con ngi gm Sc, Th, Tng, Hnh, Thc.

Vinaya (p)
Gii Lut. T ny cng dng ch Lut Tng l tng th nht trong Tam Tng.

Virya (p)
Tinh Tn; tc l nng lc tinh thn, sc mnh ca tm hn, s c gng dng mnh v
bn ch tu tp cc thin php.
(quay v mc lc)
 Tuyn Ngn Kt Thc
Ca Hi Ngh Quc T
Gia Pht T V Kit Hu
Ti Thnh Ph Cao Hng, i Loan

c thm ti liu cp nht v n lc i thoi gia kit hu v pht t, chng ti xin

ng li sau y Tuyn Ngn kt thc ca Hi Ngh gia Pht T v Kit Hu c t chc
bi Hi ng Gio Hong i Thoi Lin Tn ti Thnh Ph Cao Hng, i Loan, t ngy
31 thng 7 nm 1995 n ngy 4 thng 8 nm 1995. Tuyn ngn ny do Nguyn B Tng
chuyn dch t bn Anh Ng ng trn bo Osservatore Romano s 34, ngy 23/08/1995.

1. c thc y bi c mun song phng ca c Pht T ln Kit hu c c c hi

gp nhau cp lin quc, Hi ng Gio Hong i Thoi Lin Tn, Vatican, t chc
mt Hi Ngh Pht Gio - Kit Gio, do tu vin Pht Quang Sn (Fo Kuang Shan) ti thnh
ph Cao Hng (Kaohsiung), i Loan, tip n t ngy 31/07/1995 n 4/08/1995.
Hi Ngh vi ti "Pht Gio v Kit Gio: ng quy v D bit", quy t 10 hc gi
Pht gio v 10 hc gi Kit gio t cc quc gia Nht Bn, i Loan, Tch Lan, Thi Lan,
Hoa K v .
Yu t ct yu cho s thnh cng ca Hi Ngh l khung cnh chim nim, quy lut
nghim nht ca tu vin, lng hiu khch qung i ca tng on, v bu kh thanh tnh
khoan hu ca hi trng. Thm vo , Tu vin Pht Quang Sn cng tc mt cch hu
hiu cho vic hi tho c din tin m p.
Ngh trnh ca Hi Ngh gm bn mc: Thn phn Con ngi v Nhu cu Gii thot;
Thc ti Ti hu v Nit bn; c Pht v c Kit; v Vn th i vi con ngi v
Vic dn thn x hi.
Cng chung sng vi nhau trong nm ngy, c cc ti liu v tho lun v nhng nim
tin, nhng kinh nghim v nhng gi tr ca c hai truyn thng, v tham gia vo nhng nhm
i thoi thn mt hn gip cc tham d vin, Pht t v Kit hu, t n mt s cm
thng h tng su xa hn v nhng im ng quy v d bit ca hai tn gio. Nh thng t
cho nhau iu c gi tr cao nht trong tm t v tr tu ca cc tham d vin bnh din tn
gio ca cuc gp g, cc thnh vin ca Hi Ngh cng t n mt s tng knh su xa
hn i vi cc truyn thng hai pha. V nhiu ng nhn c minh bch ha qua din
trnh i thoi ny m s nhy cm v tn dng i vi tn gio ca hai bn cng thc s
gia tng.

Thn Phn Con Ngi v Nhu Cu Gii Thot

2. C Pht Gio ln Kit Gio u nhn nhn rng thn phn con ngi v phng din no
th h hng, v cng chp nhn kh th ca mt s thay i tch cc. Phng cch Pht
Gio p dng gii quyt vn thn phn con ngi l kho st kinh nghim i ngi v
a ra mt s phn tch chnh xc v phng thc thc hnh dn n gii thot. Vic phn
tch ca truyn thng Pht Gio xc nh rng nghip chng c ngun gc v minh v
tham luyn ng nh l nguyn nhn ca kh no i ngi v s c. Pht t ngh mt Con
ng o c cao , thc hnh t duy tn cn v tr hu su xa nh l phng thuc gii
c cho hon cnh . Theo truyn thng Kit gio mi ngi c to dng theo hnh nh
v ging Thin Cha. Tuy nhin, chng ta cam chu v nhng hu qu ca ti nguyn t. Di
sn pht sinh ra nhng gii hn ca v minh, nhc dc, xa la chnh mnh, tha nhn v
Thin Cha, v ngay c s cht. trung tm ca lch s n cu ca Kit gio l Huyn
Nhim Phc Sinh ca c Gisu Kit nh thn phn con ngi vnh vin c bin i
nh vo vic tham d vo s sng c thn tnh ca n sng.

Thc Ti Ti Hu v Kinh Nghim v Nit Bn

3. C Pht Gio v kit Gio, trong truyn thng ring ca mnh, u ngh nhng l
tng c th v s ton ho ca con ngi. i vi Pht t, l tng ny i buc mt s
qun bnh t nh, khng v ng, thun khit v v h phc gia tr hu minh mn v vic dn
thn y lng t bi i vi th s. Mc du bn cht xc thc ca Nit Bn khng phi c
nh ngha mt cch d dng, vic gic ng c Nit Bn i buc phi c c s gii thot
khi ng v t do sng trn y cho li ch ca tha nhn. c lp cn trn mc khi ca
Kinh Thnh v c th hin bng chnh cuc sng ca c Gisu Kit, l tng Kit Gio
lun lun c nhn trong nhn quan hu thn. Nh l nhng k l hnh trong trn th, Kit
hu c mi gi tm kim s ton ho trong vic hip thng vi Thin Cha. Mi hip thng
l mt s tham d nng ng v cng thng vo s sng ca Thin Cha Ba Ngi. V
Thin Cha l nh sng v tnh yu cho nn s ton ho i buc phi yu mn Thin
Cha ln yu mn tha nhn. S sng ca tnh yu c nui dng bi Li Cha v cc
nhim tch.

c Pht v c Kit
4. Mt d bit quan trng gia hai truyn thng c nhn thy trong hai li hiu v hnh
nh ca c Pht v ca c Kit. R rng hn c Pht l mt con ngi gic ng, Ngi
ch cho ta s ton ho ca Pht tnh (tnh trng hon ton thot ly khi ng c by t nh l
s thun khit, t bi v tr hu) v cho nhn loi hy vng rng chnh h cng c th t n
c l tng . Pht tnh c kh nng th nghim l mt tnh trng tch cc ca s vn
ton con ngi v t do c biu th c tnh qua t, bi, h, x, nh th con ngi c th
sng sung mn cho li ch ca tha nhn. Mt chuyn ng lch s ln lao hnh thnh (Cng
ng cc t kheo - Sangha) vi s ip gii phng tm linh cho mi sinh vt hu tri. Cng
cn phi hiu r rng hn rng i vi Kit hu, c Gisu Kit chnh l s t by mun
cu ca Thin Cha, vic Ngi Hai ca ba Ngi Cc Thnh nhp th, em nh sng cu
vnh vin cho ton th loi ngi. Nh n sng ca bin c "thp sng mi ngi" ny (Jn
1,9) m ngha ca lch s c nhn v ton th nhn loi c tm thy. Chnh trong ci cht
v s phc sinh ca c Gisu Kit m tnh yu v lng thng xt v bin ca Thin Cha,
ngun sui ca n cu cng c vn m. Bin c chnh ca vic cu trn gian ln n
nh cao trong s kin Thnh Linh Hin Xung. t Gio Hi c pht sinh nh l vic
quy t mi dn tc, mi ngn ng, mi sc dn tr nn gia nh ca Thin Cha trn
gian.

Vn th i vi con ngi v Cng vic dn thn x hi

5. S lin h gia vic thc chng tm linh v dn thn x hi cng hin cho Pht t v
Kit hu khng nhng mt ti i thoi thi thng, m cng cn l mt c hi hp tc h
tng. i vi ngi Pht t, tm tr cng tinh luyn th tr tu v tm cng tr nn su sc
hn. Vi tm thanh tnh, ngi Pht t c gng em li ha bnh cho th gii bng cch p
dng nhng gio hun ca c Pht vo nhng hon cnh c nhn v x hi ca h. Cng
cn phi ghi nhn rng chnh c Pht cng m nhim mt s v x thn v khuyn dy
cc ca Ngi sng nh vy, v hnh phc ca h v ca mi ngi. Trong tinh thn ca
gio hun ca c Pht, vi tm bung x v lng t bi, Pht t ngy nay ang dn thn vo
nhng hnh thc mi trong vic phc v x hi v phc v tm linh. Lch s Kit gio hin
i ang chng kin mt tnh trng canh tn trong vic dn thn cho cng l x hi vn c
quan nim nh khng th phn ly vi cuc sng ca c tin. Chnh s siu thot c Gisu
Kit truyn dy gip cho con ngi c t do hin thc ha vic gii phng m Ngi
mang li cho h. Chiu kch x hi ca vic gii phng i hi Kit hu x thn trn vn mt
cch c thc cho cuc sng ca c i v phc v tha nhn, vi mt s chn la u tin
dnh cho ngi ngho, v lu tm c bit n hon cnh chung ton th.

6. Nhng thnh vin tham d Hi Ngh, Pht t v Kit hu, cng nhn thc rng h t
hp li vi nhau trong mt th gii b x nt bi chia r v xung t, ngho i v bt cng,
bo lc v chin tranh, nhng gi tr tinh thn b mn mi v thin nhin b tn ph. H ti
khng nh nhu cu ca tn gio cho th gii hm nay thc y s bin i c nhn v x
hi a n mt th gii an bnh hn. Cui cng, Hi Ngh cng nhn thy rng vic i thoi
c chiu su thc s c th cng c mt ng lc sng to cng nhau phn u cho tnh
bng hu lin tn ch thc gip cho s hp nht bn vng hn gia mi dn tc, mi quc
gia. Cc tham d vin cng hy vng rng cuc gp g thnh cng ny s cho php chng ti
v truyn thng ca k khc, a n nhng cuc gp g tng lai nhiu cp khc nhau,
a phng, quc gia v quc t.

(quay v mc lc)